पारमस्थ्य

निष्क्रयः Redemption, ransom; ददौ दत्तं समुद्रेण पीतेने- वात्मनिष्क्रयम् R.15.55;2.55;5.22; Mu.6.2.

-2 Re- ward; सम्यक्संपादितो वत्स भवद्भ्यां गुरुनिष्क्रयः Bhāg.1.45. 47.

-3 Hire, wages.

-4 Return, aquittance; त्रसत्तुषारा- द्रिसुताससंभ्रमस्वयंग्रहाश्लेषसुखेन निष्क्रयम् Śi.1.5.

-5 Exchange, barter.

-6 Sale; न निष्क्रयविसर्गाभ्यां भर्तुर्भार्या विमुच्यते Ms.9. 46.

-7 Purchase; cf. निष्क्रयो बुद्धियोगे स्यात् सामर्थ्ये निर्गतावपि; Vaijayantī.

निहन् 2 P.

1 To kill, destroy; देवयजीन् निहन्मः Bk. 2.34;6.1; R.11.71; Y.3.262.

-2 To strike, hit; तानेव सामर्षतया निजध्नुः R.7.44; Ms.7.27.

-3 To conquer, overcome; दैवं निहत्य कुरु पौरुषमात्मशक्त्या Pt.1.361.

-4 To beat, strike (as a drum); कोणैर्भेर्यो निजघ्निरे Bk.14.2.

-5 To counteract, oppose, render void, frustrate; वचसेव तयोर्वाक्यमस्त्रमस्त्रेण निघ्नतोः R.12.92.

-6 To cure (as a dis- ease).

-7 To disregard.

-8 To remove, dispel; बद्धां बद्धां भित्तिशङ्काममुष्मिन्नावानावान्मातरिश्वा निहन्ति Ki.5.36.

-9 To strike in, infix.

-1 (In gram.) To cut off, separate; अतिङन्तात् पदात् पदं तिडन्तं निहन्यते Sk. on P.VIII.1.28, 29,3. -Caus. To kill, destroy.

पदम् [पद्-अच्]

1 A foot (said to be m. also in this sense); पदेन on foot; शिखरिषु पदं न्यस्य Me.13; अपथे पदमर्पयन्ति हि R.9.74 'set foot on (follow) a wrong road'; 3.5;12.52; पदं हि सर्वत्र गुणैर्निधीयते 3.62 'good qualities set foot everywhere' i. e. command notice or make themselves felt; जनपदे न गदः पदमादधौ 9.4. 'no disease stepped into the country'; यदवधि न पदं दधाति चित्ते Bv.2.14; पदं कृ (a) to set foot in, on or over (lit.); शान्ते करिष्यसि पदं पुनराश्रमे$स्मिन् Ś.4.2. (b) to enter upon or into, take possession of, occupy (fig.); कृतं वपुषि नवयौवनेन पदम् K.137; कृतं हि मे कुतूहलेन प्रश्नाशया हृदि पदम् 133; so Ku.5.21; Pt.1.24; कृत्वा पदं नो गले Mu.3.26 'in defiance of us'; (lit. planting his foot on our neck); मूर्ध्नि पदं कृ 'to mount on the head of', 'to humble'; पदं मूर्ध्नि समाधत्ते केसरी मत्तदन्तिनः Pt.1.327; आकृतिविशेषेष्वादरः पदं करोति M.1 'good forms attract attention (command respect); जने सखी पदं कारिता Ś.4; 'made to have dealings with (to confide in)'; धर्मेण शर्वे पार्वतीं प्रति पदं कारिते Ku.6.14.

-2 A step, pace, stride; तन्वी स्थिता कतिचिदेव पदानि गत्वा Ś.2.13; पदे पदे 'at every step'; अक्षमालामदत्त्वा पदात् पदमपि न गन्तव्यम् or चलितव्यम् 'do not move even a step' &c.; पितुः पदं मध्यममुत्पतन्ती V.1.19 'the middle pace or stride of Viṣṇu.'; i. e. the sky (for mythologically speaking, the earth, sky, and lower world are considered as the three paces of Viṣṇu in his fifth or dwarf incarnation वामनावतार); so अथात्मनः शब्दगुणं गुणज्ञः पदं विमानेन विगाहमानः R.13.1.

-3 A foot-step, foot- print, foot-mark; पदपङ्क्तिः Ś.3.7; or पदावली foot-prints; पदमनुविधेयं च महताम् Bh.2.28 'the foot-steps of the great must be followed'; पदैगृर्ह्यते चौरः Y.2.286.

-4 A trace, mark, impression, vestige; रतिवलयपदाङ्के चापमासज्य कण्ठे Ku.2.64; Me.37,98; M.3.

-5 A place, position, station; अधो$धः पदम् Bh.2.1; आत्मा परिश्रमस्य पदमुपनीतः Ś.1, 'brought to the point of or exposed to trouble'; तदलब्धपदं हृदि शोकघने R.8.91, 'found no place in (left no impression on) the heart'; अपदे शङ्कितो$स्मि M.1, 'my doubts were out of place', i. e. groundless; कृशकुटुम्बेषु लोभः पदमधत्त Dk.162; Ku.6.72;3.4; R.2.5;9.82; कृतपदं स्तनयुगलम् U.6.35, 'brought into relief or bursting forth'.

-6 Dignity, rank, office, station or position; भगवत्या प्रश्निकपदमध्यासितव्यम् M.1; यान्त्येवं गृहिणीपदं युवतयः Ś.4.18, 'attain to the rank or position, &c.; स्थिता गृहिणीपदे 4.19; so सचिव˚, राज˚ &c.

-7 Cause, subject, occasion, thing, matter, business, affair; व्यवहारपदं हि तत् Y.2.5; 'occasion or matter of dispute, title of law, judicial proceeding'; Ms.8.7; सतां हि सन्देहपदेषु वस्तुषु Ś.1.22; वाञ्छितफलप्राप्तेः पदम् Ratn.1.6.

-8 Abode, object, receptacle; पदं दृशः स्याः कथमीश मादृशाम् Śi.1.37; 15.22; अगरीयान्न पदं नृपश्रियः Ki.2.14; अविवेकः परमापदां पदम् 2.3; के वा न स्युः परिभवपदं निष्फलारम्भयत्नाः Me.56; संपदः पदमापदाम् H.4.65.

-9 A quarter or line of a stanza, verse; विरचितपदम् (गेयम्) Me.88,15; M.5.2; Ś.3.14.

-1 A complete or inflected word; सुप्तिडन्तं पदम् P.I. 4.14. वर्णाः पदं प्रयोगार्हानन्वितैकार्थबोधकाः S. D.9; R.8.77; Ku.4.9.

-11 A name for the base of nouns before all consonantal case-terminations except nom. singular.

-12 Detachment of the Vedic words from one another, separation of a Vedic text into its several constituent words; वेदैः साङ्गपदक्रमोपनिषदैर्गायन्ति यं सामगाः Bhāg.12.13.1.

-13 A pretext; अनिभृतपदपातमापपात प्रियमिति कोपपदेन कापि सख्या Śi.7.14.

-14 A sqare root.

-15 A part, por- tion or division (as of a sentence); as त्रिपदा गायत्री.

-16 A measure of length.

-17 Protection, preservation; ते विंशतिपदे यत्ताः संप्रहारं प्रचक्रिरे Mb.7.36.13.

-18 A square or house on a chessboard; अष्टापदपदालेख्यैः Rām.

-19 A quadrant.

-2 The last of a series.

-21 A plot of ground.

-22 (In Arith.) Any one in a set of numbers the sum of which is required.

-23 A coin; माता पुत्रः पिता भ्राता भार्या मित्रजनस्तथा । अष्टापदपदस्थाने दक्षमुद्रेव लक्ष्यते ॥ Mb.12.298.4. (com. अष्टापदपदं सुवर्णकार्षापणः).

-24 A way, road; षट्पदं नवसंख्यानं निवेशं चक्रिरे द्विजाः Mb.14.64.1.

-25 Retribution (फल); ईहोपरमयोर्नॄणां पदान्यध्यात्मचक्षुषा Bhāg.7.13.2.

-दः A ray of light.

-Comp. -अङ्कः, चिह्नम् a foot-print.

-अङ्गुष्ठः the great toe, thumb (of the foot).

-अध्ययनम् study of the Vedas according to the पदपाठ q. v.

-अनुग a.

1 following closely, being at the heels of (gen.).

-2 suitable, agreeable to. (

-गः) a follower, companion; एतान्निहत्य समरे ये चृ तस्य पदानुगाः । तांश्च सर्वान् विनिर्जित्य सहितान् सनराधिपान् ॥ Mb.3.12.6.

-अनुरागः 1 a servant.

-2 an army.

-अनुशासनम् the science of words, grammar.

-अनुषङ्गः anything added to a pada.

-अन्तः 1 the end of a line of a stanza.

-2 the end of a word.

-अन्तरम् another step, the interval of one step; पदान्तरे स्थित्वा Ś.1; अ˚ closely, without a pause.

-अन्त्य a. final.

-अब्जम्, -अम्भोजम्, -अरविन्दम्, -कमलम्, -पङ्कजम्, -पद्मम् a lotus-like foot.

-अभिलाषिन् a. wishing for an office.

-अर्थः 1 the meaning of a word.

-2 a thing or object.

-3 a head or topic (of which the Naiyāyikas enumerate 16 subheads).

-4 anything which can be named (अभिधेय), a category or predicament; the number of such categories, according to the Vaiśeṣikas, is seven; according to the Sāṅkhyas, twentyfive (or twenty-seven according to the followers of Patañjali), and two according to the Vedāntins.

-5 the sense of another word which is not expressed but has to be supplied. ˚अनुसमयः preforming one detail with reference to all things or persons concerned; then doing the second, then the third and so on (see अनुसमय). Hence पदार्थानुसमयन्याय means: A rule of interpretation according to which, when several details are to be performed with reference to several things or persons, they should be done each to each at a time.

-आघातः 'a stroke with the foot', a kick.

-आजिः a foot-soldier.

-आदिः 1 the beginning of the line of a stanza.

-2 the beginning or first letter of a word. ˚विद् m. a bad student (knowing only the beginnings of stanzas).

-आयता a shoe.

-आवली a series of words, a continued arrangement of words or lines; (काव्यस्य) शरीरं तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्नापदावली Kāv. 1.1; मधुरकोमलकान्तपदावलीं शृणु तदा जयदेवसरस्वतीम् Gīt.1.

-आसनम् a foot-stool.

- आहत a. kicked.

-कमलम् lotus-like foot.

-कारः, -कृत् m. the author of the Padapāṭha.

-क्रमः 1 walking, a pace; न चित्रमुच्चैः श्रवसः पदक्रमम् (प्रशशंस) Śi.1.52.

-2 a particular method of reciting the Veda; cf. क्रम.

-गः a foot-soldier.

-गतिः f. gait, manner of going.

-गोत्रम् a family supposed to preside over a particular class of words.

-छेदः, -विच्छेदः, -विग्रहः separation of words, resolu- tion of a sentence into its constituent parts.

-च्युत a. dismissed from office, deposed.

-जातम् class or group of words.

-दार्ढ्यम् fixedness or security of text.

-न्यासः 1 stepping, tread, step.

-2 a foot-mark.

-3 position of the feet in a particular attitude.

-4 the plant गोक्षुर.

-5 writing down verses or quarters of verses; अप्रगल्भाः पदन्यासे जननीरागहेतवः । सन्त्येके बहुलालापाः कवयो बालका इव ॥ Trivikramabhaṭṭa.

-पङ्क्तिः f.

1 a line of foot-steps; द्वारे$स्य पाण्डुसिकते पदपङ्क्तिर्दृश्यते$भिनवा Ś.3.7; V.4.6.

-2 a line or arrangement of words, a series of words; कृतपदपङ्क्तिरथर्वणेव वेदः Ki.1.1.

-3 an iṣtakā or sacred brick.

-4 a kind of metre.

-पाठः an arrangement of the Vedic text in which each word is written and pronounced in its original form and independently of phonetic changes (opp. संहितापाठ).

-पातः, विक्षेपः a step, pace (of a horse also).

-बन्धः a foot-step, step.

-भञ्जनम् analysis of words, etymology.

-भञ्जिका 1 a commentary which separates the words and analyses the compounds of a passage.

-2 a register, journal.

-3 a calendar.

-भ्रंशः dismissal from office.

-माला a magical formula.

-योपनम् a fetter for the feet (Ved.).

-रचना 1 arrangement of words.

-2 literary composition.

-वायः Ved. a leader.

-विष्टम्भः a step, footstep.

-वृत्तिः f. the hiatus between two words.

-वेदिन् a linguist, philologist.

-व्याख्यानम् interpreta- tion of words.

-शास्त्रम् the science of separately written words.

-संघातः (टः) 1 connecting the words which are separated in the संहिता.

-2 a writer, an annotator.

-संधिः m. the euphonic combination of words.

-स्थ a.

1 going on foot.

-2 being in a position of authority or high rank.

-स्थानम् a foot-print.

परिभ्रम् 1, 4 P.

1 To rove, wander about, ramble, move to and fro; परिभ्रमसि किं वृथा क्वचन चित्त विश्रम्यताम् Bh.3.137.

-2 To hover, whirl round; परिभ्रमन्मूर्धजषट्- पदाकुलैः Ki.5.14.

-3 To revolve, rotate, move or turn round.

-4 To wander or roam over (with acc.); भुवं परिबभ्राम.

-5 To turn round (anything), circumam- bulate.

-6 To encircle. -Caus. To bewilder, over- whelm, overpower; चिरपरिचितास्ते ते भावाः परिभ्रमयन्ति माम् U.3.32 (v. l.).

परिश्रम परिश्रामः 1 Fatigue, exhaustion, trouble, pain; आत्मा परिश्रमस्य पदमुपनीतः Ś.1; R.1.58;11.12.

-2 Exertion, labour; ब्रह्मञ्छ्रेयः परिश्रामः पुंसो मद्दर्शनावधिः Bhāg.2.9.2.

-3 (Hence) Close application to or study of, being constantly occupied with; आर्ये कृतपरि- श्रमो$स्मि चतुःषष्ठ्यङ्गे ज्योतिःशास्त्रे Mu.1.

-4 The result; अस्यैष नीतेः परिश्रमः Pratijñā.2.

पारिजातः पारिजातकः [पारमस्यास्तीति पारी समुद्रस्तत्र जातः, तस्य समुद्रोत्पन्नत्वात्]

1 N. of one of the five trees of Paradise, Nictanthus arbor-tristis (said to have been produced at the churning of the ocean and come into the possession of Indra, from whom it was wrested by Kṛiṣṇa and planted in the garden of his beloved Satyabhāmā), कल्पद्रुमाणामिव पारिजातः R.6.6;1.11;17.7; पञ्चैते देवतरवो मन्दारः पारिजातकः Ak.

-2 The coral tree.

-3 Fragrance.

-Comp. -पुष्पकः A variety of gems. Kau. A.2.11.29.

पौर a. (

-री f.) [पुरे वसति शैषिको अण्]

1 Relating to a city or town, produced in a town, civic.

-2 Ved. Filling one's own belly.

-रः 1 A townsman, citizen, (opp. जानपद); Ku.6.41; R.2.1,74;12.3;16.9.

-2 A term applied to a prince engaged in war under particular circumstances.

-3 A planet in a state of opposition to other planets.

-री The language of the servants in a palace.

-रम् A sort of grass (रोहिष).

-Comp. -अङ्ना, -योषित् f.,

-स्त्री a woman living in a town; विद्युद्दामस्फुरितचकितैर्यत्र पौराङ्गनानां लोलापाङ्गैर्यदि न रमसे लोचनैर्वञ्चितो$सि Me.27.

-कार्यम् public business; अर्थजातस्य गणनाबहुलतयैकमेव पौरकार्यमवेक्षितम् Ś.6.

-जनः, -लोकः 1 a citizen.

-2 citizens, burghers.

-जानपद a. belonging to town and country.

-दाः (pl.) citizens and rustics, townsmen and country people; कथं दुर्जनाः पौरजानपदाः U.1.

-वृद्धः an eminent citizen, an elder man.

-सख्यम् fellow-citizenship; दशाब्दाख्यं पौरसख्यम् Ms.2.134.

प्रशासनम् 1 Governing, ruling; एतस्य वा अक्षरस्य प्रशासने गार्गि सूर्याचन्द्रमसौ विधृतौ तिष्ठत Bṛi. Up.3.8.9.

-2 Enjoining, exacting.

-3 Government.

प्राणः 1 Breath, respiration.

-2 The breath of life, vitality, life, vital air, principle of life (usually pl. in this sense, the Prāṇas being five; प्राण, अपान, समान, व्यान and उदान); प्राणैरुपक्रोशमलीमसैर्वा R.2.53;12.54; (हृदि प्राणो गुदे$पानः समानो नाभिसंस्थितः । उदानः कण्ठदेशस्थो व्यानः सर्वशरीरगः ॥).

-3 The first of the five life-winds or vital airs (which has its seat in the lungs); अपाने जुह्वति प्राणं प्राणे$पानं तथापरे । प्राणापानगती रुद्ध्वा प्राणायाम- परायणाः ॥ Bg.4.29.

-4 Wind, air inhaled.

-5 Energy, vigour, strength, power; as in प्राणसार q. v.; युद्धातिथ्यं प्रदास्यामि यथाप्राणं निशाचर Rām.3.5.28; Bhāg.8.2.29; सर्वप्राणप्रवणमघवन्मुक्तमाहत्य वक्षः Mv.1.45.

-6 The spirit or soul (opp. शरीर).

-7 The Supreme Spirit; इमानि भूतानि प्राणमेवाभिसंविशन्ति Bṛi. Up.1.11.5.

-8 An organ of sense; स्पृष्ट्वैतानशुचिर्नित्यमद्भिः प्राणानुपस्पृशेत् । गात्राणि चैव सर्वाणि नाभिं पाणितलेन तु ॥ Ms.4.143; मरीचिमिश्रा ऋषयः प्राणेभ्यो$हं च जज्ञिरे Bhāg.1.6.31.

-9 Any person or thing as dear and necessary as life, a beloved person or object; कोशः कोशवतः प्राणाः प्राणाः प्राणा न भूपतेः H.2.9; अर्थपतेर्विमर्दको बहिश्चराः प्राणाः Dk.

-1 The life or essence of poetry, poetical talent or genius; inspiration.

-11 Aspiration; as in महाप्राण or अल्पप्राण q. v.

-12 Digestion.

-13 A breath as a measure of time.

-14 Gum-myrrh.

-15 Life, living (जीवन); दैवं च दैवसंयुक्तं प्राणश्च प्राणदश्च ह । अपेक्षापूर्वकरणादशुभानां शुभं फलम् ॥ Mb.12.36.14.

-16 Food (अन्न); अनस्तिकानां भूतानां प्राणदाः पितरश्च ये Mb.12.12.4.

-17 N. of Brahmā, Viṣṇu and other gods.

-Comp. -अतिपातः killing a living being, taking away life.

-अत्ययः loss of life.

-अधिक a.

1 dearer than life.

-2 superior in strength or vigour.

-अधिनाथः a husband.

-अधिपः the soul.

-अन्तः death; capital punishment; अब्राह्मणः संग्रहणे प्राणान्तं दण्डमर्हति Ms.8.359.

-अन्तिक a.

1 fatal, mortal.

-2 lasting to the end of life, ending with life.

-3 dangerous.

-4 capital (as a sentence); अज्ञानात् वारुणीं पीत्वा संस्कारेणैव शुद्ध्यति । मतिपूर्वमनिर्देश्यं प्राणान्तिकमिति स्थितिः ॥ Ms. 11.146. (

-कम्) murder.

-अपहारिन् a. fatal, destructive to life.

-अपानम्, -नौ air inhaled and exhaled; प्राणापाना- न्तरे देवी वाग्वै नित्यं प्रतिष्ठिता Mañjūṣā.

-अयनम् an organ of sense; (सुप्तिमूर्च्छोपतापेषु प्राणायनविघाततः । नेहते$हमिति ज्ञानं मृत्युप्रज्वारयोरपि ॥ Bhāg.4.29.72.

-आघातः destruction of life, killing a living being; प्राणाघातान्निवृत्तिः Bh.3.63.

-आचार्यः a physician to a king.

-आत्मन् m. the vital or animal soul.

-आद a. fatal, mortal, causing death.

-आबाधः injury to life; प्राणाबाधयुक्तास्वापत्सु Kau. A.1.8.

-आयामः restraining or suspending the breath during the mental recitation of the names or attributes of a deity.

-आहुतिः f. an oblation to the five Prāṇas.

-ईशः, -ईश्वरः 1 a lover, husband; नीचैः शंस हृदि स्थितो हि ननु मे प्राणेश्वरः श्रोष्यति Amaru.67; बाला लोलविलोचना शिव शिव प्राणेशमालोकते Bv.2.57.

-2 wind.

-ईशा, -ईश्वरी a wife, beloved, mistress.

-उत्क्रमणम्, -उत्सर्गः departure of the soul, death.

-उपहारः food.

-कर a. refreshing or reviving the spirits; सद्यो मांसं नवान्नं च बाला स्त्री क्षीरभोजनम् । क्षीर- मुष्णोदकं चैव सद्यः प्राणकराणि षट् ॥ Chāṇakya.

-कर्मन् n. Vital function.

-कृच्छ्रम्, -बाधा peril of life, a danger to life.

-ग्रहः the nose.

-घातक a. destructive to life.

-घोषः the sound from the ears when the fingers are put therein; छिद्रप्रतीतिश्छायायां प्राणघोषानुपश्रुतिः Bhāg.1.42.29.

-घ्नः a. fatal, life-destroying.

-चयः increase of strength.

-छिद् a.

1 murderous.

-2 destructive.

-छेदः murder.

-त्यागः 1 suicide; वरं प्राणत्यागो न च पिशुनवाक्येष्वभिरुचिः H.1.

-2 death.

-द a. life-giving.

(-दम्) 1 water.

-2 blood.

(-दः) 1 Viṣṇu.

-2 Brahmā.

-3 Terminalia Tomentosa (Mar. ऐन).

-दा Terminalia Chebula (Mar. हिरडा).

-दक्षिणा gift of life; प्राणदक्षिणां दा 'to grant one his life'.

-दण्डः capital punishment.

-दयितः a husband.

-दातृ a. 'life-giver', saviour, deliverer.

-दानम् 1 resigning life.

-2 the gift of life, saving one's life.

-दुरोदरम्, -द्यूतम् fighting for life.

-दृह् a. Sustaining or prolonging the breath.

-द्रोहः an attempt upon any body's life.

-धार a. living, animate. (

-रः) a living being.

-धारणम् 1 maintenance or support of life.

-2 vitality.

-3 a means of supporting life.

-नाथः 1 a lover, husband.

-2 an epithet of Yama.

-निग्रहः restraint of breath, checking the breath.

-पतिः 1 a lover, husband.

-2 the soul; बुद्धिं समाच्छाद्य च मे समान्युरुद्भूयते प्राणपतिः शरीरे Mb.3. 269.4.

-3 a physician.

-पत्नी the voice.

-परिक्रयः staking one's life.

-परिक्षीण a. one whose life is drawing to a close.

-परिग्रहः possession of life, life, existence.

-प्रद, -दायक, -दायिन् a. restoring or saving life.

-प्रयाणम् departure of life, death.

-प्रियः 'as dear as life', a lover, husband.

-भक्ष a. feeding on air only.

-भास्वत् m. the ocean.

-भृत् a. possessed of life, living, animate, sentient. (-m.) a living being; अन्तर्गतं प्राणभृतां हि वेद R.2.43.

-2 N. of Viṣṇu.

-मोक्षणम् 1 departure of life, death.

-2 suicide.

-यमः = प्राणायाम q. v.

-यात्रा 1 support of life; maintenance, livelihood; पिण्डपात- मात्रप्राणयात्रां भगवतीम् Māl.1.

-2 the act of breathing.

-यात्रिक requisite for subsistence; प्राणयात्रिकमात्रः स्यात् Ms.6.57.

-योनिः 1 the Supreme Being.

-2 wind. (-f.) the source of life.

-रन्ध्रम् 1 the mouth.

-2 a nostril.

-रोधः 1 suppressing the breath.

-2 danger to life.

-वल्लभा a mistress, wife.

-विद्या the science of breath or vital airs.

-विनाशः, -विप्लवः loss of life, death.

-वियोगः separation of the soul from the body, death.

-वृत्तिः f. a vital function.

-व्ययः cost or sacri- fice of life.

-शरीरः the Supreme Being; स क्रतुं कुर्वीत मनोमयः प्राणशरीरः Ch. Up.

-संयमः suspension of breath.

-संशयः, -संकटम्, -संदेहः risk or danger to life, peril of life, a very great peril.

-संहिता a manner of reciting the Vedic text.

-सद्मन् n. the body.

-सम a. as dear as life. (

-मः) a husband, lover. (

-मा) a wife; नूनं प्राणसमावियोगविधुरः स्तम्बेरमस्ताम्यति Māl.9.33.

-सार a. 'having life as the essence', full of strength and vigour, muscular; गिरिचर इव नागः प्राणसारं (गात्रं) विभर्ति Ś.2.4.

-हर, -हारिन् a. causing death, taking away life, fatal; पुरो मम प्राणहरो भविष्यसि Gīt.7.

-2 capital.

-हारक a. fatal. (

-कम्) a kind of deadly poison.

बाल a.

1 Young, infantine, not full-grown or deve- loped (of persons or things); बालेन स्थविरेण वा Ms. 8.7; बालाशोकमुपोढरागसुभगं भेदोन्मुखं तिष्ठति V.2.7; so बालमन्दारवृक्षः Me.77; R.2.45;13.24.

-2 Newly risen, young (as the sun or its rays); बालार्कप्रतिमे- वाप्सु वीचिभिन्ना पतिष्यतः R.12.1.

-3 New, waxing (as the moon); पुपोष वृद्धिं हरिदश्वदीधितेरनुप्रवेशादिव बाल- चन्द्रमाः R.3.22; Ku.3.29.

-4 Puerile.

-5 Ignorant, unwise; अनर्थकुशला ह्येते बालाः पण्डितमानिनः Rām.2.1.38.

-6 Pure (as an animal fit for sacrifice).

-लः 1 A child, an infant; बालादपि सुभाषितम् (ग्राह्यम्); Ms.2.239.

-2 A boy, youth, young person.

-3 A minor (under 16 years of age); बाल आषोडशाद्वर्षात् Nārada.

-4 A colt, foal.

-5 A fool, simpleton; नीरसायां रसं बालो बालिकायां विकल्पयेत् Pt.4.91.

-6 (a) A tail. (b) An elephant's or a horse's tail.

-7 Hair; तं केशपाशं प्रसमीक्ष्य कुर्युर्बालप्रियत्वं शिथिलं चमर्यः Ku.1.48.

-8 An elephant five years old; 'पञ्चवर्षो गजो बालः पोतस्तु दशवार्षिकः' Vaijayantī. According to Mātaṅga L. (5.2.) however it means an elephant in the first year.

-9 A kind of perfume.

-1 The cocoa-nut.

-Comp. -अग्रम् 1 the point of a hair.

-2 A dove-cot; प्रासादबालाग्रकपोतपालिकायामुपविष्टः शृणोमि Mk.1.51/ 52.

-अध्यापकः a tutor of youths or children.

-अपत्यम् youthful progeny.

-अभ्यासः study during childhood, early application (to study).

-अरुण a. red like early dawn. (

-णः) early dawn; morning sun.

-अर्कः the newly-risen sun; R.12.1.

-अवबोधः, -नम् instruc- tion of the young; Pt.1.

-अवस्थ a. juvenile, young; भुवमधिपतिर्बालाबस्थो$प्यलं परिरक्षितुम् V.5.18.

-अवस्था child- hood.

-आतपः morning sunshine.

-आमयः a child's disease.

-इन्दुः the new or waxing moon; बालेन्दुवक्राप्य- विकाशभावाद् बभुः पलाशान्यतिलोहितानि Ku.3.29.

-इष्टः the jujube tree.

-उपचारः, -चरणम् (medical) treatment of children.

-उपवीतम् 1 a piece of cloth used to cover the privities.

-2 The sacrificial cord.

-कदली a young plantain tree.

-काण्डम् the first book of the Rāmāyaṇa.

-कुन्दः, -दम् a kind of young jasmine. (

-दम्) a young jasmine blossom; अलके बालकुन्दानुविद्धम् Me.67.

-कृमिः a louse.

-कृष्णः Kṛiṣṇa as a boy.

-केलिः, -ली f. child's play or amusement.

-क्रीडनम् a child's play or toy.

-क्रीडनकम् a child's toy.

-कः 1 a ball.

-2 an epithet of Śiva.

-क्रीडा a child's play, childish or juvenile sport.

-खिल्यः a class of divine personages of the size of a thumb and produced from the creator's body and said to precede the sun's chariot (their number is said to be sixty thousand); cf. R.15.1; क्रतोश्च सन्ततिर्भार्या बालखिल्यानसूयत । षष्टिर्यानि सहस्राणि ऋषिणामूर्ध्व- रेतसाम् ॥ Mārk. P.

-गर्भिणी a cow with calf for the first time.

-गोपालः 'the youthful cowherd', an epithet of Kṛiṣṇa, as the boycowherd.

-ग्रहः any demon (or planetary influence) teasing or injuring children; बालग्रहस्तत्र विचिन्वती शिशून् Bhāg.1.6.7.

-घ्नः a child- slayer, infanticide; Ms.11.19.

-चन्द्रः -चन्द्रमस् m.

1 the young or waxing moon; इह जगति महोत्सवस्य हेतुर्नयनवतामुदियाय बालचन्द्रः Māl.2.1.

-2 a cavity of a particular shape; Mk.3.13.

-चरितम् 1 juvenile sports.

-2 early life or actions; U.6.

-चर्यः N. of Kārtikeya. (

-र्या) the bahaviour of a child.

-चुम्बालः a fish; Nigh. Ratn.

-चतः a young mango-tree; धत्तेचक्षुर्मुकुलिनि रणत्कोकिले बालचूते Māl.3.12.

-ज a. produced from hair.

-जातीय a. childish, foolish, simple.

-तनयः the Kha- dira tree.

-तन्त्रम् midwifery.

-तृणम् young grass.

-दलकः the Khadira.

-धनम् the property of a minor; Ms.8.149.

-धिः (also बालधिः) a hairy tail; तुरंगमैरा- यतकीर्णवालधिः Śi.12.73; Ki.12.47.

-नेत्र a. guided or steered by a fool.

-पत्रः, -पत्रकः the Khadira tree.

-पाश्या 1 an ornament worn in the hair when parted.

-2 a string of pearls binding or intertwining the braid of hair.

-पुष्टिका, -पुष्टी, -पुष्पी a kind of jasmine.

-बोधः 1 instructing the young.

-2 any work adapted to the capacities of the young or inexperienced.

-भद्रकः a kind of poison.

-भारः a large bushy tail; बाधेतोल्का- क्षपितचमरीबालभारो दवाग्निः Me.55.

-भावः 1 child-hood, infancy.

-2 a hairy growth; एतद्भ्रुवौ जन्म तदाप युग्मं लीलाचलत्वोचितबालभावम् N.7.26.

-3 inattention; Ms. 8.118. (Kull.)

-4 children (collectively).

-5 recent rise (of a planet).

-भृत्यः a servant from childhood.

-भैषज्यम् a kind of collyrium.

-भोज्यः pease.

-मनो- रमा N. of several grammars.

-मरणम् (with Jainas) a fool's manner of dying (12 in number).

-मित्रः a friend from boyhood.

-मृगः a fawn.

-मूलम् a young radish.

-मूषिका a small mouse.

-मृणालः a tender filament or fibre (of lotus); व्यालं बालमृणालतन्तुभिरसौ रोद्धुं समुज्<?>म्भते Bh.2.6.

-यज्ञोपवीतकम् the sacred thread worn across the breast.

-राजम् lapis lazuli.

-रोगः a child's disease; अथ बालरोगाणां निदानानि लक्षणानि चाह । धात्र्यास्तु गुरुभिर्भोज्यैर्विषमैर्दोषलैस्तथा...... Bhāva. P.

-लता a young creeper; अवाकिरन् बाललताः प्रसूनैः R.2.1.

-लीला child's play, juvenile pastime.

-वत्सः 1 a young calf.

-2 a pigeon.

-वायजम् lapis lazuli.

-वासस् n. a woollen garment.

-वाह्यः a young or wild goat.

-विधवा a child-widow.

-वैधव्यम् child-widowhood.

-व्यजनम् a chowrie or fly-flapper (usually made of the tail of the yāk or Bos Grunniens and used as one of the royal insignia); यस्यार्थयुक्तं गिरिराजशब्दं कुर्वन्ति बाल- व्यजनैश्चमर्यः Ku.1.13; R.9.66;14.11;16.33,57.

-व्रतः an epithet of a Buddha saint Mañjughoṣa.

-सखि m. a friend from childhood.

-संध्या early twilight.

-सात्म्यम् milk.

-सुहृद् m. a friend of one's youth.

-सूर्यः, -सूर्यकः lapis lazuli.

-स्थानम् 1 childhood.

-2 youth.

-3 inexperience.

-हत्या infanticide.

-हस्तः a hairy tail.

भस्मन् n. [भस्-मनिन्]

1 Ashes; (कल्पते) ध्रुवं चिताभस्म- रजो विशुद्धये Ku.5.79.

-2 Sacred ashes (smeared on the body); महादेवो$थ तद्भस्म मनोभवशरीरजम् । आदाय सर्व- गात्रेषु भूतिलेपं तदाकरोत् ॥ Kālikā P. (भस्मनि हु 'to sacrifice in ashes', i. e. to do a useless work).

-Comp. -अग्निः morbid appetite from rapid digestion of food.

-अवशेष a. remaining in the form of ashes; भस्मावशेषं मदनं चकार Ku.3.72; Ś.3.3.

-अङ्गः a kind of pigeon. (

-ङ्गम्) a kind of gem (Mar. पेरोज).

-आह्वयः camphor.

-उद्धूलनम्, -गुण्ठनम् smearing the body with ashes; भस्मोद्धूलन भद्रमस्तु भवते K. P.1.

-कारः a washerman.

-कूटः a heap of ashes.

-गर्भः Dalbergia Ongeinensis (Mar. तिवस).

-गन्धा, -गन्धिका, -गन्धिनी a kind of perfume.

-गात्रः N. of the god of love.

-चयः a heap of ashes.

-तूलम् 1 frost, snow.

-2 a shower of dust.

-3 a number of villages.

-प्रियः an epithet of Śiva.

-भूत a. dead.

-मेहः a sort of gravel.

-रोगः a kind of disease; cf. भस्माग्नि.

-लेपनम् smearing the body with ashes.

-विधिः any rite performed with ashes.

-वेधकः camphor.

-शर्करः (probably) potash.

-शायिन् m. N. of Śiva.

-सूत-करणम् calcining of quicksilver.

-स्नानम् purifica- tion by ashes.

भ्रम् 1, 4 P. (भ्रमति, भ्रम्यति, भ्राम्यति, बभ्राम, अभ्रमत्, अभ्र- मीत्, भ्रमिष्यति, भ्रमितुम्, भ्रान्त)

1 To roam or wander about, move or go about, rove, ramble (fig. also); भ्रमति भुवने कन्दर्पाज्ञा Māl.1.17; मनो निष्ठाशून्यं भ्रमति च किमप्यालिखति च 31; oft. with acc. of place; भुवं बभ्राम Dk.; दिग्मण्डलं भ्रमसि मानस चापलेन Bh.3.77; so भिक्षां भ्रम् 'to go about beg- ging'.

-2 To turn or whirl round, revolve, move round or in a circle; सूर्यो भ्राम्यति नित्यमेव गगने Bh.2.95; भ्रमता भ्रमरेण Gīt.3.

-3 To go astray, stray, swerve, deviate.

-4 To spread, prevail, be current or afloat; अभ्रमच्च पौरजानपदेष्वियं वार्ता Dk.

-5 To totter, reel, stagger, be in doubt or suspense, waver; अन्तर्भिन्नं भ्रमति हृदयम् Māl. 5.2.

-6 To err, be in error or mistake, be mistaken; आभरणकारस्तु तालव्य इति बभ्राम.

-7 To flicker, flutter, quiver, move unsteadily; चक्षुर्भ्राभ्यति Pt.4.78.

-8 To surround.

-9 To waver, be perplexed, doubt; तैरश्वै- र्भ्राम्यते भ्रान्तैः सुमाली राक्षसेश्वरः Rām.7.7.3. -Caus. (भ्रमयति-ते or भ्रामयति-ते)

1 To cause to rove or wander, cause to revolve or turn round, whirl round; भ्रमय जलदानम्भोगर्भान् Māl.9.41.

-2 To cause to err, delude, mislead, perplex, confuse, embarrass, cause to reel or stagger; विकारश्चैतन्यं भ्रमयति च संमीलयति च U.1.36.

-3 To wave, brandish, vibrate; लीलारबिन्दं भ्रमयांचकार R.6.13.

-4 To proclaim by beat of drum.

-5 To disarrange.

मल a. [मृज्यते शोध्यते मृज्-कल टिलोपः Tv.]

1 Dirty, foul; आमिषं यच्च पूर्वेषां राजसं च मलं भृशम् Rām.7.74.16.

-2 Mean, covetous.

-3 Unbelieving, infidel, godless.

-4 Wicked.

-लः, -लम् 1 Dirt, filth, impurity, dust, any impure matter; मलदायकाः खलाः K.2; छाया न मूर्छति मलोपहतप्रसादे शुद्धे तु दर्पणतले सुलभावकाशा Ś.7.32.

-2 Dregs, refuse, sediment, excrement, feces, dung.

-3 Dross (of metals), rust, alloy.

-4 Moral taint or impurity, sin; फलैधःकुसुमस्तेयमधैर्यं च मलावहम् Ms.11.7.

-5 Any impure secretion of the body; (according to Manu these excretions are twelve:-- वसा शुक्रमसृङ् मज्जा मूत्रविड् घ्राणकर्णविट् । श्लेष्माश्रुदूषिका स्वेदो द्वादशैते नृणां मलाः Ms.5.135).

-6 Camphor.

-7 Cuttle-fish bone.

-8 Tanned leather; a leather-garment.

-9 The three humours of the body (वात, पित्त and कफ).

-लम् A kind of base metal.

-Comp. -अपकर्षणम् 1 removing the dirt, purification.

-2 removal of sin.

-अपहा 1 a particular preparation.

-2 N. of a river; नन्दिनी नलिनी सीता मालती च मलापहा.

-अयनम् the rectum.

-अरिः a kind of natron.

-अव- रोधः constipation of the bowels.

-आकर्षिन् m. a sweep- er, a scavenger.

-आभ a. dirty-looking.

-आवाह a.

1 causing dirt, dirtying, soiling.

-2 defiling, polluting; Ms.11.7.

-आशयः the stomach; bowels.

-उद्भवम् the rust of iron (मण्डूर).

-उत्सर्गः evacuation of the feces, voiding the excrement.

-उद्वासा a woman who has put off her soiled clothes.

- उपहत a. soiled, tarnished with dirt; Ś7.32.

-कर्षण a. cleansing.

-घ्न a. cleansing, detergent. (

-घ्नः) the bulbous root of शाल्मली. (

-घ्नी) N. of a plant (नागदमनी).

-जम् pus, matter.

-दूषित a. dirty, foul, soiled.

-द्रवः purging, diarrhœa.

-द्राविन् a. purging. (-m. the Jayapāla tree.

-धात्री a nurse who attends to a child's necessities.

-धारिन् m. a reli- gious mendicant of the Jaina sect.

-पङ्किन् a. covered with dust and mire; निराहारा कृशा रुक्षा जटिला मलपङ्किनी Mb.5.186. 2.

-पूः (यूः) Ficus Oppositifolia (Mar. काळा किंवा धेड- उंबर).

-पृष्ठम् the first (or outer) page of a book.

-भुज् m. a crow.

-मल्लकः a strip of cloth covering the privities (कौपीन); Dk.2.2.

-मासः an intercalary month (so called because during that month religious ceremonies are not performed); 'अमावास्याद्वयं यत्र रवि- संक्रान्तिवर्जितम् । मलमासः स विज्ञेयः...'

-मूत्रपरित्यागः evacua- tion of feces and urine.

-वासस् f. a woman in her courses.

-विशोधन a. cleansing away filth.

-विष्टम्भः constipation.

-विसर्गः, -विसर्जनम्, -शुद्धिः f. evacua- tion of the bowels.

-हन्तृ m. = मलघ्नः.

-हारक a. removing dirt or sin.

मसारः मसारकः An emerald; मसारताराक्षि ससारमात्मना N.9.14 and मसारमालावलितोरणां पुरम् ibid.16.122; चन्द्रमसारचितां श्रियम् Haravijaya 5.47.

मसृणः a.

1 Unctuous, oily; मसृणचन्दनचर्चिताङ्गीम् Ch. P.7; or सरसमसृणमपि मलयजपङ्कम् Gīt.4.

-2 Soft, tender, smooth; अयं बाहुः कण्ठे शिशिरमसृणो मौक्तिकसरः U.1.38.

-3 Bland, mild, sweet; भण मसृणवाणि करवाणि चरणद्वयं सरसलसदलक्तकरागम् Gīt.1.

-4 Lovely, charming; विनयमसृणो वाचि नियमः U.2.2;4.21.

-5 Beaming, glistening; मसृणमुकुलितानां प्रान्तविस्तारभाजाम् (आलोकितानाम्) Māl.1.27;4.2.

-णा Linseed.

मौक्तिकम् [मुक्तैव स्वार्थे ठक्] A pearl; गारुमतं च माणिक्यं मौक्तिकं श्रेष्ठमेव हि Śukra.4.162; मोक्तिकं न गजे गजे Subhāṣ.

-Comp. -आवली a string of pearls.

-गुम्फिका a female who prepares pearl-necklaces.

-तण्डुलः a kind of white यावनाल (Mar. जोंधळा).

-दामन् n. a string of pearls.

-प्रसवा a pearl-muscle.

-शुक्तिः f. a pearl- oyster.

-सरः a necklace or string of pearls; अयं कण्ठे बाहुः शिशिरमसृणो मौक्तिकसरः U.1.29.

-स्थानम् 1 a conch, shell.

-2 an elephant, frog or hog (?).

-3 the bamboo tree; Gīrvāṇa.

रम् 1 Ā. (रमते, but Paras. when preceded by वि, आ, परि and उप; रेमे, अरंस्त, अरंसीत् P. रंस्यते, रन्तुम्, रत)

1 To be pleased or delighted, rejoice, be gratified; रहसि रमते Māl 3.2; Ms.2.223; U.2.18.

-2 To re- joice at, be pleased with, take delight in, be fond of (with instr. or loc.); लोलापाङ्गैर्यदि न रमसे लोचनैर्बञ्चितो$सि Me. 27; व्यजेष्ट षड्वर्गमरंस्त नीतौ Bk.1.2.

-3 To play, sport, dally, amuse oneself with; राजप्रियाः कैरविण्यो रमन्ते मधुपैः सह Bv.1.126 (where the next meaning is also hinted); Bk.6.15,67; रंरम्यते (अतिशयेन रमते) सरस- नागरिकण नाम्ना श्रीबिह्लणेन कविना क्षितिपालपुत्री Bil. Ch.48.

-4 To have sexual intercourse with; सा तत्पुत्रेण सह रमते H.3; विशङ्कमाना रमितं कयापि जनार्दनम् Gīt.7.

-6 To remain, stay, pause.

-6 To take rest, remain quiet.

-7 To gladden, delight. -Caus. (रमयति-ते) To please, delight, satisfy. -Desid. (रिरंसते) To wish to sport &c.; Śi.15.18.

रुद्र a. [रोदिति रुद्-रक् Uṇ.2.22]

1 Dreadful, terrific frightful, formidable.

-2 Great, large.

-3 Driving away evil.

-4 Praiseworthy.

-द्रः 1 N. of a group of gods, eleven in number, supposed to be inferior mani- festations of Śiva or Śaṁkara, who is said to be the head of the group; रुद्राणां शंकरश्चास्मि Bg.1.23; रुद्राणामपि मूर्धानः क्षतहुंकारशंसिनः Ku.2.26.

-2 N. of Śiva.

-3 Fire.

-4 The number 'eleven'.

-5 (pl.) प्राणs and इन्द्रियs; Mb.12.316.5 (com.).

-6 N. for the hymns addressed to Rudra.

-Comp. -अक्षः a kind of tree.

(-क्षम्) 1 a rosary.

-2 the berry of this tree, used for rosaries; भस्मोद्धूलन भद्रमस्तु भवते रुद्राक्षमाले शुभम् K. P.1.

-अरिः the god of love.

-आक्रीडः a cemetery.

-आवासः 1 'the abode of Rudra', the mountain Kailāsa.

-2 N. of Benares.

-3 a cemetery; cf. पितृसद्मगोचरः Ku.5.77.

-गर्भः N. of Agni.

-जः quicksilver.

-दर्शन a. terrific.

-पत्नी 1 the goddess Durgā.

-2 linseed.

-प्रयागः the sacred place where the मन्दाकिनी joins the गङ्गा.

-प्रिया 1 Pārvatī.

-2 The yellow myrobalan tree.

-भूः f. a cemetery.

-यामलम् N. of a Tantra (a dialogue between भैरव and भैरवी).

-रोदनम् gold; यत्सेवयाग्नेरिव रुद्ररोदनम् Bhāg. 8.24.48.

-वीणा a kind of lute.

-सखः N. of Kubera.

-संमित a. equal to eleven.

-सावर्णिः N. of the 12th Manu.

-सूः f. a mother giving birth to eleven children.

लब्ध p. p. [लभ्-कर्मणि क्त]

1 Got, obtained, acquired.

-2 Taken, received.

-3 Perceived, apprehended.

-4 Obtained, (as by division &c.); see लभ्.

-ब्धा A wo- man whose husband or lover is faithless (perhaps for विप्रलब्धा).

-ब्धम् 1 That which is secured or got; लब्धं रक्षेदवक्षयात् H.2.8; R.19.3.

-2 A profit, gain; लब्धाच्च सप्तमं भागं तथा शृङ्गे कला खुरे Mb.12.6.25.

-Comp. -अनुज्ञ 1 one who has obtained leave of absence.

-2 one who is free from ब्रह्मचारी duties of उपनयन; Gīrvāṇa

-अन्तर a.

1 one who has found an oppor- tunity.

-2 one who has got access or admission; लब्धा- न्तरा सावरणे$पि गेहे R.16.7.

-अवकाश, -अवसर a.

1 one who has found an opportunity.

-2 (anything) that has gained a scope (for work); लब्धावकाशा मे प्रार्थना Ś.1.

-3 one who has obtained leisure, being at leisure; so लब्धलक्षण.

-आस्पद a. one who has gained a footing or secured a position; लब्धास्पदो$स्मीति विवादभीरोः M.1.17.

- उदय a.

1 born, produced, sprung; लब्धोदया चान्द्रमसीव लेखा Ku.1.25.

-2 one who has got prosperity or elevation; स त्वत्तो लब्धोदयः 'he owes his rise or eleva- tion to you'.

-काम a. one who has got his desired ob- ject; याच्ञा मोघा वरमधिगुणे नाधमे लब्धकामा Me.6.

-कीर्ति a. become widely known, famous, celebrated.

-चेतस्, -संज्ञ a. one who has come to his senses, restored to consciousness.

-जन्मन् a. born, produced.

-तीर्थ a. one who has gained an opportunity.

-धन a. wealthy.

-नामन्, -शब्द a. renowned, celebrated.

-नाशः the loss of what has been acquired; लब्धनाशो यथा मृत्युः.

-प्रतिष्ठ a. one who has acquired fame.

-प्रत्यय a. one who has won confidence.

-प्रशमनम् 1 securing or keeping safe what has been acquired.

-2 bestowing on a worthy recipient; Kull. on Ms.7.56.

-प्रसर a. moving at liberty, unimpeded; श्रीर्लब्धप्रसरेव वेशवनिता दुःखोपचर्या भृशम् Mu.3.5.

-प्रसाद a. favourite; अन्येभ्यश्च वसन्ति ये$स्य भवने लब्धप्रसादा विटाः Mu.3.14.

-लक्ष, -लक्ष्य a.

1 one who has hit the mark.

-2 skilled in the use of missiles; अन्ये च बहवः शूरा लब्धलक्षा निशाचराः Rām.3.36.3.

-लक्षण a. one who has gained an opportunity.

-वर्ण a.

1 learned, wise; चित्रं त्वदीये विषये समन्तात् सर्वे$पि लोकाः किल लब्धवर्णाः Rāj. P; यत्राहुः स्थितममृतं च लब्धवर्णाः Rām. Ch.7.17.

-2 famous, renowned, celebrated; Mk.4.26. ˚भाज् a. respecting the learned; कृत्छ्रलब्धमपि लब्धवर्णभाक् तं दिदेश मुनये सलक्ष्मणम् R.11.2.

-विद्य a. learned, educated, wise.

-श्रुत्, -श्रुत a. well-versed, learned (बहुश्रुत); लब्धश्रुतां धर्मभृतां वरिष्ठः Mb.12.167.42.

-संज्ञ a. restored to consciousness.

-सिद्धि a. one who has attained perfection or his desired object.

लेखा [लिख्-अ टाप्]

1 A line, streak; कान्तिर्भ्रुवोरायत- लेखयोर्या Ku.1.47;7.16; Ki.16.2; Me.46; विद्युल्लेखा, फेनलेखा, मदलेखा &c.

-2 A stroke, furrow, row, stripe.

-3 Writing, drawing lines, delineation, painting; पाणिर्लेखाविधिषु नितरां वर्तते किं करोमि Māl.1.35.

-4 The moon's crescent, a streak of the moon; लब्धोदया चान्द्रमसीव लेखा Ku.1.25;2.34; Ki.5.44.

-5 A figure, like- ness, an impression, a mark; उषसि सयावकसव्यपादलेखा Ki.5.4.

-6 Hem, border, edge, skirt.

-7 The crest.

-Comp. -वलयः, -यम् an encircling line.

-संधिः the point where the eyebrows meet.

-स्थवृत्त a. conforming to prescription; Charaka.