Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

आदित्यदर्शन

  • 21 वैद्यदर्पण


    vaidya-darpaṇa
    m. N. of sev. wks.

    Sanskrit-English dictionary > वैद्यदर्पण

  • 22 श्राद्धाशौचीयदर्पण


    ṡrāddhâ̱ṡaucīya-darpaṇa
    m. N. of wks.

    Sanskrit-English dictionary > श्राद्धाशौचीयदर्पण

  • 23 सत्यदर्शिन्


    satyá-darṡin
    mfn. truth seeing, truth-discerning ib. ;

    m. N. of a Ṛishi in the 13th Manvantara Hariv. (v.l. tattva-d-);
    of a man Lalit.

    Sanskrit-English dictionary > सत्यदर्शिन्

  • 24 सर्वसत्त्वप्रियदर्शन


    sárva-sattva-priya-darṡana
    m. N. of a Buddha ib. ;

    of a Bodhi-sattva ib. ;
    of another person ib.

    Sanskrit-English dictionary > सर्वसत्त्वप्रियदर्शन

  • 25 सांख्यदर्शन


    sāṉkhya-darṡana
    n. N. of a ch. of the Sarva-darṡana-samgraha

    Sanskrit-English dictionary > सांख्यदर्शन

  • 26 साहित्यदर्पण


    sāhitya-darpaṇa
    m. « mirror of composition», N. of a treatise on literary orﾠ rhetorical composition by Viṡvanātha-kavi-rāja (15th century A.D.)

    Sanskrit-English dictionary > साहित्यदर्पण

  • 27 सौम्यदर्शन


    saumyá-darṡana
    mfn. pleasant to look at Mn. R. ;

    (ā) f. N. of a princess Kathās.

    Sanskrit-English dictionary > सौम्यदर्शन

  • 28 हरिमाहात्म्यदर्पण


    hári-māhātmya-darpaṇa
    m. N. of wks.

    Sanskrit-English dictionary > हरिमाहात्म्यदर्पण

  • 29 प्रिय _priya

    प्रिय a. [प्रीणाति प्रि-तर्पणे क] (compar. प्रेयस्, superl. प्रेष्ठ)
    1 Dear, beloved, liked, welcome, favourite; बन्धुप्रियाम् Ku.1.26; प्रकृत्यैव प्रिया सीता रामस्यासीन्महात्मनः Rām; R.3.29.
    -2 Pleasing, agreeable; तामूचतुस्ते प्रियमप्यमिथ्या R.14.6.
    -2 Fond of, liking, loving, devoted or attached to; प्रियमण्डना Ś.4.9.; प्रियारामा वैदेही U.2.
    -2 Dear, expensive.
    -5 Ved. Customary, familar, usual.
    -यः 1 A lover, husband; स्त्रीणामाद्यं प्रणयवचनं विभ्रमो हि प्रियेषु Me.28.
    -2 A kind of deer.
    -3 A son-in-law (जामाता); Ms.3.119 (com.).
    -या 1 A beloved (wife), wife, mistress; प्रिये चारुशीले प्रिये रम्यशीले प्रिये Gīt. 1.
    -2 A woman in general.
    -3 Small cardamoms.
    -4 News, information.
    -5 Spirituous liquor.
    -6 A kind of jasmine.
    -यम् 1 Love.
    -2 Kindness, service, favour; प्रियमाचरितं लते त्वया मे V.1.16; मत्प्रियार्थं यियासोः Me.22; प्रियं मे प्रियं मे 'a good service done to me'; प्रिय- चिकीर्षवः Bg.1.23; U.3.26; Pt.1.193,365.
    -3 Pleasing or gladsome news; विवेश भुवमाख्यातुमुरगेभ्य इव प्रियम् R.12. 91; प्रियनिवेदयितारम् Ś.4.
    -4 Pleasure; प्रियं प्राप्तो दशाननः Rām.7.23.15.
    -यम् ind. In a pleasing or agreeable manner.
    -प्रियेण ind. Willingly.
    -Comp. -अतिथि a. hospitable.
    -अन्नम् dear food or provisions.
    -अन्नत्वम् dearth, scarcity; Bṛi. S.
    -अपायः absence or loss of a beloved object.
    -अप्रियः a. Pleasant and unpleasant, agreeable and disagreeable (feelings &c.). (
    -यम्) service and disservice, favour and injury.
    -अम्बुः the mango tree. (-a.) fond of water.
    -अर्थम् ind. as a favour.
    -अर्ह a.
    1 deserving love or kindness; U.3.
    -2 amiable. (
    -र्हः) N. of Viṣṇu.
    -असु a. fond of life.
    -आख्य a. announcing good news.
    -आख्यानम्, -आख्या- निकम् agreeable news; Pratimā.1.
    -आत्मन् a. ami- able, pleasant, agreeable.
    -आधानम् a friendly office; आत्मनीव प्रियाधानमेतन्मैत्रीमहाव्रतम् Mv.5.59.
    -आलापिन् a. speaking kindly or agreeably.
    -आसु a. fond of life.
    -उक्तिः f.,
    -उदितम् a kind or friendly speech, flattering remarks.
    -उपपत्तिः f. a happy or pleasant occur- rence.
    -उपभोगः enjoyment of a lover or mistress; प्रियोपभोगचिह्नेषु पौरोभाग्यमिवाचरन् R.12.22.
    -एषिन् a.
    1 desirous of pleasing or doing service.
    -2 friendly, affectionate.
    -कर a. giving or causing pleasure.
    -कर्मन् a. acting in a kind or friendly manner. (-n.) the action of a lover.
    -कलत्रः a husband who is fond of his wife, whe loves her dearly.
    - कलह a. quarrel- some.
    -काम a. friendly disposed, desirous of rendering service.
    -कार a.
    1 acting kindly, doing good to,
    -2 favourable, suitable.
    -कारक, -कारिन् a. acting or treating kindly. (-m.) a friend, benefactor; प्रियकारक भद्रं ते Pt.4.76.
    -कृत् m.
    1 one who does good, a friend, benefactor.
    -2 N. of Viṣṇu.
    -जनः a beloved or dear person.
    -जानिः a husband who dearly loves his wife, a gallant.
    -जीव a. living long, long-lived. (
    -वः) Colasanthes Indica (Mar. टेंटू).
    -जीविता love of life.
    -तोषणः a kind of coitus or mode of sexual enjoyment.
    -दत्ता a mystical name of the earth; Mb.
    -दर्श a. pleasant to look at; प्रियदर्शो दीर्घभुजः कथं कृष्ण युधिष्ठिरः Mb.5.9.21.
    -दर्शन a. pleasing to look at, of pleasing appearance, good-looking, lovely, handsome; अहो प्रिय- दर्शनः कुमारः U.5.; R.1.47; Ś.3.9; एवमुत्सुको$पि प्रियदर्शनो देवः Ś6.
    (-नः) 1 a parrot.
    -2 a kind of date tree.
    -3 N. of a prince of the Gandharvas; अवेहि गन्धर्वपतेस्तनूजं प्रियंवदं मां प्रियदर्शनस्य R.5.33.
    -4 A plant growing on trees and stones (Mar. दगडफूल). (
    -नम्) the sight of a beloved object; अमृतं प्रियदर्शनम् Pt.1.128. (
    -नी) a bird, Gracula religiosa.
    -दर्शिन् a. looking kindly upon anything. (-m.) an epithet of king Aśoka.
    -देवन a. fond of gambling.
    -धन्वः an epithet of Śiva.
    -निवेदनम् good tidings.
    -पुत्रः a kind of bird.
    -प्रश्नः a kind inquiry (about welfare).
    -प्रसादनम् propitiation of a husband.
    -प्राय a. exceedingly kind or courteous; प्रियप्राया वृत्तिः U.2.2. (
    -यम्) eloquence in language.
    -प्रायस् n. a very agreeable speech, as of a lover to his mistress.
    -प्रेप्सु a. wishing to secure one's desired object.
    -भावः feeling of love; प्रियभावः स तु तया स्वगुणैरेव वर्धितः U.6.31.
    -भाषणम् kind or agreeable words.
    -भाषिन् a. speaking sweet words.
    -मण्डन a. fond of ornaments; नादत्ते प्रियमण्डनापि भवतां स्नेहेन या पल्लवम् Ś.4.9.
    -मधु a. fond of liquor. (
    -धुः) an epithet of Balarāma.
    -रण a. warlike, heroic.
    -वक्तृ a. flattering, a flatterer.
    - वचन a. speaking kind or agreeable words. (
    -नम्) kind, coaxing or endearing words; प्रियवचनकृतो$- पि योषितां दयितजनानुनयो रसादृते (प्रविशति हृदयं न) V.2.22.
    -वयस्यः a dear friend.
    -वर्णी the plant called प्रियङ्गु.
    -वस्तु n. a beloved object.
    -वाच् a. speaking kindly, affable in address. (-f.) kind or agreeable words.
    -वादिका a kind of musical instrument.
    -वादिन् a. speaking kind or pleasing words, a flatterer; सुलभाः पुरुषा राजन् सततं प्रियवादिनः Rām. (
    -नी) a kind of bird. (Mar. मैना, साळुंखी).
    -श्रवस् m. an epithet of Kṛiṣṇa; प्रगायतः स्ववीर्याणि तीर्थपादः प्रियश्रवाः Bhāg.1.6.34.
    -संवासः the society of a beloved person.
    -सखः 1 a dear friend.
    -2 the Khadira tree. (
    -खी f.) a female friend, a lady' confidante.
    -सत्य a.
    1 a lover of truth.
    -2 pleasant though true.
    -संदेशः 1 a friendly message, the mes- sage of a lover.
    -2 the tree called चम्पक.
    -संप्रहार a. fond of litigation.
    -समागमः union with a beloved object or person.
    -सहचरी a beloved wife.
    -साहस a. adven- turous.
    -सुहृद् m. a dear or bosom friend.
    -स्वप्न a. fond of sleep; अकाले वोधितो भ्रात्रा प्रियंस्वप्नो वृथा भवान् R.12. 81.
    -हित a. at once agreeable and salutary.

    Sanskrit-English dictionary > प्रिय _priya

  • 30 यद् _yad

    यद् pron. a. (Nom. sing. m. यः, f. या, n. यत्-द्) The relative pronoun corresponding 'who', 'which' or 'what' in English. (a) Its proper correlative is तद्; यस्य बुद्धिर्बलं तस्य; but sometimes इदम्, अदस्, एतद्, takethe place of तद्; sometimes the relative is used alone, its antecedent being supplied from the context. Not unfre- quently two relatives are used in the same sentence; या यस्य युज्यते भूमिका तां खलु भावेन तथैव सर्वे वर्ग्याःपाठिताः Māl.1; यदेव रोचते यस्मै भवेत् तत् तस्य सुन्दरम्. (b) When repeated, the relative pronoun has the sense of 'totality, and may be translated by 'whoever', 'whatever', in which case the correlative pronoun is generally repeated; यो यः शस्त्रं बिभर्ति स्वभुजगुरुबलः पाण्डवीनां चमूनां... क्रोधान्धस्तस्य तस्य स्वयमिह जगतामन्तकस्यान्तको$हम् Ve.3.3; क्रियते यद् यदेषा कथयति U.1; यं यं पश्यसि तस्य तस्य पुरतो मा ब्रूहि दीनं वचः Bh.2.51. When joined with the interrogative pronoun or its derivatives with or without the particles चिद्, चन, वा, or अपि, it expresses the sense of 'whatever', 'any whatsoever,', 'any'; सूतो वा सूतपुत्रो वा यो वा को वा भवाम्यहम् Ve.3.33; येन केन प्रकारेण anyhow, somehow or other; यत्र कुत्रापि, यो वा को वा, यः कश्चन &c.; यत् किंचिदेतद् 'this is a mere trifle'; यानि कानि च मित्राणि &c. -ind. As an indeclinable यद् is frequently used
    1 to introduce a direct or subordinate assertion with or without इति at the end; सत्यो$यं जनप्रवादो यत् संपत् संपदमनुबध्नातीति K.73; तस्य कदाचिच्चिन्ता समुत्पन्ना यदर्थोत्पत्त्युपायाश्चिन्तनीयाः कर्तव्याश्च Pt.1. or
    -2 in the sense of 'because', 'since'; प्रियमा- चरितं लते त्वया मे... यदियं पुनरप्यपाङ्गनेत्रा परिवृत्तार्धमुखी मयाद्य दृष्टा V.1.17; or किं शेषस्य भरव्यथा न वपुषि क्ष्मां न क्षिपत्येष यत् Mu.2.18; R.1.27,87; in this sense यद् is often followed by तद् or ततः as its correlative; see यत् प्रीति- मद्भिर्वदनैः स्वसाम्यात्...... ततस्तदीयाधरयावयोगात्... N.22.46.
    -Comp. -अपि ind. although, though; वक्रः पन्था यदपि भवतः Me.27.
    -अर्थम्, -अर्थे ind.
    1 for which, where- fore, why, on which account; श्रूयतां यदर्थमस्मि हरिणा भवत्सकाशं प्रेषितः Ś.6; Ku.5.52.
    -2 since, because; नूनं दैवं न शक्यं हि पुरुषेणातिवर्तितुम् । यदर्थं यत्नवानेव न लभे विप्रतां विभो ॥ Mb.
    -अवधि ind. since which time.
    -आत्मक a. having which essence or existence.
    -कारणम्, -कारणात् ind.
    1 wherefore, on which account.
    -2 since, because.
    -कृते ind. wherefore, why, for which person or thing.
    -भविष्यः a fatalist (one who says 'what will be will be'); यद्भविष्यो विनष्यति Pt.1.318.
    -वद a. talking any- thing.
    -वा ind. or else, whether; नैतद्विद्मः कतरन्नो गरीयो यद्वा जयेम यदि वा नो जयेयुः Bg.2.6; (often used by commenta- tors in suggesting an alternative meaning).
    -वृत्तम् an adventure.
    -सत्यम् ind. to be sure, to speak the truth, truly, forsooth; अमङ्गलाशंसया वो वचनस्य यत् सत्यं कम्पितमिव मे हृदयम् Ve.1; Mu.1; Mk.4.

    Sanskrit-English dictionary > यद् _yad

  • 31 अर्थः _arthḥ

    अर्थः [In some of its senses from अर्थ्; in others from ऋ-थन् Uṇ.2.4; अर्थते ह्यसौ अर्थिभिः Nir.]
    1 Object, pur- pose, end and aim; wish, desire; ज्ञातार्थो ज्ञातसंबन्धः श्रोतुं श्रोता प्रवर्तते, सिद्ध˚, ˚परिपन्थी Mu.5; ˚वशात् 5.8; स्मर्तव्यो$स्मि सत्यर्थे Dk.117 if it be necessary; Y.2.46; M.4.6; oft. used in this sense as the last member of compounds and translated by 'for', 'intended for', 'for the sake of', 'on account of', 'on behalf of', and used like an adj. to qualify nouns; अर्थेन तु नित्य- समासो विशेष्यनिघ्रता च Vārt.; सन्तानार्थाय विधये R.1.34; तां देवतापित्रतिथिक्रियार्थाम् (धेनुम्) 2.16; द्विजार्था यवागूः Sk.; यज्ञार्थात्कर्मणो$न्यत्र Bg.3.9. It mostly occurs in this sense as अर्थम्, अर्थे or अर्थाय and has an adverbial force; (a) किमर्थम् for what purpose, why; यदर्थम् for whom or which; वेलोपलक्षणार्थम् Ś.4; तद्दर्शनादभूच्छम्भोर्भूयान्दारार्थ- मादरः Ku.6.13; (b) परार्थे प्राज्ञ उत्सृजेत् H.1.41; गवार्थे ब्राह्मणार्थे च Pt.1.42; मदर्थे त्यक्तजीविताः Bg.1.9; (c) सुखार्थाय Pt.4.18; प्रत्याख्याता मया तत्र नलस्यार्थाय देवताः Nala.13.19; ऋतुपर्णस्य चार्थाय 23.9.
    -2 Cause, motive, reason, ground, means; अलुप्तश्च मुनेः क्रियार्थः R. 2.55 means or cause; अतो$र्थात् Ms.2.213.
    -3 Meaning, sense, signification, import; अर्थ is of 3 kinds:-- वाच्य or expressed, लक्ष्य or indicated (secondary), and व्यङ्ग्य or suggested; तददोषौ शब्दार्थौ K. P.1; अर्थो वाच्यश्च लक्ष्यश्च व्यङ्ग्यश्चेति त्रिधा मतः S. D.2; वागर्थाविव R.1.1; अवेक्ष्य धातोर्गमनार्थमर्थवित् 3.21.
    -4 A thing, object, substance; लक्ष्मणो$र्थं ततः श्रुत्वा Rām.7.46.18; अर्थो हि कन्या परकीय एव Ś.4.22; that which can be perceived by the senses, an object of sense; इन्द्रिय˚ H.1.146; Ku.7.71; R.2.51; न निर्बद्धा उपसर्गा अर्थान्निराहुः Nir.; इन्द्रियेभ्यः परा ह्यर्था अर्थेभ्यश्च परं मनः Kaṭh. (the objects of sense are five: रूप, रस, गन्ध, स्पर्श and शब्द); शब्दः स्पर्शो रसो गन्धो रूपं चेत्यर्थजातयः Bhāg.11.22.16.
    -5 (a) An affair, business, matter, work; प्राक् प्रतिपन्नो$यमर्थो$- ङ्गराजाय Ve.3; अर्थो$यमर्थान्तरभाव्य एव Ku.3.18; अर्थो$र्था- नुबन्धी Dk.67; सङ्गीतार्थः Me.66 business of singing i. e. musical concert (apparatus of singing); सन्देशार्थाः Me. 5 matters of message, i. e. messages; (b) Interest, object; स्वार्थसाधनतत्परः Ms.4.196; द्वयमेवार्थसाधनम् R.1. 19;2.21; दुरापे$र्थे 1.72; सर्वार्थचिन्तकः Ms.7.121; माल- विकायां न मे कश्चिदर्थः M.3 I have no interest in M. (c) Subject-matter, contents (as of letters &c.); त्वामव- गतार्थं करिष्यति Mu.1 will acquaint you with the matter; उत्तरो$यं लेखार्थः ibid.; तेन हि अस्य गृहीतार्था भवामि V.2 if so I should know its contents; ननु परिगृहीतार्थो$- स्मि कृतो भवता V.5; तया भवतो$विनयमन्तरेण परिगृहीतार्था कृता देवी M.4 made acquainted with; त्वया गृहीतार्थया अत्रभवती कथं न वारिता 3; अगृहीतार्थे आवाम् Ś.6; इति पौरान् गृहीतार्थान् कृत्वा ibid.
    -6 Wealth, riches, property, money (said to be of 3 kinds: शुक्ल honestly got; शबल got by more or less doubtful means, and कृष्ण dishonestly got;) त्यागाय संभृतार्थानाम् R.1.7; धिगर्थाः कष्टसंश्रयाः Pt.1.163; अर्थानामर्जने दुःखम् ibid.; सस्यार्थास्तस्य मित्राणि1.3; तेषामर्थे नियुञ्जीत शूरान् दक्षान् कुलोद्गतान् Ms.7.62.
    -7 Attainment of riches or worldly prosperity, regarded as one of the four ends of human existence, the other three being धर्म, काम and मोक्ष; with अर्थ and काम, धर्म forms the well-known triad; cf. Ku.5.38; अप्यर्थकामौ तस्यास्तां धर्म एव मनीषिणः R.1.25.
    -8 (a) Use, advantage, profit, good; तथा हि सर्वे तस्यासन् परार्थैकफला गुणाः R.1.29 for the good of others; अर्थान- र्थावुभौ बुद्ध्वा Ms.8.24 good and evil; क्षेत्रिणामर्थः 9.52; यावानर्थ उदपाने सर्वतः सांप्लुतोदके Bg.2.46; also व्यर्थ, निरर्थक q. v. (b) Use, want, need, concern, with instr.; को$र्थः पुत्रेण जातेन Pt.1 what is the use of a son being born; कश्च तेनार्थः Dk.59; को$र्थस्तिरश्चां गुणैः Pt.2.33 what do brutes care for merits; Bh.2.48; योग्येनार्थः कस्य न स्याज्ज- नेन Ś.18.66; नैव तस्य कृतेनार्थो नाकृतेनेह कश्चन Bg.3.18; यदि प्राणैरिहार्थो वो निवर्तध्वम् Rām. को नु मे जीवितेनार्थः Nala.12. 65.
    -9 Asking, begging; request, suit, petition.
    -1 Action, plaint (in law); अर्थ विरागाः पश्यन्ति Rām.2.1. 58; असाक्षिकेषु त्वर्थेषु Ms.8.19.
    -11 The actual state, fact of the matter; as in यथार्थ, अर्थतः, ˚तत्वविद्, यदर्थेन विनामुष्य पुंस आत्मविपर्ययः Bhāg.3.7.1.
    -12 Manner, kind, sort.
    -13 Prevention, warding off; मशकार्थो धूमः; prohibition, abolition (this meaning may also be derived from 1 above).
    -14 Price (perhaps an incorrect form for अर्घ).
    -15 Fruit, result (फलम्). तस्य नानुभवेदर्थं यस्य हेतोः स रोपितः Rām.6.128.7; Mb.12.175.5.
    -16 N. of a son of धर्म.
    -17 The second place from the लग्न (in astr.).
    -18 N. of Viṣṇu.
    -19 The category called अपूर्व (in पूर्वमीमांसा); अर्थ इति अपूर्वं ब्रूमः । ŚB. on MS.7.1.2.
    -2 Force (of a statement or an expres- sion); अर्थाच्च सामर्थ्याच्च क्रमो विधीयते । ŚB. on MS.5.1.2. [अर्थात् = by implication].
    -21 The need, purpose, sense; व्यवधानादर्थो बलीयान् । ŚB. on MS.6.4.23.
    -22 Capacity, power; अर्थाद्वा कल्पनैकदेशत्वात् । Ms.1.4.3 (where Śabara paraphrases अर्थात् by सामर्थ्यात् and states the rule: आख्यातानामर्थं ब्रुवतां शक्तिः सहकारिणी ।), cf. अर्थो$भिधेयरैवस्तुप्रयोजननिवृत्तिषु । मोक्षकारणयोश्च...... Nm.
    -Comp. -अतिदेशः Extension (of gender, number &e.) to the objects (as against words), i. e. to treat a single object as though it were many, a female as though it were male. (तन्त्रवार्त्तिक 1.2.58.3;6.3.34.7).
    -अधिकारः charge of money, office of treasurer ˚रे न नियोक्तव्यौ H.2.
    -अधिकारिन् m. a treasurer, one charged with finan- cial duties, finance minister.
    -अनुपपत्तिः f. The difficulty of accounting for or explaining satisfactorily a particular meaning; incongruity of a particular meaning (तन्त्रवार्त्तिक 4.3.42.2).
    -अनुयायिन् a. Following the rules (शास्त्र); तत्त्रिकालहितं वाक्यं धर्म्यमर्थानुयायि च Rām.5.51.21.
    -अन्वेषणम् inquiry after a matter.
    -अन्तरम् 1 another or different meaning.
    -2 another cause or motive; अर्थो$यम- र्थान्तरभाव्य एव Ku.3.18.
    -3 A new matter or circum- stance, new affair.
    -4 opposite or antithetical meaning, difference of meaning. ˚न्यासः a figure of speech in which a general proposition is adduced to support a particular instance, or a particular instance, to support a general proposition; it is an inference from parti- cular to general and vice versa; उक्तिरर्थान्तरन्यासः स्यात् सामान्यविशेषयोः । (1) हनूमानब्धिमतरद् दुष्करं किं महात्मनाम् ॥ (2) गुणवद्वस्तुसंसर्गाद्याति नीचो$पि गौरवम् । पुष्पमालानुषङ्गेण सूत्रं शिरसि धार्यते Kuval.; cf. also K. P.1 and S. D.79. (Ins- tances of this figure abound in Sanskrit literature, especi- ally in the works of Kālidāsa, Māgha and Bhāravi).
    -अन्वित a.
    1 rich, wealthy.
    -2 significant.
    -अभिधान a.
    1 That whose name is connected with the purpose to be served by it; अर्थाभिधानं प्रयोजनसम्बद्धमभिधानं यस्य, यथा पुरोडाश- कपालमिति पुरोडाशार्थं कपालं पुरोडाशकपालम् । ŚB. on MS.4.1. 26.
    -2 Expression or denotation of the desired meaning (वार्त्तिक 3.1.2.5.).
    -अर्थिन् a. one who longs for or strives to get wealth or gain any object. अर्थार्थी जीवलोको$यम् । आर्तो जिज्ञासुरर्थार्थी Bg.7.16.
    -अलंकरः a figure of speech determined by and dependent on the sense, and not on sound (opp. शब्दालंकार). अलंकारशेखर of केशवमिश्र mentions (verse 29) fourteen types of अर्थालंकारs as follows:- उपमारूपकोत्प्रेक्षाः समासोक्तिरपह्नुतिः । समाहितं स्वभावश्च विरोधः सारदीपकौ ॥ सहोक्तिरन्यदेशत्वं विशेषोक्तिर्विभावना । एवं स्युरर्थालकारा- श्चतुर्दश न चापरे ॥
    -आगमः 1 acquisition of wealth, income; ˚गमाय स्यात् Pt.1. cf. also अर्थागमो नित्यमरोगिता च H.
    -2 collection of property.
    -3 conveying of sense; S. D.737.
    -आपत्तिः f. [अर्थस्य अनुक्तार्थस्य आपत्तिः सिद्धिः]
    1 an inference from circumstances, presumption, im- plication, one of the five sources of knowledge or modes of proof, according to the Mīmāṁsakas. It is 'deduc- tion of a matter from that which could not else be'; it is 'assumption of a thing, not itself perceived but necessarily implied by another which is seen, heard, or proved'; it is an inference used to account for an apparent inconsistency; as in the familiar instance पीनो देवदत्तो दिवा न भुङ्क्ते the apparent inconsistency between 'fatness' and 'not eating by day' is accounted for by the inference of his 'eating by night'. पीनत्वविशि- ष्टस्य देवदत्तस्य रात्रिभोजित्वरूपार्थस्य शब्दानुक्तस्यापि आपत्तिः. It is defined by Śabara as दृष्टः श्रुतो वार्थो$न्यथा नोपपद्यते इत्यर्थ- कल्पना । यथा जीवति देवदत्ते गृहाभावदर्शनेन बहिर्भावस्यादृष्टस्य कल्पना ॥ Ms.1.1.5. It may be seen from the words दृष्टः and श्रुतः in the above definition, that Śabara has sug- gested two varieties of अर्थापत्ति viz. दृष्टार्थापत्ति and श्रुता- र्थापत्ति. The illustration given by him, however, is of दृष्टार्थापत्ति only. The former i. e. दृष्टार्थापत्ति consists in the presumption of some अदृष्ट अर्थ to account for some दृष्ट अर्थ (or अर्थs) which otherwise becomes inexplicable. The latter, on the other hand, consists in the presump- tion of some अर्थ through अश्रुत शब्द to account for some श्रुत अर्थ (i. e. some statement). This peculiarity of श्रुतार्थापत्ति is clearly stated in the following couplet; यत्र त्वपरिपूर्णस्य वाक्यस्यान्वयसिद्धये । शब्दो$ध्याह्रियते तत्र श्रुतार्थापत्ति- रिष्यते ॥ Mānameyodaya p.129 (ed. by K. Raja, Adyar, 1933). Strictly speaking it is no separate mode of proof; it is only a case of अनुमान and can be proved by a व्यतिरेकव्याप्ति; cf. Tarka. K.17 and S. D.46.
    -2 a figure of speech (according to some rhe- toricians) in which a relevant assertion suggests an inference not actually connected with the the subject in hand, or vice versa; it corresponds to what is popularly called कैमुतिकन्याय or दण्डापूपन्याय; e. g. हारो$यं हरिणाक्षीणां लुण्ठति स्तनमण्डले । मुक्तानामप्यवस्थेयं के वयं स्मरकिङ्कराः Amaru.1; अभितप्तमयो$पि मार्दवं भजते कैव कथा शरीरिषु R.8.43.; S. D. thus defines the figure:- दण्डापूपिकन्यायार्थागमो$र्थापत्तिरिष्यते.
    -उत्पत्तिः f. acquisition of wealth; so ˚उपार्जनम्.
    -उपक्षेपकः an introductory scene (in dramas); अर्थोपक्षेपकाः पञ्च S. D.38. They are विष्कम्भ, चूलिका, अङ्कास्य, अङ्कावतार, प्रवेशक.
    -उपमा a simile dependent on sense and not on sound; see under उपमा.
    -उपार्जनम् Acquiring wealth.
    -उष्मन् m. the glow or warmth of wealth; अर्थोष्मणा विरहितः पुरुषः स एव Bh.2.4.
    -ओघः, -राशिः treasure, hoard of money.
    -कर (
    -री f.),
    -कृत a.
    1 bringing in wealth, enriching; अर्थकरी च विद्या H. Pr.3.
    -2 useful, advan- tageous.
    -कर्मन् n.
    1 a principal action (opp. गुणकर्मन्).
    -2 (as opposed to प्रतिपत्तिकर्मन्), A fruitful act (as opposed to mere disposal or प्रतिपत्ति); अर्थकर्म वा कर्तृ- संयोगात् स्रग्वत् । MS.4.2.17.
    -काम a. desirous of wealth. (-˚मौ dual), wealth and (sensual) desire or pleasure; अप्यर्थकामौ तस्यास्तां धर्म एव मनीषिणः R.1.25. ह्रत्वार्थकामास्तु गुरूनिहैव Bg.2.5.
    -कार्ष्यम् Poverty. निर्बन्धसंजातरुषार्थकार्घ्यमचिन्तयित्वा गुरुणाहमुक्तः R.5.21.
    -काशिन् a. Only apparently of utility (not really).
    -किल्बिषिन् a. dishonest in money-matters.
    -कृच्छ्रम् 1 a difficult matter.
    -2 pecuniary difficulty; व्यसनं वार्थकृच्छ्रे वा Rām.4.7.9; Mb.3.2.19; cf. also Kau. A.1.15 न मुह्येदर्थकृच्छ्रेषु Nīti.
    -कृत्यम् doing or execution of a business; अभ्युपेतार्थकृत्याः Me.4.
    -कोविद a. Expert in a matter, experienced. उवाच रामो धर्मात्मा पुनरप्यर्थकोविदः Rām.6.4.8.
    -क्रमः due order or sequ- ence of purpose.
    -क्रिया (a) An implied act, an act which is to be performed as a matter of course (as opposed to शब्दोक्तक्रिया); असति शब्दोक्ते अर्थक्रिया भवति ŚB. on MS.12.1.12. (b) A purposeful action. (see अर्थकर्मन्).
    -गत a.
    1 based on the sense (as a दोष).
    -2 devoid of sense.
    -गतिः understanding the sense.
    -गुणाः cf. भाविकत्वं सुशब्दत्वं पर्यायोक्तिः सुधर्मिता । चत्वारो$र्थगुणाः प्रोक्ताः परे त्वत्रैव संगताः ॥ अलंकारशेखर 21.
    -गृहम् A treasury. Hariv.
    -गौरवम् depth of meaning; भारवेरर्थगौरवम् Udb., Ki.2.27.
    -घ्न a. (
    घ्नी f.) extrava- gant, wasteful, prodigal; सुरापी व्याधिता धूर्ता वन्ध्यार्थघ्न्य- प्रियंवदा Y.1.73; व्याधिता वाधिवेत्तव्या हिंस्रार्थघ्नी च सर्वदा Ms.9.8.
    -चित्रम् 'variety in sense', a pun, Kāvya- prakāśa.
    -चिन्तक a.
    1 thinking of profit.
    -2 having charge of affairs; सर्वार्थचिन्तकः Ms.7.121.
    -चिन्ता, -चिन्तनम् charge or administration of (royal) affairs; मन्त्री स्यादर्थचिन्तायाम् S. D.
    -जात a.
    1 full of meaning.
    -2 wealthy (जातधन).
    (-तम्) 1 a collection of things.
    -2 large amount of wealth, considerable property; Dk.63, Ś.6; ददाति च नित्यमर्थजातम् Mk.2.7.
    -3 all matters; कवय इव महीपाश्चिन्तयन्त्यर्थजातम् Śi.11.6.
    -4 its own meaning; वहन्द्वयीं यद्यफले$र्थजाते Ki.3.48.
    -ज्ञ a. knowing the sense or purpose; अर्थज्ञ इत्सकलं भद्रमश्नुते Nir.
    -तत्त्वम् 1 the real truth, the fact of the matter; यो$र्थतत्त्वमविज्ञाय क्रोधस्यैव वशं गतः H.4.94.
    -2 the real nature or cause of anything.
    -द a.
    1 yielding wealth; Dk.41.
    -2 advantageous, productive of good, useful.
    -3 liberal, munificent Ms.2.19.
    -4 favour- able, compliant. (
    -दः) N. of Kubera.
    -दर्शकः 'one who sees law-suits'; a judge.
    -दर्शनम् perception of objects; कुरुते दीप इवार्थदर्शनम् Ki.2.33; Dk.155.
    -दूषणम् 1 extravagance, waste; H.3.18; Ms.7.48.
    -2 unjust seizure of property or withholding what is due.
    -3 finding fault with the meaning.
    -4 spoiling of another's property.
    -दृश् f. Consideration of truth; क्षेमं त्रिलोकगुरुरर्थदृशं च यच्छन् Bhāg.1.86.21.
    -दृष्टिः Seeing profit; Bhāg.
    -दोषः a literary fault or blemish with regard to the sense, one of the four doṣas or blemishes of literary composition, the other three being परदोष, पदांशदोष, वाक्यदोष; for definitions &c. see K. P.7. अलंकारशेखर of केशवमिश्र who mentions eight types of doṣas as follows: अष्टार्थदोषाः विरस, -ग्राम्य, -व्याहत, -खिन्नताः । -हीना, -धिका, सदृक्साम्यं देशादीनां विरोधि च ॥ 17
    -द्वयविधानम् Injunction of two ideas or senses; विधाने चार्थद्वयविधानं दोषः ŚB. on MS.1.8.7.
    -नित्य a. = अर्थ- प्रधान Nir.
    -निबन्धन a. dependent on wealth.
    -निश्चयः determination, decision.
    -प्रतिः 1 'the lord of riches', a a king; किंचिद् विहस्यार्थपतिं बभाषे R.2.46;1.59;9.3;18.1; Pt.1.74.
    -2 an epithet of Kubera.
    -पदम् N. of the Vārt. on Pāṇini; ससूत्रवृत्त्यर्थपदं महार्थं ससंग्रहं सिद्ध्यति वै कपीन्द्रः Rām.7.36.45.
    -पर, -लुब्ध a.
    1 intent on gaining wealth, greedy of wealth, covetous.
    -2 niggardly, parsimonious; हिंस्रा दयालुरपि चार्थपरा वदान्या Bh.2.47; Pt.1.425.
    -प्रकृतिः f. the leading source or occasion of the grand object in a drama; (the number of these 'sources' is five:-- बीजं बिन्दुः पताका च प्रकरी कार्यमेव च । अर्थप्रकृतयः पञ्च ज्ञात्वा योज्या यथाविधि S. D.317.)
    -प्रयोगः 1 usury.
    -2 administration of the affairs (of a state)
    -प्राप्त a. derived or understood from the sense included as a matter of course, implied; परिसमाप्तिः शब्दार्थः । परिसमाप्त्यामर्थप्राप्तत्वादारम्भस्य । ŚB. on MS.6.2.13.
    -˚त्वम् Inplication.
    -बन्धः 1 arrange- ment of words, composition, text; stanza, verse; संचिन्त्य गीतक्षममर्थबन्धम् Ś.7.5; ललितार्थबन्धम् V.2.14 put or expressed in elegant words.
    -2. connection (of the soul) with the objects of sense.
    -बुद्धि a. selfish.
    -बोधः indication of the (real) import.
    -भाज् a. entitled to a share in the division of property.
    -भावनम् Delibera- tion over a subject (Pātañjala Yogadarśana 1.28).
    -भृत् a. receiving high wages (as a servant).
    -भेदः distinc- tion or difference of meaning; अर्थभेदेन शब्दभेदः.
    -मात्रम्, -त्रा 1 property, wealth; Pt.2.
    -2 the whole sense or object.
    -युक्त a. significant, full of यस्यार्थयुक्तं meaning; गिरिराजशब्दं कुर्वन्ति Ku.1.13.
    -लक्षण a. As determined by the purpose or need (as opposed to शब्दलक्षण); लोके कर्मार्थलक्षणम् Ms.11.1.26.
    -लाभः acquisition of wealth.
    -लोभः avarice.
    -वशः power in the form of discrimination and knowledge. अर्थवशात् सप्तरूपविनिवृत्ताम् Sāvk.65.
    -वादः 1 declaration of any purpose.
    -2 affirmation, declaratory assertion, an explanatory remark, exegesis; speech or assertion having a certain object; a sentence. (It usually recommends a विधि or precept by stating the good arising from its proper observance, and the evils arising from its omission, and also by adducing historical instances in its support; स्तुतिर्निन्दा परकृतिः पुराकल्प इत्यर्थवादः Gaut. Sūt.; said by Laugākṣi to be of 3 kinds:- गुणवादो विरोधे स्यादनु वादो$वधारिते । भूतार्थवादस्तद्धानादर्थ- वादस्त्रिधा मतः; the last kind includes many varieties.)
    -3 one of the six means of finding out the tātparya (real aim and object) of any work.
    -4 praise, eulogy; अर्थवाद एषः । दोषं तु मे कंचित्कथय U.1.
    -विकरणम् = अर्थ- विक्रिया change of meaning.
    -विकल्पः 1 deviation from truth, perversion of fact.
    -2 prevarication; also ˚वैकल्प्यम्
    -विज्ञानम् comprehending the sense, one of the six exercises of the understanding (धीगुण).
    -विद् a. sensible, wise, sagacious. भुङ्क्ते तदपि तच्चान्यो मधुहेवार्थविन्मधु Bhāg.11.18.15. विवक्षतामर्थविदस्तत्क्षणप्रतिसंहृताम् Śi.
    -विद्या knowledge of practical life; Mb.7.
    -विपत्तिः Failing of an aim; समीक्ष्यतां चार्थविपत्तिमार्गताम् Rām.2.19.4.
    -विभावक a. money-giver; विप्रेभ्यो$र्थविभावकः Mb.3.33. 84.
    -विप्रकर्षः difficulty in the comprehension of the sense.
    -विशेषणम् a reprehensive repetition of something uttered by another; S. D.49.
    -वृद्धिः f. accumulation of wealth.
    -व्ययः expenditure; ˚ज्ञ a. conversant with money-matters.
    -शब्दौ Word and sense.
    -शालिन् a. Wealthy.
    -शास्त्रम् 1 the science of wealth (political economy).
    -2 science of polity, political science, politics; अर्थशास्त्रविशारदं सुधन्वानमुपाध्यायम् Rām.2.1.14. Dk.12; इह खलु अर्थशास्त्रकारास्त्रिविधां सिद्धिमुपवर्णयन्ति Mu.3; ˚व्यवहारिन् one dealing with politics, a politician; Mu.5.
    -3 science giving precepts on general conduct, the science of practical life; Pt.1.
    -शौचम् purity or honesty in money-matters; सर्वेषां चैव शौचानामर्थशौचं परं स्मृतं Ms. 5.16.
    -श्री Great wealth.
    -संस्थानम् 1 accumulation of wealth.
    -2 treasury.
    -संग्रहः, -संचयः accumulation or acquisition of wealth, treasure, property. कोशेनाश्रयणी- यत्वमिति तस्यार्थसंग्रहः R.17.6. कुदेशमासाद्य कुतो$र्थसंचयः H.
    -संग्रहः a book on Mīmāṁsā by Laugākṣi Bhāskara.
    -सतत्त्वम् truth; किं पुनरत्रार्थसतत्त्वम् । देवा ज्ञातुमर्हन्ति MBh. or P.VIII.3.72.
    -समाजः aggregate of causes.
    -समाहारः 1 treasure.
    -2 acquisition of wealth.
    -संपद् f. accomplishment of a desired object; उपेत्य संघर्ष- मिवार्थसंपदः Ki.1.15.
    -संपादनम् Carrying out of an affair; Ms.7.168.
    -संबन्धः connection of the sense with the word or sentence.
    -संबन्धिन् a. Concerned or interested in an affair; Ms.8.64.
    -साधक a.
    1 accomplishing any object.
    -2 bringing any matter to a conclusion.
    -सारः considerable wealth; Pt.2.42.
    -सिद्ध a. understood from the very context (though not expressed in words), inferable from the connection of words.
    -सिद्धिः f. fulfilment of a desired object, success. द्वारमिवार्थसिद्धेः R.2.21.
    -हानिः Loss of wealth
    -हारिन् a. stealing money Ks.
    -हर a. inheriting wealth.
    -हीन a.
    1 deprived of wealth, poor.
    -2 unmeaning, nonsensical.
    -3 failing.

    Sanskrit-English dictionary > अर्थः _arthḥ

  • 32 दर्श _darśa

    दर्श a. [दृश्-भावे घञ्] Seeing, looking
    -र्शः 1 Sight, view, appearance (usually in comp.); दुर्दर्शः, प्रियदर्शः &c. दुर्दर्शा केचिदाभान्ति नराः काष्ठमया इव । प्रियदर्शास्तथा चान्ये दर्शनादेव मानवाः ॥ Mb.13.144.45.
    -2 Ocular evidence or proof.
    -3 The day of the new moon (अमावास्या); एकत्र- स्थितचन्दार्कदर्शनाद् दर्श उच्यते; शक्यते च चन्द्रस्यादर्शनेन अमावास्या दर्श इति लक्षयितुम् । यथा चक्षुषोरभावे सति चक्षुष्मान् इति चक्षुर्भ्यां लक्ष्यते । ŚB. on MS.4.4.36.
    -4 The new moon.
    -5 The half-monthly sacrifice, a sacrificial rite performed on the day of the new moon. It comprises of the आग्नेय, ऐन्द्राग्न and सांनाय्य यागs.
    -दर्शे-दर्शम् ind. At every sight; Ks.
    -Comp. -पः a god.
    -पूर्णमासन्यायः The rule according to which the same act can be said to yield all desired objects but only one at a time (and not simultaneous- ly). This is established by जैमिनि and शबर in MS.4.3. 25-28 (see योगसिद्धिन्याय).
    -यामिनी the night of the new moon.
    -विपद् m. the moon.

    Sanskrit-English dictionary > दर्श _darśa

  • 33 पुण्य _puṇya

    पुण्य a. [Uṇ.5.15.]
    1 Holy, sacred, pure; जनकतनया- स्नानपुण्योदकेषु आश्रमेषु Me.1; पुण्यं धाम चण्डीश्वरस्य Me.35; पुण्यानि हि नामग्रहणान्यपि महामुनीनां किं पुनर्दर्शनानि K.41; Ś.2.14; Ms.2.68.
    -2 Good, meritorious, virtuous, righteous, just.
    -3 Auspicious, propitious, lucky, favourable (as a day); Ms.2.26,3.
    -4 Agree- able, pleasing, lovely, beautiful; प्रकृत्या पुण्यलक्ष्मीकौ Mv. 1.16,24; U.4.19; Ku.5.73; so पुण्यदर्शनः &c.
    -5 Sweet, fragrant (as odour).
    -6 Solemn, festive,
    -ण्यम् 1 Virtue, religious or moral merit; अत्युत्कटैः पापपुण्यैरिहैव फलमश्नुते H.1.8; महतः पुण्यपण्येन क्रीतेयं कायनौ- स्त्वया Śānti.3.1; R.1.69; N.3.87.
    -2 A virtuous or meritorious act, good or virtuous works.
    -3 Purity, purification.
    -4 A trough for watering cattle.
    -5 A religious ceremony, especially one performed by a wife to retain her husband's affection and to obtain a son.
    -6 (Astrol.) the seventh mansion from जन्मलग्न.
    -7 the union of मेष, कर्क, तुला and मकर.
    -ण्या 1 The holy basil.
    -2 The Ganges.
    -Comp. -अनुभावः pleasing majesty or dignity; U.4.22.
    -अहम् (for अहन्) a happy or auspicious day; पुण्याहं भवन्तो ब्रुवन्तु । अस्तु पुण्याहम्; पुण्याहं व्रज मङ्गलं सुदिवसं प्रातः प्रयातस्य ते Amaru.61. ˚वाचन repeating 'this is an auspicious day' three times at the commencement of most religious cere- monies.
    -आत्मन् a. pious, righteous.
    -उदयः the dawn or resulting of good fortune.
    -उद्यान a. having lovely gardens.
    -कर्तृ m. a meritorious or virtuous man.
    -कर्मन् a. doing meritorious acts, upright, righteous, (-n.) a meritorious act.
    -कालः an auspicious time.
    -कीर्तनः, -श्रवणः N. of Viṣṇu. (
    -नम्) narrating or reading Purāṇas.
    -कीर्ति a. bearing good or holy name, of auspicious fame, celebrated; स पुण्यकीर्तिः शतमन्यु- कल्पो महेन्द्रलोकप्रतिमां समृद्ध्या (अध्यास्त) Bk.1.5.
    -कृत् a. virtuous, meritorious.
    -कृत्यम् a meritorious work.
    -क्षेत्रम् 1 a holy place, place of pilgrimage; अन्यक्षेत्रे कृतं पापं पुण्यक्षेत्रे विनश्यति । पुण्यक्षेत्रे कृतं पापं वज्रलेपो भविष्यति ॥ Subhāṣ.
    -2 'The holy land', N. of Āryāvarta.
    -गन्ध a. Sweet-scented. (
    -न्धः) the Champaka tree.
    -गन्धि a. fragrant.
    -गृह 1 an alms-house.
    -2 a temple; उद्यानानि च रम्याणि हृष्टाः पुण्यगृहाणि च Rām.2.67.12 (com. पुण्यगृहाणि पुण्यसंपादकगृहाणि विप्राद्यर्थानि).
    -जनः 1 a virtuous man.
    -2 a demon, goblin; वियति प्रसमीक्ष्य कालमेघमप्रतिमं पुण्यजनौघमुन्नदन्तम् Rām. Ch.2.56.
    -3 a Yakṣa; Bhāg.4.1.3; पयोधरैः पुण्यजनाङ्गनानाम् R.13.6. ˚ईश्वरः an epithet of Kubera; अनुययौ यमपुण्यजनेश्वरौ R.9.6.
    -जित a. won by merit or good works.
    -तीर्थम् a holy place of pilgrimage.
    -दर्शन a.
    1 beautiful.
    -2 of sacred appearance; तां पुण्यदर्शनां दृष्ट्वा R.1.86. (
    -नः) the blue jay. (
    -नम्) visiting holy shrines.
    -दुह् a. granting happiness or beatitude.
    -निवह a. meritorious.
    -पुरुषः a man rich in moral merit, a pious man.
    -प्रतापः the efficacy of virtue or moral merit.
    -फलम् the reward of good works; यत् पुण्यफलमाप्नोति गां दत्त्वा विधिवद् गुरोः । तत् पुण्यफलमाप्नोति भिक्षां दत्त्वा द्विजो गृही ॥ Ms.3.95. (
    -लः) a grove.
    -भाज् a. blessed, virtuous, meritorious; पुण्यभाजः खल्वमी मुनयः K.43.
    -भूः -भूमिः f.
    1 'the holy land', i. e. Āryāvarta.
    -2 The son-bearing mother.
    -योगः the result of virtuous deeds done in a former life.
    -रात्रः 1 an auspicious night.
    -2 a night on which any religious ceremony is held.
    -लक्ष्मीक a. auspicious, prosperous; प्रकृत्या पुण्यलक्ष्मीकौ कावेतौ ज्ञायते त्विदम् Mv.1.16.
    -लोकः heaven, paradise.
    -शकुनम् an auspicious omen. (
    -नः) a bird of good omen.
    -शाला alms-house.
    -शील a. of a virtuous dis- position, inclined to pious acts, virtuous, pious, right- eous.
    -श्लोक a. 'well-spoken of', or 'auspicious to re- peat or utter the name of', of good fame; Dk.2.8. (
    -कः) an epithet of Nala (of Niṣadha); Yudhiṣṭhira and Janārdana; पुण्यश्लोको नलो राजा पुण्यश्लोको युधिष्ठिरः । पुण्यश्लोका च वैदेही पुण्यश्लोको जनार्दनः ॥. (
    -का) an epithet of Sītā and Draupadī.
    -संचयः a store of virtue or reli- gious merit.
    -स्थानम् a sacred or holy place, a place of pilgrimage.

    Sanskrit-English dictionary > पुण्य _puṇya

  • 34 कार्य


    kāryá
    mfn. (fut. p.p. 1. kṛi), to be made orﾠ done orﾠ practised orﾠ performed, practicable feasible AV. III, 24, 5 TS. Mn. etc.. ;

    to be imposed (as a punishment) Mn. VIII, 276 and 285 ;
    to be offered (as a libation) Mn. etc.. ;
    proper to be done, fit, right;
    (am) n. work orﾠ business to be done, duty, affair Mn. MBh. etc.;
    a religious action orﾠ performance Mn. etc.;
    occupation, matter, thing, enterprise, emergency, occurrence, crisis;
    conduct, deportment;
    occasion, need (with inst. e.g.. tṛiṇenakāryam, there is need of a straw;
    nabhūmyākāryamasmākam, we have no business with the earth R. I, 13, 50);
    lawsuit, dispute;
    an operation in grammar (e.g.. sthāny-āṡrayaṉkāryam, an operation resting on the primitive form as opposed to the ādeṡa, orﾠ substitute) Kāṡ. on Pāṇ. ;
    an effect, result MBh. Sāṃkhyak. Vedântas. ;
    motive, object, aim, purpose (e.g.. kiṉkāryam, for what purpose? wherefore?) Mn. R. etc.;
    cause, origin L. ;
    the denouement of a drama Sāh. ;
    (ā) f. (= kārī, - rikā)
    N. of a plant L. ;
    - कार्यकर
    - कार्यकर्तृ
    - कार्यकारण
    - कार्यकारिन्
    - कार्यकाल
    - कार्यकुशल
    - कार्यक्षम
    - कार्यगुरुता
    - कार्यगुरुत्व
    - कार्यगौरव
    - कार्यचिन्तक
    - कार्यचिन्ता
    - कार्यच्युत
    - कार्यतम
    - कार्यतस्
    - कार्यता
    - कार्यत्व
    - कार्यदर्शन
    - कार्यदर्शिन्
    - कार्यनिर्णय
    - कार्यनिर्वृत्ति
    - कार्यपरिच्छेद
    - कार्यपुट
    - कार्यप्रद्वेष
    - कार्यप्रेष्य
    - कार्यभाज्
    - कार्यभाजन
    - कार्यभ्रष्ट
    - कार्यवत्
    - कार्यवश
    - कार्यवस्तु
    - कार्यविनिमय
    - कार्यविनिर्णय
    - कार्यविपत्ति
    - कार्यवृत्तान्त
    - कार्यव्यसन
    - कार्यशेष
    - कार्यसंदेह
    - कार्यसम
    - कार्यसागर
    - कार्यसाधक
    - कार्यसिद्धि
    - कार्यस्थान
    - कार्यहन्तृ
    - कार्याकार्य
    - कार्याक्षम
    - कार्याक्षेप
    - कार्याख्या
    - कार्यातिपात
    - कार्यातिपातिन्
    - कार्याधिकारिन्
    - कार्याधिप
    - कार्यान्त
    - कार्यान्तर
    - कार्यापेक्षिन्
    - कार्यार्थ
    - कार्यार्थिन्
    - कार्येक्षण
    - कार्येश
    - कार्येश्वर
    - कार्योद्युक्त
    - कार्योद्योग
    - कार्योपेक्षा

    Sanskrit-English dictionary > कार्य

  • 35 अतिस्नेहः _atisnēhḥ

    अतिस्नेहः Over-affection, ˚हः कार्यदर्शी V.2 sees or finds what is to be done; ˚हः पापशङ्की Ś.4 is apt to suspect evil.

    Sanskrit-English dictionary > अतिस्नेहः _atisnēhḥ

  • 36 अपीच्य _apīcya

    अपीच्य a.
    1 Very handsome or beautiful (अतिसुन्दर) अपीच्यदर्शनं श्यामं तडिद्वाससमच्युतम् Bhāg.1.12.8.
    -2 Secret, concealed, hidden.

    Sanskrit-English dictionary > अपीच्य _apīcya

  • 37 अपीव्य _apīvya

    अपीव्य a. Ved. Very handsome; अपीव्यदर्शनं शश्वत् सर्वलोकनमस्कृतम् Bhāg. See. अपीच्य.

    Sanskrit-English dictionary > अपीव्य _apīvya

  • 38 अर्णस् _arṇas

    अर्णस् n. [ऋ-असुन्-नुट् Untod;.4.196]
    1 Water, a wave, flood, stream; सवर्णमर्णः कथमन्यथास्य Śi.12.69.
    -2 The sea, ocean (usually ˚सः); अभ्राजि शर्धो मरुतो यदर्णसम् Rv. 5.54.6.
    -3 The ocean of air.
    -Comp. -दः 1 a cloud.
    -2 N. of a plant मुस्तक.
    -भवः conch-shell.
    -रुहम् (अर्णोरुहम्) A lotus; इत्थं सूतप्रसूतां वरगिरमुपकर्ण्यायमर्णोरुहाक्षी U.7.92.
    -वृत् a. Ved. including the water; अहिमिन्द्रो अर्णोवृतं वि वृश्चत् Rv.2.19.2.

    Sanskrit-English dictionary > अर्णस् _arṇas

  • 39 अर्थिन् _arthin

    अर्थिन् a. [अर्थ्-इनि]
    1 Seeking to gain or obtain, wishing for, desirous of, with instr. or in comp. अर्थिनश्च राजानो हिरण्येन भवन्ति । MBh. on P.I.1.1. etc. तुषैरर्थिनः Dk.132; कोषदण्डाभ्याम्˚ Mu.5; को वधेन ममार्थी स्यात् Mb., Ve.6.25; अर्थार्थी Pt.1.4, अर्थार्थी जीवलोको$यम् Pt.1.9.
    -2 Entreating or begging anyone (with gen.); सर्वत्र मण्डूकवधः क्रियतामिति यो मया$र्यी Mb.3.192.24. अर्थी वररुचिर्मे$स्तु Ks.
    -3 Possessed of desires; अनर्थी प्रार्थ- नावहः R.1.18. m.
    1 One who asks, begs or solicits; a beggar, suppliant, suitor; यथाकामार्चितार्थिनाम् R.1.6; 2.64;4.31;9.27; को$र्थी गतो गौरवम् Pt.1.146; One who asks for a girl in marriage, a wooer; Y.1.6; कन्या- रत्नमयोनिजन्म भवतामास्ते वयं चार्थिनः Mv.1.3.
    -2 (In law) A plaintiff, complainant, prosecutor; स धर्मस्थसखः शश्वदर्थि- प्रत्यर्थिनां स्वयम् । ददर्श संशयच्छेद्यान् व्यवहारानतन्द्रितः R.17.39; अर्थी कार्यं निवेदयेत् Śukra.4.575; सभान्तः साक्षिणः प्राप्तानर्थि- प्रत्यर्थिसन्निधौ Ms.8.79.
    -3 A servant, follower.
    -4 A master or lord.
    -Comp. -भावः state of a suppliant, begging, request; कं याचे यत्र तत्र ध्रुवमनवसरग्रस्त एवार्थिभावः Māl.9.3.
    -सात् adv. at the disposal of beggars; विभज्य मेरुर्न यदर्थिसात्कृतः N.1.16. cf. अर्थी तु याचको विद्यात् यस्यार्थः स च अर्थवान्.

    Sanskrit-English dictionary > अर्थिन् _arthin

  • 40 अर्ध _ardha

    अर्ध (Written also as अर्द्ध) a. [ऋध्-णिच्-अच्; according to Nir. from धृ, or ऋध्] Half, forming a half (divided into 2 parts); अर्ध-अर्ध the one half-the other half.
    -र्धः [ऋध्-घञ्]
    1 A place, region, country; house, habitation (Ved.).
    -2 Increase (वृद्धि).
    -3 Wind.
    -4 A part, portion, side.
    -र्धम्, -र्धः 1 A half, half portion; पचाति नेमो न हि पक्षदर्धः Rv.1.27.18. सर्वनाशे समुत्पन्ने अर्धं त्यजति पण्डितः, गतमर्धं दिवसस्य V.2; पूर्वार्धः first half; so उत्तर˚ latter half; दक्षिण˚ southern half (half on the right side); so अवर˚, जघन˚, पर˚, ग्राम˚ &c.; यदर्धे विच्छिन्नम् Ś.1.9 divided in half; ऋज्वायतार्धम् M.27; R.3.59; 12.99; रात्रौ तदर्धं गतम् Bh.3.17; one part of two, apart, partly (Ved.);
    -2 Nearness, proximity; see अर्धदेव. (अर्ध may be compounded with almost every noun and adjective; as first member of compound with nouns it means 'a half of' and forms an एकदेशिसमास or तत्पुरुष; ˚कायः = अर्धं कायस्य; ˚पिप्पली, ˚मार्गः; ˚पुरुषः &c.; with adjectives, it has an adverbial force; ˚श्याम half dark; ˚भुक्त half eaten; so ˚पिष्ट, ˚पूर्ण &c.; with numeral adjectives it may mean either 'a half of' or 'with an additional half'; ˚शतम् half of 1 i. e. 5; or अर्धेन सहितं शतम् i. e. 15; with ordinal numerals 'with a half or that number'; ˚तृतीयम् containing two and the third only half; i. e. two and a half; so ˚चतुर्थ three and a half. cf. अर्धं खण्डे समांशके Nm.
    -Comp. -अक्षि n. side-look, wink. नगरस्त्रीशङ्कितार्धाक्षिदृष्टम् Mk.8.42.
    -अङ्गम् half the body.
    -अन्तरम् half the distance; ˚एकपदता a fault in composition; see S. D. 575.
    -अंशः a half, the half.
    -अंशिन् a. sharing a half.
    -अर्धः, -र्धम् 1 half of a half, quarter; च<?>रर्धार्धभागाभ्यां तामयोजयतामुभे R.1.56.
    -3 half and half.
    -अवभेदकः 1 pain in half the head, hemicrania (Mar. अर्धशिशी). (
    -कम्) dividing in equal parts.
    -अवशेष a. having only a half left.
    -अकारः 1 half the letter अ.
    -2 N. of अवग्रह q. v.
    -असिः A sword with one edge, a small sword; अर्धासिभिस्तथा खङ्गैः Mb.7.137.15.
    -आसनम् 1 half a seat; अर्धासनं गोत्रभिदो$धितष्ठौ R.6.73; मम हि दिवौकसां समक्षमर्धासनोपवेशितस्य Ś.7 (it being considered a mark of a very great respect to make room for a guest &c. on the same seat with oneself).
    -2 greeting kindly or with great respect.
    -3 exemption from censure.
    -इन्दुः 1 the half or crescent moon.
    -2 semicircular impresion of a finger-nail, crescent-shaped nail-print; कुचयोर्नखाङ्कैरर्धेन्दुलीलैः N.6.25.
    -3 an arrow with a cre- scent-shaped head (= अर्धचन्द्र below.); ˚मौलि N. of Śiva तत्र व्यक्तं दृषदि चरणन्यासमर्धेन्दुमौलेः Me.57.
    -इन्द्र a. that of which a half belongs to Indra.
    -उक्त a. half said or uttered; रामभद्र इति अर्धोक्ते महाराज U.1.
    -उक्तिः f. a broken speech; an interrupted speech.
    -उदकम् water reaching half the body.
    -उदयः 1 the rising of the half moon.
    -2 partial rise.
    -3 a kind of parvan; ˚आसनम् a sort of posture in meditatiou.
    -उदित a.
    1 half risen.
    -2 half uttered.
    -ऊरुक a. [अर्धमूरोः अर्धोरु तत्र काशते] reaching to the middle of the thighs.
    (-कम्) 1 a short petti-coat (Mar. परकर); see चण्डातक.
    -2 mantle, veil.
    -कर्णः Radius, half the diameter.
    -कृत a. half done, incomplete.
    -केतुः N. of Rudra.
    -कोशः a moiety of one's treasure.
    -कौडविक a. measuring half a kuḍava.
    -खारम्, -री a kind of measure, half a Khāri; P.V.4.11.
    -गङ्गा N. of the river Kāverī; (स्नानादौ गङ्गास्नानार्धफलदायिनी); so ˚जाह्नवी
    -गर्भ a. Ved.
    1 in the middle of the womb; सप्तार्धगर्भा भुवनस्य रेतो Rv. 1.164.36.
    -2 N. of the rays of the Sun.
    -गुच्छः a necklace of 24 strings.
    -गुञ्जा half a gunja.
    -गोलः a hemisphere.
    -चक्रवर्तिन्, -चक्रिन् m. N. of the nine black Vasudevas and the nine enemies of Viṣṇu.
    -चन्द्र a. crescent-shaped. (
    -न्द्रः)
    1 the half moon, crescent moon; सार्धचन्द्रं बिभर्ति यः Ku.6.75.
    -2 the semicircular marks on a peacock's tail.
    -3 an arrow with a crescent-shaped head; अर्धचन्द्रमुखैर्बाणैश्चिच्छेद कदलीसुखम् R.12.96. cf. अर्धचन्द्रस्तदाकारे बाणे बर्हे शिखण्डिनः Nm.
    -4 crescent-shaped nail-print.
    -5 the hand bent into a semicircle, as for the purpose of seizing or clutching anything; ˚न्द्र दा to seize by the neck and turn out; दीयतामेतस्यार्धचन्द्रः Pt.1. (
    -द्रा) N. of a plant (कर्णस्फोट).
    -चन्द्राकार, -चन्द्राकृति a. half-moonshaped.
    -चन्द्रकम् A semi-circular pearl. Kau. (
    -रः, -ति f.) meniscus.
    -चन्द्रिका N. of a climbing plant. (Mar. तिळवण).
    -चित्र a. Half-transparent; A kind of marble; अर्धाङ्गदृश्यमानं च तदर्धचित्रमिति स्मृतम् Māna.51.1.
    -चोलकः a short bodice.
    -जरतीयन्यायः a kind of न्याय, न चेदानीमर्धजरतीयं लभ्यं वृद्धिर्मे भविष्यति स्वरो नेति MBh.4.1. 78. See under न्याय.
    -जीविका, -ज्या The sine of an arc.
    -तनुः f. half the body.
    -तिक्तः N. of a plant (नेपालनिम्ब Mar. चिराईत).
    -तूरः a kind of musical instrument.
    -दिनम्, दिवसः 1 half a day, mid-day.
    -2 a day of 12 hours.
    -देवः 1 demi-god. इन्द्रं न वृत्रतुरमर्धदेवम् Rv. 4.42.8-9.
    -2 Ved. being near the gods; (देवानां समीपे बर्तमानः Sāy.).
    -द्रौणिक a. measuring a half droṇa.
    -धारः a knife or lancet with a single edge (one of the 2 surgical instruments mentioned by Suśruta).
    -नाराचः a crescent-shaped iron-pointed arrow; नाराचानर्धनाराचाञ्शस्त्राणि विविधानि च Mbh.2.51.35; गृध- लक्षवेधी अर्धनाराचः V.5.
    -नारायणः a form of Viṣṇu.
    -नारीशः, -नारीश्वरः, -नारी, -नटेश्वरः a form of Śiva, (half male and half female) cf.... पतिरपि जगता- मर्धनारीश्वरो$भूत् Sūkti.5.99.
    -नावम् half a boat.
    -निशा midnight.
    -पञ्चम a. Four and half; युक्तश्छन्दांस्य- धीयीत मासान्विप्रो$र्धपञ्चमान् Ms.4.95.
    -पञ्चशत् f. twenty five Ms.8.268.
    -पणः a measure containing half paṇa Ms.8.44.
    -पथम् half way. (
    -पथे) midway भृतिमर्ध- पथे सर्वान्प्रदाप्य Y.2.198.
    -पादः half a pāda or foot; अर्धपादं किष्कुविष्कम्भमुद्धृत्य Dk.19.
    -पादा The plant भूम्यामलकी (Mar. भूईआवळी).
    -पादिक a. having half a foot; सद्यः कार्यो$र्धपादिकः Ms.8.325.
    -पाञ्चालिक a. born or produced in the ardhapanchāla.
    -पारावतः a kind of pigeon (अर्धेनाङ्गेन पारावत इव). The fran- colin partridge.
    -पुलायितः a half gallop, canter; चित्रं चकार पदमर्धपुलायितेन Śi.5.1.
    -प्रहर half a watch, one hour and a half.
    -प्राणम् A kind of joinery resembling the shape of a bisected heart; मूलाग्रे कीलकं युक्तमर्धप्राणमिति स्मृतम् । Māna.17.99.
    -भागः a half, half a share or part; तदर्धभागेन लभस्व काङ्क्षितम् Ku.5.5; R.7.45.
    -भागिक a. sharing a half; मृते पितरि कुर्युस्तं भ्रातरस्त्वर्धभागिकम्म् Y.2.134.
    -भाज् a. sharing entitled to a half; अर्धभाग्रक्षणाद्राजा Ms.8.39.
    -2 a companion, sharer; देवानामर्धभागासि Av.6.86.3.
    -भास्करः mid-day.
    -भेदः Hemiplegia (अर्धाङ्गवायुः); Suś.
    -भोटिका a kind of cake.
    -भ्रमः -मकः a kind of artificial composition; for instances see Ki.15.27; Śi.19.72. The Sar. K. describes it as a figure of speech thus:-- आहुरर्धभ्रमं नाम श्लोकार्धभ्रमणं यदि.
    -मागधी N. of a dialect in which many of Jaina Canonical books are written. It is so named perhaps because many of the characteristics of Māgadhi are found in it.
    -माणवकः, -माणवः a necklace of 12 strings (माणवक consisting of 24.)
    -मात्रा 1 half a (short) syllable. अर्धमात्रालाघवेन पुत्रोत्सवं मन्यन्ते वैयाकरणाः Pari Sik.
    -2 a term for a consonant (व्यञ्जनं चार्धमात्रकम्).
    -मार्गे ind. mid-way; बन्दीकृता विबुधशत्रुभिरर्धमार्गे V.1.3.
    -मासः half a month, a fortnight.
    -मासतम = ˚मासिक see P.V.2.57.
    -मासिक a.
    1 happening every fortnight.
    -2 lasting for a fortnight; ये$र्धमासाश्च च मासाश्च Mahānārā. 25. Y.2.177.
    -मुष्टिः f. a half-clenched hand.
    -यामः half a watch.
    -रथः [अर्धः असंपूर्णः रथः रथी] a warrior who fights on a car with another (who is not so skilled as a रथी); रणे रणे$भिमानी च विमुखश्चापि दृश्यते । घृणी कर्णः प्रमादी च तेन मे$र्धरथो मतः Mb.
    -रात्रः [अर्ध रात्रेः]
    1 midnight; अथार्धरात्रे स्तिमितप्रदीपे R.16.4; स्थिते$र्धरात्रे Dk.19.
    -2 a night containing half a whole day of 24 hours.
    -रात्रार्धदिवसः equinox.
    -लभ्मीहरिः Hari having a form half like Lakṣmī.
    -विसर्गः, -विसर्ज- नीयः the Visarga sound before क्, ख्, प्, and फ्, so called because its sign (<?>) is the half of a Visarga (<?>).
    -वीक्षणम् a side-look, glance, leer.
    -वृद्ध a. middle-aged.
    -वृद्धिः The half of the interest or rent; Ms.8.15.
    -वैनाशिकः N. of the followers of Kaṇāda (arguing half perishableness).
    -वैशसम् half or incomplete murder; विधिना कृतमर्धवैशसं ननु मां कामवधे विमुञ्चता Ku.4.31.
    -व्यासः the radius of a circle.
    -शतम् 1 fifty.
    -2 One hundred and fifty; Ms.8.267.
    -शनम् [अर्धमशनस्य शकन्ध्वा˚] half a meal.
    -शफरः a kind of fish.
    -शब्द a. having a low voice.
    -शेष a. having only a half left.
    -श्याम a. half clouded.
    -श्लोकः half a śloka or verse.
    -सम a. equal to a half. (
    -मम्) N. of a class of metres in which the 1st and 3rd and 2nd and 4th lines have the same sylla- bles and Gaṇas; such as पुष्पिताग्रा.
    -सस्य a. half the crops, half grown.
    -सहः An owl.
    -सीरिन् m.
    1 a cultivator, ploughman who takes half the crop for his labour; शूद्रेषु दासगोपालकुलमित्रार्धसीरिणः Y.1.166.
    -2 = अर्धिक q. v.
    -हर, -हारिन् a. occupying the half (of the body); Ku.1.5; एको रागिषु राजते प्रियतमादेहार्ध- हारी हरः Bh.3.121.
    -हारः a necklace of 64 strings. A half chain, a kind of ornament; नक्षत्रमालामपि चार्धहारं सुवर्णसूत्रं परितः स्तनाभ्याम् Māna.5.297-98. cf. also Kau. A.2.11.
    -ह्रस्वः half a (short) syllable.

    Sanskrit-English dictionary > अर्ध _ardha

Страницы

См. также в других словарях:

  • yád-artha — यदर्थ …   Indonesian dictionary

  • Ashoka the Great — Infobox Monarch name =Asoka the Great title =Mauryan Emperor caption =Modern reconstruction of Asoka s portrait reign =273 BC 232 BC coronation = othertitles =Devanampriya Priyadarsi, Dhamma full name =Asoka Maurya predecessor =Bindusara… …   Wikipedia

  • Indira Gandhi — इंदिरा गांधी 3rd Prime Minister of India In office 14 January 1980 – 31 October 1984 President Neelam Sanjiva Reddy Zail Sin …   Wikipedia

  • Indira Gandhi — Pour les articles homonymes, voir Gandhi (homonymie). Indira Gandhi इंदिरा प्रियदर्शिनी गांधी …   Wikipédia en Français

  • Indira Gandhi — इन्दिरा प्रियदर्शिनी गान्धी 5ª Primera Ministra de la India 19 de enero de 1966 –  …   Wikipedia Español

  • Ганди, Индира — В Википедии есть статьи о других людях с такой фамилией, см. Ганди. Запрос «Индира Ганди» перенаправляется сюда; об аэропорте см. Индира Ганди (аэропорт). Индира Приядаршини Ганди इन्दिरा प्रियदर्शिनी गान्धी …   Википедия

  • Priyadarshan — Infobox Celebrity name = Priyadarshan caption = Priyadarshan birth date = birth place = Thiruvananthapuram (Trivandrum), Kerala death date = death place = occupation = film director salary = networth = website = Site footnotes = Priyadarshan… …   Wikipedia

  • Indira Gandhi — auf einer sowjetischen Briefmarke (1984) Indira Priyadarshini Gandhi (Hindi इंदिरा प्रियदर्शिनी गांधी Indirā Priyadarśinī Gāndhī; * 19. November 1917 in Allahabad; † 31. Oktober 1984 in …   Deutsch Wikipedia

  • Indira Priyadarshini Gandhi — Indira Gandhi auf einer sowjetischen Briefmarke (1984) Indira Priyadarshini Gandhi (hindi: इंदिरा प्रियदर्शिनी गांधी Indirā Priyadarśinī Gāndhī; * 19. November 1917 in Allahabad; † 31. Oktober 1984 in Neu Delhi) war von 1966 bis 1977 und von 1980 …   Deutsch Wikipedia

  • Indhira Gandhi — Indira Gandhi Pour les articles homonymes, voir Gandhi (homonymie). Indira Gandhi …   Wikipédia en Français

  • Indira Priyadarshini Gandhi — Indira Gandhi Pour les articles homonymes, voir Gandhi (homonymie). Indira Gandhi …   Wikipédia en Français

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»