Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

आशय

  • 21 दुष्ट _duṣṭa

    दुष्ट p. p. [दुष्-क्त]
    1 Spoiled, damaged, injured, ruined.
    -2 Defiled, tainted, violated, sullied.
    -3 Depra- ved, corrupted.
    -4 Vicious, wicked; as दुष्टवृषः; वरं शून्या शाला न च खलु वरो दुष्टवृषभः H.1.117.
    -5 Guilty, culpable.
    -6 Low, vile.
    -7 Faulty or defective, as a हेतु in logic.
    -8 Painful.
    -9 Worthless,
    -ष्टा 1 A bad or unchaste woman.
    -2 A harlot.
    -ष्टम् 1 Sin, crime, guilt.
    -2 A kind of leprosy.
    -Comp. -आत्मन्, -आशय a. evil-minded, wicked.
    -गजः a vicious elep- hant.
    -चारिन् a. wicked, sinful.
    -चेतस्, -धी, -बुद्धि a. evil-minded, malevolent, wicked.
    -लाङ्गलम् N. of a particular form of the moon.
    -वृषः a strong but stubborn ox which refuses to draw, a vicious ox.
    -व्रणः 1 a dull boil or sore.
    -2 a sinus.

    Sanskrit-English dictionary > दुष्ट _duṣṭa

  • 22 पक्व _pakva

    पक्व a. [पच्-क्त तस्य वः]
    1 Cooked, roasted, boiled; as in पक्वान्न.
    -2 Digested.
    -3 Baked, burned, annealed (opp. आम); पक्वेष्टकानामाकर्षणम्, आमेष्टकानां छेदनम् Mk.3. 12/13.
    -14 Mature, ripe; पक्वबिम्बाधरोष्ठी Me.82; यथा फलानां पक्वानां नान्यत्र पतनाद् भयम् Subhāṣ.
    -5 Fully developed, come to perfection, perfect, matured as in पक्वधी; अग्नि- पक्वाशनो वा स्यात् कालपक्वभुगेव वा Ms.6.17.
    -6 Experienced, shrewd.
    -7 Ripe (as a boil), ready to suppurate.
    -8 Grey (as hair).
    -9 Perished, decaying, on the eve of destruction, ripe to meet one's doom; 'पक्वं परिणते$पि स्याद्विनाशाभिमुखे त्रिषु' Medinī; पक्वापक्वेति सुभृशं वावाश्यन्ते वयांसि च Mb.6.3.44.
    -क्वम् 1 Cooked food.
    -2 Ripe corn.
    -3 The ashes of a burnt corpse.
    -Comp. -अतिसारः chronic dysentery.
    -अन्नम् cooked or dressed food.
    -आधानम्, आशयः the stomach, abdomen.
    -इष्टका a baked brick.
    -इष्टकाचितम् a building constructed with baked bricks.
    -कषाय a. whose passion has become extinguished.
    -कृत् a.
    1 cooking;
    -2 maturing. (-m.) the Nimba tree.
    -कश a. grey-haired.
    -गात्र a. having a decrepit or infirm body.
    -रसः wine or any spirituous liquor.
    -वारि n. the water of boiled rice (काञ्जिक), sour rice-gruel.

    Sanskrit-English dictionary > पक्व _pakva

  • 23 पर्वतः _parvatḥ

    पर्वतः [पर्व्-अतच्; पर्वाणि भागाः सन्त्यस्य वा; cf. P.V.2.122 Vārt.]
    1 A mountain, hill; परगुणपरमाणून् पर्वतीकृत्य नित्यम् Bh.2.78; न पर्वताग्रे नलिनी प्ररोहति Mk.4.17.
    -2 A rock.
    -3 An artificial mountain or heap.
    -4 The number 'seven'.
    -5 A tree.
    -6 A kind of vegetable.
    -7 A cloud (mountain-like)
    -8 N. of a Ṛiṣi (associated with Nārada).
    -Comp. -अरिः an epithet of Indra.
    -आत्मजः an epithet of the mountain Maināka.
    -आत्मजा an epithet of Pārvatī.
    -आधारा the earth.
    -आशयः a cloud.
    -आश्रयः a fabulous animal called Śarabha, q. v.
    -आश्रयिन् m.,
    -आश्रयः a mountaineer.
    -उपत्यका a land at the foot of a mountain.
    -कन्दरः a mountain-cave.
    -काकः a raven.
    -कीला the earth.
    -जा a river.
    -पतिः an epithet of the Himālaya mountain.
    -मोचा a kind of plantain.
    -राज् m.,
    -राजः 1 a large mountain.
    -2 'the lord of mountains', the Himālaya mountain.
    -रोधस् n. mountain-slope.
    -वासिन् a. living in mountains. (-m.) a mountaineer.
    (-नी) 1 N. of Durgā.
    -2 of Gāyatrī.
    -3 N. of a plant, nard (Mar. आकाशमांसी).
    -स्थ a. situated on a hill or mountain.

    Sanskrit-English dictionary > पर्वतः _parvatḥ

  • 24 पललः _palalḥ

    पललः A demon, goblin, an evil spirit.
    -लम् 1 Flesh.
    -2 Mire, mud.
    -3 A sweetmeat made of ground sesamum and sugar.
    -Comp. -आशयः swelled neck.
    -ज्वरः gall, bile.
    -प्रियः 1 a raven.
    -2 a demon.

    Sanskrit-English dictionary > पललः _palalḥ

  • 25 पाप _pāpa

    पाप a. [पाति रक्षत्यस्मादात्मानम्, पा-अपादाने प; Uṇ.3.23]
    1 Evil, sinful, wicked, vicious; पापं कर्म च यत् परैरपि कृतं तत् तस्य संभाव्यते Mk.1.36; साधुष्वपि च पापेषु समबुद्धि- र्विशिष्यते Bg.6.9.
    -2 Mischievous, destructive, accursed; पापेन मृत्युना गृहीतो$स्मि M.4.
    -3 Low, vile, abandoned; Ms.3.52; अधार्मिकाणां पापानामाशु पश्यन् विपर्ययम् 4.171.
    -4 Inauspicious, malignant, foreboding evil; as in पापग्रहः.
    -पम् 1 Evil, bad fortune or state; पापं पापाः कथयथ कथं शौर्यराशेः पितुर्मे Ve.3.6; शान्तं पापम् 'may the evil be averted', 'god forbid' (often used in dramas).
    -2 Sin, crime, vice, guilt; अपापानां कुले जाते मयि पापं न विद्यते Mk.9.37; Ms.11.231;4 181; R.12.19.
    -पम् ind. badly, sinfully, wrongly.
    -पः A wretch, sinful person, wicked or profligate person; पापस्तु दिग्देवतया हतौजास्तं नाभ्यभूदवितं विष्णुपत्न्या Bhāg.6.13.17.
    -पा 1 A beast of prey.
    -2 A witch.
    -Comp. -अङ्कुशा N. of the Ekādaśī in the light half of Āśvina.
    - अधम a. exceedingly wicked, vilest.
    -अनुबन्धः bad result or consequences.
    -अनुवसित a. sinful.
    -अपनुत्तिः f. expiation.
    -अहः an unlucky day.
    -आख्या one of the seven divisions of the planetary courses.
    -आचार a. following evil or sinful courses, leading a sinful life, vicious, wicked.
    -आत्मन् a. evil-minded, sinful, wicked; पापात्मा पापसंभवः Purāna. (-m.) a sinner.
    -आरम्भ a. wicked, villainous, committing murderous deeds; पापारम्भवतोर्मृगीव वृकयोर्भीरुर्गता गोचरम् Māl.5.24.
    -आशय, -चेतस् a. evil-intentioned, wicked-minded.
    -उक्त addressed in ill-omened words.
    -कर, -कारिन्, -कृत्, -कर्म(र्मि)न् &c. a. sinful, a sinner, villain.
    -क्षयः removal or destruction of sin.
    -गतिः ill-fated.
    -ग्रहः a planet of evil or malignant aspect, such as Mars, Saturn, Rāhu or Ketu.
    -घ्न a. destroying sin, expiating; मत्समः पातकी नास्ति पापघ्नी त्वत्समा न हि Śaṅka- rāchārya. (
    -घ्नः) the sesamum plant. (
    -घ्नी) the Tulasī plant.
    -चर्यः 1 a sinner.
    -2 demon.
    -चेलिका, -चेली Clypea Hernandifolia (Mar. पहाडमूळ).
    -चैलम् an inauspicious garment.
    -जीव a. wicked, sinful.
    -दर्शन्, -दर्शिन् looking at faults, malevolent.
    -दृष्टि a. evil- eyed.
    -धी a. evil-minded, wicked.
    -नक्षत्रम् an inauspi- cious constellation.
    -नापितः a cunning or vile barber.
    -नाशन a. destroying or expiating sin.
    (-नः) 1 N. of Śiva.
    -2 of Viṣṇu. (
    -नम्) expiation, atonement.
    (-नी, -नाशिनी) 1 the wild Tulasī plant or Śamī.
    -2 N. of a river.
    -निरति a. wicked, sinful. -f. wickedness.
    -निष्कृतिः atonement for sin.
    -पतिः a paramour.
    -पुरुषः a villainous person.
    -फल a. evil, inauspicious; पापफल- नरकादिमांस्तु शुभकर्मफलस्वर्गमस्त्विति काङ्क्षते Maṅḍala Brā. Up.2.4.
    -बुद्धि, -भाव, -मति a. evil-minded, wicked, depraved.
    -भक्षणः N. of Kālabhairava.
    -भाज् a. sinful, a sinner; न केवलं यो महतो$पभाषते शृणोति तस्मादपि यः स पापभाक् Ku.5.83.
    -मित्रम् a bad counsellor or friend.
    -मुक्त a. freed from sin, purified.
    -मोचनम्, -विनाशनम् destruction of sin.
    -योनि a. lowborn. (
    -निः f.) vile birth, birth in an inferior condition.
    -रोगः 1 any bad disease.
    -2 small-pox.
    -लोक्य a.
    1 infernal.
    -2 belonging to the wicked.
    -वशीयस् a.
    1 inverted
    -2 confused. (-m.) inversion, confusion.
    -वंश a. born in a degraded family; शशाप तान् न राज्यार्हाः पापवंशा भविष्यथ Bm.1.349.
    -विनिग्रहः restraining wickedness.
    - शमन a. removing crime.
    -शील a. prone to evil, wicked by nature, evil minded.
    -संकल्प a. evil-minded, wicked. (
    -ल्पः) a wicked thought.
    -हन् a. destroying sin; यत्र श्यामो लोहिताक्षो दण्डश्चरति पापहा । प्रजास्तत्र न मुह्यन्ति नेता चेत् साधु पश्यति ॥ Ms.7.25.

    Sanskrit-English dictionary > पाप _pāpa

  • 26 मदन _madana

    मदन a. (
    -नी f.) [माद्यति अनेन, मद्-करणे ल्युट्]
    1 Intoxi- cating, maddening.
    -2 Delighting, exhilarating.
    -नः 1 The god of love, Cupid; व्यापाररोधि मदनस्य निषेवितव्यम् Ś.1.27; हतमपि निहन्त्येव मदनः Bh.3.18.
    -2 Love, passion, sexual love, lust; विनयवारितवृत्तिरतस्तया न विवृतो मदनो न च संवृतः Ś.2.11; सतन्त्रिगीतं मदनस्य दीपकम् Ṛs.1.3; R.5.63; so मदनातुर, मदनपीडित &c.
    -3 The spring season.
    -4 A bee.
    -5 Bees'-wax.
    -6 A kind of embrace.
    -7 The Dhattūra plant.
    -8 The Khadira tree.
    -9 The Bakula tree.
    -1 N. of the 7th mansion (in astrol.).
    -11 A kind of measure (in music).
    -ना, -नी 1 Spirituous liquor.
    -2 Musk.
    -3 The atimukta creeper. (नी only in these two senses).
    -नम् 1 Intoxicating.
    -2 Gladdening, delighting.
    -Comp. -अग्रकः a species of grain (कोद्रव).
    -अङ्कुशः 1 the penis.
    -2 a finger-nail, or a wound inflicted by it in cohabitation.
    -अत्ययः excess of intoxication; मद्येन खलु जायन्ते मदात्ययमुखा गदाः Bhāva. P.
    -अन्तकः, -अरिः, -दमनः, -दहनः, -नाशनः, -रिपुः epithets of Śiva.
    -अवस्थ a. in love, enamoured.
    -आतपत्रम् the vulva.
    -आतुर, -आर्त, -क्लिष्ट, -पीडित a. afflicted by love, smit with love, love-sick; रावणावरजा तत्र राघवं मदनातुरा (अभिपेदे) R.12.32; Ś.3.13.
    -आयुधम् 1 pudendum muliebre.
    -2 'Cupid's missle', said of a very lovely woman.
    -आलयः, -यम् 1 pudendum muliebre.
    -2 a lotus.
    -3 a king.
    -आशयः sexual desire.
    -इच्छाफलम् a kind of mango.
    -उत्सवः the vernal festival celebrated in honour of Cupid. (
    -वा) an apsaras.
    -उत्सुक a. pining or languid with love.
    -उद्यानम् 'a pleasure-garden', N. of a garden.
    -कण्टकः 1 erection of hair caused by the feeling of love.
    -2 N. of a tree.
    -कलहः 'love's quarrel', sexual union; ˚छेद- सुलभाम् Mal.2.12.
    -काकुरवः a dove or pigeon.
    -गृहम् pudendum muliebre.
    -गोपालः an epithet of Kṛiṣṇa.
    -चतुर्दशी the fourteenth day in the bright half of Chaitra, or the festival celebrated on that day in honour of Cupid.
    -तन्त्रम् the science of sexual love.
    -त्रयोदशी the thirteenth day in the bright half of Chaitra, or the festival celebrated on that day in honour of Cupid.
    -द्वादशी a festival in honour of Cupid on the 12th day of the bright half of Chaitra.
    -ध्वजा the पौर्णिमा day of Chaitra month.
    -नालिका a faithless wife.
    -पक्षिन् m. the Khañjana bird.
    -पाठकः the cuckoo.
    -पीडा, -बाधा pangs or torments of love.
    -महः, -महोत्सवः a festival celebrated in honour of Cupid; मदनमहोत्सवाय रसिकमनांसि समुल्लासयन् Dk.2.5.
    -मोहनः an epithet of Kṛiṣṇa.
    -रसः poison; मदनरस- योगेनातिसन्धाय अपहरेत् Kau. A.1.15.
    -ललितम् amorous sport or dalliance.
    -ललिता N. of a metre; वेदाङ्गाङ्गैर्मदन- ललिता मो भो नमलसाः V. Ratna. (com.).
    -लेखः a love- letter.
    -वश a. influenced by love, enamoured.
    -विनोदः N. of a medical vocabulary attributed to मदनपाल.
    -शलाका 1 the female of the cuckoo.
    -2 an aphrodisiac.
    -3 the female parrot (also मदनसारिका).
    -संदेशः a message of love.

    Sanskrit-English dictionary > मदन _madana

  • 27 मल _mala

    मल a. [मृज्यते शोध्यते मृज्-कल टिलोपः Tv.]
    1 Dirty, foul; आमिषं यच्च पूर्वेषां राजसं च मलं भृशम् Rām.7.74.16.
    -2 Mean, covetous.
    -3 Unbelieving, infidel, godless.
    -4 Wicked.
    -लः, -लम् 1 Dirt, filth, impurity, dust, any impure matter; मलदायकाः खलाः K.2; छाया न मूर्छति मलोपहतप्रसादे शुद्धे तु दर्पणतले सुलभावकाशा Ś.7.32.
    -2 Dregs, refuse, sediment, excrement, feces, dung.
    -3 Dross (of metals), rust, alloy.
    -4 Moral taint or impurity, sin; फलैधःकुसुमस्तेयमधैर्यं च मलावहम् Ms.11.7.
    -5 Any impure secretion of the body; (according to Manu these excretions are twelve:-- वसा शुक्रमसृङ् मज्जा मूत्रविड् घ्राणकर्णविट् । श्लेष्माश्रुदूषिका स्वेदो द्वादशैते नृणां मलाः Ms.5.135).
    -6 Camphor.
    -7 Cuttle-fish bone.
    -8 Tanned leather; a leather-garment.
    -9 The three humours of the body (वात, पित्त and कफ).
    -लम् A kind of base metal.
    -Comp. -अपकर्षणम् 1 removing the dirt, purification.
    -2 removal of sin.
    -अपहा 1 a particular preparation.
    -2 N. of a river; नन्दिनी नलिनी सीता मालती च मलापहा.
    -अयनम् the rectum.
    -अरिः a kind of natron.
    -अव- रोधः constipation of the bowels.
    -आकर्षिन् m. a sweep- er, a scavenger.
    -आभ a. dirty-looking.
    -आवाह a.
    1 causing dirt, dirtying, soiling.
    -2 defiling, polluting; Ms.11.7.
    -आशयः the stomach; bowels.
    -उद्भवम् the rust of iron (मण्डूर).
    -उत्सर्गः evacuation of the feces, voiding the excrement.
    -उद्वासा a woman who has put off her soiled clothes.
    - उपहत a. soiled, tarnished with dirt; Ś7.32.
    -कर्षण a. cleansing.
    -घ्न a. cleansing, detergent. (
    -घ्नः) the bulbous root of शाल्मली. (
    -घ्नी) N. of a plant (नागदमनी).
    -जम् pus, matter.
    -दूषित a. dirty, foul, soiled.
    -द्रवः purging, diarrhœa.
    -द्राविन् a. purging. (-m. the Jayapāla tree.
    -धात्री a nurse who attends to a child's necessities.
    -धारिन् m. a reli- gious mendicant of the Jaina sect.
    -पङ्किन् a. covered with dust and mire; निराहारा कृशा रुक्षा जटिला मलपङ्किनी Mb.5.186. 2.
    -पूः (यूः) Ficus Oppositifolia (Mar. काळा किंवा धेड- उंबर).
    -पृष्ठम् the first (or outer) page of a book.
    -भुज् m. a crow.
    -मल्लकः a strip of cloth covering the privities (कौपीन); Dk.2.2.
    -मासः an intercalary month (so called because during that month religious ceremonies are not performed); 'अमावास्याद्वयं यत्र रवि- संक्रान्तिवर्जितम् । मलमासः स विज्ञेयः...'
    -मूत्रपरित्यागः evacua- tion of feces and urine.
    -वासस् f. a woman in her courses.
    -विशोधन a. cleansing away filth.
    -विष्टम्भः constipation.
    -विसर्गः, -विसर्जनम्, -शुद्धिः f. evacua- tion of the bowels.
    -हन्तृ m. = मलघ्नः.
    -हारक a. removing dirt or sin.

    Sanskrit-English dictionary > मल _mala

  • 28 महा _mahā

    1
    महा A cow.
    2
    महा The substitute of महत् at the beginning of Karmadhāraya and Bahuvrīhi compounds, and also at the beginning of some other irregular words. (Note: The number of compounds of which महा is the first mem- ber is very large, and may be multiplied ad infinitum. The more important of them, or such as have peculiar significations, are given below.)
    -Comp. -अक्षः an epithet of Śiva. ˚पटलिक a chief keeper of archives.
    -अङ्ग a. huge, bulky.
    -(ङ्गः) 1 a camel.
    -2 a kind of rat.
    -3 N. of Śiva.
    -अञ्जनः N. of a mountain.
    -अत्ययः a great danger or calamity.
    -अध्वनिक a. 'having gone a long way', dead.
    -अध्वरः a great sacrifice.
    -अनसम् 1 a heavy carriage.
    -2 cooking utensils. (
    -सी) a kitchen-maid. (
    -सः, -सम्) a kitchen; सूपानस्य करिष्यामि कुशलो$स्मि महानसे Mb.4.2.2.
    -अनिलः a whirl- wind; महानिलेनेव निदाघजं रजः Ki.14.59.
    -अनुभाव a.
    1 of great prowess, dignified, noble, glorious, magnanimous, exalted, illustrious; ग्रहीतुमार्यान् परिचर्यया मुहुर्महानु- भावा हि नितान्तमर्थिनः Śi.1.17; Ś.3.
    -2 virtuous, righteous, just.
    (-वः) 1 a worthy or respectable person.
    -2 (pl.) people of a religious sect in Mahārāṣtra founded by Chakradhara in the 13th century.
    -अन्तकः 1 death.
    -2 an epithet of Śiva.
    -अन्धकारः 1 thick darkness.
    -2 gross (spiritual) ignorance.
    -अन्ध्राः (pl.) N. of a people and their country.
    -अन्वय, -अभिजन a. nobly-born, of noble birth. (
    -यः, -नः) noble birth, high descent.
    -अभिषवः the great extraction of Soma.
    -अमात्यः the chief or prime minister (of a king).
    -अम्बुकः an epithet of Śiva.
    -अम्बुजम् a billion.
    -अम्ल a. very sour. (
    -म्लम्) the fruit of the tamarind tree. अरण्यम् a great (dreary) forest, large forest.
    -अर्घ a. very costly, costing a high price; महार्घस्तीर्थानामिव हि महतां को$प्यतिशयः U.6.11. (
    -र्घः) a kind of quail.
    -अर्घ्य a.
    1 valuable, precious.
    -2 invaluable; ines- timable; see महार्ह below.
    -अर्चिस् a. flaming high.
    -अर्णवः 1 the great ocean.
    -2 N. of Śiva.
    -अर्थ a.
    1 rich.
    -2 great, noble, dignified.
    -3 important, weighty.
    -4 significant.
    -अर्बुदम् one thousand millions.
    -अर्ह a.
    1 very valuable, very costly; महार्हशय्यापरिवर्तनच्युतैः स्वकेशपुष्पैरपि या स्म दूयते Ku.5.12.
    -2 invaluable, inestimable; महार्हशयनोपेत किं शेषे निहतो भुवि Rām.6.19. 2. (
    -र्हम्) white sandal-wood.
    -अवरोहः the fig-tree.
    -अशनिध्वजः a great banner in the form of the thunderbolt; जहार चान्येन मयूरपत्रिणा शरेण शक्रस्य महाशनि- ध्वजम् R.3.56.
    - अशन a. voracious, gluttonous; Mb. 4.
    -अश्मन् m. a precious stone, ruby.
    -अष्टमी the eighth day in the bright half of Āśvina sacred to Durgā; आश्विने शुक्लपक्षस्य भवेद् या तिथिरष्टमी । महाष्टमीति सा प्रोक्ता......
    -असिः a large sword.
    -असुरी N. of Durgā.
    -अह्नः the afternoon.
    -आकार a. extensive, large, great.
    -आचार्यः 1 a great teacher.
    -2 an epithet of Śiva.
    -आढ्य a. wealthy, very rich. (
    -ढ्यः) the Kadamba tree.
    -आत्मन् a.
    1 high-souled, high-minded, magnanimous, noble; अयं दुरात्मा अथवा महात्मा कौटिल्यः Mu.7; द्विषन्ति मन्दाश्चरितं महात्मनाम् Ku.5.75; U.1.49; प्रकृतिसिद्धमिदं हि महात्मनाम् Bh.1.63.
    -2 illustrious, distinguished, exalted, eminent; किमाचाराः किमाहाराः क्व च वासो महात्मनाम् Mb.3. 1.4.
    -3 mighty (महाबल); अथायमस्यां कृतवान् महात्मा लङ्केश्वरः कष्टमनार्यकर्म Rām.5.9.74. (-m.)
    1 the Supreme Spirit; युगपत्तु प्रलीयन्ते यदा तस्मिन् महात्मनि Ms.1.54.
    -2 the great principle, i. e. intellect of the Sāṅkhyas. (महात्मवत् means the same as महात्मन्).
    -आनकः a kind of large drum.
    -आनन्दः, -नन्दः 1 great joy or bliss.
    -2 espe- cially, the great bliss of final beatitude.
    (-न्दा) 1 spirituous liquor.
    -2 a festival on the ninth day in the bright half of Māgha.
    -आपगा a great river.
    -आयुधः an epithet of Śiva.
    -आरम्भ a. undertaking great works, enterprizing. (
    -म्भः) any great enterprize.
    -आलयः 1 a temple in general.
    -2 a sanctuary, an asylum.
    -3 a great dwelling.
    -4 a place of pilgrimage.
    -5 the world of Brahman.
    -6 the Supreme Spirit.
    -7 a tree &c. sacred to a deity.
    -8 N. of a particular dark fortnight.
    -9 पितृश्राद्ध in the month of Bhādra- pada. (
    -या) N. of a particular deity.
    - आशय a. high- souled, nobleminded, magnanimous, noble; दैवात् प्रबुद्धः शुश्राव वराहो हि महाशयः Ks; राजा हिरण्यगर्भो महाशयः H.4; see महात्मन्.
    (-यः) 1 a noble-minded or magnanimous person; महाशयचक्रवर्ती Bv.1.7.
    -2 the ocean.
    -आस्पद a.
    1 occupying a great position.
    -2 mighty, powerful.
    -आहवः a great or tumultuous fight.
    -इच्छ a.
    1 magnanimous, noble-minded, high-souled, noble; मही महेच्छः परिकीर्य सूनौ R.18.33.
    -2 having lofty aims or aspirations, ambitious; विद्यावतां महेच्छानां...... नाश्रयः पार्थिवं विना Pt.1.37.
    -इन्द्रः 1 'the great Indra', N. of Indra; इयं महेन्द्रप्रभृतीनधिश्रियः Ku.5.53; R.13.2; Ms.7.7.
    -2 a chief or leader in general.
    -3 N. of a mountain range; पतिर्महेन्द्रस्य महोदधेश्च R.6.54;4.39,43. ˚चापः rain-bow. ˚नगरी N. of Amarāvatī, the capital of Indra. ˚मन्त्रिन् m. an epithet of Bṛihaspati. ˚वाहः the elephant Airāvata; महेन्द्रवाहप्रतिमो महात्मा Mb.9.17.52.
    -इभ्य a. very rich.
    -इषुः a great archer; अधिरोहति गाण्डीवं महेषौ Ki.13.16.
    -इष्वासः a great archer, a great warrior; अत्र शूरा महेष्वासा भामार्जुनसमा युधि Bg.1.4.
    -ईशः, -ईशानः N. of Śiva; महेशस्त्वां धत्ते शिरसि रसराजस्य जयिनीम् Udb. ˚बन्धुः the Bilva tree.
    -ईशानी N. of Pārvatī.
    -ईश्वरः 1 a great lord, sovereign; महेश्वरस्त्र्यम्बक एव नापरः R.; गोप्तारं न निधीनां कथयन्ति महेश्वरं विबुधाः Pt.2.74.
    -2 N. of Śiva.
    -3 of Viṣṇu.
    -4 a god (opp. प्रकृति).
    -5 the Supreme Being (परमात्मा); मायां तु प्रकृतिं विद्यान्मायिनं तु महेश्वरम् Śvet. Up.4.1. ˚सखः N. of Kubera; यया कैलासभवने महेश्वरसखं बली Mb.9.11.55.
    (-री) 1 N. of Durgā.
    -2 a kind of bell-metal.
    -उक्षः (for उक्षन्) a large bull; a full grown or strong bull; महोक्षतां वत्सतरः स्पृशन्निव R.3.32;4.22;6.72; Śi.5.63.
    -उत्पलम् a large blue lotus. (
    -लः) the Sārasa bird.
    -उत्सवः 1 a great festival or occasion of joy; नयनविषयं जन्मन्येकः स एव महोत्सवः Māl.1.36.
    -2 the god of love.
    -उत्साह a. possessed of great energy, energetic, persevering; अहं च कर्णं जानामि...... सत्यसंधं महोत्साहं...... Mb.3.91.2.
    (-हः) 1 perseverance.
    -2 great pride; ये जात्यादिमहो- त्साहान्नरेन्द्रान्नोपयान्ति च । तेषामामरणं भिक्षा प्रायश्चितं विनिर्मितम् ॥ Pt.1.38.
    -उदधिः 1 the great ocean; महोदधेः पूर इवेन्दु- दर्शनात् R.3.17.
    -2 an epithet of Indra. ˚जः a conch- shell, shell.
    - उदय a. very prosperous or lucky, very glorious or splendid, of great prosperity.
    (-यः) 1 (a) great elevation or rise, greatness, prosperity; नन्दस्त्वतीन्द्रियं दृष्ट्वा लोकपालमहोदयम् Bhāg.1.28.1; अपवर्ग- महोदयार्थयोर्भुवमंशाविव धर्मयोर्गतौ R.8.16. (b) great fortune or good luck. (c) greatness, pre-eminence.
    -2 final beatitude.
    -3 a lord, master.
    -4 N. of the district called Kānyakubja or Kanouja; see App.
    -5 N. of the capital of Kanouja.
    -6 sour milk mixed with honey.
    -7 = महात्मन् q. v.; संसक्तौ किमसुलभं महोदयानाम Ki.7.27. ˚पर्वन् a time of union of the middle of श्रवण नक्षत्र and the end of व्यतिपात (generally in the month of माघ or पौष at the beginning of अमावास्या).
    - उदर a. big-bellied, corpulent.
    -(रम्) 1 a big belly.
    -2 dropsy.
    -उदार a.
    1 very generous or magnanimous.
    -2 mighty, powerful.
    -उद्यम a. = महोत्साह q. v; महोद्यमाः कर्म समा- रभन्ते.
    -उद्योग a. very industrious or diligent, hard- working.
    -उद्रेकः a particular measure (= 4 प्रस्थs).
    -उन्नत a. exceedingly lofty. (
    -तः) the palmyra tree.
    -उन्नतिः f. great rise or elevation (fig. also), high rank.
    -उपकारः a great obligation.
    -उपाध्यायः a great preceptor, a learned teacher.
    -उरगः a great serpent; वपुर्महोरगस्येव करालफणमण्डलम् R.12.98.
    -उरस्क a. broad-chested. (
    -स्कः) an epithet of Śiva.
    -उर्मिन् m. the ocean; ततः सागरमासाद्य कुक्षौ तस्य महोर्मिणः Mb.3.2.17.
    -उल्का 1 a great meteor.
    -2 a great fire-brand.
    -ऋत्विज् m. 'great priest', N. of the four chief sacri- ficial priests.
    -ऋद्धि a. very prosperous, opulent. (-f.) great prosperity or affluence.
    -ऋषभः a great bull.
    -ऋषिः 1 a great sage or saint; यस्मादृषिः परत्वेन महांस्त- स्मान्महर्षयः; (the term is applied in Ms.1.34 to the ten Prajāpatis or patriarchs of mankind, but it is also used in the general sense of 'a great sage').
    -2 N. of Sacute;iva.
    -3 of Buddha.
    -ओघ a. having a strong current.
    -घः a very large number; शतं खर्व- सहस्राणां समुद्रमभिधीयते । शतं समुद्रसाहस्रं महौघमिति विश्रुतम् ॥ Rām.6.28.37.
    -ओष्ठ (महोष्ठ) a. having large lips. (
    -ष्ठः) an epithet of Śiva.
    -ओजस् a. very mighty or powerful, possessed of great splendour or glory; महौजसा मानधना धनार्चिताः Ki.1.19. (-m.) a great hero or warrior, a champion. (-n.) great vigour.
    -ओजसम् the discus of Viṣṇu (सुदर्शन). (
    -सी) N. of plant (Mar. कांगणी).
    -ओदनी Asparagus Racemosus (Mar. शतावरी).
    -ओषधिः f.
    1 a very efficacious medicinal plant, a sovereign drug.
    -2 the Dūrvā grass.
    -3 N. of various plants ब्राह्मी, श्वेतकण्टकारी, कटुका, अतिविष &c. ˚गणः a collection of great or medicinal herbs:-- पृश्निपर्णी श्यामलता भृङ्गराजः शतावरी । गुड्चा सहदेवी च महौषधिगणः स्मृतः ॥ cf. also सहदेवी तथा व्याघ्री बला चातिबला त्वचा । शङ्खपुष्पी तथा सिंही अष्टमी च सुवर्चला ॥ महौषध्यष्टकं प्रोक्तं....
    -औषधम् 1 a sovereign remedy, panacea.
    -2 ginger.
    -3 garlic.
    -4 a kind of poison (वत्सनाभ).
    -कच्छः 1 the sea.
    -2 N. of Varuṇa.
    -3 a mountain.
    -कन्दः garlic.
    -कपर्दः a kind of shell.
    -कपित्थः 1 the Bilva tree.
    -2 red garlic.
    -कम्बु a. stark naked. (
    -म्बुः) an epithet of Śiva.
    -कर a.
    1 large-handed.
    -2 having a large revenue.
    -कर्णः an epithet of Śiva.
    -कर्मन् a. doing great works. (-m.) an epithet of Śiva.
    -कला the night of the new moon.
    -कल्पः a great cycle of time (1 years of Brahman); Bhāg.7.15.69.
    -कविः 1 a great poet, a classical poet, such as कालिदास, भवभूति, बाण, भारवि &c.
    -2 an epithet of Śukra.
    -कषायः N. of a plant (Mar. कायफळ).
    -कान्तः an epithet of Śiva. (
    -ता) the earth.
    -काय a. big-bodied, big, gigantic, bulky.
    (-यः) 1 an elephant.
    -2 an epithet of Śiva.
    -3 of Viṣṇu.
    -4 of a being attending on Śiva (= नन्दि).
    -कारुणिक a. exceedingly compassionate.
    -कार्तिकी the night of full-moon in the month of Kārtika.
    -कालः 1 a form of Śiva in his character as the destroyer of the world; महाकालं यजेद्देव्या दक्षिणे धूम्रवर्णकम् Kālītantram.
    -2 N. of a cele- brated shrine or temple of Śiva (Mahākāla) (one of the 12 celebrated Jyotirliṅgas) established at Ujjayinī (immortalized by Kālidāsa in his Meghadūta, which gives a very beautiful description of the god, his temple, worship &c., together with a graphic picture of the city; cf. Me.3-38; also R.6.34); महाकालनिवासिनं कालीविलासिनमनश्वरं महेश्वरं समाराध्य Dk.1.1.
    -3 an epithet of Viṣṇu.
    -4 N. of a kind of gourd.
    -5 N. of Śiva's servant (नन्दि). ˚पुरम् the city of Ujjayinī. ˚फलम् a red fruit with black seeds; पक्वं महाकालफलं किलासीत् N.22.29.
    -काली an epithet of Durgā in her terrific form.
    -काव्यम् a great or classical poem; (for a full description of its nature, contents &c., according to Rhetoricians see S. D.559). (The number of Mahākāvyas is usually said to be five:-- रघुवंश, कुमारसंभव, किरातार्जुनीय, शिशुपालवध and नैषधचरित or six, if मेघदूत-- a very small poem or खण़्डकाव्य-- be added to the list. But this enumeration is apparently only traditional, as there are several other poems, such as the भट्टिकाव्य, विक्रमाङ्कदेवचरित, हरविजय &c. which have an equal claim to be considered as Mahākāvyas).
    -कीर्तनम् a house.
    -कुमारः the eldest son of a reigning prince, heir-apparent.
    -कुल, -कुलीन a. of noble birth or descent, sprung from a noble family, nobly born. (
    -लम्) a noble birth or family, high descent.
    -कुहः a species of parasitical worm.
    -कृच्छ्रम् a great penance.
    -केतुः N. of Śiva.
    -केशः, -कोशः 1 an epithet of Śiva.
    -2 a large sheath.
    -क्रतुः a great sacrifice; e. g. a horse-sacrifice; तदङ्गमग्ऱ्यं मघवन् महाक्रतोरमुं तुरङ्गं प्रतिमोक्तुमर्हसि R.3.46.
    -क्रमः an epithet of Viṣṇu.
    -क्रोधः an epithet of Śiva.
    -क्षत्रपः a great satrap.
    -क्षीरः sugar-cane.
    -क्षीरा f. a She-buffalo; Nighaṇṭaratnākara.
    -खर्वः, -र्वम् a high number (ten billions ?).
    -गजः a great elephant; see दिक्करिन्.
    -गणपतिः a form of the god Gaṇeśa.
    -गदः fever.
    -गन्ध a. exceedingly fragrant. (
    -न्धः) a kind of cane. (
    -न्धम्) a kind of sandal- wood. (
    -न्धा) N. of Chāmuṇḍā.
    -गर्तः, -गर्भः -गीतः N. of Śiva.
    -गर्दभगन्धिका N. of a plant, भारङ्गी.
    -गल a. longnecked.
    -गवः Bos gavaeus.
    -गुण a. very efficacious, sovereign (as a medicine); त्वया ममैष संबन्धः कपिमुख्य महागुणः Rām.5.1.12. (
    -णः) a chief quality, cardinal virtue.
    -गुरुः a highly respectable or venerable person; (these are three, the father, mother and preceptor; पिता माता तथाचार्यो महागुरुरिति स्मृतः).
    -गुल्मा the Soma plant.
    -गृष्टिः f. a cow with a large hump.
    -ग्रहः 1 an epithet of Rāhu.
    -2 the sun; महाग्रहग्राहविनष्टपङ्कः Rām.5.5.6.
    -ग्रामः N. of the ancient capital of Ceylon, the modern Māgama.
    -ग्रीवः 1 a camel.
    -2 an epithet of Śiva.
    -ग्रीविन् m. a camel.
    -घूर्णा spirituous liquor.
    -घृतम् ghee kept for a long time (for medicinal purposes).
    -घोष a. noisy, loud-sounding. (
    -षम्) a market, fair. (
    -षः) a loud noise, clamour.
    -चक्रम् the mystic circle in the शाक्त ceremonial.
    -चक्रवर्तिन् m. a universal monarch.
    -चण्डा N. of Chāmuṇḍā.
    -चपला a kind of metre.
    -चमूः f. a large army.
    -छायः the fig-tree.
    -जङ्घः a camel.
    -जटः an epithet of Śiva.
    -जटा 1 a great braid of hair.
    -2 the matted hair of Śiva.
    -जत्रु a. having a great collar-bone. (
    -त्रुः) an epithet of Śiva.
    -जनः 1 a multitude of men, a great many beings, the general populace or public; महाजनो येन गतः स पन्थाः Mb.3.313. 117; आगम्य तु ततो राजा विसृज्य च महाजनम् 6.98.25.
    -2 the populace, mob; विलोक्य वृद्धोक्षमधिष्ठितं त्वया महाजनः स्मेरमुखो भविष्यति Ku.5.7.
    -3 a great man, a distinguished or eminent man; महाजनस्य संसर्गः कस्य नोन्नतिकारकः । पद्मपत्रस्थितं तोयं धत्ते मुक्ताफलश्रियम् Pt.3.6.
    -4 the chief of a caste or trade.
    -5 a merchant, tradesman.
    -जवः an antelope.
    -जातीय a.
    1 rather large.
    -2 of an excellent kind.
    -जालिः, -ली N. of a plant (Mar. सोनामुखी)
    -जिह्वः an epithet of Śiva.
    -ज्ञानिन् m.
    1 a very learned man.
    -2 a great sage.
    -3 N. of Śiva.
    -ज्यैष्ठी the day of fullmoon in the month of Jyeṣṭha; ताभिर्दृश्यत एष यान् पथि महाज्यैष्ठीमहे मन्महे N.15.89; पूर्णिमा रविवारेण महाज्यैष्ठी प्रकीर्तिता Agni P.121.63.
    -ज्योतिस् m. an epithet of Śiva.
    -ज्वरः great affliction.
    -ज्वाल a. very brilliant or shining.
    (-लः) 1 N. of Śiva.
    -2 a sacrificial fire.
    -डीनम् a kind of flight; 'यानं महाडीनमाहुः पवित्रामूर्जितां गतिम्' Mb.8.41.27 (com.).
    -तपस् m.
    1 a great ascetic.
    -2 an epithet of Viṣṇu.
    -तलम् N. of one of the seven lower regions; see पाताल.
    -तारा N. of a Buddhist goddess.
    -तिक्तः the Nimba tree.
    -तिथिः the 6th day of a lunation.
    -तीक्ष्ण a. exceedingly sharp or pungent. (
    -क्ष्णा) the marking- nut plant.
    -तेजस् a.
    1 possessed of great lustre or splendour.
    -2 very vigorous or powerful, heroic. (-m.)
    1 a hero, warrior.
    -2 fire.
    -3 an epithet of Kārtikeya. (-n.) quick-silver.
    -त्याग, -त्यागिन् a. very generous. (-m.) N. of Śiva.
    -दंष्ट्रः a species of big tiger.
    -दन्तः 1 an elephant with large tusks.
    -2 an epithet of Śiva.
    -दण्डः 1 a long arm.
    -2 a severe punishment.
    -दम्भः an epithet of Śiva.
    -दशा the influence exercised (over a man's destiny) by a predominant planet.
    -दानम् the gift of gold equal to one's own weight; अथातः संप्रवक्ष्यामि महादानस्य लक्षणम्.
    -दारु n. the devadāru tree.
    -दुर्गम् a great calamity; Pt.
    -दूषकः a kind of grain.
    -देवः N. of Śiva.
    (-वी) 1 N. of Pārvatī.
    -2 the chief queen.
    -द्रुमः the sacred fig-tree.
    -द्वारम् a large gate, the chief or outer gate of a temple.
    -धन a.
    1 rich.
    -2 expensive, costly; हेमदण्डैर्महाधनैः Rām.7. 77.13.
    (-नम्) 1 gold.
    -2 incense.
    -3 a costly or rich dress.
    -4 agriculture, husbandry.
    -5 anything costly or precious.
    -6 great booty.
    -7 a great battle (Ved.).
    -धनुस् m. an epithet of Śiva.
    -धातुः 1 gold.
    -2 an epithet of Śiva.
    -3 lymph.
    -4 N. of Meru.
    -धी a. having a great understanding.
    -धुर्यः a full-grown draught ox.
    -ध्वजः a camel.
    -ध्वनिक a. dead.
    -नग्नः an athlete; Buddh.
    -नटः an epithet of Śiva; महानटः किं नु...... तनोति...... साम्प्रतमङ्गहारम् N.22.7; महानटबाहुनेव बद्धभुजाङ्केन Vās.
    -नदः a great river.
    -नदी 1 a great river, such as Gaṅgā, Kṛiṣṇā; मन्दरः पर्वतश्चाक्षो जङ्घा तस्य महानदी Mb.8.34.2; संभूयाम्भोधिमभ्येति महानद्या नगापगा Śi.2.1.
    -2 N. of a river falling into the bay of Bengal.
    -नन्दा 1 spirituous liquor.
    -2 N. of a river.
    -3 ninth day of the bright half of the month of Māgha; माघमासस्य या शुक्ला नवमी लोकपूजिचा । महानन्देति सा प्रोक्ता....
    -नरकः N. of one of the 21 hells.
    -नलः a kind of reed.
    -नवमी the ninth day in the bright half of Āśvina, sacred to the worship of Durgā ततो$नु नवमी यस्मात् सा महानवमी स्मृता.
    -नाटकम् 'the great drama', N. of a drama, also called Hanumannāṭaka, (being popularly ascribed to Hanumat); thus defined by S. D.:-- एतदेव यदा सर्वैः पताकास्थानकैर्युतम् । अङ्कैश्च दशभिर्धीरा महानाटकमूचिरे ॥
    -नाडी sinew, tendon.
    -नादः 1 a loud sound, uproar.
    -2 a great drum.
    -3 a thunder-cloud.
    -4 a shell.
    -5 an elephant.
    -6 a lion.
    -7 the ear.
    -8 a camel.
    -9 an epithet of Śiva. (
    -दम्) a musical instrument.
    -नाम्नी 1 N. of a परिशिष्ट of Sāmaveda.
    -2 (pl.) N. of 9 verses of Sāmaveda beginning with विदा मघवन् विदा.
    -नायकः 1 a great gem in the centre of a string of pearls.
    -2 a great head or chief.
    -नासः an epithet of Śiva.
    -निद्र a. fast asleep. (
    -द्रा) 'the great sleep', death.
    -निम्नम् intestines, abdomen.
    -नियमः an epithet of Viṣṇu.
    -निर्वाणम् total extinction of individuality (according to the Buddhists).
    -निशा 1 the dead of night, the second and third watches of the night; महानिशा तु विज्ञेया मध्यमं प्रहरद्वयम्
    -2 an epithet of Durgā.
    -नीचः a washerman.
    -नील a. dark-blue. (
    -लः) a kind of sapphire or emerald; इन्द्रनीलमहानीलमणिप्रवरवेदिकम् Rām.5.9.16; महा- महानीलशिलारुचः Śi.1.16;4.44; R.18.42; Kau. A.2.11. 29. ˚उपलः a sapphire.
    -नृत्यः, -नेत्रः an epithet of Śiva.
    -नेमिः a crow.
    -न्यायः the chief rule.
    -पक्ष a.
    1 having many adherents.
    -2 having a large family or retinue; महापक्षे धनिन्यार्थे निक्षेपं निक्षिपेद् बुधः Ms.8.179.
    (-क्षः) 1 an epithet of Garuḍa.
    -2 a kind of duck. (
    -क्षी) an owl.
    -पङ्क्तिः, -पदपङ्क्तिः a kind of metre.
    -पञ्चमूलम् the five great roots:-- बिल्वो$ग्निमन्थः श्योनाकः काश्मरी पाटला तथा । सर्वैस्तु मिलितैरेतैः स्यान्महापञ्चमूलकम् ॥
    -पञ्चविषम् the five great or deadly poisons:-- शृङ्गी च कालकूटश्च मुस्तको वत्सनाभकः । शङ्खकर्णीति योगो$यं महापञ्चविषाभिधः ॥
    -पटः the skin.
    -पथः 1 chief road, principal street, high or main road; संतानकाकीर्णमहापथं तत् Ku.7.3.
    -2 the passage into the next world, i. e. death.
    -3 N. of certain mountain-tops from which devout persons used to throw themselves down to secure entrance into heaven.
    -4 an epithet of Śiva.
    -5 the long pilgrimage to mount Ke- dāra.
    -6 the way to heaven.
    -7 the knowledge of the essence of Śiva acquired in the pilgrimage to Kedāra.
    -पथिक a.
    1 undertaking great journeys.
    -2 one receiving Śulka (toll) on the high way; cf. Mb.12.76.6 (com. महापथिकः समुद्रे नौयानेन गच्छन् यद्वा महापथि शुल्कग्राहकः)
    -पद्मः 1 a particular high number.
    -2 N. of Nārada.
    -3 N. of one of the nine treasures of Kubera.
    -4 N. of the southernmost elephant supporting the world.
    -5 an epithet of Nanda.
    -6 a Kinnara attendant on Kubera.
    (-द्मम्) 1 a white lotus.
    -2 N. of a city. ˚पतिः N. of Nanda.
    -पराकः a. a particular penance; Hch.
    -पराङ्णः a late hour in the afternoon.
    -पवित्रः an epithet of Viṣṇu.
    -पशुः large cattle; महापशूनां हरणे... दण्डं प्रकल्पयेत् Ms.8.324.
    -पातः a long flight; Pt.2.58.
    -पातकम् 1 a great sin, a heinous crime; ब्रह्महत्या सुरापानं स्तेयं गुर्वङ्गनागमः । महान्ति पातकान्याहुस्तत्संसर्गश्च पञ्चमम् ॥ Ms.1154.
    -2 any great sin or transgression.
    -पात्रः a prime minister.
    -पादः an epithet of Śiva.
    -पाप्मन् a. very sinful or wicked.
    -पुराणम् N. of a Purāṇa; महापुराणं विज्ञेयमेकादशकलक्षणम् Brav. P.
    -पुंसः a great man.
    -पुरुषः 1 a great man, an eminent or distinguished personage; शब्दं महापुरुषसंविहितं निशम्य U. 6.7.
    -2 the Supreme Spirit.
    -3 an epithet of Viṣṇu.
    -पौरुषिकः a worshipper of Viṣṇu; तदहं ते$भिधास्यामि महापौरुषिको भवान् Bhāg.2.1.1.
    -पुष्पः a kind of worm.
    -पूजा great worship; any solemn worship performed on extraordinary occasions.
    -पृष्ठः a camel.
    -पोटगलः a kind of large reed.
    -प्रजापतिः N. of Viṣṇu.
    -प्रतीहारः a chief door-keeper.
    -प्रपञ्चः the great universe.
    -प्रभ a. of great lustre. (
    -भः) the light of a lamp.
    -प्रभुः 1 a great lord.
    -2 a king, sovereign.
    -3 a chief.
    -4 an epithet of Indra.
    -5 of Śiva
    -6 of Viṣṇu.
    -7 a great saint or holy man.
    -प्रलयः 'the great dissolution', the total annihilation of the universe at the end of the life of Brahman, when all the lokas with their inha- bitants, the gods, saints &c. including Brahman himself are annihilated; महाप्रलयमारुत...... Ve.3.4.
    -प्रश्नः a knotty question.
    -प्रसादः 1 a great favour.
    -2 a great present (of food offered to an idol); पादोदकं च निर्माल्यं नैवेद्यं च विशेषतः । महाप्रसाद इत्युक्त्वा ग्राह्यं विष्णोः प्रयत्नतः
    -प्रस्थानम् 1 departing this life, death.
    -2 setting out on a great journey for ending life; इहैव निधनं याम महाप्रस्थानमेव वा Rām.2.47.7 (com. महाप्रस्थानं मरणदीक्षा- पूर्वकमुत्तराभिमुखगमनम्); Mb.1.2.365.
    -प्राणः 1 the hard breathing or aspirate sound made in the pronunciation of the aspirates.
    -2 the aspirated letters themselves (pl.); they are:-- ख्, घ्, छ्, झ्, ठ्, ढ्, थ्, ध्, फ्, भ्, श्, ष्, स्, ह्.
    -3 a raven.
    -प्राणता possession of great strength or essence; अन्यांश्च जीवत एव महाप्राणतया स्फुरतो जग्राह K.
    -प्रेतः a noble departed spirit.
    -प्लवः a great flood, deluge;... क्षिप्तसागरमहाप्लवामयम् Śi.14.71.
    -फल a.
    1 bearing much fruit.
    -2 bringing much reward.
    (-ला) 1 a bitter gourd.
    -2 a kind of spear.
    (-लम्) 1 a great fruit or reward.
    -2 a testicle.
    -फेना the cuttle-fish bone.
    -बन्धः a peculiar position of hands or feet.
    -बभ्रुः a kind of animal living in holes.
    -बल a. very strong; नियुज्यमानो राज्याय नैच्छद्राज्यं महाबलः Rām
    (-लः) 1 wind, storm.
    -2 a Buddha.
    -3 a solid bamboo.
    -4 a palm.
    -5 a crocodile.
    -बला N. of a plant; महाबला च पीतपुष्पा सहदेवी च सा स्मृता Bhāva. P. (
    -लम्) lead. ˚ईश्वरः N. of a Liṅga of Śiva near the modern Mahābaleśwara.
    -बाध a. causing great pain or damage.
    -बाहु a. long-armed, powerful. (
    -हुः) an epithet of Viṣṇu.
    -बि(वि)लम् 1 the atmosphere.
    -2 the heart.
    -3 a water-jar, pitcher.
    -4 a hole, cave.
    -बिसी a variety of skin (चर्म), a product of द्वादशग्राम in the Himālayas.
    -बी(वी)जः an epithet of Śiva.
    -बी (वी)ज्यम् the perinæum.
    -बुध्न a. having a great bottom or base (as a mountain).
    -बुशः barley.
    -बृहती a kind of metre.
    -बोधिः 1 the great intelligence of a Buddha.
    -2 a Buddha.
    -ब्रह्मम्, -ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit.
    -ब्राह्मणः 1 a great or learned Brāhmaṇa.
    -2 a low or contemptible Brāhmaṇa.
    -भटः a great warrior; तदोजसा दैत्यमहाभटार्पितम् Bhāg.
    -भद्रा N. of the river Gaṅgā.
    -भाग a.
    1 very fortunate or blessed, very lucky or prosperous.
    -2 illustrious, distinguished, glo- rious; उभौ धर्मौ महाभागौ Mb.12.268.3; महाभागः कामं नरपतिरभिन्नस्थितिरसौ Ś.5.1; Ms.3.192.
    -3 very pure or holy, highly virtuous; पतिव्रता महाभागा कथं नु विचरिष्यति Mb.4.3.16.
    -भागता, -त्वम्, -भाग्यम् 1 extreme good fortune, great good luck, prosperity.
    -2 great excel- lence or merit.
    -भागवतम् the great Bhāgavata, one of the 18 Purāṇas. (
    -तः) a great worshipper of Viṣṇu.
    -भागिन् a. very fortunate or prosperous.
    -भाण्डम् a chief treasury.
    -भारतम् N. of the celebrated epic which describes the rivalries and contests of the sons of Dhṛitarāṣṭra and Pāṇḍu. (It consists of 18 Parvans or books, and is said to be the composition of Vyāsa; cf. the word भारत also); महत्त्वाद्भारतत्वाच्च महाभारतमुच्यते
    -भाष्यम् 1 a great commentary.
    -2 particularly, the great commentary of Patañjali on the Sūtras of Pāṇini.
    -भासुरः an epithet of Viṣṇu.
    -भिक्षुः N. of Śākyamuni.
    -भीता a kind of sensitive plant (लाजाळू).
    -भीमः an epithet of king Śantanu.
    -भीरुः a sort of beetle or fly.
    -भुज a. long-armed, powerful.
    -भूतम् a great or primary element; see भूत; तस्यैतस्य महाभूतस्य निःश्वसितमेतद्यदृग्वेदः Up.; तं वेधा विदधे नूनं महाभूतसमाधिना R.1. 29; Ms.1.6.
    (-तः) 1 the Supreme Being.
    -2 a great creature.
    -भोगः 1 a great enjoyment.
    -2 a great coil or hood; great winding.
    -3 a serpent. (
    -गा) an epi- thet of Durgā.
    -मणिः 1 a costly or precious jewel; संस्कारोल्लिखितो महामणिरिव क्षीणो$पि नालक्ष्यते Ś.6.5.
    -2 N. of Śiva.
    -मति a.
    1 high-minded.
    -2 clever. (
    -तिः) N. of Bṛihaspati or Jupiter.
    -मत्स्यः a large fish, sea-monster.
    -मद a. greatly intoxicated. (
    -दः) an elephant in rut.
    -मनस्, -मनस्क a.
    1 high-minded, noble- minded, magnanimous; ततो युधिष्ठिरो राजा धर्मपुत्रो महामनाः Mb.4.1.7.
    -2 liberal.
    -3 proud, haughty. (-m) a fabulous animal called शरभ q. v.
    -मन्त्रः 1 any sacred text of the Vedas.
    -2 a great or efficacious charm, a powerful spell.
    -मन्त्रिन् m. the prime-minister, premier.
    -मयूरी N. of Buddhist goddess.
    -मलहारी a kind of Rāgiṇi.
    -महः a great festive procession; Sinhās.
    -महस् n. a great light (seen in the sky).
    -महोपाध्यायः 1 a very great preceptor.
    -2 a title given to learned men and reputed scholars; e. g. महामहो- पाध्यायमल्लिनाथसूरि &c.
    -मांसम् 'costly flesh', especially human flesh; न खलु महामांसविक्रयादन्यमुपायं पश्यामि Māl.4; अशस्त्रपूतं निर्व्याजं पुरुषाङ्गोपकल्पितम् । विक्रीयते महामांसं गृह्यतां गृह्यतामिदम् 5.12 (see Jagaddhara ad loc.).
    -माघी the full-moon day in the month of Māgha.
    -मात्र a.
    1 great in measure, very great or large.
    -2 most excellent, best; वृष्ण्यन्धकमहामात्रैः सह Mb.1.221.27; 5.22.37.
    (-त्रः) 1 a great officer of state, high state- official, a chief minister; (मन्त्रे कर्मणि भूषायां वित्ते माने परिच्छदे । मात्रा च महती येषां महामात्रास्तु ते स्मृताः); Ms. 9.259; गूढपुरुषप्रणिधिः कृतमहामात्रापसर्पः (v. l. महामात्यापसर्पः) पौरजानपदानपसर्पयेत् Kau. A.1.13.9; Rām.2.37.1.
    -2 an elephant-driver or keeper; मदोन्मत्तस्य भूपस्य कुञ्जरस्य च गच्छतः । उन्मार्गं वाच्यतां यान्ति महामात्राः समीपगाः ॥ Pt.1.161.
    -3 a superintendent of elephants.
    (-त्री) 1 the wife of a chief minister.
    -2 the wife of a spiritual teacher.
    -मानसी N. of a Jain goddess.
    -मान्य a. being in great honour with; मकरन्दतुन्दिलानामरविन्दानामयं महामान्यः Bv.1.6.
    -मायः 1 an epithet of Śiva.
    -2 of Viṣṇu.
    -माया 1 worldly illusion, which makes the material world appear really existent.
    -2 N. of Durgā; महामाया हरेश्चैषा यया संमोह्यते जगत् Devīmāhātmya.
    -मायूरम् a particular drug. (
    -री) N. of an amulet and a goddess; Buddh.
    -मारी 1 cholera, an epidemic.
    -2 an epithet of Durgā.
    -मार्गः high road, main street. ˚पतिः a superintendent of roads.
    -मालः N. of Śiva.
    -माहेश्वरः a great worshipper of Maheśvara or Śiva.
    -मुखः a crocodile.
    -मुद्रा a parti- cular position of hands or feet (in practice of yoga).
    -मुनिः 1 a great sage.
    -2 N. of Vyāsa.
    -3 an epithet of Buddha.
    -4 of Agastya.
    -5 the coriander plant. (
    -नि n.)
    1 coriander seed.
    -2 any medicinal herb or drug.
    -मूर्तिः N. of Viṣṇu.
    -मूर्धन् m. an epithet of Śiva.
    -मूलम् a large radish. (
    -लः) a kind of onion.
    -मूल्य a. very costly. (
    -ल्यः) a ruby.
    -मृगः 1 any large animal.
    -2 an elephant,
    -3 the fabulous animal called शरभ.
    -मृत्युः, -मेधः N. of Śiva.
    -मृत्युंजयः a kind of drug.
    -मृधम् a great battle.
    -मेदः the coral tree; महामेदाभिधो ज्ञेयः Bhāva. P.
    -मेधा an epithet of Durgā.
    -मोहः great infatuation or confusion of mind. (ससर्ज) महामोहं च मोहं च तमश्चाज्ञानवृत्तयः Bhāg.3.12.2. (
    -हा) an epithet of Durgā.
    -यज्ञः 'a great sacrifice', a term applied to the five daily sacrifices or acts of piety to be performed by a house-holder; अध्यापनं ब्रह्मयज्ञः पितृयज्ञस्तु तर्पणम् । होमो दैवो (or देवयज्ञः) बलिर्भौतो (or भूतयज्ञः) नृयज्ञो$तिथिपूजनम् ॥ Ms.3.7,71, (for explanation, see the words s. v.).
    -2 N. of Viṣṇu.
    -यमकम् 'a great Yamaka', i. e. a stanza all the four lines of which have exactly the same words, though different in sense; e. g. see Ki.15.52, where विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणाः has four different senses; cf. also बभौ मरुत्वान् विकृतः समुद्रः Bk.1.19.
    -यशस् a. very famous, renowned, celebrated.
    -यात्रा 'the great pilgrimage', the pilgrimage to Benares.
    -यानम् N. of the later system of Buddhist teaching, firstly promul- gated by Nāgārjuna (opp. हीनयान).
    -याम्यः an epi- thet of Viṣṇu.
    -युगम् 'a great Yuga', consisting of the four Yugas of mortals, or comprising 4,32, years of men.
    -योगिन् m.
    1 an epithet of Śiva.
    -2 of Viṣṇu.
    -3 a cock.
    -योनिः f. excessive dilation of the female organ.
    -रक्तम् coral.
    -रङ्गः a large stage.
    -रजतम् 1 gold; उच्चैर्महारजतराजिविराजितासौ Śi.4.28.
    -2 the thorn-apple.
    -रजनम् 1 safflower.
    -2 gold.
    -3 turmeric; तस्य हैतस्य पुरुषस्य रूपं यथा महारजनं वासः Bṛi. Up.2.3.6.
    -रत्नम् 1 a precious jewel; वज्रं मुक्ता प्रवालं च गोमेदश्चेन्द्रनीलकः ॥ वैडूर्यः पुष्करागश्च पाचिर्माणिक्यमेव च । महारत्नानि चैतानि नव प्रोक्तानि सूरिभिः ॥ Śukra.4.155-56.
    -रथः 1 a great chariot.
    -2 a great warrior or hero; द्रुपदश्च महारथः Bg.1.4; कुतः प्रभावो धनंजयस्य महारथजयद्रथस्य विपत्तिमुत्पादयितुम् Ve.2; दशरथः प्रशशास महारथः R.9.1; Śi.3.22; (a महारथ is thus defined:-- एको दशसहस्राणि योधयेद्यस्तु धन्विनाम् ॥ शस्त्रशास्त्र- प्रवीणश्च विज्ञेयः स महारथः ॥).
    -3 desire, longing; cf. मनोरथ.
    -रवः a frog.
    -रस a. very savoury.
    (-सः) 1 a sugar- cane.
    -2 quicksilver.
    -3 a precious mineral.
    -4 the fruit of the date tree.
    -5 any one of the eight substan- ces given below:-- दरदः पारदं शस्ये वैक्रान्तं कान्तमभ्रकम् । माक्षिकं विमलश्चेति स्युरेते$ष्टौ महारसाः ॥ (
    -सम्) sour ricewater.
    -राजः 1 a great king, sovereign or supreme ruler; पञ्चाशल्लक्षपर्यन्तो महाराजः प्रकीर्तितः Śukra.1.184.
    -2 a respect- ful mode of addressing kings or other great personages (my lord, your majesty, your highness); इति सत्यं महाराज बद्धो$स्म्यर्थेन कौरवैः Mb.
    -3 a deified Jaina teacher.
    -4 a fingernail. ˚अधिराजः a universal emperor, para- mount sovereign. ˚चूतः a kind of mango tree.
    -राजिकः N. of Viṣṇu.
    -राजिकाः (m. pl.) an epithet of a class of gods (said to be 22 or 236 in number.).
    -राज्यम् the rank or title of a reigning sovereign.
    -राज्ञी 1 the reigning or chief queen, principal wife of a king.
    -2 N. of Durgā.
    -रात्रम् midnight, dead of night.
    -रात्रिः, -त्री f.
    1 see महाप्रलय; ब्रह्मणश्च निपाते च महाकल्पो भवेन्नृप । प्रकीर्तिता महारात्रिः.
    -2 midnight.
    -3 the eighth night in the bright half of Āśvina.
    -राष्ट्रः 'the great kingdom', N. of a country in the west of India, the country of the Marāṭhās.
    -2 the people of Mahārāṣṭra; the Marāṭhās (pl.). (
    -ष्ट्री) N. of the principal Prākṛita; dialect, the language of the people of the Mahārāṣṭra; cf. Daṇḍin:-- महाराष्ट्राश्रयां भाषां प्रकृष्टं प्राकृतं विदुः Kāv.1.34.
    -रिष्टः a kind of Nimba tree growing on mountains.
    -रुज्, -ज a. very painful.
    -रुद्रः a form of Śiva.
    -रुरुः a species of antelope.
    -रूप a. mighty in form.
    (-पः) 1 an epithet of Śiva.
    -2 resin.
    -रूपकम् a kind of drama.
    -रेतस् m. an epithet of Śiva.
    -रोगः a dangerous illness, grievous malady; (these are eight:-- उन्मादो राजयक्ष्मा च श्वासस्त्वग्दोष एव च । मधुमेहश्चाश्मरी च तथो- दरभगन्दरौ ॥).
    -रौद्र a. very dreadful. (
    -द्री) an epithet of Durgā.
    -रौरवः N. of one of the 21 hells; Ms.4.88-9.
    -लक्ष्मी 1 the great Lakṣmī, or Śakti of Nārāyaṇa; सेवे सैरिभमर्दिनीमिह महालक्ष्मीं सरोजस्थिताम्.
    -2 a young girl who represents the goddess Durgā at the Durgā festival.
    -लयः 1 a great world destruction.
    -2 the Supreme Being (महदादीनां लयो यस्मिन्).
    -लिङ्गम् the great Liṅga or Phallus. (
    -ङ्गः) an epithet of Śiva.
    -लोलः a crow.
    -लोहम् a magnet.
    -वंशः N. of a wellknown work in Pali (of the 5th century).
    -वक्षस् m. epithet of Śiva.
    -वनम् a large forest in Vṛindāvana.
    -वरा Dūrvā grass.
    -वराहः 'the great boar', an epithet of Viṣṇu in his third or boar incarnation.
    -वर्तनम् high wages;
    -वल्ली 1 the Mādhavī creeper.
    -2 a large creeping plant.
    -वसः the porpoise.
    -वसुः silver; Gīrvāṇa.
    -वाक्यम् 1 a long sentence.
    -2 any continuous composition or literary work.
    -3 a great proposition, principal sentence; such as तत्त्वमसि, ब्रह्मैवेदं सर्वम् &c.
    -4 a complete sentence (opp. अवान्तरवाक्य q. v.); न च महावाक्ये सति अवान्तरवाक्यं प्रमाणं भवति ŚB. on MS.6.4.25.
    -वातः a stormy wind, violent wind; महावाता<?>तैर्महिषकुलनीलैर्जलधरैः Mk.5.22.
    -वादिन् m. a great or powerful disputant.
    -वायुः 1 air (as an element).
    -2 stormy wind, hur- ricane, tempest.
    -वार्तिकम् N. of the Vārtikas of Kātyāyana on Pāṇini's Sūtras.
    -विडम् a kind of factitious salt.
    -विदेहा N. of a certain वृत्ति or condition of the mind in the Yoga system of philosophy.
    -विद्या the great lores; काली तारा महाविद्या षोडशी भुवनेश्वरी । भैरवी छिन्नमस्ता च विद्या धूमवती तथा । बगला सिद्धविद्या च मातङ्गी कमला- त्मिका । एता दश महाविद्याः... ॥
    -विपुला a kind of metre.
    -विभाषा a rule giving a general option or alternative; इति महाविभाषया साधुः.
    -विभूतिः an epithet of Śiva.
    -विषः a serpent having two mouths.
    -विषुवम् the vernal equinox. ˚संक्रान्तिः f. the vernal equinox (the sun's entering the sign Aries).
    -विस्तर a. very extensive or copious.
    -वीचिः N. of a hell.
    -वीरः 1 a great hero or warrior.
    -2 a lion.
    -3 the thunderbolt of Indra.
    -4 an epithet of Viṣṇu.
    -5 of Garuḍa.
    -6 of Hanumat.
    -7 a cuckoo.
    -8 a white horse.
    -9 a sacrificial fire.
    -1 a sacrificial vessel.
    -11 a kind of hawk. ˚चरितम् N. of a celebrated drama by Bhavabhūti.
    -वीर्य a. of great valour, very powerful.
    (-र्यः) 1 N. of Brah- man.
    -2 the Supreme Being. (
    -र्या) the wild cotton shrub.
    -2 an epithet of संज्ञा, the wife of the sun.
    -वृषः a great bull.
    -वेग a.
    1 very swift or fleet.
    (-गः) 1 great speed, excessive velocity.
    -2 an ape.
    -3 the bird Garuḍa.
    -वेघः a particular position of hands or feet (in the practice of Yoga).
    -वेल a. billowy.
    -व्याधिः f.
    1 a great disease.
    -2 a very bad kind of leprosy (black leprosy).
    -व्याहृतिः f. a great mystical word, i. e. भूर्, भुवस् and स्वर्.
    -व्रत a. very devotional, rigidly observing vows.
    (-तम्) 1 a great vow, a great reli- gious observance; a vow for not taking even water for a month; महाव्रतं चरेद्यस्तु Mb.12.35.22 (com. महाव्रतं मासमात्रं जलस्यापि त्यागः).
    -2 any great or funda- mental duty; प्राणैरपि हिता वृत्तिरद्रोहो व्याजवर्जनम् । आत्मनीव प्रियाधानमेतन्मैत्रीमहाव्रतम् Mv.5.59; क्रतौ महाव्रते पश्यन् ब्रह्मचारी- त्वरीरतम् N.17.23.
    -व्रतिन् m.
    1 a devotee, an ascetic.
    -2 an epithet of Śiva.
    -शक्तिः 1 an epithet of Śiva.
    -2 of Kārtikeya.
    -शङ्कुः the sine of the sun's eleva- tion.
    -शङ्खः 1 a great conch-shell; पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं Bg.1.15; महाशङ्खमयी माला ताराविद्याजपे प्रिया Tantra.
    -2 the temporal bone, forehead.
    -3 a human bone.
    -4 a particular high number.
    -5 one of Kubera's treasures.
    -शठः a kind of thorn-apple.
    -शब्द a. making a loud sound, very noisy, boisterous.
    -शल्कः a kind of sea- crab or prawn; Ms.3.272.
    -शालः a great householder.
    -शालिः a kind of large and sweetsmelling rice.
    -शाल्वणम् ('great fomentation') N. of a remedy; Suśr.
    -शासन a.
    1 exercising great power.
    -2 whose commands are great; त्रैलोक्यघिपतित्वमेव विरसं यस्मिन् महा- शासने Bh.3.8.
    (-नम्) 1 the knowledge of Brahma as expounded in the Upaniṣadas.
    -2 great order of government.
    -शिरस् m. a kind of serpent.
    -शिवरात्रिः N. of a festival on the 14th day of the dark half of Māgha,
    -शुक्तिः f. a pearl-shell.
    -शुक्ला an epithet of Sarasvatī.
    -शुभ्रम् silver.
    -शूद्रः (-द्री f.)
    1 a Sūdra in a high position.
    -2 a cowherd.
    -3 an upper servant. (
    -द्री) a female cow-keeper. (
    -द्रा) a Śudra woman in a high position.
    -शून्यम् a particular mental condi- tion of a Yogin.
    -शृङ्गः 1 a species of stag.
    -2 the शरभ animal.
    -श्मशानम् an epithet of Benares.
    -श्यामा the Sissoo tree. (Mar. शिसवी).
    -श्रमणः 1 an epithet of Buddha.
    -2 a Jain monk.
    -श्लक्ष्णा sand.
    -श्वासः a kind of asthma.
    -श्वेता 1 an epithet of Sarasvatī.
    -2 of Durgā.
    -3 white sugar.
    -संहिता great combi- nation.
    -संक्रान्तिः f. the winter solstice.
    -सती a very chaste woman.
    -सत्ता absolute existence.
    -सत्यः an epithet of Yama.
    -सत्त्व a.
    1 noble.
    -2 very strong or powerful.
    -3 just, righteous.
    (-त्त्वः) 1 a large animal.
    -2 N. of Sākyamuni.
    -3 an epithet of Kubera.
    -संधिविग्रहः the office of the minister of peace and war.
    -सन्नः an epithet of Kubera.
    -सन्निः m. (in music) a kind of measure.
    -समुद्रः the great ocean.
    -सर्गः a great or completely new creation (after a complete destruction of the world).
    -सर्जः the bread- fruit or jack-tree.
    -साधनभागः a great executive officer.
    -सांतपनः a kind of very rigid penance; see Ms.11. 218.
    -सांधिविग्रहिकः a minister of peace and war.
    -सामन्तः a great vassal.
    -सामान्यम् the widest genera- lity.
    -सारः a kind of Khadira tree.
    -सारथिः an epithet of Aruṇa.
    -साहसम् great violence or outrage, great audacity.
    -साहसिकः a dacoit, highwayman, a daring robber.
    -सिंहः the fabulous animal called Śarabha.
    -सिद्धिः f. a kind of magical power.
    -सुखम् 1 great pleasure.
    -2 copulation. (
    -खः) a Buddha.
    -सुगन्धम् a fragrant unguent.
    -सुगन्धिः a kind of antidote.
    -सुधा silver; Gīrvāṇa.
    -सुभिक्षम् good times.
    -सूक्तः the composer of the great Sūktas or hymns of the 1th Maṇḍala of the Ṛigveda.
    -सूक्ष्मा sand.
    -सूतः a mili- tary drum.
    -सेनः 1 an epithet of Kārtikeya; महासेन- प्रसूतिं तद्ययौ शरवणं महत् Rām.7.16.1.
    -2 the commander of a large army. (
    -ना) a great army.
    -स्कन्धः a camel.
    -स्थली the earth.
    -स्थानम् a great position.
    -स्नेहः a combination of the 4 kinds of fat.
    -स्मृतिः the Ṣaḍaṅgas and Smṛitis; महास्मृतिं पठेद्यस्तु तथैवानुस्मृतिं शुभाम् Mb.12.2.3.
    -स्रोतस् n. the bowels.
    -स्रग्विन् m. an epithet of Śiva.
    -स्वनः a kind of drum.
    -हंसः an epithet of Viṣṇu.
    -हविस् n. clarified butter.
    -हस्तः an epithet of Śiva.
    -हासः a loud or boisterous laughter, cachinnation.
    -हिमवत् m. N. of a mountain.
    -ह्रस्वा N. of a plant (Mar. कुहिली).

    Sanskrit-English dictionary > महा _mahā

  • 29 मूत्रम् _mūtram

    मूत्रम् Urine; नाप्सु मूत्रं समुत्सृजेत् Ms.4.56; मूत्रं चकार 'made water'.
    -Comp. -अतीसारः diabetes.
    -आघातः a urinary disease; जायन्ते कुपितैर्दोषैर्मूत्राघातास्रयोदश Bhāva. P.
    -आशयः the lower belly.
    -उत्सङ्ग see मूत्रसंग.
    -कृच्छ्रम् painful discharge of urine, strangury; स्युर्मूत्र- कृच्छ्राणि नृणां तथाष्टौ Bhāva. P.
    -कोशः the scrotum.
    -क्षयः insufficient secretion of urine.
    -ग्रन्थिः a knot or induration on the neck of the bladder.
    -जठरः, -रम् the swelling of the belly caused by retention of urine.
    -दशकम् the urines of an elephant, a buffalo, a camel, a cow, a she-goat, a she-sheep, a horse, an ass, a man and a woman.
    -दोषः a urinary disease.
    -निरोधः obs- truction or retention of urine.
    -पतनः a civet-cat.
    -पथः the urinary passage.
    -परीक्षा uroscopy or examination of urine.
    -पुटम् the lower belly.
    -पुरीषम् urine and excrement; Ms.6.76;11.154.
    -फला a species of cucumber.
    -मार्गः, -प्रसेकः the urethra.
    -वर्तिः f. rup- ture of the scrotum.
    -वर्धक a. diuretic.
    -वृद्धिः f. copious secretion of urine.
    -शकृत् n. urine and excre- ment.
    -शुक्रम् a disease in which semen is discharged along with urine.
    -शूलः, -लम् urinary colic.
    -संगः urinary obstruction, a painful and bloody discharge of urine.

    Sanskrit-English dictionary > मूत्रम् _mūtram

  • 30 व्यागुली _vyāgulī

    व्यागुली Sour scum of boiled rice; cf. यवागू.
    -3 N. of Śiva.
    -4 N. of a tree (हिज्जल).
    -5 The planet Mars.
    -क्ता 1 Lac.
    -2 The plant गुञ्जा.
    -3 One of the 7 tongues of fire.
    -4 (In music) N. of a श्रुति.
    -क्तम् 1 Blood; रक्तं सर्वशरीरस्थं जीवस्याधारमुत्तमम् Bhāva P.
    -2 Copper.
    -3 Cinnabar.
    -4 Saffron.
    -5 Vermilion.
    -6 Dried Emblic Myrobalan; L. D. B.
    -7 A disease of the eyes.
    -8 The menstrual fluid.
    -9 Red sandal; रक्तं पीतं गुरु स्वादु छर्दितृष्णास्रपित्तनुत् । पित्तनेत्रहितं वृष्यं ज्वरव्रण- विषापहम् Bhāva P.
    -Comp. -अक्त a.
    1 dyed red, tinged.
    -2 smeared with blood. (
    -क्तम्) red sandal.
    -अक्ष a.
    1 red-eyed.
    -2 fearful.
    (-क्षः) 1 a buffalo.
    -2 a pigeon.
    -3 a crane (सारस).
    -4 N. of a संवत्सर.
    -5 the Chakora bird.
    -अङ्कः a coral.
    -अङ्गः 1 a bug.
    -2 the planet Mars.
    -3 the disc of the sun or moon.
    (-ङ्गम्) 1 a coral (also m. and f.)
    -2 saffron.
    -अति(ती)सारः dysentery, bloody flux; पित्तकृत तु यदात्यर्थं द्रव्यमश्नाति पैत्तिके । तद्दोषाज्जायते शीघ्रं रक्तातीसार उल्बणः ॥ Bhāva P.
    -अधरा a Kinnarī.
    -अधि- मन्थः inflammation of the eyes.
    -अपहम् myrrh.
    -अम्बर a. clad in red garments. (
    -रम्) a red garment. (
    -रः) a vagrant devotee wearing red garments.
    -अर्बुदः a bloody tumour.
    -अर्शस् n. a form of piles.
    -अशोकः the red-flowered Aśoka; रक्ताशोकरुचा विशेषितगुणो बिम्बाधरा- लक्तकः M.3.5.
    -आकारः coral
    -आधारः the skin.
    -आभ a. red-looking.
    -आशयः any viscus containing or secreting blood (as the heart, spleen, or liver).
    -उत्पलम् the red lotus.
    -उपलम् red chalk, red earth.
    -कण्ठ, -कण्ठिन् a. sweet-voiced. (-m.) the cuckoo; प्लावितै रक्तकण्ठानां कूजितैश्च पतत्रिणाम् Bhāg.4.6.12.
    -कन्दः, -कन्दलः coral.
    -कदम्बः the red-flowering Kadamba.
    -कमलम् the red lotus.
    -कुमुदम् a red lily.
    -केसरः the coral tree.
    -कैरवः, -कोकनदः a red lotus-flower.
    -गन्धकम् myrrh.
    -ग्रन्थिः a particular form of urinary disease.
    -ग्रीवः 1 a demon.
    -2 a kind of pigeon.
    -घ्नः the Rohi- taka tree. (
    -घ्नी) the Dūrvā grass.
    -चन्दनम् 1 red- sandal.
    -2 saffron.
    -चूर्णम् vermilion.
    -च्छद a. red- leaved.
    -छर्दिः f. vomiting blood.
    -जिह्वः a lion.
    -तुण्डः a parrot.
    -तेजस् n. flesh.
    -दन्तिका, -दन्ती N. of Durgā; स्तुवन्तो व्याहरिष्यन्ति सततं रक्तदन्तिकाम् Devīmāhātmyam.
    -दृश् m. a pigeon.
    -धातुः 1 red chalk, orpiment.
    -2 copper.
    -नाडी a fistulous ulcer on the gum caused by a bad state of blood.
    -नासिकः an owl.
    -पः a demon, an evil spirit.
    (-पा) 1 a leech.
    -2 a Dākiṇī.
    -पक्षः N. of Garuḍa.
    -पटः a kind of mendicant; केचिद् रक्तपटीकृताश्च जटिलाः कापालिकाश्चापरे Pt.4.34 (esp. Jains); धर्म इत्युपधर्मेषु नग्नरक्तपटादिषु । प्रायेण सज्जते भ्रान्त्या पेशलेषु च वाग्मिषु ॥ Bhāg.4.19.25.
    -पद्मम् A red lotus.
    -पल्लवः the Aśoka tree.
    -पातः blood-shed.
    -पाता a leech.
    -पाद a. red-footed.
    (-दः) 1 a bird with red feet, a parrot.
    -2 a war-chariot.
    -3 an elephant.
    -पायिन् m. a bug.
    -पायिनी a leech.
    -पारदः, -दम् cinnabar.
    -पिण्डम् 1 a red pimple.
    -2 a spontaneous discharge of blood from the nose and mouth.
    -पित्तम् derangement of the blood produced by bile; संयोगाद् दूषणात् तत् तु सामान्याद् गन्धवर्णयोः । रक्तं च पित्तमाख्यातं रक्तपित्त मनीषिभिः Bhāva P.
    -पुष्पः N. of several plants:-- करवीर, रोहितक, दाडिम, बन्धूक, पुन्नाग &c.
    -ष्पा N. of the plant Punarnavā पुनर्नवा परारक्ता रक्तपुष्पा परारिका Bhāva P.
    -पूयम् N. of a hell.
    -पूरकम् = वृक्षाम्ल q. v,
    -प्रमेहः the passing of blood in the urine.
    -फलः the figtree.
    -बिन्दुः N. of a demon; रक्तबिन्दुर्यदा भूमौ पतत्यस्य शरीरतः । समुत्पतति मेदिन्यास्तत्प्रमाणस्तदासुरः Devīmāhātmyam.
    -बीजः the pomegranate tree.
    -मत्स्यः a kind of red fish.
    -भवम् flesh.
    -भाव a.
    1 red.
    -2 loving, amorous.
    -मञ्जरः the Nichula tree.
    -मण्डलम् a red lotus-flower.
    -मेहः the voiding of blood with urine; विस्रमुष्णं सलवणं रक्ताभं रक्तमेहतः Bhāva P.
    -मोक्षः, -मोक्षणम् bleeding, letting out blood.
    -राजिः a particular disease of the eye.
    -रेणुः 1 vermilion.
    -2 the Punnāga tree.
    -3 an angry man.
    -4 A bud of the Palāśa tree.
    -लोचनः a pigeon.
    -वटी, -वरटी small-pox.
    -वर्गः1 lac.
    -2 the pomegranate tree.
    -3 safflower.
    -वर्ण a. red-coloured.
    (-र्णः) 1 red- colour.
    -2 cochineal insect.
    (-र्णम्) gold.
    -वर्धनः Sola- num Melongena (Mar. डोरली वांगी).
    -वसन, -वासस् a. clothed in red; Ms.8.256. (-m.) a Brāhmaṇa in the fourth order of life.
    -वालुकम्, -का vermilion.
    -विकारः deterioration of blood.
    -विद्रधिः a boil filled with bloood.
    -वृष्टिः a. shower of blood forboding evil; रक्ते (वर्षिते) शस्त्रोद्योगः Jyotiśtattvam.
    -वीजः the pome- granate tree; (see रक्तबीज above).
    -शासनम् vermilion.
    -शीर्षकः a kind of heron.
    -शृङ्गिकम् a kind of poison.
    -ष्ठीवी the spitting of blood.
    -संकोचः safflower.
    -संकोचकम् a red lotus-flower.
    -संझम् saffron.
    -संदंशिका a leech.
    -संध्यकम् the red lotus.
    -सारम् red sandal.
    -स्रावः hemorrhage.

    Sanskrit-English dictionary > व्यागुली _vyāgulī

  • 31 सर्व _sarva

    सर्व Pron. a. [सृतमनेन विश्वमिति सर्वम् Uṇ.1.151] (nom. pl. सर्वे m.)
    1 All, every; उपर्युपरि पश्यन्तः सर्व एव दरिद्रति H.2.2; रिक्तः सर्वो भवति हि लघुः पूर्णता गौरवाय Me. 2.
    -2 Whole, entire, complete.
    -र्वः 1 N. of Viṣṇu.
    -2 of Śiva.
    -र्वम् Water.
    -Comp. -अङ्गम् 1 the whole body.
    -2 all the Vedāṅgas. (
    -ङ्गः or
    ˚रूपः) N. of Śiva.
    -अङ्गीण a. pervading or thrilling through the whole body; सर्वाङ्गीणः स्पर्शः सुतस्य किल V.5.11.
    -अधिकारिन् -m.,
    -अध्यक्षः a general superintendent.
    -अनुक्रमणिका, -क्रमणी a general index.
    -अनुदात्त a. entirely accent- less.
    -अन्नीन a. eating every kind of fodd; so सर्वान्न- भोजिन् &c.
    -अपरत्वम् final emancipation.
    -अभावः non- existence or failure of all; इतरेषां तु वर्णानां सर्वाभावे हरेन्नृपः Ms.9.189.
    -अभिसन्धिक a. deceiving every one; Ms.4.195.
    -अभिसन्धिन् m.
    1 a traducer, calumniator.
    -2 a religious hypocrite.
    -अभिसारः a complete army (of elephants, chariots, cavalry, and infantry).
    -अर्थचिन्तकः a general overseer, chief officer.
    -अर्थ- साधिका N. of Durgā.
    -अर्थसिद्धः the great Buddha or Śākyamuni.
    -अवसरः midnight.
    -अशिन् a. eating all sorts of food; Ms.2.118.
    -अस्तिवादः the doctrine that all things are real.
    -आकार (in comp.) entirely, thoroughly, completely; सर्वाकारहृदयंगमायास्तस्याः Māl.1.7; 1.14.
    -आत्मन् m.
    1 the whole soul; (सर्वात्मना entirely, completely, thoroughly.).
    -2 N. of Śiva.
    -आधारः a receptacle of everything.
    -आशयः, -आश्रयः N. of Śiva.
    -ईशः, -ईश्वरः 1 the Supreme Being.
    -2 a paramount lord.
    -उत्तम a. best of all, excellent, supremely good.
    -ऋतुपरिवर्तः a year; L. D. B.
    -ओघः = सर्वाभिसार above.
    -करः, -कर्मन् m. N. of Śiva.
    -कर्तृ m.
    1 N. of Brahman.
    -2 the Supreme Being.
    -कर्मीण a. performing every- thing.
    -कामः, कामदः, कामवरः N. of Śiva.
    -कामिक a.
    1 fulfilling all wishes.
    -2 obtaining all one's desires.
    -काम्य a.
    1 loved by all.
    -2 having everything one can desire.
    -कालीन a. for all time, perpetual.
    -केशिन् m. an actor.
    -क्षारः impure carbonate of soda or potash.
    -क्षित् a. abiding in all things.
    -ग a. all-pervading, omnipresent.
    (-गः) 1 Śiva.
    -2 the Supreme Being.
    -3 Brahman.
    -4 the spirit, soul. (
    -गम्) water.
    -गा the plant called प्रियङ्गु.
    -गामिन्, -गति a. all-pervading, om- nipresent.
    -गतिः the refuge of all.
    -ग्रन्थिः, -ग्रन्थिकम् the root of long pepper.
    -चारिन् m. N. of Śiva.
    -जनीन a.
    1 world-wide, famous.
    -2 relating to every one.
    -3 salutary to every one.
    -जित् a.
    1 excellent, in- comparable.
    -2 all-conquering, invincible. -m.
    1 death.
    -2 the 21st संवत्सर.
    -जीवः the soul of all.
    -ज्ञ, -विद् a. all-knowing, omniscient. (-m.)
    1 an epithet of Śiva.
    -2 of Buddha.
    -3 the Supreme Being.
    -ज्ञा N. of Durgā.
    -ज्ञातृ a. omniscient.
    -तन्त्रः one who has studied all the Tantras. ˚सिद्धान्तः a doctrine admitted by all the schools.
    -तापनः the god of love.
    -दः N. of Śiva.
    -दम, -दमन a. all-subduing, irresistible. (-m.) N. of Bharata, son of Duṣyanta; इहायं सत्त्वानां प्रसभदमनात् सर्व- दमनः Ś.7.33.
    -दर्शनसंग्रहः a compendium of all the schools or systems of philosophy by Mādhavāchārya.
    -दर्शिन् a. all-seeing. -m.
    1 a Buddha.
    -2 the Supreme Being.
    -दुःखक्षयः final emancipation from all existence.
    -दृश् a. all-seeing. f. (pl.) all organs of senses.
    -देवमय a. comprising all the gods. (
    -यः) N. of Śiva.
    -देवमुखः an epithet of Agni.
    -द्रष्टृ a. all-seeing.
    -धनम् (in arith.) the total of a sum in progression.
    -धन्विन् m. the god of love.
    -धारिन् m. N. of Śiva.
    -धुरीणः A beast carrying all burdens; a draught ox.
    -नामन् n. a class of pronominal words. ˚स्थानम् N. for the nom. (all numbers) and acc. sing. and dual of masculine and feminine nouns and nom. and add. pl. of neuter nouns; cf. सुट् also.
    -निक्षेपा a particular me- thod of counting.
    -निराकृति a. causing to forget every- thing.
    -पारशव a. made entirely of iron.
    -पार्षदम् a text book received by all grammatical schools.
    -पूर्णत्वम् complete preparation.
    -प्रथमम् ind. first of all.
    -प्रद a. all-bestowing.
    -प्रिय a. popular, liked by all.
    -बलम् a particular high number.
    -भक्षः fire.
    -भक्षा a female goat.
    -भवारणिः the cause of all welfare.
    -भावः all- being or nature; (सर्वभावेन 'with all one's heart, sin- cerely, heart and soul').
    -भावकरः, -भावनः N. of Śiva.
    -भृत् a. all-supporting.
    -मङ्गला an epithet of Pārvatī.
    -मांसाद a. eating every kind of flesh; मत्स्यादः सर्वमांसादस्तस्मान्मत्स्यान् विवर्जयेत् Ms.5.15.
    -मुख a. facing in every direction.
    -मूल्यम् A cowrie.
    -मूषकः 'all-stealing', time.
    -मेधः a universal sacrifice; राजसूयाश्वमेधौ च सर्वमेधं च भारत Mb.14.3.8.
    -योगिन् m. N. of Śiva.
    -योनिः the source of all.
    -रसः 1 the resinous exudation of the Sāla tree, resin.
    -2 salt, saltness.
    -3 a kind of musical in- strument.
    -4 a learned man. ˚उत्तमः salt.
    -लालसः N. of Śiva.
    -लिङ्गिन् m.
    1 an impostor.
    -2 a heretic.
    -लोकः the universe.
    -लोहः an iron arrow.
    -वर्णिन् a. of vari- ous kinds; खादिरान् बिल्वसमितांस्तावतः सर्ववर्णिनः Mb.14.88. 27 (com. वर्णिनः पलाशकाष्ठमयाः).
    -वल्लभा an unchaste wo- man.
    -वासः, -वासिन् m.,
    -विख्यातः, -विग्रहः N. of Śiva.
    -विक्रयिन् a. selling all kinds of things; Ms.2. 118.
    -वेदः a man who has studied the four Vedas.
    -वेदस् m. one who performs a sacrifice by giving away all his wealth; Ms.11.1. (
    -सम्) all one's property; उशन् ह वै वाजश्रवसः सर्ववेदसं ददौ Kath.1.1; चतुर्थे चायुषः शेषे वानप्रस्थाश्रमं त्यजेत् । सद्यस्कारां निरूप्येष्टिं सर्ववेदसदक्षिणाम् ॥ Mb.12.244.23.
    -वेशिन् m. an actor.
    -व्यापिन् a. all-pervading.
    -शक् a. omnipotent, all- powerful.
    -शान्तिकृत् m. N. of Śakuntalā's son, Bharata.
    -संस्थ a.
    1 Omnipresent.
    -2 all destroying.
    -सखः a sage; शान्तो यथैक उत सर्वसखैश्चरामि Bhāg.1. 85.45.
    -संगतः a kind of quick-growing rice. -a.
    1 appropriate in every respect.
    -2 met with universally.
    -संग्रहः a general or universal collection.
    -संनहनम्, -संनाहः assembling of a complete army, a com- plete armament; see
    -अभिसारः. -समता equality towards everything; स सर्वसमतामेत्य ब्रह्माभ्येति परं पदम् Ms. 12.125.
    -समाहर a. all-destroying.
    -संपन्न a. provid- ed with everything.
    -संपातः all that remains.
    -सरः a kind of ulcer in the mouth.
    -सह a. all-forbearing, very patient; स त्वं जगत्त्राणखलप्रहाणये निरूपितः सर्वसहो गदाभृता Bhāg.9.5.9. (
    -हः) bdellium. (
    -हा, also सर्वसहा) the earth.
    -साक्षिन् a. all-witnessing. (-m.)
    1 N. of the Supreme Being.
    -2 N. of wind.
    -3 of Agni.
    -साधनः Śiva.
    -साधारण, -सामान्य a. common to all.
    -सिद्धिः f. universal success. (-m.) the Bilva tree.
    -स्वम् 1 everything, the whole of one's pos- sessions; as in सर्वस्वदण्डः, सर्वस्वहरणम् 'confiscation of the whole property'.
    -2 the very essence, the all-in-all of anything; सर्वस्वं तदहो महाकविगिरां कामस्य चाम्भोरुह Subhāṣ.; see Ś.1.24;6.1; Māl.8.6; Bv.1.63.
    -स्वारः Vedic sacrifice (एकाह) in which the sacrificer commits suicide (usually a man suffering from some incurable desease with little hope of life); अननन्द निरीक्ष्यायं पुरे तत्रात्मघातिनम् । सर्वस्वारस्य यज्वानमेनं दृष्ट्वाथ विव्यथे । N.17.22.
    -हर a.
    1 appropriating everything.
    -2 inheriting a person's whole property.
    -3 all-destroying (as death); मृत्युः सर्वहरश्चाहम् Bg.1.34.
    -हरणम्, -हारः confiscating of one's entire property; सर्वहारं हरेन्नृपः Ms.8.399.
    -हितम् black pepper.

    Sanskrit-English dictionary > सर्व _sarva

  • 32 सलिलम् _salilam

    सलिलम् [सलति-गच्छति निम्नं सल्-इलच् Uṇ.1.54] Water; सुभगसलिलावगाहाः Ś.1.3.
    -2 The constellation उत्तराषाढा.
    -Comp. -अर्थिन् a. thirsty.
    -आशयः a tank, reservoir of water.
    -इन्द्रः N. of Varuṇa; सलिलेन्द्रपुरान्वेषी भ्रमति स्म रसातलम् Rām.7.23.16.
    -इन्धनः the submarine fire.
    -उद्भवः a shell, conch; ततस्तौ मृशसंक्रुद्धौ प्रध्माय सलिलोद्भवौ Mb.9.16.55.
    -उपप्लवः inundation, deluge, flood of water.
    -कर्मन् a libation of water (offered to a deceased person).
    -कुन्तलः moss.
    -क्रिया the funeral rite of washing a corpse.
    -2 = उदकक्रिया q. v.
    -चरः an aquatic animal (like मकर). ˚केतनः the god of love; सलिल- चरकेतनशरासनानतां चिल्लिकालताम् Dk.2.7.
    -जम् a lotus.
    -धरः
    1 a cloud.
    -2 a god; विनाद्य खं दिवमपि चैव सर्वशस्ततो गताः सलिलधरा यथागतम् Mb.1.19.3. (com. सलिलधरा अमृत- भृतो देवाः).
    -निधिः, -राशिः the ocean; कामं दामोदरीयोदर- सलिलनिधौ चित्तमत्स्यश्चिरं नः Viṣṇupāda. S.25.
    -प्रियः a hog.
    -रयः a current, stream.

    Sanskrit-English dictionary > सलिलम् _salilam

  • 33 construe

    V
    1. आशय\construeबतलाना
    His statements were wrongly construed.

    English-Hindi dictionary > construe

  • 34 aim

    n.
    लक्ष्य साधन, निशाना, ताक, सीध; प्रयत्न, कोशिश, अभिप्राय, उद्देश्य, आशय, लक्ष्य
    v. tr.
    निशाना
    v. intr.
    लक्ष्य बांधना, ताक लगाना, निशाना लगाना; इरादा बांधना, आकांक्षा करना, लक्ष्यना, रखना, उद्देश्य रखना

    English-Hindi new dictionary > aim

  • 35 animus

    n.
    उद्देश्य, भाव, आशय, मनस

    English-Hindi new dictionary > animus

  • 36 construction

    n.
    रचना, विधान, बनावट, ढांचा, निर्माण; जोड, गठन, पद योजना; आशय, अर्थ

    English-Hindi new dictionary > construction

  • 37 construe

    v. tr.
    समझाना, आशय बतलाना, अर्थ कहना, अनुवाद करना; अन्वय करना, पदच्छेद करना
    v. intr.
    अनुमानित होना, पदच्छेद किये जाने के योग्य होना

    English-Hindi new dictionary > construe

  • 38 design

    n.
    अभिप्राय, आशय, उद्देश्य, युक्ति, योजना, उपाय, षड्यंत्र, रूप, खाका, चित्र, ढांचा
    v. tr.
    बनाना, युक्ति करना, रूप खींचना; आकांक्षा करना, अभिप्राय या इच्छा करना

    English-Hindi new dictionary > design

  • 39 gist

    n.
    तात्पर्य, मूल आशय, सारांश, भाव

    English-Hindi new dictionary > gist

  • 40 implication

    n.
    फसाव, लगाव; अनुमान, अर्थ, तात्पर्य, आशय, सम्बन्ध

    English-Hindi new dictionary > implication

Страницы

См. также в других словарях:

  • ā-ṡaya — आशय …   Indonesian dictionary

  • ā-ṡáyāna — आशयान …   Indonesian dictionary

  • āṡaya — आशय …   Indonesian dictionary

  • āṡayâ̱gni — आशयाग्नि …   Indonesian dictionary

  • āṡayâ̱ṡa — आशयाश …   Indonesian dictionary

  • āṡayitṛi — आशयितृ …   Indonesian dictionary

  • Karmāśaya — ou karman āśaya (de karma : कर्म dont le sens est « action » et āśaya : आशय qui veut dire « réceptable »)[1] est un terme sanskrit qui signifie « réceptacle des actions »[2]. Dans les Yoga Sūtra (aussi… …   Wikipédia en Français

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»