Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

अमृतयज्ञ

  • 21 भूत _bhūta

    भूत p. p. [भू-क्त]
    1 Become, being, existing.
    -2 Produced, formed.
    -3 Actually being, really happened, true; भूताश्चार्था विरुद्ध्यन्ति देशकालविरोधिताः Rām.5.3.37.
    -4 Right, proper, fit; अभूतेनापवादेन कीर्तीं निपतितामिव Rām. 5.15.34; भूतार्थव्याहृतिः सा हि न स्तुतिः परमेष्ठिनः R.1.33.
    -5 Past, gone.
    -6 Obtained.
    -7 Mixed or joined with.
    -8 Being like, similar, (see भू); मग्नां द्विषच्छद्मनि पङ्कभूते Ki.3.39.
    -तः 1 A son, child.
    -2 An epithet of Śiva.
    -3 The fourteenth day of the dark half of a lunar month (also भूता).
    -4 A great devotee.
    -5 N. of a priest of the gods.
    -6 The dark fortnight of a month (कृष्णपक्ष).
    -7 see भूतगण.
    -तम् 1 Any being (human, divine or even inanimate); इत्थं रतेः किमपि भूतमदृश्यरूपं मन्दीचकार मरणव्यवसायबुद्धिम् Ku.4.45; Pt.2. 87.
    -2 A living being, an animal, a creature; क्षरः सर्वाणि भूतानि कूटस्थो$क्षर उच्यते Bg.15.16; भूतेषु किं च करुणां बहुली- करोति Bv.1.122; U.4.6.
    -3 A spirit, ghost, an imp, a devil (m. also in these senses); ततो रक्षां महातेजः कुरु भूतविनाशिनीम् Rām.7.66.3.
    -4 An element; (they are five, i. e. पृथ्वी, अप्, तेजस्, वायु, and आकाश); तं वेधा विदधे नूनं महाभूतसमाधिना R.1.29.
    -5 An actual occurrence, a fact, a matter of fact.
    -6 The past, past time.
    -7 The world.
    -8 Well-being, welfare.
    -9 A symbolical expression for the number 'five'.
    -1 Fitness, propriety.
    -Comp. -अनुकम्पा compassion for all beings; भूतानुकम्पा तव चेत् R.2.48.
    -अनुवादः a mention of established facts, a variety of अर्थवाद (q. v.); भूतानुवादमात्रमनर्थकम् ŚB. on MS.1.2.4.
    -अन्तकः the god of death, Yama.
    -अभिषङ्गः possession by evil spirits.
    -अरिः Asa Fœtida.
    -अर्थः 1 the fact, real fact, true state, truth, reality; आर्ये कथयामि ते भूतार्थम् Ś.1; भूतार्थशोभाह्नियमाणनेत्रा Ku.7.13; कः श्रद्धास्यति भूतार्थं सर्वो मां तुलयिष्यति Mk.3.24.
    -2 an element of life. ˚कथनम्, ˚व्याहृतिः f. a statement of facts; भूतार्थव्याहृतिः सा हि न स्तुतिः परमेष्ठिनः R.1.33.
    -अवमानिन् m. despiser of all; भूतावमानी हैहयश्चार्जुनः Kau. A.1.6.
    -आत्मक a. consisting or composed of the elements.
    -आत्मन् 1 one whose soul is purified.
    -2 composed of the five elements (as the body); cf. Ms.12.12. (-m.)
    1 the individual (as opposed to the Supreme Soul); विद्यातपोभ्यां भूतात्मा बुद्धिर्ज्ञानेन शुद्ध्यति Ms.5.19; विधमिष्यति ते देहे भूतात्मानं चिरोषितम् Rām.6.59. 55.
    -2 an epithet of Brahman.
    -3 of Śiva.
    -4 of Viṣṇu; भूतात्मा भूतभावनः V. Sah.
    -5 an elementary substance.
    -6 the body.
    -7 war, conflict.
    -8 the elementary or vital principle.
    -9 a soul which clings to the elements, a carnal mind; भूतात्मनस्तपोविद्ये बुद्धेर्ज्ञानं विशोधनम् Y.3.34.
    -आदिः 1 the Supreme Spirit.
    -2 an epithet of Ahaṁkāra (in Sāṅkhya phil.).
    -आर्त a. possessed by a devil.
    -आवासः 1 the body.
    -2 an epithet of &Scute;iva.
    -3 of Viṣṇu; वसन्ति त्वयि भूतानि भूतावासस्ततो हरिः Hariv.
    -आविष्ट a. possessed by a devil or evil spirit.
    -आवेशः demoniac possession.
    -इज्यम्, -इज्या making oblations to the Bhūtas.
    -इन्द्रियजयिन् m. a kind of ascetic.
    -इष्टा the fourteenth day of a lunar fortnight.
    -ईशः 1 an epithet of Brahman.
    -2 of Viṣṇu.
    -3 of Śiva; भूतेशस्य भुजङ्गवल्लिवलयस्रङ्नद्धजूटा जटाः Māl.1.2; भूतेशप्रीति- हेतोः Udb.
    -ईश्वरः an epithet of Śiva; भूयः स भूतेश्वर- पार्श्ववर्ती R.2.46.
    -उन्मादः demoniac possession.
    -उपदेशः a reference to past things or such as already exist.
    -उपसृष्ट, -उपहत a. possessed by a devil.
    -ओदनः a dish of rice (eaten to counteract the influence of demons).
    -कर्तृ, -कृत् m. an epithet of Brahman; सर्वलोकप्रभुर्ब्रह्मा भूतकर्तृ तथर्षयः Rām.2.25.25; ततस्थानाह भूत- कृत् 7.4.12.
    -कला f. a power which produces the five elements; धरादिपञ्चभूतानां निवृत्त्याद्याः कलाः स्मृताः Śāradātilakam.
    -कालः 1 past time.
    -2 (in gram.) the past or preterite time.
    -केशी the holy basil.
    -कोटिः absolute non-entity; Bhddh.
    -क्रान्तिः f. possession by a devil.
    -गणः 1 the collection of created beings.
    -2 the whole class of spirits or devils; प्रेतान् भूतागणांश्चान्ये यजन्ते तामसा जनाः Bg.17.4.
    -गत्या truthfully; तदखिलमिह भूतं भूतगत्या...... अभिलषति स्म N.9.159.
    -गुणः a quality of the elements; शब्दस्पर्शरूपरसगन्धा भूतगुणाः स्मृताः Śāradātilakam.
    -ग्रस्त possessed by a devil.
    -ग्रामः 1 the whole multitude or aggregate of living beings; U.7; भूतग्रामः स एवायं भूत्वा भूत्वा प्रलीयते Bg.8.19.
    -2 a multitude of spirits.
    -3 the body.
    -घ्नः 1 a kind of birch tree.
    -2 a camel.
    -3 garlic. (
    -घ्नी) the holy basil.
    -चतुर्दशी the fourteenth day of the dark half of Kārtika.
    -चारिन् m. an epithet of Śiva.
    -चिन्तकः = स्वभाववादिन् q. v.; दैवमित्यपरे विप्राः स्वभावं भूतचिन्तकाः Mb.12.232.19.
    -चिन्तनिकः an adherent to the doctrine that the mind or intellect is produced from material elements.
    -चिन्ता an enquiry into the ele- ments, investigation into their nature.
    -चैतन्यम् intellect- uality of matter.
    -जननी the mother of all beings.
    -जयः victory over the elements.
    -तन्त्रम् the doctrine of spirits.
    -तन्मात्रम् a subtle element.
    -दया compassion towards all beings, universal benevolence.
    -द्रुमः Cordia Latifolia (Mar. भोंकर).
    -द्रुह्, -ध्रुक् a. injurious, mali- cious.
    -धरा, -धात्री, -धारिणी the earth.
    -धात्री sleep.
    -नाथः an epithet of Śiva; तद् भूतनाथानुग नार्हसि त्वम् R.2.58.
    -नायिका an epithet of Durgā.
    -नाशनः 1 the marking-nut plant.
    -2 mustard.
    -3 pepper.
    (-नम्) 1 Asa Fœtida.
    -2 a bead used for rosaries (रुद्राक्ष).
    -निचयः the body.
    -पक्षः the dark fortnight.
    -पतिः 1 an epithet of Śiva; ध्यानास्पदं भूतपतेर्विवश Ku.3.43,74.
    -2 of Agni.
    -3 the sacred basil.
    -4 the sky; ज्वलसि यन्निशि भूतपतिं श्रितः N.4.55.
    -पत्री the holy basil.
    -पालः the guardian of living beings.
    -पूर्णिमा the day of full- moon in the month of Āśvina.
    -पूर्वम् ind. formerly. a.
    1 former, ancient, old; पश्यामि च जनस्थानं भूतपूर्वखरा- लयम् U.2.17.
    -2 deceased.
    -प्रकृतिः f. the origin of all beings; यामाहुः सर्वभूतप्रकृतिरिति Ś.1.1 (v. l.).
    -बलिः = भूतयज्ञ q. v.
    -ब्रह्मन् m. a low Brāhmaṇa who maintains himself with the offerings made to an idol; see देवल.
    -भर्तृ a. sustaining all beings; भूतभर्तृ च तज्ज्ञेयं ग्रसिष्णु प्रभविष्णु च Bg.13.16. -m. an epithet of Śiva.
    -भव a. existing in all beings.
    -भव्यम् past and future.
    -भावनः 1 an epithet of Brahman.
    -2 of Viṣṇu.
    -भाविन् a.
    1 creating living beings.
    -भाषा, -भाषितम् the language of devils.
    -भृत् a. sustaining the elements or creatures; भूतभृन्न च भूतस्थो ममात्मा भूतभावनः Bg.9.5.
    -भौतिक a. consisting of the elements.
    -महेश्वरः an epithet of Śiva.
    -मातृ f. an epithet of Gaurī.
    -मातृका the earth.
    -मात्रम्, -त्रा the rudiment of an element.
    -मात्रा f. pl. the coarse and subtile elements; तास्वेव भूतमात्रासु प्रलीयन्ते विभागशः Ms.12.17.
    -यज्ञः an oblation or offering to all created beings, one of the five daily Yajñas to be perfo- rmed by a householder.
    -योनिः the origin of all created beings.
    -रयाः a. a class of gods under the 5th Manu; Bhāg.
    -राज् m. an epithet of Śiva.
    -लिपिः a particular magic formula.
    -वर्गः the whole class of spirits.
    -वादिन् a. telling the real fact or truth.
    -वासः the Bibhītaka tree.
    -वाहनः an epithet of Śiva.
    -विक्रिया 1 epilepsy.
    -2 possession by a devil.
    -विज्ञान, -विद्या demonology (भूतविद्या); Ch. Up.7.1.2.
    -विनायकः a leader of evil beings; Bhāg.
    -विभुः a king; शाहभूविभुः Śāhendra. 2.93.
    -वृक्षः the Bibhītaka tree.
    -वेशी a white flowering Vitex Negundo (Mar. निर्गुडी).
    -शुद्धिः f. purifica- tion of the elements (of the body).
    -संसारः 1 the world of mortals.
    -2 the course of existence; घोरे$स्मिन् भूतसंसारे नित्यं सततयायिनि Ms.1.5.
    -संघः the totality of beings or of the elements.
    -संचारः demoniac possession.
    -संचारिन् m. a forest conflagration.
    -संप्लवः universal deluge or destruction; आभूतसंप्लवस्थानममृतत्वं हि भाषते.
    -समागमः the meeting of mortals; यथा काष्ठं च... समेत्य च व्यपेयातां तद्वद् भूतसमागमः Mb.12.28.36.
    -सर्गः 1 the creation of the world, the class or order of created beings.
    -2 creation of the elements.
    -साक्षिन् m. 'all- seeing', an eye-witness of created beings.
    -साधनी the earth.
    -सूक्ष्मम् a subtle element.
    -सृज् m. an epithet of Brahman; बहुधा गतां जगति भूतसृजा कमनीयतां समभिहृत्य पुरा Ki.6.42.
    -सृष्टिः f.
    1 the illusion effected by the power of Bhūtas.
    -2 the whole class of Bhūtas taken collectively.
    -स्थानम् 1 the abode of living beings.
    -2 the abode of demons.
    -हत्या destruction of living beings.
    -हन्त्री a species of Dūrvā grass.
    -हरः bdellium.
    -हासः a kind of fever.

    Sanskrit-English dictionary > भूत _bhūta

  • 22 भौत _bhauta

    भौत a. (
    -ती f.) [भूतानि प्राणिनो$धिकृत्य प्रवृत्तः, तानि देवता वा अस्य अण्]
    1 Relating to living beings.
    -2 Elemental, material.
    -3 Demoniacal.
    -4 Mad, crazy.
    -तः 1 A worshipper of demons and spirits.
    -2 An attendant upon an idol (देवल).
    -3 One of the five daily Yajñas to be performed by a householder (also called भूतयज्ञ, q. v.); होमो दैवो बलिर्भौतो नृयज्ञो$तिथिपूजनम् Ms.3.7.
    -तम् A collection of evil spirits.
    -ती Night.
    -Comp. -तुल्य, -प्रिय a. imbecile, deranged, like an idiot.

    Sanskrit-English dictionary > भौत _bhauta

  • 23 महा _mahā

    1
    महा A cow.
    2
    महा The substitute of महत् at the beginning of Karmadhāraya and Bahuvrīhi compounds, and also at the beginning of some other irregular words. (Note: The number of compounds of which महा is the first mem- ber is very large, and may be multiplied ad infinitum. The more important of them, or such as have peculiar significations, are given below.)
    -Comp. -अक्षः an epithet of Śiva. ˚पटलिक a chief keeper of archives.
    -अङ्ग a. huge, bulky.
    -(ङ्गः) 1 a camel.
    -2 a kind of rat.
    -3 N. of Śiva.
    -अञ्जनः N. of a mountain.
    -अत्ययः a great danger or calamity.
    -अध्वनिक a. 'having gone a long way', dead.
    -अध्वरः a great sacrifice.
    -अनसम् 1 a heavy carriage.
    -2 cooking utensils. (
    -सी) a kitchen-maid. (
    -सः, -सम्) a kitchen; सूपानस्य करिष्यामि कुशलो$स्मि महानसे Mb.4.2.2.
    -अनिलः a whirl- wind; महानिलेनेव निदाघजं रजः Ki.14.59.
    -अनुभाव a.
    1 of great prowess, dignified, noble, glorious, magnanimous, exalted, illustrious; ग्रहीतुमार्यान् परिचर्यया मुहुर्महानु- भावा हि नितान्तमर्थिनः Śi.1.17; Ś.3.
    -2 virtuous, righteous, just.
    (-वः) 1 a worthy or respectable person.
    -2 (pl.) people of a religious sect in Mahārāṣtra founded by Chakradhara in the 13th century.
    -अन्तकः 1 death.
    -2 an epithet of Śiva.
    -अन्धकारः 1 thick darkness.
    -2 gross (spiritual) ignorance.
    -अन्ध्राः (pl.) N. of a people and their country.
    -अन्वय, -अभिजन a. nobly-born, of noble birth. (
    -यः, -नः) noble birth, high descent.
    -अभिषवः the great extraction of Soma.
    -अमात्यः the chief or prime minister (of a king).
    -अम्बुकः an epithet of Śiva.
    -अम्बुजम् a billion.
    -अम्ल a. very sour. (
    -म्लम्) the fruit of the tamarind tree. अरण्यम् a great (dreary) forest, large forest.
    -अर्घ a. very costly, costing a high price; महार्घस्तीर्थानामिव हि महतां को$प्यतिशयः U.6.11. (
    -र्घः) a kind of quail.
    -अर्घ्य a.
    1 valuable, precious.
    -2 invaluable; ines- timable; see महार्ह below.
    -अर्चिस् a. flaming high.
    -अर्णवः 1 the great ocean.
    -2 N. of Śiva.
    -अर्थ a.
    1 rich.
    -2 great, noble, dignified.
    -3 important, weighty.
    -4 significant.
    -अर्बुदम् one thousand millions.
    -अर्ह a.
    1 very valuable, very costly; महार्हशय्यापरिवर्तनच्युतैः स्वकेशपुष्पैरपि या स्म दूयते Ku.5.12.
    -2 invaluable, inestimable; महार्हशयनोपेत किं शेषे निहतो भुवि Rām.6.19. 2. (
    -र्हम्) white sandal-wood.
    -अवरोहः the fig-tree.
    -अशनिध्वजः a great banner in the form of the thunderbolt; जहार चान्येन मयूरपत्रिणा शरेण शक्रस्य महाशनि- ध्वजम् R.3.56.
    - अशन a. voracious, gluttonous; Mb. 4.
    -अश्मन् m. a precious stone, ruby.
    -अष्टमी the eighth day in the bright half of Āśvina sacred to Durgā; आश्विने शुक्लपक्षस्य भवेद् या तिथिरष्टमी । महाष्टमीति सा प्रोक्ता......
    -असिः a large sword.
    -असुरी N. of Durgā.
    -अह्नः the afternoon.
    -आकार a. extensive, large, great.
    -आचार्यः 1 a great teacher.
    -2 an epithet of Śiva.
    -आढ्य a. wealthy, very rich. (
    -ढ्यः) the Kadamba tree.
    -आत्मन् a.
    1 high-souled, high-minded, magnanimous, noble; अयं दुरात्मा अथवा महात्मा कौटिल्यः Mu.7; द्विषन्ति मन्दाश्चरितं महात्मनाम् Ku.5.75; U.1.49; प्रकृतिसिद्धमिदं हि महात्मनाम् Bh.1.63.
    -2 illustrious, distinguished, exalted, eminent; किमाचाराः किमाहाराः क्व च वासो महात्मनाम् Mb.3. 1.4.
    -3 mighty (महाबल); अथायमस्यां कृतवान् महात्मा लङ्केश्वरः कष्टमनार्यकर्म Rām.5.9.74. (-m.)
    1 the Supreme Spirit; युगपत्तु प्रलीयन्ते यदा तस्मिन् महात्मनि Ms.1.54.
    -2 the great principle, i. e. intellect of the Sāṅkhyas. (महात्मवत् means the same as महात्मन्).
    -आनकः a kind of large drum.
    -आनन्दः, -नन्दः 1 great joy or bliss.
    -2 espe- cially, the great bliss of final beatitude.
    (-न्दा) 1 spirituous liquor.
    -2 a festival on the ninth day in the bright half of Māgha.
    -आपगा a great river.
    -आयुधः an epithet of Śiva.
    -आरम्भ a. undertaking great works, enterprizing. (
    -म्भः) any great enterprize.
    -आलयः 1 a temple in general.
    -2 a sanctuary, an asylum.
    -3 a great dwelling.
    -4 a place of pilgrimage.
    -5 the world of Brahman.
    -6 the Supreme Spirit.
    -7 a tree &c. sacred to a deity.
    -8 N. of a particular dark fortnight.
    -9 पितृश्राद्ध in the month of Bhādra- pada. (
    -या) N. of a particular deity.
    - आशय a. high- souled, nobleminded, magnanimous, noble; दैवात् प्रबुद्धः शुश्राव वराहो हि महाशयः Ks; राजा हिरण्यगर्भो महाशयः H.4; see महात्मन्.
    (-यः) 1 a noble-minded or magnanimous person; महाशयचक्रवर्ती Bv.1.7.
    -2 the ocean.
    -आस्पद a.
    1 occupying a great position.
    -2 mighty, powerful.
    -आहवः a great or tumultuous fight.
    -इच्छ a.
    1 magnanimous, noble-minded, high-souled, noble; मही महेच्छः परिकीर्य सूनौ R.18.33.
    -2 having lofty aims or aspirations, ambitious; विद्यावतां महेच्छानां...... नाश्रयः पार्थिवं विना Pt.1.37.
    -इन्द्रः 1 'the great Indra', N. of Indra; इयं महेन्द्रप्रभृतीनधिश्रियः Ku.5.53; R.13.2; Ms.7.7.
    -2 a chief or leader in general.
    -3 N. of a mountain range; पतिर्महेन्द्रस्य महोदधेश्च R.6.54;4.39,43. ˚चापः rain-bow. ˚नगरी N. of Amarāvatī, the capital of Indra. ˚मन्त्रिन् m. an epithet of Bṛihaspati. ˚वाहः the elephant Airāvata; महेन्द्रवाहप्रतिमो महात्मा Mb.9.17.52.
    -इभ्य a. very rich.
    -इषुः a great archer; अधिरोहति गाण्डीवं महेषौ Ki.13.16.
    -इष्वासः a great archer, a great warrior; अत्र शूरा महेष्वासा भामार्जुनसमा युधि Bg.1.4.
    -ईशः, -ईशानः N. of Śiva; महेशस्त्वां धत्ते शिरसि रसराजस्य जयिनीम् Udb. ˚बन्धुः the Bilva tree.
    -ईशानी N. of Pārvatī.
    -ईश्वरः 1 a great lord, sovereign; महेश्वरस्त्र्यम्बक एव नापरः R.; गोप्तारं न निधीनां कथयन्ति महेश्वरं विबुधाः Pt.2.74.
    -2 N. of Śiva.
    -3 of Viṣṇu.
    -4 a god (opp. प्रकृति).
    -5 the Supreme Being (परमात्मा); मायां तु प्रकृतिं विद्यान्मायिनं तु महेश्वरम् Śvet. Up.4.1. ˚सखः N. of Kubera; यया कैलासभवने महेश्वरसखं बली Mb.9.11.55.
    (-री) 1 N. of Durgā.
    -2 a kind of bell-metal.
    -उक्षः (for उक्षन्) a large bull; a full grown or strong bull; महोक्षतां वत्सतरः स्पृशन्निव R.3.32;4.22;6.72; Śi.5.63.
    -उत्पलम् a large blue lotus. (
    -लः) the Sārasa bird.
    -उत्सवः 1 a great festival or occasion of joy; नयनविषयं जन्मन्येकः स एव महोत्सवः Māl.1.36.
    -2 the god of love.
    -उत्साह a. possessed of great energy, energetic, persevering; अहं च कर्णं जानामि...... सत्यसंधं महोत्साहं...... Mb.3.91.2.
    (-हः) 1 perseverance.
    -2 great pride; ये जात्यादिमहो- त्साहान्नरेन्द्रान्नोपयान्ति च । तेषामामरणं भिक्षा प्रायश्चितं विनिर्मितम् ॥ Pt.1.38.
    -उदधिः 1 the great ocean; महोदधेः पूर इवेन्दु- दर्शनात् R.3.17.
    -2 an epithet of Indra. ˚जः a conch- shell, shell.
    - उदय a. very prosperous or lucky, very glorious or splendid, of great prosperity.
    (-यः) 1 (a) great elevation or rise, greatness, prosperity; नन्दस्त्वतीन्द्रियं दृष्ट्वा लोकपालमहोदयम् Bhāg.1.28.1; अपवर्ग- महोदयार्थयोर्भुवमंशाविव धर्मयोर्गतौ R.8.16. (b) great fortune or good luck. (c) greatness, pre-eminence.
    -2 final beatitude.
    -3 a lord, master.
    -4 N. of the district called Kānyakubja or Kanouja; see App.
    -5 N. of the capital of Kanouja.
    -6 sour milk mixed with honey.
    -7 = महात्मन् q. v.; संसक्तौ किमसुलभं महोदयानाम Ki.7.27. ˚पर्वन् a time of union of the middle of श्रवण नक्षत्र and the end of व्यतिपात (generally in the month of माघ or पौष at the beginning of अमावास्या).
    - उदर a. big-bellied, corpulent.
    -(रम्) 1 a big belly.
    -2 dropsy.
    -उदार a.
    1 very generous or magnanimous.
    -2 mighty, powerful.
    -उद्यम a. = महोत्साह q. v; महोद्यमाः कर्म समा- रभन्ते.
    -उद्योग a. very industrious or diligent, hard- working.
    -उद्रेकः a particular measure (= 4 प्रस्थs).
    -उन्नत a. exceedingly lofty. (
    -तः) the palmyra tree.
    -उन्नतिः f. great rise or elevation (fig. also), high rank.
    -उपकारः a great obligation.
    -उपाध्यायः a great preceptor, a learned teacher.
    -उरगः a great serpent; वपुर्महोरगस्येव करालफणमण्डलम् R.12.98.
    -उरस्क a. broad-chested. (
    -स्कः) an epithet of Śiva.
    -उर्मिन् m. the ocean; ततः सागरमासाद्य कुक्षौ तस्य महोर्मिणः Mb.3.2.17.
    -उल्का 1 a great meteor.
    -2 a great fire-brand.
    -ऋत्विज् m. 'great priest', N. of the four chief sacri- ficial priests.
    -ऋद्धि a. very prosperous, opulent. (-f.) great prosperity or affluence.
    -ऋषभः a great bull.
    -ऋषिः 1 a great sage or saint; यस्मादृषिः परत्वेन महांस्त- स्मान्महर्षयः; (the term is applied in Ms.1.34 to the ten Prajāpatis or patriarchs of mankind, but it is also used in the general sense of 'a great sage').
    -2 N. of Sacute;iva.
    -3 of Buddha.
    -ओघ a. having a strong current.
    -घः a very large number; शतं खर्व- सहस्राणां समुद्रमभिधीयते । शतं समुद्रसाहस्रं महौघमिति विश्रुतम् ॥ Rām.6.28.37.
    -ओष्ठ (महोष्ठ) a. having large lips. (
    -ष्ठः) an epithet of Śiva.
    -ओजस् a. very mighty or powerful, possessed of great splendour or glory; महौजसा मानधना धनार्चिताः Ki.1.19. (-m.) a great hero or warrior, a champion. (-n.) great vigour.
    -ओजसम् the discus of Viṣṇu (सुदर्शन). (
    -सी) N. of plant (Mar. कांगणी).
    -ओदनी Asparagus Racemosus (Mar. शतावरी).
    -ओषधिः f.
    1 a very efficacious medicinal plant, a sovereign drug.
    -2 the Dūrvā grass.
    -3 N. of various plants ब्राह्मी, श्वेतकण्टकारी, कटुका, अतिविष &c. ˚गणः a collection of great or medicinal herbs:-- पृश्निपर्णी श्यामलता भृङ्गराजः शतावरी । गुड्चा सहदेवी च महौषधिगणः स्मृतः ॥ cf. also सहदेवी तथा व्याघ्री बला चातिबला त्वचा । शङ्खपुष्पी तथा सिंही अष्टमी च सुवर्चला ॥ महौषध्यष्टकं प्रोक्तं....
    -औषधम् 1 a sovereign remedy, panacea.
    -2 ginger.
    -3 garlic.
    -4 a kind of poison (वत्सनाभ).
    -कच्छः 1 the sea.
    -2 N. of Varuṇa.
    -3 a mountain.
    -कन्दः garlic.
    -कपर्दः a kind of shell.
    -कपित्थः 1 the Bilva tree.
    -2 red garlic.
    -कम्बु a. stark naked. (
    -म्बुः) an epithet of Śiva.
    -कर a.
    1 large-handed.
    -2 having a large revenue.
    -कर्णः an epithet of Śiva.
    -कर्मन् a. doing great works. (-m.) an epithet of Śiva.
    -कला the night of the new moon.
    -कल्पः a great cycle of time (1 years of Brahman); Bhāg.7.15.69.
    -कविः 1 a great poet, a classical poet, such as कालिदास, भवभूति, बाण, भारवि &c.
    -2 an epithet of Śukra.
    -कषायः N. of a plant (Mar. कायफळ).
    -कान्तः an epithet of Śiva. (
    -ता) the earth.
    -काय a. big-bodied, big, gigantic, bulky.
    (-यः) 1 an elephant.
    -2 an epithet of Śiva.
    -3 of Viṣṇu.
    -4 of a being attending on Śiva (= नन्दि).
    -कारुणिक a. exceedingly compassionate.
    -कार्तिकी the night of full-moon in the month of Kārtika.
    -कालः 1 a form of Śiva in his character as the destroyer of the world; महाकालं यजेद्देव्या दक्षिणे धूम्रवर्णकम् Kālītantram.
    -2 N. of a cele- brated shrine or temple of Śiva (Mahākāla) (one of the 12 celebrated Jyotirliṅgas) established at Ujjayinī (immortalized by Kālidāsa in his Meghadūta, which gives a very beautiful description of the god, his temple, worship &c., together with a graphic picture of the city; cf. Me.3-38; also R.6.34); महाकालनिवासिनं कालीविलासिनमनश्वरं महेश्वरं समाराध्य Dk.1.1.
    -3 an epithet of Viṣṇu.
    -4 N. of a kind of gourd.
    -5 N. of Śiva's servant (नन्दि). ˚पुरम् the city of Ujjayinī. ˚फलम् a red fruit with black seeds; पक्वं महाकालफलं किलासीत् N.22.29.
    -काली an epithet of Durgā in her terrific form.
    -काव्यम् a great or classical poem; (for a full description of its nature, contents &c., according to Rhetoricians see S. D.559). (The number of Mahākāvyas is usually said to be five:-- रघुवंश, कुमारसंभव, किरातार्जुनीय, शिशुपालवध and नैषधचरित or six, if मेघदूत-- a very small poem or खण़्डकाव्य-- be added to the list. But this enumeration is apparently only traditional, as there are several other poems, such as the भट्टिकाव्य, विक्रमाङ्कदेवचरित, हरविजय &c. which have an equal claim to be considered as Mahākāvyas).
    -कीर्तनम् a house.
    -कुमारः the eldest son of a reigning prince, heir-apparent.
    -कुल, -कुलीन a. of noble birth or descent, sprung from a noble family, nobly born. (
    -लम्) a noble birth or family, high descent.
    -कुहः a species of parasitical worm.
    -कृच्छ्रम् a great penance.
    -केतुः N. of Śiva.
    -केशः, -कोशः 1 an epithet of Śiva.
    -2 a large sheath.
    -क्रतुः a great sacrifice; e. g. a horse-sacrifice; तदङ्गमग्ऱ्यं मघवन् महाक्रतोरमुं तुरङ्गं प्रतिमोक्तुमर्हसि R.3.46.
    -क्रमः an epithet of Viṣṇu.
    -क्रोधः an epithet of Śiva.
    -क्षत्रपः a great satrap.
    -क्षीरः sugar-cane.
    -क्षीरा f. a She-buffalo; Nighaṇṭaratnākara.
    -खर्वः, -र्वम् a high number (ten billions ?).
    -गजः a great elephant; see दिक्करिन्.
    -गणपतिः a form of the god Gaṇeśa.
    -गदः fever.
    -गन्ध a. exceedingly fragrant. (
    -न्धः) a kind of cane. (
    -न्धम्) a kind of sandal- wood. (
    -न्धा) N. of Chāmuṇḍā.
    -गर्तः, -गर्भः -गीतः N. of Śiva.
    -गर्दभगन्धिका N. of a plant, भारङ्गी.
    -गल a. longnecked.
    -गवः Bos gavaeus.
    -गुण a. very efficacious, sovereign (as a medicine); त्वया ममैष संबन्धः कपिमुख्य महागुणः Rām.5.1.12. (
    -णः) a chief quality, cardinal virtue.
    -गुरुः a highly respectable or venerable person; (these are three, the father, mother and preceptor; पिता माता तथाचार्यो महागुरुरिति स्मृतः).
    -गुल्मा the Soma plant.
    -गृष्टिः f. a cow with a large hump.
    -ग्रहः 1 an epithet of Rāhu.
    -2 the sun; महाग्रहग्राहविनष्टपङ्कः Rām.5.5.6.
    -ग्रामः N. of the ancient capital of Ceylon, the modern Māgama.
    -ग्रीवः 1 a camel.
    -2 an epithet of Śiva.
    -ग्रीविन् m. a camel.
    -घूर्णा spirituous liquor.
    -घृतम् ghee kept for a long time (for medicinal purposes).
    -घोष a. noisy, loud-sounding. (
    -षम्) a market, fair. (
    -षः) a loud noise, clamour.
    -चक्रम् the mystic circle in the शाक्त ceremonial.
    -चक्रवर्तिन् m. a universal monarch.
    -चण्डा N. of Chāmuṇḍā.
    -चपला a kind of metre.
    -चमूः f. a large army.
    -छायः the fig-tree.
    -जङ्घः a camel.
    -जटः an epithet of Śiva.
    -जटा 1 a great braid of hair.
    -2 the matted hair of Śiva.
    -जत्रु a. having a great collar-bone. (
    -त्रुः) an epithet of Śiva.
    -जनः 1 a multitude of men, a great many beings, the general populace or public; महाजनो येन गतः स पन्थाः Mb.3.313. 117; आगम्य तु ततो राजा विसृज्य च महाजनम् 6.98.25.
    -2 the populace, mob; विलोक्य वृद्धोक्षमधिष्ठितं त्वया महाजनः स्मेरमुखो भविष्यति Ku.5.7.
    -3 a great man, a distinguished or eminent man; महाजनस्य संसर्गः कस्य नोन्नतिकारकः । पद्मपत्रस्थितं तोयं धत्ते मुक्ताफलश्रियम् Pt.3.6.
    -4 the chief of a caste or trade.
    -5 a merchant, tradesman.
    -जवः an antelope.
    -जातीय a.
    1 rather large.
    -2 of an excellent kind.
    -जालिः, -ली N. of a plant (Mar. सोनामुखी)
    -जिह्वः an epithet of Śiva.
    -ज्ञानिन् m.
    1 a very learned man.
    -2 a great sage.
    -3 N. of Śiva.
    -ज्यैष्ठी the day of fullmoon in the month of Jyeṣṭha; ताभिर्दृश्यत एष यान् पथि महाज्यैष्ठीमहे मन्महे N.15.89; पूर्णिमा रविवारेण महाज्यैष्ठी प्रकीर्तिता Agni P.121.63.
    -ज्योतिस् m. an epithet of Śiva.
    -ज्वरः great affliction.
    -ज्वाल a. very brilliant or shining.
    (-लः) 1 N. of Śiva.
    -2 a sacrificial fire.
    -डीनम् a kind of flight; 'यानं महाडीनमाहुः पवित्रामूर्जितां गतिम्' Mb.8.41.27 (com.).
    -तपस् m.
    1 a great ascetic.
    -2 an epithet of Viṣṇu.
    -तलम् N. of one of the seven lower regions; see पाताल.
    -तारा N. of a Buddhist goddess.
    -तिक्तः the Nimba tree.
    -तिथिः the 6th day of a lunation.
    -तीक्ष्ण a. exceedingly sharp or pungent. (
    -क्ष्णा) the marking- nut plant.
    -तेजस् a.
    1 possessed of great lustre or splendour.
    -2 very vigorous or powerful, heroic. (-m.)
    1 a hero, warrior.
    -2 fire.
    -3 an epithet of Kārtikeya. (-n.) quick-silver.
    -त्याग, -त्यागिन् a. very generous. (-m.) N. of Śiva.
    -दंष्ट्रः a species of big tiger.
    -दन्तः 1 an elephant with large tusks.
    -2 an epithet of Śiva.
    -दण्डः 1 a long arm.
    -2 a severe punishment.
    -दम्भः an epithet of Śiva.
    -दशा the influence exercised (over a man's destiny) by a predominant planet.
    -दानम् the gift of gold equal to one's own weight; अथातः संप्रवक्ष्यामि महादानस्य लक्षणम्.
    -दारु n. the devadāru tree.
    -दुर्गम् a great calamity; Pt.
    -दूषकः a kind of grain.
    -देवः N. of Śiva.
    (-वी) 1 N. of Pārvatī.
    -2 the chief queen.
    -द्रुमः the sacred fig-tree.
    -द्वारम् a large gate, the chief or outer gate of a temple.
    -धन a.
    1 rich.
    -2 expensive, costly; हेमदण्डैर्महाधनैः Rām.7. 77.13.
    (-नम्) 1 gold.
    -2 incense.
    -3 a costly or rich dress.
    -4 agriculture, husbandry.
    -5 anything costly or precious.
    -6 great booty.
    -7 a great battle (Ved.).
    -धनुस् m. an epithet of Śiva.
    -धातुः 1 gold.
    -2 an epithet of Śiva.
    -3 lymph.
    -4 N. of Meru.
    -धी a. having a great understanding.
    -धुर्यः a full-grown draught ox.
    -ध्वजः a camel.
    -ध्वनिक a. dead.
    -नग्नः an athlete; Buddh.
    -नटः an epithet of Śiva; महानटः किं नु...... तनोति...... साम्प्रतमङ्गहारम् N.22.7; महानटबाहुनेव बद्धभुजाङ्केन Vās.
    -नदः a great river.
    -नदी 1 a great river, such as Gaṅgā, Kṛiṣṇā; मन्दरः पर्वतश्चाक्षो जङ्घा तस्य महानदी Mb.8.34.2; संभूयाम्भोधिमभ्येति महानद्या नगापगा Śi.2.1.
    -2 N. of a river falling into the bay of Bengal.
    -नन्दा 1 spirituous liquor.
    -2 N. of a river.
    -3 ninth day of the bright half of the month of Māgha; माघमासस्य या शुक्ला नवमी लोकपूजिचा । महानन्देति सा प्रोक्ता....
    -नरकः N. of one of the 21 hells.
    -नलः a kind of reed.
    -नवमी the ninth day in the bright half of Āśvina, sacred to the worship of Durgā ततो$नु नवमी यस्मात् सा महानवमी स्मृता.
    -नाटकम् 'the great drama', N. of a drama, also called Hanumannāṭaka, (being popularly ascribed to Hanumat); thus defined by S. D.:-- एतदेव यदा सर्वैः पताकास्थानकैर्युतम् । अङ्कैश्च दशभिर्धीरा महानाटकमूचिरे ॥
    -नाडी sinew, tendon.
    -नादः 1 a loud sound, uproar.
    -2 a great drum.
    -3 a thunder-cloud.
    -4 a shell.
    -5 an elephant.
    -6 a lion.
    -7 the ear.
    -8 a camel.
    -9 an epithet of Śiva. (
    -दम्) a musical instrument.
    -नाम्नी 1 N. of a परिशिष्ट of Sāmaveda.
    -2 (pl.) N. of 9 verses of Sāmaveda beginning with विदा मघवन् विदा.
    -नायकः 1 a great gem in the centre of a string of pearls.
    -2 a great head or chief.
    -नासः an epithet of Śiva.
    -निद्र a. fast asleep. (
    -द्रा) 'the great sleep', death.
    -निम्नम् intestines, abdomen.
    -नियमः an epithet of Viṣṇu.
    -निर्वाणम् total extinction of individuality (according to the Buddhists).
    -निशा 1 the dead of night, the second and third watches of the night; महानिशा तु विज्ञेया मध्यमं प्रहरद्वयम्
    -2 an epithet of Durgā.
    -नीचः a washerman.
    -नील a. dark-blue. (
    -लः) a kind of sapphire or emerald; इन्द्रनीलमहानीलमणिप्रवरवेदिकम् Rām.5.9.16; महा- महानीलशिलारुचः Śi.1.16;4.44; R.18.42; Kau. A.2.11. 29. ˚उपलः a sapphire.
    -नृत्यः, -नेत्रः an epithet of Śiva.
    -नेमिः a crow.
    -न्यायः the chief rule.
    -पक्ष a.
    1 having many adherents.
    -2 having a large family or retinue; महापक्षे धनिन्यार्थे निक्षेपं निक्षिपेद् बुधः Ms.8.179.
    (-क्षः) 1 an epithet of Garuḍa.
    -2 a kind of duck. (
    -क्षी) an owl.
    -पङ्क्तिः, -पदपङ्क्तिः a kind of metre.
    -पञ्चमूलम् the five great roots:-- बिल्वो$ग्निमन्थः श्योनाकः काश्मरी पाटला तथा । सर्वैस्तु मिलितैरेतैः स्यान्महापञ्चमूलकम् ॥
    -पञ्चविषम् the five great or deadly poisons:-- शृङ्गी च कालकूटश्च मुस्तको वत्सनाभकः । शङ्खकर्णीति योगो$यं महापञ्चविषाभिधः ॥
    -पटः the skin.
    -पथः 1 chief road, principal street, high or main road; संतानकाकीर्णमहापथं तत् Ku.7.3.
    -2 the passage into the next world, i. e. death.
    -3 N. of certain mountain-tops from which devout persons used to throw themselves down to secure entrance into heaven.
    -4 an epithet of Śiva.
    -5 the long pilgrimage to mount Ke- dāra.
    -6 the way to heaven.
    -7 the knowledge of the essence of Śiva acquired in the pilgrimage to Kedāra.
    -पथिक a.
    1 undertaking great journeys.
    -2 one receiving Śulka (toll) on the high way; cf. Mb.12.76.6 (com. महापथिकः समुद्रे नौयानेन गच्छन् यद्वा महापथि शुल्कग्राहकः)
    -पद्मः 1 a particular high number.
    -2 N. of Nārada.
    -3 N. of one of the nine treasures of Kubera.
    -4 N. of the southernmost elephant supporting the world.
    -5 an epithet of Nanda.
    -6 a Kinnara attendant on Kubera.
    (-द्मम्) 1 a white lotus.
    -2 N. of a city. ˚पतिः N. of Nanda.
    -पराकः a. a particular penance; Hch.
    -पराङ्णः a late hour in the afternoon.
    -पवित्रः an epithet of Viṣṇu.
    -पशुः large cattle; महापशूनां हरणे... दण्डं प्रकल्पयेत् Ms.8.324.
    -पातः a long flight; Pt.2.58.
    -पातकम् 1 a great sin, a heinous crime; ब्रह्महत्या सुरापानं स्तेयं गुर्वङ्गनागमः । महान्ति पातकान्याहुस्तत्संसर्गश्च पञ्चमम् ॥ Ms.1154.
    -2 any great sin or transgression.
    -पात्रः a prime minister.
    -पादः an epithet of Śiva.
    -पाप्मन् a. very sinful or wicked.
    -पुराणम् N. of a Purāṇa; महापुराणं विज्ञेयमेकादशकलक्षणम् Brav. P.
    -पुंसः a great man.
    -पुरुषः 1 a great man, an eminent or distinguished personage; शब्दं महापुरुषसंविहितं निशम्य U. 6.7.
    -2 the Supreme Spirit.
    -3 an epithet of Viṣṇu.
    -पौरुषिकः a worshipper of Viṣṇu; तदहं ते$भिधास्यामि महापौरुषिको भवान् Bhāg.2.1.1.
    -पुष्पः a kind of worm.
    -पूजा great worship; any solemn worship performed on extraordinary occasions.
    -पृष्ठः a camel.
    -पोटगलः a kind of large reed.
    -प्रजापतिः N. of Viṣṇu.
    -प्रतीहारः a chief door-keeper.
    -प्रपञ्चः the great universe.
    -प्रभ a. of great lustre. (
    -भः) the light of a lamp.
    -प्रभुः 1 a great lord.
    -2 a king, sovereign.
    -3 a chief.
    -4 an epithet of Indra.
    -5 of Śiva
    -6 of Viṣṇu.
    -7 a great saint or holy man.
    -प्रलयः 'the great dissolution', the total annihilation of the universe at the end of the life of Brahman, when all the lokas with their inha- bitants, the gods, saints &c. including Brahman himself are annihilated; महाप्रलयमारुत...... Ve.3.4.
    -प्रश्नः a knotty question.
    -प्रसादः 1 a great favour.
    -2 a great present (of food offered to an idol); पादोदकं च निर्माल्यं नैवेद्यं च विशेषतः । महाप्रसाद इत्युक्त्वा ग्राह्यं विष्णोः प्रयत्नतः
    -प्रस्थानम् 1 departing this life, death.
    -2 setting out on a great journey for ending life; इहैव निधनं याम महाप्रस्थानमेव वा Rām.2.47.7 (com. महाप्रस्थानं मरणदीक्षा- पूर्वकमुत्तराभिमुखगमनम्); Mb.1.2.365.
    -प्राणः 1 the hard breathing or aspirate sound made in the pronunciation of the aspirates.
    -2 the aspirated letters themselves (pl.); they are:-- ख्, घ्, छ्, झ्, ठ्, ढ्, थ्, ध्, फ्, भ्, श्, ष्, स्, ह्.
    -3 a raven.
    -प्राणता possession of great strength or essence; अन्यांश्च जीवत एव महाप्राणतया स्फुरतो जग्राह K.
    -प्रेतः a noble departed spirit.
    -प्लवः a great flood, deluge;... क्षिप्तसागरमहाप्लवामयम् Śi.14.71.
    -फल a.
    1 bearing much fruit.
    -2 bringing much reward.
    (-ला) 1 a bitter gourd.
    -2 a kind of spear.
    (-लम्) 1 a great fruit or reward.
    -2 a testicle.
    -फेना the cuttle-fish bone.
    -बन्धः a peculiar position of hands or feet.
    -बभ्रुः a kind of animal living in holes.
    -बल a. very strong; नियुज्यमानो राज्याय नैच्छद्राज्यं महाबलः Rām
    (-लः) 1 wind, storm.
    -2 a Buddha.
    -3 a solid bamboo.
    -4 a palm.
    -5 a crocodile.
    -बला N. of a plant; महाबला च पीतपुष्पा सहदेवी च सा स्मृता Bhāva. P. (
    -लम्) lead. ˚ईश्वरः N. of a Liṅga of Śiva near the modern Mahābaleśwara.
    -बाध a. causing great pain or damage.
    -बाहु a. long-armed, powerful. (
    -हुः) an epithet of Viṣṇu.
    -बि(वि)लम् 1 the atmosphere.
    -2 the heart.
    -3 a water-jar, pitcher.
    -4 a hole, cave.
    -बिसी a variety of skin (चर्म), a product of द्वादशग्राम in the Himālayas.
    -बी(वी)जः an epithet of Śiva.
    -बी (वी)ज्यम् the perinæum.
    -बुध्न a. having a great bottom or base (as a mountain).
    -बुशः barley.
    -बृहती a kind of metre.
    -बोधिः 1 the great intelligence of a Buddha.
    -2 a Buddha.
    -ब्रह्मम्, -ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit.
    -ब्राह्मणः 1 a great or learned Brāhmaṇa.
    -2 a low or contemptible Brāhmaṇa.
    -भटः a great warrior; तदोजसा दैत्यमहाभटार्पितम् Bhāg.
    -भद्रा N. of the river Gaṅgā.
    -भाग a.
    1 very fortunate or blessed, very lucky or prosperous.
    -2 illustrious, distinguished, glo- rious; उभौ धर्मौ महाभागौ Mb.12.268.3; महाभागः कामं नरपतिरभिन्नस्थितिरसौ Ś.5.1; Ms.3.192.
    -3 very pure or holy, highly virtuous; पतिव्रता महाभागा कथं नु विचरिष्यति Mb.4.3.16.
    -भागता, -त्वम्, -भाग्यम् 1 extreme good fortune, great good luck, prosperity.
    -2 great excel- lence or merit.
    -भागवतम् the great Bhāgavata, one of the 18 Purāṇas. (
    -तः) a great worshipper of Viṣṇu.
    -भागिन् a. very fortunate or prosperous.
    -भाण्डम् a chief treasury.
    -भारतम् N. of the celebrated epic which describes the rivalries and contests of the sons of Dhṛitarāṣṭra and Pāṇḍu. (It consists of 18 Parvans or books, and is said to be the composition of Vyāsa; cf. the word भारत also); महत्त्वाद्भारतत्वाच्च महाभारतमुच्यते
    -भाष्यम् 1 a great commentary.
    -2 particularly, the great commentary of Patañjali on the Sūtras of Pāṇini.
    -भासुरः an epithet of Viṣṇu.
    -भिक्षुः N. of Śākyamuni.
    -भीता a kind of sensitive plant (लाजाळू).
    -भीमः an epithet of king Śantanu.
    -भीरुः a sort of beetle or fly.
    -भुज a. long-armed, powerful.
    -भूतम् a great or primary element; see भूत; तस्यैतस्य महाभूतस्य निःश्वसितमेतद्यदृग्वेदः Up.; तं वेधा विदधे नूनं महाभूतसमाधिना R.1. 29; Ms.1.6.
    (-तः) 1 the Supreme Being.
    -2 a great creature.
    -भोगः 1 a great enjoyment.
    -2 a great coil or hood; great winding.
    -3 a serpent. (
    -गा) an epi- thet of Durgā.
    -मणिः 1 a costly or precious jewel; संस्कारोल्लिखितो महामणिरिव क्षीणो$पि नालक्ष्यते Ś.6.5.
    -2 N. of Śiva.
    -मति a.
    1 high-minded.
    -2 clever. (
    -तिः) N. of Bṛihaspati or Jupiter.
    -मत्स्यः a large fish, sea-monster.
    -मद a. greatly intoxicated. (
    -दः) an elephant in rut.
    -मनस्, -मनस्क a.
    1 high-minded, noble- minded, magnanimous; ततो युधिष्ठिरो राजा धर्मपुत्रो महामनाः Mb.4.1.7.
    -2 liberal.
    -3 proud, haughty. (-m) a fabulous animal called शरभ q. v.
    -मन्त्रः 1 any sacred text of the Vedas.
    -2 a great or efficacious charm, a powerful spell.
    -मन्त्रिन् m. the prime-minister, premier.
    -मयूरी N. of Buddhist goddess.
    -मलहारी a kind of Rāgiṇi.
    -महः a great festive procession; Sinhās.
    -महस् n. a great light (seen in the sky).
    -महोपाध्यायः 1 a very great preceptor.
    -2 a title given to learned men and reputed scholars; e. g. महामहो- पाध्यायमल्लिनाथसूरि &c.
    -मांसम् 'costly flesh', especially human flesh; न खलु महामांसविक्रयादन्यमुपायं पश्यामि Māl.4; अशस्त्रपूतं निर्व्याजं पुरुषाङ्गोपकल्पितम् । विक्रीयते महामांसं गृह्यतां गृह्यतामिदम् 5.12 (see Jagaddhara ad loc.).
    -माघी the full-moon day in the month of Māgha.
    -मात्र a.
    1 great in measure, very great or large.
    -2 most excellent, best; वृष्ण्यन्धकमहामात्रैः सह Mb.1.221.27; 5.22.37.
    (-त्रः) 1 a great officer of state, high state- official, a chief minister; (मन्त्रे कर्मणि भूषायां वित्ते माने परिच्छदे । मात्रा च महती येषां महामात्रास्तु ते स्मृताः); Ms. 9.259; गूढपुरुषप्रणिधिः कृतमहामात्रापसर्पः (v. l. महामात्यापसर्पः) पौरजानपदानपसर्पयेत् Kau. A.1.13.9; Rām.2.37.1.
    -2 an elephant-driver or keeper; मदोन्मत्तस्य भूपस्य कुञ्जरस्य च गच्छतः । उन्मार्गं वाच्यतां यान्ति महामात्राः समीपगाः ॥ Pt.1.161.
    -3 a superintendent of elephants.
    (-त्री) 1 the wife of a chief minister.
    -2 the wife of a spiritual teacher.
    -मानसी N. of a Jain goddess.
    -मान्य a. being in great honour with; मकरन्दतुन्दिलानामरविन्दानामयं महामान्यः Bv.1.6.
    -मायः 1 an epithet of Śiva.
    -2 of Viṣṇu.
    -माया 1 worldly illusion, which makes the material world appear really existent.
    -2 N. of Durgā; महामाया हरेश्चैषा यया संमोह्यते जगत् Devīmāhātmya.
    -मायूरम् a particular drug. (
    -री) N. of an amulet and a goddess; Buddh.
    -मारी 1 cholera, an epidemic.
    -2 an epithet of Durgā.
    -मार्गः high road, main street. ˚पतिः a superintendent of roads.
    -मालः N. of Śiva.
    -माहेश्वरः a great worshipper of Maheśvara or Śiva.
    -मुखः a crocodile.
    -मुद्रा a parti- cular position of hands or feet (in practice of yoga).
    -मुनिः 1 a great sage.
    -2 N. of Vyāsa.
    -3 an epithet of Buddha.
    -4 of Agastya.
    -5 the coriander plant. (
    -नि n.)
    1 coriander seed.
    -2 any medicinal herb or drug.
    -मूर्तिः N. of Viṣṇu.
    -मूर्धन् m. an epithet of Śiva.
    -मूलम् a large radish. (
    -लः) a kind of onion.
    -मूल्य a. very costly. (
    -ल्यः) a ruby.
    -मृगः 1 any large animal.
    -2 an elephant,
    -3 the fabulous animal called शरभ.
    -मृत्युः, -मेधः N. of Śiva.
    -मृत्युंजयः a kind of drug.
    -मृधम् a great battle.
    -मेदः the coral tree; महामेदाभिधो ज्ञेयः Bhāva. P.
    -मेधा an epithet of Durgā.
    -मोहः great infatuation or confusion of mind. (ससर्ज) महामोहं च मोहं च तमश्चाज्ञानवृत्तयः Bhāg.3.12.2. (
    -हा) an epithet of Durgā.
    -यज्ञः 'a great sacrifice', a term applied to the five daily sacrifices or acts of piety to be performed by a house-holder; अध्यापनं ब्रह्मयज्ञः पितृयज्ञस्तु तर्पणम् । होमो दैवो (or देवयज्ञः) बलिर्भौतो (or भूतयज्ञः) नृयज्ञो$तिथिपूजनम् ॥ Ms.3.7,71, (for explanation, see the words s. v.).
    -2 N. of Viṣṇu.
    -यमकम् 'a great Yamaka', i. e. a stanza all the four lines of which have exactly the same words, though different in sense; e. g. see Ki.15.52, where विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणाः has four different senses; cf. also बभौ मरुत्वान् विकृतः समुद्रः Bk.1.19.
    -यशस् a. very famous, renowned, celebrated.
    -यात्रा 'the great pilgrimage', the pilgrimage to Benares.
    -यानम् N. of the later system of Buddhist teaching, firstly promul- gated by Nāgārjuna (opp. हीनयान).
    -याम्यः an epi- thet of Viṣṇu.
    -युगम् 'a great Yuga', consisting of the four Yugas of mortals, or comprising 4,32, years of men.
    -योगिन् m.
    1 an epithet of Śiva.
    -2 of Viṣṇu.
    -3 a cock.
    -योनिः f. excessive dilation of the female organ.
    -रक्तम् coral.
    -रङ्गः a large stage.
    -रजतम् 1 gold; उच्चैर्महारजतराजिविराजितासौ Śi.4.28.
    -2 the thorn-apple.
    -रजनम् 1 safflower.
    -2 gold.
    -3 turmeric; तस्य हैतस्य पुरुषस्य रूपं यथा महारजनं वासः Bṛi. Up.2.3.6.
    -रत्नम् 1 a precious jewel; वज्रं मुक्ता प्रवालं च गोमेदश्चेन्द्रनीलकः ॥ वैडूर्यः पुष्करागश्च पाचिर्माणिक्यमेव च । महारत्नानि चैतानि नव प्रोक्तानि सूरिभिः ॥ Śukra.4.155-56.
    -रथः 1 a great chariot.
    -2 a great warrior or hero; द्रुपदश्च महारथः Bg.1.4; कुतः प्रभावो धनंजयस्य महारथजयद्रथस्य विपत्तिमुत्पादयितुम् Ve.2; दशरथः प्रशशास महारथः R.9.1; Śi.3.22; (a महारथ is thus defined:-- एको दशसहस्राणि योधयेद्यस्तु धन्विनाम् ॥ शस्त्रशास्त्र- प्रवीणश्च विज्ञेयः स महारथः ॥).
    -3 desire, longing; cf. मनोरथ.
    -रवः a frog.
    -रस a. very savoury.
    (-सः) 1 a sugar- cane.
    -2 quicksilver.
    -3 a precious mineral.
    -4 the fruit of the date tree.
    -5 any one of the eight substan- ces given below:-- दरदः पारदं शस्ये वैक्रान्तं कान्तमभ्रकम् । माक्षिकं विमलश्चेति स्युरेते$ष्टौ महारसाः ॥ (
    -सम्) sour ricewater.
    -राजः 1 a great king, sovereign or supreme ruler; पञ्चाशल्लक्षपर्यन्तो महाराजः प्रकीर्तितः Śukra.1.184.
    -2 a respect- ful mode of addressing kings or other great personages (my lord, your majesty, your highness); इति सत्यं महाराज बद्धो$स्म्यर्थेन कौरवैः Mb.
    -3 a deified Jaina teacher.
    -4 a fingernail. ˚अधिराजः a universal emperor, para- mount sovereign. ˚चूतः a kind of mango tree.
    -राजिकः N. of Viṣṇu.
    -राजिकाः (m. pl.) an epithet of a class of gods (said to be 22 or 236 in number.).
    -राज्यम् the rank or title of a reigning sovereign.
    -राज्ञी 1 the reigning or chief queen, principal wife of a king.
    -2 N. of Durgā.
    -रात्रम् midnight, dead of night.
    -रात्रिः, -त्री f.
    1 see महाप्रलय; ब्रह्मणश्च निपाते च महाकल्पो भवेन्नृप । प्रकीर्तिता महारात्रिः.
    -2 midnight.
    -3 the eighth night in the bright half of Āśvina.
    -राष्ट्रः 'the great kingdom', N. of a country in the west of India, the country of the Marāṭhās.
    -2 the people of Mahārāṣṭra; the Marāṭhās (pl.). (
    -ष्ट्री) N. of the principal Prākṛita; dialect, the language of the people of the Mahārāṣṭra; cf. Daṇḍin:-- महाराष्ट्राश्रयां भाषां प्रकृष्टं प्राकृतं विदुः Kāv.1.34.
    -रिष्टः a kind of Nimba tree growing on mountains.
    -रुज्, -ज a. very painful.
    -रुद्रः a form of Śiva.
    -रुरुः a species of antelope.
    -रूप a. mighty in form.
    (-पः) 1 an epithet of Śiva.
    -2 resin.
    -रूपकम् a kind of drama.
    -रेतस् m. an epithet of Śiva.
    -रोगः a dangerous illness, grievous malady; (these are eight:-- उन्मादो राजयक्ष्मा च श्वासस्त्वग्दोष एव च । मधुमेहश्चाश्मरी च तथो- दरभगन्दरौ ॥).
    -रौद्र a. very dreadful. (
    -द्री) an epithet of Durgā.
    -रौरवः N. of one of the 21 hells; Ms.4.88-9.
    -लक्ष्मी 1 the great Lakṣmī, or Śakti of Nārāyaṇa; सेवे सैरिभमर्दिनीमिह महालक्ष्मीं सरोजस्थिताम्.
    -2 a young girl who represents the goddess Durgā at the Durgā festival.
    -लयः 1 a great world destruction.
    -2 the Supreme Being (महदादीनां लयो यस्मिन्).
    -लिङ्गम् the great Liṅga or Phallus. (
    -ङ्गः) an epithet of Śiva.
    -लोलः a crow.
    -लोहम् a magnet.
    -वंशः N. of a wellknown work in Pali (of the 5th century).
    -वक्षस् m. epithet of Śiva.
    -वनम् a large forest in Vṛindāvana.
    -वरा Dūrvā grass.
    -वराहः 'the great boar', an epithet of Viṣṇu in his third or boar incarnation.
    -वर्तनम् high wages;
    -वल्ली 1 the Mādhavī creeper.
    -2 a large creeping plant.
    -वसः the porpoise.
    -वसुः silver; Gīrvāṇa.
    -वाक्यम् 1 a long sentence.
    -2 any continuous composition or literary work.
    -3 a great proposition, principal sentence; such as तत्त्वमसि, ब्रह्मैवेदं सर्वम् &c.
    -4 a complete sentence (opp. अवान्तरवाक्य q. v.); न च महावाक्ये सति अवान्तरवाक्यं प्रमाणं भवति ŚB. on MS.6.4.25.
    -वातः a stormy wind, violent wind; महावाता<?>तैर्महिषकुलनीलैर्जलधरैः Mk.5.22.
    -वादिन् m. a great or powerful disputant.
    -वायुः 1 air (as an element).
    -2 stormy wind, hur- ricane, tempest.
    -वार्तिकम् N. of the Vārtikas of Kātyāyana on Pāṇini's Sūtras.
    -विडम् a kind of factitious salt.
    -विदेहा N. of a certain वृत्ति or condition of the mind in the Yoga system of philosophy.
    -विद्या the great lores; काली तारा महाविद्या षोडशी भुवनेश्वरी । भैरवी छिन्नमस्ता च विद्या धूमवती तथा । बगला सिद्धविद्या च मातङ्गी कमला- त्मिका । एता दश महाविद्याः... ॥
    -विपुला a kind of metre.
    -विभाषा a rule giving a general option or alternative; इति महाविभाषया साधुः.
    -विभूतिः an epithet of Śiva.
    -विषः a serpent having two mouths.
    -विषुवम् the vernal equinox. ˚संक्रान्तिः f. the vernal equinox (the sun's entering the sign Aries).
    -विस्तर a. very extensive or copious.
    -वीचिः N. of a hell.
    -वीरः 1 a great hero or warrior.
    -2 a lion.
    -3 the thunderbolt of Indra.
    -4 an epithet of Viṣṇu.
    -5 of Garuḍa.
    -6 of Hanumat.
    -7 a cuckoo.
    -8 a white horse.
    -9 a sacrificial fire.
    -1 a sacrificial vessel.
    -11 a kind of hawk. ˚चरितम् N. of a celebrated drama by Bhavabhūti.
    -वीर्य a. of great valour, very powerful.
    (-र्यः) 1 N. of Brah- man.
    -2 the Supreme Being. (
    -र्या) the wild cotton shrub.
    -2 an epithet of संज्ञा, the wife of the sun.
    -वृषः a great bull.
    -वेग a.
    1 very swift or fleet.
    (-गः) 1 great speed, excessive velocity.
    -2 an ape.
    -3 the bird Garuḍa.
    -वेघः a particular position of hands or feet (in the practice of Yoga).
    -वेल a. billowy.
    -व्याधिः f.
    1 a great disease.
    -2 a very bad kind of leprosy (black leprosy).
    -व्याहृतिः f. a great mystical word, i. e. भूर्, भुवस् and स्वर्.
    -व्रत a. very devotional, rigidly observing vows.
    (-तम्) 1 a great vow, a great reli- gious observance; a vow for not taking even water for a month; महाव्रतं चरेद्यस्तु Mb.12.35.22 (com. महाव्रतं मासमात्रं जलस्यापि त्यागः).
    -2 any great or funda- mental duty; प्राणैरपि हिता वृत्तिरद्रोहो व्याजवर्जनम् । आत्मनीव प्रियाधानमेतन्मैत्रीमहाव्रतम् Mv.5.59; क्रतौ महाव्रते पश्यन् ब्रह्मचारी- त्वरीरतम् N.17.23.
    -व्रतिन् m.
    1 a devotee, an ascetic.
    -2 an epithet of Śiva.
    -शक्तिः 1 an epithet of Śiva.
    -2 of Kārtikeya.
    -शङ्कुः the sine of the sun's eleva- tion.
    -शङ्खः 1 a great conch-shell; पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं Bg.1.15; महाशङ्खमयी माला ताराविद्याजपे प्रिया Tantra.
    -2 the temporal bone, forehead.
    -3 a human bone.
    -4 a particular high number.
    -5 one of Kubera's treasures.
    -शठः a kind of thorn-apple.
    -शब्द a. making a loud sound, very noisy, boisterous.
    -शल्कः a kind of sea- crab or prawn; Ms.3.272.
    -शालः a great householder.
    -शालिः a kind of large and sweetsmelling rice.
    -शाल्वणम् ('great fomentation') N. of a remedy; Suśr.
    -शासन a.
    1 exercising great power.
    -2 whose commands are great; त्रैलोक्यघिपतित्वमेव विरसं यस्मिन् महा- शासने Bh.3.8.
    (-नम्) 1 the knowledge of Brahma as expounded in the Upaniṣadas.
    -2 great order of government.
    -शिरस् m. a kind of serpent.
    -शिवरात्रिः N. of a festival on the 14th day of the dark half of Māgha,
    -शुक्तिः f. a pearl-shell.
    -शुक्ला an epithet of Sarasvatī.
    -शुभ्रम् silver.
    -शूद्रः (-द्री f.)
    1 a Sūdra in a high position.
    -2 a cowherd.
    -3 an upper servant. (
    -द्री) a female cow-keeper. (
    -द्रा) a Śudra woman in a high position.
    -शून्यम् a particular mental condi- tion of a Yogin.
    -शृङ्गः 1 a species of stag.
    -2 the शरभ animal.
    -श्मशानम् an epithet of Benares.
    -श्यामा the Sissoo tree. (Mar. शिसवी).
    -श्रमणः 1 an epithet of Buddha.
    -2 a Jain monk.
    -श्लक्ष्णा sand.
    -श्वासः a kind of asthma.
    -श्वेता 1 an epithet of Sarasvatī.
    -2 of Durgā.
    -3 white sugar.
    -संहिता great combi- nation.
    -संक्रान्तिः f. the winter solstice.
    -सती a very chaste woman.
    -सत्ता absolute existence.
    -सत्यः an epithet of Yama.
    -सत्त्व a.
    1 noble.
    -2 very strong or powerful.
    -3 just, righteous.
    (-त्त्वः) 1 a large animal.
    -2 N. of Sākyamuni.
    -3 an epithet of Kubera.
    -संधिविग्रहः the office of the minister of peace and war.
    -सन्नः an epithet of Kubera.
    -सन्निः m. (in music) a kind of measure.
    -समुद्रः the great ocean.
    -सर्गः a great or completely new creation (after a complete destruction of the world).
    -सर्जः the bread- fruit or jack-tree.
    -साधनभागः a great executive officer.
    -सांतपनः a kind of very rigid penance; see Ms.11. 218.
    -सांधिविग्रहिकः a minister of peace and war.
    -सामन्तः a great vassal.
    -सामान्यम् the widest genera- lity.
    -सारः a kind of Khadira tree.
    -सारथिः an epithet of Aruṇa.
    -साहसम् great violence or outrage, great audacity.
    -साहसिकः a dacoit, highwayman, a daring robber.
    -सिंहः the fabulous animal called Śarabha.
    -सिद्धिः f. a kind of magical power.
    -सुखम् 1 great pleasure.
    -2 copulation. (
    -खः) a Buddha.
    -सुगन्धम् a fragrant unguent.
    -सुगन्धिः a kind of antidote.
    -सुधा silver; Gīrvāṇa.
    -सुभिक्षम् good times.
    -सूक्तः the composer of the great Sūktas or hymns of the 1th Maṇḍala of the Ṛigveda.
    -सूक्ष्मा sand.
    -सूतः a mili- tary drum.
    -सेनः 1 an epithet of Kārtikeya; महासेन- प्रसूतिं तद्ययौ शरवणं महत् Rām.7.16.1.
    -2 the commander of a large army. (
    -ना) a great army.
    -स्कन्धः a camel.
    -स्थली the earth.
    -स्थानम् a great position.
    -स्नेहः a combination of the 4 kinds of fat.
    -स्मृतिः the Ṣaḍaṅgas and Smṛitis; महास्मृतिं पठेद्यस्तु तथैवानुस्मृतिं शुभाम् Mb.12.2.3.
    -स्रोतस् n. the bowels.
    -स्रग्विन् m. an epithet of Śiva.
    -स्वनः a kind of drum.
    -हंसः an epithet of Viṣṇu.
    -हविस् n. clarified butter.
    -हस्तः an epithet of Śiva.
    -हासः a loud or boisterous laughter, cachinnation.
    -हिमवत् m. N. of a mountain.
    -ह्रस्वा N. of a plant (Mar. कुहिली).

    Sanskrit-English dictionary > महा _mahā

  • 24 यज्ञः _yajñḥ

    यज्ञः [यज्-भावे न]
    1 A sacrifice, sacrificial rite; any offering or oblation; यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवाः; तस्माद्यज्ञात् सर्वहुतः &c.; यज्ञाद् भवति पर्जन्यो यज्ञः कर्मसमुद्भवः Bg.3.14.
    -2 An act of worship, any pious or devotional act. (Every householder, but particularly a Brāhmaṇa, has to perform five such devotional acts every day; their names are:-- भूतयज्ञ, मनुष्ययज्ञ, पितृयज्ञ, देवयज्ञ, and ब्रह्मयज्ञ, which are collectively called the five 'great sacrifices'; see महायज्ञ, and the five words separately.)
    -3 N. of Agni.
    -4 Of Viṣṇu; ऋषयो यैः पराभाव्य यज्ञघ्नान् यज्ञमीजिरे Bhāg.3.22.3.
    -Comp. -अंशः a share of sacrifice ˚भुज् m. a deity, god; निबोध यज्ञांशभुजामिदानीम् Ku.3.14.
    -अ(आ)गारः, -रम् a sacrificial hall.
    -अङ्गम् 1 a part of a sacrifice.
    -2 any sacrificial requisite, a means of a sacrifice; यज्ञाङ्गयोनित्वमवेक्ष्य यस्य Ku.1.17.
    (-गः) 1 the glomerous figtree (उदुम्बर).
    -2 the Khadira tree.
    -3 N. of Viṣṇu.
    -4 the black-spotted antelope.
    -अन्तः 1 the completion of a sacrifice.
    -2 an ablution at the end of a sacrifice for purification.
    -3 a supplementary sacri- fice. ˚कृत् m. N. of Viṣṇu.
    -अरिः an epithet of Śiva.
    -अर्ह a.
    1 deserving sacrifice.
    -2 fit for a sacrifice. (-m. dual) an epithet of the Aśvins.
    -अवयवः N. of Viṣṇu.
    -अशनः a god.
    -आत्मन् m.
    -ईश्वरः N. of Viṣṇu.
    -आयुधम् an implement of a sacrifice. These are said to be ten in number; स्पयश्च कपालानि च अग्निहोत्रहवणी च शूर्पं च कृष्णाजिनं च शम्या चोलूखलं च मुसलं च दृषच्चोपला एतानि वै दश यज्ञायुधानीति (quoted in ŚB. on MS.4.7.)
    -ईशः 1 N. of Viṣṇu.
    -2 of the sun.
    -इष्टम् a kind of grass (दीर्घरोहिततृण).
    -उपकरणम् any utensil or implement necessary for a sacrifice.
    -उपवीतम् the sacred thread worn by members of the first three classes (and now even of other lower castes) over the left shoulder and under the right arm; see Ms.2.63; वामांसावलम्बिना यज्ञोपवीतेनोद्भासमानः K.; कौशं सूत्रं त्रिस्त्रिवृतं यज्ञोपवीतम्...... Baudhāyana; (originally यज्ञोपवीत was the ceremony of investiture with the sacred thread).
    -उपासक a. performing sacrifices.
    -कर्मन् a. engaged in a sacrifice. (-n.) a sacrificial rite.
    -कल्प a. of the nature of a sacrifice or sacrificial offering.
    -कालः the last lunar day of every fortnight (full-moon and new- moon).
    -कीलकः a post to which the sacrificial victim is fastened.
    -कुण्डम् a hole in the ground made for receiving the sacrificial fire.
    -कृत् a. performing a sacrifice. (-m.)
    1 N. of Viṣṇu.
    -2 a priest conducting a sacrifice.
    -क्रतुः 1 a sacrificial rite; Ait. Br.7.15.
    -2 a complete rite or chief ceremony.
    -3 an epithet of Viṣṇu; ईजे च भगवन्तं यज्ञक्रतुरूपम् Bhāg.5.7.5.
    -क्रिया a sacrificial rite.
    -गम्य a. accessible by sacrifice (Viṣṇu).
    -गुह्यः N. of Kṛiṣṇa.
    -घ्नः a demon who interrupts a sacrifice.
    -त्रातृ m. N. of Viṣṇu.
    -दक्षिणा a sacrificial gift, the fee given to the priests who per- form a sacrifice.
    -दीक्षा 1 admission or initiation to a sacrificial rite.
    -2 performance of a sacrifice; (जननम्) तृतीयं यज्ञदीक्षायां द्विजस्य श्रुतिचोदनात् Ms.2.169.
    -द्रव्यम् anything (e. g. a vessel) used for a sacrifice.
    -द्रुह् m. an evil spirit, a demon.
    -धीर a. conversant with wor- ship or sacrifice.
    -पतिः 1 one who institutes a sacrifice. See यजमान.
    -2 N. of Viṣṇu.
    -पत्नी the wife of the institutor of a sacrifice.
    -पशुः 1 an animal for sacrifice, a sacrificial victim.
    -2 a horse.
    -पात्रम्, -भाण्डम् a sacrificial vessel.
    -पुंस्, -पुमान् m. N. of Viṣṇu.
    -पुरुषः, -फलदः epithets of Viṣṇu.
    -बाहुः N. of Agni.
    -भागः 1 a portion of a sacrifice, a share in the sacrificial offerings.
    -2 a god, deity. ˚ईश्वरः N. of Indra. ˚भुज् m. a god, deity.
    -भावनः N. of Viṣṇu.
    -भावित a. honoured with sacrifice; इष्टान् भोगान् हि वो देवा दास्यन्ते यज्ञभाविताः Bg.3.12.
    -भुज् m. a god.
    -भूमिः f. a place for sacri- fice, a sacrificial ground.
    -भूषणः white darbha grass.
    -भृत् m. an epithet of Viṣṇu.
    -भोक्तृ m. an epithet of Viṣṇu or Kṛiṣṇa.
    -महीत्सवः a great sacrificial care- mony.
    -योगः the Udumbara tree.
    -रसः, -रेतस् n. Soma.
    -वराहः Viṣṇu in his boar incarnation.
    -वल्लिः, -ल्ली f. the Soma plant.
    -वाटः a place prepared and enclosed for a sacrifice.
    -वाह a. conducting a sacrifice.
    -वाहनः 1 an epithet of Viṣṇu.
    -2 a Brahmaṇa.
    -3 N. of Śiva.
    -वीर्यः N. of Viṣṇu.
    -वृक्षः the fig-tree.
    -वेदिः, -दी f. the sacrificial altar.
    -शरणम् a sacrificial shed or hall, a temporary structure under which a sacri- fice is performed ; M.5.
    -शाला a sacrificial hall.
    -शिष्टम्, -शेषः -षम् the remains of a sacrifice; यज्ञशिष्टाशिनः सन्तो मुच्यन्ते सर्वकिल्बिषैः Bg.3.13; यज्ञशेषं तथामृतम् Ms.3.285.
    -शील a. zealously performing sacrifice; यद् धनं यज्ञशीलानां देवस्वं तद् विदुर्बुधाः Ms.11.2.
    -श्रेष्ठा the Soma plant.
    -संस्तरः the act of setting up the sacrificial bricks; यज्ञ- संस्तरविद्भिश्च Mb.1.7.42.
    -सदस् n. a number of people at a sarifice.
    -संभारः materials necessary for a sacri- fice.
    -सारः an epithet of Viṣṇu.
    -सिद्धिः f. the comple- tion of a sacrifice.
    -सूत्रम् see यज्ञोपवीत; अन्यः कृष्णाजिन- मदाद् यज्ञसूत्रं तथापरः Rām.1.4.21.
    -सेनः an epithet of king Drupada.
    -स्थाणुः a sacrificial post.
    -हन् m.,
    -हनः epithets of Śiva.
    -हुत् m. a sacrificial priest.

    Sanskrit-English dictionary > यज्ञः _yajñḥ

  • 25 वाक्यम् _vākyam

    वाक्यम् [वच्-ण्यत् चस्य कः]
    1 Speech, words, a sentence, saying, what is spoken; शृणु मे वाक्यम् 'hear my words', 'hear me'; वाक्ये न संतिष्ठते 'does not obey'; संक्षिप्तस्याप्यतो$स्यैव वाक्यस्यार्थगरीयसः Śi.1.2.24.
    -2 A sen- tence, period (complete utterance of a thought); वाक्यं स्याद्योग्यताकाङ्क्षासत्तियुक्तः पदोच्चयः S. D.6; पदसमूहो वाक्यम् Tarka K.; श्रौत्यार्थी च भवेद्वाक्ये समासे तद्धिते तथा K. P.1.
    -3 An argument or syllogism (in logic).
    -4 A precept, rule, an aphorism.
    -5 (In astr.) The solar process for all astronomical computations.
    -6 An assertion, statement.
    -7 Command.
    -8 (In law) Declaration, legal evidence.
    -9 Betrothment.
    -Comp. -आडम्बरः bombastic language.
    -अर्थः 1 the meaning of a sentence.
    -2 (in Mīmāṁsā) the sense of a sente- nce derived on the strength of वाक्यप्रमाण as distin- guished from श्रुति, लिङ्ग and other प्रमाणs. This is weaker than and hence sublated by the श्रुत्यर्थ or श्रुति; यत्र श्रुत्यर्थो न संभवति तत्र वाक्यार्थो गृह्यते ŚB. on MS. 6.2.14. वाक्यार्थः श्रुत्या बाध्यते ŚB. on MS.6.2.14. According to Mīmāṁsā view the अर्थs of पदs are सामान्य and when these form a sentence to yield the वाक्यार्थ, they get restricted or modified. Hence वाक्यार्थ means the पदार्थs modified or restricted; सामान्येनाभिप्रवृत्तानां पदार्थानां यद्विशेषे$वस्थानं स वाक्यार्थः ŚB. on MS.3.1.12. ˚उपमा a variety of Upamā according to Daṇḍin; वाक्यार्थेनैव वाक्यार्थः को$पि यद्युपमीयते । एकानेकेवशब्दत्वात् सा वाक्यार्थोपमा द्विधा ॥ Kāv.2.43.
    -आलापः conversation, discourse.
    -उपचारः speaking; Rām.
    -खण्डनम् refutation of an assertion or argu- ment.
    -ग्रहः paralysis of speech.
    -पदम् a word in a sentence.
    -पदीयम् N. of a work attributed to Bhartri- hari.
    -पद्धतिः f. the manner of composing sentences, diction, style.
    -परिसमाप्तिः f. Completion of a sentence (i. e. the application of the sense expressed by a sentence). This occurs in two ways; (i) the sense of the sentence as a whole may be predicated of the things or persons mentioned in the उद्देशपद severally; or (ii) it may be predicated of them all combined together. The former is known as प्रत्येकं वाक्यपरिसमाप्तिः and is illustrated by देवदत्तयज्ञदत्तविष्णुमित्रा भोज्यन्ताम्; while the latter is known as समुदाये वाक्यपरिसमाप्तिः and illustr- ated by गर्गाः शतं दण्ड्यन्ताम्; see ŚB. on MS.3.1.12.
    -प्रबन्धः 1 a treatise, connected composition.
    -2 the flow of sentences.
    -प्रयोगः employed of speech, use of language.
    -भेदः a different assertion, a divergent statement; संदिग्धे तु व्यवायाद् वाक्यभेदः स्यात् MS.3.1.21; वाक्यभेदान् बहूनगमत् Mu.2.
    -रचना, -विन्यासः arrange- ment of words in a sentence, syntax.
    -विलेखः An officer in charge of writing of accounts, orders etc. ततो वाक्यविलेखाख्यैर्दत्तोपन्तैः स्वशक्तितः Parṇāl.4.55.
    -विशारद a. eloquent, skilled in speech.
    -शेषः 1 the remainder of a speech, an unfinished or incomplete sentence; सदोषावकाश इव ते वाक्यशेषः V.3.
    -2 an elliptical sentence.
    -सारथिः Spokesman.
    -स्थ a. Obsequious; attentive.

    Sanskrit-English dictionary > वाक्यम् _vākyam

  • 26 अमृतकर


    a-mṛíta-kara
    a-mṛíta-kiraṇa
    m. « nectar-rayed», the moon Kād. ;

    - अमृतकुण्ड
    - अमृतकेसव
    - अमृतक्षार
    - अमृतगति
    - अमृतगर्भ
    - अमृतचित्
    - अमृतचिति
    - अमृतजटा
    - अमृतजा
    - अमृततरङ्गिणी
    - अमृतता
    - अमृततेजस्
    - अमृतत्व
    - अमृतदीधिति
    - अमृतद्युति
    - अमृतद्रव
    - अमृतधारा
    - अमृतनादोपनिषद्
    - अमृतप
    - अमृतपक्ष
    - अमृतप्रभ
    - अमृतप्रासन
    - अमृतप्रासिन्
    - अमृतफल
    - अमृतबन्धु
    - अमृतबिन्दूपनिषद्
    - अमृतभवन
    - अमृतभुज्
    - अमृतभोजन
    - अमृतमति
    - अमृतमन्थन
    - अमृतमय
    - अमृतमालिनी
    - अमृतयज्ञ
    - अमृतयोग
    - अमृतरश्मि
    - अमृतलता
    - अमृतलतिका
    - अमृतलोक
    - अमृतवपुस्
    - अमृतवर्धन
    - अमृतवर्षिन्
    - अमृतवल्लरी
    - अमृतवल्ली
    - अमृतवाका
    - अमृतविन्दूपनिषद्
    - अमृतशास्त्र
    - अमृतसम्भव
    - अमृतसहोदर
    - अमृतसारज
    - अमृतसू
    - अमृतसोदर
    - अमृतस्रवा
    - अमृतस्राव
    - अमृतस्रुत्
    - अमृतहरीतकी
    - अमृतह्रद
    - अमृतांशु
    - अमृताकर
    - अमृताक्षर
    - अमृतानन्द
    - अमृतान्धस्
    - अमृतापिधान
    - अमृताफल
    - अम्रिताभिषिक्त
    - अमृताश
    - अमृताशन
    - अमृताश्म
    - अमृताष्टमीतपस्
    - अमृतासङ्ग
    - अमृतासु
    - अमृताहरण
    - अमृताहुति
    - अमृताह्व
    - अमृतीकरण
    - अमृतेश
    - अमृतेशय
    - अमृतेस्वर
    - अमृतेष्टका
    - अमृतोत्पत्ति
    - अमृतोत्पन्न
    - अमृतोदन
    - अमृतोद्भव
    - अमृतोपम
    - अमृतोपस्तरण

    Sanskrit-English dictionary > अमृतकर

  • 27 अमृतकिरण


    a-mṛíta-kara
    a-mṛíta-kiraṇa
    m. « nectar-rayed», the moon Kād. ;

    - अमृतकुण्ड
    - अमृतकेसव
    - अमृतक्षार
    - अमृतगति
    - अमृतगर्भ
    - अमृतचित्
    - अमृतचिति
    - अमृतजटा
    - अमृतजा
    - अमृततरङ्गिणी
    - अमृतता
    - अमृततेजस्
    - अमृतत्व
    - अमृतदीधिति
    - अमृतद्युति
    - अमृतद्रव
    - अमृतधारा
    - अमृतनादोपनिषद्
    - अमृतप
    - अमृतपक्ष
    - अमृतप्रभ
    - अमृतप्रासन
    - अमृतप्रासिन्
    - अमृतफल
    - अमृतबन्धु
    - अमृतबिन्दूपनिषद्
    - अमृतभवन
    - अमृतभुज्
    - अमृतभोजन
    - अमृतमति
    - अमृतमन्थन
    - अमृतमय
    - अमृतमालिनी
    - अमृतयज्ञ
    - अमृतयोग
    - अमृतरश्मि
    - अमृतलता
    - अमृतलतिका
    - अमृतलोक
    - अमृतवपुस्
    - अमृतवर्धन
    - अमृतवर्षिन्
    - अमृतवल्लरी
    - अमृतवल्ली
    - अमृतवाका
    - अमृतविन्दूपनिषद्
    - अमृतशास्त्र
    - अमृतसम्भव
    - अमृतसहोदर
    - अमृतसारज
    - अमृतसू
    - अमृतसोदर
    - अमृतस्रवा
    - अमृतस्राव
    - अमृतस्रुत्
    - अमृतहरीतकी
    - अमृतह्रद
    - अमृतांशु
    - अमृताकर
    - अमृताक्षर
    - अमृतानन्द
    - अमृतान्धस्
    - अमृतापिधान
    - अमृताफल
    - अम्रिताभिषिक्त
    - अमृताश
    - अमृताशन
    - अमृताश्म
    - अमृताष्टमीतपस्
    - अमृतासङ्ग
    - अमृतासु
    - अमृताहरण
    - अमृताहुति
    - अमृताह्व
    - अमृतीकरण
    - अमृतेश
    - अमृतेशय
    - अमृतेस्वर
    - अमृतेष्टका
    - अमृतोत्पत्ति
    - अमृतोत्पन्न
    - अमृतोदन
    - अमृतोद्भव
    - अमृतोपम
    - अमृतोपस्तरण

    Sanskrit-English dictionary > अमृतकिरण

  • 28 दीक्षित


    dīkshitá
    mf (i GopBr. I, 5, 24)n. consecrated, initiated into (dat. loc. instr., orﾠ comp.) AV. TS. Br. ṠrS. Mn. MBh. etc.;

    prepared, ready for (dat. instr. orﾠ comp.) MBh. R. (- taṉ-kṛi, to initiate, instruct Kathās. XX, 198);
    performed (as the Dīkshā ceremony) W. ;
    m. a priest engaged in a Dīkshā (- tva n. Jaim.);
    a pupil of (affixed, andﾠ rarely prefixed to the N. of a teacher, andﾠ given as a N. to a Brāhman to denote his being a pupil of that teacher e.g.. bhaṭṭoji-, ṡaṉ-kara-;
    sometimes the teacher's N. is dropped andﾠ Dīkshā is used alone)
    - दीक्षितधुण्ढिराज
    - दीक्षितबालकृष्ण
    - दीक्षितयज्ञदत्त
    - दीक्षितवसन
    - दीक्षितवाद
    - दीक्षितविमित
    - दीक्षितव्रत
    - दीक्षितसामराज

    Sanskrit-English dictionary > दीक्षित

  • 29 भूत


    bhūtá
    mf (ā)n. become, been, gone, past (n. the past) RV. etc. etc.;

    actually happened, true, real (n. an actual occurrence, fact, matter of fact, reality) Yājñ. R. etc.;
    existing, present Kaṇ. ;
    (ifc.) being orﾠ being like anything, consisting of, mixed orﾠ joined with Prāt. Up. Mn. etc. ( alsoﾠ to form adj. out of adv., e.g.. ittham-, evam-, tathā-bh-);
    purified L. ;
    obtained L. ;
    fit, proper L. ;
    often w.r. for bhṛita;
    m. a son, child L. ;
    a great devotee orﾠ ascetic L. ;
    (pl.) N. of an heretical sect (with Jainas, a class of the Vyantaras) L. ;
    N. of Ṡiva L. ;
    of a priest of the gods L. ;
    of a son of Vasu-deva andﾠ Pauravī BhP. ;
    of a son-in-law of Daksha andﾠ father of numerous Rudras ib. ;
    of a Yaksha Cat. ;
    (ā f.) the 14th day of the dark half of the lunar month SkandaP. ( L. alsoﾠ m.);
    N. of a woman HPariṡ. ;
    n. (cf. above) that which is orﾠ exists, any living being (divine, human, animal, andﾠ even vegetable), the world (in these senses alsoﾠ m.) RV. etc. etc.;
    a spirit (good orﾠ evil), the ghost of a deceased person, a demon, imp, goblin ( alsoﾠ m.) GṛS. Up. Mn. etc. (cf. RTL. 241);
    an element, one of the 5 elements (esp. a gross element = mahā-bh- q.v.;
    but alsoﾠ a subtle element = tan-mātra q.v.;
    with Buddhists there are only 4 element) Up. Sāṃkhyak. Vedântas. etc.;
    N. of the number « five» (cf. mahā-bh- andﾠ pāñcabhautika);
    well-being, welfare, prosperity VS. TS. AitBr. ;
    - भूतकरण
    - भूतकर्तृ
    - भूतकर्मन्
    - भूतकाल
    - भूतकृत्
    - भूतकेतु
    - भूतकेश
    - भूतकेसरा
    - भूतकोटि
    - भूतक्रान्ति
    - भूतगण
    - भूतगन्धा
    - भूतगृह्य
    - भूतग्रस्त
    - भूतग्राम
    - भूतघ्न
    - भूतचतुर्दशी
    - भूतचारिन्
    - भूतचिन्ता
    - भूतचैतनिक
    - भूतचैतन्य
    - भूतजटा
    - भूतजननी
    - भूतजय
    - भूतज्योतिस्
    - भूतडामर
    - भूततन्त्र
    - भूततन्मात्र
    - भूतता
    - भूततृण
    - भूतत्व
    - भूतदत्ता
    - भूतदमनी
    - भूतदया
    - भूतदाहीय
    - भूतद्राविन्
    - भूतद्रुम
    - भूतद्रुह्
    - भूतधर
    - भूतधात्री
    - भूतधामन्
    - भूतधारिणी
    - भूतनन्द
    - भूतनाथ
    - भूतनायिका
    - भूतनाशन
    - भूतनिचय
    - भूतपति
    - भूतपत्त्री
    - भूतपाल
    - भूतपुर
    - भूतपुष्प
    - भूतपूर्णिमा
    - भूतपूर्व
    - भूतप्रकृति
    - भूतप्रतिषेध
    - भूतप्राय
    - भूतप्रेतपिशाचाय
    - भूतबलि
    - भूतबालग्रहोन्माद
    - भूतब्रह्मन्
    - भूतभर्तृ
    - भूतभव
    - भूतभव्य
    - भूतभव्येश
    - भूतभावन
    - भूतभाविन्
    - भूतभाषा
    - भूतभाषित
    - भूतभृत्
    - भूतभैरव
    - भूतभौतिक
    - भूतमय
    - भूतमहेश्वर
    - भूतमातृ
    - भूतमातृका
    - भूतमात्र
    - भूतमारी
    - भूतयज्ञ
    - भूतयोनि
    - भूतरय
    - भूतराज्
    - भूतरूप
    - भूतलक्षण
    - भूतलिपि
    - भूतवत्
    - भूतवर्ग
    - भूतवादिन्
    - भूतवास
    - भूतवाहन
    - भूतविक्रिया
    - भूतविज्ञान
    - भूतविद्
    - भूतविद्या
    - भूतविनायक
    - भूतविवेक
    - भूतविष्णु
    - भूतवीर
    - भूतवृक्ष
    - भूतवेषी
    - भूतसर्मन्
    - भूतशुद्धि
    - भूतसंसार
    - भूतसंक्रामिन्
    - भूतसंघ
    - भूतसंचार
    - भूतसंचारिन्
    - भूतसंताप
    - भूतसंतापन
    - भूतसमागम
    - भूतसम्पृक्त
    - भूतसम्प्लव
    - भूतसम्मोहन
    - भूतसर्ग
    - भूतसाक्षिन्
    - भूतसाधन
    - भूतसार
    - भूतसूक्ष्म
    - भूतसृष्टि
    - भूतस्थ
    - भूतस्थान
    - भूतहत्या
    - भूतहन्त्री
    - भूतहर
    - भूतहारिन्
    - भूतहास

    Sanskrit-English dictionary > भूत

  • 30 श्रौत


    ṡrauta
    mf (ī orﾠ ā)n. relating to the ear orﾠ hearing W. ;

    to be heard, audible, expressed in words orﾠ in plain language (as a simile, opp. to ārtha, « implied») Kpr. ;
    relating to sacred tradition, prescribed by orﾠ founded on orﾠ conformable to the Veda (with janman n. « the second birth of a Brāhman produced by knowledge of the Veda») Yājñ. Kāv. Kathās. etc.;
    sacrificial MW. ;
    n. relationship resulting from (common study of) the Veda Hariv. ;
    a fault (incurred in repeating the Veda) Hcat. ;
    any observance ordained by the Veda (e.g.. preservation of the sacred fire) W. ;
    the three sacred fires collectively ib. ;
    N. of various Sāmans ĀrshBr. ;
    - श्रौतऋषि
    - श्रौतकक्ष
    - श्रौतकर्मन्
    - श्रौतग्रन्थ
    - श्रौतचन्द्रिका
    - श्रौतनृसिंहकारिका
    - श्रौतपदार्थनिर्वचन
    - श्रौतपद्धति
    - श्रौतपरिभाषासंग्रहवृत्ति
    - श्रौतप्रक्रिया
    - श्रौतप्रयोग
    - श्रौतप्रयोगसामन्
    - श्रौतप्रवासविधि
    - श्रौतप्रश्न
    - श्रौतप्रश्नोत्तरव्यवस्था
    - श्रौतप्रायश्चित्त
    - श्रौतमार्ग
    - श्रौतमीमांसा
    - श्रौतयज्ञदर्शपौर्णमासिकप्रयोग
    - श्रौतर्ष
    - श्रौतवाजपेय
    - श्रौतव्याख्यान
    - श्रौतश्रव
    - श्रौतसर्वस्व
    - श्रौतसिद्धान्त
    - श्रौतसूत्र
    - श्रौतस्मार्तकर्मपद्धति
    - श्रौतस्मार्तक्रिया
    - श्रौतस्मार्तधर्म
    - श्रौतस्मार्तविधि
    - श्रौतहोम

    Sanskrit-English dictionary > श्रौत

  • 31 हरित


    hárita
    mf (ā orﾠ háriṇī) n. yellowish, pale yellow, fallow, pale red, pale ( alsoﾠ, « pale with fright»), greenish, green ( alsoﾠ;

    « verdant» as opp. to ṡushka « dry») RV. etc. etc.;
    m. yellowish (the colour) L. ;
    Phaseolus Mungo qr Lobatus L. ;
    a lion L. ;
    N. of a son of Kaiṡyapa ṠBr. ;
    of a son of Yadu Hariv. ;
    of a son of Rohita BhP. ;
    of a son of Rohitâṡva ib. ;
    of a son of Yuvanāṡva ib. ;
    of a son of Parāvṛit ib. ;
    of a son of Vapushmat MārkP. ;
    of an ichneumon (v.l. hariṇa) MBh. ;
    pl. the descendants of Harita ( alsoﾠ called harītāḥ), Āṡ1vṠr. (cf. Pāṇ. 2-4, 67 Vārtt. I Pat.);
    N. of partic. verses of the AV. ( alsoﾠ haretāmantrāḥ) Cat. ;
    of a class of gods in the 12th Manvantara Pur. ;
    (ā) f. Dūrvā grass Ṡiṡ. (= nīla-dūrva L.);
    turmeric L. ;
    a brown-coloured grape L. ;
    Sesbana Aegyptiaca L. ;
    a kind of Svara-bhakti TPrāt. Sch. ;
    (am) n. a yellowish orﾠ greenish substance ṠBr. ;
    gold AV. Kāṭh. ;
    greens, vegetables Vishṇ. (« unripe grain» Sch.);
    a kind of fragrant plant (= sthauṇcyaka) L. ;
    - हरितकपिश
    - हरितकात्य
    - हरितगर्भ
    - हरितगोमय
    - हरितचारिक
    - हरितच्छद
    - हरितजम्भन्
    - हरिततृण
    - हरितत्व
    - हरितधान्य
    - हरितनेमिन्
    - हरितपत्त्रमय
    - हरितपत्त्रिका
    - हरितपाण्डु
    - हरितप्रभ
    - हरितभेषज
    - हरितयज्ञ
    - हरितयव
    - हरितलता
    - हरितशाक
    - हरितसेन
    - हरितस्पृश
    - हरितस्रज्
    - हरितहरि

    Sanskrit-English dictionary > हरित

Страницы
  • 1
  • 2

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»