Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

चतुर्थमन्द्रातिस्वार्य

  • 1 चतुर्थमन्द्रातिस्वार्य


    caturthá-mandrâ̱tisvārya
    mfn. « to be lengthened in a particular way», said of a kind of recitation of the SV. SaṃhUp. II, 5.

    Sanskrit-English dictionary > चतुर्थमन्द्रातिस्वार्य

  • 2 नाथमन्त्रधर


    nātha-mantra-dhara
    m. a king's counsellor, royal minister Hariv.

    Sanskrit-English dictionary > नाथमन्त्रधर

  • 3 नाथमन्त्रिन्


    nātha-mantrin
    m. a minister of state MW.

    Sanskrit-English dictionary > नाथमन्त्रिन्

  • 4 नाथमन्दिर


    nātha-mandira
    n. a king's palace, royal mansion Kām. Kathās. Rājat. ;

    N. of the chief town of Kaliṇga Inscr.

    Sanskrit-English dictionary > नाथमन्दिर

  • 5 अनीश _anīśa

    अनीश a. Having no lord or superior, paramount, supreme, without a controller, uncontrolled; सर्वप्रभुरनी- शस्त्वम् R.1.2.
    -2 Not a master or lord, having no mastery or control over; not master of (with gen.); powerless; गात्राणामनीशो$स्मि संवृत्तः Ś.2; अनीशया शरीरस्य हृदयं स्ववशं मयि न्यस्तम् V.2.19; उर्ध्वं पितुश्च मातुश्च समेत्य भ्रातरः समम् । भजेरन् पैतृकं रिक्थमनीशास्ते हि जीवतोः ॥ Ms.9. 14.
    -3 Not one's own master, not independent (अस्व- तन्त्र); एको ह्यनीशः सर्वत्र.
    -शः N. of Viṣṇu (सर्वनियन्ता अन- न्यस्वामिको हि सः).
    -शा Helplessness (दीनभाव); समाने वृक्षे पुरुषो निमग्नो$नीशया शोचति मुह्यमानः Muṇḍ.3.2.

    Sanskrit-English dictionary > अनीश _anīśa

  • 6 अनुत्तर _anuttara

    अनुत्तर a. [नास्ति उत्तरो यस्मात्]
    1 Principal, chief.
    -2 Best, excellent; अनुत्तराणि विलसितानि Dk.162 unsurpassed. शरीरसौख्यार्थमनुत्तरस्य निपेततुर्मूर्धनि तस्य सौम्ये । Bu. ch.1.35.
    -3 [नास्ति उत्तरं यस्य] Without a reply, silent, unable to answer; भवत्यवज्ञा च भवत्यनुत्तरात् Naiṣadha.
    -4 Fixed, firm (न उत्तरति चलति). अर्थ्यं तथ्यं हितं वाक्यं लघुयुक्तमनुत्तरम् Mb.2.2.5.
    -5 Low, inferior, base, mean.
    -6 Southern.
    -रम् [न. त.] No reply, a reply which, being evasive, is considered to be no reply.
    -राः (pl.) A class of gods among Jainas (˚उपपातिक).
    -उपपातिकदशाः f. Title of the ninth aṅga of the Jainas treating of those gods.
    -रा The south....अनुत्तरः । नोदीच्यां नोपरि श्रेष्ठे...। Nm.
    -Comp. -योगतन्त्रम् Title of the last of the four Bauddhatantras.

    Sanskrit-English dictionary > अनुत्तर _anuttara

  • 7 अनुरञ्ज् _anurañj

    अनुरञ्ज् 4 U.
    1 To be red; भृशमन्वरज्यदतुषारकरः Śi.9.7. (became red or attached).
    -2 To be delighted, find pleasure; तव प्रकीर्त्या जगत्प्रहृष्यत्यनुरज्यते च Bg.11.36.
    -3 To be attached or devoted to, be fond of, love, like (with acc. or loc.); समस्थमनुरज्यन्ति विषमस्थं त्यजन्ति च Rām.; अशुद्धप्रकृतौ राज्ञि जनता नानुरज्यते Pt.1.31; भ्रातुर्मृतस्य भार्यायां यो$नुरज्येत कामतः Ms.3.173. -Caus.
    1 To make red, redden, dye, colour; सरसकिसलयानुरञ्जितैर्वा Śi.7.64, 8.17,12.68; Dk.168; Ki.4.27,12.23.
    -2 To attach oneself to, please, gratify, conciliate, keep contented or satisfied; अनुरक्तः प्रजाभिश्च प्रजाश्चाप्यन्वरञ्जयत् Rām.; कष्टं जनः कुलधनैरनुरञ्जनीयः U.1.14; शिष्यगुणानुरञ्जितमनसम् Pt.1 pleased, gratified.

    Sanskrit-English dictionary > अनुरञ्ज् _anurañj

  • 8 अनुरुध् _anurudh

    1
    अनुरुध् 7 U.
    1 To obstruct, block up; शिलाभिर्ये मार्गमनुरुन्धन्ति Mb.; to surround, hem in; रुद्रानुचरैर्मखो महान्... अन्वरुध्यत Bhāg.
    -2 To bind, fasten.
    -3 To stick or adhere to, follow closely, observe, practise; अनुरुध्या- दघं त्र्यहम् Ms.5.63 should observe impurity (be in mourning); पुमांसमनुरुध्य जाता पुमनुजा P.III.2.1 Sk. born immediately after a male.
    -4 To love, be fond of, or devoted to, attach oneself to. समस्थमनुरुध्यन्ते विषमस्थं त्यजन्ति च Rām.; सद्वृत्तिमनुरुध्यन्तां भवन्तः Mv.2 follow or adopt; स्वधर्ममनुरुन्धन्ते नातिक्रमम् Ki.11.78; नानुरोत्स्ये जगल्लक्ष्मीम् Bk.16.23 love, like.
    -5 To conform to, obey, follow, adapt oneself to, act up to; नियतिं लोक इवानुरुध्यते Ki.2.12: हन्त तिर्यञ्चो$पि परिचयमनुरुध्यन्ते U.3 remember or cherish (act up to it); मद्वचनमनुरुध्यते वा भवान् K.181,298; वात्सल्यमनुरुध्यन्ते महात्मनः Mv.6 feel the force of compassion; तेनापि रावणे मैत्रीमनुरुध्य व्यपेक्ष्यते Mv.5.34 following up; यदि गुरुष्वनुरुध्यसे Mv.3 regard with respect, obey; अनुरुध्यस्व भगवतो वसिष्ठस्यादेशम् U.4; चन्द्रकेतोर्वचनम् U.5.
    -6 To coax, gratify, flatter, soothe; इत्यादिभिः प्रियशतरैनुरुध्य मुग्धाम् U.3.26; अभिनवसेवकजने$पि एकमनुरुध्यते K.27 please by carefully attending to &c., show regard for; 248.
    -7 To urge, press, entreat, request; आगमनाय अनुरुध्यमानः K.277; तया चाहमनुरुध्य- मानस्तां बकुलमालां दत्तवान् Māl.1; सा च भीमधन्वना बलवदनुरुद्धा Dk.122 courted, wooed.
    -8 To assent or agree to, approve; like, comply with; प्रकृतयो न मे व्यसनमनुरुध्यन्ते Dk.16; यदि भगवाननुरुध्यते Mv.4 agree with me.
    2
    अनुरुध् a. [रुध-क्विप्]
    1 One who obeys, conforms to &c.
    -2 Obeyed, observed, wanted (अपेक्षित), written as अनूरुध्; आक्षित् पूर्वास्वपरा अनूरुत् Rv.3.55.5.

    Sanskrit-English dictionary > अनुरुध् _anurudh

  • 9 अनुशास् _anuśās

    अनुशास् 2 P.
    1 (a) To advise, persuade, prevail upon, address; इति ध्रुवेच्छामनुशासती सुतां शशाक मेना न नियन्तुमुद्यमात् Ku.5.5; पूर्वानुशिष्टां निजगाद भोज्याम् R.6.59. (b) To direct, tell, order, enjoin, to teach, instruct (how to act); दशरथप्रभवानुशिष्टः R.13.75; वत्से त्वमधुना$नुशासनी- यासि Ś.4; राजपत्नीनियोगस्थमनुशाधि पुरीजनम् Bk.2.17; को नु खलु मामेवमनुशास्ति V.4 tells, directs; मघवा वनगमनाय कृतबुद्धिं भवन्तमनुशास्ति V.5 tells, directs; माणवकं धर्ममनुशा- स्ति Sk.; Ms.6.86.
    -2 To rule, govern.
    -3 To chastise, punish, correct; इयमेव तावत्प्रथममनुशासनीया Ve.2; अरिकुल- मनुशासनीयम् 3; स्वकर्म ख्यापयन्ब्रूयान्मां भवाननुशास्त्विति Ms.11. 99,9.233.
    -4 To praise, extol.
    -5 To accomplish, perform, execute.
    *****
    अनुशासक, -शासिन्, 6-शास्तृ or
    शासितृ a. One who directs, instructs, governs or punishes; कवि पुराणमनु- शासितारम् Bg.8.9 ruler; एष चोरानुशासी राजेति भया- दुत्पतितः

    Sanskrit-English dictionary > अनुशास् _anuśās

  • 10 औपनिधिक _aupanidhika

    औपनिधिक a. (
    -की f.) [उपनिधि-ठक्] Forming or relating to, a deposit; Kau. A.3.
    -कम् A deposit or pledge; anything pledged or deposited; वासनस्थमना- ख्याय हस्ते$न्यस्य यदर्प्यते । द्रव्यं तदौपनिधिकं प्रतिदेयं तथैव तत् ॥ Y.2.65; Śukra.2.316.

    Sanskrit-English dictionary > औपनिधिक _aupanidhika

  • 11 पर _para

    पर a. [पॄ-भावे-अप्, कर्तरि अच्-वा] (Declined optional- ly like a pronoun in nom. voc. pl., and abl. and loc. sing. when it denotes relative position)
    1 Other, differ- ent, another; see पर m also.
    -2 Distant, removed, remote; अपरं भवतो जन्म परं जन्म विवस्वतः Bg.4.4.
    -3 Beyond, further, on the other side of; म्लेच्छदेशस्ततः परः Ms.2.23;7.158.
    -4 Subsequent, following, next to, future, after (usually with abl.); बाल्यात् परामिव दशां मदनो$ध्युवास R.5.63; Ku.1.31.
    -5 Higher, superior; सिकतात्वादपि परां प्रपेदे परमाणुताम् R.15.22; इन्द्रियाणि पराण्याहु- रिन्द्रियेभ्यः परं मनः । मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः ॥ Bg.3.42.
    -9 Highest, greatest, most distinguished, pre-eminent, chief, best, principal; क्षत्रात् परं नास्ति Bṛi. Up.1.4.11. न त्वया द्रष्टव्यानां परं दृष्टम् Ś.2; Ki.5.18; परतो$पि परः Ku.2.14 'higher than the highest'; 6.19; Ś7.27.
    -7 Having as a following letter or sound, followed by (in comp.).
    -8 Alien, estranged, stranger.
    -9 Hostile, inimical, adverse,
    -1 Exceeding, having a surplus or remainder, left over; as in परं शतम् 'exceeding or more than a hundred.
    -11 Final, last.
    -12 (At the end of comp.) Having anything as the highest ob- ject, absorbed or engrossed in, intent on, solely devoted to, wholly engaged or occupied in; परिचर्यापरः R.1.91; so ध्यानपर, शोकपर, दैवपर, चिन्तापर &c.
    -रः 1 Another person, a stranger, foreigner; oft. in pl. in this sense; यतः परेषां गुणग्रहीतासि Bv.1.9; Śi.2.74; see एक, अन्य also.
    -2 A foe, an enemy, adversary; उत्तिष्ठमानस्तु परो नोपेक्ष्यः पथ्यभिच्छता Śi.2.1; Pt.2.158; R.3.21.
    -3 The Almighty; तावदध्यासते लोकं परस्य परचिन्तकाः Bhāg.3.32.8.
    -रम् 1 The highest point or pitch, culminating point.
    -2 The Supreme Sprit; तेषामादित्यवज्ज्ञानं प्रकाशयति तत् परम् Bg.5.16.
    -3 Final beatitude; असक्तो ह्याचरन् कर्म परमाप्नोति पूरुषः Bg.3.19.
    -4 The secondary meaning of a word.
    -5 (In logic) One of the two kinds of सामान्य or generality of notion; more extensive kind, (comprehending more objects); e. g. पृथ्वी is पर with respect to a घट).
    -6 The other or future world; परासक्ते च वस्तस्मिन् कथमासीन्मनस्तदा Mb.6.14.55. Note-- The acc., instr. and loc. singulars of पर are used adverbi- ally; e. g. (a) परम्
    1 beyond, over, out of (with abl.); वर्त्मनः परम् R.1.17.
    -2 after (with abl.); अस्मात् परम् Ś.6.24; R.1.66;3.39; Me.12; भाग्यायत्त- मतः परम् Ś.4.17; ततः परम् &c.
    -3 thereupon, there- after.
    -4 but, however.
    -5 otherwise.
    -6 in a high degree, excessively, very much, completely, quite; परं दुःखितो$स्मि &c.
    -7 most willingly.
    -8 only.
    -9 at the utmost. (b) परेण
    1 farther, beyond, more than; किं वा मृत्योः परेण विधास्यति Māl.2.2.
    -2 afterwards; मयि तु कृतनिधाने किं विदध्याः परेण Mv.2.49.
    -3 after (with abl.) स्तन्यत्यागात् परेण U.2.7. (c) परे
    1 afterwards, thereupon; अथ तेन दशाहतः परे R.8.73.
    -2 in future.
    -Comp. -अङ्गम् the hinder part of the body.
    -अङ्गदः an epithet of Śiva.
    -अणुः See परमाणु; Bhāg.1.14.11.
    -अदनः a horse found in the country of Persia or Arabia.
    -अधिकारचर्चा officiousness, meddlesomeness.
    -अधीन a. dependent on another, subject, subservient; अन्नमेषां पराधीनं देयं स्याद्भिन्नभाजने Ms.1.54,83; H.1.119.
    -अन्तः final death. (
    -ताः) m. (pl.) N. of a people.
    -अन्तकः an epithet of Śiva.
    -2 a frontier.
    -अन्तकालः the time of death; ते ब्रह्मलोकेषु परान्तकाले परामृताः परिमुच्यन्ति सर्वे Muṇḍ.3.2.6.
    -अन्न a. living or subsisting on another's food. (
    -न्नम्) the food of another; परगृहललिताः परान्नपुष्टाः Mk.4.28. ˚परिपुष्टता being fed with the food of others; Y.3.241. ˚भोजिन् a. subsisting on the food of others; रोगी चिरप्रवासी परान्नभोजी परावसथशायी । यज्जीवति तन्मरणं यन्मरणं सो$स्य विश्रामः ॥ H.1.12.
    1 far and near, remote and proximate.
    -2 prior and posterior.
    -3 before and beyond, earlier and later.
    -4 higher and lower, best and worst. (
    -रः) a Guru of an intermediate class. (
    -रम्) (in logic) a property intermediate between the greatest and smallest numbers, a species (as existing between the genus and individual); e. g. पृथ्वी which is पर with 1respect to a घट is अपर with respect to द्रव्य; द्रव्यत्वादिक- जातिस्तु परापरतयोच्यते Bhāṣā. P.8.
    -अभिध्यानम् self-conceit; high opinion for self or body (देहाभिमान); स्वयं पराभिध्यानेन विभ्रंशितस्मृतिः Bhāg.5.14.1.
    -अमृतम् rain.
    1 attached or devoted to, adhering to.
    -2 depending on, subject to.
    -3 intent on, solely devoted to or absorbed in (at the end of comp.); प्रभुर्धनपरायणः Bh.2.56; so मोह˚; अथ मोहपरायणा सती विवशा कामवधूर्विबोधिता Ku.4.1; अग्निहोत्र˚ &c.
    -4 connected with.
    -5 being a protector (त्राता); अबर्हाश्चरणैर्हीनाः पूर्वेषां वः परायणाः Mb.1.23.4.
    -6 leading or conducive to.
    -(णम्) 1 the principal or highest objest, chief aim, best or last resort; एतत् परायणम् Praśna Up.1.1; तपसश्च परायणम् Rām.1.21.1; Mb.12.179.12.
    -2 essence, sum.
    -3 Ved. going away, departure, exit.
    -4 firm devotion.
    -5 a universal medicine, panacea.
    -6 a religious order.
    -अर्थ a.
    1 having another aim or meaning.
    -2 intended or designed for another, done for another.
    (-र्थः) 1 the highest interest or advan- tage.
    -2 the interest of another (opp. स्वार्थ); स्वार्थो यस्य परार्थ एव स पुमानेकः सतामग्रणीः Subhāṣ.; R.1.29.
    -3 the chief or highest meaning.
    -4 the highest object (i.e. sexual intercourse).
    -5 the supreme good (मोक्ष); ज्ञात्वा प्रजहि कालेन परार्थमनुदृश्य च Mb.12.288.9.
    -6 Something else. Hence परार्थता or परार्थत्व means 'being subsidiary to something else; परार्थता हि गुणभावः ŚB. on MS.4.3.
    -7 an object which is meant for another's use (Sāṅ. Phil.); सङ्घातपरार्थत्वात् त्रिगुणादिविपर्ययादधिष्ठानात् Sāṅ. K.17. ˚वादिन् a. speaking for another; mediator, substitute.
    -अर्थिन् a. striving for the supreme good. (
    -र्थम् -र्थे) ind. for the sake of another.
    -अर्धम् 1 the other part (opp. पूर्वार्ध); the latter half; दिनस्य पूर्वार्धपरार्धभिन्ना छायेव मैत्री खलसज्जनानाम् Bh.2.6.
    -2 a particular high number; i. e. 1,,,,,; एकत्वादिपरार्धपर्यन्ता संख्या T. S.
    -अर्धक a. One half of anything.
    -अर्ध्य a.
    1 being on the farther side or half.
    -2 most distant in number; हेमन्तो वसन्तात् परार्ध्यः Śat. Br.
    -3 most excellent, best, most exalted, highly esteemed, highest, supreme; R.3.27;8.27;1.64;16;39; आबद्धप्रचुरपरार्ध्यकिंकिणीकः Śi.8.45.
    -4 most costly; Śi.4.11; श्रियं परार्ध्यां विदधद् विधातृभिः Bu. Ch.1.1.
    -5 most beautiful or lovely, finest; R.6.4; परस्परस्पर्धिपरार्ध्यरूपाः पौरस्त्रियो यत्र विधाय वेधाः Śi.3.58.
    -6 Divine: असावाटीत् सङ्ख्ये परार्ध्यवत् Bk.9.64.
    (-र्ध्यम्) 1 a maximum.
    -2 an infinite number.
    1 far and near; परावराणां स्रष्टारं पुराणं परमव्ययम् Mb.1.1.23.
    -2 earlier and later.
    -3 prior and posterior or subsequent.
    -4 higher and lower.
    -5 traditional; पुनाति पङ्क्तिं वंश्यांश्च सप्त सप्त परावरान् Ms.1. 15.
    -6 all-including; परावरज्ञो$सि परावरस्त्वम् Mb.3.232. 18. (
    -रा) descendants.
    (-रम्) 1 cause and effect.
    -2 the whole extent of an idea.
    -3 the universe.
    -4 totality. ˚ज्ञ, ˚दृश् a. knowing both the past and the future; परावरज्ञो ब्रह्मर्षिः Mb.1.6.5.
    -अवसथ- शायिन् a. sleeping in another's house; H.1.12.
    -अहः the next day.
    -अह्णः the afternoon, the latter part of the day.
    -आगमः attack of an enemy.
    -आचित a. fostered or brought up by another. (
    -तः) a slave.
    -आत्मन् m. the Supreme Spirit.
    -आयत्त a.
    1 depend- ent on another, subject, subservient; परायत्तः प्रीतेः कथमिव रसं वेत्तु पुरुषः Mu.3.4.
    -2 Wholly subdued or over- whelmed by.
    -आयुस् m. an epithet of Brahman; नाहं परायुर्ऋषयो न मरीचिमुख्या जानन्ति यद्विरचितं खलु सत्त्वसर्गाः Bhāg.8.1.12.
    -आविद्धः 1 an epithet of Kubera.
    -2 of Viṣṇu.
    -आश्रय a. dependent upon another.
    (-यः) 1 dependence upon another.
    -2 the retreat of enemies. (
    -या) a plant growing on another tree.
    -आसङ्गः dependence upon another.
    -आस्कन्दिन् m. a thief, robber.
    1 other than inimical; i. e. friendly, kind.
    -2 one's own; विधाय रक्षान् परितः परेतरान् Ki.1.14.
    -ईशः 1 an epithet of Brahman.
    -2 of Viṣṇu.
    -इष्टिः N. of Brahman.
    -इष्टुका a cow which has often calved.
    -उत्कर्षः another's prosperity.
    -उद्वहः the Indian cuckoo.
    -उपकारः doing good to others, benevolence, beneficence, charity; परोपकारः पुण्याय पापाय परपीडनम्.
    -उपकारिन् a. benevolent, kind to others.
    -उपजापः causing dissension among enemies; परोपजापात् संरक्षेत् प्रधानान् क्षुद्रकान् अपि Kau. A.1.13.
    -उपदेशः advising others; परोपदेशे पाण्डित्यम्.
    -उपरुद्ध a. besieged by an enemy.
    -उपसर्पणम् approaching another; begging.
    -ऊढा another's wife.
    -एधित a. fostered or brought up by another.
    (-तः) 1 a servant.
    -2 the (Indian) cuckoo.
    -कर्मन् n. service for another. ˚निरतः a servant.
    -कलत्रम् another's wife. ˚अभिगमनम् adultery; वरं क्लैब्यं पुसां न च परकलत्राभिगमनम् H.1.116.
    -कायप्रवेशनम् entering another's body (a supernatural art).
    -कारः The deeds of the enemy; राज्ञः समीपे परकारमाह प्रज्ञापनैषा विबि- धोपदिष्टा Kau. A.2.1.
    -कार्यम् another's business or work. ˚निरतः
    1 a benevolent man.
    -2 a slave, servant.
    -काल a. relating to a later time, mentioned later.
    -कृतिः an example or precedent, a passage descriptive of the doings of men; MS.6.7.26.
    -क्रमः doubling the second letter of a conjunction of consonants.
    -क्रान्तिः f. inclination of the ecliptic.
    -क्षेत्रम् 1 another's body.
    -2 another's field; ये$क्षेत्रिणो बीजवन्तः परक्षेत्रप्रवापिणः । ते वै सस्यस्य जातस्य न लभन्ते फलं क्वचित् ॥ Ms.9.49.
    -3 another's wife; तौ तु जातौ परक्षेत्रे Ms.3.175.
    -गामिन् a.
    1 being with another.
    -2 relating to another.
    -3 beneficial to another.
    -गुण a. beneficial to another. (
    -णः) the virtue of another; परगुणपरमाणून् पर्वतीकृत्य नित्यम् Bh.2.78.
    -ग्रन्थिः joint (as of a finger); an articu- lation.
    -ग्लानिः f. subjugation of an enemy; आत्मोदयः परग्लानिर्द्वयं नीतिरितीयती Śi.2.3.
    -चक्रम् 1 the army of an enemy.
    -2 invasion by an enemy, one of the six itis q. v.
    -3 a hostile prince.
    -छन्द a. dependent.
    (-दः) 1 the will of another.
    -2 dependence. ˚अनुवर्तनम् following the will of another.
    -छिद्रम् a weak or vulnerable point of another, a defect in another.
    -ज a.
    1 stranger.
    -2 coming from a foe.
    -3 inferior.
    -जनः a stranger (opp. स्वजन); शक्तः परजने दाता Ms.11.9.
    -जन्मन् n. a future birth.
    -जात a.
    1 born of another.
    -2 dependent on another for livelihood. (
    -तः) a servant.
    -जित a.
    1 conquered by another.
    -2 main- tained by another. (
    -तः) the (Indian) cuckoo.
    -तन्त्र a. dependent on another, dependent, subservient.
    -तन्त्रम् (a common group of) subsidiaries belonging to another; जैमिनेः परतन्त्रापत्तेः स्वतन्त्रप्रतिषेधः स्यात् MS.12.1.8. (see तन्त्रम्).
    -तर्ककः a suppliant, beggar; Dānasāgara, Bib- liotheca Indica, 274, Fascicule 1, p.15; also परतर्कुक.
    -तल्पगामिन् m. One who approaches another man's wife.
    -तार्थिकः The adherent of another sect.
    -दाराः m. (pl.) another's wife; ˚अभिगमनम्, ˚अभिमर्षः Adultery.
    -दारिन् m. an adulterer.
    -दुःखम् the sorrow or grief of another; विरलः परदुःखदुःखितो जनः; महदपि परदुःखं शीतलं सम्यगाहुः V.4.13.
    -देवता the Supreme Being.
    -देशः a hostile or foreign country.
    -देशिन् m. a foreigner.
    -द्रोहिन्, -द्वेषिन् a. hating others, hostile, inimical.
    -धनम् another's property.
    -धर्मः 1 the religion of another; स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः Bg.3.35.
    -2 another's duty or business.
    -3 the duties of another caste; परधर्मेण जीवन् हि सद्यः पतति जातितः Ms.1.97.
    -ध्यानम् absolute meditation or contemplation; ध्येये मनो निश्चलतां याति ध्येयं विचिन्तयत् । यत् तद् ध्यानं परं प्रोक्तं मुनिभिर्ध्यानचिन्तकैः ॥ Garuḍa P.
    -निपातः the irregular posteriority of a word in a compound; i. e. भूतपूर्वः where the sense is पूर्वं भूतः; so राजदन्तः, अग्न्याहितः &c.
    -निर्वाणम् the highest निर्वाण; (Buddh.).
    -पक्षः the side or party of an enemy.
    -पदम् 1 the highest position, eminence.
    -2 final beati- tude.
    -परिग्रह a. see पराधीन; स्ववीर्यविजये युक्ता नैते पर- परिग्रहाः Mb.7.144.22.
    -हः another's property (as wife &c); यथा बीजं न वप्तव्यं पुंसा परपरिग्रहे Ms.9.42-3.
    -परिभवः humiliation or injury suffered from others.
    -पाकनिवृत्त a. One who does not depend on others for his sustenance and performs the पञ्चयज्ञs faultlessly and takes food in his own house.
    -पाकरत a. one who depends upon others for his sustenance but performs the usual ceremonies before cooking; पञ्चयज्ञान् स्वयं कृत्वा परान्नमुपजीवति । सततं प्रातरुत्थाय परपाकरतस्तु सः ॥
    -पाकरुचिः having a liking for others' food; परपाकरुचिर्न स्यादनिन्द्या- मन्त्रणादृते Y.1.112.
    -पिण्डः another's food, food given by another. ˚अद् a., ˚भक्षक a. one who eats another's food or one who feeds at the cost of another; यादृशो$हं परपिण्डभक्षको भूतः Mk.8.25/26; (-m.) a servant. ˚रत a. feeding upon another's food; परपिण्डरता मनुष्याः Bh.
    -पुरञ्जयः a conqueror, hero.
    -पुरुषः 1 another man, a stranger.
    -2 the Supreme Spirit, Viṣṇu.
    -3 the hus- band of another woman.
    -पुष्ट a.
    1 fed or nourished by another.
    -2 Stranger. (
    -ष्टः) the (Indian) cuckoo. ˚महोत्सवः the mango tree.
    -पुष्टा 1 the (Indian) cuckoo.
    -2 a parasitical plant.
    -3 a harlot, prostitute.
    -पूर्वा a woman who has or had a former husband; Ms.3.166; पतिं हित्वा$पकृष्टं स्वमुत्कृष्टं या निषेवते । निन्द्यैव सा भवेल्लोके परपूर्वेति चोच्यते Ms.5.163.
    -प्रतिनप्तृ m. son of the great grand son.
    -प्रपौत्रः (see प्रतिनप्तृ).
    -प्रेष्यः a servant, menial, slave.
    -ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit; cf. लीने परे ब्रह्मणि Bh. परे ब्रह्मणि को$पि न लग्नः Śaṅkara (चर्पटपञ्जरिका 7).
    -भागः 1 another's share.
    -2 superior merit.
    -3 good fortune, prosperity.
    -4 (a) excellence, superority, supremacy; दुरधिगमः परभागो यावत् पुरुषेण पौरुषं न कृतम् Pt.1.33;5.34. (b) excess, abundance, height; स्थलकमलगञ्जनं मम हृदय- रञ्जनम् जनितरतिरङ्गपरभागम् Gīt.1; आभाति लब्धपरभागतया- धरोष्ठे R.5.7; Ku.7.17; Ki.5.3;8.42; Śi.7.33; 8.51;1.86;12.15.
    -5 the last part, remainder.
    -भाव a. loving another.
    -भावः the being second member in a compound.
    -भाषा a foreign tongue.
    -भुक्त a. enjoyed or used by another; परभुक्तां च कान्तां च यो भुङ्क्ते स नराधमः । स पच्यते कालसूत्रे यावच्चन्द्रदिवाकरौ ॥ Brav. P.
    -भूत a. following, subsequent (as words).
    -भृत् m. a crow (said to nourish the cuckoo).
    -भृत a. nourished by another.
    -भृतः, -ता the (Indian) cuckoo; (so called because she is nouri- shed by another i. e. by a crow); प्रागन्तरिक्षगमनात्- स्वमपत्यजातमन्यैर्द्विजैः परभृताः खलु पोषयन्ति Ś.5.22; Ku.6.2; R.9.43; Ś.4.1.
    -भतम् 1 another's opinion.
    -2 dif- ferent opinion or doctrine; heterodoxy.
    -मर्मज्ञ a. knowing the secrets of another.
    -मृत्युः a crow.
    -रमणः a married woman's gallant or paramour; स्वाधीने पररमणे धन्यास्तारुण्यफलभाजः Pt.1.18.
    -लोकः the next (or fur- ture) world; परलोकनवप्रवासिनः प्रतिपत्स्ये पदवीमहं तव Ku. 4.1. ˚गमः, ˚यानम् death. ˚विधि funeral rites; परलोक- विधौ च माधव स्मरमुद्दिश्य (निबपेः सहकारमञ्जरीः) Ku.4.38.
    -वश, -वश्य a. subject to another, dependent, depen- dent on others; सर्वं परवशं दुःखं सर्वमात्मवशं सुखम्.
    -वाच्यम् a fault or a defect of another; प्रकटान्यपि नैपुणं महत् परवाच्यानि चिराय गोपितुम् Śi.16.3.
    -वाणिः 1 a judge.
    -2 a year.
    -3 N. of the peacock of Kārtikeya.
    -वादः 1 rumour, report.
    -2 Objection, controversy.
    -वादिन् m. a disputant, controversialist.
    -वेश्मन् n. the abode of the Supreme Being.
    -व्रतः an epithet of Dhṛitarāṣṭra.
    -शब्दः a word expressive of something else; परशब्दस्य परत्र वृत्तौ तद्वद् भावो गम्यते ŚB. on MS.7.2.1.
    -श्वस् ind. the day after tomorrow.
    -संगत a.
    1 asso- ciated with another.
    -2 fighting with another.
    -संज्ञकः the soul.
    -सवर्ण a. homogeneous with a following letter (in gram.).
    -सात् ind. into the hands of an- other. ˚कृता a woman given in marriage.
    -सेवा service of another.
    -स्त्री another's wife.
    -स्वम् another's pro- perty; व्यावृता यत् परस्वेभ्यः श्रुतौ तस्करता स्थिता R.1.27; Ms.7.123. ˚हरणम् seizing another's property.
    -हन् a. killing enemies.
    -हित a.
    1 benevolent.
    -2 profitable to another.
    -तम् the welfare of another; सन्तः स्वयं परहिताभिहिताभियोगाः Bh.

    Sanskrit-English dictionary > पर _para

  • 12 प्रतिपद् _pratipad

    1
    प्रतिपद् 4 Ā.
    1 To step or go towards, approach, resort or betake oneself to; उमामुखं तु प्रतिपद्य लोलाद् द्विसंश्रयां प्रीतिमवाप लक्ष्मीः Ku.1.43.
    -2 To enter upon, step upon, take, follow (as a way &c.); इतः पन्थानं प्रतिपद्यस्व Ś.4; प्रतिपत्स्ये पदवीमहं तवं Ku.4.1.
    -3 To arrive at, reach; attain; मरणमप्यपराः प्रतिपेदिरे Śi.6.16.
    -4 To get, gain, obtain, share, partake; स हि तस्य न केवलां श्रियं प्रतिपेदे सकलान् गुणानपि R.8.5,13;4.1,41; 11.34;12.7;19.55; तदोत्तमविदां लोकानमलान् प्रतिपद्यते Bg. 14.14; Śi.1.63.
    -5 To accept, take to; प्रतिपत्तुमङ्ग घटते च न तव नृपयोग्यमर्हणम् Śi.15.22;16.24.
    -6 To re- cover, reobtain, regain, receive; प्रायः स्वं महिमानं क्षोभात् प्रतिपद्यते जन्तुः Ś.6.31; Ku.4.16;7.22.
    -7 To admit, acknowledge; न मासे प्रतिपत्तासे मां चेन्मर्तासि मैथिलि Bk.8.95; Ś.5.23; प्रमदाः पतिवर्त्मगा इति प्रतिपन्नं हि विचेतनैरपि Ku.4.33.
    -8 To hold, grasp, seize; सुमन्त्रप्रतिपन्नरश्मिभिः R.14.47;
    -9 To consider, regard, deem, look upon; तद्धनुर्ग्रहणमेव राघवः प्रत्यपद्यत समर्थमुत्तरम् R.11.79.
    -1 To undertake, promise to do, take in hand; निर्वाहः प्रतिपन्नवस्तुषु सतामेतद् हि गोत्रव्रतम् Mu.2.18; कार्यं त्वया नः प्रतिपन्नकल्पम् Ku.3.14; R.1.4.
    -11 To assent or agree to, consent; तथेति प्रतिपन्नाय R.15.93.
    -12 To do, perform, practise, observe; आचार प्रतिपद्यस्व Ś.4; V.2 'do the formal obeisance'; शासनमर्हतां प्रतिपद्यध्वम् Mu.4.18 'act up to or obey'.
    -13 To act or behave towards, deal, do anything to any one (with gen. or loc.); स कालयवनश्चापि किं कृष्णे प्रत्यपद्यत Hariv.; स भवान् मातृपितृवदस्मासु प्रतिपद्यताम् Mb.; कथमहं प्रतिपत्स्ये Ś.5; न युक्तं भवतास्मासु प्रतिपत्तुमसांप्रतम् Mb.
    -14 To give or return (as a reply); कथं प्रतिवचनमपि न प्रतिपद्यसे Mu.6; न जाने किं तातः प्रतिपत्स्यत इति Ś.4.
    -15 To perceive, become aware of.
    -16 To know, understand, become acquainted with, learn, discover.
    -17 To roam, wander.
    -18 To take place, occur.
    -19 To restore.
    -2 To permit, allow.
    -21 To take place, happen.
    -22 To go back, return. (-Caus.)
    1 To give, present, bestow, confer upon, impart; अर्थिभ्यः प्रतिपाद्यमानमनिशं प्राप्नोति वृद्धिं पराम् Bh.2.16; Ms.11.4; गुणवते कन्या प्रतिपादनीया Ś.4.
    -2 To substantiate, prove, establish by proof; उक्तमेवार्थ- मुदाहरणेन प्रतिपादयति.
    -3 To explain, expound.
    -4 To bring or lead back, convey or transport (to a place)
    -5 To regard, consider.
    -6 To assert, declare to be represent.
    -7 To procure.
    -8 To effect, accomplish.
    -9 To communicate, teach.
    -1 To appoint to, install (loc.)
    -11 To prepare, get ready.
    -12 To dispose off; एष हि न्यायो यदन्यत्र कृतार्थमन्यत्र प्रतिपाद्यते ŚB on MS.4.2.21
    2
    प्रतिपद् f.
    1 Access, entrance, way.
    -2 Beginning, commencement.
    -3 Intelligence, intellect.
    -4 The first day of a lunar fortnight.
    -5 A kettle-drum.
    -6 An introductory stanza.
    -7 Rank.
    -Comp. -चन्द्रः the new moon (the moon on the first day) particularly rever- ed and saluted by people; प्रतिपच्चन्द्रनिभो$यमात्मजः R.8. 65.
    -तूर्यम् a kind of kettle-drum.

    Sanskrit-English dictionary > प्रतिपद् _pratipad

  • 13 प्रपद् _prapad

    प्रपद् 4 Ā.
    1 To enter upon, set forward, set foot in.
    -2 (a) To go to or towards, approach, resort or attain to, reach; तां जन्मने शैलवधूं प्रपेदे Ku.1.21; (क्षितीशं) कौत्सः प्रपेदे वरतन्तुशिष्यः R.5.1; Bk.4.1; Ki.1.9;11. 16; R.8.11. (b) To take shelter or refuge with, flee to for safety, submit; शरणार्थमन्यां कथं प्रपत्स्ये त्वयि दीप्यमाने R.14.64.
    -3 To go or come to a particular state, arrive at, attain to, arrive at or be in a particular condition; रेणुः प्रपेदे पथि पङ्कभावम् R.16.3; मुहूर्तकर्णोत्पलतां प्रपेदे Ku.7.81; बाल्यात्परं साथ वयः प्रपेदे Ku.1.31;5.24; ईदृशीमवस्थां प्रपन्नोस्मि Ś.5; ऋषिनिकरैरिति संशयः प्रपेदे Bv.4.33; Amaru.3.
    -4 To get, find, secure, obtain, attain to; partake of, share in; सहकार न प्रपेदे मधुपेन भवत्समं जगति Bv.1.21; कान्तं वपुर्व्योमचरं प्रपेदे R.5.51.
    -5 To behave or act towards, deal with; किं प्रपद्यते वैदर्भः M.1 'what does he propose to do'; पश्यामो मयि किं प्रपद्यते Amaru.24.
    -6 To admit, allow, agree or consent to; प्रपन्नं साधयन्नर्थम् Y.2.4.
    -7 To draw near, come on, approach (as time &c.).
    -8 To be going on, to proceed.
    -9 To take effect, thrive, prosper.
    -1 To throw oneself down, fall down (at another's feet).
    -11 Ved. To attack, assault.

    Sanskrit-English dictionary > प्रपद् _prapad

  • 14 प्रोथ _prōtha

    प्रोथ a.
    1 Famous, well-known.
    -2 Placed, fixed.
    -3 Travelling, going out on a journey, wayfaring; वृक्षान्तमुदकान्तं च प्रियं प्रोथमनुव्रजेत् Tv.
    -थः, -थम् 1 The nose or nostrils of a horse; चलाचलप्रोथतया महीभृते स्ववेगदर्पानिव वक्तुमुत्सुकम् N.1.6; Śi.11.11;12.73; विपुलप्रोथललाट- कटपुरस्कम् Bu. Ch.5.73.
    -2 The snout of a hog; निध्नन् प्रोथेन पृथिवीं विलिखंश्चरणैरपि Mb.3.167.19.
    -थः 1 The hip, buttocks.
    -2 An excavation.
    -3 A garment, old clothes.
    -4 Embryo.
    -6 Terror, fright.

    Sanskrit-English dictionary > प्रोथ _prōtha

  • 15 शरणम् _śaraṇam

    शरणम् [शॄ-ल्युट्]
    1 Protection, help, succour, defence; भूत्वा शरण्या शरणार्थमन्यं कथं प्रपत्स्ये त्वयि दीप्यमाने R.14.64; V.1.3; U.4.23.
    -2 Refuge, shelter; तस्याः करिष्यामि दृढानुतापं प्रवालशय्याशरणं शरीरम् Ku.3.8; Pt.2.
    -3 A place of refuge, resort, asylum (applied to persons also); सुरासुरस्य जगतः शरणम् Ki.18.22; संतप्तानां त्वमसि शरणम् Me.7; शरणं गम्-इ-या &c. 'to go to for protection, take shelter with, to submit to'; यामि हे कमिह शरणं Gīt. 7.
    -4 A sanctuary, closet, an apartment; अग्निशरणमार्ग- मादेशय Ś.5; अतो$ग्निहोत्रशरणादग्निमाधायात्मानमुद्दीपयामः Nāg. 5; Bhāg.7.12.2.
    -5 An abode, a house, habi- tation; शरणमपि समिद्भिः शुष्यमाणाभिराभिः Mu.3.15; Bk.6.9; Ve.5.26.
    -6 Lair, resting-place.
    -7 Injuring, killing.
    -Comp. -अर्थिन् a.,
    -एषिन् a.
    1 seeking refuge or protection; इतश्च शरणार्थिनः शिखरिणां गणाः शेरते Bh.2. 76.
    -2 unfortunate.
    -आगत, -आपन्न a. gone to for refuge or protection, taking shelter with, fugitive.
    -आगतिः approach for protection.
    -आलयः a place of refuge, asylum.
    -उन्मुख a. looking up to for protection; असौ शरण्यः शरणोन्मुखानाम् R.6.21.
    -द, -प्रद a. affording protection.

    Sanskrit-English dictionary > शरणम् _śaraṇam

  • 16 सांसिद्धिक _sāṃsiddhika

    सांसिद्धिक a.
    1 Natural, existing naturally, innate, inherent; एवं सांसिद्धिके लोके किमर्थमनुशोचसि Mb.11.2.7.
    -2 Effected naturally, spontaneous; परस्परभयादेके पापाः पापं न कुर्वते । एवं सांसिद्धिके लोके सर्वं दण्डे प्रतिष्ठितम् ॥ Mb.12.15.6.
    -3 Absolute.
    -4 Effected by supernatural means.
    -Comp. -द्रवः natural fluidity (opp. नैमित्तिक 'generated') (belonging to water only).

    Sanskrit-English dictionary > सांसिद्धिक _sāṃsiddhika

  • 17 सास्ना _sāsnā

    सास्ना The dew-lap of an ox; गोः सास्नादिमत्त्वं लक्षणम् T. S.; रोमन्थमन्थरचलद्गुरुसास्नमासांचक्रे निमीलदलसेक्षणमौक्षकेण Śi.5.62.

    Sanskrit-English dictionary > सास्ना _sāsnā

  • 18 होतृ _hōtṛ

    होतृ a. (
    -त्री f.) [हु-तृच्] Sacrificing, offering oblations with fire; बहति विधिहुतं या हविर्या च होत्री Ś.1.1. -m.
    1 A sacrificial priest, especially one who recites the prayers of the Ṛigveda at a sacrifice; जनकस्य वैदेहस्य होताश्वलो बभूव.
    -2 A sacrificer; इति वादिन एवास्य होतुराहुतिसाधनम् R. 1.82; Ms.11.36.
    -3 An epithet of Agni.
    -Comp. -कर्मन् a. the function of the होतृ.
    -प्रवरः the election of a होतृ.
    -ष(स)दनम् the होतृ's seat; होतृषदनाद्धैवापि दुरुद्गीथमनुसमाहरति Ch. Up.1.5.5.

    Sanskrit-English dictionary > होतृ _hōtṛ

  • 19 चतुर्थ


    caturthá
    mf (ī́)n. (gaṇa yājakâ̱di Gaṇar. 100) the 4th AV. VS. TS. etc.. ;

    m. the 4th letter in the first 5 classes of consonants (gh, jh, ḍh, dh, bh) RPrāt. VPrāt. Kāṡ. ;
    « 4th caste», a Ṡūdra L. ;
    n. « constituting the 4th part», a quarter Gaut. X, 38 ;
    (for - tushṭaya;
    ifc.) a collection of 4 Divyâ̱v. XXXIII ;
    (ī) f. (scil. rātri) the 4th day in a lunar fortnight KātyṠr. ;
    (metrically - thi) VarYogay. V, 8 ;
    « the 4th day of a marriage» seeﾠ - rthī-karman;
    (scil. vibhakti) the termination of the 4th case, dative case Pāṇ. ;
    = - tur-bhāgīyā Ṡulbas. III, 26 ;
    (am) ind. the 4th time ĀṡvGṛ. ṠāṇkhGṛ. ;
    + cf. τέταρτος;
    Lat. quartus,
    Lith. ketwirtas;
    Slav. cetvertyi;
    Germ. vierter
    seeﾠ - rthaka, - rya
    - चतुर्थकाल
    - चतुर्थकालिक
    - चतुर्थफल
    - चतुर्थभक्तक्षपण
    - चतुर्थभाज्
    - चतुर्थमन्द्रातिस्वार्य
    - चतुर्थस्वर

    Sanskrit-English dictionary > चतुर्थ

  • 20 stanch

    v. tr.
    रोकना, थामना
    v. intr.
    थमना, बन्द होना

    English-Hindi new dictionary > stanch

Страницы
  • 1
  • 2

См. также в других словарях:

  • Bharadwaja — (भरद्वाज / भारद्वाज) was one of the great sages ( rishis ) whose accomplishments are detailed in the Puranas.he was the disciple of the feet of Bhagwan Valmik. Bhagwan Valmik ji came down on this earth due to the penance of Rishi Bhardwaj. Rishi… …   Wikipedia

  • Сомнатх — Храм Сомнатх (санскр. सोमनाथमन्दिर, somanātha mandira IAST, гудж. સોમનાથ મંદિર …   Википедия

  • Chandannath Mandir — (चन्दननाथमन्दीर) is a Hindu temple in Jumla, Nepal. It is located at Khalanga Bazar Jumla. It was built during the Kalyal Dynasty. People believe that there was a person named Chandannath who brought the statue of the god Narayan and put it at… …   Wikipedia

  • caturthá-mandrâ̱tisvārya — चतुर्थमन्द्रातिस्वार्य …   Indonesian dictionary

  • nātha-mandira — नाथमन्दिर …   Indonesian dictionary

  • nātha-mantra-dhara — नाथमन्त्रधर …   Indonesian dictionary

  • nātha-mantrin — नाथमन्त्रिन् …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»