-
1 ыттар
-
2 аһыттар
-
3 баҕар
модальное сл. 1) может, может быть, возможно; баҕар бу киэһэ кэлиэҕэ возможно, вечером он придёт; баҕар буолуо может быть, возможно, вероятно; ср. өҥөтөр; 2) допустим, предположим; например, к примеру; хоть; баҕар, саанан да ыт, кини уһуктуо суоҕа хоть из ружья пали, он не проснётся; ханна да олоруохха үчүгэй буолла, баҕар биһиги Сахабыт да сирин ылыаҕыҥ везде жить стало хорошо, взять, например, нашу Якутию; 3) пусть, хоть, даже; баҕар үҥтүн пусть жалуется; баҕар, бары да барыҥ хоть все уходите; баҕар кыыһыр ну и сердись; баҕар буоллун пусть; так и быть; ср. баҕардаҕына, баҕардар.————————желать, хотеть чего-л., стремиться к чему-л.; аһыахпын баҕарабын я хочу есть; туохха баҕараҕын? чего ты хочешь?; туохха да баҕарбаппын я ничего не хочу; баҕарбыт маска ыттар погов. кто очень хочет, тот и на дерево полезет (соотв. охота пуще неволи). -
4 гильдия
ист. гильдия; атыыһыттар гильдиялара купеческая гильдия. -
5 забастовкаһыт
забастовщик; забастовкаһыттар модьуйуулара требования забастовщиков. -
6 конкурс
конкурс; аһаҕас конкурс открытый конкурс; үрдүк уөрэххэ ылыы конкурса конкурс в вузы; ырыаһыттар конкурстара конкурс солистов; конкруһу биллэр= объявить конкурс. -
7 муомахтас
совм.-взаимн. от муомахтаа=; ыттар охсуһан бэйэ-бэйэлэрин муомахтастылар собаки в драке перегрызли друг другу горло. -
8 ньаргыар
1) захлёбывающийся звук (издаваемый при сильном возбуждении); ыттар ньаргыар бөҕөнү түһэрдилэр собаки дружно возбуждённо залаяли; 2) громкая брань, ругань; туох ньаргыара турда? что там за крик? -
9 сүрэх
1) сердце || сердечный; сүрэх тэбиитэ биение сердца; сүрэх ыарыыта болезнь сердца; сүрэх ыарыылаах страдающий болезнью сердца; сүрэҕим хамсыыр у меня сердцебиение (от болезни, волнения); сүрэҕэ хайдыбыт инфаркт; сүрэх тымыра артерия (букв. сосуд сердца); сүрэх клапаннара сердечные клапаны; 2) перен. сердце, душа; амарах сүрэх сердобольный; доброе сердце; сүрэҕэ кыланар крик души; сүрэх төлөнө пламя сердца (воодушевление,, вдохновение); сүрэҕэ киниэхэ чугас он любит его (букв. его сердце близко к нему); ис сүрэҕиттэн от всего сердца, от чистого сердца; сүрэҕэ тэбэн кэбистэ от полноты сердца, от полноты души; сүрэҕэ сөбүлүү-рүнэн по велению сердца; сүрэҕим тэппэт мне не хочется (делать что-л.), у меня душа не лежит (к какому-л. делу); сүрэҕэ таайар сердцем чувствует; сүрэххэ ыттар= ощущать беспокойство от предчувствия чего-л. недоброго, неприятного; сүрэҕим айахпар таҕыста у меня душа в пятки ушла (букв. сердце подскочило ко рту); сүрэҕим бар гынна сердце у меня ёкнуло; сүрэҕим мөҥөр у меня сердце щемит; сүрэҕим быллыгырыыр а) у меня сердце трепещет (от страха); б) у меня сердцебиение с тошнотой; сүрэҕим ылбат я чувствую отвращение (букв. моё сердце не принимает); сүрэҕэ ууллар у него сердце тает (говорится о слишком сердобольном человеке); сүрэҕэ ытырыктатар у него сердце не на месте; сүрэҕэ ытырбахтыыр а) у него сердце заныло; б) он чувствует острую жалость к кому-л.; сүрэҕин быата уһун он слишком спокоен, равнодушен; сүрэҕин хайыт= сильно напугать кого-л.; сүрэҕин ырбаахыта чараас разг. ирон. а) слишком сердобольный; б) пугливый; сүрэх аалыыта буол= лечь камнем на сердце; сүрэх баастаах со старой раной в сердце, с осевшим в душе горем; сүрэх үөрэр сердце радуется; сүрэҕим хаанынан ытыыр у меня сердце кровью обливается (от жалости, от какого-л. душевного страдания); сүрэхпиттэн быстыам дуо? разве я отрежу кусок от своего сердца? (т. е. лишусь родного, любимого); сүрэх сүрэххэ дылы погов. сердце похоже на сердце (о любви к ближнему); сүрэххэ быһахтаммыкка дылы погов. как ножом по сердцу; эһэ тыҥыраҕынан, эр сүрэҕинэн погов. медведь силён своими когтями, добрый молодец - смелым сердцем; 3) перен. энергия, старание, жажда деятельности; сүрэҕэ бэрт деятельный, трудолюбивый; сүрэҕэ батарбат (или тулуппат) он не усидит на месте (без дела); сүрэҕин баҕатынан по желанию, охотно; сүрэх баҕарар да, сүһүөх уйбат погов. сердцу хочется действовать, да сил не хватает (соотв. видит око, да зуб неймёт); сүрэҕинэн сылдьар а) он старательный, добросовестный; б) он ходит, делает что-л. через силу; күөх сүрэх презр. бездельник, лентяй; сүрэҕэ көҕөрбүт (или сытыйбыт, көппөйбүт) разг. презр. он совершенно обленился; 4) перен. сердце, центр; Москва - биһиги дойдубут ( тэбэр) сүрэҕэ Москва - сердце нашей страны; туу сүрэҕэ внутренняя воронка у верши; хаппыыста сүрэҕэ капустная кочерыжка; 5) уст. нательный крест, крестик \# кус сурэх трус; сүрэҕим өлөхсүйэр (или чаалыйар) меня тошнит, мутит; сүрэҕим умайар (или өрүкүйэр) я чувствую тошноту; сүрэҕим ытарҕата ласк. сердце моё, жизнь моя (букв. серёжки моего сердца - обычно о единственном ребёнке); сүрэҕэ бүөлээбит разг. у него одышка от ожирения; сүрэҕэ ылбат или сүрэҕин көрбүтүнэн киирэр он испытывает отвращение (к какой-л. еде); сүрэх-пэр киирэр разг. я не могу есть жирного (букв. к сердцу подступает); сүрэх уруу кровный родственник; сүрэххин баттат= а) освежаться (выпив, съев чего-л. холодного); б) страдать от сильного похмелья; тарбах сүрэҕэ подушечки пальцев. -
10 тибигирэт
-
11 удьуор
1. 1) предок; биһиги удьуорбут тимир ууһа үһү говорят, что наш предок был кузнецом; ср. өбүгэ, төрүт I 1; 2) потомок; потомство || потомственный; булчуттар удьуордара потомки охотников; удьуор сылгыһыттар потомственные коневоды; удьуор баайдар наследственные богачи; 2. в знач. нареч. совсем; отроду; удьуор суох совсем нет; удьуор соҕотох он отроду один. -
12 уордаахтык
нареч. гневно, сурово, сердито; яростно; злобно, люто; ыттар уордаахтык охсустулар собаки яростно сцепились.
См. также в других словарях:
жуықтап бағдарлау — (Приближенное ориентирование) картаның онда белгіленген жергілікті жер заттарына қарай бағыттардың өзі тұрған нүктеден айналадағы бағдарларға, ойша жүргізілген бағыттарға шамамен сәйкес келетіндей етіп орналастырылуы. Картаны бағыттар бойынша… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
өзара қимыл — (Взаимодействие) әскердің (күштердің) ұрыс (операция) мақсатына жетудегі мақсаттары мен міндеттері, орны мен міндеттерді орындау уақыты және тәсілдері бойынша келісімді іс әрекеттері, әскери өнер принциптерінің бірі. Қаруды Күштердің әр түрінің,… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
азимут — (араб. ас сумут – жолдар, бағыттар) жер үсті заттарының, аспан денелерінің азимуты. Бақылау нүктесінің меридиан жазықтығы мен осы нүктеден өтетін тік жазықтық және бақылау объектісінің аралығындағы екі қырлы бұрыш. Бұрышты есептеп шығаратын… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
АҚО — (Армейская оборонительная операция) қарсыластың басым күштерінің шабуылын тоқтату, оның әскерлерін шығынға ұшырату, маңызды шептерді (аудандарды) ұстап тұру, уақыт ұту және шабуылға көшуге жағдай жасау мақсатында жалпы әскери (танктік) армия… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
алдын ала барлау — (Рекогносцировка; лат. recognosco қараймын, тексеремін) қарсыласты және жергілікті жер өңірін шола зерттеу. Ұрыс қимылдарын, әскердің ілгерілеуі мен орналасатын орындарын, басқару пункттерін ұйымдастыру кезінде жүргізіледі. Оған қол астындағы,… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
антенна — тікелей радиотолқындарды тарататын және қабылдайтын құрылым. А ларды беретін (бергіштен түскен тұрақсыз ток қуатын электрмагниттік толқындар қуатына айналдырып,оны нақты бір бағыттарға өзінен таратады) және қабылдайтын (қоршаған кеңістіктен… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
армияның қорғаныс операциясы — (Армейская оборонительная операция) қарсыластың басым күштерінің шабуылын тоқтату, оның әскерлерін шығынға ұшырату, маңызды шептерді (аудандарды) ұстап тұру, уақыт ұту және шабуылға көшуге жағдай жасау мақсатында жалпы әскери (танктік) армия… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлерінің атыс жүйесі — (Система огня войск ПВО) объектіні (ауданды, бағытты) қорғау кезінде әуе қарсыласын жою үшін бөлімшелердің, бөлімдердің, құрамалардың немесе ӘШҚҚ әскерлерінің топтастықтарының атыс үйлесімділігін бағыттар, биіктіктер мен шептер бойынша жоспарлау… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
бағдарлану — (Ориентирование) бағыныштыларға жағдайды дұрыс түсінуге және жауынгерлік міндеттерді орындауға уақытында дайындалуына көмек көрсету мақсатында жоғарғы басшылық арқылы (штаб) берілетін алда, тұрған жауынгерлік міндеттер. Б. ұрыстық жағдайдағы іс… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
бақылау — (Наблюдение) қарсыласты, жергілікті жерді, акваторияны, аймақты, ауа райын барлау, сондай ақ өз әскерлерінің (күштерінің) жағдайы мен іс әрекеті туралы мәлімет алу тәсілі. Ұрыс әрекетінің барлық түрінде көзбен немесе техникалық радиолокациялық,… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
екпінді топтастық — (Ударная группировка) шабуыл операциясында басты және басқадай соққылар бағытында қарсыласты талқандауға арналған бірлестіктердің күштері мен құралдары. Е.т тар құру арқылы күштер мен құралдар шешуші бағыттарға шоғырландырылады. Ұлы Отан… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
