Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

चार्वाकदर्शन

  • 21 कोदण्डः _kōdaṇḍḥ _ण्डम् _ṇḍam

    कोदण्डः ण्डम् A bow; रे कन्दर्प करं कदर्थयसि किं कोदण्डटङ्का- रवैः Bh.3.1; कोदण्डपाणिनिनदत्प्रतिरोधकानाम् M.5.1.
    -ण्डः 1 An eye-brow.
    -2 N. of a country.

    Sanskrit-English dictionary > कोदण्डः _kōdaṇḍḥ _ण्डम् _ṇḍam

  • 22 दुर् _dur

    दुर् ind. (A prefix substituted for दुस् before words beginning with vowels or soft consonants in the sense of 'bad'. 'hard' or 'difficult to do a certain thing'; for compounds with दुस् as first member see दुस् s. v.).
    -Comp. -अक्ष a.
    1 weak-eyed.
    -2 evileyed.
    (-क्षः) 1 a loaded or false die.
    -2 dishonest gambling.
    -अक्षरम् an evil word; श्रुतिं ममाविश्य भवद्दुरक्षरं सृजत्यदः कीटकवदुत्कटा रुजः N.9.63.
    -अतिक्रम a. difficult to be overcome or conquered, unconquerable; सर्वं तु तपसा साध्यं तपो हि दुरति- क्रमम् Ms.11.2.38; स्वभावो दुरतिक्रमः 'nature cannot be changed'; स्वजातिर्दुरतिक्रमा Pt.1.
    -2 insurmountable, impassable; B. R.6.18-19.
    -3 inevitable. (
    -मः) an epithet of Viṣṇu.
    -अत्यय a.
    1 difficult to be overcome; स्वर्गमार्गपरिघो दुरत्ययः R.11.88.
    -2 hard to be attained or fathomed; स एष आत्मा स्वपरेत्यबुद्धिभिर्दुरत्यया- नुक्रमणो निरूप्यते Bhāg.7.5.13.
    -अदृष्टम् ill-luck, misfortune.
    -अधिग, -अधिगम a.
    1 hard to reach or attain, unattainable; Bhāg.3.23.8; दुरधिगमः परभागो यावत्पुरुषेण पौरुषं न कृतम् Pt.1.33.
    -2 insurmountable.
    -3 hard to be studied or understood; इह दुरधिगमैः किञ्चि- देवागमैः Ki.5.18.
    -अधिष्ठित a. badly performed, managed, or executed. (
    -तम्) improper stay at a place.
    -अधीत a. badly learnt or read.
    -अध्यय a.
    1 difficult of attainment; सहस्रवर्त्मा चपलैर्दुरध्ययः Śi.12.11.
    -2 hard to be studied.
    -अध्यवसायः a foolish undertaking.
    -अध्वः a bad road; स्वयं दुरध्वार्णवनाविकाः कथं स्पृशन्तु विज्ञाय हृदापि तादृशीम् N.9.33.
    -अन्त a.
    1 whose end is difficult to be reached, endless, infinite; संकर्षणाय सूक्ष्माय दुरन्तायान्तकाय च Bhāg.
    -2 ending ill or in misery, unhappy; अहो दुरन्ता बलवद्विरोधिता Ki.1.23; नृत्यति युवति- जनेन समं सखि विरहिजनस्य दुरन्ते (वसन्ते) Gīt.1; इयमुदरदरी- दुरन्तधारा यदि न भवेदभिमानभङ्गभूमिः Udb.
    -3 hard to be understood or known.
    -4 insurmountable.
    -अन्तक a. = दुरन्त q. v. (
    -कः) an epithet of Śiva.
    -अन्वय a.
    1 difficult to be passed along; Mb.14.51.17.
    -2 hard to be carried out or followed.
    -3 difficult to be attained. or understood; बुद्धिश्च ते महाप्राज्ञ देवैरपि दुरन्वया Rām.3. 66.18.
    -4 not suitable, improper; वचो दुरन्वयं विप्रास्तूष्णी- मासन्भ्रमद्धियः Bhāg.1.84.14.
    (-यः) 1 a wrong conclusion, one wrongly inferred from given premisses.
    -2 (in gram.) a false agreement.
    -अपवादः ill report. slander.
    -अभिग्रह a. difficult to be caught.
    -अभि- मानिन् a. vain-glorious, disagreeably proud.
    - अवगम a. incomprehensible; Bhāg.5.13.26.
    -अवग्रह a.
    1 difficult to be restrained or subjugated; भक्ता भजस्व दुरवग्रह मा त्यजास्मान् Bhāg.1.29.31.
    -2 disagreeable.
    -अवग्राह a. difficult to be attained; Bhāg.7.1.19.
    -अवच्छद a. difficult to be hidden; हेतुभिर्लक्षयांचक्रुराप्रीतां दुरवच्छदैः Bhāg.1.62.28.
    -अवबोध a. unintelligible. Bhāg.1.49.29.
    -अवसित a. unfathomed, difficult to be ascertained, द्युपतिभिरजशक्रशंकराद्यैर्दुरवसितस्तवमच्युतं नतो$स्मि Bhāg.12.12.67.
    -अवस्थ a. ill off, badly or poorly circumstanced.
    -अवस्था, -स्थानम् a wretched or miser- able state; Bhāg.5.3.12.
    -अवाप a. difficult to be gained or fulfilled; Ś.1.
    -अवेक्षितम् an improper look.
    -अह्नः a bad day.
    -आकृति a. ugly, mis-shaped.
    -आक्रन्द a. crying bitterly or miserably; किं क्रन्दसि दुराक्रन्द स्वपक्ष- क्षयकारक Pt.4.29.
    -आक्रम a.
    1 invincible, unconquer- able.
    -2 difficult to be passed.
    -आक्रमणम् 1 unfair attack.
    -2 difficult approach.
    -आगमः improper or illegal acquisition.
    -आग्रहः foolish obstinacy, head- strongness, pertinacity; ममाहमित्यूढदुराग्रहाणां पुंसाम् Bhāg.3. 5.43.
    1 hard to be performed.
    -2 incurable (as a disease).
    -आचार a.
    1 ill-conducted, badly be- haved.
    -2 following bad practices, wicked, depraved; अपि चेत्सुदुराचारो भजते मामनन्यभाक् Bg.9.3. (
    -रः) bad practice, ill-conduct, wikedness.
    -आढ्य a. not rich, poor.
    -आत्मता vileness, baseness, wickedness.
    -आत्मन् a. evil-natured, low, wicked, vile, base, mean; ये च प्राहुर्दुरात्मानो दुराराध्या महीभुजः Pt.1.39. (-m.) a rascal, villain, scoundrel.
    - आधर a. difficult to be withstood or overpowered, irresistible.
    -आधर्ष a. hard to be approached or assailed, unassailable जगन्नाथो दुराधर्षो गङ्गां भागीरथीं प्रति Mb.
    -2 not to be attacked with impu- nity.
    -3 haughty. (
    -र्षः) white mustard.
    -आधारः an epithet of Śiva.
    -आधिः (m.)
    1 distress or anxiety of mind; निरस्तनारीसमया दुराधयः Ki.1.28.
    -2 indignation.
    -आधी a. Ved. malignant, thinking ill of.
    - आनम a. difficult to bend or draw; स विचिन्त्य धनुर्दुरानमम् R.11.38.
    -आप a.
    1 difficult to be obtained; श्रिया दुरापः कथमीप्सितो भवेत् Ś.3.13; R.1.72;6.62.
    -2 difficult to be ap- proached; Pt.1.67.
    -3 hard to be overcome.
    -आपादन a. difficult to be brought about; किं दुरापादनं तेषाम् Bhāg.3.23.42.
    -आपूर a. difficult to be filled or satisfied; Bhāg.7.6.8.
    -आबाध a. hard to be molested. (
    -धः) N. of Śiva.
    -आमोदः bad scent, stench; शवधूमदुरामोदः शालिभक्ते$त्र विद्यते Ks.82.22.
    -आराध्य a. difficult to be propitiated, hard to be won over or conciliated; दुराराध्याः श्रियो राज्ञां दुरापा दुष्परिग्रहाः Pt.1.38.
    -आरुह a. difficult to be mounted.
    (-हः) 1 the Bilva tree.
    -2 the cocoanut tree.
    -3 the date tree.
    -आरोप a. difficult to be strung (bow); दुरारोपमैन्दुशेखरं धनुर्दुर्निवारा रावणभुजदण्डाः B. R.1.46-47.
    -आरोह a. difficult of ascent.
    (-हः) 1 The cocoanut tree.
    -2 the palm tree.
    -3 the date tree.
    -आलापः 1 a curse, imprecation.
    -2 foul of abusive language.
    -आलोक a.
    1 difficult to be seen or perceived.
    -2 painfully bright, dazzling; दुरालोकः स समरे निदाघाम्बररत्नवत् K. P.1. (
    -कः) dazzling splendour.
    -आव(वा)र a.
    1 difficult to be covered or filled up; दुरावरं त्वदन्येन राज्यखण्डमिदं महत् Rām.2.15.5.
    -2 difficult to be restrained, shut in, kept back or stopped.
    -आवर्त a. difficult to be convinced or set up; भवन्ति सुदुरावर्ता हेतुमन्तो$पि पण्डिताः Mb.12.19.23.
    1 evil-minded, wicked, malicious, स्फुटनिर्भिन्नो दुराशयो$धमः Śi. उपेयिवान् मूलमशेषमूलं दुराशयः कामदुघाङ्घ्रिपस्य Bhāg.3.21.15.
    -2 having a bad place or rest. (-m.) the subtle body which is not destroyed by death (लिङ्गदेह); एतन्मे जन्म लोके$स्मिन्मुमुक्षूणां दुराशयात् Bhāg.3.24. 36.
    -आशा 1 a bad or wicked desire.
    -2 hoping against hope.
    -आस a. difficult to be abided or associated with; संघर्षिणा सह गुणाभ्यधिकैर्दुरासम् Śi.5.19.
    1 difficult to be approached or overtaken; स सभूव दुरासदः परैः R.3.66; 8.4; Mv.2.5; 4.15.
    -2 difficult to be found or met with.
    -3 unequalled, unparalleled.
    -4 hard to be borne, insupportable.
    -5 difficult to be conquered, unassailable, unconquerable; जहि शत्रुं महाबाहो कामरूपं दुरासदम् Bg.3.43. (
    -दः) an epithet of Śiva.
    -इत a.
    1 difficult.
    -2 sinful.
    (-तम्) 1 a bad course, evil, sin; दरिद्राणां दैन्यं दुरितमथ दुर्वासनहृदां द्रुतं दूरीकुर्वन् G. L.2; R.8.2; Amaru.2; Mv.3.43.
    -2 a difficulty, danger.
    -3 a calamity, evil; अपत्ये यत्तादृग्- दुरितमभवत् U.4.3.
    -इतिः f. Ved.
    1 a bad course.
    -2 difficulty.
    -इष्टम् 1 a curse, imprecation.
    -2 a spell or sacrificial rite performed to injure another person.
    -ईशः a bad lord or master.
    -ईषणा, -एषणा 1 a curse, an imprecation.
    -2 an evil eye.
    -उक्त a. harshly utter- ed; Pt.1.89.
    -उक्तम्, -उक्तिः f. offensive speech, reproach, abuse, censure; लक्ष्मि क्षमस्व वचनीयमिदं दुरुक्तम् Udb.
    -उच्छेद a. difficult to be destroyed.
    -उत्तर a.
    1 unanswerable.
    -2 difficult to be crossed; दुरुत्तरे पङ्क इवान्धकारे Bk.11.2; प्राप्तः पङ्को दुरुत्तरः Ki.15.17.
    - उदय a. appearing with difficulty, not easily manifested; यो$ नात्मनां दुरुदयो भगवान्प्रतीतः Bhāg.3.16.5.
    -उदर्क a. having bad or no consequences; N.5.41.
    -उदाहर a. diffi- cult to be pronounced or composed; अनुज्झितार्थसंबन्धः प्रबन्धो दुरुदाहरः Śi.2.73.
    -उद्वह a. burdensome, unbear- able.
    - उपसद a. difficult of approach; Ki.7.9.
    -उपसर्पिन् a. approaching incautiously; एकमेव दहत्यग्निर्नरं दुरुपसर्पिणम् Ms.7.9.
    -ऊह a. abstruse; जानीते जयदेव एव शरणः श्लाघ्ये दुरूहद्रुते Gīt.
    -एव a. Ved.
    1 having evil ways.
    -2 irresis- tible, unassailable. (
    -वः) a wicked person.
    -ओषस् a. Ved. slow, lazy.
    - ग 1 difficult of access, inaccessible, impervious, impassable; दुर्गस्त्वेष महापन्थाः Mb.12.3. 5; दुर्गं पथस्तत्कवयो वदन्ति Kaṭh.1.3.14.
    -2 unattain- able.
    -3 incomprehensible.
    -4 following wicked path, vicious; Rām.2.39.22.
    (-गः, -गम्) 1 a difficult or narrow passage through a wood or over a stream, mountain &c., a defile, narrow pass.
    -2 a citadel. fortress, castle; न दुर्गं दुर्गमित्येव दुर्गमं मन्यते जनः । तस्य दुर्गमता सैव यत्प्रभुस्तस्य दुर्गमः ॥ Śiva. B.16.61.
    -3 rough ground.
    -4 difficulty, adversity, calamity, distress, danger; निस्तारयतिं दुर्गाच्च Ms.3.98;11.43; मच्चित्तः सर्व- दुर्गाणि मत्प्रसादात्तरिष्यसि; Bg.18.58.
    (-गः) 1 bdellium.
    -2 the Supreme Being.
    -3 N. of an Asura slain by Durgā (thus receiving her name from him). ˚अध्यक्षः, ˚पतिः, ˚पालः the commandant or governor of a castle. ˚अन्तः The suburb of a fort; दुर्गान्ते सिद्धतापसाः Kau. A. 1.12. ˚कर्मन् n. fortification. ˚कारक a. making difficult. (
    -कः) the birch tree. ˚घ्नी N. of Durgā. ˚तरणी an epithet of Sāvitrī. सावित्री दुर्गतरणी वीणा सप्तविधा तथा Mb. ˚मार्गः a defile, gorge. ˚लङ्घनम् surmounting difficu- lties. (
    -नः) a camel. ˚संचरः
    1 a difficult passage as to a fort &c., a bridge &c. over a defile. ˚संस्कारः Repairs to the old forts; अतो दुर्गसंस्कार आरब्धव्ये किं कौमुदीमहोत्सवेन Mu. ˚सिंहः N. of the author of कलापपरिशिष्ट. ˚व्यसनम् a defect or weak point in a fortress. (
    -र्गा) an epithet of Pārvatī, wife of Śiva.
    -2 the female cuckoo
    -3 N. of several plants. ˚नवमी the 9th day of the bright half of कार्तिक. ˚पूजा the chief festival in honour of दुर्गा in Bengal in the month of Āśvina.
    -गत a.
    1 unfortunate, in bad circumstances; समाश्वसिमि केनाहं कथं प्राणिमि दुर्गतः Bk.18.1.
    -2 indigent, poor.
    -3 distressed, in trouble.
    -गतता ill-luck, poverty, misery; तावज्जन्मातिदुःखाय ततो दुर्गतता सदा Pt.1.265.
    -गतिः f.
    1 misfortune, poverty, want, trouble, indigence; न हि कल्याणकृत्कश्चिद् दुर्गतिं तात गच्छति Bg.6.4.
    -2 a difficult situation or path.
    -3 hell.
    -गन्ध a. ill-smelling.
    (-न्धः) 1 bad odour, stink
    -2 any ill-smelling substance.
    -3 an onion.
    -4 the mango tree. (
    -न्धम्) sochal salt.
    -गन्धि, -गन्धिन् a. ill-smelling.
    -गम a.
    1 impassable, inaccessible, impervious; कामिनीकायकान्तारे कुचपर्वतदुर्गमे Bh.1.86; Śi. 12.49.
    -2 unattainable, difficult of attainment.
    -3 hard to be understood. (
    -मम्) a difficult place like hill etc; भ्राम्यन्ते दुर्गमेष्वपि Pt.5.81.
    -गाढ, -गाध, -गाह्य a. difficult to be fathomed or investigated, unfathomable.
    -गुणितम् not properly studied; चिराम्यस्तपथं याति शास्त्रं दुर्गुणितं यथा Avimārakam.2.4.
    -गोष्ठी evil association; conspiracy. वृद्धो रक्कः कम्पनेशो दुर्गोष्ठीमध्यगो$भवत् Rāj. T.6. 17.
    -ग्रह a.
    1 difficult to be gained or accomplished.
    -2 difficult to be conquered or subjugated; दुर्गाणि दुर्ग्रहाण्यासन् तस्य रोद्धुरपि द्विषाम् R.17.52.
    -3 hard to be understood.
    (-हः) 1 a cramp, spasm.
    -2 obstinacy.
    -3 whim, monomania; कथं न वा दुर्ग्रहदोष एष ते हितेन सम्य- ग्गुरुणापि शम्यते N.9.41.
    -घट a.
    1 difficult. कार्याणि घटयन्नासीद् दुर्घटान्यपि हेलया Rāj. T.4.364.
    -2 impossible.
    -घण a.
    1 closely packed together, very compact.
    -घुरुटः An unbeliever; L. D. B.
    -घोषः 1 a harsh cry.
    -2 a bear.
    -जन a.
    1 wicked, bad, vile.
    -2 slanderous, malicious, mischievous; यथा स्त्रीणां तथा वाचां साधुत्वे दुर्जनो जनः U.1.6. (
    -नः) a bad or wicked person, a malicious or mischievous man, villain; दुर्जनः प्रियवादी च नैतद्विश्वास- कारणम् Chāṇ.24,25; शाम्येत्प्रत्यपकारेण नोपकारेण दुर्जनः Ku.2.4. (दुर्जनायते Den. Ā. to become wicked; स्वजनो$पि दरिद्राणां तत्क्षणाद् दुर्जनायते Pt.1.5.). (दुर्जनीकृ [च्वि] to make blameworthy; दुर्जनीकृतास्मि अनेन मां चित्रगतां दर्शयता Nāg.2).
    -जय a. invincible. (
    -यः) N. of Viṣṇu.
    -जर a.
    1 ever youthful; तस्मिन्स्तनं दुर्जरवीर्यमुल्बणं घोराङ्कमादाय शिशोर्दधावथ Bhāg.1.6.1.
    -2 hard (as food), indigestible.
    -3 difficult to be enjoyed; राजश्रीर्दुर्जरा तस्य नवत्वे भूभुजो$भवत् Rāj. T.5.19.
    -जात a.
    1 unhappy, wretched.
    -2 bad-tempered, bad, wicked; Rāj. T.3. 142.
    -3 false, not genuine. ˚जीयिन् a. one who is born in vain; यो न यातयते वैरमल्पसत्त्वोद्यमः पुमान् । अफलं जन्म तस्याहं मन्ये दुर्जातजायिनः ॥ Mb.
    (-तम्) 1 a misfortune, calamity, difficulty; त्वं तावद् दुर्जाते मे$त्यन्तसाहाय्यकारिणी भव M.3; दुर्जातबन्धुः R.13.72. 'a friend in need or adversity.'
    -2 impropriety.
    -जाति a.
    1 bad natured, vile, wicked; रुदितशरणा दुर्जातीनां सहस्व रुषां फलम् Amaru.96.
    -2 out- cast. (
    -तिः f.) misfortune, ill condition.
    -ज्ञान, -ज्ञेय a. difficult to be known, incomprehensible. उच्चावचेषु भुतेषु दुर्ज्ञेयामकृतात्मभिः Ms.6.73. (
    -यः) N. of Śiva.
    -णयः, -नयः, -नीतिः 1 bad conduct.
    -2 impropriety
    -3 in- justice.
    -णामन्, -नामन् a. having a bad name.
    -णीत a.
    1 ill-behaved.
    -2 impolitic.
    -3 forward. (
    -तम्) miscon- duct; दुर्णीतं किमिहास्ति किं सुचरितं कः स्थानलाभे गुणः H.
    -दम, -दमन, -दम्य a. difficult to be subdued, untamable, indomitable.
    -दर्श a.
    1 difficult to be seen.
    -2 dazzling; सुदुर्दर्शमिदं रूपं दृष्टवानसि यन्मन Bg.11.52.
    -दर्शन a. ugly, ill-looking; दुर्दर्शनेन घटतामियमप्यनेन Māl.2.8.
    -दशा a misfortune, calamity.
    -दान्त a.
    1 hard to be tamed or subdued, untamable; Śi.12.22.
    -2 intractable, proud, insolent; दुर्दान्तानां दमनविधयः क्षत्रियेष्वायतन्ते Mv.3.34.
    (-तः) 1 a calf.
    -2 a strife, quarrel.
    -3 N. of Śiva.
    -दिन a. cloudy, rainy.
    (-नम्) 1 a bad day in general; तद्दिनं दुर्दिनं मन्ये यत्र मित्रागमो हि न Subhāṣ.
    -2 a rainy or cloudy day, stormy or rainy weather; उन्नमत्यकालदुर्दिनम् Mk.5; Ku.6 43; Mv.4.57.
    -3 a shower (of any- thing); द्विषां विषह्य काकुत्स्थस्तत्र नाराचदुर्दिनम् ॥ सन्मङ्गलस्नात इव R.4.41,82;5.47; U.5.5.
    -4 thick darkness; जीमूतैश्च दिशः सर्वाश्चक्रे तिमिरदुर्दिनाः Mb. (दुर्दिनायते Den. Ā. to become cloudy.)
    -दिवसः a dark or rainy day; Pt.1.173.
    -दुरूटः, -ढः 1 an unbeliever
    -2 an abusive word.
    -दृश a.
    1 disagreeable to the sight, disgusting; दुर्दृशं तत्र राक्षसं घोररूपमपश्यत्सः Mb.1.2.298.
    -2 difficult to be seen; पादचारमिवादित्यं निष्पतन्तं सुदुर्दृशम् Rām.7.33.5.
    -दृष्ट a. ill- judged or seen, wrongly decided; Y.2.35.
    -दैवम् ill-luck, misfortune.
    -द्यूतम् an unfair game.
    -द्रुमः onion (green).
    -धर a.
    1 irresistible, difficult to be stopped.
    -2 difficult to be borne or suffered; दुर्धरेण मदनेन साद्यते Ghat.11; Ms.7.28.
    -3 difficult to be accomplished.
    -4 difficult to be kept in memory. (
    -रः) quicksilver.
    -धर्ष a.
    1 inviolable, unassailable.
    -2 inaccessible; संयोजयति विद्यैव नीचगापि नरं सरित् । समुद्रमिव दुर्धर्षं नृपं भाग्य- मतः परम् ॥ H. Pr.5.
    -3 fearful, dreadful.
    -4 haughty.
    -धी a. stupid, silly.
    -नयः 1 arrogance.
    -2 immorality.
    -3 evil strategy; उन्मूलयितुमीशो$हं त्रिवर्गमिव दुर्नयः Mu.5.22.
    -नामकः piles. ˚अरिः a kind of bulbous root (Mar. सुरण).
    -नामन् m. f. a cockle. (-n.) piles.
    -निग्रह a. irre- pressible, unruly; मनो दुर्निग्रहं चलम् Bg.6.35.
    -निमित a. carelessly put or placed on the ground; पदे पदे दुर्निमिते गलन्ती R.7.1.
    -निमित्तम् 1 a bad omen; R.14.5.
    -2 a bad pretext.
    -निवार, -निवार्य a. difficult to be check- ed or warded off, irresistible, invincible.
    -नीतम् 1 mis- conduct, bad policy, demerit, misbehaviour; दुर्णीतं किमि- हास्ति Pt.2.21; H.1.49.
    -2 ill-luck.
    -नीतिः f. mal- administration; दुर्नीतिं तव वीक्ष्य कोपदहनज्वालाजटालो$पि सन्; Bv.4.36.
    -नृपः a bad king; आसीत् पितृकुलं तस्य भक्ष्यं दुर्नृप- रक्षसः Rāj. T.5.417.
    -न्यस्त a. badly arranged; दुर्न्यस्त- पुष्परचितो$पि Māl.9.44.
    -बल a.
    1 weak, feeble.
    -2 enfeebled, spiritless; दुर्बलान्यङ्गकानि U.1.24.
    -3 thin, lean, emaciated; U.3.
    -4 small, scanty, little; स्वार्थोप- पत्तिं प्रति दुर्बलाशः R.5.12.
    -बाध a. Unrestrained (अनिवार); दुर्बाधो जनिदिवसान्मम प्रवृद्धः (आधिः); Mv.6.28.
    -बाल a.
    1 bald-headed.
    -2 void of prepuce.
    -3 having crook- ed hair.
    -बुद्धि a.
    1 silly, foolish, stupid.
    -2 perverse, evil-minded, wicked; धार्तराष्ट्रस्य दुर्बुद्धेर्युद्धे प्रियचिकीर्षवः (समा- गताः) Bg.1.23
    -बुध a. wicked-minded, silly; Mb. 11.4.18.
    -बोध a. unintelligible, unfathomable, inscru- table; निसर्गदुर्बोधमबोधविक्लवाः क्व भूपतीनां चरितं क्व जन्तवः Ki. 1.6.
    -भग a.
    1 unfortunate, unlucky; श्रीवल्लभं दुर्भगाः (निन्दन्ति) Pt.1.415.
    -2 not possessed of good features, ill-looking.
    -भगा 1 a wife disliked by her husband; दुर्भगाभरणप्रायो ज्ञानं भारः क्रियां विना H.1.17.
    -2 an ill-tempered woman, a shrew.
    -3 a widow;
    -भर a. insupportable, burdensome, heavily laden with (comp.); ततो राजाब्रवीदेतं बहुव्यसनदुर्भरः Ks.112.156.
    -भाग्य a. unfortunate, unlucky. (
    ग्यम्) ill-luck.
    -भावना 1 an evil thought.
    -2 a bad tendency.
    -भिक्षम् 1 scarcity of provisions, dearth, famine; Y.2.147; Ms.8.22; उत्सवे व्यसने चैव दुर्भिक्षे... यस्तिष्ठति स बान्धवः H.1.71; Pt.2.
    -2 want in general.
    -भिद, -भेद, -भेद्य a. firm; सुजनस्तु कनकघटवद् दुर्भेद्यश्चाशु संध्येयः Subhāṣ.
    -भृत्यः a bad servant.
    -भिषज्यम् incurability; Bṛi. Up.4.3.14.
    -भ्रातृ m. a bad brother.
    -मङ्कु a. obstinate, disobedient.
    -मति a.
    1 silly, stupid, foolish, ignorant.
    -2 wicked, evilminded; न सांपरायिकं तस्य दुर्मतेर्विद्यते फलम् Ms.11.3.
    -मद a. drun- ken, ferocious, maddened, infatuated; Bhāg.1.15.7.
    -दः foolish pride, arrogance.
    -दम् the generative organ; ग्रामकं नाम विषयं दुर्मदेन समन्वितः Bhāg.4.25.52.
    -मनस् a. troubled in mind, discouraged, disspirited, sad, malancholy; अद्य बार्हस्पतः श्रीमान् युक्तः पुष्येण राघवः । प्रोच्यतै ब्राह्मणैः प्राज्ञैः केन त्वमसि दुर्मनाः ॥ Rām. [दुर्मनायते Den. Ā. to be troubled in mind, be sad, meditate sorrowfully, to be disconso- late, become vexed or fretted; Māl.3].
    -मनुष्यः a bad or wicked man.
    -मन्त्रः, -मन्त्रितम्, -मन्त्रणा evil advice, bad counsel; दुर्मन्त्रान्नृपतिर्विनश्यति; Pt.1.169.
    -मरम् a hard or difficult death; Mb.14.61.9.
    -मरी a kind of दूर्वा grass.
    -मरणम् violent or unnatural death.
    -मर्ष a.
    1 unbearable; Bhāg.6.5.42.
    -2 obstinate, hostile.
    -मर्षणः N. of Viṣṇu.
    -मर्षित a. provocated, encouraged; एवं दुर्मर्षितो राजा स मात्रा बभ्रुवाहनः Mb.14. 79.13,
    -मर्याद a. immodest, wicked.
    -मल्लिका, -मल्ली a minor drama, comedy, farce; S. D.553.
    -मित्रः 1 a bad friend.
    -2 an enemy.
    -मुख a.
    1 having a bad face, hideous, ugly; Bh.1.9.
    -2 foul-mouthed, abusive, scurrilous; Bh.2.69.
    (-खः) 1 a horse.
    -2 N. of Śiva.
    -3 N. of a serpent king (Nm.)
    -4 N. of a monkey (Nm.)
    -5 N. of a year (29th year out of 6 years cycle).
    -मूल्य a. highly priced, dear.
    -मेधस् a. silly, foolish, dull-headed, dull; Pt.1. (-m.) a dunce, dull-headed man, blockhead; ग्रन्थानधीत्य व्याकर्तु- मिति दुर्मेधसो$प्यलम् Śi.2.26.
    -मैत्र a. unfriendly, hostile; Bhāg.7.5.27.
    -यशस् n. ill-repute, dishonour.
    -योगः 1 bad or clumsy contrivance.
    -2 a bad combi- nation.
    -योध, -योधन a. invincible, unconquerable. (
    -नः) the eldest of the 11 sons of Dhṛitarāṣṭra and Gāndhārī. [From his early years he conceived a deep hatred for his cousins the Pāṇḍavas, but particularly Bhīma, and made every effort he could to compass their destruction. When his father pro- posed to make Yudhiṣṭhira heir-apparent, Duryodhana did not like the idea, as his father was the reigning sovereign, and prevailed upon his blind father to send the Pāṇḍavas away into exile. Vāraṇāvata was fixed upon as their abode, and under pretext of constructing a palatial building for their residence, Duryodhana caused a palace to be built mostly of lac, resin and other combustible materials, thereby hoping to see them all destroyed when they should enter it. But the Paṇḍavas were forewarned and they safely escaped. They then lived at Indraprastha, and Yudhiṣṭhira performed the Rājasuya sacrifice with great pomp and splendour. This event further excited the anger and jealousy of Duryodhana, who was already vexed to find that his plot for burning them up had signally failed, and he induced his father to invite the Pāṇḍavas to Hastināpura to play with dice (of which Yudhiṣṭhira was particularly fond). In that gambling-match, Duryodhana, who was ably assisted by his maternal uncle Śakuni, won from Yudhiṣṭhira everything that he staked, till the infatuated gambler staked himself, his brothers, and Draupadī herself, all of whom shared the same fate. Yudhiṣṭhira, as a condition of the wager, was forced to go to the forest with his wife and brothers, and to remain there for twelve years and to pass one addi- tional year incognito. But even this period, long as it was, expired, and after their return from exile both the Pāṇḍavas and Kauravas made great preparations for the inevitable struggle and the great Bhāratī war commenced. It lasted for eighteen days during which all the Kauravas, with most of their allies, were slain. It was on the last day of the war that Bhīma fought a duel with Duryodhana and smashed his thigh with his club.] मोघं तवेदं भुवि नामधेयं दुर्योधनेतीह कृतं पुरस्तात् न हीह दुर्योधनता तवास्ति पलायमानस्य रणं विहाय Mb.4.65.17.
    -योनि a. of a low birth, न कथंचन दुर्योनिः प्रकृतिं स्वां नियच्छति Ms.1.59.
    -लक्ष्य a. difficult to be seen or perceived, hardly visible.
    -क्ष्यम् bad aim; मनः प्रकृत्यैव चलं दुर्लक्ष्यं च तथापि मे Ratn.3.2.
    -लभ a.
    1 difficult to be attained, or accomplished; R.1.67;17.7; Ku.4.4;5.46,61; दुर्लभं भारते जन्म मानुष्यं तत्र दुर्लभम् Subhāṣ.
    -2 difficult to be found or met with, scarce, rare; शुद्धान्तदुर्लभम् Ś.1.17.
    -3 best, excellent, eminent.
    -ग्रामः a village situated close to a large village and inhabited by the free-holders (अग्र- हारोपजीविनः); Māna.1.79-8.
    -4 dear, beloved.
    -5 costly.
    -ललित a.
    1 spoilt by fondling, fondled too much, hard to please; हा मदङ्कदुर्ललित Ve.4; V.2.8; Māl.9.
    -2 (hence) wayward, naughty, illbred, unruly; स्पृहयामि खलु दुर्ललितायास्मै Ś.7. (
    -तम्) waywardness, rudeness.
    -लेख्यम् a forged document. Y.2.91.
    -वच a.
    1 difficult to be described, indescribable. अपि वागधिपस्य दुर्वचं वचनं तद् विदधीत विस्मयम् Ki.2.2.
    -2 not to be talked about.
    -3 speaking improperly, abusing. (
    -चम्) abuse, censure, foul language.
    -वचस् n. abuse, censure; असह्यं दुर्वचो ज्ञातेर्मेघा- न्तरितरौद्रवत् Udb.
    -वर्ण a. bad-coloured.
    -र्णः 1 bad colour.
    -2 impurity; यथा हेम्नि स्थितो वह्निर्दुवर्णं हन्ति धातु- जम् Bhāg.12.3.47.
    (-र्णम्) 1 silver. दुर्वर्णभित्तिरिह सान्द्रसुधासुवर्णा Śi.4.28.
    -2 a kind of leprosy.
    -वस a. difficult to be resided in.
    -वसतिः f. painful residence; R.8.94.
    -वह a. heavy, difficult to be borne; दुर्वहगर्भखिन्नसीता U.2.1; Ku.1.11.
    -वाच् a. speaking ill. (-f.)
    1 evil words, abuse.
    -2 inelegant language or speech.
    -वाच्य a.
    1 difficult to be spoken or uttered.
    -2 abusive, scurrilous.
    -3 harsh, cruel (as words).
    (-च्यम्) 1 censure, abuse.
    -2 scandal, ill-repute.
    -वातः a fart. ˚वातय Den. P. to break wind or fart; इत्येके विहसन्त्येनमेके दुर्वातयन्ति च Bhāg.11.23.4.
    -वादः slander, defamation, calumny.
    -वार, -वारण a. irresistible, unbearable; R.14.87; किं चायमरिदुर्वारः पाणौ पाशः प्रचेतसः Ku.2.21.
    -वासना 1 evil propensity, wicked desire; कः शत्रुर्वद खेददानकुशलो दुर्वासनासंचयः Bv. 1.86.
    -2 a chimera.
    -वासस् a.
    1 ill-dressed.
    -2 naked. (-m.) N. of a very irascible saint or Ṛiṣi, son of Atri and Anasūyā. (He was very hard to please, and he cursed many a male and female to suffer misery and degradation. His anger, like that of Jama- dagni, has become almost proverbial.)
    -वाहितम् a heavy burden; उरोजपूर्णकुम्भाङ्का सदुर्वाहितविभ्रमा Rāj. T.4.18.
    -विगाह, -विगाह्य a. difficult to be penetrated or fathomed, unfathomable.
    -विचिन्त्य inconcei- vable, inscrutable
    -विद a. difficult to be known or discovered; नूनं गतिः कृतान्तस्य प्राज्ञैरपि सुदुर्विदा Mb.7.78. 2.
    -विदग्ध 1 unskilled, raw, foolish, stupid, silly.
    -2 wholly ignorant.
    -3 foolishly puffed up, elated. vainly proud; वृथाशस्त्रग्रहणदुर्विदग्ध Ve.3; ज्ञानलवदुर्विदग्धं ब्रह्मापि नरं न रञ्जयति Bh.2.3.
    -विद्ध a. Badly perforated (a pearl); Kau. A.2.11.
    -विद्य a. uneducated; Rāj. T.1.354.
    -विध a.
    1 mean, base, low.
    -2 wicked, vile.
    -3 poor, indigent; विदधाते रुचिगर्वदुर्विधम् N.2.23.
    -4 stupid, foolish, silly; विविनक्ति न बुद्धिदुर्विधः Śi.16.39.
    -विनयः misconduct, imprudence.
    -विनीत a.
    1 (a) badly educated, ill-mannered; ill-behaved, wicked; शासितरि दुर्विनीतानाम् Ś.1.24. (b) rude, naughty, mis- chievous.
    -2 stubborn, obstinate.
    (-तः) 1 a restive or untrained horse.
    -2 a wayward person, reprobate.
    -विपाक a. producing bad fruit; श्रितासि चन्दनभ्रान्त्या दुर्विपाकं विषद्रुमम् U.1.46.
    (-कः) 1 bad result or conse- quence; U.1.4; किं नो विधिरिह वचने$प्यक्षमो दुर्विपाकः Mv. 6.7.
    -2 evil consequences of acts done either in this or in a former birth.
    -विभाव्य a. inconceivable; also दुर्विभाव; असद्वृत्तेरहो वृत्तं दुर्विभावं विधेरिव Ki.11.56.
    -विमर्श a. difficult to be tried or examined; यो दुर्विमर्शपथया निजमाययेदं सृष्ट्वा गुणान्विभजते तदनुप्रविष्टः Bhāg.1.49.29.
    -विलसितम् a wayward act, rudeness, naughtiness; डिम्भस्य दुर्विलसितानि मुदे गुरूणाम् B. R.4.6.
    -विलासः a bad or evil turn of fate; U.1.
    -विवाहः a censurable marriage; इतरेषु तु शिष्टेषु नृशंसानृतवादिनः । जायन्ते दुर्विवाहेषु ब्रह्मधर्मद्विषः सुताः ॥ Ms.3.41.
    -विष a. ill-natured, malignant. (
    -षः) N. of Śiva.
    -विषह a. unbearable, intolerable, irresistible. (
    -हः) N. of Śiva.
    -वृत्त a.
    1 vile, wicked, ill-behaved.
    -2 roguish. (
    -त्तम्) misconduct, ill-behaviour. दुर्वृत्तवृत्तशमनं तव देवि शीलम् Devīmāhātmya.
    -वृत्तिः f.
    1 misconduct.
    -2 misery, want, distress.
    -3 fraud.
    -वृष्टिः f. insufficient rain, drought.
    -वेद a. difficult to be known or ascertained.
    -व्यवहारः a wrong judgment in law.
    -व्यवहृतिः f. ill-report or rumour.
    -व्यसनम् 1 a fond pursuit or resolve; Mu.3.
    -2 bad propensity, vice; तेन दुर्व्यसनेनासीद्भोजने$पि कदर्थना Ks.73.73.
    -व्रत a. not conforming to rules, disobedient.
    -हुतम् a badly offered sacrifice.
    -हृद् a. wicked-hearted, ill-disposed, inimical; अकुर्वतोर्वां शुश्रूषां क्लिष्टयोर्दुर्हृदा भृशम् Bhāg.1.45.9. (-m.) an enemy.
    -हृदय a. evil-minded, evil-intention- ed, wicked.
    -हृषीक a. having defective organs of sense.

    Sanskrit-English dictionary > दुर् _dur

  • 23 दर्श _darśa

    दर्श a. [दृश्-भावे घञ्] Seeing, looking
    -र्शः 1 Sight, view, appearance (usually in comp.); दुर्दर्शः, प्रियदर्शः &c. दुर्दर्शा केचिदाभान्ति नराः काष्ठमया इव । प्रियदर्शास्तथा चान्ये दर्शनादेव मानवाः ॥ Mb.13.144.45.
    -2 Ocular evidence or proof.
    -3 The day of the new moon (अमावास्या); एकत्र- स्थितचन्दार्कदर्शनाद् दर्श उच्यते; शक्यते च चन्द्रस्यादर्शनेन अमावास्या दर्श इति लक्षयितुम् । यथा चक्षुषोरभावे सति चक्षुष्मान् इति चक्षुर्भ्यां लक्ष्यते । ŚB. on MS.4.4.36.
    -4 The new moon.
    -5 The half-monthly sacrifice, a sacrificial rite performed on the day of the new moon. It comprises of the आग्नेय, ऐन्द्राग्न and सांनाय्य यागs.
    -दर्शे-दर्शम् ind. At every sight; Ks.
    -Comp. -पः a god.
    -पूर्णमासन्यायः The rule according to which the same act can be said to yield all desired objects but only one at a time (and not simultaneous- ly). This is established by जैमिनि and शबर in MS.4.3. 25-28 (see योगसिद्धिन्याय).
    -यामिनी the night of the new moon.
    -विपद् m. the moon.

    Sanskrit-English dictionary > दर्श _darśa

  • 24 पुनर् _punar

    पुनर् ind.
    1 Again, once more, anew; न पुनरेवं प्रवर्ति- तव्यम् Ś.6; किमप्ययं बटुः पुनर्विवक्षुः स्फुरितोत्तराधरः Ku.5.83; so पुर्नभू 'to become a wife again.'
    -2 Back, in an opposite direction (mostly with verbs); पुनर्दा 'to give back, restore'; पुनर्या -इ-गम् &c. 'to go back, return' &c.
    -3 On the other hand, on the contrary, but, however, nevertheless, still (with an adversative force); प्रसाद इव मूर्तस्ते स्पर्शः स्नेहार्द्रशीतलः । अद्याप्यानन्दयति मां त्वं पुनः क्वासि नन्दिनि U.3.14; मम पुनः सर्वमेव तन्नास्ति U.3.
    -4 Further, furthermore, besides; पुनः पुनः 'again and again,' 'repeat- edly', 'frequently'; पुनः पुनः सुतनिषिद्धचापलम् R.3.42; किं पुनः 'how much more', or 'how much less'; see under किम्. पुनरपि again, once more, and also; on the other hand.
    -Comp. -अन्वयः returning; किंवा गतो$स्य पुनरन्वयमन्यलोकम् Bhāg.6.14.57.
    -अपगमः going away again.
    -अर्थिता a repeated request.
    - आगत a. come back, returned; गोव्रजात् पुनरागतम् Ms.11.195.
    -आगमः, -मनम् coming back, return; भस्मीभूतस्य देहस्य पुनरागमनं कुतः Sarva. S.; इष्टकामप्रसिद्ध्यर्थं पुनरागमनाय च Pūja Mantram.
    -आधानम्, -आधेयम् renewing the consecrated fire; पुनर्दारक्रियां कुर्यात् पुनराधानमेव च Ms.5.168.
    -आवर्तः 1 return.
    -2 repeated birth.
    -आवर्तिन् a. returning to mundane existence; आ ब्रह्मभुवनाल्लोकाः पुनरावर्तिनो$र्जुन Bg.8.16.
    -आवृत् f.
    -आवृत्तिः f.
    1 repetition.
    -2 return to worldly existence repeti- tion of birth; करोति पुनरावृत्तिस्तेषामिह न विद्यते Y.3.194.
    -3 revision, another edition (of a book &c.).
    -उक्त a.
    1 said again, repeated, reiterated.
    -2 superfluous, unnecessary; शशंस वाचा पुनरुक्तयेव R.2.68; Śi.7.64.
    (-क्तम्), पुनरुक्तता 1 repetition.
    -2 superfluity, redun- dancy, uselessness, tautology; V.5.15; व्यापारैः पुनरुक्त- भुक्तविषयैरेवंविधेनामुना संसारेण कदर्थिताः Bh.3.78. ˚जन्मन् m. a Brāhmaṇa (द्विजन्मन्).
    पुनरुक्तवदाभासः seeming tauto- logy, appearance of repetition, regarded as a figure of speech; e. g. भुजंगकुण्डलीव्यक्तशशिशुभ्रांशुशीतगुः । जगन्त्यपि सदापायादव्याच्चेतोहरः शिवः S. D.632; (here the first impression of the tautology is removed when the passage is rightly understood; cf. also K. P.9 under पुनरुक्तवदाभास).
    -उक्तिः f.
    1 repetition.
    -2 superfluity, use- lessness, tautology.
    -उत्थानम् rising again, resurrection.
    -उत्पत्ति f.
    1 reproduction.
    -2 return of birth, metem- psychosis.
    -उत्पादनम् reproduction.
    -उपगमः return; क्वायोध्यायाः पुनरुपगमो दण्डकायां वने वः U.2.13.
    -उपोढा, -ऊढा a woman married again.
    -क्रीया f. repetition, doing again; न च कृतस्य क्रमानुग्रहार्थं पुनःक्रिया न्याय्या । ŚB. on MS.12.1.16.
    -गमनम् return, going again.
    -जन्मन् n. repeated birth, metempsychosis; मामुपेत्य तु कौन्तेय पुनर्जन्म न विद्यते Bg.8.16.
    -जात a. born again.
    -डीनम् a particular manner of flying; Mb.8.41.28.
    -णवः, -नवः 'growing again and again', a finger-nail.
    -दारक्रिया marrying again, taking a second wife; Ms.5.168.
    -नवा hog-weed, Boerhavia Procumbens (Mar. घेटुळी).
    -पुना (पुनःपुना) N. of a river in Behār; कीकटेषु गया रम्या नदी पुण्या पुनःपुना Vāyu. P.
    -प्रत्युपकारः returning one's obligations, requital.
    -प्रसवः (See प्रतिप्रसवः) प्रतिषिद्धस्य पत्न्या अध्ययनस्य पुनःप्रसवे न किंचिदस्ति प्रमाणम् ŚB. on Ms.6.1.24.
    -भव a. born again.
    (-वः) 1 transmigration, repeated or recurring birth; metempsychosis; अदृष्टाश्रुतवस्तुत्वात् स जीवो यत् पुनर्भवः Bhāg. 1.3.32; ममापि च क्षपयतु नीललोहितः पुनर्भवं परिगतशक्तिरात्मभूः Ś.7.35; Ku.3.5.
    -2 a finger nail, hair; Mb.13.111.98;
    -भविन् m. the sentient soul.
    -भावः new birth, repeated birth; न गच्छन्ति पुनर्भावं मुनयः संशितव्रताः Mb.12.279.5; मेने पुनर्भावमिवात्मनश्च Bu. Ch.3.25.
    -भूः f.
    1 a (virgin) widow remarried.
    -2 re-existence.
    -भोगः 1 repeated enjoyment.
    -2 return of fruition.
    -3 repeated posses- sion.
    -वचनम् 1 repetition.
    -2 repeated scriptural injunction.
    -वत्सः a weaned calf that begins to suck again.
    -वसुः (usually dual)
    1 the seventh lunar mansion (consisting of two or four stars); गां गताविव दिवः पुनर्वसू R.11.36.
    -2 an epithet of Viṣṇu.
    -3 of Śiva.
    -विवाहः remarriage.
    -संस्कारः (पुनःसंस्कारः) repetition of any Saṁskāra or purificatory ceremony.
    -संगमः, -संधानम् (
    पुनःसंधानम् &c.)
    1 reunion.
    -2 rekindling the sacred fire when it has been extin- guished.
    -संभवः (पुनःसंभवः) being born again (into the world), metempsychosis.

    Sanskrit-English dictionary > पुनर् _punar

  • 25 मधु _madhu

    मधु a. (
    -धु or
    -ध्वी f.) [मन्यत इति मधु, मन्-उ नस्य धः Uṇ.1.18) Sweet, pleasant, agreeable, delightful; आपापयति गोविन्दपादपद्मासवं मधु Bhāg.1.18.12; त्वया सह निवत्स्यामि वनेषु मधुगन्धिषु U.2.18. -f. N. of a plant (जीवा, जीवन्ती). -n.
    -(धु) 1 Honey; एतास्ता मधुनो धाराश्च्योतन्ति सविषास्त्वयि U.3.34; मधु तिष्ठति जिह्वाग्रे हृदये तु हलाहलम्.
    -2 The juice or nectar of flowers; मधु द्विरेफः कुसुमैकपात्रे पपौ प्रियां स्वामनुवर्तमानः Ku.3.36; देहि मुखकमलमधुपानम् Gīt.1.
    -3 A sweet intoxicating drink, wine, spirituous liquor; विनयन्ते स्म तद्योधा मधुभिर्विजयश्रमम् R.4.65; Ṛs. 1.3.
    -4 Water.
    -5 Sugar.
    -6 Sweetness.
    -7 Any- thing sweet.
    -8 Ved. Soma juice.
    -9 Milk or anything produced from milk (Ved.).
    -1 A bee-hive; केचित्- पीत्वापविध्यन्ति मधूनि मधुपिङ्गलाः Rām.5.62.1.
    -11 Bee-wax; Ms.1.88. -m.
    (धुः) 1 The spring or vernal season; मधुरया मधुबोधितमाधवी Śi.6.2; क्व नु ते हृदयंगमः सखा कुसुमायोजितकार्मुको मधुः Ku.4.24,25;3.1,3.
    -2 The month of Chaitra; भास्करस्य मधुमाधवाविव R.11.7; मासे मधौ मधुरकोकिलभृङ्गनादै रामा हरन्ति हृदयं प्रसभं नराणाम् Ṛs.6. 25.
    -3 N. of a demon killed by Viṣṇu.
    -4 N. of another demon, father of Rāvaṇa and killed by Śatru- ghna.
    -5 The Aśoka tree.
    -6 N. of king Kārtavīrya.
    -Comp. -अष्ठीला a lump of honey, clotted honey.
    -आधारः wax.
    -आपात a. having honey at the first taste; शक्तः परजने दाता स्वजने दुःखजीविनि । मध्वापातो विषास्वादः स धर्मप्रतिरूपकः ॥ Ms.11.9.
    -आम्रः a kind of mango tree.
    -आलु n.,
    -आलुकम् sweet potato.
    -आवासः the mango tree.
    -आसवः sweet spirituous liquor (made from honey).
    -आसवनिकः distiller, vintner.
    -आस्वाद a. having the taste of honey.
    -आहुतिः f. a sacrificial offering of sweet things.
    -उच्छिष्टम्, -उत्थभ्, -उत्थितभ् 1 bees'-wax; शस्त्रासवमधूच्छिष्टं मधु लाक्षा च बर्हिषः Y.3.37; मधूच्छिष्टेन केचिच्च जध्नुरन्योन्यमुत्कटाः Rām.5.62.11.
    -2 the casting of an image in wax; Mānasāra; the name of 68th chapter.
    -उत्सवः the spring or vernal festival celebrated on the full-moon day of Chaitra.
    -उदकम् 'honey-water', water mixed with honey, hydromel.
    -उद्यानम् a spring-garden.
    -उपघ्नम् 'the abode of Madhu', an epithet of Mathurā; स च प्राप मधूपघ्नं कुम्भीन- स्याश्च कुक्षिजः R.15.15.
    -उषितम् wax.
    -कण्ठः the cuckoo.
    -करः 1 a large black bee; कुटजे खलु तेनेहा तेने हा मधुकरेण कथम् Bv.1.1; R.9.3; Me.37,49; सर्वतः सारमादत्ते यथा मधुकरो बुधः Bhāg.
    -2 a lover, libertine.
    -3 sweet lime. (
    -री) a female bee; न च मधुकरीवदन्नरस- भोजिन्यो देवता इति प्रमाणमस्ति ŚB. on MS.9.1.9. ˚गणः, ˚श्रेणिः f. a swarm of bees.
    -कर्कटी 1 sweet lime, a kind of citron.
    -2 A kind of date.
    -काननम्, -वनम् the forest of the demon Madhu.
    -कारः, -कारिन् m. a bee.
    -कुक्कुटिका, -कुक्कुटी a sort of citron tree.
    -कुल्या a stream of honey.
    -कृत् m. a bee; Bhāg. 11.7.33.
    -केशटः a bee.
    -कोशः, -षः 1 a bee-hive.
    -2 a honey comb.
    -क्रमः 1 a bee-hive.
    -2 a honey comb. (pl.) drinking-bout, carousals.
    -क्षीरः, -क्षीरकः a Kharjūra tree.
    -गन्धः the Bakula tree.
    -गन्धि, -गन्धिक a. scented with honey, sweet-smelling; वनेषु मधुगन्धिषु U.2.18.
    -गायनः the cuckoo.
    -गुञ्जनः the drum-stick plant (Mar. शेवगा).
    -ग्रहः a libation of honey.
    -घोषः the cuckoo.
    -च्युत्, -त, -श्च्युत् a.
    1 dropping or distilling honey; ददतु तरवः पुष्पैरर्घ्यं फलैश्च मधुश्च्युतः U.3.24.
    -2 mellifluous, overflowing with sweets.
    -जम् bees'-wax.
    -जा 1 sugar-candy.
    -2 the earth.
    -जम्बीरः a kind of citron.
    -जित्, -द्विष्, -निषूदन, -निहन्तृ m.,
    -मथः, -मथनः, -रिपुः, -शत्रुः, -सूदनः epithets or Viṣṇu; इति मधुरिपुणा सखी नियुक्ता Gīt.5; R.9.48; Śi.15.1.
    -जीवनः N. of plant (Mar. बेहडा).
    -तृणः, -णम् sugar cane.
    -त्रयम् the three sweet things; i. e. sugar, honey, and clarified butter.
    -दीपः the god of love.
    -दूतः the mango tree.
    -दोहः the extracting of sweetness or honey.
    -द्रः 1 a bee.
    -2 a libertine.
    -द्रवः N. of a tree having red blossoms (Mar. तांबडा शेवगा).
    -द्रुमः the mango tree.
    -धातुः a kind of yellow pyrites (सुवर्णमाक्षिक).
    -धारा a stream of honey.
    -धूलिः f. molasses.
    -धेनुः honey offered to Brāhmaṇas in the form of a cow.
    -नाडी a cell in a honey-comb.
    -नारिकेलः, -नारिकेरकः a kind of cocoanut (Mar. मोहाचा नारळ).
    -नेतृ m. bee.
    -पः a bee or a drunkard; राजप्रियाः कैरविण्यो रमन्ते मधुपैः सह Bv.1.126;1.63 (where both meanings are intended).
    -पटलम् a bee-hive.
    -पतिः an epithet of Kṛiṣṇa.
    -पर्कः 1 'a mixture of honey', a respectful offering made to a guest or to the bridegroom on his arrival at the door of the father of the bride; (its usual ingredients are five:- दधि सर्पिर्जलं क्षौद्रं सिता चैतैश्च पञ्चभिः । प्रोच्यते मधुपर्कः); समांसो मधुपर्कः U.4; असिस्वदद्यन्मधु- पर्कमर्पितं स तद् व्यधात्तर्कमुदर्कदर्शिनाम् । यदैष पास्यन्मधु भीमजाधरं मिषेण पुण्याहविधिं तदा कृतम् N.16.13; Ms.3.119 et seq.
    -2 the ceremony of receiving a guest.
    -पर्किकः one who praises at the time of मधुपर्क; पठन्ति पाणिस्वनिका मागधा मधुपर्किकाः Mb.7.82.2. (com. मधुपर्किकाः माङ्गल्योपस्थापकाः).
    -पर्क्य a. worthy of madhuparka q. v.
    -पर्णिका, -पर्णी the Indigo plant.
    -पाका sweet melon.
    -पात्रम् a wine-jug.
    -पानम् drinking wine; धनलवमधुपानभ्रान्त- सर्वेन्द्रियाणाम् Bh.
    -पायिन् m. a bee.
    -पालः a honey- keeper.
    -पुरम्, -री an epithet of Mathurā; संप्रत्युज्झित- वासनं मधुपुरीमध्ये हरिः सेव्यते Bv.4.44.
    -पुष्पः 1 the Aśoka tree.
    -2 the Bakula tree.
    -3 the Dantī tree.
    -4 the Śirīṣa tree.
    -प्रणयः addiction to wine.
    -प्रमेहः diabetes, sacharine urine.
    -प्राशनम् one of the sixteen purificatory Samskāras (which consists in putting a little honey into the mouth of a new-born male child).
    -प्रियः an epithet of Balarāma.
    -फलः a kind of cocoa- nut.
    -फलिका a kind of date.
    -बहुला the Mādhavī creeper.
    -बा(वी)जः a pomegranate tree.
    -बी(वी)- जपूरः a kind of citron.
    -भूमिकः an epithet of Yogin in the second order.
    -मक्षः, -क्षा, -मक्षिका a bee.
    -मज्जनः the tree called आखोट.
    -मत्त a.
    1 drunk with wine.
    -2 excited by the spring.
    -मदः the intoxication of liquor.
    -मन्थः a kind of drink mixed with honey.
    -मल्लिः, -ल्ली f. the Mālatī creeper.
    -मस्तकम् a kind of sweetmeat made of honey, flour, oil, and ghee; मधुतैलघृतैर्मध्ये वेष्टिताः समिताश्च याः । मधुमस्तकमुद्दिष्टम्..... Śabda-chandrikā.
    -माक्षिकम् = मधुधातु q. v.
    -माधवम्, -वौ the two spring months (चैत्र and वैशाख).
    -माधवी 1 a kind of intoxicating drink; क्रीडन्त्यो$भिरताः सर्वाः पिबन्त्यो मधुमाधवीम् Mb.1.81.3.
    -2 any springflower.
    -माध्वीकम् a kind of intoxicating liquor.
    -मारकः a bee.
    -मांसम् honey and meat; Ms.11.158.
    -मूलम् N. of an edible root (like Mar. रताळें, सुरण).
    -मेहः मधुप्रमेह q. v.
    -यष्टिः, -ष्टी f.
    1 sugar-cane.
    -2 liquorice.
    -यष्टिका, -वल्ली liquorice.
    -रस a. sweet-flavoured, sweet.
    -(सः) 1 the wine-palm.
    -2 sugarcane.
    -3 sweetness.
    -(सा) 1 a bunch of grapes.
    -2 vine.
    -लग्नः N. of a tree.
    -लिह्, -लेह्, -लेहिन् m.
    -लोलुपः a bee; so मधुनोलेहः; मधुलिहां मधुदानविशारदा R.9.29; मधुलेहिगीतौ Bk.; मधुलिह इव मधुबिन्दून् विरलानपि भजत गुणलेशान् Ve.1.5.
    -वनम् 1 N. of the forest inhabited by the demon Madhu where Śatrughna founded Mathurā.
    -2 N. of the forest of Sugrīva. (
    -नः) the cuckoo.
    -वल्ली 1 liquorice.
    -2 a kind of grape
    -3 Sweet citron.
    -वाच् the Indian cuckoo.
    -वाराः (m. pl.) drinking often and often, tippling, carousing; जज्ञिरे बहुमताः प्रमदानामोष्ठयावक- नुदा मधुवाराः Ki.9.59; क्षालितं नु शमितं नु वधूनां द्रावितं नु हृदयं मधुवारैः Śi.1.14; sometimes in the sing, also; see: अङ्गनास्यचषकैर्मधुवारः Ki.9.57.
    -विद्या N. of a mystical doctrine.
    -व्रतः a bee; मार्मिकः को मरन्दानामन्तरेण मधुव्रतम् Bv.1.117; तस्मिन्नद्य मधुव्रते विधिवशान्माध्वीकमाकाङ्क्षति 46; मालां मधुव्रतवरूथगिरोपघुष्टाम् Bhāg.
    -शर्करा honey-sugar.
    -शाखः a kind of tree.
    -शिला = मधुधातु q. v.
    -शिष्टम्, -शेषम् wax.
    -श्री beauty of spring.
    -सखः, -सहायः, -सारथिः, -सुहृद् m. the god of love.
    -संधानम् brandy.
    -सिक्थकः a kind of poison.
    -सूदनः 1 a bee; गायन् कलं क्रीडति पद्मिनीषु मधूनि पीत्वा मधुसूदनो$सौ Chanḍ. M.
    -2 an epithet of Viṣṇu; भक्तानां कर्मणां चैव सूदनान्मधुसूदनः
    -3 N. of a writer of works like अद्वैतसिद्धि.
    -स्थानम् a bee-hive.
    -स्रवः a. dropping honey or sweetness.
    -(वा) 1 liquo- rice.
    -2 N. of the third day in the bright half of Śrāvaṇa.
    -स्वरः the cuckoo.
    -हन् m.
    1 a destroyer or collector of honey; सर्वथा संहतैरेव दुर्बलैर्बलवानपि । अमित्रः शक्यते हन्तुं मधुहा भ्रमरैरिव ॥ Mb.3.33.7; Bhāg.11.7.34.
    -2 a kind of bird of prey.
    -3 a sooth-sayer.
    -4 an epithet of Viṣṇu.

    Sanskrit-English dictionary > मधु _madhu

  • 26 वदान्य _vadānya

    वदान्य a. [वद्-आन्यः Uṇ.3.13]
    1 Speaking fluently, eloquent.
    -2 Speaking kindly or affably.
    -3 Liberal, munificent, generous; श्रोत्रियस्य कदर्यस्य वदान्यस्य च वार्धुषेः Ms.4.224.
    -न्यः A liberal or generous person, munificent or bountiful man; शिरसा वदान्यगुरवः सादरमेनं वहन्ति सुरतरवः Bv.1.19; or तस्मै वदान्यगुरवे तरवे नमो$स्तु 1.94; N.5. 11; R.5.24.

    Sanskrit-English dictionary > वदान्य _vadānya

  • 27 चार्वाक


    cārvāka
    m. (for - ru-v- = cārvāc s.v. cā́ru) N. of a Rākshasa (friend of Duryodhana, who took the shape of a mendicant Brāhman, when Yudhishṭhira entered Hāstina-pura in triumph, andﾠ reviled him, but was soon detected andﾠ killed by the real Brāhmans) MBh. I, 349; IX, 3619; XII, 1414 ;

    N. of a materialistic philosopher (whose doctrines are embodied in the Bārhaspatya-sūtras) Vedântas. Ṡīl. Rājat. IV, 345 Prab. Madhus. ;
    a follower of Cārvāka Sarvad. ;
    mfn. composed by Cārvāka Prab. II, 18/19 Sch. ;
    - चार्वाकदर्शन
    - चार्वाकमत

    Sanskrit-English dictionary > चार्वाक

  • 28 वैशेषिक


    vaiṡeshika
    mf (ī)n. (fr. vi-ṡesha)

    special, peculiar, specific, characteristic Āpast. Suṡr. Bhāshāp. Hcat. ;
    distinguished, excellent, pre-eminent MBh. ;
    relating orﾠ belonging to orﾠ based on orﾠ dealing with the Vaiṡeshika doctrine Bhāshāp. Madhus. ;
    m. a follower of the Vaiṡeshika doctrine Kap. Kusum. Buddh. ;
    n. peculiarity, distinction Kaṇ. ;
    N. of the later of the two great divisions of the Nyāya school of philosophy (it was founded by Kaṇâda, andﾠ differs from the, « Nyāya proper» founded by Gautama, in propounding only seven categories orﾠ topics instead of sixteen;
    andﾠ more especially in its doctrine of viṡesha, orﾠ eternally distinct nature of the nine substances, air, fire, water, earth, mind, ether, time, space, andﾠ soul, of which the first five, including mind, are held to be atomic) IW. 65 etc.. ;
    - वैशेषिकदर्शन
    - वैशेषिकरत्नमाला
    - वैशेषिकसूत्र

    Sanskrit-English dictionary > वैशेषिक

  • 29 priceless

    adj.
    अनमोल, बहु मूल्य; बेकदर, तुच्छ

    English-Hindi new dictionary > priceless

  • 30 proportionally

    adv.
    उसी कदर, उतना ही, कथित अंश में

    English-Hindi new dictionary > proportionally

Страницы
  • 1
  • 2

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»