काकवन्ध्या

m. N. of a man;

m. N. of a man;

seeﾠ kában-

seeﾠ kában-

f. a grove of Aṡoka trees R.

f. a woman that bears only one child Comm. on Gobh. III, 5, 7.

n. picking the teeth Āp

f. = - nārī L.

mfn. having celestial women orﾠ Apsarases MW.

n. a thick cluster of water-lilies MBh. ;

seeﾠ danta-sk-;

अधिष्ठित p. p. [अधिष्ठा-क्त]

1 (Used actively) (a) Standing, being; दन्तान्तरमधिष्ठितम् Ms.5.141; (oft. with अ dropped; ज्ञानं ज्ञेयं ज्ञानगम्यं हृदि सर्वस्य धिष्ठितम् Bg.13.17.); वीरलोकमधिष्ठितस्तातः Mv.5 gone to; राजप्रसाद˚ Pt.1 being in or enjoying royal favour. (b) Possessed of, depen- dent on. (c) Directing, presiding over; धर्माधिकरणाधिष्ठित- पुरुषैः Pt.1.

-2 (Passively) (a) Inhabited or resorted to by, occupied, possessed by; दनुकवन्धाधिष्ठितो दण्डकारण्य- भागः U. 1; लोकेशाधिष्ठितो राजा Ms.5.97; अचिराधिष्ठितराज्यः शत्रुः M.1.8 an enemy who has newly (not long ago) ascended the throne, a newly established king; अचिर˚ अधिकारः Dk. 64 newly established; so ग्रहेण possessed by; मयूर˚ K.97; ˚पुरोभागाम् K.1.13,147,152. (b) Full of, seized with, taken possession of, smitten, affect- ed, overpowered; अनेनाधिष्ठितानां कामिनीनां K.236,161, 194; कामाधिष्ठितचेतसा H.1; Śi.13.39; (c) Watched over, guarded, superintended; रक्षापुरुषाधिष्ठिते प्रासादे Pt.1; आर्यारुन्धतीवसिष्ठाधिष्ठितेषु रघुकुलकदम्बकेषु U.2; प्रनष्ठाधिगतं द्रव्यं तिष्ठेद्युक्तैरधिष्ठितम् Ms.8.34. (d) Led, conducted, com- manded by, presided over; साङ्ख्यमिव कपिलाधिष्ठितम् K.4; अनेनाधिष्ठितं भुवनतलम् 43,44,228; वसिष्ठाधिष्ठिता देव्यो गता राघवमातरः U.1.3; तव प्रतापाधिष्ठितेन उपायेन H.4 aided or supported; ताताधिष्ठितानामपि बलानाम् Ve.3; स्वामिनाधिष्ठितः श्वापि H.3.129. (e) Ridden, mounted upon; मूषकाधिष्ठितं तमवलोक्य Pt.2 with the mouse seated upon him; विलोक्य वृद्धोक्षमधिष्ठितं त्वया Ku.5.7.

अयुगूः f. A woman that bears only one child. (= काकवन्ध्या q. v.).

अर्क a. [अर्च्-घञ्-कुत्वम् Uṇ.3.4.]. Fit to be worshipped (अर्चनीय).

-र्कः 1 A ray of light, a flash of lightning (Ved.).

-2 The sun; आविष्कृतारुणपुरःसर एकतो$र्कः Ś.4.2.

-3 Fire. य एवमेतदर्कस्यार्कत्वं वेद Bṛi. Up. 1.2.1.

-4 A crystal; पुष्पार्ककेतकाभाश्च Rām.2.94.6.

-5 Copper.

-6 Sunday.

-7 Membrum virile. एवा ते शेपः सहसायमर्को$ङ्गेनाङ्गं संसमकं कृणोतु Av.6.72.1.

-8 N. of the sun-plant, Calatropis Gigantea (Mar. रुई), a small tree with medicinal sap and rind; अर्कस्योपरि शिथिलं च्युतमिव नवमल्लिकाकुसुमम् Ś.2.9; यमाश्रित्य न विश्रामं क्षुधार्ता यान्ति सेवकाः । सो$र्कवन्नृपतिस्त्याज्यः सदापुष्पफलो$पि सन् Pt.1.51. अर्के चेन्मधु विन्देत ŚB. on MS.

-9 N. of Indra.

-1 A sort of religious ceremony.

-11 Praise, hymn; praising, extolling, song of praise.

-12 A singer (Ved. in these two senses).

-13 A learned man.

-14 An elder brother.

-15 Food (अर्कम् also).

-16 N. of Viṣṇu.

-17 A kind of decoction.

-18 The seventh day of a month.

-19 The उत्तरा- फल्गुनी asterism.

-2 The number 12.

-21 The sun- stone (सूर्यकान्त); मसारगल्वर्कमयैर्विभङ्गैर्विभूषितं हेमनिबद्धचक्रम् Mb.12.46.33. cf. अर्को$र्कपर्णे स्फटिके ताम्रे सूर्ये दिवस्पतौ । ज्येष्ठभ्रातरि शुक्ले$र्कपादपे च पुमान् भवेत् ॥ Nm.

-Comp. -अंशः, -कला a digit or 12th part of the sun's disc.

-अश्मन् m.

-उपलः 1 the sun-stone, heliotrope, girasol.

-2 a sort of crystal or ruby.

-आह्वः the swallow wort.

-इन्दुसंगमः the time of conjunction of the sun and moon (दर्श or अमावास्या).

-कान्तः A class of eleven storeyed buildings; Māna.29.25-34.

-कान्ता 1 N. of a plant commonly called हुड्हुडिया.

-2 sun's wife.

-3 sun's shadow.

-कुण्डतीर्थम् N. of a Tīrtha; Skanda P.

-क्षेत्रम् 1 the field of the sun; the sign Leo, pre- sided over by the sun.

-2 N. of a holy place in Orissa.

-ग्रहः The eclipse of the sun; Bṛi. S.

-ग्रीवः N. of the Sāman.

-चन्दनः a kind of red sandal (रक्तचन्दन).

-चिकित्सा Arka's work on medical science.

-जः epithet of Karṇa, Yama, Sugrīva. (

-जौ) the two Aśvins regarded as the physicians of Heaven.

-तनयः 'a son of the sun', an epithet of Karṇa, Yama, Manu Vaivasvata, Manu Sāvarṇi and Saturn; see अरुणात्मज. (

-या) N. of the rivers Yamunā and Tāpti.

-त्विष् f. light of the sun.

-दिनम्, -वासरः Sunday.

-दुग्धम् milky sap or exudation of Arka.

-नन्दनः, -पुत्रः, -सुतः, -सूनुः N. of Saturn, Karṇa or Yama.

- नयन a. one whose eyes are difficult to be gazed at. (

-नः) an epithet of Virat Puruṣa.

-नामन् m. the red arka tree.

-पत्रः, -पर्णः N. of the plant अर्क. (

-त्रा) a kind of birth- wort (सुनन्दा, अर्कमूला) with wedge-shaped leaves. (

-त्रम्, -र्णम्) the leaf of the अर्क plant.

-पादपः N. of a plant (निम्ब); another tree (आकन्द).

-पुष्पम् a flower of arka

-पुष्पाद्यम् N. of a Sāman. (

-ष्पी),

-पुष्पिका N. of a plant (कुटुम्बिनी)

-पुष्पोत्तरम् N. of a Sāman.

-प्रकाश a. Bright like the sun; Mb.

-प्रिया N. of a plant (जव).

-बन्धुः, -बान्धवः 1 N. of Buddha Śākyamuni, meaning सूर्यवंश्यः, cf. शुद्धोदनो नाम नृपो$र्कबन्धुः Bu. Ch.9.9.

-2 a lotus (the sun-lotus).

-भम् 1 an asterism influenced by the sun.

-2 the sign Leo.

-3 उत्तराफल्गुनीनक्षत्र.

-भक्ता = ˚कान्ता q. v.

-मण्डलम् disc of the sun.

-मूलः, -ला = ˚पत्रा; विलिखति वसुधामर्कमूलस्य हेतोः Bh.2.1.

-रेतोजः Revanta, the son of Sūrya.

-लपणम् Saltpetre.

-वर्षः a solar year.

-वल्लभः 1 N. of a plant (बन्धूक; Mar. दुपारी).

-2 a lotus.

-विवाहः marriage with the arka plant (enjoined to be performed before a man marries a third wife, who thus becomes his fourth); चतुर्थादिविवाहार्थं तृतीयो$र्कं समुद्वहेत् Kāśyapa.

-वेधः N. of a tree (तालीशपत्र).

-व्रतः, -तम् 1 a vow performed on माघशुक्लसप्तमी.

-2 the law or manner of the sun; when a king exacts taxes from his subjects only to add to their material comforts and happiness, just as the sun draws up water during 8 months of the year, only to give it back increased a thousandfold, he is said to follow अर्कव्रत, अष्टौ मासान् यथादित्यस्तोयं हरति रश्मिभिः । तथा हरेत्करं राष्ट्रान्नित्यमर्कव्रतं हि तत् ॥ Ms.9.35; cf. R.1.18 (the point of comparison may also be the imperceptible way in which the sun ab- sorbs water, see Pt.1.221).

-शोकः Ved. brilliancy of rays.

-सातिः f.

1 finding of rays.

-2 poetical ins- piration; finding out hymns; रपत् कविरिन्द्रार्कसातौ Rv.1. 174.7.

-सोदरः 'brother of the sun', an epithet of Airāvata.

-हिता = ˚कान्ता q. v.

अलकः [अल-क्वुन्, अलति भूषयति मुखम्]

1 A curl lock of hair, hair in general; ललाटिकाचन्दनधूसरालका Ku.5. 55; अस्पृष्टालकवेष्टनौ R.1,42;4.54; अलकभङ्गतां गतः K.4; अलके बालकुन्दानुविद्धम् Me.67 (the word is n. also, as appears from a quotation of Malli.: स्वभाववक्राण्यलकानि तासाम्).

-2 Curls on the fore-head;...अलकः पुरोलम्बनकुन्तले Nm.

-3 Saffron besmeared on the body.

-4 mad dog (for अलर्क).

-का A girl from eight to ten years of age.

-2 N. of the capital of Kubera (situated on a peak of the Himālaya above the peak of Meru, inhabited also by Śiva), and of the lord of the Yakśas; अलकामतिवाह्यैव Ku.6.37; विभाति यस्यां ललितालकायां मनोहरा वैश्रवणस्य लक्ष्मीः Bv.2.1; गन्तव्या ते वसतिरलका नाम यक्षेश्वराणाम् Me.7.

-Comp. -अधिपः, -पतिः, -ईश्वरः 'lord of Alakā', N. of Kubera; अत्यजीवदमरालके- श्वरौ R.19.15.

-अन्तः the end of a curl or ringlet; Śi. 4.9; उद्गृहीतालकान्ताः प्रेक्षिष्यन्ते पथिकवनिताः Me.8.

-आह्वयः Bergera Kaenigii (Mar. कढीनिंब).

-नन्दा 1 N. of the Gaṅgā, or a river falling into it. ईक्षयालकनन्दाया विधूताशेष- कल्मषः Bhāg.11.29.42.

-2 a girl from eight to ten years of age.

-प्रभा N. of the capital of Kubera.

-प्रियः N. of a tree (पीतसाल; Mar. आसणा).

-संहतिः f. rows of curls; विलुलितालकसंहतिरामृशन्मृगदृशां श्रमवारि ललाटजम् Śi.6.3.

अशोक a. Without sorrow, not feeling or causing sorrow.

-कः N. of a tree having red flowers (Jonesia Asoka Roxb.); [said, according to the convention of poets, to put forth flowers when struck by ladies with the foot decked with jingling anklets and painted with lack-dye. Kālidāsa mentions the flowering of this tree in Spring (cf. Rs.6.5,16). The painted foot bears a striking resemblance in colour to the flowers of Asoka (cf. R.8.63). cf. असूत सद्यः कुसुमान्यशोकः... पादेन नापैक्षत सुन्दरीणां संपर्कमाशिञ्जितनूपुरेण Ku.3.26; Me.8; R.8.62; M.3.12.17; also पादाघातादशोकस्तिलककुरबकौ वीक्षणालिङ्गनाभ्याम् । स्त्रीणा स्पर्शात् प्रियङ्गुर्विकसति बकुलः सीधुगण्डूषसेकात् । मन्दारो नर्मवाक्यात् पटु- मृदुहसनाच्चम्पको वक्त्रवातात् चूतो गीतान्नमेरुर्विकसति च पुरो नर्तनात्- कर्णिकारः ॥]

-2 N. of Viṣṇu.

-3 N. of a minister of king Dasaratha. (v. l. for अकोप. Rām.1.7.3).

-4 N. of a celebrated king of the Maurya dynasty, said to have reigned from 234-198 B. C.

-5 N. of the बकुल. tree अशोको व़ञ्जुले माने द्रुमनिःशोकयोर्मतः । वर्तते कटुरोहिण्याम्... Nm.

-6 Joy, happiness; अशोकजैः प्रीतिमयैः कपिमालिङ्गय संभ्रमात् । सिषेच भरतः श्रीमान्विपुलैरश्रुबिन्दुभिः ॥ Rām.6.125.42.

-का 1 N. of a medical plant (कटुक; Mar. कुटकी).

-2 The sixth day in the first half of Chaitra.

-3 One of the female domestic deities of the Jainas.

-कम् 1 Quicksilver.

-2 The blossom of the Asoka plant (forming one of the five arrows of Cupid).

-Comp. -अरिः the कदम्ब tree (Mar. कळंब).

-अष्टमी [नास्ति शोको यस्याः कर्म˚ स.] the eighth day in the first half of Chaitra.

-तरुः, -नगः, -वृक्षः the Asoka tree.

-तीर्थम् a holy place named Aśoka near Benares.

-त्रिरात्रः, -त्रम् N. of a festival or व्रत which lasts for three nights; B. P. (उत्तरपर्व) अस्त्यशोकत्रिरात्राख्यं व्रतं शोकभयापहम् । त्रिरात्रं तच्च कर्तव्यं व्रतं शोकविनाशनम् ॥.

-पूर्णिमा N. of a certain holiday, a ceremony to be observed on the 15th day of the month of Phālguna.

-मञ्जरी N. of a metre.

-रोहिणी N. of a medical plant (कटुका).

-वनिका a grove of Aśoka trees; प्रविवेश महाबाहुरशोकवनिकां तदा Rām.7.42.1. ˚न्याय see under न्याय.

-षष्ठी N. of a certain holiday; चैत्रे मास्य- सिते पक्षे षष्ठयां षष्ठीं प्रपूजयेत् । सुखाय पुत्रलाभाय शुक्लपक्षे तथैव च ॥.

क्रम् 1 U., 4. P. (क्रामति, क्रमते, क्राम्यति, चक्राम, चक्रमे, अक्रमीत्, अक्रस्त, क्रान्त)

1 To walk, step, go; क्रामत्यनुदिते सूर्ये वाली व्यपगतक्लमः Rām.; गम्यमानं न तेनासीदगतं क्रामता पुरः Bk.8.2;25.

-2 To go to, approach (with acc.).; देवा इमान् लोकानक्रमन्त Śat. Br.

-3 To pass or go over, go across, traverse; U.2.13; सुखं योजनपञ्चाशत्क्रमेयम् Rām.

-4 To leap, jump; क्रमं वबन्धं क्रमितुं सकोपः (हरिः) Bk. 2.9.5.51.

-5 To go up, ascend; क्रामत्युच्चैर्भूभृतो यस्य तेजः Śi.16.83.

-6 (a) To cover, occupy, take possession of, fill; क्रान्ता यथा चेतसि विस्मयेन R.14.17. (b) To reach up to, pervade, penetrate; क्रामद्भिर्घनपदवीमनेकसंख्यैः Ki.5.34.

-7 To surpass, excel; स्थितः सर्वोन्नतेनोर्वीं क्रान्त्वा मेरुरिवात्मना R.1. 14.

-8 To undertake, strive after, be able or competent for, show energy for (with dat. or inf.); व्याकरणाध्यय- नाय क्रमते Sk; धर्माय क्रमते साधुः Vop; व्युत्पत्तिरावर्जितकोविदापि न रञ्जनाय क्रमते जडानाम् Vikr.1.16; हत्वा रक्षांसि लवितुमक्रमी- न्मारुतिः पुनः । अशोकवनिकामेव Bk.9.23.

-9 To be develop- ed or increased, to have full scope, be at home (with loc.); कृत्येषु क्रमन्ते Dk.17; क्रमन्ते$स्मिञ्शास्त्राणि, or ऋक्षु क्रमते बुद्धिः Sk. क्रममाणो$रिसंसदि Bk.8.22.

-1 To succeed, have effect (Atm.); न चक्रमस्याक्रमताधिकं धरम् Śi.1.54.

-11 To be repeated (as a letter or word in the arrange- ment called क्रम q. v.)

-12 To fulfil, accomplish.

-13 To have sexual intercourse with; to cover (in copulation); क्रमस्पर्श इव रोहितमनवग्लायता सदा Av.4.4.7. (By वृत्तिसर्गतायनेषु क्रमः P.I.3.38; क्रम् by itself is used in the Ātm. in the sense of 'continuity' or 'want of in- terruption', 'energy or application', and 'development or increase', and also 'conquering or getting over.) -Caus. (क्रमयति, क्रामयति)

1 To cause to go &c.

-2 To repeat a letter (as in the क्रम arrangement). -Desid. चिक्रमिषति, चिक्रंसते &c.

पथिकः 1 A traveller, way-farer; पथिकवनिताः Me.8; तामाशां पथिकस्तथापि किमपि ध्यायन् पुनर्विक्षते Amaru.99.

-2 A guide.

-Comp. -आश्रयः an asylum for travellers, inn.

-जनः a traveller or travellers; छायाश्वासितपथिकसमूहो न्यग्नोधपादपः Pt.2.1/2.

-संततिः, -संहतिः f.,

-सार्थः a company of travellers, a caravan.

पवन a. Clean, pure; महतां पदपद्मजं परागं पवनानां पवनं ह्युपादिशन्ति Rām. Ch.2.3.

-नः [पू-ल्यु]

1 Air, wind; सर्पाः पिबन्ति पवनं न च दुर्बलास्ते Subhāṣ; Bg.1.31; पवनपदवी, पवनसुतः &c.; The vital air, breath.

-2 N. of Viṣṇu.

-3 A householder's sacred fire.

-4 A purifier (wind); परितो दुरितानि यः पुनीते शिव तस्मै पवनात्मने नमस्ते Ki.18.37.

-5 N. of the number five (from the 5 vital airs).

-नम् 1 Purification.

-2 Winnowing.

-3 A sieve, strainer.

-4 Water.

-5 A potter's kiln (m. also).

-नी A broom.

-Comp. -अशनः, -भुज् m. a serpent.

-आत्मजः 1 an epithet of Hanumat.

-2 of Bhīma.

-3 fire.

-आशः a serpent, snake. ˚नाशः

1 an epithet of Garuḍa.

-2 a peacock.

-चक्रम् Whirl-wind.

-जः, -तनयः, -भूः, -सुतः 1 epithets of Hanumat; संक्षोभं पवनभुवा जवेन नीताः Śi.4.59.

-2 of Bhīma.

-पदवी The sky, air; त्वामारूढं पवनपदवीम् (प्रेक्षिष्यन्ते पथिकवनिताः) Me.8.

-वाहनः fire.

-विजयः a kind of book dealing with omens relating to breath exhaled and inhaled.

-व्याधिः 1 an epithet of Uddhava, a friend and counsellor of Kṛiṣṇa.

-2 rheumatism.

बन्ध् 9 P. (बध्नाति, बबन्ध, अभांत्सीत्, भंत्स्यति, बन्द्धुम्, बद्धः; pass. बध्यते)

1 To bind, tie, fasten; बन्द्धुं न संभावित एव तावत् करेण रुद्धो$पि च केशपाशः Ku.7.57,25; R.7.9; Bk.9.75.

-2 To catch, capture, imprison, ensnare, make captive; कर्मभिर्न स बध्यते Bg 4.14; बलिर्बबन्धे Bk.2.39;14.56.

-3 To chain, fetter.

-4 To check, stop, suppress; as in बद्धकोप, बद्धकोष्ठ &c.

-5 To put on, wear; न हि चूडामणिः पादे प्रभवामीति बध्यते Pt.1.72; बबन्धुरङ्गुलित्राणि Bk.14.7.

-6 To attract, arrest (as eyes &c.); बबन्ध चक्षूंषि यवप्ररोहः Ku.7.17; or बध्नाति मे चक्षुः (चित्रकूटः) R.13.47.

-7 To fix or set upon, direct towards (as the eyes or mind), cast upon (with loc.); दृष्टिं लक्ष्येषु बध्नन् Mu.1.2; R.3.4;6.86; Bk.2.22.

-8 To bind or fasten together (as hair); पूर्णप्रतिज्ञेन मया केवल बध्यते शिखा Mu.7.17.

-9 To build, construct, form, arrange; बद्धोर्मिनाकवनितापरिभुक्तमुक्तम् Ki.8.57; छायाबद्धकदम्बकं मृगकुलम् Ś.2.6; तस्याञ्जलिं बन्धुमतो बबन्ध R.16.5;4.38;11.35,78; Ku.2.47;5.3; Bk.7.77.

-1 To put together, compose, construct (a poem, verse &c.); तुष्टैर्बद्धं तदलघु रघुस्वामिनः सच्चरित्रम् Vikr.18. 17; श्लोक एवास्त्वयं बद्धः Rām.1.2.31.

-11 To form, produce, bear (as fruit &c.); काले खलु समारब्धाः फलं बध्नन्ति नीतयः R.12.69; Ku.5.6. (v. l.) Ś.6.3.

-12 To have, possess, entertain, cherish, feel.

-13 To punish, chastise.

-14 To offer, sacrifice (as an animal).

-15 To shut, close, stop.

-16 To oppress, overpower.

-17 To join, unite.

-18 To produce, cause, effect.

-19 To strike (as root).

-2 To display, exhibit, show. (The senses of बन्ध् are variously modified according to the noun with which it is connected; e. g. भ्रुकुटिं बन्ध् to knit or bend the eyebrows, to frown; मुष्टिं बन्ध् to clench the fist; अञ्जलिं बन्ध् to fold the hands together in supplication; चित्तं, धियं, मनः, हृदयं बन्ध् to set the heart on; प्रीतिं, भावं, रागं बन्ध् to fall in love with, be en- amoured of; सेतुं बन्ध् to construct or build a bridge; वैरं बन्ध् to conceive hatred, contract enmity; सख्यं, सौहृदं बन्ध् to form friendship; गोलं बन्ध् to form a globe; मण्डलं बन्ध् to form a circle, sit or stand in a circle; मौनं बन्ध् to maintain silence; परिकरं, कक्षां बन्ध् to gird up one's loins, prepare oneself for any thing; see the compounds under बद्ध also). -Caus. To cause to bind, form, construct, build &c.; स सेतुं बन्धयामास प्लवगैर्लवणाम्भसि R.12.7.