नखकुट्ट

m. N. of a Nāga-rāja L.

m. « nail-cutter», barber L. ;

अन्त a. [अम्-तन् Uṇ.3.86]

1 Near.

-2 Last.

-3 Handsome, lovely; Me.23; दन्तोज्ज्वलासु विमलोपलमे- खलान्ताः Śi.4.4, (where, however, the ordinary sense of 'border' or 'skirt' may do as well, though Malli. renders अन्त by रम्य, quoting the authority of शब्दार्णव - 'मृताववसिते रम्ये समाप्तावन्त इष्यते').

-4 Lowest, worst.

-5 Youngest.

-तः (n. in some senses)

1 (a) End, limit, boundary (in time or space); final limit, last or extreme point; स सागरान्तां पृथिवीं प्रशास्ति H.4.5 bounded by the ocean, as far as the sea; अपाङ्गौ नेत्रयो- रन्तौ Ak.; उद्युक्तो विद्यान्तमधिगच्छति H.3.114 goes to the end of, masters completely; श्रुतस्य यायादयमन्तमर्भकस्तथा परेषां युधि चेति पार्थिवः (where अन्त also means end or destruction); जीवलोकसुखानामन्तं ययौ K.59 enjoyed all worldly pleasures; आलोकितः खलु रमणीयानामन्तः K.124 end, furthest extremity; दिगन्ते श्रूयन्ते Bv.1.2.

-2 Skirt, border, edge, precinct; a place or ground in general; यत्र रम्यो वनान्तः U.2.25 forest ground, skirts of the forest; ओदकान्तात् स्निग्धो जनो$नुगन्तव्यः Ś.4; उपवनान्तलताः R.9.35 as far as the borders or skirts; वृत्तः स नौ संगतयोर्वनान्ते R.2.58,2.19; Me.23. Upper part (शिरोभाग); महा- र्हमुक्तामणिभूषितान्तम् Rām.5.4.3.

-3 End of a texture, edge, skirt, fringe or hem of a garment; वस्त्र˚; पवनप्रनर्तितान्तदेशे दुकूले K.9 (by itself in Veda).

-4 Vicinity, proximity, neighbourhood, presence; नाधीयीत श्मशानान्ते ग्रामान्ते Ms. 4.116; Y.2.162; जलान्ते छन्दसां कुर्यादुत्सर्गं विधिवद् बहिः 1.143; गङ्गाप्रपातान्तविरूढशष्पम् (गह्वरम्) R.2.26; पुंसो यमान्तं व्रजतः P.2.115 going into the vicinity or presence of Yama; अन्योन्यामन्त्रणं यत्स्याज्जनान्ते तज्जनान्तिकम् S. D.; यां तु कुमारस्यान्ते वाचमभाषथास्तां मे ब्रूहि Śat. Br. (These four senses are allied).

-5 End, conclusion, termination (opp. आरम्भ or आदि); सेकान्ते R.1.51; दिनान्ते निहितम् R.4.1; मासान्ते, पक्षान्ते, दशाहान्ते &c.; एकस्य दुःखस्य न यावदन्तं गच्छाम्यहं पारमिवार्णवस्य Pt.2.175; व्यसनानि दुरन्तानि Ms.7.45; दशान्तमुपेयिवान् R.12.1 going to the end of the period of life (end of the wick); व्यसनं वर्धयत्येव तस्यान्तं नाधिगच्छति Pt.2.18; oft. in comp. in this sense, and meaning 'ending in or with', 'ceasing to exist with', 'reaching to the end'; तदन्तं तस्य जीवितम् H.1.91 ends in it; कलहान्तानि हर्म्याणि कुवाक्यान्तं च सौहृदम् । कुराजान्तानि राष्ट्राणि कुकर्मान्तं यशो नृणाम् ॥ Pt.5.76; विशाखान्ता गता मेघा प्रसूत्यन्तं च यौवनम् । प्रणामान्तः सतां कोपो याचनान्तंहि गौरवम् ॥ Subhā. फलोदयान्ताय तपःसमाधये Ku.5.6 ending with (lasting till) the attainment of fruit; यौवनान्तं वयो यस्मिन् Ku.6.44; R.11.62,14.41; विपदन्ता ह्यविनीतसंपदः Ki.2.52; युगसहस्रान्तं ब्राह्मं पुण्यमहर्विदुः Ms.1.73 at the end of 1 Yugas; प्राणान्तं दण़्डम् Ms.8.359 capital punishment (such as would put an end to life).

-6 Death, destruc- tion; end or close of life; धरा गच्छत्यन्तं Bh.3.71 goes down to destruction; योगेनान्ते तनुत्यजाम् R.1.8; एका भवेत्स्वस्तिमती त्वदन्ते 2.48;12.75; ममाप्यन्ते Ś.6; अद्य कान्तः कृतान्तो वा दुःखस्यान्तं करिष्यति Udb.; औषध्यः फलपाकान्ताः Ms.1.46; अन्तं या To be destroyed, perish, be ruined.

-7 (In gram.) A final syllable or letter of a word; अजन्त ending in a vowel; so हलन्त, सुबन्त, तिडन्त &c.

-8 The last word in a compound.

-9 Ascertainment, or settlement (of a question); definite or final settle- ment; pause, final determination, as in सिद्धान्त; न चैव रावणस्यान्तो दृश्यते जीवितक्षये Rām.6.17.58 उभयोरपि दृष्टोन्तस्त्वनयोस्तत्त्वदर्शिभिः Bg.2.16 (सदसतोः इत्यर्थः).

-1 The last portion or the remainder (n. also); निशान्तः; वेदान्तः &c. वेदांश्चैव तु वेदाङ्गान् वेदान्तानि तथा स्मृतीः । अधीत्य ब्राह्मणः पूर्वं शक्तितो$न्यांश्च संपठेत् ॥ Bṛihadyogi- yājñavalkya Smṛiti 12.34.

-11 Underneath, inside, inner part; युष्मदीयं च जलान्ते गृहम् Pt.4 in water, underneath water; सुप्रयुक्तस्य दम्भस्य ब्रह्माप्यन्तं न गच्छति Pt.1.22 does not penetrate or dive into, sound, fathom; आशङ्कितस्यान्तं गच्छामि M.3 shall dive deep into, fully satisfy, my doubts.

-12 Total amount, whole number or quantity.

-13 A large number.

-14 Nature, condition; sort, species; मम मोक्षस्य को$न्तो वै ब्रह्मन्ध्यायस्व वै प्रभो Mb.12.282.32. एतदन्तास्तु गतयो ब्रह्माद्याः समुदाहृताः Ms.1.5.

-15 Disposition; essence; शुद्धान्तः

-16 Division (विभाग); ते$नया कात्यायन्या$न्तं करवाणीति Bri. Up.2.4.1. [cf. Goth. andeis, and; Germ. ende and ent; also Gr. anti; L. ante]. cf. अन्तस्तु भागे$- वसिते रचनायां च तत्परे । मृतौ निषेवणे रम्ये समाप्तावग्रमध्ययोः ॥ स्वरूपे च समीपे च पुंलिङ्गे$पि प्रकीर्तितः । Nm.

-Comp. -अवशा- यिन् m. [अन्ते पर्यन्तदेशे अवशेते] a chāṇḍāla.

-अवसायिन् [नखकेशानामन्तं अवसातुं छेत्तुं शीलमस्य, सो-णिनि]

1 a barber.

-2 a chāṇḍāla, low caste.

-3 N. of a sage, see अन्त्याव- सायिन् (अन्ते पश्चिमे वयसि अवस्यति तत्त्वं निश्चिनोति).

-उदात्त a. having the acute accent on the last syllable. (

-त्तः) the acute accent on the last syllable; P.VI,1.199.

-ओष्ठः The lower lip (अधरोष्ठ); रुधिरं न व्यतिक्रामदन्तोष्ठादम्ब मा शुचः Mb.11.15.16.

-कर, -करण,-कारिन् a. causing death or destruction, fatal, mortal, destructive; क्षत्रिया- न्तकरणो$पि विक्रमः R.11.75 causing the destruction of; राज्यान्तकरणावेतौ द्वौ दोषौ पृथिवीक्षिताम् Ms.9.221; अहमन्तकरो नूनं ध्वान्तस्येव दिवाकरः Bk.

-कर्मन् n. death, destruction; षो अन्तकर्मणि Dhātupāṭha.

-कालः, -वेला time or hour of death; स्थित्वा स्यामन्तकाले$पि ब्रह्मनिर्वाणमृच्छति Bg.2.72.

-कृत् m. death; वर्जयेदन्तकृन्मर्त्यं वर्जयेदनिलो$नलम् Rām.

-कृद्दशाः N. of the eighth of the twelve sacred Aṅga texts of the Jainas (containing ten chapters).

-ग a. having gone to the end of, thoroughly conversant or familiar with, (in comp.); शाखान्तगमथाध्वर्युम् Ms.3.145.

-गति, -गामिन् a. perishing. प्राप्तो$न्तगामी विपरीतबुद्धिः Rām.6.59.94.

-गमनम् 1 going to the end, finishing, completing; प्रारब्धस्य ˚नं द्वितीयं बुद्धिलक्षणम्

-2 death, perishing, dying.

-चक्रम् Reading of omens and augury; Kau. A.

-चर a.

1 walking about, going to the borders or frontiers.

-2 completing or finishing (as a business &c.).

-ज a. last born.

-दीपकम् a figure of speech (in Rhetoric).

-परिच्छदः a. cover, covering utensil. राजतान्तपरिच्छदां दिव्यपायससंपूर्णां पात्रीम् Rām.1.16.14.

-पालः 1 a frontier-guard, guarding the frontiers; विनीतैरन्तपालैश्च रक्षोभिश्च सुरक्षितम् Rām.5.6.9. ˚दुर्गे M.1; त्वदीयेनान्तपाले- नावस्कन्द्य गृहीतः ibid.

-2 a door-keeper (rare). सुद्युम्न- स्त्वन्तपालेभ्यः श्रुत्वा लिखितमागतम् Mb.12.23.29.

-भव, -भाज् a. being at the end, last.

-लीन a. hidden, con- cealed.

-लोपः dropping of the final of a word. (न्ते˚)

-वासिन् a. dwelling near the frontiers, dwelling close by. -m. [अन्ते गुरुसमीपे वस्तुं शीलं यस्य]

1 a pupil (who always dwells near his master to receive instruction); P.IV.3.14;VI.2.36.; Ms.4.33.

-2 a chāṇḍāla (who dwells at the extremity of a village).

-वेला = ˚कालः q. v.

-व्यापत्तिः f. change of the final syllable, as in मेघ from मिह् Nir.

-शय्या 1 a bed on the ground.

-2 the last bed, death-bed; hence death itself.

-3 a place for burial or burning.

-4 a bier or funeral pile.

-संश्लेषः union (सन्धि), joint; सुखदुःखान्तसंश्लेषम् (काल- चक्रम्) Mb.14.45.3.

-सत्क्रिया last rites, funeral ceremonies, obsequies.

-सढ् m. pupil; तमुपासते गुरुमिवा- न्तसदः Ki.6.34.

-स्वरितः the svarita accent on the last syllable of a word.

वनम् [वन्-अच्]

1 A forest, wood, thicket of trees; एको वासः पत्तने वा वने वा Bh.3.12; वने$पि दोषाः प्रभवन्ति रागिणाम्.

-2 A cluster, group, a quantity of lotuses or other plants growing in a thick bed; चित्रद्विपाः पद्मवनाव- तीर्णाः R.16.16;6.86.

-3 A place of abode, residence, house.

-4 A fountain, spring (of water).

-5 Water in general; गगनं... वनौघनमदभ्रम् Śi.6.73.

-6 A wooden vessel.

-7 Wood, timber.

-8 Dwelling in a forest, living abroad.

-9 Ved. A cloud.

-1 Light, a ray of light.

-11 Worshipping.

-12 A mountain; L. D. B.

-13 Plenty, abundance. (As the first member of comp. वन may be translated by 'wild', 'forest'; वनवराहः, वनकदली, वनपुष्पम् &c.)

-Comp. -अग्निः a forest conflagra- tion.

-अजः the wild goat.

-अन्तः 1 the skirts or borders of a forest; वृत्तः स नौ संगतयोर्वनान्ते R.2.58.

-2 the forest region itself, wood; वनान्तशय्याकठिनीकृताकृती Ki.1.36; अन्तःकूजन् मुखरशकुनो यत्र रम्यो वनान्तः U.2.25.

-अन्तरम् 1 another wood.

-2 the interior of a forest; अपि वनान्तरमल्पकुचान्तरा श्रयति पर्वत पर्वसु संनता V.4.49.

-अब्जिनी a lotus-plant growing in water.

-अरिष्टा wild turmeric.

-अर्चकः a florist, maker of garlands.

-अलक्तम् red earth or ruddle.

-अलिका a sun-flower.

-आखुः a hare.

-आखुकः a kind of bean.

-आपगा 'wood-river', a forest-stream; महार्णवं समासाद्य वनापगशतं यथा Rām.7.19. 17.

-आर्द्रकम् the root of wild ginger. (

-का) wild ginger.

-आश a. living on water; कुतः क्षीरं... वनाशानां वनाश्रम- निवासिनाम् Mb.13.14.124.

(-शः) 1 dining in a wood, a picnic; क्वचिद्वनाशाय मनो दधद् व्रजात् प्रातः समुत्थाय वयस्य- वत्सपान् Bhāg.1.12.1.

-2 a kind of small barley.

-आश्रमः abode in the woods, the third stage in the re- ligious life of a Brāhmaṇa.

-आश्रमिन् m. an anchorite, a hermit.

-आश्रयः 1 an inhabitant of the wood.

-2 a sort of crow or raven.

-उत्साहः a rhinoceros.

-उद्धवा the wild cotton plant.

-उपप्लवः a forest conflagration.

-उपलः shaped and dried cow dung (Mar. गोवरी).

-ओकस् m.

1 an inhabitant of a wood, a forester.

-2 an anchorite, a hermit.

-3 a wild animal such as a monkey, boar &c.; तस्य त्यक्तस्वभावस्य घृणेर्मायावनौकसः Bhāg. 7.2.7.

-ओषधिः a medicinal herb growing in a forest or growing wild.

-कणा wild pepper.

-कदली wild plantain.

-करिन् m.,

-कुञ्जरः, -गजः a wild elephant.

-काम a. fond of a forest.

-कार्पासी (

-सिः f.) the wild cotton tree.

-कुक्कुटः a wild fowl.

-कोलिः f. the wild jujube tree.

-खण्डम् a forest.

-ग a. inhabitant of a forest.

-गवः the wild ox.

-गहनम् a thicket, the thick part of a forest; इति चालयन्नचलसानुवनगहनजानुमापतिः ।

-गुप्तः a spy.

-गुल्मः a wild or forest shrub.

-गोचर a.

1 frequenting woods.

-2 living in water; जहास चाहो वन- गोचरो मृगः Bhāg.3.18.2.

(-रः) 1 a hunter.

-2 a for- ester. (

-रम्) a forest.

-ग्रहणम् surrounding a forest and stopping all egress.

-ग्राहिन् a beater of the forest, one who surrounds a forest; तेन हि निवर्तय पूर्वगतान् वन- ग्राहिणः Ś.2.6/7.

-ग्रामकः a forest village, a poor village.

-चन्दनम् 1 the Devadāru tree.

-2 aloe-wood.

-चन्द्रिका, -ज्योत्स्ना a kind of jasmine.

-चम्पकः the wild Cham- paka tree.

-चर a. living in a forest, haunting woods, sylvan.

(-रः) 1 a forester, forest-dweller, woodman; उपतस्थुरास्तितविषादधियः शतयज्वनो वनचरा वसतिम् Ki.6.29; Me.12.

-2 a wild animal.

-3 the fabulous eight-leg- ged animal called Śarabha.

-चर्या roaming about or residence in a forest.

-छागः 1 a wild goat.

-2 a boar.

-छिद् m. a wood-cutter.

-जः 1 an elephant.

-2 a kind of fragrant grass.

-3 the wild citron tree.

-4 a wood- man. (

-जम्) a blue lotus-flower.

-जा 1 wild ginger.

-2 the wild cotton tree.

-जीविन् a forester, woodman.

-तिक्तः the yellow myrobalan tree.

-दः a cloud.

-दाहः a forest-conflagration.

-दीपः = ˚चम्पकः.

-देवता a sylvan deity, a dryad; शुश्राव कुञ्जेषु यशः स्वमुच्चैरुद्गीयमानं वनदेवताभिः R.2.12;9.52; Ś.4.5; अनुप्रयाता वनदेवताभ्यामदृश्यत स्थावरराजकन्या Ku.3.52;6.39.

-द्रुमः a tree growing wild in a forest.

-धारा an avenue of trees.

-धितिः f. Ved. a hatchet.

-धेनुः f. the female of the wild ox or Bos gavœus.

-पः a woodman; यथा वनान्ते वनपैर्विसृष्टः कक्षं देहत्कृष्णगतिः सुघोषः Mb.9.24.63.

-पल्लवः the शोभाञ्जन tree.

-पांसुलः a hunter.

-पार्श्वम् the neighbourhood of a wood, the forest region itself.

-पुष्पम् a forest-flower.

-पूरकः the wild citron tree.

-प्रवेशः commencing a hermit's life.

-प्रस्थ a. retiring into a wood, leading the life of a hermit. (

-स्थः) a wood situated on a table- land.

-प्रियः the cuckoo. (

-यम्) the cinnamon tree.

-बर्हिणः, -वर्हिणः a wild peacock.

-भूः f.,

-भूमिः f. forest ground.

-भूषणी the female of the Indian cuckoo.

-मक्षिका a gad-fly.

-मल्ली wild-jasmine.

-माला a gar- land of wood-flowers, such as was usually worn by Kṛiṣṇa; ग्रथितमौलिरसौ वनमालया R.9.51; it is thus des- cribed:- आजानुलम्बिनी माला सर्वर्तुकुसुमोज्ज्वला । मध्ये स्थूल- कदम्बाढ्या वनमालेति कीर्तिता ॥ ˚धरः an epithet of Kṛiṣṇa.

-मालिन् a. adorned with a chaplet of wood-flowers (-m.) an epithet of Kṛiṣṇa; धीरसमीरे यमुनातीरे वसति वने वनमाली Gīt.5; तव विरहे वनमाली सखि सीदति ibid.

-मालिनी N. of the town of Dvārakā.

-मुच् a. pouring water; R.9.22. (-m.),

-भूतः a cloud.

-मुद्गः a kind of kidney-bean.

-मोचा wild plantain.

-रक्षकः a forest-keeper.

-राजः the lion.

-राजिः, -जी f.

1 a grove or long row of trees.

-2 a long tract of forest.

-3 a path in a forest.

-रुहम् a lotus-flower; वनरुहाननं बिभ्रदावृतम् Bhāg.1.31.12.

-लक्ष्मी f.

1 an ornament or beauty of the wood.

-2 the plan- tain.

-लता a forest-creeper; दूरीकृताः खलु गुणैरुद्यानलता वन- लताभिः Ś.1.17.

-वर्तिका a kind of quail.

-वह्निः, -हुता- शनः a forest-conflagration.

-वासः 1 living in a wood, residence in a forest; अनुमतगमना शकुन्तला तरुभिरियं वनवास- बन्धुभिः Ś.4.1.

-2 a wild or nomadic life.

-3 a forest- dweller, a forester.

-वासनः a civet-cat.

-वासिन् m.

1 a forest-dweller, forester.

-2 a hermit; so वनस्थायिन्.

-वीजः, -वीजकः the wild citron tree.

-वृन्ताकी the egg- plant.

-व्रीहिः wild rice.

-शृङ्गाटः Tribulus Lanuginosus (Mar. सराटा).

-शोभनम् a lotus.

-श्वन् m.

1 a jackal.

-2 a tiger.

-3 a civet-cat.

-सङ्कटः a kind of pulse.

-सद्, -संवासिन् m. a forester; प्रणुदन्ववौ वनसदां परिश्रमम् Ki.12. 5.

-समूहः a thick wood.

-संप्रवेशः a solemn proces- sion into a forest for the purpose of cutting wood for an idol.

-सरोजिनी f. the wild cotton plant.

-स्थः 1 a deer.

-2 a hermit; कुतः क्षीरं वनस्थानाम् Mb.13.14.124.

-स्था, -स्थी the holy fig tree.

-स्थली a wood, forest ground; नखक्षतानीव वनस्थलीनाम् Ku.3.29.

-स्रज् f. a garland of forest flowers.

-हासः, -हासकः 1 the Kāsa grass.

-2 N. of the flower-plant Kunda.

वाणी 1 Speech, words, language; वाण्येका समलंकरोति पुरुषं या संस्कृता धार्यते Bh.2.19.

-2 Power of speech.

-3 Sound, voice; केका वाणी मयूरस्य Ak.; so आकाशवाणी.

-4 A literary production, a work or composition; मद्वाणि मा कुरु विषादमनादरेण मात्सर्यमग्नमनसां सहसा खलानाम् Bv.4.41; U.7.2.

-5 Praise.

-6 Sarasvatī, the goddess of learning; तव करकमलस्थां स्फाटिकीमक्षमालां, नखकिरणविभिन्नां दाडिमीबीजबुद्ध्या । अनुलवमनुकर्षन् येन कीरो निषिद्धः, स भवतु मम भूत्यै वाणि ते मन्दहासः ॥.

-7 Eloquent speech.

-8 Music.

-9 N. of a metre consisting only of long syllables.

-Comp. -वादः a kind of bird.

m. n. (fr. nagh <?> cf. naghamāra;