आहत

mfn. struck, beaten, hit, hurt R. Ragh. Kum. Kathās. VarBṛ. etc.;

f. hitting, striking;

ind. p. having struck orﾠ beaten, striking, hitting

m. an explicit orﾠ energetic explanation

आहत p. p.

1 Struck, beaten (as a drum &c.); हदये दिग्धशरैरिवाहतः Ku.4.25,3; R.4.23,12.77.

-2 Trodden; पादाहतं यदुत्थाय मूर्धानमधिरोहति Śi.2.46; गजदन्ता- हता वृक्षाः Rām.

-3 Injured, killed.

-4 Dispelled, des- troyed, removed.

-5 Multiplied (in Math.) सूर्याब्धि- संख्यया द्वित्रिसागरैरयुताहतैः Sūrya Ś.; एकैकमब्देषु नवाहतेषु Bṛi. S.8.22.

-5 Known, understood.

-6 Rolled (as dice).

-7 Uttered falsely.

-तः A drum.

-तम् 1 A new cloth or garment.

-2 An old garment.

-3 A nonsensical or meaningless speech, an assertion of impossibility; e. g. एष वन्ध्यासुतो याति Śubhāṣ.

-Comp. -लक्षण a. = आहितलक्षण q. v. under आधा.

आहतिः f.

1 Killing.

-2 A blow, hit, striking.

-3 Coming (आगति).

-4 Multiplication; अंशाहतिच्छेदवधेन भक्ता Līlā.

आहत्य ind. Having struck or beaten; striking, hitting.

-वचनम्, -वादः An explicit or energetic explanation.

n. andﾠ an explicit orﾠ energetic explanation

पादः [पद्यते गम्यते$नेन करणे कर्मणि वा घञ्]

1 The foot (whether of men or animals); तयोर्जगृहतुः पादान् R.1.57; पादयोर्निपत्य, पादपतित &c. (The word पाद at the end of comp. is changed to पाद् after सु and numerals; i. e. सुपाद्, द्विपाद्, त्रिपाद् &c.; and also when the first member is used as a standard of comparison, but is a word other than हस्ति &c.; see P.V.4.138-14; e. g. व्याघ्रपाद्. The nom. pl. of पाद is often added to names of persons or titles of address to show great respect or veneration; मृष्यन्तु लवस्य बालिशतां तातपादाः U.6; जीवत्सु तातपादेषु 1.19; देवपादानां नास्माभिः प्रयोजनम् Pt.1; so एवमाराध्यपादा आज्ञापयन्ति Prab.1; so कुमारिलपादाः &c.

-2 A ray of light; बालस्यापि रवेः पादाः पतन्त्युपरि भूभृताम् Pt.1.328; Śi.9.34; R.16.53 (where the word has sense 1 also).

-3 The foot or leg of an inanimate object, as of a bed-stead; चतुष्पदी हि निःश्रेणी ब्रह्मण्येव प्रतिष्ठिता Mb.12.2.4.

-4 The foot or root of a tree; as in पादप.

-5 The foot of a mountain, a hill at the foot of a mountain (पादाः प्रत्यन्तपर्वताः); रेवां द्रक्ष्यस्युपलविषमे विन्ध्यपादे विशीर्णाम् Me.19; Ś.6.17.

-6 A quarter, fourth part; as in सपादो रूपकः 'one and one fourth rupee'; Ms.8.241; Y.2.174; कार्षापणे दीयमाने पादो$पि दत्तो भवति ŚB. on MS.6.7.2.

-7 The fourth part of a stanza, a line.

-8 The fourth part of a chap- ter or book, as of the Adhyāyas of Pāṇini, or of the Brahma-sūtras.

-9 A part in general.

-1 A column, pillar; सहस्रपादं प्रासादं......अधिरोहन्मया दृष्टः Mb.5.143.3.

-11 A foot as a measure equal to twelve Aṅgulis.

-12 The quadrant of a circle.

-13 The foot-hole or bottom of a water-skin; इन्द्रियाणां तु सर्वेषां यद्येकं क्षरतीन्द्रियम् । तेनास्य क्षरति प्रज्ञा दृतेः पादादिवोदकम् ॥ Ms.2.99.

-14 A wheel; गिरिकूबरपादाक्षं शुभवेणु त्रिवेणुमत् Mb.3.175.4; Ki.12 21.

-15 A golden coin (weighing one tola); स ह गवां सहस्रमव- रुरोध दश दश पादा एकैकस्याः शृङ्गयोराबद्धा बभुवुः Bṛi. Up.3.1.1.

-Comp. -अग्रम् the point or extremity of the foot; पादाग्रस्थितया मुहुः स्तनभरेणानीतया नम्रताम् Ratn.1.1.

-अङ्कः a foot-mark.

-अङ्गदम्, -दी an ornament for the foot, an anklet.

-अङ्गुलिः, -ली f. a toe.

-अङ्गुष्ठः the great toe.

-अङ्गुष्ठिका a ring worn on the great toe.

-अन्तः the point or extremity of the feet.

-अन्तरम् the interval of a step, distance of a foot. (

-रे) ind.

1 after the interval of a step.

-2 close or near to.

-अन्तिकम् ind. near to, towards any one.

-अम्बु n. butter-milk containing a fourth part of water.

-अम्भस् n. water in which the feet (of revered persons) have been washed.

-अरविन्दम्, -कमलम्, -पङ्कजम्, -पद्मम् a lotus-like foot.

-अर्घ्यम् a gift to a Brāhmāṇa or a venerable person.

-अर्धम् 1 half a quarter, an eighth; पादं पशुश्च योषिच्च पादार्धं रिक्तकः पुमान् Ms.8.44.

-2 half a line of a stanza.

-अलिन्दी a boat.

-अवनामः bowing to a person's feet; इति कृतवचनायाः कश्चिदभ्येत्य बिभ्यद्गलितनयनवारेर्याति पादावनामम् Śi.11.35.

-अवनेजः washing another's feet; विभ्व्यस्तवा- मृतकथोदवहास्त्रिलोक्याः पादावनेजसरितः शमलानि हन्तुम् Bhāg. 11.6.19.

-अवसेचनम् 1 washing the feet.

-2 the water used for washing the feet; दूरात् पादावसेचनम् Ms. 4.151.

-अष्ठीलः the ankle; मर्मस्वभ्यवधीत् क्रुद्धः पादाष्ठालैः सुदारुणैः Mb.1.8.24.

-आघातः a kick.

- आनत a. prostrate, fallen at the feet of; कयासि कामिन् सुरतापराधात् पादानतः कोपनयावधूतः Ku.3.8.

-आवर्तः 1 a wheel worked by the feet for raising up water from a well.

-2 a square foot.

-आसनम् a foot-stool.

-आस्फालनम् tram- pling or motion of the feet, floundering.

-आहतः a. kicked.

-आहति f.

1 treading or trampling.

-2 a kick.

-उदकम्, -जलम् 1 water for washing the feet.

-2 water in which the feet of sacred and revered persons are washed, and which is thus considered holy; विष्णु- पादोदकं तीर्थं जठरे धारयाम्यहम्.

-उदरः a serpent; यथा पादो- दरस्त्वचा विनिर्मुच्यते Praśna. Up.5.5.

-उद्धूतम् stamping the feet.

-कटकः, -कम्, -कीलिका an anklet.

-कृच्छ्रम् a vow in which taking of meals and observing a fast are done on alternate days; Y.

-क्षेपः 1 a foot- step.

-2 a kick with the foot.

-गण्डीरः a morbid swel- ling of the legs and feet.

-ग्रन्थिः the ankle.

-ग्रहणम् seizing or clasping the feet (as a mark of respectful salutation); अकारयत् कारयितव्यदक्षा क्रमेण पादग्रहणं सतीनाम् Ku.7.27.

-चतुरः, -चत्वरः 1 a slanderer.

-2 a goat.

-3 the fig-tree.

-4 a sand-bank.

-5 hail.

-चापल्यम् shuffling of the feet.

-चारः going on foot, walking; यदि च विहरेत् पादचारेण गौरी Me.62 'if Gaurī should walk on foot'; R.11.1

-2 the daily position of the planets.

-चारिन् a.

1 walking or going on foot.

-2 fighting on foot. (-m.)

1 a pedestrian.

-2 a foot-soldier.

-च्छेदनम् cutting off a foot; पादेन प्रहरन् कोपात् पादच्छेदन- मर्हति Ms.8.28.

-जः a sūdra; पादजोच्छिष्टकांस्यं यत्...... विशुद्धेद् दशभिस्तु तत् Mb.12.35.31.

-जलम् 1 butter-milk mixed with one fourth of water.

-2 water for the feet.

-जाहम् the tarsus.

-तलम् the sole of the foot.

-त्रः, -त्रा, -त्राणम् a boot or shoe.

-दारी, -दारिका a chap in the feet, chilblain.

-दाहः a burning sensation in the feet.

-धावनिका sand used for rubbing the feet.

-नालिका an anklet.

-निकेतः a foot-stool.

-न्यासः move- ment of the feet; पादन्यासो लयमनुगतः M.2.9.

-पः 1 a tree; निरस्तपादपे देशे एरण्डो$पि द्रुमायते H.1.67; अनुभवति हि मूर्ध्ना पादपस्तीव्रमुष्णम् Ś.5.7.

-2 a foot-stool. (

-पा) a shoe. ˚खण्डः, -ण्डम् a grove of trees. ˚रुहा a climbing plant.

-पद्धतिः f. a track.

-परिचारकः a humble servant.

-पालिका an anklet.

-पाशः 1 a foot-rope for cattle.

-2 an anklet of small bells &c.

(-शिकः, -शी) 1 a fetter; हस्तिपक-पादपाशिक-सैमिक-वनचर-पारिकर्मिकसखः Kau. A.

-2 a mat.

-3 a creeper.

-पीठः, -ठम् a foot-stool; चूडामणिभि- रुद्घृष्टपादपीठं महीक्षिताम् R.17.28; Ku.3.11.

-पीठिका 1 a vulgar trade (as that of a barber).

-2 white stone.

-पूरणम् 1 filling out a line; P.VI.1.134.

-2 an ex- pletive; तु पादपूरणे भेदे समुच्चये$वधारणे Viśva.

-प्रक्षालनम् washing the feet; पादप्रक्षालने वज्री Subhāṣ.

-प्रणामः prostration (at the feet).

-प्रतिष्ठानम् a foot-stool.

-प्रधारणम् a shoe.

-प्रसारणम् stretching out the feet.

-प्रहारः a kick.

-बद्ध a. consisting of verses (as a metre).

-बन्धनम् 1 a chain, fetter.

-2 a stock of cattle.

-भटः a foot soldier.

-भागः a quarter.

-मुद्रा a footprint. ˚पङ्क्तिः a track, trail.

-मूलम् 1 the tarsus.

-2 the sole of the foot.

-3 the heel.

-4 the foot of a mountain.

-5 a polite way of speaking of a person; देवपादमूलमागताहम् K.8.

-यमकः paronomasia within the Pādas.

-रक्षः 1 a shoe.

-2 a foot-guard; (pl.) armed men protecting the feet of an elephant in battle; शिरांसि पादरक्षाणां बीजवत् प्रवपन् मुहुः Mb.3.271.1.

-रक्षणम् 1 a cover for the feet.

-2 a leather boot or shoe.

-रजस् n. the dust of the feet.

-रज्जुः f. a tether for the foot of an elephant.

-रथी a shoe, boot.

-रोहः, -रोहणः the (Indian) fig-tree.

-लग्नः a. lying at a person's feet.

-लेपः an unguent for the feet.

-वन्दनम् saluting the feet.

-वल्मीकः elephantiasis.

-विरजस् f. a shoe, boot. (-m.) a god.

-वेष्टनिकः, -कम् a stocking.

-शाखा a toe.

-शैलः a hill at the foot of a mountain.

-शोथः swelling of the foot; अन्योन्योपद्रवकृतः शोथः पादसमुत्थितः । पुरुषं हन्ति नारीं तु मुखजो गुह्यजो ह्ययम् ॥ Mādhava.

-शौचम् cleaning the feet by washing, washing the feet; पादशौचेन गोविन्दः (तृप्तः) Pt.1.172.

-संहिता the junction of words in a quarter of a stanza.

-सेवनम्, -सेवा 1 showing respect by touching the feet.

-2 service.

-स्तम्भः a supporting beam, pillar, post.

-स्फोटः 'cracking of the feet', chilblain.

-हत a. kicked.

-हर्षः numbness of the feet after pressure upon the crural nerves; हृष्यतः चरणौ यस्य भवतश्च प्रसुप्तवत् । पादहर्षः सः विज्ञेयः कफवातप्रकोपजः ॥ Suśruta.

-हीनजलम् Water with a portion boiled,

-हीनात् ind.

1 without division or transition

-2 all at once.

वात p. p. [वा-क्त]

1 Blown.

-2 Desired or wished for, solicited.

-तः 1 Air, wind.

-2 The god of wind, the deity presiding over wind.

-3 Wind, as one of the three humours of the body.

-4 Gout, rheumatism.

-5 Inflammation of the joints.

-6 A faithless lover (

धृष्ट).

-7 Wind emitted from the body; Mb.

-8 Morbid affection of the windy humour, flatulence.

-Comp. -अटः 1 an antelope (वातमृग).

-2 a horse of the sun.

-अण्डः a disease of the testicles; वृषणौ दूषयेद्वायुः श्लेष्मणा यस्य संवृतः । तस्य मुष्कश्चलत्येको रोगो वाताण्डसंज्ञकः ॥ Mādhava- kara.

-अतिसारः dysentery caused by some derange- ment or vitiation of the bodily wind.

-अदः the almond tree.

-अध्वन् m. an air-hole, window; वाताध्वरोमविवरस्य च ते महित्वम् Bhāg.1.14.11.

-अयम् a leaf.

-अयनः a horse.

(-नम्) 1 a window, an air-hole; कटाक्षैर्नारीणां कुवलयितवातायनमिव Māl.2.11; Ku.7.59; R.6.24;13. 21.

-2 a porch, portico.

-3 a pavilion.

-अयुः an ante- lope.

-अरिः 1 the castor-oil tree.

-2 N. of several plants:-- शतमूली, शेफालिका, यवानी, भार्गी, स्नुही, विडंग, शूरण, जतुका &c.

-अश्वः a very fleet or swift horse.

-अष्ठीला a hard globular swelling in the lower belly.

-आख्यम् a house with two halls (one looking south and the other east).

-आत्मजः 1 N. of Hanumat; वातात्मजं वानर- यूथमुख्यं श्रीरामदूतं शरणं प्रपद्ये Rāma-rakṣā 33.

-2 N. of Bhīmasena.

-आप्यम् 1 fermentation.

-2 Soma.

-3 water.

-आमोदा musk.

-आलिः, -ली f. a whirl-wind; एतेन वातालीपुञ्जितेन शुष्कपर्णपुटेन प्रच्छादयामि Mk.8.

- आहत a.

1 shaken by the wind.

-2 affected by gout.

-आहतिः f. a violent gust of wind.

-आहार a. one who feeds only on air.

-उपसृष्ट a. rheumatic, gouty.

-ऋद्धिः f.

1 excess of wind.

-2 a mace, a club, stick tipped with iron.

-कण्टकः a particular pain in the ankle.

-कर्मन् n. breaking wind.

-कुण्डलिका scanty and painful flow of urine.

-कुम्भः the part of an elephant's forehead below the frontal sinuses.

-केतुः 1 dust.

-2 cloud.

-केलिः 1 amorous discourse, the low whispering of lovers.

-2 the marks of finger-nails on the person of a lover.

-कोपन a. exciting wind (in the body).

-क्षोभः distur- bance of wind in the body.

-गामिन् m. a bird.

-गुल्मः 1 a high wind, strong gale.

-2 rheumatism.

-घ्नी N. of some plants (Mar. सालवण, आस्कंध).

-चक्रम् the circular markings of a compass.

-चटकः the तित्तिर bird.

-जम् a kind of colic.

-ज्वरः fever arising from vitiated wind.

-तूलम् cottony seeds floating in the air.

-थुडा (also वातखुडा, वातहुडा)

1 a high wind.

-2 acute gout.

-3 a kind of smallpox.

-4 a lovely woman.

-ध्वजः 1 a cloud.

-2 dust.

-पटः a sail.

-पण्डः a kind of impotent man.

-पातः a gust of wind.

-पित्तम् a form of gout.

-पुत्रः 1 a cheat.

-2 N. of Bhīma or Hanumat.

-पोथः, -पोथकः the tree called पलाश.

-प्रकोपः excess of wind.

-प्रमी m., f. a swift antelope.

-प्रमेहः a kind of urinary disease.

-प्रवाहिका a kind of अतिसार disease

-फुल्लान्त्रम् flatulence in the bowels (caused by indigestion).

-मण्डली a whirl-wind; रजसा सहसावर्तं वितेने वातमण्डली Śiva B.11.42.

-मार्गः the sky.

-मृगः a swift antelope.

-रक्तम्, -शोणितम् acute gout; कृत्स्नं रक्तं विदहत्याशु तच्च, दुष्टं स्रस्तं पादयोश्चीयते तु । तत्संपृक्तं वायुना दूषितेन तत्प्राबल्यादुच्यते वातरक्तम् ॥.

-रङ्गः the fig-tree.

-रथः a cloud.

-रूषः 1 a storm, violent wind, tempest.

-2 the rainbow.

-3 a bribe.

-रेचकः 1 a gust of wind.

-2 a braggart.

-रोगः, -व्याधिः 1 gout or rheumatism.

-2 (वातव्याधिः) N. of an ancient authority on अर्थशास्त्र referred to by Kauṭilya.

-वस्तिः f. suppression of urine.

-वृद्धिः f. swelled testicle.

-वैरिन् m the castor-oil tree.

-शीर्षम् the lower belly.

-शूलम् colic with flatulence.

-संचारः hiccough.

-सह a. gouty.

-सारथिः fire.

-स्कन्धः the quarter from which the wind blows.

अनाहत a.

1 Unbeaten, unwounded, intact.

-2 [आहतं छेदो भोगो वा तन्नास्ति यस्य] New and unbleached (as cloth) (Mar. कोरें).

-3 Not produced by beating (as sound).

-4 Not multiplied.

-तम्, -तः The 4th of the mystical Chakras in the body, (तन्त्रशास्त्रे प्रसिद्धं हृदयस्थितं सुषुम्णा- मध्यस्थं द्वादशदलपद्मम्); शब्दो ब्रह्ममयः शब्दो$नाहतो यत्र दृश्यते । अनाहताख्यं तत् पद्मं मुनिभिः परिकीर्तितम् ॥

-Comp. -नादः Sound ओम्.

अस्त्रम् [अस्यते क्षिप्यते अस् ष्ट्रन् Uṇ.4.158.]

1 A missile; a weapon in general; प्रयुक्तमप्यस्त्रमितो वृथा स्यात् R.2.34; प्रत्याहतास्त्रो गिरिशप्रभावात् 2.41;3.58; अशिक्षतास्त्रं पितुरेव R.3.31 the science of missiles. महर्षेरग्निवेशस्य सकाशमह- मच्युत । अस्त्रार्थमगमं पूर्वं धनुर्वेदचिकीर्षया ॥ Mb.1.131.4. धनुर्वेद- संहिता mentions various kinds of missiles (179-82) as ब्रह्मास्त्र, ब्रह्मदण्डक, ब्रह्मशिरस, पाशुपत, वायव्य, आग्नेय, नारसिंह &c.

-2 An arrow; sword.

-3 A bow.

-Comp. -अ (आ) गारम् an arsenal, armoury.

-आघातः a wound, a cut (made by a weapon).

- आहत a. struck, wounded, killed.

-कष्टक [अस्त्रं कण्टक इव] an arrow.

-कारः, -कारकः, -कारिन् a maker of weapons.

-क्षेपक a. shooting arrows.

-ग्रामः A heap or collection of different missiles or weapons; Ve.

-चिकित्सक a. surgeon.

-चिकित्सा surgery.

-जित् m. N. of a plant.

-जीवः, -जीविन्. m.

-धारिन् m. a soldier, professional warrior.

-धारणम् the bearing of arms.

-निवारणम् the warding of a weapon.

-पातिन् A gunner; अस्त्रपातिभिरावृतम् Śukra.4.137.

-भृत् m. A shooter; Rām.5.

-मन्त्रः a Mantra to be repeated in discharging or withdrawing a missile; संमोहनं नाम सखे ममास्त्रं प्रयोग- संहारविभक्तमन्त्रम् R.5.57,59.

-मर्जः, -र्जकः a furbisher.

यन्त्रम् A kind of missile (कंचिन्मर्मदेशमाक्षिप्य येन शत्रोरुत्क्षेपणमपक्षेपणं च क्रियते तदस्त्रयन्त्रम् । इति नीलकण्ठः) Mb.9.57.18.

-युद्धम् fighting with weapons.

-लाघवम् dexterity in wielding or throwing missiles.

-विद् a. skilled in the science of arms.

-विद्या, -शास्त्रम्, -वेदः the art of science of throwing missiles, military science, science of arms; अस्त्रवेदमधिगम्य तत्त्वतः Ki.13.62, U.6.9.

-वृष्टि f. a shower of missiles.

-शस्त्रम् all sorts of weapons.

-शिक्षा military exercise.

-सायकः 1 an iron arrow.

-2 the नाराच missile.

-हीन a. unarmed.

अह् I. 1 Ā. or 1 U.

1 = अंह q. v. -II. 1 P. to sing together, compose, celebrate. prepare, -III. 5. P. (अह्नोति, आहीत्, आह) To pervade. -IV. (a defective verb preserved only in five forms; आत्थ, आहथुः, आह, आहतुः, आहुः)

1 To say, speak, mention.

-2 To acknow- ledge, accept, state.

-3 To declare, express, signify.

-4 To hold, consider, regard; स्थाणुच्छेदस्य केदारमाहुः शल्यवतो मृगम् Ms.9.44.

-5 To call.

आह ind.

1 An interjection showing (a reproof; (b) severity; (c) command; (d) casting, sending.

-2 An irregular verbal form of the 3rd. pers. sing. Pres. of a defective verb meaning 'to say', or 'to speak' (supposed by Indian grammarians to be derived from ब्रू and by European scholars from अह्र; the only forms of the root existing in the language are:- आत्थ, आहथुः, आह, आहतुः, and आहुः).

आहन् 2 P.

1 To strike, hit, beat; कुट्टिममाजघान K. 1; परस्य शिर आहन्ति Sk; Ś.7.17; दुर्जयान् करिणः... आहन्यात् Kām.19.6; said to be Ātm. when the object is some limb of one's own body; आहते शिरः; but cf. आजघ्ने विषमविलोचनस्य वक्षः Ki.17.63; so आहध्वं मा रघूत्तमम्; Bk.8.15,5.12 (see Sk. on P.I.3.28 also).

-2 To strike, ring, beat (as a bell, drum &c.) तुमुलकलनिनादं तूर्यमाजध्नुरन्ये Bk.1.27,17.7; Me.68; R.17.11.

-3 To kill, slaughter.

पदम् [पद्-अच्]

1 A foot (said to be m. also in this sense); पदेन on foot; शिखरिषु पदं न्यस्य Me.13; अपथे पदमर्पयन्ति हि R.9.74 'set foot on (follow) a wrong road'; 3.5;12.52; पदं हि सर्वत्र गुणैर्निधीयते 3.62 'good qualities set foot everywhere' i. e. command notice or make themselves felt; जनपदे न गदः पदमादधौ 9.4. 'no disease stepped into the country'; यदवधि न पदं दधाति चित्ते Bv.2.14; पदं कृ (a) to set foot in, on or over (lit.); शान्ते करिष्यसि पदं पुनराश्रमे$स्मिन् Ś.4.2. (b) to enter upon or into, take possession of, occupy (fig.); कृतं वपुषि नवयौवनेन पदम् K.137; कृतं हि मे कुतूहलेन प्रश्नाशया हृदि पदम् 133; so Ku.5.21; Pt.1.24; कृत्वा पदं नो गले Mu.3.26 'in defiance of us'; (lit. planting his foot on our neck); मूर्ध्नि पदं कृ 'to mount on the head of', 'to humble'; पदं मूर्ध्नि समाधत्ते केसरी मत्तदन्तिनः Pt.1.327; आकृतिविशेषेष्वादरः पदं करोति M.1 'good forms attract attention (command respect); जने सखी पदं कारिता Ś.4; 'made to have dealings with (to confide in)'; धर्मेण शर्वे पार्वतीं प्रति पदं कारिते Ku.6.14.

-2 A step, pace, stride; तन्वी स्थिता कतिचिदेव पदानि गत्वा Ś.2.13; पदे पदे 'at every step'; अक्षमालामदत्त्वा पदात् पदमपि न गन्तव्यम् or चलितव्यम् 'do not move even a step' &c.; पितुः पदं मध्यममुत्पतन्ती V.1.19 'the middle pace or stride of Viṣṇu.'; i. e. the sky (for mythologically speaking, the earth, sky, and lower world are considered as the three paces of Viṣṇu in his fifth or dwarf incarnation वामनावतार); so अथात्मनः शब्दगुणं गुणज्ञः पदं विमानेन विगाहमानः R.13.1.

-3 A foot-step, foot- print, foot-mark; पदपङ्क्तिः Ś.3.7; or पदावली foot-prints; पदमनुविधेयं च महताम् Bh.2.28 'the foot-steps of the great must be followed'; पदैगृर्ह्यते चौरः Y.2.286.

-4 A trace, mark, impression, vestige; रतिवलयपदाङ्के चापमासज्य कण्ठे Ku.2.64; Me.37,98; M.3.

-5 A place, position, station; अधो$धः पदम् Bh.2.1; आत्मा परिश्रमस्य पदमुपनीतः Ś.1, 'brought to the point of or exposed to trouble'; तदलब्धपदं हृदि शोकघने R.8.91, 'found no place in (left no impression on) the heart'; अपदे शङ्कितो$स्मि M.1, 'my doubts were out of place', i. e. groundless; कृशकुटुम्बेषु लोभः पदमधत्त Dk.162; Ku.6.72;3.4; R.2.5;9.82; कृतपदं स्तनयुगलम् U.6.35, 'brought into relief or bursting forth'.

-6 Dignity, rank, office, station or position; भगवत्या प्रश्निकपदमध्यासितव्यम् M.1; यान्त्येवं गृहिणीपदं युवतयः Ś.4.18, 'attain to the rank or position, &c.; स्थिता गृहिणीपदे 4.19; so सचिव˚, राज˚ &c.

-7 Cause, subject, occasion, thing, matter, business, affair; व्यवहारपदं हि तत् Y.2.5; 'occasion or matter of dispute, title of law, judicial proceeding'; Ms.8.7; सतां हि सन्देहपदेषु वस्तुषु Ś.1.22; वाञ्छितफलप्राप्तेः पदम् Ratn.1.6.

-8 Abode, object, receptacle; पदं दृशः स्याः कथमीश मादृशाम् Śi.1.37; 15.22; अगरीयान्न पदं नृपश्रियः Ki.2.14; अविवेकः परमापदां पदम् 2.3; के वा न स्युः परिभवपदं निष्फलारम्भयत्नाः Me.56; संपदः पदमापदाम् H.4.65.

-9 A quarter or line of a stanza, verse; विरचितपदम् (गेयम्) Me.88,15; M.5.2; Ś.3.14.

-1 A complete or inflected word; सुप्तिडन्तं पदम् P.I. 4.14. वर्णाः पदं प्रयोगार्हानन्वितैकार्थबोधकाः S. D.9; R.8.77; Ku.4.9.

-11 A name for the base of nouns before all consonantal case-terminations except nom. singular.

-12 Detachment of the Vedic words from one another, separation of a Vedic text into its several constituent words; वेदैः साङ्गपदक्रमोपनिषदैर्गायन्ति यं सामगाः Bhāg.12.13.1.

-13 A pretext; अनिभृतपदपातमापपात प्रियमिति कोपपदेन कापि सख्या Śi.7.14.

-14 A sqare root.

-15 A part, por- tion or division (as of a sentence); as त्रिपदा गायत्री.

-16 A measure of length.

-17 Protection, preservation; ते विंशतिपदे यत्ताः संप्रहारं प्रचक्रिरे Mb.7.36.13.

-18 A square or house on a chessboard; अष्टापदपदालेख्यैः Rām.

-19 A quadrant.

-2 The last of a series.

-21 A plot of ground.

-22 (In Arith.) Any one in a set of numbers the sum of which is required.

-23 A coin; माता पुत्रः पिता भ्राता भार्या मित्रजनस्तथा । अष्टापदपदस्थाने दक्षमुद्रेव लक्ष्यते ॥ Mb.12.298.4. (com. अष्टापदपदं सुवर्णकार्षापणः).

-24 A way, road; षट्पदं नवसंख्यानं निवेशं चक्रिरे द्विजाः Mb.14.64.1.

-25 Retribution (फल); ईहोपरमयोर्नॄणां पदान्यध्यात्मचक्षुषा Bhāg.7.13.2.

-दः A ray of light.

-Comp. -अङ्कः, चिह्नम् a foot-print.

-अङ्गुष्ठः the great toe, thumb (of the foot).

-अध्ययनम् study of the Vedas according to the पदपाठ q. v.

-अनुग a.

1 following closely, being at the heels of (gen.).

-2 suitable, agreeable to. (

-गः) a follower, companion; एतान्निहत्य समरे ये चृ तस्य पदानुगाः । तांश्च सर्वान् विनिर्जित्य सहितान् सनराधिपान् ॥ Mb.3.12.6.

-अनुरागः 1 a servant.

-2 an army.

-अनुशासनम् the science of words, grammar.

-अनुषङ्गः anything added to a pada.

-अन्तः 1 the end of a line of a stanza.

-2 the end of a word.

-अन्तरम् another step, the interval of one step; पदान्तरे स्थित्वा Ś.1; अ˚ closely, without a pause.

-अन्त्य a. final.

-अब्जम्, -अम्भोजम्, -अरविन्दम्, -कमलम्, -पङ्कजम्, -पद्मम् a lotus-like foot.

-अभिलाषिन् a. wishing for an office.

-अर्थः 1 the meaning of a word.

-2 a thing or object.

-3 a head or topic (of which the Naiyāyikas enumerate 16 subheads).

-4 anything which can be named (अभिधेय), a category or predicament; the number of such categories, according to the Vaiśeṣikas, is seven; according to the Sāṅkhyas, twentyfive (or twenty-seven according to the followers of Patañjali), and two according to the Vedāntins.

-5 the sense of another word which is not expressed but has to be supplied. ˚अनुसमयः preforming one detail with reference to all things or persons concerned; then doing the second, then the third and so on (see अनुसमय). Hence पदार्थानुसमयन्याय means: A rule of interpretation according to which, when several details are to be performed with reference to several things or persons, they should be done each to each at a time.

-आघातः 'a stroke with the foot', a kick.

-आजिः a foot-soldier.

-आदिः 1 the beginning of the line of a stanza.

-2 the beginning or first letter of a word. ˚विद् m. a bad student (knowing only the beginnings of stanzas).

-आयता a shoe.

-आवली a series of words, a continued arrangement of words or lines; (काव्यस्य) शरीरं तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्नापदावली Kāv. 1.1; मधुरकोमलकान्तपदावलीं शृणु तदा जयदेवसरस्वतीम् Gīt.1.

-आसनम् a foot-stool.

- आहत a. kicked.

-कमलम् lotus-like foot.

-कारः, -कृत् m. the author of the Padapāṭha.

-क्रमः 1 walking, a pace; न चित्रमुच्चैः श्रवसः पदक्रमम् (प्रशशंस) Śi.1.52.

-2 a particular method of reciting the Veda; cf. क्रम.

-गः a foot-soldier.

-गतिः f. gait, manner of going.

-गोत्रम् a family supposed to preside over a particular class of words.

-छेदः, -विच्छेदः, -विग्रहः separation of words, resolu- tion of a sentence into its constituent parts.

-च्युत a. dismissed from office, deposed.

-जातम् class or group of words.

-दार्ढ्यम् fixedness or security of text.

-न्यासः 1 stepping, tread, step.

-2 a foot-mark.

-3 position of the feet in a particular attitude.

-4 the plant गोक्षुर.

-5 writing down verses or quarters of verses; अप्रगल्भाः पदन्यासे जननीरागहेतवः । सन्त्येके बहुलालापाः कवयो बालका इव ॥ Trivikramabhaṭṭa.

-पङ्क्तिः f.

1 a line of foot-steps; द्वारे$स्य पाण्डुसिकते पदपङ्क्तिर्दृश्यते$भिनवा Ś.3.7; V.4.6.

-2 a line or arrangement of words, a series of words; कृतपदपङ्क्तिरथर्वणेव वेदः Ki.1.1.

-3 an iṣtakā or sacred brick.

-4 a kind of metre.

-पाठः an arrangement of the Vedic text in which each word is written and pronounced in its original form and independently of phonetic changes (opp. संहितापाठ).

-पातः, विक्षेपः a step, pace (of a horse also).

-बन्धः a foot-step, step.

-भञ्जनम् analysis of words, etymology.

-भञ्जिका 1 a commentary which separates the words and analyses the compounds of a passage.

-2 a register, journal.

-3 a calendar.

-भ्रंशः dismissal from office.

-माला a magical formula.

-योपनम् a fetter for the feet (Ved.).

-रचना 1 arrangement of words.

-2 literary composition.

-वायः Ved. a leader.

-विष्टम्भः a step, footstep.

-वृत्तिः f. the hiatus between two words.

-वेदिन् a linguist, philologist.

-व्याख्यानम् interpreta- tion of words.

-शास्त्रम् the science of separately written words.

-संघातः (टः) 1 connecting the words which are separated in the संहिता.

-2 a writer, an annotator.

-संधिः m. the euphonic combination of words.

-स्थ a.

1 going on foot.

-2 being in a position of authority or high rank.

-स्थानम् a foot-print.

फालः लम् 1 A ploughshare; Ms.6.16.

-2 Separa- tion of the hair on each side of the head (सीमान्तभाग); द्विफालबद्धाश्चिकुराः शिरःस्थितम् N.1.16.

-3 A sort of spade.

-4 A bundle.

-5 The forehead (for भाल).

-लः 1 An epithet of Balarāma.

-2 Of Śiva.

-3 The citron. tree.

-लम् 1 A garment of cotton.

-2 A ploughed field.

-Comp. -आहत a. ploughed, tilled.

-कृष्ट a.

1 tilled.

-2 produced by cultivation; न फालकृष्टमश्नीयात् Ms. 6.16. (

-ष्टम्) a ploughed field.

-गुप्तः N. of Balarāma.

शरः [शॄ-अच्]

1 An arrow, a shaft; क्व च निशितनिपाता वज्रसाराः शरास्ते Ś.1.1; शरश्च त्रिविधो ज्ञेयः स्त्री पुमाँश्च नपुंसकः । अग्रस्थूलो भवेन्नारी पश्चात्स्थूलो भवेत् पुमान् । समो नपुंसको ज्ञेयः Dhanur. 62-63.

-2 A kind of white reed or grass (Mar. देवनळ, बोरू); कुशकाशशरैः पर्णैः सुपरिच्छादितां तथा Rām.3.15.22; शरकाण्डपाण्डुगण्डस्थला M.3.8; मुखेन सीता शरपाण्डुरेण R.14.26; Śi.11.3.

-3 The cream of slightly curdled milk, cream; आपो वा अर्कस्तद्यदपां शर आसीत् सम- हन्यत सा पृथिवी Bṛi. Up.1.2.2.

-4 Hurt, injury, wound.

-5 The number 'five'; cf. शराग्नि q. v.

-6 (In astr.) The versed sine of an arc.

-7 Kuśa grass; तथा शरेष्वपि MS.8.3.33 (शरशब्दस्यापि कुशेषु प्रयोगो दृश्यते ŚB. on ibid.); भृशरसं शरसंहितकान्तिके Rām. ch.4.7.

-रम् Water.

-Comp. -अग्निः the number 'thirtyfive'; शराग्निपरिमाणं च तत्रासौ वसते सुखम् Mb.13.17.26.

-अग्ऱ्यः an excellent arrow.

-अभ्यासः, -आघातः archery.

-असनम्, -आस्यम् an arrowshooter, a bow; शरासनं तेषु विकृष्यतामिदम् Ś.6.28; R.3.52; Ku.3.64.

-आक्षेपः flight of arrows.

-आरोपः, -आवापः a bow; तान् गृहीतशरावापान् Mb.1.189.13; आवापः also means quiver; चिच्छेद कार्मुकं दीप्तं शरावापं च सत्वरम् Mb. 6.9.61.

-आवरः a quiver; शरावरौ शरैः पूर्णौ Rām.3. 64.49. (

-रम्) a coat of mail; तच्चाग्निसदृशं दीप्तं रावणस्य शरावरम् Rām.3.51.14.

-आवरणम् a shield; शितनिस्त्रिंश- हस्तस्य शरावणधारिणः Mb.6.61.28.

-आश्रयः a quiver.

-आसः a bow; Bhāg.

- आहत a. struck by an arrow.

-इषीका an arrow.

-इष्टः the mango tree.

-उपासनम् archery practice; स्मारी शरोपासनवेदिकेव N.14.54.

-ओघः a shower or multitude of arrows.

-काण़्डः 1 a reed- stalk.

-2 a shaft of an arrow.

-क्षेपः the range of an arrow-shot.

-घातः shooting with arrows, archery.

-जम् fresh butter.

-जः N. of Kārtikeya.

-जन्मन् m. an epithet of Kārtikeya; उमावृषाङ्कौ शरजन्मना यथा R.3.23.

-जालम् a multitude or dense mass of arrows; शरजालावृते व्योम्नि च्छायाभूते समन्ततः Mb.4.59.3.

-दुर्दिनम् a shower of arrows; Rām.

-धिः a quiver; सहशरधि निजं तथा कार्मुकम् Ki.18.16.

-पातः an arrow's flight. ˚स्थानम् a bow shot.

-पुङ्खः, -पुङ्खा the feathered end of an arrow.

-प्रवेगः a swift arrow.

-फलम् the blade or barb of an arrow.

-भङ्गः N. of a sage whom Rāma visited in the Daṇḍaka forest; अदः शरण्यं शरभङ्ग- नाम्नस्तपोवनं पावनमाहिताग्नेः R.13.45.

-भूः N. of Kārtikeya.

-भृष्टिः f. the point of an arrow.

-मल्लः a bow-man, an archer.

-यन्त्रकम् the string on which the palm-leaves of a manuscript are filed.

-वनम् (वणम्) 1 a thicket of reeds; आराध्यैनं शरवणभवं देवमुल्लङ्घिताध्वा Me.47. °reee;उद्भवः, ˚भवः epithets of Kārtikeya.

-2 a bed of Kuśa grass; शरवणमेवेदं कुशवनमिति ŚB. on MS.8.3.33.

-वर्षः a shower or volley of arrows.

-वाणिः 1 the head of an arrow.

-2 an ar- cher.

-3 a maker of arrows.

-4 a foot-soldier.

-वृष्टिः f. a shower of arrows.

-व्रातः a mass or multitude of arrows.

-संधानम् taking aim with an arrow; शरसंधानं नाटयति Ś.1.

-संबाध a. covered with arrows; किमुक्तैः शर- संबाधाम् U.4.28 (v. l.).

-स्तम्बः a clump of reeds.

स्व pron. a.

1 One's own, belonging to oneself, often serving as a reflexive pronoun; स्वनियोगमशून्यं कुरु Ś.2; प्रजाः प्रजाः स्वा इव तन्त्रयित्वा 5.5; oft. in comp. in this sense; स्वपुत्र, स्वकलत्र, स्वद्रव्य.

-2 Innate, natural, inherent, peculiar, inborn; सूर्यापाये न खलु कमलं पुष्यति स्वामभिख्याम् Me.82; Ś.1.19; स तस्य स्वो भावः प्रकृतिनियतत्वादकृतकः U. 6.14.

-3 Belonging to one's own caste or tribe; शूद्रैव भार्या शूद्रस्य सा च स्वा च विशः स्मृते Ms.3.13;5.14.

-स्वः 1 One's own self.

-2 A relative, kinsman; एनं स्वा अभि- संविशन्ति भर्ता स्वानां श्रेष्ठः पुर एता भवति Bṛi. Up.1.3.18; (दौर्गत्यं) येन स्वैरपि मन्यन्ते जीवन्तो$पि मृता इव Pt.2.1; Ms. 2.19.

-3 The soul.

-4 N. of Viṣṇu.

-स्वा A woman of one's own caste.

-स्वः, -स्वम् 1 Wealth, property; as in निःस्व q. v.

-2 (In alg.) The plus or affirmative quantity; cf. धनः; स्वशब्दो$यमात्मीयधनज्ञातीनां प्रत्येकं वाचको न समुदायस्य ŚB. on MS.6.7.2. The Ego.

-4 Nature (स्वभावः); वृत्तिर्भूतानि भूतानां चराणामचराणि च । कृता स्वेन नृणां तत्र कामाच्चोदनयापि वा ॥ Bhāg.12.7.13.

-Comp. -अक्षपादः a follower of the Nyāya system of philosophy.

-अक्षरम् one's own hand-writing.

-अधिकारः one's own duty or sway; स्वाधिकारात् प्रमत्तः Me.1; स्वाधिकारभूमौ Ś.7.

-अधिपत्यम् one's own supremacy, sovereignty.

-अधि- ष्ठानम् one of the six Chakras or mystical circles of the body.

-अधीन a.

1 dependent on oneself, self-dependent.

-2 independent.

-3 one's own subject.

-4 in one's own power; स्वाधीना वचनीयतापि हि वरं बद्धो न सेवाञ्जलिः Mk.3. 11. ˚कुशल a. having prosperity in one's own power; स्वाधीनकुशलाः सिद्धिमन्तः Ś.4. ˚ पतिका, ˚भर्तृका a woman who has full control over her husband, one whose husband is subject to her; अथ सा निर्गताबाधा राधा स्वाधीनभर्तृका । निजगाद रतिक्लान्तं कान्तं मण्डनवाञ्छया Gīt.12; see S. D.112. et seq.

-अध्यायः 1 self-recitation, muttering to oneself.

-2 study of the Vedas, sacred study, perusal of sacred books; स्वाध्यायेनार्चयेदृषीन् Ms.3.81; Bg.16.1; T. Up.1.9.1.

-3 the Veda itself.

-4 a day on which sacred study is enjoined to be resumed after suspension. ˚अर्थिन् m. a student who tries to secure his own livelihood during his course of holy study; Ms.11.1.

-अध्यायिन् m.

1 a student of the Vedas.

-2 a tradesman.

-अनुभवः, अनुभूतिः f.

1 self-experience.

-2 self-knowledge; स्वानुभूत्येकसाराय नमः शान्ताय तेजसे Bh.2.1. अनुभावः love for property.

-अनुरूप a.

1 natural, inborn.

-2 worthy of oneself.

-अन्तम् 1 the mind; मम स्वान्तध्वान्तं तिरयतु नवीनो जलधरः Bv.4.5; Mv.7.17.

-2 a cavern.

-3 one's own death, end.

-अर्जित a. self-acquired.

-अर्थ a.

1 self-interested.

-2 having its own or true meaning.

-3 having one's own object or aim.

-4 pleonastic.

(-र्थः) 1 one's own interest, self-interest; सर्वः स्वार्थं समीहते Śi.2.65; स्वार्थात्सतां गुरुतरा प्रणयिक्रियैव V. 4.15.

-2 own or inherent meaning; स्वार्थे णिच्, स्वार्थे कप्रत्ययः &c.; परार्थव्यासङ्गादुपजहदथ स्वार्थपरताम् Bv.1.79 (where both senses are intended).

-3 = पुरुषार्थः q. v.; Bhāg.12.2.6. ˚अनुमानम् inference for oneself, a kind of inductive reasoning, one of the two main kinds of अनुमान, the other being परार्थानुमान. ˚पण्डित a.

1 clever in one's own affairs.

-2 expert in attending to one's own interests. ˚पर, ˚परायण a. intent on securing one's own interests, selfish; परार्थानुष्ठाने जडयति नृपं स्वार्थपरता Mu.3.4. ˚विघातः frustration of one's object. ˚सिद्धिः f. fulfilment of one's own object.

-आनन्दः delight in one's self.

-आयत्त a. subject to, or dependent upon, oneself; स्वायत्तमेकान्तगुणं विधात्रा विनिर्मितं छादनमज्ञतायाः Bh. 2.7.

-आरब्ध, -आरम्भक a. self-undertaken.

- आहत a. coined by one's self.

-इच्छा self-will, own inclination. ˚आचारः acting as one likes; self-will. ˚मृत्युः an epithet of Bhīṣma.

-उत्थ a. innate.

-उदयः the rising of a sign or heavenly body at any particular place.

-उपधिः a fixed star.

-कम्पनः air, wind.

-कर्मन् one's own duty (स्वधर्म); स्वकर्मनिरतः सिद्धिं यथा विन्दति तच्छृणु Bg.18. 45.

-कर्मस्थ a. minding one's own duty; अधीयीरंस्त्रयो वर्णाः स्वकर्मस्था द्विजातयः Ms.1.1.

-कर्मिन् a. selfish.

-कामिन् a. selfish.

-कार्यम् one's own business or interest.

-कुलक्षयः a fish.

-कृतम् a deed done by one's self.

-कृतंभुज् a. experiencing the results of former deeds (प्रारब्धकर्म); मा शोचतं महाभागावात्मजान् स्वकृतंभुजः Bhāg.1. 4.18.

-गतम् ind. to oneself, aside (in theatrical lang- uage).

-गृहः a kind of bird.

-गोचर a. subject to one's self; स्वगोचरे सत्यपि चित्तहारिणा Ki.8.13.

-चर a. self-moving.

-छन्द a.

1 self-willed, uncontrolled, wanton.

-2 spontaneous.

-3 wild. (

-न्दः) one's own will or choice, own fancy or pleasure, independence. (

-न्दम्) ind. at one's own will or pleasure, wantonly, volunta- rily; स्वच्छन्दं दलदरविन्द ते मरन्दं विन्दन्तो विदधतु गुञ्जितं मिलिन्दाः Bv.1.15.

-ज a.

1 self-born.

-2 natural (स्वाभाविक); आगता त्वामियं बुद्धिः स्वजा वैनायिकी च या Rām.2.112.16.

(-जः) 1 a son or child.

-2 sweat, perspiration.

-3 a viper. (

-जा) a daughter. (

-जम्) blood.

-जनः 1 a kinsman, relative; इतःप्रत्यादेशात् स्वजनमनुगन्तुं व्यवसिता Ś. 6.8; Pt.1.5.

-2 one's own people or kindred, one's household. ˚गन्धिन् a. distantly related to. (स्वजनायते Den. P. 'becomes or is treated as a relation'; Pt.1.5.)

-जातिः 1 one's own kind.

-2 one's own family or caste.

-ज्ञातिः a kinsman.

-ता personal regard or interest; अस्यां मे महती स्वता Svapna.1.7.

-तन्त्र a.

1 self-dependent, uncontrolled, independent, self-willed.

-2 of age, full-grown. (

-न्त्रम्) one's own (common group of) subsidiaries; जैमिनेः परतन्त्रापत्तेः स्वतन्त्रप्रतिषेधः स्यात् MS. 12.1.8. (

-न्त्रः) a blind man.

-दृश् a. seeing one's self; ईयते भगवानेभिः सगुणो निर्गुणः स्वदृक् Bhāg.3.32.36.

-देशः one's own country, native country. ˚जः, ˚बन्धुः a fellow countryman.

-धर्मः 1 one's own religion.

-2 one's own duty, the duties of one's own class; Ms.1.88,91; स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः Bg.3.35.

-3 peculiarity, one's own rights.

-निघ्न a. depending on or subservi- ent to oneself; (पुराणि च) निगृह्य निग्रहाभिज्ञो निन्ये नेता स्वनिघ्नताम् Śiva B.25.9.

-पक्षः 1 one's own side or party.

-2 a friend.

-3 one's own opinion.

-पणः one's own stake.

-परमण्डलम् one's own and an enemy's country.

-प्रकाश a.

1 self-evident.

-2 self-luminous.

-प्रतिष्ठ a. astringent.

-प्रधान a. independent.

-प्रयोगात् ind. by means of one's own efforts.

-बीजः the soul.

-भटः 1 one's own warrior.

-2 bodyguard.

-भावः 1 own state.

-2 an essential or inherent property, natu- ral constitution, innate or peculiar disposition, nature; स्वभावहेतुजा भावाः Mb.12.211.3; पौरुषं कारणं केचिदाहुः कर्मसु मानवाः । दैवमेके प्रशंसन्ति स्वभावमपरे जनाः ॥ 12.238.4; Bg.5.14; स्वभावो दुरतिक्रमः Subhāṣ.; so कुटिल˚, शुद्ध˚, मृदु˚, चपल˚, कठिन˚ &c. ˚आत्मक a. natural, inborn; स्वभावतः प्रवृत्तो यः प्राप्नोत्यर्थ न कारणात्। तत् स्वभावात्मकं विद्धि फलं पुरुष- सत्तम ॥ Mb.3.32.19. ˚उक्तिः f.

1 spontaneous declara- tion.

-2 (in Rhet.) a figure of speech which consists in describing a thing to the life, or with exact resem- blance; स्वभावोक्तिस्तु डिम्भादेः स्वक्रियारूपवर्णनम् K. P.1, or नानावस्थं पदार्थानां रूपं साक्षाद्विवृण्वती Kāv.2.8. ˚ज a. innate, natural. ˚भावः natural disposition. ˚वादः the doctrine that the universe was produced and is sustained by the natural and necessary action of substances according to their inherent properties, (and not by the agency of a Supreme Being). ˚सिद्ध a. natural, sponta- neous, inborn.

-भूः m.

1 an epithet of Brahman.

-2 of Śiva.

-3 of Viṣṇu. -f. one's own country, home.

-मनीषा own judgement.

-मनीषिका indifference.

-मात्रेण ind. by one's self.

-युतिः the line which joins the extremities of the perpendicular and diagonal.

-यूथ्यः a relation.

-योनि a. related on the mother's side. (-m., f.) own womb, one's own place of birth. (-f.) a sister or near female relative; रेतःसेकः स्वयोनीषु कुमारीष्वन्त्यजासु च (गुरुतल्पसमं विदुः) Ms.11.58.

-रसः 1 natural taste.

-2 proper taste or sentiment in com- position.

-3 a kind of astringent juice.

-4 the residue of oily substances (ground on a stone.)

-राज् a.

1 self-luminons; त्वमकरणः स्वराडखिलकारकशक्तिधरः Bhāg.1. 87.28.

-2 self-wise; Bhāg.1.1.1. -m.

1 the Supreme Being.

-2 one of the seven rays of the sun.

-3 N. of Brahmā; दिदृक्षुरागादृषिभिर्वृतः स्वराट् Bhāg.3.18.2.

-4 N. of Viṣṇ&u; हस्तौ च निरभिद्येतां बलं ताभ्यां ततः स्वराट् Bhāg.3. 26.59.

-5 a king with a revenue of 5 lacs to one crore Karṣas; ततस्तु कोटिपर्यन्तः स्वराट् सम्राट् ततः परम् Śukra.1. 185.

-राज्यम् 1 independent dominion or sovereignty.

-2 own kingdom.

-राष्ट्रम् own kingdom.

-रुचिः one's own pleasure.

-रूप a.

1 similar, like.

-2 handsome, pleasing, lovely.

-3 learned, wise.

(-पम्) 1 one's own form or shape, natural state or condition; तत्रान्यस्य कथं न भावि जगतो यस्मात् स्वरूपं हि तत् Pt.1.159.

-2 natural character or form, true constitution.

-3 nature.

-4 peculiar aim.

-5 kind, sort, species. ˚असिद्धि f. one of the three forms of fallacy called असिद्ध q. v.

-लक्षणम् a peculiar characteristic or property.

-लोकः 1 one's own form (आत्मरूप); व्यर्थो$पि नैवोपरमेत पुंसां मत्तः परावृत्तधियां स्वलोकात् Bhāg.11.22.34.

-2 self-knowledge; पुष्णन् स्वलोकाय न कल्पते वै Bhāg.7.6.16.

-बत् a. possessed of property; स्ववती श्रुत्यनुरोधात् ŚB. on MS.6.1.2.

-वश a.

1 self-controlled.

-2 independent.

-वहित a.

1 self-impelled.

-2 alert, active.

-वासिनी a woman whether married or unmarried who continues to live after maturity in her father's house.

-विग्रहः one's own body.

-विषयः one's own country, home.

-वृत्तम् one's own business.

-वृत्ति a. living by one's own exertions.

-संविद् f. the knowledge of one's own or the true essence.

-संवृत a. self-protected, self-guarded; मायां नित्यं स्वसंवृतः Ms.7.14.

-संवेदनम् knowledge derived from one's self.

-संस्था 1 self-abiding.

-2 self-possession.

-3 ab- sorption in one's own self; उन्मत्तमत्तजडवत्स्वसंस्थां गतस्य मे वीर चिकित्सितेन Bhāg.5.1.13.

-स्थ a.

1 self-abiding.

-2 self-dependent, relying on one's own exer- tions, confident, firm, resolute; स्वस्थं तं सूचयन्तीव वञ्चितो$सीति वीक्षितैः Bu. Ch.4.37.

-3 independent.

-4 doing well, well, in health, at ease, comfortable; स्वस्थ एवास्मि Māl.4; स्वस्थे को वा न पण्डितः Pt.1.127; see अखस्थ also.

-5 contented, happy. (

-स्थम्) ind. at ease, comfortably, composedly.

-स्थानम् one's own place or home, one's own abode; नक्रः स्वस्थानमासाद्य गजेन्द्रमपि कर्षति Pt.3.46. ˚विवृद्धिः (Mīmāṁsā) augmen- tation in its own place (opp. दण्डकलितवत् आवृत्तिः); तत्र पूर्णे पुनरावृत्तिर्नास्तीति दण्डकलितवद् न स्यात् । न च वृद्ध्या विना तद न्तरं पूर्यते इति स्वस्थानविवृद्धिरागतेति ŚB. on MS.1.5.83.

-स्वरूपम् one's true character.

-हन्तृ m. suicide.

-हरणम् confiscation of property.

-हस्तः one's own hand or handwriting, an autograph; see under हस्त.

-हस्तिका an axe.

-हित a. beneficial to oneself (

-तम्) one's own good or advantage, one's own welfare.

-हेतुः one's own cause.