आहारनिःसरणमार्ग

अनुसरणम् 1 following, pursuing, going after, seeking after; अनुसारभयाद्भीताः प्राङ्मुखाः प्राद्रवन्पुनः Mb.1.1.4. क्रन्दनानुसरणं क्रियताम् H.3; कनकसूत्र˚ प्रवृत्तै राजपुरुषैः Pt.1.

-2 Conformity to, accordance with, consequence of (in instr. or abl.) इन्दोस्त्वदनुसरणक्लिष्टकान्तेः Me.86. Custom, usage, habit.

अपासरणम् n. Departure, retreat, removal; see अपसरण.

अभिसरणम् 1 Approaching, going to meet (also with hostile intentions).

-2 Meeting, rendezvous, assignation or appointment of lovers; त्वदभिसरणरभसेन वलन्ती पतति पदानि कियन्ति चलन्ती Gīt.6.

निःसरणम् 1 Going out, exit.

-2 An egress or out- let from a house, a gate.

-3 Final departure, death.

-4 A means, expedient, remedy.

-5 Final beatitude.

परिसरणम् Running about.

*****

परि(री)सर्या, परि(री)सारः Wandering or moving about, perambulation.

प्रतिसरणम् Leaning or resting upon.

संसरणम् 1 Going, proceeding, revolution.

-2 The world, worldly life, mundane existence; पुंसो भवेदियर्हि संसरणापवर्गः Bhāg.1.4.28; ग्रीष्मचण्डकरमण्डलभीष्मज्वाल- संसरणतापितमूर्तेः Bv.4.6.

-3 Birth and re-birth.

-4 The unresisted march or troops.

-5 The commence- ment of battle.

-6 A high way.

-7 A resting-place for passengers near the gates of a city.

समभिसरणम् 1 Approaching.

-2 Seekig, wishing for.

m. « the place of the exit of food», the posterior part of the body Bhartṛ.

अम्बु n. [अम्ब्-शब्दे उण्]

1 Water; गाङ्गमम्बु सितमम्बु यामुनम् K. P.1.

-2 The watery element of the blood (cf. imber).

-3 N. of a metre.

-4 A term in astro- logy (लग्नावधिकं चतुर्थस्थानम्).

-Comp. -कणः a drop of water.

-कण्टकः (short-nosed), alligator.

-कन्दः An acquatic plant Trapa bispinosa (Mar. शिंगाडा).

-किरातः alligator.

-कीशः, कूर्मः a tortoise (शिशुमार); particularly Gangetic.

-केशरः lemon-tree (छालङ्गवृक्ष).

-क्रिया libation of water; Bk.; presentation of water to the Manes of the deceased.

-कुक्कुटी An acquatic hen.

-ग, -चर, -चारिन् a. moving or living in water, aquatic (as fish &c.); अद्रिं दधाराम्बुचरात्मना Bhāg.8.5. 11; Ms.12.57.

-घनः hail.

-चत्वरम् a lake.

-चामरम् an aquatic plant (शैवाल).

-ज a. produced in water, aquatic (opp. स्थलज); सुगन्धीनि च माल्यानि स्थलजान्यम्बु- जानि च Rām.

(-जः) 1 the moon.

-2 camphor.

-3 the Sārasa bird.

-4 the conch; दध्मौ तारेण चाम्बुजम् Mb.7.173.9.

-5 N. of a tree (हिज्जल). (

-जम्)

1 a lotus; इन्दीवरेण नयनं मुखमम्बुजेन Ś. Til.3; A. Rām. 4.1.2.

-2 the thunderbolt of Indra. ˚भूः, ˚आसनः 'the lotus-born god' Brahmā; A. Rām. ˚आसना the goddess Lakṣmī.

-जन्मन् n. a lotus; -m.

1 the moon.

-2 the conch.

-3 Sārasa.

-तस्करः 'waterthief', the sun (whose heat drinks up water).

-तालः = ˚चामर.

-द a. giving or yielding water. (

-दः)

1 a cloud; नवाम्बुदानीकमुहूर्तलाञ्छने R.3.53;

-देवम्, -दैवम् The astronomical mansion पूर्वाषाढा.

-धर [धरतीति धरः, अम्बूनां धरः; धृ-अच्]

1 a cloud; वशिनश्चाम्बुधराश्च योनयः Ku.4.43; शरत्प्रमृष्टाम्बुधरोपरोधः R.6.44.

-2 the plant मुस्तक.

-3 talc.

-धिः [अम्बूनि धीयन्ते अत्र; धा-कि]

1 any receptacle of waters; such as a jar; अम्बुधिर्घटः Sk.

˚-स्रवा Aloe perfoliata (Mar. कोरफड).

-2 the ocean; क्षार˚ Bh.2.6.

-3 the number four (in Math.). ˚प्रसवा N. of a plant (घृतकुमारी).

-नाथः The ocean.

-नामन् Andropogon muricatum (Mar. वाळा).

-निधिः 'treasure of waters', the ocean; देवासुरैरमृतम्बुनिधिर्ममन्थे Ki.5.3.

-प a. drinking water.

(-पः) 1 the ocean.

-2 Varuṇa, the regent of waters; रक्षो$म्बुपानिलशशीशपुराणि चाष्टौ Śid. Śir; शक्राम्बुपयमानां च चतुर्थस्त्वं भविष्यसि Rām.7.4.17.

-3 N. of a plant (चक्रमर्दक; Mar.टाकळा).

-पतिः Varuṇa; यथाम्बुपतिमित्रौ हि तारकं दैत्यसत्तमम् (अधावताम्) Mb.7.155.36.

-पत्रा N. of a plant (उच्चटावृक्ष; Mar. फुरडी).

-पद्धतिः f.

-पातः current, flow or stream of water, cascade; गङ्गाम्बुपातप्रतिमा गृहेभ्यः Bk.1.8.

-प्रसादः -प्रसादनम् [अम्बूनि प्रसादयति] the clearing nut tree (कतक Mar. निवळी). Strychnos Potatorum (the nuts of this tree are used for purifying water; when rubbed on the inner surface of the vessel, they precipitate the impurities which the water contains; (फलं कतकवृक्षस्य यद्यप्यम्बुप्रसादकम् । न नामग्रहणादेव तस्य वारि प्रसीदति) Ms.6.67.

-भवम् a lotus.

-भृत् m.

1 water-bearer, a cloud.

-2 the ocean.

-3 = ˚पत्रा q. v.

-4 N. of a plant मुस्तक.

-5 talc.

-मात्रज a. produced only in water. (

-जः) a conch- shell.

-मुच् m. a cloud; ध्वनितसूचितमम्बुमुचां चयम् Ki.5.12.

-राजः 1 the ocean.

-2 Varuṇa.

-राशिः receptacle or store of water, the ocean; त्वयि ज्वलत्यौर्वं इवाम्बुराशौ Ś.3.3; चन्द्रोदयारम्भ इवाम्बुराशिः Ku.3.67, R.6.57;9.82.

-रुह् n.

1 a lotus.

-2 Sārasa.

-रुहः, हम्, a lotus; विपुलिनाम्बुरुहा न सरिद्वधूः Ki.5.1. (

-हा) N. of the land-lotus plant (स्थलपद्मिनी).

-रोहिणी a lotus.

-वाची [अम्बु तद्वर्षणं वाचयति सूचयति] an epithet applied to the earth during four days from the 1th to the 13th in the dark half of the month of Āṣāḍha when it is supposed to be unclean (रजस्वला इव) and agriculture is prohibited; Brav. P.2.77. ˚प्रदः the 1th day; ˚त्यागः 13th day.

-वासिनी, -वासी N. of a plant (पाटला), the trumpet flower.

-वाहः [अम्बु वहतीति]

1 a cloud; तडित्वन्त- मिवाम्बुवाहम् Ki.3.1; भर्तुर्मित्रं प्रियमविधवे विद्धि मामम्बुवाहम् Me. 11.

-2 a lake.

-3 water-bearer.

-4 the number 17.

-5 a sort of grass.

-वाहिन् a. carrying or conveying water. -m.

1 a cloud.

-2 = मुस्तक.

(-नी) 1 a wooden vessel, a sort of bucket.

-2 a woman fetching water.

-3 N. of a stream.

-विहारः sporting in water.

-विस्रवा = घृतकुमारी.

-वेग a. flowing quickly; यथानदीनां बहवो$म्बुवेगाः Bg.11.28.

-वेतसः a kind of cane or reed growing in water. (Mar. लव्हाळा).

-शिरीषिका N. of plant.

-सरणम् flow or current of water.

-सर्पिणी a leech (अम्बुनि सर्पति).

-सेचनी a wooden baling vessel.

आजिः m. f. [अजन्त्यस्यां, अज्-इण् P.III.3.18 Vārt. इणजादिभ्यः]

1 A battle, fight, combat; ते तु यावन्त एवाजौ तावांश्च ददृशे स तैः R.12.45.

-2 A fighting or running match; आजिं धाव् or इ, -अज् or सृ to run with or against any one for prize.

-3 Battle-field, place for running; racecourse, level ground; दीर्घं यदाजिमभ्यख्यदर्यः Rv.4. 24.8. शस्त्राण्याजौ नयनसलिलं चापि तुल्यं मुमोच Ve.3.11.

-4 Limit, boundary; यथाग्नेर्मन्थनमाजेः सरणम् Bṛi. Up.1.3.5.

-5 A road, way (m.).

-6 An instant (m.).

-7 Abuse, invective.

-Comp. -अन्तः the goal in a race-course.

-कृत् a. Ved.

1 running for a prize; यदाजिं यात्याजिकृदिन्द्रः स्वश्वयुरुप Rv.8.45.7.

-2 making a war.

-क्रिया fighting.

-तुर् a. Ved. victorious in battles; आजितुरं सत्पतिं विश्वचर्षणिम् Rv.8.53.6.

-मुखम् The front line in a battle; Ratn.

आहार a. (

रा or

री f.)

1 Bringing near, procuring, getting; भाराहारः कार्यवशात् Sk.

-2 Going to fetch; अयं गच्छति भर्ता मे फलाहारो महावनम् Mb.3.296.23.

-रः 1 Taking, fetching, or bringing near; निर्गतस्तु पुराद्वीरो भक्ष्याहारप्रचोदितः Rām.7.68.2.

-2 Employing, using.

-3 Taking food.

-4 Food; (आहरन्ति रसमस्मादित्याहारः Sk.); ˚वृत्तिमकरोत् Pt.1 took his dinner; फलाहार, ˚वृत्तिः means of livelihood; भैक्षाहारः living on alms; यवाहार, निराहार &c.

-Comp. -अर्थिन् a. begging or seeking for food.

-तेजस् Quick- silver.

-निःसरणमार्गः the posterior part, passage of voiding excrements.

-पाकः 1 cooking.

-2 digestion (of food).

-विरहः want of food, privation, starvation.

-संभवः the juice of the body, chyle, lymph.

तद् pron., a. (Nom. sing. सः m., सा f., तत् n.)

1 That referring to something not present; (तदिति परोक्षे विजानी- यात्)

-2 He, she, it; (oft. as corr. of यद्); यस्य बुद्धिर्बलं तस्य Pt.1.

-3 That i. e. well-known; सा रम्या नगरी महान्स नृपतिः सामन्तचक्रं च तत् Bh.3.37; Ku.5.71.

-4 That (referring to something seen or experienced before, अनुभूतार्थः; उत्कम्पिनी भयपरिस्खलितांशुकान्ता ते लोचने प्रतिदिशं विधुरे क्षिपन्ती K. P.7; Bv.2.5.

-5 The same, identical, that, very; usually with एव; तानीन्द्रियाणि सकलानि तदेव नाम Bh.2.4. Sometimes the forms of तद् are used with the first and second personal pronouns, as well as with demonstratives and relatives, for the sake of emphasis; (often translatable by 'therefore', 'then'); सो$हमिज्याविशुद्धात्मा R.1.69; 'I that very person', 'I therefore'; (I who am so and so); स त्वं निवर्तस्व विहाय लज्जाम् 2.4 'thou, therefore, shouldst return', &c. When repea- ted तद् has the sense of 'several', 'various'; तेषु तेषु स्थानेषु K.369; Bg.7.2; Māl.1.36; ते ते भावाः 1.17. तेन the instr. of तद् is often used with adverbial force in the sense of 'therefore', 'on that account', 'in that case', 'for that reason.' तेन हि if so, well then. -ind.

1 There, thither.

-2 Then, in that case, at that time.

-3 For that reason, therefore, consequently; तदेहि विमर्दक्षमां भूमिमवतरावः U.5; Me.7,19; R.3.46.

-4 Then (corr. of यदि); तथापि यदि महत्कुतूहलं तत्कथयामि K.136; Bg.1.46. -n.

1 The Supreme Spirit or Brahman; तद्भावभावी तद्बुद्धिः Mb.12. 323.29; Bg.17.23.

-2 This world.

-Comp. -अतिपात a. going beyond the bounds.

-अनन्तर a. next to that. (-ind.) immediately after that, thereupon.

-अनु ind. after that, afterwards; संदेशं मे तदनु जलद श्रोष्यसि श्रोत्र- पेयम् Me.13; R.16.87; Māl.9.26.

-अनुसरणम् going after that.

-अन्त a. perishing in that, ending thus.

-अन्य a. other than that.

-अपेक्ष a. having regard to that.

-अर्थ, -अर्थीय a.

1 intended for that.

-2 having that meaning.

-अर्थम् on that account, with that object, therefore; स्वस्रीयं मम राजेन्द्र द्रष्टुकामो महीपतिः । तदर्थ- मुपयातो$हमयोध्यां रघुनन्दन ॥ Rām.1.73.4.

-अर्ह a. meriting that.

-अवधि ind.

1 so far; upto that period, till then; तदवधि कुशली पुराणशास्त्रस्मृतिशतचारुविचारजो विवेकः Bv. 2.14.

-2 from that time, since then; श्वासो दीर्घस्तदवधि मुखे पाण्डिमा Bv.2.79.

-अवस्थ a. so circumstanced.

-एकचित्त a. having the mind solely fixed on that; H.

-कर a. serving, obeying as servant.

-काल 1 the current moment, present time.

-2 that time. ˚धी a. having presence of mind.

-कालम् ind.

1 instantly, immediately.

-2 at that time, at a certain time.

-कालीन a. simultaneous; ब्रह्मन्कालान्तरकृतं तत्कालीनं कथं भवेत् Bhāg.1.12.41.

-क्षणः 1 present, time being, present or current moment; R.1.51.

-2 the same moment.

-3 a measure of time.

-क्षणम्, -क्षणात् ind. immediately, directly, instantly; सेकान्ते मुनिकन्याभिस्तत्- क्षणोज्झितवृक्षकम् R.3.14; Śi.9.5; Y.2.14; Amaru. 83.

-क्रिय a. working without wages.

-गत a. gone or directed to that, intent on that, devoted to that, belonging to that; तद्गतेनैव चेतसा Ks.3.68. (

-तः) the continued multiplication of four or more like quantities.

-गुण a. possessing those qualities.

(-णः) 1 the quality or virtue of anything; R.1.9.

-2 a figure of speech (in Rhet.); स्वमुत्सृज्य गुणं योगादत्युज्ज्वलगुणस्य यत् । वस्तु तद्गुण- तामेति भण्यते स तु तद्गुणः ॥ K. P.1.137; see Chandr.5.141. ˚संविज्ञानः a term applied to those Bahuvrīhi compounds in which the qualities denoted by the name are perceiv- ed along with the thing itself; as लंबकर्ण; cf. अतद्गुणसंविज्ञान also.

-ज a. immediate, instantaneous.

-ज्ञः a knowing or intelligent man, wise man, philosopher.

-तृतीय a. doing that for the third time.

-देश्य a. coming from the same country.

-देश्यः a fellow countryman.

-धन a. miserly, niggardly.

-धर्मिन् a. obeying his laws; तद्धर्मिणां निवसतां विषमः स्वभावः Bhāg.3.15.32.

-धर्म्य a. of that kind; Bhāg.5.14.2.

-पदार्थः the Supreme Being.

-पर a.

1 following that, coming after that, inferior.

-2 having that as the highest ob- ject, closely intent on, exclusively devoted to, eagerly engaged in (usually in comp.); सम्राट् समाराधनतत्परो$भूत् R.2.5;1.66; Me.1; Y.1.83; Ms.3.262.

-3 diligent. (

-रः) the thirtieth part of a twinkling of the eye. (

-रा) one sixtieth of a second of a circle. ˚ता, ˚त्वम्

1 intentness, entire devotion or addiction to a thing.

-2 inferiority.

-परायण a. solely devoted or attached to anything.

-पुरुषः 1 the original or Supreme Spirit.

-2 N. of a class of compounds in which the first member determines the sense of the other member, or in which the last member is defined or qualified by the first, without losing its original independence; as तत्पुरुषः; तत्पुरुष कर्मधारय येनाहं स्यां बहुव्रीहिः Udb. उत्तरपदप्रधानस्तत्पुरुषः

-पूर्व a.

1 happening or occurring for the first time; अकारि तत्पूर्वनिबद्धया तया Ku.5.1;7.3; R.2.42;14.38.

-2 prior, former.

-पूर्वम् ind. that for the first time; Ki.7.11.

-प्रथम a. doing that for the first time; Ku.5.66.

-फल a. having that as a fruit or result.

(-लः) 1 the white water-lily.

-2 a kind of perfume.

-बलः a kind of arrow.

-भव a. sprung from Sanskṛit &c. (as Prākṛit or other words).

-भावः becoming that.

-मात्रम् 1 merely that, only a trifle, a very small quantity; तन्मात्रादेव कुपितो राजा Ks.6.15.

-2 (in phil.) a subtle and primary element (such as शब्द, स्पर्श, रूप, रस and गन्ध) तन्मात्राण्यविशेषाः Sān. K.38; गणस्तन्मात्रपञ्चकश्चैव Sān. K.24; Bhāg.11.24.7.

-मात्रिक a. consisting of rudi- mentary atoms; अर्थस्तन्मात्रिकाज्जज्ञे Bhāg.11.24.8.

-राजः an affix added to some proper names to form from them the names of the 'king' or 'chief'; as from अङ्ग is formed आङ्ग 'king of the Aṅgas' by the affix अण्.

-रूप a. thus shaped, so formed; of the same quality.

-वाचक a. denoting or signifying that.

-विद् a.

1 knowing that.

-2 knowing the truth.

-विद्य a. a Connoisseur, expert.

-विध a. of that kind or sort; भक्त्योपपन्नेषु हि तद्विधानां प्रसादचिह्नानि पुरः फलानि R.2.22; Ku.5.73; Ms.2.112.

-संख्याक a. of that number; Y.2.6. com.

-समनन्तरम् ind. immediately upon that; Ks.4.24.

-स्थ a. being on or in that, connected with it. (

-स्थः) a particular mode of multiplication.

-हित a. good for that.

-(तः) 1 an affix added to primary bases to form derivative or secondary bases from them.

-2 a noun formed by a Taddhita affix, a derivative noun.

फलम् [फल्-अच्]

1 Fruit (fig. also) as of a tree; उदेति पूर्वं कुसुमं ततः फलम् Ś.7.3; R.4.43;1.49.

-2 Crop, produce; कृषिफलम् Me.16.

-3 A result, fruit, consequence, effect; अत्युत्कटैः पापपुण्यैरिहैव फलमश्नुते H.1.8; फलेन ज्ञास्यसि Pt.1; न नवः प्रभुराफलोदयात् स्थिरकर्मा विरराम कर्मणः R.8.22;1.33; अनिष्टमिष्टं मिश्रं च त्रिविधं कर्मणः फलम् Bg.18.12.

-4 (Hence) Reward, recompense, meed, retribution (good or bad); फलमस्योपहासस्य सद्यः प्राप्स्यसि पश्य माम् R.12.37.

-5 A deed, act (opp. words); ब्रुवते हि फलेन साधवो न तु कण्ठेन निजोपयोगिताम् N.2.48 'good men prove their usefulness by deeds, not by words'.

-6 Aim, object, purpose; परेङ्गितज्ञानफला हि बुद्धयः Pt.1.43; किमपेक्ष्य फलम् Ki.2.21, 'with what object in view; Me.56.

-7 Use, good, profit, advantage; जगता वा विफलेन किं फलम् Bv.2.61.

-8 Profit or interest on capital.

-9 Progeny, offspring; तस्यापनोदाय फलप्रवृत्तावुपस्थितायामपि निर्व्यपेक्षः (त्यक्षामि) R.14.39.

-1 A kernel (of a fruit).

-11 A tablet or board (शारिफल).

-12 A blade (of a sword).

-13 The point or head of an arrow, dart &c.; barb; आरामुखं क्षुरप्रं च गोपुच्छं चार्धचन्द्रकम् । सूचीमुखं च भल्लं च वत्सदन्तं द्विभल्लकम् ॥ कर्णिकं काकतुण्डं च तथान्यान्यप्यनेकशः । फलानि देशभेदेन भवन्ति बहुरूपतः ॥ Dhanur.64-5; फलयोगमवाप्य सायकानाम् Ms.7.1; Ki.14.52.

-14 A shield.

-15 A testicle; अकर्तव्यमिदं यस्माद् विफलस्त्वं भविष्यसि Rām.1.48.27.

-16 A gift.

-17 The result of a calculation (in Math.)

-18 Product or quotient.

-19 Menstrual discharge.

-2 Nutmeg.

-21 A ploughshare.

-22 Loss, disadvantage.

-23 The second (or third) term in a rule-of-three sum.

-24 Correlative equation.

-25 The area of a figure.

-26 The three myrobalans (त्रिफला).

-27 A point on a die.

-28 Benefit, enjoyment; ईश्वरा भूरिदानेन यल्लभन्ते फलं किल Pt.2.72.

-29 Compensation; यावत् सस्यं विनश्येत् तु तावत् स्यात् क्षेत्रिणः फलम् Y.2.161.

-3 A counterpart (प्रतिबिम्ब); तन्मायाफलरूपेण केवलं निर्विकल्पितम् Bhāg.11.24.3.

-31 Shoulder-blade; तस्यां स फलके खड्गं निजघान ततो$ङ्गदः Rām.6.76.1.

-Comp. -अदनः = फलाशनः q. v.; a parrot.

-अधिकारः a claim for wages.

-अध्यक्षः Mimu- sops Kauki (Mār. खिरणी).

-अनुबन्धः succession or sequence of fruits or results.

-अनुमेय a. to be inferred from the results or consequences; फलानुमेयाः प्रारम्भाः संस्काराः प्राक्तना इव R.1.2.

-अनुसरणम् 1 rate of profits.

-2 following or reaping consequences.

-अन्तः a bamboo.

-अन्वेषिन् a. seeking for reward or recompense (of actions).

-अपूर्वम् The mystic power which produces the consequences of a sacrificial act.

-अपेक्षा expectation of the fruits or consequences (of acts), regard to results.

-अपेत a. useless, unfertile, unpro- ductive.

-अम्लः a kind of sorrel. (

-म्लम्) tamarind. ˚पञ्चकम् the five sour fruits; bergumot (जम्बीर), orange (नारिङ्ग), sorrel (आम्लवेतस), tamarind (चिञ्चा) and a citron (मातुलुङ्ग, Mar. महाळुंग).

-अशनः a parrot.

-अस्थि n. a cocoa-nut.

-आकाङ्क्षा expectation of (good) re- sults; see फलापेक्षा.

-आगमः 1 production of fruits, load of fruits; भवन्ति नम्रास्तरवः फलागमैः Ś.5.12.

-2 the fruit season, autumn.

-आढ्य a. full of or abounding in fruits. (

-ढ्या) a kind of plantain.

-आरामः a fruit- garden, orchard.

-आसक्त a.

1 fond of fuits.

-2 attach- ed to fruits, fond of getting fruit (of actions done).

-आसवः a decoction of fruit.

-आहारः feeding or living on fruits, fruit-meal.

-इन्द्रः a species of Jambū (Rājajambū).

-उच्चयः a collection of fruits.

-उत्तमा 1 a kind of grapes (having no stones).

-2 = त्रिफला.

-उत्पत्तिः f.

1 production of fruit.

-2 profit, gain. (

-त्तिः) the mango tree (sometimes written फलोत्पति in this sense).

-उत्प्रेक्षा a kind of comparison.

-उदयः 1 ap- pearance of fruit, production of results or consequences, attainment of success or desired object; आफलोदयकर्मणाम् R.1.5;8.22.

-2 profit, gain.

-3 retribution, punishment.

-4 happiness, joy.

-5 heaven.

-उद्गमः appear- ance of fruits; भवन्ति नम्रास्तरवः फलोद्गमैः Ś.5.12 (v. l.).

-उद्देशः regard to results; see फलापेक्षा.

-उन्मुख a. about to give fruit.

- उपगम a. bearing fruit.

-उपजीविन् a. living by cultivating or selling fruits.

-उपभोगः 1 enjoyment of fruit.

-2 partaking of reward.

-उपेत a. yielding fruit, fruitful, fortile.

-काम a. one who is desirous of fruit; धर्मवाणिजका मूढा फलकामा नराधमाः । अर्चयन्ति जगन्नाथं ते कामं नाप्नुवन्त्युत ॥ (मल. त. Śabda. ch.)

-कामना desire of fruits or consequences.

-कालः fruit- season.

-केसरः the cocoanut tree.

-कोशः, -षः, कोशकः the scrotum (covering of the testicles).

-खण्डनम् frustration of fruits or results, disappointment.

-खेला a quail.

-ग्रन्थः (in astrol.) a work describing the effects of celestial phenomena on the destiny of men; Bṛi. S.

-ग्रहः deriving benefit or advantage.

-ग्रही, -ग्राहिन् a. (also फलेग्रहि and फलेग्राहिन्) fruitful, yielding or bearing fruit in season; श्लाध्यतां कुलमुपैति पैतृकं स्यान्मनोरथतरुः फलेग्रहिः Kir. K.3.6; Māl.9.39; भूष्णुरात्मा फलेग्रहिः Ait. Br. (शुनःशेप legend); फलेग्रहीन् हंसि वनस्पतीनाम् Bk.; द्वितीयो ह्यवकेशी स्यात् प्रथमस्तु फलेग्रहिः Śiva. B.16.27. (-m.) a fruit-tree.

-ग्रहिष्णु a. fruitful.

-चोरकः a kind of perfume (Mar. चोरओवा).

- छदनम a house built of wooden boards.

-तन्त्र a. aiming only at one's advantage.

-त्रयम्, -त्रिकम् the three myrobalans (त्रिफला).

-द, -दातृ, -प्रद a.

1 productive, fruitful, bearing fruit; फलदानां तु वृक्षाणां छेदने जप्यमृक्शतम् Ms.11.142; गते$पि वयसि ग्राह्या विद्या सर्वात्मना बुधैः ।...... अन्यत्र फलदा भवेत् ॥ Subhāṣ.

-2 bringing in gain or profit.

-3 giving a reward, rewarding. (

-दः) a tree.

-धर्मन् a. ripening soon and then falling on the ground, perishing; फेनधर्मा महाराज फलधर्मा तथैव च। निमेषादपि कौन्तेय यस्यायुरपचीयते Mb.3.35.2-3.

-निर्वृत्ति f. final consequence or reward.

-निवृत्तिः f. cessation of consequences.

-निष्पत्तिः f.

1 production of fruit.

-2 attainment of reward.

-परिणतिः f.,

-परिणामः, -पाकः (

-फलेपाकः also)

1 the ripening of fruit.

-2 the fulness of cousequences.

-पाकः Carissa Carandas (Mar. करवंद).

-पाकान्ता, -पाकावसाना an annual plant; ओषध्यः फलपाकान्ताः Ak.

-पातनम् knocking down or gathering fruit.

-पादपः a fruit-tree.

-पूरः, -पूरकः the common citron tree; एतस्मिन् फलपूरबीजनिकरभ्रान्त्या नितान्तारुणे संप्राप्तेषु शुकेषु पञ्जरशुका निर्गन्तुमुद्युञ्जते । Rām. Ch.7.86.

-प्रजननम् the produc- tion of fruit.

-प्रदानम् 1 the giving of fruits.

-2 a ceremony at weddings.

-प्राप्तिः f. attainment of the desired fruit of object.

-प्रिया 1 the Priyaṅgu plant.

-2 a species of crow.

-प्रेप्सु a. desirous of attaining results.

-बन्धिन् a. forming or developing fruit.

-भागः a share in any product or profit.

-भागिन्, -भाज् a. partaking of a reward or profit; दातॄन् प्रतिग्रहीतॄ प्रतिग्रहीतॄश्च कुरुते फल- भागिनः Ms.3.143.

-भावना The acquisition of a result; success; सुपर्वणां हि स्फुटभावना या सा पूर्वरूपं फलभावनायाः N.14. 7.

-भुज् m. a monkey; P. R.

-भूमन् m. greater fruit; क्रतुवच्चानुमानेनाभ्यासे फलभूमा स्यात् MS.11.1.29.

-भूयस्त्वम् (see फलभूमन् above); यथा कर्मसु सौर्यादिषु फलं कर्मणा क्रियत इति कर्माभ्यासे फलभूयस्त्वमेवमिहापि ŚB. on MS.11.1.29.

-भूमिः f. a place where one receives the reward or recompense of his deeds (i. e. heaven or hell).

-भृत् a. bearing fruit, fruitful.

-भोगः 1 enjoyment of consequences.

-2 usufruct.

-मत्स्या the aloe plant.

-मुख्या a species of plant (अजमोदा).

-मूलम् fruits and roots; फलमूलाशिनौ दान्तौ Rāmarakṣā 18.

-योगः 1 the attainment of fruit or the desired object; Mu.7.1.

-2 wages, remuneration.

-3 a stage in the perform- ance of a drama; सावस्था फलयोगः स्यात् यः समग्रफलागमः S. D.

-राजन् m. a water-melon.

-राशिः m. the 3rd term in the rule of three.

-वन्ध्यः a tree barren of fruit.

-वर्णिका jelly (?); Gaṇeśa P.2.149.

-वर्तिः f. a coarse wick of cloth besmeared with some laxative and inserted into the anus for discharging the bowels, suppository.

-वर्तुलम् a watermelon.

-वल्ली a series of quotients.

-विक्रयिन् a. a fruit-seller.

-वृक्षः a fruit-tree.

-वृक्षकः the bread-fruit tree.

-शाडवः the pome- granate tree.

-शालिन् a.

1 bearing fruit, fruitful.

-2 sharing in the consequences.

-शैशिरः the Badara tree.

-श्रेष्ठः the mango tree.

-संस्थ a. bearing fruit.

-संपद् f.

1 abundance of fruit.

-2 success.

-3 prosperity.

-साधनम् a means of effecting any desired object, realization of an object

-सिद्धिः f.

1 reaping fruit, attainment or realization of the desired object.

-2 a prosperous result.

-स्थानम् the stage in which results are enjoyed; Buddh.

-स्थापनम् the sacrament called सीमन्तोन्नयन; फलस्थापनात् मातापितृजं पाप्मानमपोहति Hārīta.

-स्नेहः a walnut tree.

-हारी an epithet of Kālī or Durgā

-हानिः loss of profit

-हीन a. yielding no fruit or profit.

-हेतु a. acting with a view to results.

सरण a. [सृ-ल्युट्] Going, moving, flowing.

-णम् 1 Proceeding, going or flowing.

-2 Running, quick motion; आजेः सरणम् Ch. Up.1.3.5; आरोहे पर्यवस्कन्दे सरणे सान्तरप्लुते Mb.6.76.8;7.114.5.

-3 Locomotion.

-4 Iron rust.

etc. seeﾠ ā-hṛi