-
101 विचालिन् _vicālin
विचालिन् a. Unsteady, indefinite (in signification), variable; विचाली हि संवत्सरशब्दः सावनो$पि गणितदिवसकः शीतोष्णवर्षलक्षणो$पि चान्द्रमसो$पि ŚB. on MS.6.7.38. -
102 विपक्ष _vipakṣa
विपक्ष a.1 Hostile, inimical, adverse, contrary.-2 Impartial.-क्षः 1 An enemy, adversary, opponent; गुणास्तस्य विपक्षे$पि गुणिनो लेभिरे$न्तरम् R.17.75; Śi.11.59.-2 A rival or fellow wife; प्रेमगर्वितविपक्षमत्सरात् R.19. 2.-3 A disputant; हृतोत्तरं तत्त्वविचारमध्ये वक्तेव दोषैर्गुरुभि- र्विपक्षम् Ki.17.43.-4 (In logic) A negative instance, an instance on the opposite side, (i. e. that is which the साध्य or major term is not found); निश्चितसाध्याभाववान् विपक्षः T. S.; Mu.5.1.-5 (In gram.) An exception.-6 Impartiality, indifference.-7 The day of transition from one-half of a lunar month to another.-Comp. -भावः, वृत्तिः f. hostility; विपक्षभावे चिरमस्य तस्युषः R.3.62.-रमणी a female rival. -
103 विप्रकृ _viprakṛ
विप्रकृ 8 U.1 (a) To tease, trouble, harass, harm; किं सत्त्वानि विप्रकरोषि Ś.7; (b) To oppress; तस्मिन् विप्रकृताः काले तारकेण दिवौकसः Ku.2.1.-2 To wrong, ill-treat, offend; भर्तुर्विप्रकृतापि रोषणतया मा स्म प्रतीपं गमः Ś.4.17.-3 To affect, cause a change in; कमपरमवशं न विप्रकुर्युर्विभुमपि तं यदमी स्पृशन्ति भावाः Ku.6.95.-4 To disfigure, deform; आभरणोचितं रूपमाश्रमसुलभैः प्रसाधनैर्विप्रकार्यते Ś.4.-5 To ap- point, admit (as a witness); Mb.5. -
104 विभ्रमः _vibhramḥ
विभ्रमः 1 Roaming or wandering about.-2 Whirling or going round, rolling about; निवृत्तसर्वेन्द्रियवृत्तिविभ्रमः Bhāg.1.9.31.-3 Error, mistake, blunder.-4 Hury, confusion, flurry, perturbation; especially, the flurry, of mind caused by love; चित्तवृत्त्यनवस्थानं शृङ्गाराद्विभ्रमो भवेत्.-5 (Hence) Putting on ornaments &c. in wrong places through flurry; विभ्रमस्त्वरया$काले भूषास्थानविपर्ययः; यश्चाप्सरोविभ्रममण्डनानां संपादयित्रीं शिखरैर्बिभर्ति Ku.1.4; (see Malli. thereon).-6 Any amorous or sportive action, amorous paly or movement; Māl.1.26; नवप्रणयविभ्रमा- कुलितमालतीदृष्टयः 9.38.-7 Beauty, grace, charm; तदा तद- ङ्गस्य बिभर्ति विभ्रमम् N.15.25; U.1.2,34;6.4; Śi.6.46; 7.15;16.64; Māl.7; क्रोधं स्मितं च कुसुमाभरणादि याच्ञा तद्वर्जनं च सहसैव विमण्डनं च । आक्षिप्य कान्तवचनं लपनं सखीभि- र्निष्कारणोत्थितगतं वद विभ्रमं तत् ॥-8 Doubt, apprehension; आमुक्तमिव पाखण्डं यो$धर्मे धर्मविभ्रमः Bhāg.4.19.12.-9 Caprice, whim.-1 Disturbance, perturbation; ऊर्मिव्यतिकरविभ्रमप्रचण्डः Mv.6.26.-11 Pride; दीर्घमायुः स मे प्रादात्ततो मां विभ्रमो$स्पृशत् Rām.3.71.9. -
105 विलस् _vilas
विलस् 1 P.1 To shine, flash, glitter; वियति च विललास तद्वदिन्दुर्विलसति चन्द्रमसो न यद्वदन्यः Bk.1.69; Me. 49; R.13.76.-2 To appear, arise, become manifest; प्रेम विलसति महत्तदहो Śi.15.14;9.87.-3 To sport, amuse oneself, play, frolic about sportively; कापि चपला मधुरिपुणा विलसति युवतिरधिकगुणा &Gimacr;t.7; or हरिरिह मुग्धवधू- निकरे विलासिनि विलसति केलिपरे Gīt.1; पर्यङ्के तया सह विललास H.1.-4 To sound, echo, reverberate.-5 To act upon, work upon, show oneself; (खेदः) त्वयि विलसति तुल्यं वल्लभालोकनेन Māl.3.8.-6 To move about, dart, shoot upwards. -
106 विवासः _vivāsḥ _विवासनम् _vivāsanam
विवासः विवासनम् 1 Banishment, sending into exile, expulsion; रामस्य गात्रमसि दुर्वहगर्भखिन्नसीताविवासनपटोः करुणा कुतस्ते U.2.1.-2 Separation from; प्रियैर्विवासो बहुशः संवासश्चाप्रियैः सह Mb.14.16.34.-विवासकाले ind. At the time of daybreak.Sanskrit-English dictionary > विवासः _vivāsḥ _विवासनम् _vivāsanam
-
107 वीथिका _vīthikā
वीथिका 1 A road &c.-2 A picture-gallery; or a large scroll of paper on which pictures are drawn (according to some); a wall (according to others); आर्यस्य चरित्रमस्यां वीथिकायामालिखितम् U.1. -
108 वृत् _vṛt
वृत् I. 4 Ā. (वृत्यते)1 To choose, like; cf. वावृत्.-2 To distribute, divide. -II. 1 U. (वर्तयति-ते) To shine. III. 1 Ā. (वर्तते but Paras. also in the Aorist, Second Future and Conditional; also in the Desiderative; ववृते, अवृतत्-अवर्तिष्ट, वर्तिष्यते-वर्त्स्यति, वर्तितुम्, वृत्त)1 To be, exist, abide, remain, subsist, stay; इदं मे मनसि वर्तते Ś.1; अत्र विषये$स्माकं महत् कुतूहलं वर्तते Pt.1; मरालकुलनायकः कथय रे कथं वर्तताम् Bv.1.3; often used merely as a copula; अतीत्य हरितो हरींश्च वर्तन्ते वाजिनः Ś.1.-2 To be in any particular condition or circumstances; पश्चिमे वयसि वर्तमानस्य K.; so दुःखे, हर्षे, विषादे &c. वर्तते.-3 To happen, take place, occur, come to pass; सीतादेव्याः किं वृत्तमित्यस्ति काचित् प्रवृत्तिः U.2; सायं संप्रति वर्तते पथिक रे स्थानान्तरं गम्यताम् Śubhas. 'now it is evening' &c.; Ś. Til.6; अभितो ब्रह्मनिर्वाणं वर्तते विदिता- त्मनाम् Bg.5.26.-4 To move on, proceed in regular course; सर्वथा वर्तते यज्ञः Ms.2.15; निर्व्याजमज्या ववृते Bk. 2.37; R.12.56.-5 To be maintained or supported by, live on, subsist by (fig. also); कस्त्वं किं वर्तसे ब्रह्मन् ज्ञातु- मिच्छामहे वयम् Rām.1.1.12; फलमूलवारिभिर्वर्तमाना K.172; Ms.3.77.-6 To turn, roll on, revolve; यावदियं लोकयात्रा वर्तते Ve.3.-7 To occupy or engage oneself, be occupied or engaged in, set about (with loc.); भगवान् काश्यपः शाश्वते ब्रह्मणि वर्तते Ś.1; इतरो दहने स्वकर्मणां ववृते ज्ञानमयेन वह्निना R.8.2; Ms.8.346; नानवाप्तमवाप्तव्यं वर्त एव च कर्मणि Bg. 3.22.-8 To act, behave, conduct or demean oneself towards, do, perform, practise (usually with loc. or by itself); आर्यो$स्मिन् विनयेन वर्तताम् U.6; कविर्निसर्गसौहृदेन भरतेषु वर्तमानः Māl.1; औदासीन्येन वर्तितुम् R.1.25; मित्रवन् मय्यवर्तिष्ट Dk.; Ms.7.14;8.173;11.3.-9 To act a part, enter upon a course of conduct; साध्वीं वृत्तिं वर्तते 'he acts an honest part'.-1 To act up to, abide by, follow; तदशक्यारम्भादुपरम्य मातुर्मते वर्तस्व Dk.-11 To have the sense of, signify, be used in the sense of; पुष्यसमीपस्थे चन्द्रमसि पुष्यशब्दो वर्तते Mbh. on P.IV.2.3 (often used in lexicons in this sense).-12 To tend or conduce to (with dat.); पुत्रेण किं फलं यो वै पितृदुःखाय वर्तते.-18 To rest or depend upon. -Caus. (वर्तयति-ते)1 To cause to be or exist.-2 To cause to move or turn round, cause to revolve; ज्योतींषि वर्तयति च प्रविभक्तरश्मिः Ś.7.6.-3 To brandish, flourish, whirl round; हस्तवर्तमवीवृतत् Bk.15. 37.-4 To do, practise, exhibit; नान्तर्वर्तयति ध्वनत्सु जलदे- ष्वामन्द्रमुद्गर्जितम् Māl.9.33.-5 To perform, discharge, attend or look to; सो$धिकारमभिकः कुलोचितं कश्चन स्वयमवर्तयत् समाः R.19.4; Mv.3.23.-6 To spend, pass (as time).-7 To live on, subsist; रामो$पि सह वैदेह्या वने वन्येन वर्तयन् R.12.8; sometimes Ātm. also; मदसिक्तमुखैर्मृगाधिपः करभि- र्वर्तयते स्वयं हतैः Ki.2.18.-8 To relate, describe; तत्र ते वर्तयिष्यामि यथा नैतत् प्रधानतः Mb.12.19.1;1.116.18.-9 To perceive, comprehend.-1 To study.-11 To shine.-12 To speak.-13 To shed (as tears); ताबुभौ च समालङ्ग्य रामो$प्यश्रूण्यवर्तयत् Rām.2.99.4. -Desid. (विवृत्सति, विवर्तिषते). -
109 वैरिन् _vairin
वैरिन् a. [वैरमस्त्यस्य इनि] Hostile, inimical. -m.1 An enemy; शौर्ये वैरिणि वज्रमाशु निपतत्वर्थो$स्तु नः केवलम् Bh. 2.39; महाशनो महापाप्मा विद्ध्येनमिह वैरिणम् Bg.3.37; R. 12.14.-2 A hero, brave person. -
110 शब _śaba _ _ब _b _ _ल _l
शब (ब) ल a. (शप्-अल, बश्च Uṇ.1.99)1 Spotted, brindled, variegated; क्वचित् प्रभा चान्द्रमसी तमोभिश्छायाविलीनैः शबलीकृतेव R.13.56;5.44; Mv.7.26.-2 Varied, devided into various parts.-3 Articulate; imitative.-4 Mixed; आनन्दशोकशबलत्वमुपैति चेतः Māl.9.54.-5 Disfigured, pale; चिन्तया शबलं मुखम् Bhāg.6.14.21.-6 Disturbed, afflicted; अत्युत्कण्ठः शबलहृदयो$स्मद्विधो बाष्पधाराः Bhāg.1.9.2.-लः A variegated colour.-ला, -ली 1 A spotted or brindled cow.-2 The cow of plenty or Kāmadhenu q. v.-लम् Water. -
111 शरीरम् _śarīram
शरीरम् [शॄ-ईरन् Uṇ.4.31]1 The body (of animate or inanimate objects); शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम् Ku.5.33.-2 The constituent element; शरीरं तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्ना पदावली Kāv.1.1; शरीरमसि संसारस्य U.7.-3 Bodily strength.-4 A dead body.-5 One's own person, individual soul (जीवात्मा); यथा यथा मनस्तस्य दुष्कृतं कर्म गर्हति । तथा तथा शरीरं तत्तेनाधर्मेण मुच्यते ॥ Ms.11.229.-Comp. -अन्तः the hairs on the body.-अन्तरम् 1 the interior of the body.-2 another body.-आकारः, -आकृतिः bodily gesture or mien.-आवरणम् 1 the skin.-2 a shield.-कर्तृ m. a father.-कर्षणम् emaciation of the body; शरीरकर्षणात् प्राणाः क्षीयन्ते प्राणनां यथा Ms.7.112.-ग्रहणम् assumption of a bodily form.-चिन्ता care of the body (like washing etc.).-जः 1 sickness.-2 lust, passion.-3 the god of love; शरीरजसमाविष्टा राक्षसी राममब्रवीत् Rām. 3.17.12.-4 a son, offspring; शरीरजेभ्यश्च्युतयूथपङ्क्तयः Ki.4.31.-तुल्य a. equal to, i. e. as dear as, one's own person.-त्याग renunciation of life.-दण्डः 1 corporal punishment.-2 mortification of the body (as in penance).-देशः a part the body.-धातुः 1 a chief constituent of the body.-2 a relic of Buddha's body (as bone, tooth etc.).-धृक् a. having a body.-पक्तिः purification of the body.-पतनम्, -पातः shuffling off the mortal coil, death.-पाकः emaciation (of the body).-प्रभवः a begetter, father.-बद्ध a. endowed with a body, embodied, incarnate; शरीरबद्धः प्रथमाश्रमो यथा Ku.5.3.-बन्धः 1 the bodily frame; शरीरबन्धेन तिरोबभूव R.16.23.-2 being endowed with a body; i. e. birth as an embodied being; तनुत्यजां नास्ति शरीरबन्धः R.13.58.-बन्धकः a hostage.-भाज् a. embodied, incarnate. (-m.) a creature, an embodied being; शरीरभाजां भवदीय- दर्शनं व्यनक्ति कालत्रितये$पि योग्यताम् Śi.1.26.-भेदः separation of the body (from the soul), death; प्राप्ते शरीरभेदे Sāṅ. K.68.-यष्टिः f. a slender body, slim or delicate figure.-यात्रा means of bodily sustenance; नियतं कुरु कर्म त्वं कर्म ज्यायो ह्यकर्मणः । शरीरयात्रापि च ते न प्रसिद्ध्येकर्मणः ॥ Bg. 3.8.-रक्षकः a body-guard.-रत्नम् an excellent body.-विमोक्षणम् the emancipation of the soul from the body.-वृत्तिः f. maintenance or support of the body; स त्वं मदीयेन शरीरवृत्ति देहेन निर्वर्तयितुं प्रसीद R.2.45.-वैकल्यम् bodily ailment, sickness, disease.-शुश्रुषा personal atten- dance.-संस्कारः 1 decoration of the person.-2 purification of the body by the performance of the several puri- ficatory saṁskāras; कार्यः शरीरसंस्कीरः Ms.2.26.-संपत्तिः f. the prosperity of body, (good) health.-संबन्धः rela- tion by marriage.-सादः leanness of body, emaciation; शरीरसादादसमग्रभूषणा R.3.2.-स्थानम् the doctrine about the human body.-स्थितिः f.1 the maintenance or support of the body; वन्यं शरीरस्थितिसाधनं वः R.5.9.-2 taking one's meals, eating (frequently used in Kādambarī). -
112 शाक्र _śākra
शाक्र a. Relating or belonging to Indra; प्रादुश्चक्रे ततः पार्थः शाक्रमस्त्रं महारथः Mb.7.93.21.-क्रम् The ज्येष्ठा Nakṣatra (presided over by Indra).-Comp. -दिश् the east. -
113 शोण _śōṇa
शोण a. (-णा or-णी f.) [शोण्-अच्]1 Red, crimson, tinged red; स्त्यानावनद्धघनशोणितशोणपाणिरुत्तंसयिष्यति कचांस्तव देवि भीमः Ve.1.21; आस्वादितद्विरदशोणितशोणशोभाम् Mu.1. 8; Ku.1.7.-2 Bay, reddish-brown.-3 Yellow.-णः 1 Crimson, the red colour; उरुक्रमस्याधरशोणशोणिमा Bhāg. 1.11.2.-2 Fire.-3 A kind or red sugar-cane.-4 A bay horse; शोण इति वर्णवचनो$श्वजातिगतं वर्णं वदति नान्यम् ŚB. on MS.6.8.41.-5 N. of a male river, rising in Gonḍavana and falling into the Ganges near Pāṭali- putra q. v.; प्रत्यग्रहीत् पार्थिववाहिनीं तां भागीरथीं शोण इवोत्तरङ्गः R.7.36.-6 The planet Mars; cf. लोहित.-7 A ruby; L. D. B.-णम् 1 Blood.-2 Red lead.-Comp. -अम्बुः N. of a cloud which is said to rise at the destruction of the world.-अश्मन् m.,-उपलः 1 a red stone.-2 a ruby.-पद्मम् a red lotus.-पुष्पकः the Kovidāra tree.-रत्नम् a ruby.-हयः the epithet of द्रोणाचार्य; ततः शोणहयः क्रुद्धश्चतुर्दन्त इव द्विपः Mb.7.16.19. -
114 शोणिमन् _śōṇiman
शोणिमन् m. Redness; उरुक्रमस्याधरशोणशोणिमा Bhāg. 1.11.2. -
115 संकुल _saṅkula
संकुल a.1 Confused.-2 Thronged with, crowded or filled with, full of; नक्षत्रताराग्रहसंकुलापि ज्योतिष्मती चन्द्रमसैव रात्रिः R.6.22; Māl.1.2.-3 Disordered, perplexed; अन्योन्यप्रतिघातसंकुलचलत्कल्लोलकोलाहलैः U.2.3.-4 Inconsis- tent.-5 Thick, dence (as smoke).-5 Violent, intense.-लम् 1 A crowd, mob, throng, collection, swarm, flock; महतः पौरजनस्य संकुलेन विघटितायां तस्यामागतो$स्मि Māl.1; Pt. 1.7.-2 A confused fight, melee; तस्मिंस्तथा संकुले वर्तमाने Mb.3.134.22.-3 An inconsistent or contradictory speech; e. g. यावज्जीवमहं मौनी ब्रह्मचारी च मे पिता । माता तु मम वन्ध्यैव पुत्रहीनः पितामहः ॥.-4 Distress, destruction (नाश); प्राविशत् संकुलं तत्र शलभा इव पावकम् Rām.7.19.16. -
116 संतापः _santāpḥ
संतापः 1 Heat, great heat, inflammation; नष्टज्वलन- संतापा प्रशान्ताध्यायसत्कथा Rām.2.48.34; संतापदग्धस्य शिखण्डि- यूनो वृष्टेः पुरस्तादचिरप्रभेव Māl.3.4.-2 Distress, torment, suffering, torture, agony, anguish; संतापसंततिमहाव्यसनाय तस्यामासक्तमेतदनपेक्षितहेतु चेतः Māl.1.23; न संतापच्छेदो हिम- सरसि वा चन्द्रमसि वा 1.31; Ś.3.-3 Passion, rage.-4 Remorse, repentance; कृत्यं न कुरुते वेगान्न स संतापमाप्नुयात् Pt.1.19.-5 Penance, fatigues of penance, mortifica- tion of the body; संतापे दिशतु शिवः शिवां प्रसक्तिम् Ki.5.5. -
117 संप्रति _samprati
संप्रति ind.1 Now, at present, at this time; अयि संप्रति देहि दर्शनम् Ku.4.28.-2 Rightly, exactly.-3 Im- mediately, at once; संप्रत्यगस्त्याश्रमस्य पन्थानं ब्रूहि U.2.5/6. -
118 सर _sara
सर a. [सरति-सृ-अच्]1 Going or moving.-2 Cathar- tic, purgative.-रः 1 Going, motion.-2 An arrow.-3 The coagulum of curds or milk, cream.-4 Salt.-5 A string, necklace; अयं कण्ठे बाहुः शिशिरमसृणो मौक्तिकसरः U. 1.39.29.-6 A water-fall.-7 A short vowel (in prosody).-रम् 1 water.-2 A lake, pool.-रा 1 Motion, movement.-2 A cascade.-री A water-fall.-Comp. -उत्सवः a crane.-उदकम् the water of a pond.-जम् fresh butter; cf. शरज.-पत्रिका 1 the new leaf of a lotus.-2 a lotus. -
119 सादः _sādḥ
सादः [सद्-घञ्]1 Sinking, setting down.-2 Exha- ustion, weariness; उदितोरुसादमतिवेपथुमत् Śi.9.77.-3 Leaness, thinness, emaciation; शरीरसादादसमग्रभूषणा R.3. 2.-4 Perishing, decay, loss, destruction, cessation; गतिविभ्रमसादनीरवा R.8.58; Nalod.3.24.-5 Pain, tor- ment.-6 Clearness, purity.-7 Going, motion. -
120 सायिका _sāyikā
सायिका f.1 Position in due order (= क्रमस्थितिः).-2 A dagger.
Страницы
См. также в других словарях:
Shiva Tandava Stotra — (िशवताण्डवस्तोत्रम्) is a hymn of praise in the Hindu tradition that describes Shiva s power and beauty. It was sung by the demon king Ravana. Both the fourth and fifth quatrains of this hymn conclude with lists of Shiva s epithets as destroyer,… … Wikipedia
ā-ṡrama-sthāna — आश्रमस्थान … Indonesian dictionary
ava-candramasá — अवचन्द्रमस … Indonesian dictionary
bhāgavata-krama-saṉdarbha — भागवतक्रमसंदर्भ … Indonesian dictionary
candrá-mas — चन्द्रमस् … Indonesian dictionary
candrá-masa — चन्द्रमस … Indonesian dictionary
cāndramasá — चान्द्रमस … Indonesian dictionary
cāndramasāyana — चान्द्रमसायन … Indonesian dictionary
cāndramasāyani — चान्द्रमसायनि … Indonesian dictionary
dāyá-krama-saṉgraha — दायक्रमसंग्रह … Indonesian dictionary
dāyâ̱dhikāra-krama-saṉgraha — दायाधिकारक्रमसंग्रह … Indonesian dictionary
