Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

इडाप्रजस्

  • 101 परि _pari _ _री _rī _ _पाकः _pākḥ

    परि (री) पाकः 1 Being completsly cooked or dressed.
    -2 Digestion, as in अन्नपरिपाक.
    -3 Ripening, maturing, development, perfection; परिपाकपिशङ्गलतारजसा रोधश्चकास्ति कपिशं गलता Śi.4.48; Ku.6.1.
    -4 Fruit, result, consequence; प्रपन्नानां मूर्तः सुकृतपरिपाको जनिमताम् Mv.4. 31; Bh.2.132;3.135.
    -5 Cleverness, shrewdness, skilfulness; वीक्ष्य तस्य विनये परिपाकं पाकशासनपदं स्पृशतो$पि N.5.2.

    Sanskrit-English dictionary > परि _pari _ _री _rī _ _पाकः _pākḥ

  • 102 पितृ _pitṛ

    पितृ m. [पाति रक्षति, पा-तृच् नि˚] A father; तेनास लोकः पितृमान् विनेत्रा R.14.23;1.24;11.67.
    -रौ (dual) Parents, father and mother; जगतः पितरौ वन्दे पार्वतीपरमे- श्वरौ R.1.1; Y.2.117.
    -रः (pl.)
    -1 Fore-fathers, ancestors, fathers; नूनं प्रसूतिविकलेन मया प्रसिक्तं धौताश्रुशेष- मुदकं पितरः पिबन्ति Ś.6.24.
    -2 Paternal ancestors taken collectively; अध्यापयामास पितॄन् शिशुराङ्गिरसः कविः Ms.2.151.
    -3 The Manes; R.2.16;3.2; पितॄणामर्यमा चास्मि Bg. 1.29; Ms.3.81,192.
    -Comp. -अर्जित a. acquired by a father, paternal (as property).
    -कर्मन् n.,
    -कार्यम्, -कृत्यम्, -क्रिया oblations or sacrifice offerd to deceased ancestors, obsequial rites; स्वधाकारः परा ह्याशीः सर्वेषु पितृकर्मसु Ms.3.252.
    -कल्पः 1 performance of the Śrāddha cere- mony in honour of the Manes.
    -2 Brahma's day of new moon.
    -काननम् a cemetery; अभ्यभावि भरताग्रजस्तया वात्य- येव पितृकाननोत्थया R.11.16.
    -कुल्या N. of a river rising in the Malaya mountain.
    -क्षयः the death anniversary; आनन्त्याय भवेद् दत्तं खड्गमांसं पितृक्षये Mb.13.88.1.
    -गणः 1 the whole body of ancestors taken collectively.
    -2 a class of Manes or deceased progenitors who were sons of the Prajāpati; मनोर्हैरण्यगर्भस्य ये मरीच्यादयः सुताः । तेषा- मृषीणां सर्वेषां पुत्राः पितृगणाः स्मृताः ॥ विराट्सुताः सोमसदः साध्यानां पितरः स्मृताः । अग्निष्वात्ताश्च देवानां मारीचा लोकविश्रुताः ॥ Ms.3. 194-195.
    -गणा N. of of Durgā.
    -गामिन् a. devolving on, or belonging to a father.
    -गृहम् 1 a paternal mansion.
    -2 a cemetery, burial-ground.
    -घातकः, -घातिन्, -घ्नः m. a parricide.
    -तर्पणम् 1 an oblation to the Manes.
    -2 the act of throwing water out of the right hand (as at the time of ablutions) as an offering to the Manes or deceased ancestors; नित्यं स्नात्वा शुचिः कुर्याद् देवर्षिपितृतर्पणम् Ms.2.176.
    -3 sesamum.
    -4 gifts given at Srāddhas or funeral rites.
    -5 the part of the hand between the thumb and the fore-finger (sacred to the Manes).
    -तिथिः f. the day of new-moon (अमावास्या).
    -तीर्थम् 1 N. of the place called Gayā where the performance of funeral rites, such as Srāddhas in honour of the Manes, is held to be parti- cularly meritorious.
    -2 the part of the hand between the fore-finger and the thumb (considered to be sacred to the Manes).
    -त्रयम् father, grand-father and great grand-father.
    -दत्त a. given by a father (as a woman's peculiar property).
    -दानम् an offering to the Manes.
    -दायः patrimony.
    -दिनम् the day of new-moon (अमावास्या).
    -देव a.
    1 worshipping a father.
    -2 relating to the worship of the Manes. (
    -वाः) the divine Manes.
    -दे(दै)वत a.
    1 presided over by the Manes.
    -2 relating to the worship of the Manes. (
    -तम्) N. of the tenth lunar mansion (मघा).
    -दे(दै)वत्य a. belonging to the worship of the Manes. (
    -त्यम्) a sacrifice offered to the Manes on the day called अष्टका; अष्टकापितृदेवत्यमित्ययं प्रसृतो जनः Rām.2.18.14.
    -द्रव्यम् patrimony; पितृद्रव्याविरोधेन यदन्यत् स्वयमर्जितम् Y.2.118.
    -पक्षः 1 the paternal side, paternal relationship.
    -2 a relative by the father's side.
    -3 'the fortnight of the Manes'; N. of the dark half of Bhādrapada which is particularly appointed for the celebration of obsequial rites to the Manes.
    -पतिः an epithet of Yama.
    -पदम् the world of the Manes.
    -पितृ m. a paternal grand- father.
    -पुत्रौ (
    पिता-पुत्रौ dual) father and son. (पितुः पुत्रः means 'the son of a well-known and renowned father').
    -पूजनम् worship of the manes; पतिव्रता धर्म- पत्नी पितृपूजनतत्परा Ms.3.262.
    -पैतामह a. (
    -ही f.) inhe- rited from ancestors, ancestral, hereditary. (
    -हाः pl.) ancestors.
    -प्रसूः f.
    1 a paternal grand-mother.
    -2 evening twilight; तारावलीराजतबिन्दुराजत् पितृप्रसूभासुरपत्रपाश्यः, वियद्द्विपस्तिष्ठति Rām. Ch.6.38.
    -प्राप्त a.
    1 inherited from a father.
    -2 inherited patrimonially.
    -बन्धुः a kinsman by the father's side; they are:- पितुः पितुःस्वसुः पुत्राः पितुर्मातुःस्वसुः सुताः । पितुर्मातुलपुत्राश्च विज्ञेयाः पितृबन्धवः ॥ (
    न्धुम् n.) relationship by the father's side.
    -भम् The Maghā star; Śabda Ch.
    -भक्त a. dutifully attached to a father.
    भक्तिः f. filial duty.
    -भोजनम् food offered to the Manes.
    -भ्रातृ m. a father's brother, paternal uncle.
    -मन्दिरम् 1 a paternal mansion.
    -2 a cemetery.
    -मेधः a sacrifice offered to the Manes, obsequial offerings; गुरोः प्रेतस्य शिष्यस्तु पितृमेधं समाचरन् Ms.5.65; Mb.16.7.23.
    -यज्ञः 1 obsequial offerings.
    -2 offering libations of water every day to the deceased ancestors, it is one of the five daily Yajñas enjoined to be per- formed by a Brāhmaṇa; पितृयज्ञस्तु तर्पणम् Ms.3.1; also 122,283.
    -यानम् the way of the Manes (to their world).
    -राज् m.,
    -राजः, -राजन् m. an epithet of Yama.
    -रूपः an epithet of Siva.
    -लोकः the world of the Manes.
    -वंशः the paternal family.
    -वनम् 1 a ceme- tery; वसन् पितृवने रौद्रे शौचे वर्तितुमिच्छसि Mb.12.111.9.
    -2 death, the abode of death; सर्वे पितृवनं प्राप्य स्वपन्ति विगतज्वराः Mb.11.3.5. (पितृवनेचरः
    1 a demon, goblin.
    -2 an epithet of Śiva).
    -वसतिः f.,
    -सद्मन् n. a ceme- tery; त्रिलोकनाथः पितृसद्मगोचरः Ku.5.77.
    -वासरपर्वन् the period of performing the obsequious rites for the Manes; Gaṇeśa P.2.
    -व्रतः a worshipper of the Manes. (
    -तम्) obsequial rites.
    -श्राद्धम् obsequial rites in honour of a father or deceased ancestor.
    -स्वसृ f. (also पितृष्वसृ as well as पितुः स्वसृ or पितुःष्वसृ) a father's sister; Ms.2.131.
    -ष्वस्रीयः a paternal aunt's son.
    -संनिभः a. fatherly, paternal.
    -सूः 1 a paternal grandmother.
    -2 evening twilight.
    -स्थानः, -स्थानीयः a guardian (who is in the place of a father).
    -नम् The abode of death; see पितृवन; आनिन्यथुः पितृस्थानाद् गुरवे गुरुदक्षिणाम् Bhāg.1.85.32.
    -हत्या parricide.
    -हन् m. a parricide.
    -हू m. the right ear; पितृहूर्नृप पुर्या द्वार्दक्षिणेन पुरञ्जनः Bhāg.4.25.5.

    Sanskrit-English dictionary > पितृ _pitṛ

  • 103 पुष्पम् _puṣpam

    पुष्पम् [पुष्प् विकाशे-अच्]
    1 A flower, blossom; पत्रं पुष्पं फलं तोयं यो मे भक्त्या प्रयच्छति Bg.9.26.
    -2 The menstrual discharge; as in पुष्पवती q. v.
    -3 A topaz (पुष्पराग); Rām.2.94.6.
    -4 A disease of the eyes (albugo).
    -5 The car or vehicle of Kubera; see पुष्पक.
    -6 Gallantry, politeness (in love language).
    -7 Expanding, blooming, blossoming (said to be m. in this sense).
    -Comp. -अग्रम् pistil.
    -अञ्जनम् 1 calx of brass used as a collyrium.
    -2 A white flower-like substance which appears when zinc is mixed with copper and heated for preparing brass.
    -3 Zinc oxide (Mar. जस्तफूल).
    -अञ्जलिः a handful of flowers.
    -अनुगम् a powder promoting menstruation.
    -अभिषेक = ˚स्नान q. v.
    -अम्बु the honey of flowers.
    -अम्बुजम् the sap of flowers.
    -अवचयः col- lecting or gathering flowers.
    -अवचायिन् = पुष्पाजीव q. v.
    -अस्त्रः an epithet of the god of love.
    - आकर a. rich or abounding in flowers; मासो नु पुष्पाकरः V.1.9.
    -आगमः the spring.
    -आजीवः a florist, garland-maker.
    -आननः a kind of liquor.
    -आपीडः a chaplet of flowers.
    -आयुधः, -इषुः the god of love; पुष्पायुधं दुराधर्षम् Mb.1. 172.17; Mahimna 23.
    -आसवम् honey.
    -आसारः a shower of flowers; पुष्पासारैः स्नपयतु भवान् व्योमगङ्गाजलार्द्रैः Me.45.
    -आस्तरकः, -आस्तरणम् the art of strewing flowers (one of the 64 Kalās).
    -उद्गमः appearance of flowers.
    -उद्यानम् a flower-garden.
    -उपजीविन् m. a florist, gardener, garland-maker.
    -करण्डकम् N. of the garden of Ujjayinī.
    -करण्डिनी N. of the city, Ujjayinī.
    -कालः 1 'flower-time', the spring.
    -2 the time of the menses.
    -कासीसम् green (or black) sulphate of iron.
    -कीटः a large black bee.
    -केतनः, -केतुः the god of love. (-n.)
    1 calx of flowers.
    -2 vitriol (used as a colly- rium).
    -गण्डिका N. of a kind of farce (in which men act as women and women as men); S. D.
    -गृहम् a flowerhouse, conservatory.
    -घातकः the bamboo.
    -चयः 1 gathering flowers
    -2 a quantity of flowers.
    -चापः the god of love.
    -चामरः a kind of cane.
    -जम् the juice of flowers.
    -दः a tree.
    -दन्तः 1 N. of an attend- ant of Śiva.
    -2 N. of the author of the Mahimna- stotra.
    -3 N. of the elephant presiding over the north- west; शुद्धाक्षमैन्द्रं भल्लाटं पुष्पदन्तं तथैव च Hariv.
    -4 the sun and moon (dual).
    -दामन् n. a garland of flowers.
    -द्रवः 1 the sap or exudation of flowers.
    -2 an infu- sion of flowers.
    -द्रुमः a flowering tree.
    -धः the off- spring of an outcast Brāhmaṇa; cf. व्रात्यात् तु जायते विप्रात् पापात्मा भूर्जकण्टकः । आवन्त्यवाटधानौ च पुष्पधः शैख एव च ॥ Ms.1.21.
    -धनुस्, -धन्वन् m. the god of love; द्रुतमेत्य पुष्पधनुषो धनुषः Śi.9.41; शतमखमुपतस्थे प्राञ्जलिः पुष्पधन्वा Ku.2.64.
    -धरः a. bearing flowers.
    -धारणः an epithet of Viṣṇu.
    -ध्वजः the god of love.
    -निक्षः a bee.
    -निर्यासः, -निर्यासकः the sap, nectar, or juice of flowers.
    -नेत्रम् the tube of a flower.
    -पत्रिन् m. the god of love.
    -पथः, -पदवी the vulva.
    -पुटः the calyx of a flower.
    -2 (in music) a particular position in dancing.
    -पुरम् N. of Pāṭaliputra; प्रासादवातायनसंश्रितानां नेत्रोत्सवं पुष्पपुराङ्गनानाम् R.6.24.
    -प्रचयः, -प्रचायः the plucking or gathering of flowers.
    -प्रचायिका gathering of flowers.
    -प्रस्तारः a bed or couch of flowers.
    -फलः the wood-apple tree.
    -बटुकः a courtier, gallant; (v. l. for पुष्पनाटक),
    -बलिः an offering of flowers.
    -बाणः, -वाणः an epithet of the god of love.
    -भद्रः a kind of pavilion with 62 columns.
    -भवः the nectar or juice of flowers.
    -मञ्जरिका a blue lotus.
    -माला a garland of flowers.
    -मासः 1 the month of Chaitra; मम त्वयं विना वासः पुष्पमासे सुदुःसहः Rām.4.1. 41.
    -2 the spring; अजितभुवनस्तथा हि लेभे सिततुरगे विजयं न पुष्पमासः Ki.1.35.
    -यमकम् a kind of Yamaka; cf. Bk.1.14.
    -रजस् n. the pollen.
    -रथः a carriage for travelling or for pleasure (but not for war); मुख्यः पुष्परथो युक्तः किं न गच्छति ते$ग्रतः Rām.2.26.15.
    -रसः the nectar or juice of flowers. ˚आह्वयम् honey.
    -रागः, -राजः a topaz.
    -रेणुः pollen; वायुर्विधूनयति चम्पकपुष्पपेणून् Kavirahasya; R.1.38.
    -पुष्परोचनः the Nāgakesara tree.
    -लावः a flower-gatherer. (
    -वी) a female flower- gatherer; Me.26.
    -लिक्षः, -लिह् m. a bee.
    -लिपिः A particular style of writing.
    -वर्षः, -वर्षणम् a shower of flowers; सुरभि सुरविमुक्तं पुष्पवर्षं पपात R.12.12; पुष्पवर्षो महानभूत् Rām.
    -वाटिका, -वाटी f. a flower-garden.
    -वृक्षः a tree bearing flowers.
    -वृष्टिः f. a shower of flowers; परस्परशरव्राताः पुष्पवृष्टिं न सेहिरे R.12.94.
    -वेणी a garland of flowers.
    -शकटिका, -शकटी a heavenly voice, voice from heaven. ˚निमित्तज्ञानम् Knowledge of the omens which result from heavenly voices (one of the 64 Kalās).
    -शय्या a flowery bed, a couch of flowers.
    -शरः, -शरासनः, -सायकः the god of love.
    -समयः the spring.
    -सारः, -स्वेदः the nectar or honey of flowers.
    -सारा the holy basil.
    -सिता a kind of sugar.
    -स्नानम् a kind of inauguration.
    -हासः 1 an epithet of Viṣṇu.
    -2 the blooming of flowers.
    -हासा a woman in her courses.
    -हीना a woman past child-bearing.

    Sanskrit-English dictionary > पुष्पम् _puṣpam

  • 104 प्रकृतिः _prakṛtiḥ

    प्रकृतिः f.
    1 The natural condition or state of any- thing, nature, natural form (opp. विकृति which is a change or effect); तं तं नियममास्थाय प्रकृत्या नियताः स्वया Bg. 7.2. प्रकृत्या यद्वक्रम् Ś1.9; उष्णत्वमग्न्यातपसंप्रयोगात् शैत्यं हि यत् सा प्रकृतिर्जलस्य R.5.54; मरणं प्रकृतिः शरीरिणां विकृति- र्जीवितमुच्यते बुधैः R.8.87; U.7.19; अपेहि रे अत्रभवान् प्रकृतिमापन्नः Ś.2. 'has resumed his wonted nature'; प्रकृतिम् आपद् or प्रतिपद् or प्रकृतौ स्था 'to come to one's senses', 'regain one's consciousness.'
    -2 Natural disposition, temper, temperament, nature, constitution; प्रकृतिः खलु सा महीयसः सहते नान्यसमुन्नतिं यया Ki.2.21; कथं गत एव आत्मनः प्रकृतिम् Ś.7. 'natural character'; अपश्यत् पाण्डवश्रेष्ठो हर्षेण प्रकृतिं गतः Mb.39.66 (com. प्रकृतिं स्वास्थ्यम्); so प्रकृतिकृपण, प्रकृतिसिद्ध; see below.
    -3 Make, form, figure; महानुभावप्रकृतिः Māl.1.
    -4 Extrac- tion, descent; गोपालप्रकृतिरार्यको$स्मि Mk.7.
    -5 Origin, source, original or material cause, the material of which anything is made; नार्थानां प्रकृतिं वेत्सि Mb.4.49.1; प्रकृतिश्चोपादानकारणं च ब्रह्माभ्युपगन्तव्यम् Ś. B. (see the full discussion on Br. Sūt.1.4.23); यामाहुः सर्वभूतप्रकृतिरिति Ś.1.1; Bhāg.4.28.24.
    -6 (In Sāṅ. phil.) Nature (as distinguished from पुरुष,) the original source of the material world, consisting of the three essential quali- ties सत्त्व, रजस् and तमस्. It is also mentioned as one of the four contentments; प्रकृत्युपादानकालभागाख्याः Sāṅ. K.5.
    -7 (In gram.) The radical or crude form of a word to which case-terminations and other affixes are applied; प्रकृतिप्रत्यययोरिवानुबन्धः Ki.13.19.
    -8 A model, pattern, standard, (especially in ritualistic works); Bhāg.5.7.5.
    -9 A woman.
    -1 The personified will of the Supreme Spirit in the creation (identified with माया or illusion); मयाध्यक्षेण प्रकृतिः सूयते सचराचरम् Bg.9.1.
    -11 The male or female organ of generation.
    -12 A mother.
    -13 (In arith.) A coefficient, or multiplier.
    -14 (In ana- tomy) Temperament of the humours; प्रकृतिं यान्ति भूतानि निग्रहः किं करिष्यति Bg.3.33.
    -15 An animal.
    -16 An artisan.
    -17 The Supreme Being; न ह्यस्ति सर्वभूतेषु दुःख- मस्मिन् कुतः सुखम् । एवं प्रकृतिभूतानां सर्वसंसर्गयायिनाम् ॥ Mb.12. 152.16.
    -18 Eight forms of the Supreme Being; भूमि- रापो$नलो वायुः खं मनो बुद्धिरेव च । अहंकार इतीयं मे भिन्ना प्रकृति- रष्टधा ॥ Bg.7.4.
    -19 The way of life (जीवन); सतां वै ददतो$न्नं च लोके$स्मिन् प्रकृतिर्ध्रुवा Mb.12.18.27. (pl.)
    1 A king's ministers, the body of ministers or counsellors, ministry; अथानाथाः प्रकृतयो मातृबन्धुनिवासिनम् R.12.12; Pt.1.48; अशुद्धप्रकृतौ राज्ञि जनता नानुरज्यते 31.
    -2 The subjects (of a king); प्रवर्ततां प्रकृतिहिताय पार्थिवः Ś.7.35; नृपतिः प्रकृतीरवेक्षितुम् R.8.18,1.
    -3 The constituent ele- ments of the state (सप्ताङ्गानि), i. e. 1 the king; -2 the minister; -3 the allies; -4 treasure; -5 army; -6 ter- ritory; -7 fortresses &c.; and the corporations of citi- zens (which is sometimes added to the 7); स्वाम्यमात्य- सुहृत्कोशराष्ट्रदुर्गबलानि च Ak.
    -4 The various sovereigns to be considered in case of war; (for full explana- tion see Kull. on Ms.7.155 and 157).
    -5 The eight primary elements out of which everything else is evolved according to the Sāṅkhyas; see Sāṅ. K.3.
    -6 The five primary elements of creations (पञ्चमहाभूतानि) i. e. पृथ्वी, अप्, तेजस्, वायु and आकाश; प्रकृतिं ते भजिष्यन्ति नष्टप्रकृतयो मयि Mb.5.73.17.
    -Comp. -अमित्रः an ordinary foe; प्रकृत्यमित्रानुत्थाप्य Dk.2.4.
    -ईशः a king or magistrate.
    -कल्याण a. beautiful by nature.
    -कृपण a. naturally slow or unable to discern; Me.5.
    -गुणः one of the three constituent qualities of nature; see गुण.
    -ज a. innate, inborn, natural.
    - तरल a. fickle by nature, naturally inconsistent; प्रकृतितरले का नः पीडा गते हतजीविते Amaru.3.
    -पाठः a list of verbal roots (धातुपाठ).
    -पुरुषः a minister, a functionary (of the state); जानामि त्वां प्रकृतिपुरुषं कामरूपं मघोनः Me.6.
    -2 a standard or model of a man.
    -षौ nature and spirit.
    -भाव a. natural, usual. (
    -वः) natural or original state.
    -भोजनम् usual food.
    -मण्डलम् the whole ter- ritory of kingdom; अधिगतं विधिवद्यदपालयत् प्रकृतिमण्डलमात्म- कुलोचितम् R.9.2.
    -लयः absorption into the Prakṛiti, dissolution of the universe.
    -विकृतिः mutation of the original form.
    -श्रैष्ठ्यम् superiority of origin; Ms. 1.3.
    -सिद्ध a. inborn, innate, natural; सुजनबन्धुजने- ष्वसहिष्णुता प्रकृतिसिद्धमिदं हि दुरात्मनाम् Bh.2.52.
    -सुभग a. naturally lovely or agreeable.
    -स्थ a.
    1 being in the natural state or condition, natural, genuine; दृष्ट्वा चाप्रकृतिस्थां ताम् Rām.7.58.17.
    -2 inherent, innate, incidental to nature; रघुरप्यजयद् गुणत्रयं प्रकृतिस्थं समलोष्ट- काञ्चनः R.8.21.
    -3 healthy, in good health.
    -4 recovered.
    -5 come to oneself.
    -6 stripped of every- thing, bare.

    Sanskrit-English dictionary > प्रकृतिः _prakṛtiḥ

  • 105 प्रदोष _pradōṣa

    प्रदोष a. Bad, corrupt.
    -षः 1 (a) A fault, defect, sin, offence. (b) Transgression, violation.
    -2 Disordered condition, such as mutiny, rebellion.
    -3 Evening, nightfall, the first part of the night; प्रदोषो रजनीमुखम् Ak; 'प्रदोषे$ध्ययनं धीमान्न करोति यथाक्रमम्' Śabda. Ch.; तमःस्वभावास्ते$प्यन्ये प्रदोषमनुयायिनः Śi.2.98 (where प्रदोष primarily means 'corrupt' or 'bad'); व्रजसुन्दरीजनमन- स्तोषप्रदोषः Gīt.5; Ku.5.44; R.1.93; Ṛs.1.12.
    -Comp. -आगमः nightfall.
    -कालः, -समयः, -वेला evening-time, nightfall.
    -तिमिरम् evening darkness, the dusk of early night; कामं प्रदोषतिमिरेण न दृश्यसे त्वम् Mk. 1.35.
    -रमणीय a. delightful in the evening.

    Sanskrit-English dictionary > प्रदोष _pradōṣa

  • 106 बहु _bahu

    बहु a. (
    हु or
    ही f.; compar. भूयस्; super. भूयिष्ठ)
    1 Much, plentiful, abundant, great; तस्मिन् बहु एतदपि Ś.4. 'even this was much for him' (was too much to be expected of him); बहु प्रष्टव्यमत्र Mu.3; अल्पस्य हेतोर्बहु हातुमिच्छन् R.2.47.
    -2 Many, numerous; as in बह्वक्षर, बहुप्रकार.
    -2 Frequented, repeated.
    -4 Large, great.
    -5 Abounding or rich in (as first member of comp.); बहुकण्टको देशः &c. ind.
    1 Much, abundantly, very much, exceedingly, greatly, in a high degree.
    -2 Somewhat, nearly, almost; as in बहुतृण. (किं बहुन 'why say much', 'in short'; बहु मन् to think or esteem highly, rate high, prize, value; त्वत्संभावितमात्मानं बहु मन्यामहे वयम् Ku.6.2; ययातेरिव शर्मिष्ठा भर्तुर्बहुमता भव Ś.4.7;7. 1; R.12.89; येषां च त्वं बहुमतो भूत्वा यास्यसि लाघवम् Bg.2. 35; Bk.3.53;5.84;8.12.)
    -Comp. -अक्षर a. having many syllables, polysyllabic (as a word).
    -अच्, -अच्क a. having many vowels, polysyllabic.
    -अनर्थ a. fraught with many evils.
    -अप्, -अप a. watery.
    -अपत्य a.
    1 having a numerous progeny.
    -2 (in astrol.) promising a numerous progeny.
    (-त्यः) 1 a hog.
    -2 a mouse, rat. (
    -त्या) a cow that has often calved.
    -अपाय a. exposed to many risks; स्वगृहो- द्यानगते$पि स्निग्धैः पापं विशङ्क्यते मोहात् । किमु दुष्टबह्वपायप्रतिभय- कान्तारमध्यस्थे ॥ Pt.2.166.
    -अर्थ a.
    1 having many senses.
    -2 having many objects.
    -3 important.
    -आशिन् a. voracious, gluttonous, बह्वाशी स्वल्पसन्तुष्टः सुनिद्रो लघुचेतनः । प्रभुभक्तश्च शूरश्च ज्ञातव्याः षट् शुनो गुणाः ॥ Chāṇakya. -m. N. of a son of Dhṛitarāṣṭra.
    -उदकः a kind of mendicant who lives in a strange town and maintains himself with alms got by begging from door to door; cf. कुटीचक.
    -उपयुक्त a. made to serve a manifold purpose; बहूप- युक्ता च बुद्धिः Dk.2.4.
    -उपाय a. effective.
    -ऋच् a. having many verses. (-f.) a term applied to the Ṛigveda.
    -ऋच a. having many verses. (
    -चः) one conversant with the Ṛigveda. (
    -ची) The wife of one who studies the Ṛigveda. Hence ˚ब्राह्मणम् means the Aitareya Brāhmaṇa which belongs to the Ṛigveda; बह्वृचब्राह्मणे श्रूयते ŚB. on MS.6.3.1.
    -एनस् a. very sinful.
    -कर a.
    1 doing much, busy, industrious.
    -2 useful in many ways.
    (-रः) 1 a sweeper, cleaner.
    -2 a camel.
    -3 the sun; बहुकरकृतात् प्रातःसंमार्जनात् N.19.13. (
    -री) a broom.
    -कारम् abundance; बहुकारं च सस्यानाम् Mb.12.193.21.
    -कालम् ind. for a long time.
    -कालीन a. of a long standing, old, ancient.
    -कूर्चः a kind of cocoa-nut tree.
    -क्रमः a Krama of more than three words; cf. क्रम.
    -क्षम a. patient; अतो$त्र किंचिद्भवतीं बहुक्षमां द्विजाति- भावादुपपन्नचापलः Ku.5.4.
    (-मः) 1 a Buddha.
    -2 a Jaina deified saint.
    -क्षारम् Soap; Nigh. Ratn. (
    -रः) a kind of alkali.
    -क्षीरा a cow giving much milk.
    -गन्ध a. strong-scented. (
    -न्धम्) cinnamon.
    -गन्धदा musk.
    -गन्धा 1 the Yūthikā creeper.
    -2 a bud of the Champaka tree.
    -गुण a. having many threads or qualities.
    -गुरुः One who has read much but superficially; sciolist.
    -गोत्रज a. having many blood relations.
    -ग्रन्थिः Tamarix Indica (Mar. वेळु ?).
    -च्छल a. deceitful.
    -छिन्ना a species of Cocculus (Mar. गुळवेल).
    -जनः a great multitude of people. ˚हितम् the common weal.
    -जल्प a. garrulous, talkative, loquacious.
    -ज्ञ a. knowing much, well informed, possessed of great knowledge.
    -तन्त्रीक a. many-stringed (as a musical instrument).
    -तृणम् anything much like grass; (hence) what is unimportant or contemptible; निदर्शनम- साराणां लघुर्बहुतृणं नरः Śi.2.5; N.22.137.
    -2 abounding in grass.
    -त्वक्कः, -त्वच् m. a kind of birch tree.
    -द a. liberal, generous.
    -दक्षिण a.
    1 attended with many gifts or donations.
    -2 liberal, munificent.
    -दर्शक, -दर्शिन् a. prudent, circumspect; कृत्येषु वाली मेधावी राजानो बहुदर्शिनः Rām.4.2.23.
    -दायिन् a. liberal, munificent, a liberal donor; Ch. Up.
    -दुग्ध a. yielding much milk. (
    -ग्धः) wheat. (
    -ग्धा) a cow yielding much milk.
    -दृश्वन् a. greatly experienced, a great observer.
    -दृष्ट a. very experienced.
    -दोष a.
    1 having many faults or defects, very wicked or sinful.
    -2 full of crimes of dangers; बहुदोषा हि शर्वरी Mk.1.58.
    -दोहना yielding much milk.
    -धन a. very rich, wealthy.
    -धारम् 1 the thunderbolt of Indra.
    -2 a diamond.
    -धेनुकम् a great number of milch-cows.
    -नाडिकः the body.
    -नाडीकः 1 day.
    -2 pillar; L. D. B.
    -नादः a conch-shell.
    -पत्नीकता polygamy.
    -पत्रः an onion. (
    -त्रम्) talc. (
    -त्री) the holy basil.
    -पद्, -पाद्, -पाद m. the fig-tree.
    -पुष्पः 1 the coral tree.
    -2 the Nimba tree.
    -पर्वन् m. (see -ग्रन्थिः).
    -प्रकार a. of many kinds, various, manifold. (
    -रम्) ind. in many ways, manifoldly.
    -प्रकृति a. consisting of many pri- mary parts or verbal elements (as a compound).
    -प्रज a. having many children, prolific.
    (-जः) 1 a hog.
    -2 the munja grass.
    -प्रज्ञ a. very wise.
    -प्रतिज्ञ a.
    1 comprising many statements or assertions, compli- cated.
    -2 (in law) involving many counts, as a plaint; बहुप्रतिज्ञं यत् कार्यं व्यवहारेषु निश्चितम् । कामं तदपि गृह्णीयाद् राजा तत्त्वबुभुत्सया Mitā.
    -प्रत्यर्थिक a. having many opponents.
    -प्रत्यवाय a. connected with many difficul- ties.
    -प्रद a. exceedingly liberal, a munificent donor.
    -प्रपञ्च a. very diffuse or prolix.
    -प्रसूः the mother of many children.
    -प्रेयसी a. having many loved ones.
    -फल a. rich in fruits. (
    -लः) the Kadamba tree. (
    -ली) the opposite-leaved fig-tree.
    -बलः a lion.
    -बीजम् the fruit of Anona Reticulata (Mar. सीताफल). (
    -जा) a kind of Musa (Mar. रानकेळ).
    -बोलक a. a great talker; Buddh.
    -भाग्य a. very lucky or fortunate.
    -भाषिन् a. garrulous, talkative.
    -भाष्यम् talkativeness, garrulity; उत्थानेन जयेत्तन्द्री वितर्कं निश्चयाज्जयेत् । मौनेन बहुभाष्यं च शौर्येण च भयं त्यजेत् ॥ Mb.12.274.11.
    -भुजा an epithet of Durgā.
    -भूमिक a. having many floors or stories.
    -भोग्या a prostitute.
    -भोजिन् a. voracious.
    -मञ्जरी the holy basil.
    -मत a.
    1 highly esteemed or prized, valued, respected; येषां च त्वं बहुमतो भूत्वा यास्यसि लाघवम् Bg.2.35.
    -2 having many different opinions.
    -मतिः f. great value or estimation; कान्तानां बहुमतिमाययुः पयोदाः Ki.7. 15.
    -मध्यग a. belonging to many; न निर्हारं स्त्रियः कुर्युः कुटुम्बाद्बहुमध्यगात् Ms.9.199.
    -मलम् lead.
    -मानः great respect or regard, high esteem; पुरुषबहुमानो विगलितः Bh.3.9; वर्तमानकवेः कालिदासस्य क्रियायां कथं परिषदो बहुमानः M.1; V.1.2; Ku.5.31. (
    -नम्) a gift given by a superior to an inferior.
    -मान्य a. respectable, esteem- able; Kull. on Ms.2.117.
    -माय a. artful, deceitful. treacherous; परदेशभयाद्भीता बहुमाया नपुंसकाः । स्वदेशे निधनं यान्ति Pt.1.321.
    -मार्गः a place where many roads meet.
    -मार्गगा 1 N. of the river Ganges; तद्युक्तं बहुमार्गगां मम पुरो निर्लज्ज वोढुस्तव Ratn.1.3.
    -2 a wanton or un- chaste woman.
    -मार्गी a place where several roads meet.
    -मुख a.
    1 much, excessive; अस्या भर्तुर्बहुमुखमनुरागम् Ś.6.
    -2 Speaking variously.
    -मूत्र a. suffering from diabetes.
    -मूर्ति a. multiform, variously shaped. (
    -र्तिः f.) the wild cotton-shrub.
    -मूर्धन् m. an epithet of Viṣṇu.
    -मूला Asparagus Racemosus (शतावरी).
    -मूल्य a. costly, high-priced. (
    -ल्यम्) a large sum of money, heavy or costly price.
    -मृग a. abounding in deer.
    -रजस् a. very dusty.
    -रत्न a. rich in jewels.
    -रस a. juicy, succulent. (
    -सः) sugar-cane.
    -राशि a. (in arith.) consisting of many terms. (
    -शिः) m. a series of many terms.
    -रूप a.
    1 many-formed, multiform, manifold.
    -2 variegated, spotted, chequered; वैश्वदेवं बहुरूपं हि राजन् Mb.14.1.3.
    (-पः) 1 a lizard, chameleon.
    -2 hair.
    -3 the sun.
    -4 N. of Śiva.
    -5 of Viṣṇu.
    -6 of Brahmā.
    -7 of the god of love.
    -रूपक a. multiform, manifold.
    -रेतस् m. an epithet of Brahmā.
    -रोमन् a. hairy. shaggy. (-m.) a sheep.
    -लवणम् a soil impregnated with salt.
    -वचनम् the plural number (in gram.); द्व्यैकयोर्द्विवचनैकवचने, बहुषु बहुवचनम्.
    -वर्ण a. many-coloured.
    -वादिन् a. garrulous.
    -वारम् ind. many times, often.
    -वारः, -वारकः Cordia Myxa (Mar. भोकर).
    -वार्षिक a. lasting for many years.
    -विक्रम a. very powerful, heroic, a great warrior.
    -विघ्न a. presenting many difficulties, attended with many dangers.
    -विध a. of many kinds, manifold, diverse.
    -वी(बी)जम् the custard apple.
    -वीर्य a. very powerful or efficacious. (
    -र्यः) N. of various plants (such as Terminalia Bel- lerica, Mar. बेहडा).
    -व्ययिन् a. lavish, prodigal, spendthrift.
    -व्यापिन् a. far-spreading, wide.
    -व्रीहि a. possessing much rice; तत्पुरुष कर्मधारय येनाहं स्यां बहुव्रीहिः Udb. (where it is also the name of the compound). (
    -हिः) one of the four principal kinds of compounds in Sanskrit. In it, two or more nouns in apposition to each other are compouded, the attributive member (whether a noun or an adjective) being placed first, and made to qualify another substantive, and neither of the two members separately, but the sense of the whole compound, qualifies that substantive; cf. अन्य- पदार्थप्रधानो बहुव्रीहिः. This compound is adjectival in character, but there are several instances of Bahuvrīhi compounds which have come to be regarded and used as nouns (their application being restricted by usage to particular individuals); i. e. चक्रपाणि, शशिशेखर, पीताम्बर, चतुर्मुख, त्रिनेत्र, कुसुमशर &c.
    -शत्रुः a sparrow.
    -शल्यः a species of Khadira.
    -शस्त a. very good, right or happy.
    -शाख a. having many branches or ramifica- tions.
    -शिख a. having many points.
    -शृङ्गः an epithet of Viṣṇu.
    -श्रुत a.
    1 well-informed, very learned तस्मिन् पुरवरे हृष्टा धर्मात्मानो बहुश्रुताः Rām. H.1.1; Pt.2. 1; R.15.36.
    -2 well-versed in the Vedas; गुरुं वा बाल- वृद्धौ वा ब्राह्मणं वा बहुश्रुतम् । आततायिनमायान्तं हन्यादेवाविचारयन् ॥ Ms.8.35. (
    -तिः) the occurrence of the plural in a text.
    -संख्याक a. numerous.
    -सत्त्व a. abounding in animals.
    -संतति a. having a numerous progeny. (
    -तिः) a kind of bamboo.
    -सार a. possessed of great pith or essence, substantial. (
    -रः) the Khadira tree.
    -साहस्र a. amounting to many thousands.
    -सूः 1 a mother of many children.
    -2 a cow.
    -सूतिः f.
    1 a mother of many children.
    -2 a cow that often calves.
    -स्वन a. vociferous. (
    -नः) an owl.
    -स्वामिक a. owned by many.

    Sanskrit-English dictionary > बहु _bahu

  • 107 भर्तृ _bhartṛ

    भर्तृ m. [भृ-तृच्]
    1 A husband; यद्भर्तुरेव हितमिच्छति तत् कलत्रम् Bh.2.8; स्त्रीणां भर्ता धर्मदाराश्च पुंसाम् Māl.6.18.
    -2 A lord, master, superior; भर्तुः शापेन Me.1; गण˚, भूत˚ &c.
    -3 A leader, commander, chief; स्वभर्तृनामग्रहणाद्बभूव सान्द्रे रजस्यात्मपरावबोधः R.7.41.
    -4 A supporter, bearer, protec- tor; भर्ता स्वानां श्रेष्ठः पुर एता भवति Bri. Up.1.3.18.
    -5 The creator.
    -6 N. of Viṣṇu; सवनो भावनो भर्ता V. Sah.
    -Comp. -गुणः the excellence or virtue of a husband; उत्कर्षं योषितः प्राप्ताः स्वैः स्वैर्भर्तृगुणैः शुभैः Ms.9.24.
    -घ्नी a woman who murders her husband; पाषण्ड्यानाश्रितास्तेना भर्तृघ्न्यः कामगादिकाः Y.3.6.
    -चित्त a. thinking of a husband; Ks.
    -दारकः a crown-prince, prince royal, young prince, an heirapparent (a term of address chiefly used in dramas).
    -दारिका a young princess (a term of address in dramas).
    -देवता, -दैवता idolizing a husband.
    -प्रिय, -भक्त a. devoted to one's master.
    -लोकः the husband's world; पतिं या नाभिचरति मनोवाग्देहसंयता । सा भर्तृलोकमाप्नोति Ms. 5.165.
    -व्रतम् fidelity or devotion to a husband. (
    -ता) a virtuous and devoted wife; cf. पतिव्रता.
    -शोकः grief for the death of the husband.
    -हरिः N. of a celebrated author to whom are ascribed the three Śatakas (शृङ्गार, नीति and वैराग्य) and also वाक्यपदीय and भट्टि- काव्य.
    -हार्यधन a. (a slave) whose possessions may be taken by his master; न हि तस्यास्ति किंचित् स्वं भर्तृहार्यधनो हि सः Ms.8.417.
    -हीन a. abandoned by a master.

    Sanskrit-English dictionary > भर्तृ _bhartṛ

  • 108 भव _bhava

    भव a. [भवत्यस्मात्, भू-अपादाने अप्] (At the end of comp.) Arising or produced from, originating in.
    -वः 1 Being, state of being, existence, (सत्ता); तथाप्यहं योषिदतत्त्वविच्च ते दीना दिदृक्षे भव मे भवक्षितिम् Bhāg.4. 3.11.
    -2 Birth, production; भवो हि लोकाभ्युदयाय तादृशाम् R.3.14; S.7.27.
    -3 Source, origin.
    -4 Worldly existence; mundane or worldly life, life; as in भवार्णव, भवसागर &c.; कर्मबन्धच्छिदं धर्मं भवस्येव मुमुक्षवः Ku.2.51; भवोच्छेदकरः पिता ते R.14.74; Śi.1.35.
    -5 The world.
    -6 Well-being, health, prosperity; भवाय युष्मच्चरणानु- वर्तिनाम् Bhāg.1.27.9; कालेनानुगृहीतैस्तैर्यावद्वो भव आत्मनः Bhāg.8.6.19; Rām.5.27.6.
    -7 Excellence, superio- rity.
    -8 N. of Śiva; तमब्रवीद् भवो$सीति तद्यदस्य तन्नामाकरोत पार्जन्यं तद्रूपमभवत् पर्जन्यो वै भवः Śat. Br.; दक्षस्य कन्या भवपूर्व- पत्नी Ku.1.21;3.72.
    -9 A god, deity.
    -1 Acquisition (प्राप्ति).
    -वौ (dual) Śiva and Bhavānī.
    -Comp. -अग्रम् the farthest end of the world; Buddh.
    -अतिग a. overcoming worldly existence.
    -अन्तकृत् m.
    1 N. of Buddha.
    -2 an epithet of Brahman.
    -अन्तरम् another existence (previous or future); शुभाशुभफलं सद्यो नृपाद्देवा- द्भवान्तरे Pt.1.121.
    -अब्धिः, -अर्णवः, -समुद्रः, -सागरः, -सिन्धुः the ocean of worldly life.
    -अभवौ (m. dual.)
    1 existence.
    -2 prosperity and adversity.
    -अभीष्टम् bdellium.
    -अयना, -नी the Ganges.
    -अरण्यम् 'a forest of worldly life,' a dreary world.
    -आत्मजः an epithet of Gaṇeśa or Kārtikeya.
    -आर्त a. sick of the world, disgusted with worldly cares and troubles.
    -ईशः N. of Śiva.
    -उच्छेदः destruction of worldly existence; सतां भवोच्छेदकरः पिता ते R.14.74.
    -क्षितिः f. the place of birth.
    -घस्मरः a forest-conflagration.
    -छिद् a. cutting the (bonds of) worldly life, preventing recurrence of birth; भवच्छिदस्त्र्यम्बकपादपांशवः K.1.
    -छेदः prevention of recurring birth; मनुष्यजन्मापि सुरासुरान् गुणैर्भवान् भवच्छेद- करैः करोत्यधः Śi.1.35.
    -जलम् the water (or ocean) of worldly existence.
    -दारु n. the devadāru tree.
    -नाशिनी N. of the river Sarayū
    -प्रतिसंधिः coming into being.
    -बन्धेशः N. of Śiva.
    -भङ्गः delivery from births or transmigration.
    -भाज् a. living in the world of mortals.
    -भावन a. conferring welfare.
    -भीरु a. afraid of worldly existence.
    -भूतम् the source of all beings, i. e. the Supreme Being.
    -भूतिः N. of a celebrated poet (see App.II.); भवभूतेः संबन्धाद् भूधरभूरेव भारती भाति । एतत्कृतकारुण्ये किमन्यथा रोदिति ग्रावा ॥ Āryā. S.36. (-f.) welfare, prosperity.
    -भोगः the enjoyment or pleasure of the world.
    -मन्युः the resentment against the world.
    -मोचनः N. of Kṛiṣṇa.
    -रुद् m. a drum beaten at funeral ceremonies.
    -वीतिः f.
    1 liberation from worldly existence; भववीतये हतबृहत्तमसामवबोधवारि रजसः शमनम् Ki.6. 41.
    -2 end of the world.
    -व्ययः (du.) birth and dissolution.
    -शेखरः the moon.
    -संगिन् a. attached to worldly existence.
    -संततिः an uninterrupted series of births and transmigrations.

    Sanskrit-English dictionary > भव _bhava

  • 109 मज्जा _majjā

    मज्जा [मस्ज्-अच् टाप्]
    1 The marrow of the bones and flesh.
    -2 The pith of plants.
    -Comp. -जम् 1 semen virile.
    -2 a kind of bdellium (भूमिजगुग्गुल).
    -मेहः a disease of urinary organs.
    -रजस् n.
    1 a particular hell.
    -2 bdellium.
    -रसः semen virile.
    -सारः a nutmeg.

    Sanskrit-English dictionary > मज्जा _majjā

  • 110 मनस् _manas

    मनस् n. [मन्यते$नेन मन् करणे असुन्]
    1 The mind, heart, understanding, perception, intelligence; as in सुमनस्, दुमर्नस् &c.
    -2 (In phil.) The mind or internal organ of perception and cognition, the instrument by which objects of sense affect the soul; (in Nyāya phil. मनस् is regarded as a Dravya or substance, and is distinct from आत्मन् or the soul); तदेव सुखदुःखाद्युपलब्धि- साधनमिन्द्रियं प्रतिजीवं भिन्नमणु नित्यं च Tarka K.
    -3 Con- science, the faculty of discrimination or judgment.
    -4 Thought, idea, fancy, imagination, conception; पश्यन्न- दूरान्मनसाप्यधृष्यम् Ku.3.51; R.2.27; कायेन वाचा मनसापि शश्वत् 5.5; मनसापि न विप्रियं मया (कृतपूर्वम्) 8.52.
    -5 Design, purpose, intention.
    -6 Will, wish, desire, inclination; in this sense मनस् is frequently used with the infinitive form with the final म् dropped, and forms adjectives; अयं जनः प्रष्टुमनास्तपोधने Ku.5.4; cf. काम.
    -7 Reflection (ध्यान); मनसा जपैः प्रणतिभिः प्रयतः समुपेयिवानधिपतिं स दिवः Ki.6.22.
    -8 Disposition, temper, mood.
    -9 Spirit, energy, mettle; मनोवीर्यवरोत्सिक्तमसृण्यमकुतोभयम् Bhag.3. 17.22.
    -1 N. of the lake called Mānasa.
    -11 Breath or living soul.
    -12 Desire, longing after. (मनसा गम् &c. to think of, contemplate, remember; जगाम मनसा रामं धर्मज्ञो धर्मकाङ्क्षया Rām.2.82.9; (अगमत्) मनसा कार्यसंसिद्धौ त्वरादिगुणरंहसा Ku.2.63; मनः कृ to fix the mind upon, direct the thoughts towards, with dat. or loc.; मनो बन्ध् to fix the heart or affection upon; (अभिलाषे) मनो बबन्धान्यरसान् विलङ्ध्य सा R.3.4; मनः समाधा to collect oneself; मनसि उद्भू to cross the mind; मनसि कृ to think, to bear in mind; to resolve, determine, think of.) N. B. In comp. मनस् is changed to मनो before अ and soft consonants, as मनो$नुग, मनोज्ञ, मनोहर &c.).
    -Comp. -अधिनाथः a lover, husband.
    -अनवस्थानम् inattention.
    -अनुग a. suiting the mind, agreeable; ततस्तदग्ऱ्यं वचनं मनोनुगं समस्तमाज्ञाय ततो हि हेतुमत् Mb.12.167.49; Rām.7.72.18.
    -अप- हारिन् a. captivating the heart.
    -अभिनिवेशः close application of mind, firmness of purpose,
    -अभिराम a. pleasing the mind, gratifying to the heart; मनोभिरामाः (केकाः) R.1.39.
    -अभिलाषः the desire or longing of the heart.
    -आप a. gaining the heart, attractive, pleasing.
    -कान्त a. (मनस्कान्त or मनःकान्त) dear to the mind, pleasant, agreeable.
    -कारः perfect perception, full consciousness (of pleasure or pain), mental concen- tration, resolution; भवन्मनस्कारलवोद्गमेन क्रमेलकानां निलयः पुरेव N.14.84. (cf. मनसः ऐकाग्ऱ्यकरणं मनस्कारः Nārayaṇa com. on N.) दिदृक्षादत्तदृष्टीनां मनस्कारमनीषयोः । सप्रीतिरससन्तोषं दिशन्तौ देहकान्तितः ॥ Yādavābhyudaya 1.9.
    -क्षेपः (मनःक्षेपः) distraction of the mind, mental confusion.
    -गत a.
    1 existing or passing in the mind, concealed in the breast, internal, inward, secret; नेयं न वक्ष्यति मनोगतमाधिहेतुम् Ś.3. 11.
    -2 affecting the mind, desired.
    (-तम्) 1 a wish, desire; मनोगतं सा न शशाक शंसितुम् Ku.5.51.
    -2 an idea, thought, notion, opinion.
    -गतिः f. desire of the heart.
    -गवी wish, desire.
    -गुप्त a. hidden in the mind, thought secretly. (
    -प्ता) red arsenic.
    -ग्रहणम् captivating the mind.
    -ग्रहिन् a. captivating or fascinating the mind.
    -ग्राह्य a. to be grasped by the mind.
    -ह्यम् the plea- sures of sense; यो वृणीते मनोग्राह्यमसत्त्वात् कुमनीष्यसौ Bhāg.1. 48.11.
    -ग्लानिः depression of mind.
    -ज, -जन्मन् a. mindborn. (-m.) the god of love.
    -जल्पः imagination.
    -जव a.
    1 quick or swift as thought; मनोजवं मारुततुल्यवेगम् Rāma-rakṣā Stotra 33.
    -2 quick in thought or concep- tion.
    -3 fatherly, paternal.
    - जवस a. resembling a father, fatherly.
    -जवा 1 N. of one of the tongues of Agni.
    -2 N. of one of the शक्तिs of Durgā 'काली कराली च मनोजवा च' Śruti.
    -जात a. mind-born, arisen or produced in the mind.
    -जिघ्र a. scenting out, i. e. guessing the thoughts.
    -ज्ञ a. pleasing, lovely, agreeable, beautiful, charming; इयमधिकमनोज्ञा वल्कलेनापि तन्वी Ś.1.2; R.3.7; 6.1. (
    -ज्ञः) N. of a Gandharva.
    (-ज्ञा) 1 red arsenic.
    -2 an intoxicating drink.
    -3 a princess.
    -तापः, -पीडा 1 mental pain or agony, anguish.
    -तालः the lion of Durgā.
    -तुष्टिः f. satisfaction of the mind.
    -तोका an epithet of Durgā.
    -दण्डः complete control over the mind or thoughts; Ms.12.1; cf. त्रिदण्डिन्.
    -दत्त a. devoted in thought, mentally dedicated.
    -दाहः, -दुःखम् mental distress or torment.
    -दाहिन् the god of love.
    -दुष्ट a. depraved in mind; रजसा स्त्री मनोदुष्टा संन्यासेन द्विजोत्तम (शुद्ध्यति) Ms.5.18.
    -धारणम् conciliating the favour of.
    -नाशः loss of the mind or understanding, demented- ness.
    -नीत a. approved, chosen.
    -पतिः (
    -मनःपतिः) an epithet of Viṣṇu.
    -पर्यायः (with Jainas) N. of the last but one stage in the perception of truth.
    -पूत a.
    (मनःपूत) 1 considered pure by the mind, approved by one's conscience; मनःपूतं समाचरेत् Ms.6.46.
    -2 of a pure mind, conscientious.
    -प्रणीत a. (
    मनःप्रणीत) agreeable or pleasing to the mind.
    -प्रसादः (मनः- प्रसादः) composure of mind, mental calm.
    -प्रिय a. dear to the heart.
    -यः cinammon (Mar. दालचिनी).
    -प्रीतिः f. (
    मनःप्रीतिः) mental satisfaction, joy, delight.
    -भव a. mind-born, created by fancy; दृश्यमाना विनार्थेन न दृश्यन्ते मनोभवाः Bhāg.
    -भवः, -भूः 1 the god of love, Cupid; रे रे मनो मम मनोभवशासनस्य पादाम्बुजद्वयमनारतमानमन्तम् Bv.4.32; Ku.3.27; R.7.22; श्यामा शुशुभे शशिना तया मनोभूः Kalāvilāsa.
    -2 love, passion, lust; अत्यारूढो हि नारीणामकालज्ञो मनोभवः R.12.33.
    -मथनः the god of love.
    -मय see separately.
    -यायिन् a.
    1 going at will or pleasure.
    -2 swift, quick as thought; उत्पत्य खं दशग्रीवो मनोयायी शितास्त्रभृत् Bk.5.3.
    -3 keen desire; अहं हि तस्याद्य मनोभवेन संपीडिता तद्गतसर्वभावा Rām.5.32.12.
    -योगः close application of the mind, close attention.
    -योनिः the god of love.
    -रञ्जनम् 1 pleasing the mind.
    -2 pleasantness.
    -रथः 1 'the car of the mind', a wish, desire; अवतरतः सिद्धिपथं शब्दः स्वमनोरथस्येव M.1.22; मनोरथानामगतिर्न विद्यते Ku.5.64; R.2.72;12.59; उत्पद्यन्ते विलीयन्ते दरिद्राणां मनोरथाः Udb.; आशा नाम नदी मनोरथजला Bh.3.45.
    -2 a desired object; मनोरथाय नाशंसे Ś.7.13.
    -3 (in dramas) a hint, a wish expressed indirectly or covertly. ˚तृतीया N. of the third day in the bright half of Chaitra. ˚दायक a. fulfilling one's expectations. (-कः) N. of a Kalpa-taru. ˚द्रुमः the god of love. ˚बन्धः cherishing or entertaining of desire. ˚बन्धुः the friend of (who satisfies) desires; तस्या भवानपि मनोरथबन्धबन्धुः Māl.1.34. ˚सिद्धिः f. fulfilment of one's desires. ˚सृष्टिः f. a creation of the fancy, a castle in the air.
    -रम a. attractive, pleasing, agreeable, lovely, beautiful; अरुण- नखमनोरमासु तस्याः (अङ्गुलीषु) Ś.6.11; पुरस्ताद्विमले पात्रे सुविस्तीर्णे मनोरमे Suśruta.
    (-मा) 1 a lovely woman.
    -2 a kind of pigment.
    -रागः affection, passion (of the heart).
    -राज्यम् 'kingdom of the fancy', a castle in the air; मनोराज्यविजृम्भणमेतत् 'this is building castles in the air'.
    -रुज् f. pain or grief of the heart.
    -लयः loss of consciousness.
    -लौल्यम् freak, caprice.
    -वल्लभा a beloved woman.
    -वहा N. of a particular artery; ('अश्वत्थपत्रनाडीव द्विसप्ततिशताधिका । नाडी मनोवहेत्युक्तं योगशास्त्र- विशारदैः'); मध्ये च हृदयस्यैका शिरा तत्र मनोवहा । शुकं संकल्पजं नॄणां सर्वगात्रैर्विमुञ्चति ॥ Mb.12.214.19.
    -वाक्कर्मन् n. pl. thoughts, words and deeds.
    -वाञ्छा, -वाञ्छितम् a wish of the heart, a desire,
    -विकारः, -विकृतिः f. emotion of the mind.
    -विनयनम् mental discipline.
    -विरुद्ध a.
    1 incomprehensible.
    -2 against the dictates of mind or conscience.
    -वृत्तिः f.
    1 working of the mind, volition.
    -2 disposition, temper.
    -वेगः quickness of thought.
    -व्यथा mental pain or anguish.
    -शल्य a. rankling in the mind; (बाहुः) कुबेरस्य मनःशल्यं शंसतीव पराभवम् Ku.2.22.
    -शिलः, -ला red arsenic; मनःशिला- विच्छुरिता निषेदुः Ku.1.55; R.12.8; टङ्कैर्मनःशिलगुहैरवदीर्य- माणा Mk.; गन्धाश्मानं मनःशिलाम् Śiva B.3.19; मनःशिला- पङ्कलिखितेन च विद्योतितललाटपट्टाम् K.
    -शीघ्र a. quick as thought.
    -संकल्पः desire of the heart.
    -संगः attach- ment of the mind (to anything).
    -संचेतनाहारः (with Buddhists) one of the four kinds of food (in a mate- rial and spiritual senses)
    -संतापः anguish of the mind.
    -समृद्धिः heart's content; Bhāg.
    -संवरः coercion of mind.
    -सुख a. agreeable to the mind.
    -स्थ a. being in the heart, mental.
    -स्थैर्यम् firmness of mind.
    -हत a. disappointed.
    -हर a. pleasing, charming, attractive, fascinating, lovely; अव्याजमनोहरं वपुः Ś.1.18; Ku.3.39; R.3.32. (
    -रः) a kind of jasmine. (
    -रम्) gold.
    -हर्तृ, -हारिन् a. heart-stealing, captivating, agreeable, plea- sing; हितं मनोहारि च दुर्लभं वचः Ki.1.4; गाङ्गं वारि मनोहारि मुरारिचरणच्युतम् Gaṅgāṣṭaka by Vālmīki 7.
    -हारी an unchaste or unfaithful woman.
    -ह्लादः gladness of heart.
    -ह्वा red arsenic; मनःशिला मनोगुप्ता मनोह्वा नागजिह्विका Bhāva. P.

    Sanskrit-English dictionary > मनस् _manas

  • 111 मलयः _malayḥ

    मलयः 1 N. of a mountain range in the south of India, abounding in sandal trees; (poets usually repre- sent the breeze from the Malaya mountain as wafting the odour of sandal trees and other plants growing thereon, which peculiarly affects persons who are smit with love); स्तनाविव दिशस्तस्याः शैलौ मलयदर्दुरौ R.4.51; 9.25;13.2; विना मलयमन्यत्र चन्दनं न प्ररोहति Pt.1.41; मलये भिल्लपुरन्ध्री चन्दनतरुकाष्ठमिन्धनं कुरुते Subhāṣ.
    -2 N. of the country lying to the east of the Malaya range, Malabar.
    -3 A garden.
    -4 The garden of Indra.
    -5 The side of a mountain.
    -6 (In music) A kind of measure.
    -Comp. -अचलः, -अद्रिः, -गिरिः, -पर्वतः &c. the Malaya mountain.
    -अनिलः, -वातः, -समीरः the wind blowing from the Malaya mountain, south-wind; ललितलवङ्गलतापरिशीलनकोमलमलयसमीरे Gīt.1; cf. अपगतदाक्षिण्य दक्षिणानिलहतक पूर्णास्ते मनोरथाः कृतं कर्तव्यं वहेदानीं यथेष्टम् K.; Dk.1.1.
    -उद्भवम् sandal-wood.
    -जः a sandal tree; अयि मलयज महिमायं कस्य गिरामस्तु विषयस्ते Bv.1.11. (
    -जः, -जम्) sandal-wood. (
    -जम्) an epithet of Rāhu. ˚रजस् n. the dust of sandal.
    -द्रुमः a sandal tree.
    -वासिनी an epithet of Durgā.

    Sanskrit-English dictionary > मलयः _malayḥ

  • 112 रजः _rajḥ

    रजः See रजस्.

    Sanskrit-English dictionary > रजः _rajḥ

  • 113 राजस _rājasa

    राजस a. (
    -सी f.) [रजसा निर्मितम् अण्] Relating to or influenced by the quality rajas, endowed with the quality rajas or passion; ऊर्ध्वं गच्छन्ति सत्त्वस्था मध्ये तिष्ठन्ति राजसाः Bg.14.18;7.12;17.2.

    Sanskrit-English dictionary > राजस _rājasa

  • 114 लोकंपृण _lōkampṛṇa

    लोकंपृण a. Filling or pervading the world; लोकंपृणै परिमलैः परिपूरितस्य काश्मीरजस्य कटुतापि नितान्तरम्या Bv.1.71.

    Sanskrit-English dictionary > लोकंपृण _lōkampṛṇa

  • 115 लोह _lōha

    लोह a.
    1 Red, reddish.
    -2 Made of copper, coppery.
    -3 Made of iron; भ्रमतश्च वराहस्य लोहस्य प्रमुखे समम् Mb.1. 135.23.
    -हः, -हम् 1 Copper.
    -2 Iron.
    -3 Steel.
    -4 Any metal; वस्तून्योषधयः स्नेहा रसलोहमृदो जलम् Bhāg.2. 6.24.
    -5 Gold; यथा सौम्यैकेन लोहमणिना Ch. Up.6.1.5.
    -6 Blood.
    -7 A weapon; अद्भ्यो$ग्निर्त्रह्मतः क्षत्रमश्मनो लोह- मुत्थितम् Ms.9.321.
    -8 A fish-hook.
    -हः The red goat; कालशाकं महाशल्काः खड्गलोहामिषं मधु Ms.3.272.
    -हम् Aloe- wood.
    -Comp. -अग्रम् the iron point (फल) of an ar- row; सितलोहाग्रनखः खमाससाद Ki.13.25.
    -अजः the red goat.
    -अभिसारः, -अभिहारः N. of a military ceremony resembling नीराजन q. v.; लोहाभिसारो निर्वृत्तः कुरुक्षेत्रमकर्दमम् Mb.5.16.93.
    -आख्यम् agallochum.
    -आमिषः the flesh of the red-haired goat.
    -उच्छिष्टम्, -उत्थम्, -किट्टम्, -निर्यासम्, -मलम् rust of iron (मण्डूर).
    -उत्तमम् gold.
    -कान्तः a loadstone, magnet.
    -कारः a blacksmith.
    -कुम्भी an iron boiler; लोहकुम्भीश्च तैलस्य क्वाथ्यमानाः समन्ततः Mb.18.2.24.
    -घातकः a blacksmith.
    -चर्मवत् a. covered with plates of iron or metal; लोह- चर्मवती चापि साग्निः सगुडशृङ्गिका Mb.3.15.8.
    -चारकः, -दारकः N. of a hell; असिपत्रवनं चैव लोहदारकमेव च Ms.4. 9.
    -चूर्णम् iron-filings, rust of iron.
    -जम् 1 bell-metal.
    -2 iron-filings.
    -जालम् a coat of mail.
    -जित् m. a diamond.
    -द्राविन् m. borax.
    -नालः an iron arrow.
    -पृष्ठः a heron.
    -प्रतिमा 1 an anvil.
    -2 an iron image.
    -बद्ध a. tipped or studded with iron.
    -मणिः an ingot of gold; यथा सोम्यैकेन लोहमणिना Ch. Up.6.1.5.
    -मात्रः a spear.
    -मारक a. calcining a metal.
    -मुक्तिका red pearl.
    -रजस् n. rust of iron.
    -राजकम् silver.
    -लिङ्गम् a boil filled with blood.
    -वरम् gold.
    -वर्मन् n. iron- armour, mail.
    -शङ्कुः 1 an iron spike.
    -2 N. of a hell; लोहशङ्कुमृजीषं च पन्थानं शाल्मलीं नदीम् Ms.4.9.
    -शुद्धिकरः, -श्लेषणः borax.
    -संकरम् blue steel.

    Sanskrit-English dictionary > लोह _lōha

  • 116 वराटकः _varāṭakḥ

    वराटकः 1 A cowrie; a kind of measure 1/8 of a Paṇa; प्राप्तः काणवराटको$पि न मया तृष्णे$धुना मुञ्च माम् Bh.3.4.
    -2 The seed-vessed of the lotus-flower; औज्झि प्रियाङ्गैर्घृणयैव रूक्षा न वारिदुर्गात्तु वराटकस्य N.7.18;11.11.
    -3 A string, rope (n. also in this sense).
    -Comp. -रजस् m. the tree called नागकेशर.

    Sanskrit-English dictionary > वराटकः _varāṭakḥ

  • 117 वात _vāta

    वात p. p. [वा-क्त]
    1 Blown.
    -2 Desired or wished for, solicited.
    -तः 1 Air, wind.
    -2 The god of wind, the deity presiding over wind.
    -3 Wind, as one of the three humours of the body.
    -4 Gout, rheumatism.
    -5 Inflammation of the joints.
    -6 A faithless lover (
    धृष्ट).
    -7 Wind emitted from the body; Mb.
    -8 Morbid affection of the windy humour, flatulence.
    -Comp. -अटः 1 an antelope (वातमृग).
    -2 a horse of the sun.
    -अण्डः a disease of the testicles; वृषणौ दूषयेद्वायुः श्लेष्मणा यस्य संवृतः । तस्य मुष्कश्चलत्येको रोगो वाताण्डसंज्ञकः ॥ Mādhava- kara.
    -अतिसारः dysentery caused by some derange- ment or vitiation of the bodily wind.
    -अदः the almond tree.
    -अध्वन् m. an air-hole, window; वाताध्वरोमविवरस्य च ते महित्वम् Bhāg.1.14.11.
    -अयम् a leaf.
    -अयनः a horse.
    (-नम्) 1 a window, an air-hole; कटाक्षैर्नारीणां कुवलयितवातायनमिव Māl.2.11; Ku.7.59; R.6.24;13. 21.
    -2 a porch, portico.
    -3 a pavilion.
    -अयुः an ante- lope.
    -अरिः 1 the castor-oil tree.
    -2 N. of several plants:-- शतमूली, शेफालिका, यवानी, भार्गी, स्नुही, विडंग, शूरण, जतुका &c.
    -अश्वः a very fleet or swift horse.
    -अष्ठीला a hard globular swelling in the lower belly.
    -आख्यम् a house with two halls (one looking south and the other east).
    -आत्मजः 1 N. of Hanumat; वातात्मजं वानर- यूथमुख्यं श्रीरामदूतं शरणं प्रपद्ये Rāma-rakṣā 33.
    -2 N. of Bhīmasena.
    -आप्यम् 1 fermentation.
    -2 Soma.
    -3 water.
    -आमोदा musk.
    -आलिः, -ली f. a whirl-wind; एतेन वातालीपुञ्जितेन शुष्कपर्णपुटेन प्रच्छादयामि Mk.8.
    1 shaken by the wind.
    -2 affected by gout.
    -आहतिः f. a violent gust of wind.
    -आहार a. one who feeds only on air.
    -उपसृष्ट a. rheumatic, gouty.
    -ऋद्धिः f.
    1 excess of wind.
    -2 a mace, a club, stick tipped with iron.
    -कण्टकः a particular pain in the ankle.
    -कर्मन् n. breaking wind.
    -कुण्डलिका scanty and painful flow of urine.
    -कुम्भः the part of an elephant's forehead below the frontal sinuses.
    -केतुः 1 dust.
    -2 cloud.
    -केलिः 1 amorous discourse, the low whispering of lovers.
    -2 the marks of finger-nails on the person of a lover.
    -कोपन a. exciting wind (in the body).
    -क्षोभः distur- bance of wind in the body.
    -गामिन् m. a bird.
    -गुल्मः 1 a high wind, strong gale.
    -2 rheumatism.
    -घ्नी N. of some plants (Mar. सालवण, आस्कंध).
    -चक्रम् the circular markings of a compass.
    -चटकः the तित्तिर bird.
    -जम् a kind of colic.
    -ज्वरः fever arising from vitiated wind.
    -तूलम् cottony seeds floating in the air.
    -थुडा (also वातखुडा, वातहुडा)
    1 a high wind.
    -2 acute gout.
    -3 a kind of smallpox.
    -4 a lovely woman.
    -ध्वजः 1 a cloud.
    -2 dust.
    -पटः a sail.
    -पण्डः a kind of impotent man.
    -पातः a gust of wind.
    -पित्तम् a form of gout.
    -पुत्रः 1 a cheat.
    -2 N. of Bhīma or Hanumat.
    -पोथः, -पोथकः the tree called पलाश.
    -प्रकोपः excess of wind.
    -प्रमी m., f. a swift antelope.
    -प्रमेहः a kind of urinary disease.
    -प्रवाहिका a kind of अतिसार disease
    -फुल्लान्त्रम् flatulence in the bowels (caused by indigestion).
    -मण्डली a whirl-wind; रजसा सहसावर्तं वितेने वातमण्डली Śiva B.11.42.
    -मार्गः the sky.
    -मृगः a swift antelope.
    -रक्तम्, -शोणितम् acute gout; कृत्स्नं रक्तं विदहत्याशु तच्च, दुष्टं स्रस्तं पादयोश्चीयते तु । तत्संपृक्तं वायुना दूषितेन तत्प्राबल्यादुच्यते वातरक्तम् ॥.
    -रङ्गः the fig-tree.
    -रथः a cloud.
    -रूषः 1 a storm, violent wind, tempest.
    -2 the rainbow.
    -3 a bribe.
    -रेचकः 1 a gust of wind.
    -2 a braggart.
    -रोगः, -व्याधिः 1 gout or rheumatism.
    -2 (वातव्याधिः) N. of an ancient authority on अर्थशास्त्र referred to by Kauṭilya.
    -वस्तिः f. suppression of urine.
    -वृद्धिः f. swelled testicle.
    -वैरिन् m the castor-oil tree.
    -शीर्षम् the lower belly.
    -शूलम् colic with flatulence.
    -संचारः hiccough.
    -सह a. gouty.
    -सारथिः fire.
    -स्कन्धः the quarter from which the wind blows.

    Sanskrit-English dictionary > वात _vāta

  • 118 वीर _vīra

    वीर [अजेः रक् वीभावश्च Uṇ.2.13] a.
    1 Heroic, brave.
    -2 Mighty, powerful.
    -3 Excellent, eminent.
    -रः 1 A hero, warrior, champion; को$प्येष संप्रति नवः पुरुषावतारो वीरो न यस्य भगवान् भृगुनन्दनो$पि U.5.33.
    -2 The sentiment of heroism (in rhetoric); अस्तोक- वीरगुरुसाहसमद्भुतं च Mv.1.6; it is distinguished under four heads; दानवीर, धर्मवीर, दयावीर and युद्धवीर; for explanation see these words s. v.).
    -3 An actor.
    -4 Fire.
    -5 The sacrificial fire.
    -6 A son; अस्य कुले वीरो जायते Ch. Up.3.13.6; वीरं मे दत्त पितरः Śrādha- mantras.
    -7 A husband.
    -8 The Arjuna tree.
    -9 A Jaina.
    -1 The Karavīra tree.
    -11 N. of Viṣṇu.
    -रम् 1 A reed.
    -2 Pepper.
    -3 Rice-gruel.
    -4 The root of Uśīra q. v.
    -5 Iron; Gīrvāṇa.
    -Comp. -अध्वन्, -मार्गः a heroic death.
    -अम्लः a kind of sorrel.
    -आशंसनम् 1 keeping watch.
    -2 the post of danger in battle.
    -3 a forlorn hope.
    -4 a field of battle; पयोदजालमिव तद्वीरा- शंसनमाबभौ Śi.19.79.
    -आसनम् 1 a kind of posture pract- ised in meditation; एकं पादमथैकस्मिन् विन्यस्योरौ तु संस्थितम् । इतरस्मिंस्तथैवोरुं वीरासनमिति स्मृतम् ॥ cf. पर्यङ्क.
    -2 kneeling on one knee.
    -3 a field of battle.
    -4 the station of a sentinel.
    -ईशः, -ईश्वरः 1 epithets of Śiva.
    -2 a great hero.
    -उञ्झः a Brahmaṇa who omits to offer oblations to the sacrificial fire.
    -काम a. desirous of male off- spring.
    -कीटः an insignificant or contemptible warrior.
    -गतिः Indra's heaven.
    -जयन्तिका 1 a war-dance.
    -2 war, battle.
    -तरुः 1 the Bilva tree.
    -2 the Arjuna tree.
    -धन्वन् m. an epithet of the god of love.
    -पट्टः a sort of military dress.
    -पट्टिका a gold band worn by men across the forehead; नलस्य भाले मणिवीरपट्टिकानिभेव लग्नः परिधिर्विधोर्बभौ N.15.61.
    -पत्नी the wife of a hero.
    -पानम् (णम्) an exciting or refreshing drink taken by soldiers either before or after a battle; मदो$यं संप्रहारे$स्मिन् वीरपानं समर्थ्यताम् Rām.4.11.38.
    -बाहुः N. of Viṣṇu.
    -भद्रः 1 N. of a powerful hero created by Śiva from his matted hair; see दक्ष; महावीरो$पि रे भद्र मम सर्वगणेष्विह । वीरभद्राख्यया हि त्वं प्रथितिं परमं व्रज । कुरु मे सत्वरं कर्म दक्षयज्ञं क्षयं नय ॥ Kāśīkhaṇḍa.
    -2 a distinguished hero.
    -3 a horse fit for the Aśvamedha sacrifice.
    -4 a kind of fragrant grass.
    -भवन्ती the elder sister; Gīrvāṇa.
    -भावः heroic nature.
    -मर्दलः a war-drum.
    -मुद्रिका a ring worn on the middle toe.
    -रजस् n. red lead.
    -रसः 1 the sentiment of heroism.
    -2 a warlike feeling.
    -रेणुः N. of Bhīmasena.
    -लोकः Indra's heaven.
    -वादः glory.
    -विप्लावकः a Brāhmaṇa who performs sacrifices by means of money got from the lowest castes.
    -वृक्षः 1 the Arjuna tree.
    -2 the marking-nut plant.
    -व्रत a. adhering to one's purpose; पूर्णः श्रुतधरो राजन्नाह वीरव्रतो मुनिः Bhāg.1.87.45.
    -तम् heroism.
    -शङ्कुः an arrow.
    -शयः, -शयनम्, -शय्या the couch of a dead or wounded hero in a battle; battlefield; कलेवरं योगरतो विजह्याद्यदग्रेणीर्वीरशये$निवृत्तः Bhāg.6.1.33.
    -2 a particular posture.
    -सूः f. the mother of a hero; (so
    -वीरप्रसवा, -प्रसूः, -प्रसविनी); तस्यात्मनो$र्धं पत्न्यास्ते नान्वगाद्वीरसूः कृपी Bhāg.1.7.45.
    -2 the mother of a male child.
    -सेनः N. of the father of Nala.
    -सैन्यम् garlic.
    -स्कन्धः a buffalo.
    -स्थानम् = वीरासन (1); स्थाणु- भूतो महातेजा वीरस्थानेन पाण्डव Mb.3.122.2;13.142.8; (= स्वर्ग) heaven; वीरासनं वीरशय्यां वीरस्थानमुपागतम् । अक्षया- स्तस्य वै लोकाः सर्वकामगमास्तथा ॥ Mb.13.7.13.
    -हत्या the killing of a man; murder of a son; चान्द्रायणं चरेन्मासं वीरत्यासमं हि तत् Ms.11.41; वीरहत्यामवाप्तो$सि वह्नीनुद्वास्य यत्नतः Śāṅkaradigvijaya 8.26.
    -हन् m. a Brāhmaṇa who has neglected his domestic fire; तेनादृश्यन्त वीरघ्ना न तु वीरहणो जनाः N.17.197; (cf. Note on N.17.197 given by the English translator Handiqui, P.63.).
    -2 A child- murderer; वीरहा वा एष देवानां भवति यो$ग्निमुद्वासयते Ts.1.5.2.
    -3 N. of Viṣṇu.

    Sanskrit-English dictionary > वीर _vīra

  • 119 वेदनम् _vēdanam _वेदना _vēdanā

    वेदनम् वेदना [विद्-ल्युट्]
    1 Knowledge, perception.
    -2 Feeling, sensation; सत्त्वं रजस्तमश्चैव प्राणिनां संश्रिताः सदा । त्रिविधा वेदना चैव सर्वसत्त्वेषु दृश्यते ॥ Mb.12.194.29. [also 'sensitivity (to the driver's stimuli) of an elephant'. It is of 7 kinds:- अत्यर्थ, उत्तान, गम्भीर, अन्वर्थ, प्रत्यर्थ, कर्कश and सिद्ध].
    -3 Pain, torment, agony, anguish; अवेदनाज्ञं कुलिशक्षतानाम् Ku.1.2; R.8.5.
    -4 Acquisition, wealth, property.
    -5 Marriage; वसनस्य दशा ग्राह्या शूद्रयोत्कृष्टवेदने Ms.3.44;9.65; Y.1.62.
    -6 Presenting, giving.
    -7 The marriage of a Śūdra woman with a man of a higher caste.

    Sanskrit-English dictionary > वेदनम् _vēdanam _वेदना _vēdanā

  • 120 शशः _śaśḥ

    शशः 1 A hare, rabbit; Ms.3.27;5.18.
    -2 The spots on the moon (which are popularly considered to resemble the form of a hare).
    -3 One of the four classes into which men are divided by erotic writers; thus defined;-- मृदुवचनसुशीलः कोमलाङ्गः सुकेशः सकलगुणनिधानं सत्यवादी शशो$यम् Śabdak.; see Ratimañjarī 35 also.
    -4 The Lodhra tree.
    -5 Gum-myrrh.
    -6An antelope.
    -Comp. -अङ्कः 1 the moon; रामाभिधानमपरं जगतः शशाङ्कम् Pratimā 4.1.
    -2 camphor. ˚अर्धमुख a. crescent-headed (as an arrow). ˚मूर्तिः an epithet of the moon. -लेखा the digit of the moon, lunar crescent.
    -अदः 1 a hawk, falcon.
    -2 N. of a son of Ikṣvāku, father of पुरंजय.
    -अदनः a hawk, falcon.
    -ऊर्णम्, -लोमन् n. the hair of a rabbit, hair-skin.
    -धरः 1 the moon; उत्पातधूमलेखाक्रान्तेव कला शशधरस्य Māl.9.49; प्रसरति शशधर- बिम्बे Gīt.7.
    -2 camphor. ˚मौलिः an epithet of Śiva.
    -पदम् a hare's track (easily got over).
    -प्लुतकम् a scratch with a finger-nail.
    -भृत् m. the moon. ˚भृत् m. an epithet of Śiva.
    -रजस् n. a particular measure.
    -लक्ष्मणः an epithet of the moon.
    -लाञ्छनः 1 the moon; यदि स्यात् पावकः शीतः प्रोष्णो वा शशलाञ्छनः Pt.4.51; Ku. 7.6.
    -2 camphor.
    -बि(वि)न्दु 1 the moon.
    -2 an epithet of Viṣṇu.
    -विषाणम्, -शृङ्गम् a hare's horn; used to denote anything impossible, an utter impossi- bility; कदाचिदपि पर्यटञ् शशविषाणमासादयेत् Bh.2.5; शशशृङ्ग- धनुर्धरः; see खपुष्प.
    -स्थली the country between the Ganges and Yamunā, the Doab.

    Sanskrit-English dictionary > शशः _śaśḥ

Страницы

См. также в других словарях:

  • rájas — रजस् …   Indonesian dictionary

  • rájas-tamaska — रजस्तमस्क …   Indonesian dictionary

  • rájas-tamo-maya — रजस्तमोमय …   Indonesian dictionary

  • rájas-tas — रजस्तस् …   Indonesian dictionary

  • rájas-toka — रजस्तोक …   Indonesian dictionary

  • rájas-túr — रजस्तुर् …   Indonesian dictionary

  • rájas-vala — रजस्वल …   Indonesian dictionary

  • rájas-vin — रजस्विन् …   Indonesian dictionary

  • rajasá — रजस …   Indonesian dictionary

  • rajasānu — रजसानु …   Indonesian dictionary

  • rajaska — रजस्क …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»