Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

अन्नप्रलय

  • 1 प्रलयः _pralayḥ

    प्रलयः 1 Destruction, annihilation, dissolution; स्थानानि किं हिमवतः प्रलयं गतानि Bh.3.7,69; प्रलयं नीत्वा Si.11.66. 'causing to disappear'.
    -2 The destruction of the whole universe (at the end of a kalpa), universal destruction; Ku.2.8; अहं कृत्स्नस्य जगतः प्रभवः प्रलय- स्तथा Bg.7.6.
    -3 Any extensive destruction or devasta- tion.
    -4 Death, dying, destruction; प्रारब्धाः प्रलयाय मांसवदहो विक्रेतुमेते वयम् Mu.5.21;1.14; यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयं याति देहभृत् Bg.14.14.
    -5 Swoon, fainting, loss of consciousness, syncope; प्रलयान्तोन्मिषिते विलोचने Ku.4.2.
    -6 (In Rhet.) Loss of consciousness, considered as one of the 33 subordinate feelings; प्रलयः सुखदुःखाद्यै- र्गाढमिन्द्रियमूर्छनम् Pratāparudra.
    -7 The mystic syllable om.
    -8 Spiritual unification (लय); बुद्धिः कर्मगुणैर्हीना यदा मनसि वर्तते । तदा संपद्यते ब्रह्म तत्रैव प्रलयं गतम् ॥ Mb.12.24. 17.
    -9 Sleepiness.
    -Comp. -कालः the time of universal destruction.
    -घनः, -जलधरः a cloud at the dissolution of the world.
    -दहनः the fire at the dissolution of the world.
    -पयोधिः the ocean at the dissolution of the world.

    Sanskrit-English dictionary > प्रलयः _pralayḥ

  • 2 विप्रलयः _vipralayḥ

    विप्रलयः Complete destruction or dissolution; an- nihilation; विद्याकल्पेन मरुता मेघानां भूयसामपि । ब्रह्मणीव विवर्तानां क्वापि विप्रलयः कृतः ॥ U.6.6.

    Sanskrit-English dictionary > विप्रलयः _vipralayḥ

  • 3 अन्नप्रलय


    anna-pralaya
    mfn. being resolved into food orﾠ the primitive substance after death L.

    Sanskrit-English dictionary > अन्नप्रलय

  • 4 खण्डप्रलय


    khaṇḍa-pralaya
    m. partial destruction of the universe (all the spheres beneath Svarga orﾠ heaven being dissolved) W. ;

    the dissolution of the bonds of friendship, quarrel (for - praṇaya?) W.

    Sanskrit-English dictionary > खण्डप्रलय

  • 5 जलप्रलय


    jalá-pralaya
    m. destruction by water W.

    Sanskrit-English dictionary > जलप्रलय

  • 6 तिथिप्रलय


    tithi-pralaya
    m. pl. difference between solar andﾠ lunar days in any particular period Āryabh. III, 6.

    Sanskrit-English dictionary > तिथिप्रलय

  • 7 दैनप्रलय


    daina-pralaya
    m. destruction of the world after the lapse of 15 years of Brahmā. 's age Pur.

    Sanskrit-English dictionary > दैनप्रलय

  • 8 नित्यप्रलय


    nítya-pralaya
    m. the constant dissolution of living beings W.

    Sanskrit-English dictionary > नित्यप्रलय

  • 9 प्रकृतिप्रलय


    pra-kṛiti-pralaya
    m. = - laya MW.

    Sanskrit-English dictionary > प्रकृतिप्रलय

  • 10 प्रलय


    pra-laya

    m. dissolution, reabsorption, destruction, annihilation;
    death;
    (esp.) the destruction of the whole world, at the end of a Kalpa (s.v.) ShaḍvBr. ChUp. Ṡaṃk. MBh. Kāv. etc.;
    setting (of the stars) Subh. ;
    end ( saṉjāta-nidrā-p- mfn. having done sleeping Pañcat.);
    cause of dissolution Bhag. Bṛih. ;
    fainting, loss of sense orﾠ consciousness Pratāp. Sāh. Suṡr. ;
    sleepiness Gal.;
    N. of the syllable om, AtharvaṡUp.;
    - kāla m. the time of universal dissolution MW. ;
    - kevala mfn. = -layâ̱kala (q.v.) Sarvad. ;
    - ghana m. the cloud which causes the destruction of the world Hit. ;
    - ṉ-kara mf (ī)n. causing destruction orﾠ ruin Up. Kāv. ;
    - jaladhara-dhvāna m. the rumbling orﾠ muttering of clouds at the dissolution of the world MW. ;
    - tā f. dissolution (- tāṉ-gam, to perish, be annihilated) Hariv. ;
    - tva n. id. (- tvāya-kḷip = - tāṉ-gam) MBh. BhP. ;
    - dahana m. the fire causing the destruction of the world, Ratnâv. Amar. ;
    - sthiti-sarga m. pl. destruction, preservation andﾠ creation (of the world). Kum. ;
    -layâ̱kala mfn. (an individual soul) to which mala andﾠ karman still adhere (with Ṡaivas) Sarvad. ;
    -layâ̱nta-ga mfn. perishing only at the destruction of the world (the sun) MārkP. ;
    - layôdaya m. du. dissolution andﾠ creation Bhag. Suṡr. Kathās.

    Sanskrit-English dictionary > प्रलय

  • 11 प्राकृतप्रलय


    prākṛita-pralaya
    m. the total dissolution of the world W.

    Sanskrit-English dictionary > प्राकृतप्रलय

  • 12 ब्रह्मप्रलय


    brahma-pralaya
    m. « Brahmā. 's destruction», the universal destruction that takes place at the end of every 100 years of Brhmā's ( andﾠ in which even Brahmā himself is swallowed up) MW.

    Sanskrit-English dictionary > ब्रह्मप्रलय

  • 13 महाप्रलय


    mahā́-pralaya
    m. the total annihilation of the universe at the end of a Kalpa VP. Kād. ;

    N. of a Hindī wk. RTL. 179.

    Sanskrit-English dictionary > महाप्रलय

  • 14 विप्रलय


    vi-pra-laya
    m. (lī) extinction, annihilation, absorption in (loc.) R. Uttarar.

    Sanskrit-English dictionary > विप्रलय

  • 15 उदय _udaya

    उदय a. (In gram.) Following, coming after or upon (as a letter, accent &c.); उदयशब्दः परशब्दसमानार्थः प्रातिशाख्येषु प्रसिद्धः.
    -यः 1 Rise (fig. also); चन्द्रोदय इवोदधेः R.12.36,2.73; going upwards, ascending (as of the sun, stars &c.).
    -2 (a) Rising up, coming forth; द्रविण˚ acquisition of wealth; Pt.2; so भाग्य˚ dawn of fortune; Amaru.25; स्वगुणोदयेन Pt.1.94. (b) Appearance, becoming visible, production; घनोदयः प्राक् Ś.7.3; मेघ˚ Ku.6.54; हसितमन्यनिमित्तकृतोदयम् Ś.2.12 raised from some other cause; Amaru.88; Ś.7.8; फलोदय R.1.5; rising or accomplishment of the fruit; Ms.3.169; K<?>.3.18.
    -3 Creation (opp. प्रलय); यः सिन्धूनामुपोदये Rv.8.41.2. यौ तौ स्वप्नावबोधौ तौ भूतानां प्रलयो- दयौ Ku.2.8.
    -4 The eastern mountain (behind which the sun is supposed to rise); ददर्श पिङ्गाधिपतेरमात्यं वाता- त्मजं सूर्यमिवोदयस्थम् Rām.5.31.18. यौर्यत्र दृश्यते भास्वान्स तेषामुदयः स्मृतः; उदयगूढशशाङ्कमरीचिभिः V.3.6.
    -5 Advance- ment, prosperity, rise; (opp. व्यसन), तेजोद्वयस्य युगपद्- व्यसनोदयाभ्याम् Ś.4.2; उदये मदावाच्यमुञ्झता R.8.84; K.5; importance, celebrity; ˚उन्मुखे त्वयि R.11.73.
    -6 Elevation, exaltation, rise; growth; उदयमस्तमयं च रघू- द्वहात् R.9.9; तमुदयाय नवा नवयौवना 7; आत्मोदयः परग्लानिः Śi 2.3,11.6.
    -7 Result, consequence; असुखोदयं कर्म Ms.4.7; Amaru.47; following; नोदात्तस्वरितोदयम् P.VIII.4.67.
    -8 Accomplishment, fulfilment; उपस्थितो- दयम् R.3.1; प्रारम्भसदृशोदयः 1.15.
    -9 Profit, advantage.
    -1 Income, revenue; Ms.7.55; Y.2.43.
    -11 Interest, consideration paid for the use of money; Y.2.67,146.
    -12 Light, splendour.
    -13 Outlet, exit.
    -14 Beginning; अभिगम्योदयं तस्य कार्यस्य प्रत्यवेदयत् Mb.3.282.22.
    -15 Efficacy, influence; पर्याप्तः परवीरघ्न यशस्यस्ते बलोदयः Rām. 5.56.11.
    -16 Birthday celebration; हस्ते गृहीत्वा सहराम- मच्युतं नीत्वा स्ववाटं कृतवत्यथोदयम् Bhāg.1.11.2.
    -17 The first lunar mansion; the orient sine.
    -Comp. -अचलः, -अद्रिः, -गिरिः, -पर्वतः, -शैलः the eastern mountain behind which the sun, moon &c are supposed to rise; उदयगिरिवनालीबालमन्दारपुष्पम् Udb.; श्रितोदयाद्रेरभिसा- यमुच्चकैः Śi.1.16; तत उदयगिरेरिवैक एव Māl.2.1.
    -इन्दुः The town इन्द्रप्रस्थ; पुरे कुरूणामुदयेन्दुनाम्नि Mb.7.23.29.
    -उन्मुख a. About to rise, expecting prosperity.
    -क्रमः Gradual rise; नाडीनाम् Māl.5.2. by gradually inflating or filling with wind the Nādīs, (as in the act of restraining the wind).
    -ज्या f. See उदय (17).
    -पुरम् N. of the capital of Mārwār.
    -प्रस्थः the plateau of the mountain behind which the sun is supposed to rise.
    -प्राणः (pl.) A particular measure of time.
    -राशिः The constellation in which the planet is seen when on the horizon.

    Sanskrit-English dictionary > उदय _udaya

  • 16 महा _mahā

    1
    महा A cow.
    2
    महा The substitute of महत् at the beginning of Karmadhāraya and Bahuvrīhi compounds, and also at the beginning of some other irregular words. (Note: The number of compounds of which महा is the first mem- ber is very large, and may be multiplied ad infinitum. The more important of them, or such as have peculiar significations, are given below.)
    -Comp. -अक्षः an epithet of Śiva. ˚पटलिक a chief keeper of archives.
    -अङ्ग a. huge, bulky.
    -(ङ्गः) 1 a camel.
    -2 a kind of rat.
    -3 N. of Śiva.
    -अञ्जनः N. of a mountain.
    -अत्ययः a great danger or calamity.
    -अध्वनिक a. 'having gone a long way', dead.
    -अध्वरः a great sacrifice.
    -अनसम् 1 a heavy carriage.
    -2 cooking utensils. (
    -सी) a kitchen-maid. (
    -सः, -सम्) a kitchen; सूपानस्य करिष्यामि कुशलो$स्मि महानसे Mb.4.2.2.
    -अनिलः a whirl- wind; महानिलेनेव निदाघजं रजः Ki.14.59.
    -अनुभाव a.
    1 of great prowess, dignified, noble, glorious, magnanimous, exalted, illustrious; ग्रहीतुमार्यान् परिचर्यया मुहुर्महानु- भावा हि नितान्तमर्थिनः Śi.1.17; Ś.3.
    -2 virtuous, righteous, just.
    (-वः) 1 a worthy or respectable person.
    -2 (pl.) people of a religious sect in Mahārāṣtra founded by Chakradhara in the 13th century.
    -अन्तकः 1 death.
    -2 an epithet of Śiva.
    -अन्धकारः 1 thick darkness.
    -2 gross (spiritual) ignorance.
    -अन्ध्राः (pl.) N. of a people and their country.
    -अन्वय, -अभिजन a. nobly-born, of noble birth. (
    -यः, -नः) noble birth, high descent.
    -अभिषवः the great extraction of Soma.
    -अमात्यः the chief or prime minister (of a king).
    -अम्बुकः an epithet of Śiva.
    -अम्बुजम् a billion.
    -अम्ल a. very sour. (
    -म्लम्) the fruit of the tamarind tree. अरण्यम् a great (dreary) forest, large forest.
    -अर्घ a. very costly, costing a high price; महार्घस्तीर्थानामिव हि महतां को$प्यतिशयः U.6.11. (
    -र्घः) a kind of quail.
    -अर्घ्य a.
    1 valuable, precious.
    -2 invaluable; ines- timable; see महार्ह below.
    -अर्चिस् a. flaming high.
    -अर्णवः 1 the great ocean.
    -2 N. of Śiva.
    -अर्थ a.
    1 rich.
    -2 great, noble, dignified.
    -3 important, weighty.
    -4 significant.
    -अर्बुदम् one thousand millions.
    -अर्ह a.
    1 very valuable, very costly; महार्हशय्यापरिवर्तनच्युतैः स्वकेशपुष्पैरपि या स्म दूयते Ku.5.12.
    -2 invaluable, inestimable; महार्हशयनोपेत किं शेषे निहतो भुवि Rām.6.19. 2. (
    -र्हम्) white sandal-wood.
    -अवरोहः the fig-tree.
    -अशनिध्वजः a great banner in the form of the thunderbolt; जहार चान्येन मयूरपत्रिणा शरेण शक्रस्य महाशनि- ध्वजम् R.3.56.
    - अशन a. voracious, gluttonous; Mb. 4.
    -अश्मन् m. a precious stone, ruby.
    -अष्टमी the eighth day in the bright half of Āśvina sacred to Durgā; आश्विने शुक्लपक्षस्य भवेद् या तिथिरष्टमी । महाष्टमीति सा प्रोक्ता......
    -असिः a large sword.
    -असुरी N. of Durgā.
    -अह्नः the afternoon.
    -आकार a. extensive, large, great.
    -आचार्यः 1 a great teacher.
    -2 an epithet of Śiva.
    -आढ्य a. wealthy, very rich. (
    -ढ्यः) the Kadamba tree.
    -आत्मन् a.
    1 high-souled, high-minded, magnanimous, noble; अयं दुरात्मा अथवा महात्मा कौटिल्यः Mu.7; द्विषन्ति मन्दाश्चरितं महात्मनाम् Ku.5.75; U.1.49; प्रकृतिसिद्धमिदं हि महात्मनाम् Bh.1.63.
    -2 illustrious, distinguished, exalted, eminent; किमाचाराः किमाहाराः क्व च वासो महात्मनाम् Mb.3. 1.4.
    -3 mighty (महाबल); अथायमस्यां कृतवान् महात्मा लङ्केश्वरः कष्टमनार्यकर्म Rām.5.9.74. (-m.)
    1 the Supreme Spirit; युगपत्तु प्रलीयन्ते यदा तस्मिन् महात्मनि Ms.1.54.
    -2 the great principle, i. e. intellect of the Sāṅkhyas. (महात्मवत् means the same as महात्मन्).
    -आनकः a kind of large drum.
    -आनन्दः, -नन्दः 1 great joy or bliss.
    -2 espe- cially, the great bliss of final beatitude.
    (-न्दा) 1 spirituous liquor.
    -2 a festival on the ninth day in the bright half of Māgha.
    -आपगा a great river.
    -आयुधः an epithet of Śiva.
    -आरम्भ a. undertaking great works, enterprizing. (
    -म्भः) any great enterprize.
    -आलयः 1 a temple in general.
    -2 a sanctuary, an asylum.
    -3 a great dwelling.
    -4 a place of pilgrimage.
    -5 the world of Brahman.
    -6 the Supreme Spirit.
    -7 a tree &c. sacred to a deity.
    -8 N. of a particular dark fortnight.
    -9 पितृश्राद्ध in the month of Bhādra- pada. (
    -या) N. of a particular deity.
    - आशय a. high- souled, nobleminded, magnanimous, noble; दैवात् प्रबुद्धः शुश्राव वराहो हि महाशयः Ks; राजा हिरण्यगर्भो महाशयः H.4; see महात्मन्.
    (-यः) 1 a noble-minded or magnanimous person; महाशयचक्रवर्ती Bv.1.7.
    -2 the ocean.
    -आस्पद a.
    1 occupying a great position.
    -2 mighty, powerful.
    -आहवः a great or tumultuous fight.
    -इच्छ a.
    1 magnanimous, noble-minded, high-souled, noble; मही महेच्छः परिकीर्य सूनौ R.18.33.
    -2 having lofty aims or aspirations, ambitious; विद्यावतां महेच्छानां...... नाश्रयः पार्थिवं विना Pt.1.37.
    -इन्द्रः 1 'the great Indra', N. of Indra; इयं महेन्द्रप्रभृतीनधिश्रियः Ku.5.53; R.13.2; Ms.7.7.
    -2 a chief or leader in general.
    -3 N. of a mountain range; पतिर्महेन्द्रस्य महोदधेश्च R.6.54;4.39,43. ˚चापः rain-bow. ˚नगरी N. of Amarāvatī, the capital of Indra. ˚मन्त्रिन् m. an epithet of Bṛihaspati. ˚वाहः the elephant Airāvata; महेन्द्रवाहप्रतिमो महात्मा Mb.9.17.52.
    -इभ्य a. very rich.
    -इषुः a great archer; अधिरोहति गाण्डीवं महेषौ Ki.13.16.
    -इष्वासः a great archer, a great warrior; अत्र शूरा महेष्वासा भामार्जुनसमा युधि Bg.1.4.
    -ईशः, -ईशानः N. of Śiva; महेशस्त्वां धत्ते शिरसि रसराजस्य जयिनीम् Udb. ˚बन्धुः the Bilva tree.
    -ईशानी N. of Pārvatī.
    -ईश्वरः 1 a great lord, sovereign; महेश्वरस्त्र्यम्बक एव नापरः R.; गोप्तारं न निधीनां कथयन्ति महेश्वरं विबुधाः Pt.2.74.
    -2 N. of Śiva.
    -3 of Viṣṇu.
    -4 a god (opp. प्रकृति).
    -5 the Supreme Being (परमात्मा); मायां तु प्रकृतिं विद्यान्मायिनं तु महेश्वरम् Śvet. Up.4.1. ˚सखः N. of Kubera; यया कैलासभवने महेश्वरसखं बली Mb.9.11.55.
    (-री) 1 N. of Durgā.
    -2 a kind of bell-metal.
    -उक्षः (for उक्षन्) a large bull; a full grown or strong bull; महोक्षतां वत्सतरः स्पृशन्निव R.3.32;4.22;6.72; Śi.5.63.
    -उत्पलम् a large blue lotus. (
    -लः) the Sārasa bird.
    -उत्सवः 1 a great festival or occasion of joy; नयनविषयं जन्मन्येकः स एव महोत्सवः Māl.1.36.
    -2 the god of love.
    -उत्साह a. possessed of great energy, energetic, persevering; अहं च कर्णं जानामि...... सत्यसंधं महोत्साहं...... Mb.3.91.2.
    (-हः) 1 perseverance.
    -2 great pride; ये जात्यादिमहो- त्साहान्नरेन्द्रान्नोपयान्ति च । तेषामामरणं भिक्षा प्रायश्चितं विनिर्मितम् ॥ Pt.1.38.
    -उदधिः 1 the great ocean; महोदधेः पूर इवेन्दु- दर्शनात् R.3.17.
    -2 an epithet of Indra. ˚जः a conch- shell, shell.
    - उदय a. very prosperous or lucky, very glorious or splendid, of great prosperity.
    (-यः) 1 (a) great elevation or rise, greatness, prosperity; नन्दस्त्वतीन्द्रियं दृष्ट्वा लोकपालमहोदयम् Bhāg.1.28.1; अपवर्ग- महोदयार्थयोर्भुवमंशाविव धर्मयोर्गतौ R.8.16. (b) great fortune or good luck. (c) greatness, pre-eminence.
    -2 final beatitude.
    -3 a lord, master.
    -4 N. of the district called Kānyakubja or Kanouja; see App.
    -5 N. of the capital of Kanouja.
    -6 sour milk mixed with honey.
    -7 = महात्मन् q. v.; संसक्तौ किमसुलभं महोदयानाम Ki.7.27. ˚पर्वन् a time of union of the middle of श्रवण नक्षत्र and the end of व्यतिपात (generally in the month of माघ or पौष at the beginning of अमावास्या).
    - उदर a. big-bellied, corpulent.
    -(रम्) 1 a big belly.
    -2 dropsy.
    -उदार a.
    1 very generous or magnanimous.
    -2 mighty, powerful.
    -उद्यम a. = महोत्साह q. v; महोद्यमाः कर्म समा- रभन्ते.
    -उद्योग a. very industrious or diligent, hard- working.
    -उद्रेकः a particular measure (= 4 प्रस्थs).
    -उन्नत a. exceedingly lofty. (
    -तः) the palmyra tree.
    -उन्नतिः f. great rise or elevation (fig. also), high rank.
    -उपकारः a great obligation.
    -उपाध्यायः a great preceptor, a learned teacher.
    -उरगः a great serpent; वपुर्महोरगस्येव करालफणमण्डलम् R.12.98.
    -उरस्क a. broad-chested. (
    -स्कः) an epithet of Śiva.
    -उर्मिन् m. the ocean; ततः सागरमासाद्य कुक्षौ तस्य महोर्मिणः Mb.3.2.17.
    -उल्का 1 a great meteor.
    -2 a great fire-brand.
    -ऋत्विज् m. 'great priest', N. of the four chief sacri- ficial priests.
    -ऋद्धि a. very prosperous, opulent. (-f.) great prosperity or affluence.
    -ऋषभः a great bull.
    -ऋषिः 1 a great sage or saint; यस्मादृषिः परत्वेन महांस्त- स्मान्महर्षयः; (the term is applied in Ms.1.34 to the ten Prajāpatis or patriarchs of mankind, but it is also used in the general sense of 'a great sage').
    -2 N. of Sacute;iva.
    -3 of Buddha.
    -ओघ a. having a strong current.
    -घः a very large number; शतं खर्व- सहस्राणां समुद्रमभिधीयते । शतं समुद्रसाहस्रं महौघमिति विश्रुतम् ॥ Rām.6.28.37.
    -ओष्ठ (महोष्ठ) a. having large lips. (
    -ष्ठः) an epithet of Śiva.
    -ओजस् a. very mighty or powerful, possessed of great splendour or glory; महौजसा मानधना धनार्चिताः Ki.1.19. (-m.) a great hero or warrior, a champion. (-n.) great vigour.
    -ओजसम् the discus of Viṣṇu (सुदर्शन). (
    -सी) N. of plant (Mar. कांगणी).
    -ओदनी Asparagus Racemosus (Mar. शतावरी).
    -ओषधिः f.
    1 a very efficacious medicinal plant, a sovereign drug.
    -2 the Dūrvā grass.
    -3 N. of various plants ब्राह्मी, श्वेतकण्टकारी, कटुका, अतिविष &c. ˚गणः a collection of great or medicinal herbs:-- पृश्निपर्णी श्यामलता भृङ्गराजः शतावरी । गुड्चा सहदेवी च महौषधिगणः स्मृतः ॥ cf. also सहदेवी तथा व्याघ्री बला चातिबला त्वचा । शङ्खपुष्पी तथा सिंही अष्टमी च सुवर्चला ॥ महौषध्यष्टकं प्रोक्तं....
    -औषधम् 1 a sovereign remedy, panacea.
    -2 ginger.
    -3 garlic.
    -4 a kind of poison (वत्सनाभ).
    -कच्छः 1 the sea.
    -2 N. of Varuṇa.
    -3 a mountain.
    -कन्दः garlic.
    -कपर्दः a kind of shell.
    -कपित्थः 1 the Bilva tree.
    -2 red garlic.
    -कम्बु a. stark naked. (
    -म्बुः) an epithet of Śiva.
    -कर a.
    1 large-handed.
    -2 having a large revenue.
    -कर्णः an epithet of Śiva.
    -कर्मन् a. doing great works. (-m.) an epithet of Śiva.
    -कला the night of the new moon.
    -कल्पः a great cycle of time (1 years of Brahman); Bhāg.7.15.69.
    -कविः 1 a great poet, a classical poet, such as कालिदास, भवभूति, बाण, भारवि &c.
    -2 an epithet of Śukra.
    -कषायः N. of a plant (Mar. कायफळ).
    -कान्तः an epithet of Śiva. (
    -ता) the earth.
    -काय a. big-bodied, big, gigantic, bulky.
    (-यः) 1 an elephant.
    -2 an epithet of Śiva.
    -3 of Viṣṇu.
    -4 of a being attending on Śiva (= नन्दि).
    -कारुणिक a. exceedingly compassionate.
    -कार्तिकी the night of full-moon in the month of Kārtika.
    -कालः 1 a form of Śiva in his character as the destroyer of the world; महाकालं यजेद्देव्या दक्षिणे धूम्रवर्णकम् Kālītantram.
    -2 N. of a cele- brated shrine or temple of Śiva (Mahākāla) (one of the 12 celebrated Jyotirliṅgas) established at Ujjayinī (immortalized by Kālidāsa in his Meghadūta, which gives a very beautiful description of the god, his temple, worship &c., together with a graphic picture of the city; cf. Me.3-38; also R.6.34); महाकालनिवासिनं कालीविलासिनमनश्वरं महेश्वरं समाराध्य Dk.1.1.
    -3 an epithet of Viṣṇu.
    -4 N. of a kind of gourd.
    -5 N. of Śiva's servant (नन्दि). ˚पुरम् the city of Ujjayinī. ˚फलम् a red fruit with black seeds; पक्वं महाकालफलं किलासीत् N.22.29.
    -काली an epithet of Durgā in her terrific form.
    -काव्यम् a great or classical poem; (for a full description of its nature, contents &c., according to Rhetoricians see S. D.559). (The number of Mahākāvyas is usually said to be five:-- रघुवंश, कुमारसंभव, किरातार्जुनीय, शिशुपालवध and नैषधचरित or six, if मेघदूत-- a very small poem or खण़्डकाव्य-- be added to the list. But this enumeration is apparently only traditional, as there are several other poems, such as the भट्टिकाव्य, विक्रमाङ्कदेवचरित, हरविजय &c. which have an equal claim to be considered as Mahākāvyas).
    -कीर्तनम् a house.
    -कुमारः the eldest son of a reigning prince, heir-apparent.
    -कुल, -कुलीन a. of noble birth or descent, sprung from a noble family, nobly born. (
    -लम्) a noble birth or family, high descent.
    -कुहः a species of parasitical worm.
    -कृच्छ्रम् a great penance.
    -केतुः N. of Śiva.
    -केशः, -कोशः 1 an epithet of Śiva.
    -2 a large sheath.
    -क्रतुः a great sacrifice; e. g. a horse-sacrifice; तदङ्गमग्ऱ्यं मघवन् महाक्रतोरमुं तुरङ्गं प्रतिमोक्तुमर्हसि R.3.46.
    -क्रमः an epithet of Viṣṇu.
    -क्रोधः an epithet of Śiva.
    -क्षत्रपः a great satrap.
    -क्षीरः sugar-cane.
    -क्षीरा f. a She-buffalo; Nighaṇṭaratnākara.
    -खर्वः, -र्वम् a high number (ten billions ?).
    -गजः a great elephant; see दिक्करिन्.
    -गणपतिः a form of the god Gaṇeśa.
    -गदः fever.
    -गन्ध a. exceedingly fragrant. (
    -न्धः) a kind of cane. (
    -न्धम्) a kind of sandal- wood. (
    -न्धा) N. of Chāmuṇḍā.
    -गर्तः, -गर्भः -गीतः N. of Śiva.
    -गर्दभगन्धिका N. of a plant, भारङ्गी.
    -गल a. longnecked.
    -गवः Bos gavaeus.
    -गुण a. very efficacious, sovereign (as a medicine); त्वया ममैष संबन्धः कपिमुख्य महागुणः Rām.5.1.12. (
    -णः) a chief quality, cardinal virtue.
    -गुरुः a highly respectable or venerable person; (these are three, the father, mother and preceptor; पिता माता तथाचार्यो महागुरुरिति स्मृतः).
    -गुल्मा the Soma plant.
    -गृष्टिः f. a cow with a large hump.
    -ग्रहः 1 an epithet of Rāhu.
    -2 the sun; महाग्रहग्राहविनष्टपङ्कः Rām.5.5.6.
    -ग्रामः N. of the ancient capital of Ceylon, the modern Māgama.
    -ग्रीवः 1 a camel.
    -2 an epithet of Śiva.
    -ग्रीविन् m. a camel.
    -घूर्णा spirituous liquor.
    -घृतम् ghee kept for a long time (for medicinal purposes).
    -घोष a. noisy, loud-sounding. (
    -षम्) a market, fair. (
    -षः) a loud noise, clamour.
    -चक्रम् the mystic circle in the शाक्त ceremonial.
    -चक्रवर्तिन् m. a universal monarch.
    -चण्डा N. of Chāmuṇḍā.
    -चपला a kind of metre.
    -चमूः f. a large army.
    -छायः the fig-tree.
    -जङ्घः a camel.
    -जटः an epithet of Śiva.
    -जटा 1 a great braid of hair.
    -2 the matted hair of Śiva.
    -जत्रु a. having a great collar-bone. (
    -त्रुः) an epithet of Śiva.
    -जनः 1 a multitude of men, a great many beings, the general populace or public; महाजनो येन गतः स पन्थाः Mb.3.313. 117; आगम्य तु ततो राजा विसृज्य च महाजनम् 6.98.25.
    -2 the populace, mob; विलोक्य वृद्धोक्षमधिष्ठितं त्वया महाजनः स्मेरमुखो भविष्यति Ku.5.7.
    -3 a great man, a distinguished or eminent man; महाजनस्य संसर्गः कस्य नोन्नतिकारकः । पद्मपत्रस्थितं तोयं धत्ते मुक्ताफलश्रियम् Pt.3.6.
    -4 the chief of a caste or trade.
    -5 a merchant, tradesman.
    -जवः an antelope.
    -जातीय a.
    1 rather large.
    -2 of an excellent kind.
    -जालिः, -ली N. of a plant (Mar. सोनामुखी)
    -जिह्वः an epithet of Śiva.
    -ज्ञानिन् m.
    1 a very learned man.
    -2 a great sage.
    -3 N. of Śiva.
    -ज्यैष्ठी the day of fullmoon in the month of Jyeṣṭha; ताभिर्दृश्यत एष यान् पथि महाज्यैष्ठीमहे मन्महे N.15.89; पूर्णिमा रविवारेण महाज्यैष्ठी प्रकीर्तिता Agni P.121.63.
    -ज्योतिस् m. an epithet of Śiva.
    -ज्वरः great affliction.
    -ज्वाल a. very brilliant or shining.
    (-लः) 1 N. of Śiva.
    -2 a sacrificial fire.
    -डीनम् a kind of flight; 'यानं महाडीनमाहुः पवित्रामूर्जितां गतिम्' Mb.8.41.27 (com.).
    -तपस् m.
    1 a great ascetic.
    -2 an epithet of Viṣṇu.
    -तलम् N. of one of the seven lower regions; see पाताल.
    -तारा N. of a Buddhist goddess.
    -तिक्तः the Nimba tree.
    -तिथिः the 6th day of a lunation.
    -तीक्ष्ण a. exceedingly sharp or pungent. (
    -क्ष्णा) the marking- nut plant.
    -तेजस् a.
    1 possessed of great lustre or splendour.
    -2 very vigorous or powerful, heroic. (-m.)
    1 a hero, warrior.
    -2 fire.
    -3 an epithet of Kārtikeya. (-n.) quick-silver.
    -त्याग, -त्यागिन् a. very generous. (-m.) N. of Śiva.
    -दंष्ट्रः a species of big tiger.
    -दन्तः 1 an elephant with large tusks.
    -2 an epithet of Śiva.
    -दण्डः 1 a long arm.
    -2 a severe punishment.
    -दम्भः an epithet of Śiva.
    -दशा the influence exercised (over a man's destiny) by a predominant planet.
    -दानम् the gift of gold equal to one's own weight; अथातः संप्रवक्ष्यामि महादानस्य लक्षणम्.
    -दारु n. the devadāru tree.
    -दुर्गम् a great calamity; Pt.
    -दूषकः a kind of grain.
    -देवः N. of Śiva.
    (-वी) 1 N. of Pārvatī.
    -2 the chief queen.
    -द्रुमः the sacred fig-tree.
    -द्वारम् a large gate, the chief or outer gate of a temple.
    -धन a.
    1 rich.
    -2 expensive, costly; हेमदण्डैर्महाधनैः Rām.7. 77.13.
    (-नम्) 1 gold.
    -2 incense.
    -3 a costly or rich dress.
    -4 agriculture, husbandry.
    -5 anything costly or precious.
    -6 great booty.
    -7 a great battle (Ved.).
    -धनुस् m. an epithet of Śiva.
    -धातुः 1 gold.
    -2 an epithet of Śiva.
    -3 lymph.
    -4 N. of Meru.
    -धी a. having a great understanding.
    -धुर्यः a full-grown draught ox.
    -ध्वजः a camel.
    -ध्वनिक a. dead.
    -नग्नः an athlete; Buddh.
    -नटः an epithet of Śiva; महानटः किं नु...... तनोति...... साम्प्रतमङ्गहारम् N.22.7; महानटबाहुनेव बद्धभुजाङ्केन Vās.
    -नदः a great river.
    -नदी 1 a great river, such as Gaṅgā, Kṛiṣṇā; मन्दरः पर्वतश्चाक्षो जङ्घा तस्य महानदी Mb.8.34.2; संभूयाम्भोधिमभ्येति महानद्या नगापगा Śi.2.1.
    -2 N. of a river falling into the bay of Bengal.
    -नन्दा 1 spirituous liquor.
    -2 N. of a river.
    -3 ninth day of the bright half of the month of Māgha; माघमासस्य या शुक्ला नवमी लोकपूजिचा । महानन्देति सा प्रोक्ता....
    -नरकः N. of one of the 21 hells.
    -नलः a kind of reed.
    -नवमी the ninth day in the bright half of Āśvina, sacred to the worship of Durgā ततो$नु नवमी यस्मात् सा महानवमी स्मृता.
    -नाटकम् 'the great drama', N. of a drama, also called Hanumannāṭaka, (being popularly ascribed to Hanumat); thus defined by S. D.:-- एतदेव यदा सर्वैः पताकास्थानकैर्युतम् । अङ्कैश्च दशभिर्धीरा महानाटकमूचिरे ॥
    -नाडी sinew, tendon.
    -नादः 1 a loud sound, uproar.
    -2 a great drum.
    -3 a thunder-cloud.
    -4 a shell.
    -5 an elephant.
    -6 a lion.
    -7 the ear.
    -8 a camel.
    -9 an epithet of Śiva. (
    -दम्) a musical instrument.
    -नाम्नी 1 N. of a परिशिष्ट of Sāmaveda.
    -2 (pl.) N. of 9 verses of Sāmaveda beginning with विदा मघवन् विदा.
    -नायकः 1 a great gem in the centre of a string of pearls.
    -2 a great head or chief.
    -नासः an epithet of Śiva.
    -निद्र a. fast asleep. (
    -द्रा) 'the great sleep', death.
    -निम्नम् intestines, abdomen.
    -नियमः an epithet of Viṣṇu.
    -निर्वाणम् total extinction of individuality (according to the Buddhists).
    -निशा 1 the dead of night, the second and third watches of the night; महानिशा तु विज्ञेया मध्यमं प्रहरद्वयम्
    -2 an epithet of Durgā.
    -नीचः a washerman.
    -नील a. dark-blue. (
    -लः) a kind of sapphire or emerald; इन्द्रनीलमहानीलमणिप्रवरवेदिकम् Rām.5.9.16; महा- महानीलशिलारुचः Śi.1.16;4.44; R.18.42; Kau. A.2.11. 29. ˚उपलः a sapphire.
    -नृत्यः, -नेत्रः an epithet of Śiva.
    -नेमिः a crow.
    -न्यायः the chief rule.
    -पक्ष a.
    1 having many adherents.
    -2 having a large family or retinue; महापक्षे धनिन्यार्थे निक्षेपं निक्षिपेद् बुधः Ms.8.179.
    (-क्षः) 1 an epithet of Garuḍa.
    -2 a kind of duck. (
    -क्षी) an owl.
    -पङ्क्तिः, -पदपङ्क्तिः a kind of metre.
    -पञ्चमूलम् the five great roots:-- बिल्वो$ग्निमन्थः श्योनाकः काश्मरी पाटला तथा । सर्वैस्तु मिलितैरेतैः स्यान्महापञ्चमूलकम् ॥
    -पञ्चविषम् the five great or deadly poisons:-- शृङ्गी च कालकूटश्च मुस्तको वत्सनाभकः । शङ्खकर्णीति योगो$यं महापञ्चविषाभिधः ॥
    -पटः the skin.
    -पथः 1 chief road, principal street, high or main road; संतानकाकीर्णमहापथं तत् Ku.7.3.
    -2 the passage into the next world, i. e. death.
    -3 N. of certain mountain-tops from which devout persons used to throw themselves down to secure entrance into heaven.
    -4 an epithet of Śiva.
    -5 the long pilgrimage to mount Ke- dāra.
    -6 the way to heaven.
    -7 the knowledge of the essence of Śiva acquired in the pilgrimage to Kedāra.
    -पथिक a.
    1 undertaking great journeys.
    -2 one receiving Śulka (toll) on the high way; cf. Mb.12.76.6 (com. महापथिकः समुद्रे नौयानेन गच्छन् यद्वा महापथि शुल्कग्राहकः)
    -पद्मः 1 a particular high number.
    -2 N. of Nārada.
    -3 N. of one of the nine treasures of Kubera.
    -4 N. of the southernmost elephant supporting the world.
    -5 an epithet of Nanda.
    -6 a Kinnara attendant on Kubera.
    (-द्मम्) 1 a white lotus.
    -2 N. of a city. ˚पतिः N. of Nanda.
    -पराकः a. a particular penance; Hch.
    -पराङ्णः a late hour in the afternoon.
    -पवित्रः an epithet of Viṣṇu.
    -पशुः large cattle; महापशूनां हरणे... दण्डं प्रकल्पयेत् Ms.8.324.
    -पातः a long flight; Pt.2.58.
    -पातकम् 1 a great sin, a heinous crime; ब्रह्महत्या सुरापानं स्तेयं गुर्वङ्गनागमः । महान्ति पातकान्याहुस्तत्संसर्गश्च पञ्चमम् ॥ Ms.1154.
    -2 any great sin or transgression.
    -पात्रः a prime minister.
    -पादः an epithet of Śiva.
    -पाप्मन् a. very sinful or wicked.
    -पुराणम् N. of a Purāṇa; महापुराणं विज्ञेयमेकादशकलक्षणम् Brav. P.
    -पुंसः a great man.
    -पुरुषः 1 a great man, an eminent or distinguished personage; शब्दं महापुरुषसंविहितं निशम्य U. 6.7.
    -2 the Supreme Spirit.
    -3 an epithet of Viṣṇu.
    -पौरुषिकः a worshipper of Viṣṇu; तदहं ते$भिधास्यामि महापौरुषिको भवान् Bhāg.2.1.1.
    -पुष्पः a kind of worm.
    -पूजा great worship; any solemn worship performed on extraordinary occasions.
    -पृष्ठः a camel.
    -पोटगलः a kind of large reed.
    -प्रजापतिः N. of Viṣṇu.
    -प्रतीहारः a chief door-keeper.
    -प्रपञ्चः the great universe.
    -प्रभ a. of great lustre. (
    -भः) the light of a lamp.
    -प्रभुः 1 a great lord.
    -2 a king, sovereign.
    -3 a chief.
    -4 an epithet of Indra.
    -5 of Śiva
    -6 of Viṣṇu.
    -7 a great saint or holy man.
    -प्रलयः 'the great dissolution', the total annihilation of the universe at the end of the life of Brahman, when all the lokas with their inha- bitants, the gods, saints &c. including Brahman himself are annihilated; महाप्रलयमारुत...... Ve.3.4.
    -प्रश्नः a knotty question.
    -प्रसादः 1 a great favour.
    -2 a great present (of food offered to an idol); पादोदकं च निर्माल्यं नैवेद्यं च विशेषतः । महाप्रसाद इत्युक्त्वा ग्राह्यं विष्णोः प्रयत्नतः
    -प्रस्थानम् 1 departing this life, death.
    -2 setting out on a great journey for ending life; इहैव निधनं याम महाप्रस्थानमेव वा Rām.2.47.7 (com. महाप्रस्थानं मरणदीक्षा- पूर्वकमुत्तराभिमुखगमनम्); Mb.1.2.365.
    -प्राणः 1 the hard breathing or aspirate sound made in the pronunciation of the aspirates.
    -2 the aspirated letters themselves (pl.); they are:-- ख्, घ्, छ्, झ्, ठ्, ढ्, थ्, ध्, फ्, भ्, श्, ष्, स्, ह्.
    -3 a raven.
    -प्राणता possession of great strength or essence; अन्यांश्च जीवत एव महाप्राणतया स्फुरतो जग्राह K.
    -प्रेतः a noble departed spirit.
    -प्लवः a great flood, deluge;... क्षिप्तसागरमहाप्लवामयम् Śi.14.71.
    -फल a.
    1 bearing much fruit.
    -2 bringing much reward.
    (-ला) 1 a bitter gourd.
    -2 a kind of spear.
    (-लम्) 1 a great fruit or reward.
    -2 a testicle.
    -फेना the cuttle-fish bone.
    -बन्धः a peculiar position of hands or feet.
    -बभ्रुः a kind of animal living in holes.
    -बल a. very strong; नियुज्यमानो राज्याय नैच्छद्राज्यं महाबलः Rām
    (-लः) 1 wind, storm.
    -2 a Buddha.
    -3 a solid bamboo.
    -4 a palm.
    -5 a crocodile.
    -बला N. of a plant; महाबला च पीतपुष्पा सहदेवी च सा स्मृता Bhāva. P. (
    -लम्) lead. ˚ईश्वरः N. of a Liṅga of Śiva near the modern Mahābaleśwara.
    -बाध a. causing great pain or damage.
    -बाहु a. long-armed, powerful. (
    -हुः) an epithet of Viṣṇu.
    -बि(वि)लम् 1 the atmosphere.
    -2 the heart.
    -3 a water-jar, pitcher.
    -4 a hole, cave.
    -बिसी a variety of skin (चर्म), a product of द्वादशग्राम in the Himālayas.
    -बी(वी)जः an epithet of Śiva.
    -बी (वी)ज्यम् the perinæum.
    -बुध्न a. having a great bottom or base (as a mountain).
    -बुशः barley.
    -बृहती a kind of metre.
    -बोधिः 1 the great intelligence of a Buddha.
    -2 a Buddha.
    -ब्रह्मम्, -ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit.
    -ब्राह्मणः 1 a great or learned Brāhmaṇa.
    -2 a low or contemptible Brāhmaṇa.
    -भटः a great warrior; तदोजसा दैत्यमहाभटार्पितम् Bhāg.
    -भद्रा N. of the river Gaṅgā.
    -भाग a.
    1 very fortunate or blessed, very lucky or prosperous.
    -2 illustrious, distinguished, glo- rious; उभौ धर्मौ महाभागौ Mb.12.268.3; महाभागः कामं नरपतिरभिन्नस्थितिरसौ Ś.5.1; Ms.3.192.
    -3 very pure or holy, highly virtuous; पतिव्रता महाभागा कथं नु विचरिष्यति Mb.4.3.16.
    -भागता, -त्वम्, -भाग्यम् 1 extreme good fortune, great good luck, prosperity.
    -2 great excel- lence or merit.
    -भागवतम् the great Bhāgavata, one of the 18 Purāṇas. (
    -तः) a great worshipper of Viṣṇu.
    -भागिन् a. very fortunate or prosperous.
    -भाण्डम् a chief treasury.
    -भारतम् N. of the celebrated epic which describes the rivalries and contests of the sons of Dhṛitarāṣṭra and Pāṇḍu. (It consists of 18 Parvans or books, and is said to be the composition of Vyāsa; cf. the word भारत also); महत्त्वाद्भारतत्वाच्च महाभारतमुच्यते
    -भाष्यम् 1 a great commentary.
    -2 particularly, the great commentary of Patañjali on the Sūtras of Pāṇini.
    -भासुरः an epithet of Viṣṇu.
    -भिक्षुः N. of Śākyamuni.
    -भीता a kind of sensitive plant (लाजाळू).
    -भीमः an epithet of king Śantanu.
    -भीरुः a sort of beetle or fly.
    -भुज a. long-armed, powerful.
    -भूतम् a great or primary element; see भूत; तस्यैतस्य महाभूतस्य निःश्वसितमेतद्यदृग्वेदः Up.; तं वेधा विदधे नूनं महाभूतसमाधिना R.1. 29; Ms.1.6.
    (-तः) 1 the Supreme Being.
    -2 a great creature.
    -भोगः 1 a great enjoyment.
    -2 a great coil or hood; great winding.
    -3 a serpent. (
    -गा) an epi- thet of Durgā.
    -मणिः 1 a costly or precious jewel; संस्कारोल्लिखितो महामणिरिव क्षीणो$पि नालक्ष्यते Ś.6.5.
    -2 N. of Śiva.
    -मति a.
    1 high-minded.
    -2 clever. (
    -तिः) N. of Bṛihaspati or Jupiter.
    -मत्स्यः a large fish, sea-monster.
    -मद a. greatly intoxicated. (
    -दः) an elephant in rut.
    -मनस्, -मनस्क a.
    1 high-minded, noble- minded, magnanimous; ततो युधिष्ठिरो राजा धर्मपुत्रो महामनाः Mb.4.1.7.
    -2 liberal.
    -3 proud, haughty. (-m) a fabulous animal called शरभ q. v.
    -मन्त्रः 1 any sacred text of the Vedas.
    -2 a great or efficacious charm, a powerful spell.
    -मन्त्रिन् m. the prime-minister, premier.
    -मयूरी N. of Buddhist goddess.
    -मलहारी a kind of Rāgiṇi.
    -महः a great festive procession; Sinhās.
    -महस् n. a great light (seen in the sky).
    -महोपाध्यायः 1 a very great preceptor.
    -2 a title given to learned men and reputed scholars; e. g. महामहो- पाध्यायमल्लिनाथसूरि &c.
    -मांसम् 'costly flesh', especially human flesh; न खलु महामांसविक्रयादन्यमुपायं पश्यामि Māl.4; अशस्त्रपूतं निर्व्याजं पुरुषाङ्गोपकल्पितम् । विक्रीयते महामांसं गृह्यतां गृह्यतामिदम् 5.12 (see Jagaddhara ad loc.).
    -माघी the full-moon day in the month of Māgha.
    -मात्र a.
    1 great in measure, very great or large.
    -2 most excellent, best; वृष्ण्यन्धकमहामात्रैः सह Mb.1.221.27; 5.22.37.
    (-त्रः) 1 a great officer of state, high state- official, a chief minister; (मन्त्रे कर्मणि भूषायां वित्ते माने परिच्छदे । मात्रा च महती येषां महामात्रास्तु ते स्मृताः); Ms. 9.259; गूढपुरुषप्रणिधिः कृतमहामात्रापसर्पः (v. l. महामात्यापसर्पः) पौरजानपदानपसर्पयेत् Kau. A.1.13.9; Rām.2.37.1.
    -2 an elephant-driver or keeper; मदोन्मत्तस्य भूपस्य कुञ्जरस्य च गच्छतः । उन्मार्गं वाच्यतां यान्ति महामात्राः समीपगाः ॥ Pt.1.161.
    -3 a superintendent of elephants.
    (-त्री) 1 the wife of a chief minister.
    -2 the wife of a spiritual teacher.
    -मानसी N. of a Jain goddess.
    -मान्य a. being in great honour with; मकरन्दतुन्दिलानामरविन्दानामयं महामान्यः Bv.1.6.
    -मायः 1 an epithet of Śiva.
    -2 of Viṣṇu.
    -माया 1 worldly illusion, which makes the material world appear really existent.
    -2 N. of Durgā; महामाया हरेश्चैषा यया संमोह्यते जगत् Devīmāhātmya.
    -मायूरम् a particular drug. (
    -री) N. of an amulet and a goddess; Buddh.
    -मारी 1 cholera, an epidemic.
    -2 an epithet of Durgā.
    -मार्गः high road, main street. ˚पतिः a superintendent of roads.
    -मालः N. of Śiva.
    -माहेश्वरः a great worshipper of Maheśvara or Śiva.
    -मुखः a crocodile.
    -मुद्रा a parti- cular position of hands or feet (in practice of yoga).
    -मुनिः 1 a great sage.
    -2 N. of Vyāsa.
    -3 an epithet of Buddha.
    -4 of Agastya.
    -5 the coriander plant. (
    -नि n.)
    1 coriander seed.
    -2 any medicinal herb or drug.
    -मूर्तिः N. of Viṣṇu.
    -मूर्धन् m. an epithet of Śiva.
    -मूलम् a large radish. (
    -लः) a kind of onion.
    -मूल्य a. very costly. (
    -ल्यः) a ruby.
    -मृगः 1 any large animal.
    -2 an elephant,
    -3 the fabulous animal called शरभ.
    -मृत्युः, -मेधः N. of Śiva.
    -मृत्युंजयः a kind of drug.
    -मृधम् a great battle.
    -मेदः the coral tree; महामेदाभिधो ज्ञेयः Bhāva. P.
    -मेधा an epithet of Durgā.
    -मोहः great infatuation or confusion of mind. (ससर्ज) महामोहं च मोहं च तमश्चाज्ञानवृत्तयः Bhāg.3.12.2. (
    -हा) an epithet of Durgā.
    -यज्ञः 'a great sacrifice', a term applied to the five daily sacrifices or acts of piety to be performed by a house-holder; अध्यापनं ब्रह्मयज्ञः पितृयज्ञस्तु तर्पणम् । होमो दैवो (or देवयज्ञः) बलिर्भौतो (or भूतयज्ञः) नृयज्ञो$तिथिपूजनम् ॥ Ms.3.7,71, (for explanation, see the words s. v.).
    -2 N. of Viṣṇu.
    -यमकम् 'a great Yamaka', i. e. a stanza all the four lines of which have exactly the same words, though different in sense; e. g. see Ki.15.52, where विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणाः has four different senses; cf. also बभौ मरुत्वान् विकृतः समुद्रः Bk.1.19.
    -यशस् a. very famous, renowned, celebrated.
    -यात्रा 'the great pilgrimage', the pilgrimage to Benares.
    -यानम् N. of the later system of Buddhist teaching, firstly promul- gated by Nāgārjuna (opp. हीनयान).
    -याम्यः an epi- thet of Viṣṇu.
    -युगम् 'a great Yuga', consisting of the four Yugas of mortals, or comprising 4,32, years of men.
    -योगिन् m.
    1 an epithet of Śiva.
    -2 of Viṣṇu.
    -3 a cock.
    -योनिः f. excessive dilation of the female organ.
    -रक्तम् coral.
    -रङ्गः a large stage.
    -रजतम् 1 gold; उच्चैर्महारजतराजिविराजितासौ Śi.4.28.
    -2 the thorn-apple.
    -रजनम् 1 safflower.
    -2 gold.
    -3 turmeric; तस्य हैतस्य पुरुषस्य रूपं यथा महारजनं वासः Bṛi. Up.2.3.6.
    -रत्नम् 1 a precious jewel; वज्रं मुक्ता प्रवालं च गोमेदश्चेन्द्रनीलकः ॥ वैडूर्यः पुष्करागश्च पाचिर्माणिक्यमेव च । महारत्नानि चैतानि नव प्रोक्तानि सूरिभिः ॥ Śukra.4.155-56.
    -रथः 1 a great chariot.
    -2 a great warrior or hero; द्रुपदश्च महारथः Bg.1.4; कुतः प्रभावो धनंजयस्य महारथजयद्रथस्य विपत्तिमुत्पादयितुम् Ve.2; दशरथः प्रशशास महारथः R.9.1; Śi.3.22; (a महारथ is thus defined:-- एको दशसहस्राणि योधयेद्यस्तु धन्विनाम् ॥ शस्त्रशास्त्र- प्रवीणश्च विज्ञेयः स महारथः ॥).
    -3 desire, longing; cf. मनोरथ.
    -रवः a frog.
    -रस a. very savoury.
    (-सः) 1 a sugar- cane.
    -2 quicksilver.
    -3 a precious mineral.
    -4 the fruit of the date tree.
    -5 any one of the eight substan- ces given below:-- दरदः पारदं शस्ये वैक्रान्तं कान्तमभ्रकम् । माक्षिकं विमलश्चेति स्युरेते$ष्टौ महारसाः ॥ (
    -सम्) sour ricewater.
    -राजः 1 a great king, sovereign or supreme ruler; पञ्चाशल्लक्षपर्यन्तो महाराजः प्रकीर्तितः Śukra.1.184.
    -2 a respect- ful mode of addressing kings or other great personages (my lord, your majesty, your highness); इति सत्यं महाराज बद्धो$स्म्यर्थेन कौरवैः Mb.
    -3 a deified Jaina teacher.
    -4 a fingernail. ˚अधिराजः a universal emperor, para- mount sovereign. ˚चूतः a kind of mango tree.
    -राजिकः N. of Viṣṇu.
    -राजिकाः (m. pl.) an epithet of a class of gods (said to be 22 or 236 in number.).
    -राज्यम् the rank or title of a reigning sovereign.
    -राज्ञी 1 the reigning or chief queen, principal wife of a king.
    -2 N. of Durgā.
    -रात्रम् midnight, dead of night.
    -रात्रिः, -त्री f.
    1 see महाप्रलय; ब्रह्मणश्च निपाते च महाकल्पो भवेन्नृप । प्रकीर्तिता महारात्रिः.
    -2 midnight.
    -3 the eighth night in the bright half of Āśvina.
    -राष्ट्रः 'the great kingdom', N. of a country in the west of India, the country of the Marāṭhās.
    -2 the people of Mahārāṣṭra; the Marāṭhās (pl.). (
    -ष्ट्री) N. of the principal Prākṛita; dialect, the language of the people of the Mahārāṣṭra; cf. Daṇḍin:-- महाराष्ट्राश्रयां भाषां प्रकृष्टं प्राकृतं विदुः Kāv.1.34.
    -रिष्टः a kind of Nimba tree growing on mountains.
    -रुज्, -ज a. very painful.
    -रुद्रः a form of Śiva.
    -रुरुः a species of antelope.
    -रूप a. mighty in form.
    (-पः) 1 an epithet of Śiva.
    -2 resin.
    -रूपकम् a kind of drama.
    -रेतस् m. an epithet of Śiva.
    -रोगः a dangerous illness, grievous malady; (these are eight:-- उन्मादो राजयक्ष्मा च श्वासस्त्वग्दोष एव च । मधुमेहश्चाश्मरी च तथो- दरभगन्दरौ ॥).
    -रौद्र a. very dreadful. (
    -द्री) an epithet of Durgā.
    -रौरवः N. of one of the 21 hells; Ms.4.88-9.
    -लक्ष्मी 1 the great Lakṣmī, or Śakti of Nārāyaṇa; सेवे सैरिभमर्दिनीमिह महालक्ष्मीं सरोजस्थिताम्.
    -2 a young girl who represents the goddess Durgā at the Durgā festival.
    -लयः 1 a great world destruction.
    -2 the Supreme Being (महदादीनां लयो यस्मिन्).
    -लिङ्गम् the great Liṅga or Phallus. (
    -ङ्गः) an epithet of Śiva.
    -लोलः a crow.
    -लोहम् a magnet.
    -वंशः N. of a wellknown work in Pali (of the 5th century).
    -वक्षस् m. epithet of Śiva.
    -वनम् a large forest in Vṛindāvana.
    -वरा Dūrvā grass.
    -वराहः 'the great boar', an epithet of Viṣṇu in his third or boar incarnation.
    -वर्तनम् high wages;
    -वल्ली 1 the Mādhavī creeper.
    -2 a large creeping plant.
    -वसः the porpoise.
    -वसुः silver; Gīrvāṇa.
    -वाक्यम् 1 a long sentence.
    -2 any continuous composition or literary work.
    -3 a great proposition, principal sentence; such as तत्त्वमसि, ब्रह्मैवेदं सर्वम् &c.
    -4 a complete sentence (opp. अवान्तरवाक्य q. v.); न च महावाक्ये सति अवान्तरवाक्यं प्रमाणं भवति ŚB. on MS.6.4.25.
    -वातः a stormy wind, violent wind; महावाता<?>तैर्महिषकुलनीलैर्जलधरैः Mk.5.22.
    -वादिन् m. a great or powerful disputant.
    -वायुः 1 air (as an element).
    -2 stormy wind, hur- ricane, tempest.
    -वार्तिकम् N. of the Vārtikas of Kātyāyana on Pāṇini's Sūtras.
    -विडम् a kind of factitious salt.
    -विदेहा N. of a certain वृत्ति or condition of the mind in the Yoga system of philosophy.
    -विद्या the great lores; काली तारा महाविद्या षोडशी भुवनेश्वरी । भैरवी छिन्नमस्ता च विद्या धूमवती तथा । बगला सिद्धविद्या च मातङ्गी कमला- त्मिका । एता दश महाविद्याः... ॥
    -विपुला a kind of metre.
    -विभाषा a rule giving a general option or alternative; इति महाविभाषया साधुः.
    -विभूतिः an epithet of Śiva.
    -विषः a serpent having two mouths.
    -विषुवम् the vernal equinox. ˚संक्रान्तिः f. the vernal equinox (the sun's entering the sign Aries).
    -विस्तर a. very extensive or copious.
    -वीचिः N. of a hell.
    -वीरः 1 a great hero or warrior.
    -2 a lion.
    -3 the thunderbolt of Indra.
    -4 an epithet of Viṣṇu.
    -5 of Garuḍa.
    -6 of Hanumat.
    -7 a cuckoo.
    -8 a white horse.
    -9 a sacrificial fire.
    -1 a sacrificial vessel.
    -11 a kind of hawk. ˚चरितम् N. of a celebrated drama by Bhavabhūti.
    -वीर्य a. of great valour, very powerful.
    (-र्यः) 1 N. of Brah- man.
    -2 the Supreme Being. (
    -र्या) the wild cotton shrub.
    -2 an epithet of संज्ञा, the wife of the sun.
    -वृषः a great bull.
    -वेग a.
    1 very swift or fleet.
    (-गः) 1 great speed, excessive velocity.
    -2 an ape.
    -3 the bird Garuḍa.
    -वेघः a particular position of hands or feet (in the practice of Yoga).
    -वेल a. billowy.
    -व्याधिः f.
    1 a great disease.
    -2 a very bad kind of leprosy (black leprosy).
    -व्याहृतिः f. a great mystical word, i. e. भूर्, भुवस् and स्वर्.
    -व्रत a. very devotional, rigidly observing vows.
    (-तम्) 1 a great vow, a great reli- gious observance; a vow for not taking even water for a month; महाव्रतं चरेद्यस्तु Mb.12.35.22 (com. महाव्रतं मासमात्रं जलस्यापि त्यागः).
    -2 any great or funda- mental duty; प्राणैरपि हिता वृत्तिरद्रोहो व्याजवर्जनम् । आत्मनीव प्रियाधानमेतन्मैत्रीमहाव्रतम् Mv.5.59; क्रतौ महाव्रते पश्यन् ब्रह्मचारी- त्वरीरतम् N.17.23.
    -व्रतिन् m.
    1 a devotee, an ascetic.
    -2 an epithet of Śiva.
    -शक्तिः 1 an epithet of Śiva.
    -2 of Kārtikeya.
    -शङ्कुः the sine of the sun's eleva- tion.
    -शङ्खः 1 a great conch-shell; पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं Bg.1.15; महाशङ्खमयी माला ताराविद्याजपे प्रिया Tantra.
    -2 the temporal bone, forehead.
    -3 a human bone.
    -4 a particular high number.
    -5 one of Kubera's treasures.
    -शठः a kind of thorn-apple.
    -शब्द a. making a loud sound, very noisy, boisterous.
    -शल्कः a kind of sea- crab or prawn; Ms.3.272.
    -शालः a great householder.
    -शालिः a kind of large and sweetsmelling rice.
    -शाल्वणम् ('great fomentation') N. of a remedy; Suśr.
    -शासन a.
    1 exercising great power.
    -2 whose commands are great; त्रैलोक्यघिपतित्वमेव विरसं यस्मिन् महा- शासने Bh.3.8.
    (-नम्) 1 the knowledge of Brahma as expounded in the Upaniṣadas.
    -2 great order of government.
    -शिरस् m. a kind of serpent.
    -शिवरात्रिः N. of a festival on the 14th day of the dark half of Māgha,
    -शुक्तिः f. a pearl-shell.
    -शुक्ला an epithet of Sarasvatī.
    -शुभ्रम् silver.
    -शूद्रः (-द्री f.)
    1 a Sūdra in a high position.
    -2 a cowherd.
    -3 an upper servant. (
    -द्री) a female cow-keeper. (
    -द्रा) a Śudra woman in a high position.
    -शून्यम् a particular mental condi- tion of a Yogin.
    -शृङ्गः 1 a species of stag.
    -2 the शरभ animal.
    -श्मशानम् an epithet of Benares.
    -श्यामा the Sissoo tree. (Mar. शिसवी).
    -श्रमणः 1 an epithet of Buddha.
    -2 a Jain monk.
    -श्लक्ष्णा sand.
    -श्वासः a kind of asthma.
    -श्वेता 1 an epithet of Sarasvatī.
    -2 of Durgā.
    -3 white sugar.
    -संहिता great combi- nation.
    -संक्रान्तिः f. the winter solstice.
    -सती a very chaste woman.
    -सत्ता absolute existence.
    -सत्यः an epithet of Yama.
    -सत्त्व a.
    1 noble.
    -2 very strong or powerful.
    -3 just, righteous.
    (-त्त्वः) 1 a large animal.
    -2 N. of Sākyamuni.
    -3 an epithet of Kubera.
    -संधिविग्रहः the office of the minister of peace and war.
    -सन्नः an epithet of Kubera.
    -सन्निः m. (in music) a kind of measure.
    -समुद्रः the great ocean.
    -सर्गः a great or completely new creation (after a complete destruction of the world).
    -सर्जः the bread- fruit or jack-tree.
    -साधनभागः a great executive officer.
    -सांतपनः a kind of very rigid penance; see Ms.11. 218.
    -सांधिविग्रहिकः a minister of peace and war.
    -सामन्तः a great vassal.
    -सामान्यम् the widest genera- lity.
    -सारः a kind of Khadira tree.
    -सारथिः an epithet of Aruṇa.
    -साहसम् great violence or outrage, great audacity.
    -साहसिकः a dacoit, highwayman, a daring robber.
    -सिंहः the fabulous animal called Śarabha.
    -सिद्धिः f. a kind of magical power.
    -सुखम् 1 great pleasure.
    -2 copulation. (
    -खः) a Buddha.
    -सुगन्धम् a fragrant unguent.
    -सुगन्धिः a kind of antidote.
    -सुधा silver; Gīrvāṇa.
    -सुभिक्षम् good times.
    -सूक्तः the composer of the great Sūktas or hymns of the 1th Maṇḍala of the Ṛigveda.
    -सूक्ष्मा sand.
    -सूतः a mili- tary drum.
    -सेनः 1 an epithet of Kārtikeya; महासेन- प्रसूतिं तद्ययौ शरवणं महत् Rām.7.16.1.
    -2 the commander of a large army. (
    -ना) a great army.
    -स्कन्धः a camel.
    -स्थली the earth.
    -स्थानम् a great position.
    -स्नेहः a combination of the 4 kinds of fat.
    -स्मृतिः the Ṣaḍaṅgas and Smṛitis; महास्मृतिं पठेद्यस्तु तथैवानुस्मृतिं शुभाम् Mb.12.2.3.
    -स्रोतस् n. the bowels.
    -स्रग्विन् m. an epithet of Śiva.
    -स्वनः a kind of drum.
    -हंसः an epithet of Viṣṇu.
    -हविस् n. clarified butter.
    -हस्तः an epithet of Śiva.
    -हासः a loud or boisterous laughter, cachinnation.
    -हिमवत् m. N. of a mountain.
    -ह्रस्वा N. of a plant (Mar. कुहिली).

    Sanskrit-English dictionary > महा _mahā

  • 17 स्त्री _strī

    स्त्री [स्त्यायेते शुक्रशोणिते यस्याम्]
    1 A woman; श्रुतं दृष्टं स्पृष्टं स्मृतमि नृणां ह्लादजननं न रत्नं स्त्रीभ्यो$न्यत् क्वचिदपि कृतं लोकपतिना । तदर्थं धर्मार्थो विभववरसौख्यानि च ततो गृहे लक्ष्म्यो मान्याः सततमबला मानविभवैः ॥ Subh. Ratn.
    -2 A female of any animal; गजस्त्री, हरिणस्त्री &c.; स्त्रीणामशिक्षितपटुत्वममानुषीषु Ś.5.22.
    -3 A wife; स्त्रीणां भर्ता धर्मदाराश्च पुंसाम् Māl.6.18; Me.28.
    -4 A white ant.
    -5 The Priyaṅgu plant.
    -6 The feminine gender, or a word used in that gender; आपः स्त्रीभूम्नि Ak.
    -Comp. -आगारः, -रम् a harem, the women's apartments.
    -अध्यक्षः a chamberlain.
    -अभिगमनम् sexual intercourse.
    -आजीवः 1 one who lives by his wife.
    -2 one who lives by keeping women for prostitu- tion; Ms.11.63.
    -करणम् sexual connection.
    -कामः 1 desire of intercourse with woman, fondness for women.
    -2 desire of a wife.
    -कार्यम् 1 the business of women.
    -2 attendance on women or women's apartments; वैदेहकानां स्त्रीकार्यं मागधानां वणिक्पथः Ms.1.47.
    -कितवः a deceiver or seducer of women.
    -कुमारम् a woman and child.
    -कुसुमम् menses, the menstrual exeretion in women.
    -कृतम् sexual connection.
    -कोशः a dagger.
    -क्षीरम् mother's milk; आरण्यानां च सर्वेषां मृगाणां माहिषं विना । स्त्रीक्षीरं चैव वर्ज्यानि... Ms.5.9.
    -ग a. cohabiting with women.
    -गवी a milch-cow.
    -गुरुः a female Guru or priestess.
    -गृहम् = स्त्र्यगार q. v.
    -ग्राहिन् (in law) acce- pting the guardianship over a woman.
    -घोषः dawn, day-break.
    -घ्नः the murderer of a woman; Ms.9.232.
    -चरितम्, -त्रम् the doing of women.
    -चिह्नम् 1 any mark or characteristic of the female sex.
    -2 the female organ, vulva.
    -चौरः a seducer of women, libertine.
    -जननी a woman who brings forth only daughters; Ms.9.81.
    -जातिः f. woman-kind, female sex.
    -जितः a hen-pecked husband; स्त्रीजितस्पर्शमात्रेण सर्व पुण्यं विनश्यति Śabdak; मृष्यन्ति ये चोपपतिं स्त्रीजितानां च सर्वशः (तेषामन्नं न भुञ्जति) Ms.4.217.
    -देहार्धः N. of Śiva.
    -धनम् a woman's private property over which she exercises independent control; it is of six kinds:-- अध्यग्न्यध्यावहनिकं दत्तं च प्रीति- कर्मणि । भ्रातृमातृपितृप्राप्तं ष़ड्विधं स्त्रीधनं स्मृतम् ॥ or according to others:-- पितृमातृपतिभ्रातृदत्तमध्यग्न्युपायनम् । आधिवेदनिकाद्यं च स्त्रीधनं परिकीर्तितम्; see also अन्वाधेयम्, बन्धुदत्तम्, यौतकम्, सौदायिकम्, शुल्कम्, पारिणाय्यम्, लावण्यार्जितम् and पादवन्दनिकम्.
    -धर्मः 1 the duty of a woman or wife.
    -2 the laws concerning women; Ms.1.114.
    -3 menstruation.
    -4 copulation.
    -धर्मिणी a woman in her course; स्त्रीधर्मिणी वेपमाना शोणितेन समुक्षिता । एकवस्त्रा विकृष्टास्मि दुःखिता कुरुसंसदि ॥ Mb.3.12.62.
    -धवः a man.
    -ध्वजः 1 the female of any animal.
    -2 an elephant.
    -नाथ a. one protected by a woman.
    -निबन्धनम् a woman's peculiar sphere of action or province; domestic duty, housewifery.
    -पण्योपजीविन् m. see स्त्र्याजीवः above.
    -परः a woman- lover, lecher, libertine.
    -पिशाची a fiend-like wife.
    -पुंस् a woman who had become a man.
    -पुंसौ m. du.
    1 wife and husband.
    -2 male and female; स्त्रीपुंसावात्मभागौ ते भिन्नमूर्तेः सिसृक्षया Ku.2.7.
    -पुंसलक्षणा a hermaphro- dite.
    -पुंधर्मः the law regulating the duties of man and wife.
    -पुरम् the women's apartment.
    -पुष्पम् the men- strual excretion.
    -पूर्वः = स्त्रीजितः q. v.; स्त्रीपूर्वाः काण्डपृष्ठाश्च...... (श्राद्धे नार्हन्ति) Mb.13.23.22.
    -प्रत्ययः a feminine affix (in gram.)
    -प्रसंगः (excessive) intercourse with women.
    -प्रसूः f. a woman who brings forth only dau- ghters; Y.1.73.
    -प्रिय a. loved by women. (
    -यः) the mango tree.
    -बन्धः the sexual union.
    -बाध्यः one who suffers himself to be troubled by a woman.
    -बुद्धिः f.
    1 the female understanding.
    -2 the counsel of a woman, female advice; स्त्रीबुद्धिः प्रलयंगता (प्रलयावहा) Subhāṣ.
    -भोगः sexual intercourse.
    -मन्त्रः a female stra- tagem, woman's counsel.
    -माया women's craft.
    -मुखपः the Aśoka tree.
    -यन्त्रम् a machine-like woman, ma- chine in the form of a woman; स्त्रीयन्त्रं केन लोके विषममृ- तमयं धर्मनाशाय सृष्टम् Pt.1.191.
    -रजस् menstruation.
    -रञ्जनम् betel.
    -रत्नम् 1 an excellent woman; स्त्रीरत्नेषु ममोर्वशी प्रियतमा यूथे तवेयं वशा V.4.25.
    -2 N. of Lakṣmī.
    -राज्यम् the kingdom of women.
    -लम्पट a. desirous of women.
    -लिङ्गम् 1 the feminine gender (in gram.)
    -2 any mark of the female sex (as breast &c.).
    -3 the female organ.
    -लौल्यम् fondness for women.
    -वशः sub- missiveness to a wife, subjection to women.
    -वासः an ant-hill.
    -विधेय a. governed by a wife, uxorious; संनिवेश्य सचिवेष्वतःपरं स्त्रीविधेयनवयौवनो$भवत् R.19.4.
    -विवाहः contracting marriage with a woman; अष्टाविमान् समानेन स्त्रीविवाहान्निबोधत Ms.3.2.
    -विषयः sexual connection.
    -व्रणः the female organ.
    -शौण्ड a. fond of women.
    -संसर्गः female company.
    -संस्थान a. having a female shape; स्त्रीसंस्थानं चाप्यरस्तीर्थमारादुत्क्षिप्यैनां ज्योतिरेकं तिरो$भूत् Ś.5.3.
    -संगः attachment to women, or intercourse with women.
    -संग्रहणम् 1 the act of embracing a wo- man (improperly).
    -2 adultery, seduction.
    -सभम् an assembly of women.
    -संबन्धः 1 matrimonial alliance with a woman.
    -2 connection by marriage.
    -3 rela- tion to women.
    -सेवा Devotion or addiction to women.
    -स्वभावः 1 the nature of women.
    -2 a eunuch.
    -हत्या the murder of a woman.
    -हन्तृ the murderer of a woman; स्त्रीहन्तॄंश्च न संवसेत् Ms.11.19.
    -हरणम् 1 the forcible abduction of women.
    -2 rape.
    -हारिन् m. a ravisher or seducer (of women).

    Sanskrit-English dictionary > स्त्री _strī

  • 18 अन्नम् _annam

    अन्नम् [अद्-क्त; अनित्यनेन, अन्-नन्; according to Yāska from अद्, अद्यते अत्ति च भूतानि; or from आ-नम्, आ आभि मुख्येन ह्येतन्नतं प्रह्वीभूतं भवति भोजनाय भूतानाम्]
    1 Food (in general); अद्यते$त्ति च भूतानि तस्मादन्नं तदुच्यते Tait. Up.; मदो$सृङ्मांसमज्जास्थि वदन्त्यन्नं मनीषिणः Ms.3.8.182; अहमन्नं भवान् भोक्ता H.1.51. I am your prey &c.; चराणामन्नमचराः Ms.5.29.
    -2 Food as representing the lowest form in which the Supreme Soul is manifested, being the coarsest and last of the 5 vestures (कोश) in which the soul is clothed and passes from body to body in the long process of metempsychosis - "the nutrimentitious vesture or visible body in the world of sense" (स्थूल- शरीर called अन्नमयकोश).
    -3 Boiled rice; अन्नेन व्यञ्जनम् P. II.1.34.
    -4 Corn (bread corn); ता (आपः) अन्नम- सृजन्त तस्माद्यत्र क्व च वर्षति तदेव भूयिष्ठमन्नं भवति Ch. Up. 6.2.4.; आदित्याज्जायते वृष्टिर्वृष्टेरन्नं ततः प्रजाः Ms.3.76; कृत˚ 9.219;1.86,12.65.
    -5 Water.
    -6 Earth (पृथिव्या अन्नहेतुत्वादन्नशब्दवाच्यता).
    -7 N. of Viṣṇu.
    -न्नः The sun (स हि अन्नहेतुवृष्टिहेतुः).
    -Comp. -अकालः = अनाकाल q. v.
    -अत्तृ, -आदिन्, -आहारिन् eating food.
    -अद a. eating food.
    -2 having a good appetite (दीप्ताग्नि).
    (-दः) N. of Viṣṇu.
    -अद्यम् proper food, food in general; कुर्यादहरहः श्राद्धमन्नाद्येनोदकेन वा Ms.3.82,4.112, 11.144. अन्नाद्येन प्रजापतिः (तृप्तः) Mb.3.2.68.
    -आच्छा- दनम्, -वस्त्रम् food and clothing, food and raiment, the bare necessaries of life.
    -आयुः (अन्नायु) consisting of, living by, food; desirous of food (अन्नबन्धनः, अन्नजीवनः).
    -काम a. desirous of food; स इद्भोजो यो गृहवे ददात्यन्नकामाय Rv.1.117.3.
    -कालः hour of dinner; meal-time.
    -किट्टः = ˚मल q. v.
    -कूटः a large heap of boiled rice.
    -कोष्ठकः 1 a cupboard; granary.
    -2 Viṣṇu.
    -3 the sun.
    -गतिः f. the passage of food, gullet (cf. बहिः- स्रोतस्).
    -गन्धिः dysentery, diarrhoea.
    -ज, जात a. produced from food as the primitive substance.
    -जम् rice-gruel of three days.
    -जा f. a hickup.
    -जलम् food and water, bare subsistence.
    -तेजस् a. having the vigour caused by food.
    -द, -दातृ, -दायिन्, -प्रद a.
    1 giving food. वारिदस्तृप्तिमाप्नोति सुखमक्षय्यमन्नदः Ms.4.229.
    -2 epithet of Śiva.
    -दा N. of Durgā or Annapūrṇā.
    -दासः [अन्नेन पालितो दासः शाक. त.] a servant who works for food only, one who becomes a servant or slave by getting food only.
    -देवता the deity supposed to preside over articles of food.
    -दोषः 1 sin arising from eating prohibited food; Ms.5.4.
    -2 a defect in the food eaten; derangement of food or the humours of the body; आलस्यादन्नदोषाच्च मृत्युर्विप्राञ् जिघांसति Ms.5.4.
    -द्वेषः dislike of food, loss of appetite.
    -पतिः lord or possessor of food, epithet of Savitṛ, Agni, and Śiva. अन्नपते$न्नस्य नो देहि Tait. Saṁ.11.83;34.58.
    -पाकः cooking of food; digestion of food; (by the fire in the stomach).
    -पू a. purifying food, epithet of the Sun.
    -पूर्ण a. filled with, possessed of, food. (
    -र्णा) a form of Durgā (the goddess of plenty); ˚ईश्वरी N. of Durgā or a form of Bhairavī.
    -पेयम् = वाज- पेयम् q. v.
    -प्रलय a. being dissolved into food after death.
    -प्राशः, प्राशनम् the ceremony of giving a new-born child food to eat for the first time, one of the 16 Saṁs- kāras performed between the 5th and 8th month (usually in the sixth, Ms.2.34) with preliminary obla- tions to fire (Mar.उष्टावण); षष्ठे$न्नप्राशन मासि Ms.2.34; Y.1.12.
    -ब्रह्मन्, -आत्मन् m. Brahman as represented by food.
    -भक्त a. [अन्नार्थं भक्तः दासः] = अन्नदास q. v.
    -भुज् a. eating food, epithet of Śiva.
    -मय a. see below.
    -मलम् 1 excrement, faeces; P.VI.1.148 Sk.
    -2 spirituous liquor; सुरा वै मलमन्नानाम् Ms.11.93.
    -रक्षा precautions as to eating food.
    -रसः essence of food, chyle; food and drink, nutriment; नानाविधानन्नरसान् वन्यमूलफलाश्रयान् । तेभ्यो ददौ Rām.
    -वत् a. possessed of food; अन्नवान्त्सन् रफितायोपज- ग्मुषे Rv.1.117.2.
    -वस्त्रम् = ˚आच्छादनम् q. v.
    -विकारः. 1 transformation of food, assimilation.
    -2 disorder of the stomach caused by indigestion.
    -3 seminal discharge (of man); semen itself; cf. अन्नाद्रेतः संभवति.
    -विद् a. acquiring food; कार्षीवणा अन्नविदो न विद्यया Av.6.116.1.
    -व्यवहारः the law or custom relating to food; i. e. the custom of eating together or not with other persons.
    -शेषः leavings of food, offal.
    -संस्कारः consecration of food.
    -होमः a sacrifice (with 1 materials) connected with the Aśvamedha sacrifice.

    Sanskrit-English dictionary > अन्नम् _annam

  • 19 अपीतिः _apītiḥ

    अपीतिः f.
    1 Entering into, approaching. पुरा यत् सूर- स्तमसो अपीते Rv.1.121.1.
    -2 Dissolution, destruction, loss.
    -3 Destruction of the world (प्रलय); अपीतौ तद्वत् प्रसङ्गादसमञ्जसम् Br. Sūtra II.1.8.
    -4 Encountering, joining in battle.

    Sanskrit-English dictionary > अपीतिः _apītiḥ

  • 20 अवधानम् _avadhānam

    अवधानम् 1 Attention, अवधानपरे चकार सा प्रलयान्तो- न्मिषिते विलोचने Ku.4.2; अवधानं दीयमानं प्रार्थये Ve.1; intentness, attentiveness; दत्तावधानः शृणोति hears atten- tively.
    -2 Devotion, care, carefulness; अवधानात् carefully or attentively; शृणुत जना अवधानात् क्रियामिमां कालिदासस्य V.1.2. v. l.

    Sanskrit-English dictionary > अवधानम् _avadhānam

Страницы

См. также в других словарях:

  • Пралая — (санскр. प्रलय, pralaya IAST, «разрушение»)  в космологии индуизма  период отсутствия активности во Вселенной, наступающий после каждой манвантары.[1] …   Википедия

  • Махапралая — Пралая (санскр. प्रलय, pralaya?, «разрушение») в космологии индуизма период отсутствия активности во Вселенной, когда в непроявлённой потенции пребывают все умы за исключением абсолютно пробужденных, наступающий после каждой манвантары. Длится 4… …   Википедия

  • Pralaya — (devanāgarī : प्रलय) est un terme sanskrit qui signifie « dissolution », « destruction » ou « anéantissement »[1]. Dans la cosmogonie hindoue, on distingue quatre sortes de pralaya : naimittika pralaya,… …   Wikipédia en Français

  • Mahadevshastri Joshi — (Devanagari: महादेवशास्त्री जोशी) (January 12, 1906 December 12, 1992) was a Marathi writer. Joshi was born on January 12, 1906 in the town of Ambede in Goa. He received the epithets shastri (शास्त्री) and pandit (पंडित) following his education… …   Wikipedia

  • Mugdha Vaishampayan — Background information Birth name Mugdha Bhagwan Vaishampayan Born April 5, 2000 (2000 04 05) (age 11) …   Wikipedia

  • anna-pralaya — अन्नप्रलय …   Indonesian dictionary

  • brahma-pralaya — ब्रह्मप्रलय …   Indonesian dictionary

  • daina-pralaya — दैनप्रलय …   Indonesian dictionary

  • jalá-pralaya — जलप्रलय …   Indonesian dictionary

  • khaṇḍa-pralaya — खण्डप्रलय …   Indonesian dictionary

  • mahā́-pralaya — महाप्रलय …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»