Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

आदित्यदर्शन

  • 41 अर्य _arya

    अर्य a. [ऋ-यत्]
    1 Excellent, best.
    -2 Respectable.
    -3 Attached, true, devoted.
    -4 Dear, kind; Rv.1. 123.1.
    -र्यः 1 A master, lord; अर्यः प्रेम्णा नो तथा वल्लभस्य Śi.18.52; Śānti.1.18; तेन वह्येन हन्तासि त्वमर्यं पुरुषाशिनम् Bk.6.51.
    -2 A man of the third tribe, Vaiśya. cf. अर्यः स्वामिवैश्ययोः P.III.1.13. cf. also... अर्यस्तु बाहुजे, and स्यादर्यः स्वामिवणिजोः Nm.
    -र्या 1 A mistress.
    -2 A woman of the Vaiśya tribe.
    -र्यी 1 The wife of a Vaiśya.
    -Comp. -जारा the mistress of an Ārya. शूद्रा यदर्यजारा न पोषाय धनायति Vāj.23.3.
    -पत्नी the wife of a true or legitimate husband; अर्यपत्नीरुषसश्चकार Rv.7.6.5;1. 43.8.
    -वर्यः a Vaiśya of rank.

    Sanskrit-English dictionary > अर्य _arya

  • 42 असिः _asiḥ

    असिः [अस्यते क्षिप्यते; अस्-इन् Uṇ.4.139]
    1 A sword
    -2 A knife used for killing animals.
    -3 [अस्यति सेवनेन पापानि] N. of a river to the south of Benares.
    -4 Breath (श्वास).
    -सि ind. The 2nd pers. sing. of the present of अस् to be, used as an indeclinable in the sense of 'त्वम्' thou; as in कृतवानसि विप्रियं न मे Ku.4.7 (where however असि may be taken as a verb).
    -Comp. -असि ind. sword against sword.
    -गण्डः a small pillow for the cheeks; (असिः क्षिप्तो गण्डो यत्र Tv.).
    -चार्य exercise or practice of arms; Mb.1.
    -जीविन् a. one who earns his livelihood by means of swords, a soldier fighting for wages.
    -दंष्ट्रः, दंष्ट्रकः the marine monster makara or crocodile (painted on the banner of Kāmadeva).
    -दन्तः a crocodile.
    -धारा the edge of a sword; सुरगज इवं दन्तैर्भग्नदैत्यासिधारैः R.1.86,41.
    -धाराव्रतम् [असिधारायां स्थितिरिव दुष्करं व्रतम्]
    1 (according to some) the vow of standing on the edge of a sword; (according to others) the vow of keeping constant company with a young wife and yet steadily resisting the tempta- tion of sexual intercourse with her; यत्रैकशयनस्थापि प्रमदा नोपभुज्यते । असिधाराव्रतं नाम वदन्ति मुनिपुंगवाः ॥ or शयने मध्ये खड्गं विधाय स्त्रीपुंसौ यत्र ब्रह्मचर्येण स्वपतस्तत्; or युवा युवत्या सार्धं यन्मुग्धभर्तृवदाचरेत् । अन्तर्निवृत्तसङ्गः स्यादसिधाराव्रतं हि तत् Yādava.
    -2 (hence fig.) any hopelssly difficult task; सतां केनोद्दिष्टं विषममसिधाराव्रतमिदम् Bh.2.28,64; असिधारा- व्रतमिदं यदरिणा सह संवासः Pt.3.
    -धावः, -धावकः an armourer, furbisher. वाद्यविद्याविदग्धाश्च लुब्धकाश्चासिधावकाः । Śiva. B.31.21.
    -धेनुः, -धेनुका [असिर्धेनुरिव यस्याः वा कप् or असेर्धेनुका (धेनुशब्देन स्त्रीवाचकत्वं संदृश्यते)] a knife; Vikr.4.69; cf. स्याच्छस्त्री चासिपुत्री च च्छुरिका चासिधेनुका । Ak.2.8.92.
    -पत्र a. having sword-shaped leaves; जातं तमात्मन्यसिपत्रवृक्षम् R.14.48.
    (-त्रः) 1 the sugar-cane.
    -2 a kind of tree which grows in the lower world. (Mar. त्रिधारी निवडुंग.)
    -3 a hell paved with swords.
    (-त्रम्) 1 the blade of a sword.
    -2 a sheath, a scabbard. ˚वनम् a hell where the trees have leaves as sharp as swords. असिपत्रवनं चैव निशितं क्षुरसंवृतम् (ददर्श) Mb.18.2. 23; असिपत्रवनं चैव लोहदारकमेव च । Ms.4.9;
    -पत्रकः 1 a sugar-cane.
    -2 white दर्भ grass, Bhāg.5.26.7.
    -पथः, -थम् the course of the breath.
    -पुच्छः, -पुच्छकः the Gangetic porpoise; see शिशुमार.
    -पुत्रिका, -पुत्री a knife (असेः पुत्रीव).
    -मेदः [असिरिव तीक्ष्णो मेदो निर्यासो यस्य] the fetid Khadira. (विट्खदिर; Mar. शेण्याखैर).
    -लता the blade of a sword; ददृशुरुल्लसितासिलतासिताः Śi.6.51.
    -हत्य a. to be killed with a sword. (
    -त्यम्) fighting with knives or swords.
    -हस्तः killing by right hand sword; (असिहस्तो दक्षिणबाहुविभ्रान्तच्छेदः । इति नीलकण़्ठटीका); असिहस्तापहस्ताभ्यां तेषां गात्राण्यकृन्तत Mb.6.9.45.
    -हेतिः [असिर्हेतिः साधनमस्य] a swordsman.

    Sanskrit-English dictionary > असिः _asiḥ

  • 43 आख्या _ākhyā

    1
    आख्या 2 P.
    1 (a) To tell, say, inform, commu- nicate, narrate (usually with dat. of person); इमानि शुक्लानि यजूंषि वाजसनेयेन याज्ञवल्क्येनाख्यायन्ते Bṛi. Up.6.5.3. ते रामाय वधोपायमाचख्युर्विबुधद्विषः R.15.5,41,71,93;12.42, 91; आख्याहि मे को भवानुग्ररूपो Bg.11.31,18.63; Me.1; Ms.8.224,9.73, Y.1.66,2.65; sometimes with gen. of person; आख्याहि भद्रे प्रियदर्शनस्य Pt.4.15; केनाहं तवा- ख्यातः Mb. (b) To declare, announce, signify; धनुर्भृतो$- प्यस्य दयार्द्रभावमाख्यातम् R.2.11.
    -2 To call, denominate, name; सुवर्णबिन्दुरित्याख्यायते Māl.9; R.1.21, Ms.4.6.
    -3 To look at, count; to recite (Ved.). -Caus. (ख्यापयति)
    1 To cause to tell or narrate.
    -2 To declare.
    2
    आख्या [आ-ख्यायते अनया; आख्या-अङ् P.III.3.16]
    1 A name, appellation; किं वा शकुन्तलेत्यस्य मातुराख्या Ś.7,7.33; पश्चादुमाख्यां सुमुखी जगाम Ku.1.26; तपाख्यया भुवि पप्रथे R.15.11 become known by that name; often at the end of compounds meaning 'named' or 'called'; अथ किमाख्यस्य राजर्षेः सा धर्मपत्नी Ś.7; रघुवंशाख्यं काव्यम् &c.
    -2 Appearance, aspect; न हि तस्य विकल्पाख्या या च मद्वीक्षया हता Bhāg.11.18.37.
    -3 Beauty, splendour; वृसीषु रुचिराख्यासु निषेदुः काञ्चनीषु ते Rām.7.6.12.

    Sanskrit-English dictionary > आख्या _ākhyā

  • 44 आजिः _ājiḥ

    आजिः m. f. [अजन्त्यस्यां, अज्-इण् P.III.3.18 Vārt. इणजादिभ्यः]
    1 A battle, fight, combat; ते तु यावन्त एवाजौ तावांश्च ददृशे स तैः R.12.45.
    -2 A fighting or running match; आजिं धाव् or इ, -अज् or सृ to run with or against any one for prize.
    -3 Battle-field, place for running; racecourse, level ground; दीर्घं यदाजिमभ्यख्यदर्यः Rv.4. 24.8. शस्त्राण्याजौ नयनसलिलं चापि तुल्यं मुमोच Ve.3.11.
    -4 Limit, boundary; यथाग्नेर्मन्थनमाजेः सरणम् Bṛi. Up.1.3.5.
    -5 A road, way (m.).
    -6 An instant (m.).
    -7 Abuse, invective.
    -Comp. -अन्तः the goal in a race-course.
    -कृत् a. Ved.
    1 running for a prize; यदाजिं यात्याजिकृदिन्द्रः स्वश्वयुरुप Rv.8.45.7.
    -2 making a war.
    -क्रिया fighting.
    -तुर् a. Ved. victorious in battles; आजितुरं सत्पतिं विश्वचर्षणिम् Rv.8.53.6.
    -मुखम् The front line in a battle; Ratn.

    Sanskrit-English dictionary > आजिः _ājiḥ

  • 45 उपेय _upēya

    उपेय pot. p.
    1 To be gone to or approached.
    -2 To be effected by means; उपायदर्शने M.1.
    -3 Assail- able.
    -4 To be sought; Ms.7.215.
    -5 To be obtained.
    -6 To be approached sexually;
    -यः A thing to be obtained; अवरः श्रद्धयोपेत उपेयान्विन्दते$ञ्जसा Bhāg.4.18.4.

    Sanskrit-English dictionary > उपेय _upēya

  • 46 उष्ण _uṣṇa

    उष्ण a. [उष्-नक् Uṇ.3.2.]
    1 Hot, warm; ˚अंशुः, ˚करः &c.
    -2 Sharp, strict, active; आददे नातिशीतोष्णो नभस्वानिव दक्षिणः; R.4.8 (where उष्ण has sense
    1 also).
    -3 Pun- gent, acrid (as a रस).
    -4 Clever, sharp.
    -5 Choleric, warm, passionate.
    -ष्णः, -ष्णम् 1 Heat, warmth.
    -2 The hot season (ग्रीष्म); उष्णे वर्षति शीते वा मारुते वाति वा भृशम् । न कुर्वितात्मनस्त्राणं गोरकृत्वा तु शक्तितः ॥ Ms.11.113.
    -3 Sunshine.
    -4 A deep or feverish sigh. तप्यमानामिवोष्णेन मृणालीमचिरोद्धृताम् Rām.5.19.17.
    -5 Sorrow, distress (of separation, bereavement &c.); उष्णार्दितां (नीलकण्ठीमिव) Rām.5.5.25.
    -ष्णः An onion.
    -ष्णा 1 Warmth, heat.
    -2 Consumption.
    -3 Bile. शीतोष्णे चैव वायुश्च त्रयः शारीरजाः गुणाः Mb.12.16.11. ˚अङ्गत्वम्, ˚मलत्वम् Bile, disease.
    -Comp. -अंशुः, -करः, -गुः, -दीधितिः, -रश्मिः, -रुचिः 'hot-rayed', the sun; लोकेन चैतन्यमिवोष्णरश्मेः R.5.4. परि- धेर्मुक्त इवोष्णदीधितिः R.8.9; Ku.3.25.
    -अभिगमः, -आगमः, -उपगमः approach of heat, hot season.
    -असहः the cold season.
    -उदकम् 1 warm or hot water.
    -2 a body-shampooer (अङ्गमर्दक); cf. Rām.2.83.14. 'उष्णोदकं समुल्लेखोद्वाहनोद्वर्तनेषु च'
    -उष्ण a. Very hot; उष्णोष्णशीकरसृजः Śi.5.45.
    -कालः, -गः 1 the hot season; चलं हि तव सौभाग्यं नद्याः स्रोत इवोष्णगे Rām.2.7.15.
    -2 The rainy season; गङ्गावेगमिवोष्णगे Mb.5.139.11 (according to the नीलकण्ठ- भाष्य).
    - करण a. heating.
    -गन्धा N. of a plant (Mar. कोळिंजन).
    -गुः The sun; क्षणेन नाशयामास नैशं तम इवोष्णगुः Bhāg.1.76.17.
    -नदी the hot river वैतरणी or the river of hell.
    -बाष्पः 1 tears.
    -2 hot vapour.
    -वारणः, -णम् an umbrella, parasol; यदर्थमम्भोजमिवोष्णवारणम् Ku. 5.52.
    -वीर्यः Delphinus Gangeticus (शफरी मत्स्य).

    Sanskrit-English dictionary > उष्ण _uṣṇa

  • 47 उष्ट्रः _uṣṭrḥ

    उष्ट्रः [उष्-ट्रन्-किच्च Uṇ.4.161.]
    1 Camel; अथोष्ट्रवामी- शतवाहितार्थम् R.5.32; Ms.3.162,4.12,11.22.
    -2 A buffalo.
    -3 A bull with a hump.
    -4 A cart or carriage.
    -ष्ट्री 1 A she-camel.
    -2 An earthen vessel in the shape of a camel.
    -3 Bignonia Spathacea (Mar. मेडशिंगी). [cf. Pers. ushtar; Zend ustra.]
    -Comp. -अक्षः A camel-eyed (horse) उष्ट्राक्षाः प्रियदर्शनाश्च सुभगाः श्वासैः सुगन्धैश्च ये; Bhoja's Śālilhotra.
    -कर्णिका (pl.) N. of a country or its inhabitants, in the south.
    -काण्डी A thistle dear to camels, Echinops echinatus (Mar. उंटकटारी).
    -क्रोशिन् a. making a noise like a camel.
    -गोयुगम् a couple of camels; यथा गोस्तद्वदुष्ट्रस्य युगं उष्ट्रगो- युगम् Mbh. on P.V.2.29.
    -ग्रीवः, -शिरोधरः piles.
    -निषदनम् A particular posture among Yogins.
    -पादिका Jasminum Zambac (Mar. मोगरा).
    -प्रमाणः A kind of fabulous eight-footed animal शरभ.
    -यानम् camel- litter.

    Sanskrit-English dictionary > उष्ट्रः _uṣṭrḥ

  • 48 ऐरावतः _airāvatḥ

    ऐरावतः [इरा आपः तद्वान् इरावान् समुद्रः तस्मादुत्पन्नः अण्]
    1 N. of the elephant of Indra. ऐरावतं गजेन्द्राणाम् Bg. 1.27.
    -2 An excellent elephant; a species of elephant; ऐरावतानैन्द्रशिरान्नागान्वै प्रियदर्शनान् Rām.2.7.23.
    -3 One of the chiefs of the Nāgas or serpent-race (inhabiting Pātāla); अहमैरावत ज्येष्ठभ्रातृभ्यो$करवं नमः Mb.1.3.139.
    -4 The elephant presiding over the east.
    -5 A kind of rainbow.
    -6 A kind of lightning; (said to be n. also in these two senses).
    -7 The orange tree.
    -तम् 1 A vast and waterless region.
    -2 (pl.) N. of a Varṣa.
    -3 N. of the northern path of the moon.
    -4 A kind of cloud; 'मेघस्योपरि मेघो यः स ऐरावत उच्यते' इति दक्षिणावर्तः (Commentator of मेघदूत).
    -ती 1 The female of Indra's elephant.
    -2 Lightning.
    -3 N. of a plant (वटपत्री)
    -4 N. of river Rāvi in the Panjab (= इरावती).
    -5 N. of a particular portion of the moon's path.

    Sanskrit-English dictionary > ऐरावतः _airāvatḥ

  • 49 औपनिधिक _aupanidhika

    औपनिधिक a. (
    -की f.) [उपनिधि-ठक्] Forming or relating to, a deposit; Kau. A.3.
    -कम् A deposit or pledge; anything pledged or deposited; वासनस्थमना- ख्याय हस्ते$न्यस्य यदर्प्यते । द्रव्यं तदौपनिधिकं प्रतिदेयं तथैव तत् ॥ Y.2.65; Śukra.2.316.

    Sanskrit-English dictionary > औपनिधिक _aupanidhika

  • 50 कापेय _kāpēya

    कापेय a. Belonging or peculiar to a monkey; कच्चिन्न खलु कापेयी सेव्यते चलचित्तता Rām.6.127.23; Mv.5.63.
    -यम् monkey tricks; P.V.1.127.
    -कापेयम् [कपेर्भावः कर्म वा ढक्]
    1 The monkey species.
    -2 Monkey-like behaviour, monkey tricks. एतदप्यस्य कापेयं यदर्कमुपतिष्ठति Mbh. on P.I.3.25.
    -3 N. of a sage, the son of कपिः शौनकः कापेयः Ch. Up.4.3.7.

    Sanskrit-English dictionary > कापेय _kāpēya

  • 51 तमस् _tamas

    तमस् n. [तम्-असुन्]
    1 Darkness; किं वा$भविष्यदरुण- स्तमसां विभेत्ता तं चेत्सहस्रकिरणो धुरि नाकरिष्यत् Ś.7.4.; V.1.7; Me.39.
    -2 The gloom or darkness of hell; धर्मेण हि सहायेन तमस्तरति दुस्तरम् Ms.4.242.
    -3 Mental darkness, ignorance, illusion, error, मुनिसुताप्रणयस्मृतिरोधिना मम च मुक्त- मिदं तमसा मनः Ś.6.8.
    -4 (In Sāṅ. phil.) Darkness or ignorance, as one of the three qualities or constitutents of every thing in nature (the other two being सत्त्व and रजस्); अन्तर्गतमपास्तं मे रजसो$पि परं तमः Ku.6.6; Ms. 12.24.
    -5 Grief, sorrow; Bhāg.5.14.33.
    -6 Sin; Bhāg.1.15.5.
    -7 Stupefaction, swoon; तथा भिन्नतनु- त्राणः प्राविशद्विपुलं तमः Rām.7.8.14.
    -8 Anger; Bhāg. 1.59.42. -m., -n. An epithet of Rāhu; तमश्चन्द्रमसीवेद- मुपरज्यावभासते Bhāg.4.29.7.
    -Comp. -अपह a. re- moving darkness or ignorance, illumining, enlightening; आगमादिव तमोपहादितः संभवन्ति मतयो भवच्छिदः Ki.5.22.
    (-हः) 1 the sun.
    -2 the moon.
    -3 fire.
    -4 a Buddha.
    -अरिः 1 the sun.
    -2 the moon.
    -3 fire.
    -काण्डः, -ण्डम् great or spreading darkness.
    -गुः an epithet of Rāhu.
    -गुणः see तमस् above (4).
    -घ्नः 1 the sun.
    -2 the moon
    -3 fire.
    -4 Viṣṇu.
    -5 Śiva.
    -6 Knowledge.
    -7 a Buddha.
    -ज्योतिस् m. a fire-fly.
    -ततिः spreading darkness.
    -निष्ठ a. taking to hell (नरकप्रद); Ms.12. 95.
    -नुद् m. 'तमोनुदो$ग्निचन्द्रार्का' इति विश्वः;
    1 a shining body.
    -2 the sun.
    -3 the moon; नरेन्द्रकन्यास्तमवाप्य सत्पतिं तमोनुदं दक्षसुता इवाबभुः R.3.33.
    -4 fire.
    -5 a lamp, light.
    -नुदः 1 the sun.
    -2 the moon.
    -3 the Supreme Being.
    -प्रभा a sort of hell.
    -प्रवेशः 1 groping in the dark.
    -2 mental gloom.
    -भिद्, -मणिः 1 a fire-fly.
    -2 a sapphire.
    -3 a star.
    -4 the moon; तमोमणिस्तु खद्योते नीलमण्यामुडौ शशौ Nm.
    -राजः a kind of sugar; L. D. B.
    -विकारः sickness, disease.
    -विशाल a. abounding in gloom; तमोविशालश्च मूलतः सर्गः Sāṅ. K.54.
    -वृत a.
    1 obscured, clouded.
    -2 affected with anger, fear &c.
    -हन्, -हर a. dispersing darkness. (-m.)
    1 the sun.
    -2 the moon.

    Sanskrit-English dictionary > तमस् _tamas

  • 52 दर्शन _darśana

    दर्शन a. [दृश्-ल्युट्]
    1 Seeing, looking at (at the end of comp.); देव˚, धर्म˚, &c.
    -2 Showing, exhibiting.
    -3 Demonstrating, teaching; भागवतधर्मदर्शना नव महाभागवताः Bhāg.5.4.12.
    -नम् 1 Looking at, seeing, observing; अतीन्द्रियेष्वप्युपपन्नदर्शनो बभूव भावेषु दिलीपनन्दनः R.3.41.
    -2 Knowing, understanding, perceiving, foreseeing; प्रमदा- मनु संस्थितः शुचा नृपतिः सन्निति वाच्यदर्शनात् R.8.72.
    -3 Sight, vision; चिन्ताजडं दर्शनम् Ś.4.6.
    -4 The eye.
    -5 Inspection, examination; बलानां दर्शनं कृत्वा सेनान्या सह चिन्तयेत् Y.1.329.
    -6 Showing, displaying, exhibition.
    -7 Becoming visible; रावणिः पितरं युद्धे दर्शनस्थो$ब्रवीदिदम् Rām.7.29.32.
    -8 Visiting, paying a visit, a visit; देवदर्शनम् Y.1.84.
    -9 (Hence) Going into the presence of, audience; मारीचस्ते दर्शनं वितरति Ś.7; राजदर्शनं मे कारय &c.
    -1 Colour, aspect, appearance, semblance, अनेकाद्भुतदर्शनम् Bg.11.1; R.3.57.
    -11 Appearance, producing (in court); यो यस्य प्रतिभूस्तिष्ठेद्दर्शनायेह मानवः Ms.8.158,16.
    -12 A vision, dream, dream.
    -13 Discernment, understanding, intellect; सम्यग्दर्शन- संपन्नः कर्मभिर्न निबध्यते Ms.6.74.
    -14 Judgment, appre- hension.
    -15 Religious knowledge.
    -16 A doctrine or theory prescribed in a system.
    -17 A system of philosophy; as in सर्वदर्शनसंग्रह.
    -18 A mirror.
    -19 Virtue, moral merit.
    -2 Opinion; अथानुजं भृशमनुशास्य दर्शनम् Rām.2.21.64.
    -21 Intention.
    -22 Demonstra- tion.
    -23 A sacrifice.
    -24 Mention, assertion; दर्शनादर्शन- योश्च दर्शनं प्रमाणम् ŚB. on MS.1.7.36.
    -25 Experiencing; भवतो दर्शनं यत्स्यादपुनर्भवदर्शनम् Bhāg.8.25.
    -Comp. -ईप्सु a. anxious to see.
    -उज्ज्वला the great white jasmine.
    -गृहम् an audience chamber.
    -पथः the range of sight or vision, horizon; मम दर्शनपथमवतीर्णः Ś.3. 'crossed my sight'; क्रमेण तस्मिन्नवतीर्णदृक्पथे N.
    -प्रतिभूः, -प्रातिभाव्यम् a bail or surety for appearance; Y.2.54; Ms.8.16.

    Sanskrit-English dictionary > दर्शन _darśana

  • 53 दर्शिन् _darśin

    दर्शिन् a. [दृश्-णिनि] (At the end of comp.)
    1 Seeing, perceiving, viewing, observing, knowing, under- standing, showing, exhibiting; तद्दर्शिनमुदासीनं त्वामेव पुरुषं विदुः Ku.2.13.
    -2 Receiving, securing; नृपतिरिव निकाम- मायदर्शी Mk.2.7.
    -3 Experiencing; Rām.3.

    Sanskrit-English dictionary > दर्शिन् _darśin

  • 54 धुर् _dhur

    धुर् f. (Nom. sing. धूः)
    1 A yoke (lit.); न गर्दभा वाजिधुरं वहन्ति Mk.4.17; अत्रस्नुभिर्युक्तधुरं तुरङ्गैः R.14.47.
    -2 (a) That part of a yoke which rests on the shoulder. (b) The foremost part of the pole where the yoke is fixed.
    -3 The pin at both ends of an axle for fastening the nave of the wheel.
    -4 The shaft or pole of a carriage.
    -5 A load, burden (fig. also); responsi- bility, duty, task; तेन धूर्जगतो गुर्वी सचिवेषु निचिक्षिते R.1.34;2.74;3.35;5.66; Ku.6.3; कार्यधुरं वहन्ति Mu.1.14; आप्तैरप्यनवाप्तपौरुषफलैः कार्यस्य धूरुज्झिता Mu.6.5; 4.6; Ki.3.5;14.6.
    -6 The foremost or highest place, van, front, top, head; अपांसुलानां धुरि कीर्तनीया R.2.2; धुरि स्थिता त्वं पतिदेवतानाम् 14.74; अविघ्नमस्तु ते स्थेयाः पितेव धुरि पुत्रिणाम् 1.91; धुरि प्रतिष्ठापयितव्य एव M.1.16; 5.16.
    -7 A finger.
    -8 Agitation, trembling.
    -9 Re- flection.
    -1 A spark of fire.
    -11 Distress, affliction.
    -12 A part, portion, share.
    -13 Wealth.
    -14 N. of the Ganges. (धुरि कृ 'to place at the head or in front of'; किंवाभविष्यदरुणस्तमसां विभेत्तां तं चेत्सहस्रकिरणो धुरि नाकरि- ष्यत् Ś.7.4)
    -Comp. -गत (धूर्गत) a.
    1 standing on the pole of a chariot.
    -2 standing at the head, chief, head, foremost.
    -जटिः (धूर्जटिः) an epithet of Śiva; धूर्जटिः पातु युष्मान् Ve.1.3.
    -धर (धूर्धर also धुरंधर) a.
    1 bearing the yoke.
    -2 fit to be harnessed.
    -3 laden with good qualities or important duties.
    -4 chief, head, foremost, pre-eminent; कुलधुरंधरो भव V.5; गजानां पङ्कमग्नानां गजा एव धुरंधराः H.
    (-रः) 1 a beast of burden.
    -2 a man of business.
    -3 a chief, head, leader.
    -4 an epi- thet of Śiva.
    -वह (धूर्वह) a
    1 carrying or bearing a burden.
    -2 managing affairs. (
    -हः) a beast of bur- den; so धूर्वोढृ.

    Sanskrit-English dictionary > धुर् _dhur

  • 55 ध्रुव _dhruva

    ध्रुव a.
    1 (a) Fixed, firm, immovable, stable, permanent, constant, unchangeable; इति ध्रुवेच्छाम- नुशासती सुताम् Ku.5.5. (b) Perpetual, everlasting, eternal; ध्रुवेण भर्त्रा Ku.7.85; Ms.7.28.
    -2 Fixed (in astrology).
    -3 Certain, sure, inevitable; जातस्य हि ध्रुवो मृत्युर्ध्रुवं जन्म मृतस्य च Bg.2.27; यो ध्रुवाणि परित्यज्य अध्रुवं परिषेवते Chāṇ.63; Pt.1.419.
    -4 Retentive, tenacious; as in ध्रुवा स्मृति Ch. Up.7.26.2.
    -5 Strong, fixed, settled (as a day).
    -वः 1 The polar star; शरत्प्रसन्नैर्ज्योतिर्भिर्विभावर्य इव ध्रुवम् (अन्वयुः) R.17.35; 18.34; ध्रुवेण भर्त्रा ध्रुवदर्शनाय प्रयुज्यमाना प्रियदर्शनेन (सा दृष्टा) Ku.7.85.
    -2 The pole of any great circle.
    -3 The distance of a planet from the beginning of the sidereal zodiac, polar longitude.
    -4 The Indian figtree.
    -5 A post, stake.
    -6 The stem or trunk (of a tree lop- ped off).
    -7 The introductory stanza of a song (repeated as a kind of chorus; see Gīt.).
    -8 Time, epoch, era.
    -9 An epithet of Brahmā.
    -1 Of Viṣṇu.
    -11 Of Śiva.
    -12 A constant arc.
    -13 The tip of the nose.
    -14 A sacrificial vessel.
    -15 N. of the son of Uttānapāda and grandson of Manu. [Dhruva is the polar star, but personified in mythology as the son of Uttānapāda. The account of the elevation of an ordinary mortal to the position of the polar star runs thus: Uttānapāda had two wives, Suruchi and Sunīti, but the latter was disliked by him. Suruchi had a son named Uttama, and Sunīti gave birth to Dhruva. One day the boy tried, like his elder brother, to take a seat in his father's lap, but he was contemptu- ously treated both by the King and his favourite wife. The poor child went sobbing to its mother who told him in consolatory terms that fortune and favour were not attainable without hard exertions. At these words the youth left the paternal roof, retired to the woods, and, though quite a lad, performed such rigorous aus- terities that he was at last raised by Viṣṇu to the posi- tion of the Polar Star.]
    -16 Peg Nm.
    -17 N. of an astrological yoga (Nm.).
    -वम् 1 The sky, atmos- phere.
    -2 Heaven.
    -3 The fixed point (from which a departure takes place); P.I.4.24.
    -4 A certain Yoga (अमृतसिद्धि); सेनामाज्ञापयामासुर्नक्षत्रे$हनि च ध्रुवे Mb.14.63.18. (Com. रोहिण्यामुत्तररात्रये च अहनि वारे ध्रुवे रविवारे उत्तरार्के$मृतसिद्धि- योगे).
    -वा 1 A sacrificial ladle (made of wood); साधारण्यान्न ध्रुवायां स्यात् Jaiminisūtras.
    -2 A virtuous woman.
    -3 A cow who stands still when being milked; सहस्रं धारा द्रविणस्य मे दुहां ध्रुवेव धेनुरनपस्फुरन्ती Av.12.1.45.
    -4 A bow-string.
    -5 clapping the hands together to show a particular measure of time in music; स्रुचि मौर्व्यां तालभेदे स्त्रियाम् Nm.
    -6 The upper quarter (ऊर्ध्व); किंदेवतो$स्यां ध्रुवायां दिशि Bṛi. Up.3.9.24. (MW's meaning is अधर- दिशा?)
    -वम् ind. Certainly, surely, verily; R.8.49; ध्रुवं स नीलोत्पलपत्रधारया समिल्लतां छेत्तुमृषिर्व्यवस्यति Ś.1.18.
    -Comp. -अक्षरः an epithet of Viṣṇu (ओम्).
    -आयर्तः the point on the crown of the head from which the hair radiate.
    -केतुः a kind of meteor.
    -गतिः a firm position.
    -तारा, -तारकम् the Polar star.
    -भागः the unchange- able longitude of fixed stars.
    -मण्डलम् the polar region.
    -यष्टिः the axis of the poles.
    -योनि a. having a firm resting place.
    -रत्ना N. of one of the मातृकाs (attending on Skanda).
    -शीलः a. having a fixed residence.

    Sanskrit-English dictionary > ध्रुव _dhruva

  • 56 निर्गम् _nirgam

    निर्गम् 1 P.
    1 To go out or forth, depart; प्रकाशं निर्गतः Ś.4; हुतवहपरिखेदादाशु निर्गत्य कक्षात् Ṛs.1.27; Ms. 9.83; Amaru 61; Ś.3.25;6.4.
    -2 To spring forth, arise; अन्यदर्ककिरणेभ्यो निर्गतम् K.136.
    -3 To remove; as in निर्गतविशङ्कः.
    -4 To be cured of a disease.
    -5 To come out or appear (as a bud); चूतानां चिरनिर्गतापि कलिका बघ्नाति न स्वं रजः Ś.6.3.
    -6 To go away, disappear.
    -7 To be freed from (with abl.).
    -8 To enter into or attain to any state, undergo, suffer.

    Sanskrit-English dictionary > निर्गम् _nirgam

  • 57 परिसंख्या _parisaṅkhyā

    1
    परिसंख्या 2 P.
    1 To count or reckon up, add toge- ther.
    -2 To enumerate.
    -3 To make good, restore.
    2
    परिसंख्या 1 Enumeration, computation.
    -2 Sum, total, number: वित्तस्य विद्यापरिसंख्यया मे R.5.21.
    -3 (In Mīm. phil.) Exclusion, specification, limitation to that which is enumerated or expressly mentioned, so that everything else is excluded; सांख्यदर्शनमेतावत् परिसंख्यानुदर्शनम् Mb.12.36.42. [परिसंख्या is opposed to विधि which lays down a rule for the first time, and to नियम which restricts the choice to an alternative which is expressly stated when several such alterna- tives are possible]; विधिरत्यन्तमप्राप्तौ नियमः पाक्षिकं सति । तत्र चान्यत्र च प्राप्तौ परिसंख्येति गीयते ॥ e. g. पञ्च पच्चनखा भक्ष्याः usually quoted by the Mīmāṁsakas; अयं नियमविधिर्न तु परिसंख्या Kull. on Ms.3.45. प्राप्तस्य पुनर्वचनं परिसंख्यार्थं भवति ŚB. on MS.11.1.66. परिसंख्या also means a text laying down exclusion; cf. (विधिपरिसंख्यासंशये विधिर्ज्यायान् ŚB. on MS.6.4.7); also परिसंख्यायां स्वार्थहानिः, परार्थकल्पना, प्राप्तबाधश्च ।
    -4 (In Rhet.) Special mention or exclusive specification, i. e. where with or without a query something is affirmed for the denial, expressed or understood, of something else similar to it. (this figure is particularly striking when it is based on a श्लेष or pun); यस्मिन् महीं शासति चित्रकर्मसु वर्णसंकराश्चापेषु गुणच्छेदः &c. or यस्य नूपुरेषु मुखरता विवाहेषु करग्रहणं तुरङ्गेषु कशाभिघातः &c. K; for other examples see S. D.735.
    -5 Recapitulation.

    Sanskrit-English dictionary > परिसंख्या _parisaṅkhyā

  • 58 प्रणी _praṇī

    1
    प्रणी 1 P.
    1 To lead or forth (as an army), conduct; वानरेन्द्रेण प्रणीतेन (बलेन) Rām.
    -2 To offer, give, present; अर्घ्यं प्रणीय जनकात्मजा Bk.5.76.
    -3 To bring to, set (as fire); दग्धां गुहां पश्य उलूकपूर्णां काकप्रणीतेन हुताशनेन Pt.3.1.
    -4 To consecrate by reciting sacred Mantras, hallow, consecrate in general; त्रिधा प्रणीतो ज्वलनः Hariv.
    -5 To inflict (as punishment); यदि न प्रणयेद् राजा दण्डं दण्ड्येष्वतन्द्रितः Ms.7.2;8.238; Mb.1.64.15.
    -6 To lay down, teach, promulgate, institute, prescribe; स एव धर्मो मनुना प्रणीतः R.14.67; भवत्प्रणीतमाचारमामनन्ति हि साधवः Ku.6.31.
    -7 To write, compose (as a work); प्रणीतः न तु प्रकाशितः U.4; उत्तरं रामचरितं तत्प्रणीतं प्रयुज्यते U.1.3.
    -8 To accomplish, effect, perform, bring about; प्रणीय दारिद्र्यदरिद्रतां नृपः N.1.15.19; कण्ठाश्लेषोपगूढं तदपि च न चिरं यत् प्रियाभिः प्रणीतम् Bh.3.82.
    -9 To lead or reduce to any condition.
    -1 To show, display; यद्यद्धिया त उरुगाय विभावयन्ति तत्तद्वपुः प्रणयसे सदनुग्रहाय Bhāg.3.9.11.
    -11 To direct, fix or turn towards (as the eyes).
    -12 To show affection or love, love.
    -13 To throw, cast, discharge; अस्त्रं पुनः पाशमृतः प्रणिन्ये Ki.16.54.
    -14 To remove, des- troy; द्रौपद्याश्च परिक्लेशं प्रणेष्यामि हते त्वयि Mb.6.79.4.
    -15 To draw in the breath (Ātm.).
    2
    प्रणी a. maker, fashioner; सायंतनीं तिथिप्रण्यः; Bk.5.65. (तिथिप्रणी the moon.)

    Sanskrit-English dictionary > प्रणी _praṇī

  • 59 भूमिः _bhūmiḥ

    भूमिः f. [भवन्त्यस्मिन् भूतानि, भू-मि किच्च वा ङीप्]
    1 The earth (opp. स्वर्ग, गगन or पाताल); द्यौर्भूमिरापो हृदयं यमश्च Pt. 1.182; R.2.74.
    -2 Soil, ground; उत्खातिनी भूमिः Ś.1; विदूरभूमिः Ku.1.24.
    -3 A territory, district, country, land; विदर्भभूमिः.
    -4 A place, spot, ground, plot of ground; प्रमदवनभूमयः Ś.6; अधित्यकाभूमिः N.22.41; R.1. 52;3.61; Ku.3.58.
    -5 A site, situation.
    -6 Land, landed property.
    -7 A story, the floor of a house; as in सप्तभूमिकः प्रासादः; प्रासादैर्नैकभूमिभिः Rām.4.33.8.
    -8 Attitude, posture.
    -9 A character or part (in a play); cf. भूमिका.
    -1 Subject, object, receptacle; विश्वासभूमि, स्नेहभूमि &c.; मात्राणि कर्माणि पुरं च तासां वदन्ति हैकादशवीर भूमिः Bhāg.5.11.9.
    -11 Degree, extent, limit; प्रकुपितमभिसारणे- $नुनेतुं प्रियमियती ह्यबलाजनस्य भूमिः Ki.1.58.
    -12 The tongue.
    -13 The number 'one'.
    -14 The area.
    -15 The base of any geometrical figure.
    -Comp. -अनन्तरः a king of an adjacent district.
    -अनृतम् false evidence concerning land; सर्वं भूम्यनृते हन्ति मा स्म भूम्यनृतं वदीः Ms.8.99.
    -आमलकी, -आली N. of a plant; स्याद् भूम्यामलकी तिक्ता कषाया मधुरा हिमा Bhāva. P.
    -इच्छा a desire for lying on the ground.
    -इन्द्रः, -ईश्वरः 1 a king, sovereign; सभा ते भाति भूमिन्द्र सुधर्मातो$धिका क्षितौ Sūktisundara 5.28.
    -2 a mountain; आस्ते गुरुः प्रायशः सर्वराज्ञां पश्चाच्च भूमीन्द्र इवा- भियाति Mb.6.2.11.
    -कदम्बः a kind of Kadamba.
    -कम्पः an earthquake.
    -कूश्मण्डः liquorice (Mar. ज्येष्ठी- मध).
    -खर्जूरिका, -खर्जूरी a variety of date tree; 'भूमि- खर्जूरिका...... दुरारोहा मृदुच्छदा' Bhāva. P.
    -गत a. fallen to the earth.
    -गर्तः, -गुहा a hole in the ground.
    -गृहम् a cellar, an underground chamber.
    -गोचरः a man.
    -चलः, -चलनम् an earthquake; दशग्रीवः समाधूतो यथा भूमिचले$चलः Rām.6.59.61.
    -छत्रम् a mushroom.
    -ज a. earth-born, born or produced from the earth.
    (-जः) 1 the planet Mars.
    -2 an epithet of the demon Naraka.
    -3 a man.
    -4 the plant भूनिम्ब. (
    -जा) an epithet of Sītā.
    -जीविन् a. living on (the produce of) land; an agricul- turist. (-m.) a Vaiśya.
    -(र्भि)जयः Uttara, the son of Virāṭa; Mb.4.
    -तनयः the planet Mars.
    -तलम् the surface of the earth.
    -दानम् a grant of land.
    -दुन्दुभिः 'earth-drum', as a pit covered over with skins.
    -देवः a Brāhmaṇa; शिष्ट्वा वा भूमिदेवानां नरदेवसमागमे Ms.11.82.
    -धरः 1 a mountain.
    -2 a king.
    -3 the number 'seven'.
    -नाथः, -पः, -पतिः, -पालः, -भुज् m.
    1 a king, sovereign; तत्तत् भूमिपतिः पत्न्यै दर्शयन् प्रियदर्शनः R.1.47.
    -2 a Kṣatriya.
    -पक्षः a swift or fleet horse.
    -परिमाणम् square measure.
    -पिशाचम् the wine-palm.
    -पुत्रः the planet Mars.
    -पुरंदरः 1 a king.
    -2 N. of Dilīpa.
    -प्रः a. filling the earth; भूमिप्रा$स्य कीर्तिर्भवति Ait. Ār.2.5.3.
    -बुध्न a. having the earth for a bottom; Ch. Up.
    -भागः a spot or portion of ground.
    -भृत् m.
    1 a mountain.
    -2 a king.
    -मण़्डा a kind of jasmine.
    -रक्षकः 1 a guardian of a country.
    -2 a swift or fleet horse.
    -रथिकः a ground charioteer; तद् यथा भूमिरथिको भूमौ रथमालिख्य योग्यां करोति । सा तस्य योग्या प्रयोगकाले सौकर्यमुत्पादयति ŚB. on MS.7.2.15.
    -रुहः a tree; A. Rām.7.4.21.
    -लाभः death (lit. returning to the dust of the earth).
    -लेपनम् cow-dung.
    -वर्धनः, -नम् a dead body, corpse; यो न याति प्रसंख्यानमस्पष्टो भूमिवर्धनः Mb.3.35.7.
    -शय a. sleeping on the ground.
    (-यः) 1 a wild pigeon.
    -2 a child, boy.
    -3 any animal living in the earth.
    -4 N. of Viṣṇu; भूशयो भूषणो भूतिः V. Sah.
    -शयनम्, -शय्या sleeping on the ground.
    -सत्रम् an offering of land; अक्षयान् लभते लोकान् भूमिसत्रं हि तस्य तत् Mb.
    -समीकृत a. thrown to the ground, floored (Mar. जमीनदोस्त), वानरै राक्षसाश्चापि द्रुमैर्भूमिसमीकृताः Rām.6.52.3.
    -संनिवेशः the general appearance of a country.
    -संभवः, -सुतः 1 the planet Mars.
    -2 an epithet of the demon Naraka. (
    -वा, -ता) an epithet of Sītā.
    -स्थ a. being, standing on the ground; भूमिष्ठं नोत्सहे योद्धुं भवन्तं रथमास्थितः Mb.5. 179.1.
    -स्नुः an earth-worm.
    -स्पृश् a.
    1 blind.
    -2 lame, cripple. (-m.)
    1 a man.
    -2 mankind.
    -3 a Vaiśya.
    -4 a thief.
    -स्पोटः a mushroom.

    Sanskrit-English dictionary > भूमिः _bhūmiḥ

  • 60 भ्रान्तिमत् _bhrāntimat

    भ्रान्तिमत् a.
    1 Revolving, turning round; भ्रान्तिमद्वारि- यन्त्रम् M.2.18.
    -2 Erring, mistaking, being under a delusion. -m. A figure of speech in which one thing is represented as being mistaken for another an account of the close resemblance between the two; भान्तिमानन्य- संवित्तत्तुल्यदर्शने K. P.1; e. g. कपाले मार्जारः पय इति करान् लेढि शशिनः &c.; see V.3.2; Māl.1.2 also.

    Sanskrit-English dictionary > भ्रान्तिमत् _bhrāntimat

Страницы

См. также в других словарях:

  • yád-artha — यदर्थ …   Indonesian dictionary

  • Ashoka the Great — Infobox Monarch name =Asoka the Great title =Mauryan Emperor caption =Modern reconstruction of Asoka s portrait reign =273 BC 232 BC coronation = othertitles =Devanampriya Priyadarsi, Dhamma full name =Asoka Maurya predecessor =Bindusara… …   Wikipedia

  • Indira Gandhi — इंदिरा गांधी 3rd Prime Minister of India In office 14 January 1980 – 31 October 1984 President Neelam Sanjiva Reddy Zail Sin …   Wikipedia

  • Indira Gandhi — Pour les articles homonymes, voir Gandhi (homonymie). Indira Gandhi इंदिरा प्रियदर्शिनी गांधी …   Wikipédia en Français

  • Indira Gandhi — इन्दिरा प्रियदर्शिनी गान्धी 5ª Primera Ministra de la India 19 de enero de 1966 –  …   Wikipedia Español

  • Ганди, Индира — В Википедии есть статьи о других людях с такой фамилией, см. Ганди. Запрос «Индира Ганди» перенаправляется сюда; об аэропорте см. Индира Ганди (аэропорт). Индира Приядаршини Ганди इन्दिरा प्रियदर्शिनी गान्धी …   Википедия

  • Priyadarshan — Infobox Celebrity name = Priyadarshan caption = Priyadarshan birth date = birth place = Thiruvananthapuram (Trivandrum), Kerala death date = death place = occupation = film director salary = networth = website = Site footnotes = Priyadarshan… …   Wikipedia

  • Indira Gandhi — auf einer sowjetischen Briefmarke (1984) Indira Priyadarshini Gandhi (Hindi इंदिरा प्रियदर्शिनी गांधी Indirā Priyadarśinī Gāndhī; * 19. November 1917 in Allahabad; † 31. Oktober 1984 in …   Deutsch Wikipedia

  • Indira Priyadarshini Gandhi — Indira Gandhi auf einer sowjetischen Briefmarke (1984) Indira Priyadarshini Gandhi (hindi: इंदिरा प्रियदर्शिनी गांधी Indirā Priyadarśinī Gāndhī; * 19. November 1917 in Allahabad; † 31. Oktober 1984 in Neu Delhi) war von 1966 bis 1977 und von 1980 …   Deutsch Wikipedia

  • Indhira Gandhi — Indira Gandhi Pour les articles homonymes, voir Gandhi (homonymie). Indira Gandhi …   Wikipédia en Français

  • Indira Priyadarshini Gandhi — Indira Gandhi Pour les articles homonymes, voir Gandhi (homonymie). Indira Gandhi …   Wikipédia en Français

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»