-
61 къещIэкIын
а) (кърещIэкI) перех. гл. см. ещIэкIын.* {ЕтIуанэ лIыжь:} И псэупIэу мывэ къалэр {Дахэнагъуэ} Хьэдэ къупщхьэу кърещIэкIыр. Акъ. З.б) (къещIэкIащ) неперех. гл. быть построенным, воздвигнутым вдоль, вокруг чего-л./ КъекIуэкIыу, зыгуэрым дэкIуэу зыгуэр щIауэ, ухуауэ щытын.* Абы {быдапIэм} ихъуреягъкIэ гъущI сэреибл къещIэкIащ. фольк.Уае къещIэкIын см. уае. -
62 къицIыцIыкIын
(къоцIыцIыкI) неперех. гл. пренебреж. сл. выпучиться/ Ину къипщын.Ныбэр къицIыцIыкIын.* Зи пэбгыр къицIыцIыкI лIыжь гъур кIыхь Мыхъутар къэпсэлъащ. Зы б. з. -
63 къызэгъэдзэкIын
(къызэрегъэдзэкI) перех. гл. 1. вывернуть что-л. наизнанку/ и кIуэцIыр и щIыIуу къэгъэзэн.Джанэр къызэгъэдзэкIын.* Аслъэн, къызэгъэдзэкI уи жыпыр. Пьесэхэр.2. перевернуть что-л./ И щIагъыр и щIыIу къэщIын.Пхъэбгъур къызэгъэдзэкIын.* Бажэр лIыжь цIыкIум къызэрегъэдзэкI. фольк.3. переносное просторечие проверить, обыскать что-л./ ТкIийуэ зыгуэр къэпщытэн, зэхэгъэкIын, щIэщыкIын. -
64 къыпэщысын
(къыпэщысщ) неперех. гл. сидеть напротив кого-чего-л./ Зыгуэрым и гупэкIэ къыщысын.* Зы лIыжь мыдэкIэ щысу, нэгъуэщI зы лIыжьи абы къыпэщысу Iэпслъэпс зэпычахэр зэпадэжырт. Къэб. -
65 къыхуиухын
(къыхуиухащ) неперех. гл. быть предначертанным кому-л./ Зыгуэрым и натIэм къритхауэ щытын.Апхуэдэу къыпщыщIыну къыпхуиухат.Къыпхуиухам хуэзэн не миновать судьбы, чему быть, того не миновать.* {Хъаджэт:} - НакIуэ, лIыжь, къытхуиухам дыхуэзэнщ. Акъ. З. -
66 лей
I 1. лишний/ Зэрыщытын, зэрыхъун хуей бжыгъэм, куэдагъым щIигъу, къыдэхуэ.* Гум илъ кIапсэ лейр къызохри кърухэр зызопх, сибгми изощIэж. Хь. А.2. особый/ Хэха, хэIэтыкIа, егъэлея.* Сэтэнейуэ нарт гуащэ, гуащэхэм я лей, дыгъэ бзийр зи нэкIу, дыщэхэр зи куэщI. Нарт.Лей щIын игнорировать, обходить кого-что-л.Нэ лейкIэ еплъын см. нэ.II 1. несправедливость/ Къуаншагъэ, мыхъумыщIагъэ.2. насилие, зло/ ЦIыхугъэншагъэ, щIэпхъэджагъэ.Лей гъэгъун простить кому-л. его несправедливость.Лей емыгъэхьын не давать спуску, уметь постоять за себя.* И хъуреягъкIэ къытезэрыгуа хьэхэр мэлыхъухьэ цIыкIум къедзакъэрт, ауэ езыми лей яригъэхьтэкъым. Iуащхь.Лей ехын 1) проявлять несправедливость по отношению к кому-л.* Хасэм хэсхэм нэхъ фейцейуэ къотэджыр зы лIыжь, жеIэ: - Хъаным къыдих лейхэр Ди зэхуэдэ фэбжьщ. Ж. Б. 2) насиловать кого-л.Лей зэхыжын насиловать себя.Лей зехьэн 1) проявлять несправедливость.* ЦIыхум уи гум фIы яхуилъмэ, лей зумыхьэмэ, алыхь, хэти хьэр псафэ пхуишэнмэ. КI. А. 2) творить зло, насилие.* Дэтхэнэ къуажэдэсхэм я дежкIи наIуэт Мысост лей зэрихьэу, хьэзаб мыухыжыр лIыщIэхэм ятрилъхьэу зэрыщытыр. Iуащхь.Лей кIэлъызехьэн = лей ехын.Лей къытехуэн незаслуженно пострадать.* Адыгэхэм лей Iэджэ къатехуами а хьэл-щэн гъуэзэджэхэр нобэм къэс яхъумэфащ. Сов. Къэб. ифольк.Лей лъысын подвергаться насилию, унижению, оскорблению.* Адыгэхэм лей къалъысамэ, е я жагъуэ къащIамэ ар зэрамыгъэгъуным хущIэкъурт. Н. Ш.Лей мыгъэгъун мстить.* Инал лей къызихар хуэзгъэгъункъым, жиIэу аратэкъым Жыраслъэн нэхъ зытрищIыхьри. КI. А. -
67 лыджанэ
I четвертая часть освежеванной туши/ Бгъуэм и Iыхьэ плIанэ мыупIэ (куэ, зы дзажэм блатхьэ щIыгъуу).* АтIэ, лIыжь, уэ лыджанэхэр быупIэхукIэ, сэ Вауэжьхэ сынэсынщ. Щ. Т.II кровное родство/ ЛъыкIэ зэблагъэ, зэIыхьлы.* Абы Iыхьлырэ лыджанэу иIэр и адэ сымаджэрщ, и Iыхьлы жыжьэхэр умыбжым. Хь. Хь. -
68 лъагэ
1. высокий/ Зи лъабжьэм къыщыщIэдзауэ зи щхьэмкIэ кIыхьу, ину хэIэтыкIа, езым и лъэпкъыгъуэм щхьэпрыпIиикI.Iэдииху чэщанэ лъагэм и Iэр къыдехри жэщыр махуэу егъэнэху. Нарт. Хуэм дыдэу бжэр къыIуихри лIыжь къуэгъу лъагэ къыщIыхьащ. Iуащхь.2. высокий (о голосе, звуке)/ Макъым и псыгъуагъ къэзыгъэлъагъуэ, макъ псыгъуэ.Макъ лъагэ.* Сопранэр нэхъ лъагэщ альтым нэхърэ. Физ.Зи щIыхьыр лъагэ см. щIыхь.Щхьэр лъагэ хъун см. щхьэ. -
69 лъапэрыхъынтэ
мало-каб. старый, слабый ( о человеке)/ Къарууншэ, жьы дыдэ хъуа, зыхузэфIэмыкIыж (цIыху). ЛIыжь лъапэрыхъынтэ. -
70 лъэбышэ
1. косолапый/ ЛъэбгъукIэ теувэ, лъакъуэ Iушэ.* ЛIыжь цIыкIу лъэбышэ.2. стоптанная на одну сторону ( обувь)/ Лъакъуэ Iушэм лъэкъуапIэ иригъэща вакъэ.Вакъэ лъэбышэ.* Гуэшэрыкъыр лъэбышэрэ, баш кIыхьыжьыр игъэдалъэм - Шухьэбанщ. Къэб. фольк.3. покосившийся набок (напр. дом)/ ЛъэныкъуэкIэ ещIа, лъэныкъуабэ хъуа.Унэ лъэбышэ. -
71 лъэмызагъэ
непоседливый/ Зы щIыпIэм имызагъэ, куэдрэ, щIэх-щIэхыурэ къэзыкIухь.ЛIыжь лъэмызагъэр дэни нэсырт. -
72 лъэрызехьэ
1. ходячий (напр. больной)/ Хэс-хэлъу щымыту зи лъэкIэ къэзыкIухь.ЛIыжь лъэрызехьэ.2. сильный, ловкий/ Къару, зэфIэкI зиIэ.* Мо лIы лъэрызехьэм и гъусэ цIыхубзым нэмыс хуащIу гъуэлъыпIэм ирагъэтIысхьащ. Ад. фольк. Шы лъэрызехьэри къобэкхъ. Къэб. фольк. -
73 лъэрымыхь
1. тяжелобольной/ Зи лъэм зэримыхьэ (сымаджэ).* Сымаджэ лъэрымыхь. Джэрий лIэн-къэнэну лъэрымыхь хъуауэ хэлът. Iуащхь.2. слабый, беспомощный/ Къарууншэ, зыхузэфIэмыкIIа.ЛIыжь лъэрымыхь.3. кубано-зеленчукские беременная/ Лъэщыджэ. -
74 лъэс
пеший/ Зыми темысу икIи имысу зи лъакъуэкIэ кIуэ.* Лъэс ешахэр макIуэ хуэму. Къэб. п. и ант. Мэшыкъуэ лIыжь лъэс гуэрым лъэщIыхьащ. КI. Т.Лъэс къабзэу пешком.лъэс лъагъуэ пешеходная тропа/ Лъэсу щызекIуэ лъагъуэ.* Езы Хъыжьэ нэхъ зэрызекIуэ хабзэр хадэ кIуэцIт, лъэс лъагъуэ цIыкIу хишауэ. Къ. Хь. Болэт хуэму уэрамыбгъумкIэ лъэс лъагъуэ асфальту гъэжам тету къокIуэ. Къ. Хь.лъэс лъэмыж пешеходный мост/ Лъэс фIэкIа зэрымыкI лъэмыж бгъузэ псынщIэ.Псы цIыкIум лъэс лъэмыж телъщ.лъэс лъэпцIанэ невооруженный пеший ( воин)/ Iэщэ-фащэ зыпкърымылъу бий гуэрым пэувын хуей хъу лъэс.* Лъэс лъэпцIанэу къакIуэ щIалэр къарууищэм къытекIуауи? Акъ. З. -
75 лъэIуакIуэ
1. проситель/ ЛъэIу зиIэ.* ЛъэпкъитIым я кум зыгуэр къихъуамэ, нэхъ лIыжь губзыгъэхэр лъэIуакIуэ ящIырт. фольк.2. обращение с просьбой куда-л./ ЛъэIуэну зы щIыпIэ кIуэныгъэ.ЛъэIуакIуэ кIуэн. -
76 макъ
1. звук/ Iэуэлъауэ.Даущ фий макъ.* Жыр джатитIым я удынхэр щыблэ макъыу къуршыжьхэм щоIу. Нарт. Куэд дэмыкIыу мотор макъ, гъущI зэрышх макъхэр гъунэгъу къэхъуащ. Къэб.2. голос/ Жьэм къыжьэдэIукI дэущ, Iэуэлъауэ.* - НэгъуэщI зыри жыпIэнукъэ? - Iэминат и макъыр кIэзызу зызэрызэтриIыгъэр хэпщIыкIыу, Хьэсэнбий иридзащ. Къу. С.Макъ жьгъыру звонкий, приятный голос. Хъыджэбз цIыкIу макъ жьгъыру.Макъ къызэпхыгъэIукIын издать звук.Макъ къызэпхыIукIын раздаваться, слышаться - о звуках.Макъ тхъунщIа хриплый голос.Макъым зегъэлъэщIын откашляться (букв. прочистить голос). Макъым зегъэIэтын повысить голос.* - СлIожь, сэ си закъуэу, къысщхьэщыжын симыIэу ара фи гугъэр! - нэхъри щIэгъэщхъуауэ зригъэIэтырт хъыджэбзым и макъым. Iуащхь.Макъым къимыкIыжын осипнуть.Макъым къызэрихькIэ во весь голос.* ЛIыжь къызбгъэдэсым си макъым къызэрихькIэ сопсалъэ. Хь. Хь.Макъыр икIын охрипнуть.Макъыр утIыпщын = макъым зегъэIэтын.Макъыр фIэкIуэдын потерять голос.макъ дэгу глухой согласный звук/ ЩIэжьыуэ зимыIэ макъ дэкIуашэ.П, Ф, Т-хэр макъ дэгухэщ.макъ дэкIуашэ согласный звук/ КъыщапсэлъкIэ хьэуар жьэ кIуэцIым зыгуэрым щыпэщIэуэу къэхъу макъ.макъ жьгъыжьгъ звонкий согласный звук/ КъыщапсэлъкIэ щIэжьыуэ зыщIэт макъ дэкIуашэ.макъ пкъынэпсхэр голосовые связки/ Макъ къагъэхъуу тэмакъ кIуэцIым и бгъуитIым иIэ щабэхэр.макъ цIу тонкий, писклявый голос/ Макъ псыгъуэ.Макъ цIу псыгъуэ дахэ. -
77 малъхъэ
зять/ Пхъум, шыпхъум е пщыпхъум и щхьэгъусэ.* Си малъхъэм и япэ лъэIур сэ сыхуейкъым згъэщIэхъуну; бзаджащIэр футIыпщ хъунущ. Дыщэ кI.Малъхъэ зытегъэхьэн см. малъхъэтешэ.Малъхъэ щIын брать кого-л. в зятья.* Уэзырмэс лIыжь Iущым и псэкIэ и жагъуэтэкъым Батэрэзыр малъхъэ ищIыну. Нарт. -
78 мафIэ
1. огонь/ Зыгуэр зыс лыгъей.МафIэ гуащIэ. МафIэр ужьыхыжын.* МафIэ щIынкIэ Iэзэр унагъуэ зэгъэзэгъщ. (погов.)2. переносное горячий, пылкий (о человеке, лошади)/ Хъыжьэ, пхъашэ.* - Мыр сыту шу мафIэ! - жаIэу цIыхухэр мэкIий. Нарт.Банэ мафIэр къыIурихын = мафIэр къыIурихын.Жыхьэнмэ мафIэ см. жыхьэнмэ.Жьэ мафIэ см. жьэ.МафIэ едзын ввергнуть кого-л. в неприятность, тревогу.МафIэ ещIылIэн = мафIэ едзын.МафIэ зэхэкIыжын погаснуть ( об огне).МафIэ зэщIэгъэнауэ = мафIэ зэщIэнауэ.МафIэ (зэ)щIэгъэстын обострять что-л., подливать масло в огонь.* Абы {пщащэм} мафIэр щIигъэст зэпытурэ укъришэкIынщ. КI. Т.МафIэ зэщIэнауэ энергично. МафIэ зэщIэнауэ мэлажьэ.МафIэ ищIэн затопить печь, развести огонь в печи.МафIэ къридзын 1) схватить лихорадку. 2) см. мафIэ едзын.МафIэ къыщIэнэн 1) гореть( от высокой температуры)2)черезмерно суетиться.МафIэ лыгъейуэ (гуащIэн) быть не в меру пылким, горячим.* Сосрыкъуэ и Тхъуэжьейр мафIэ лыгъейуэ гуащIэт. фольк.МафIэ щIэгъэуэн слегка опалить, обжечь что-л.МафIэ щIэдзэн = мафIэ едзын.* - Хъунщ иджы, КIуринэ, - жиIащ абы. - Уэ си гум мафIэ щIэбдзащ. Iуащхь.МафIэ щIэщIэн = мафIэ едзын.МафIэ щIын развести огонь, костёр.МафIэ яшха хуэдэ с отчаянностью обреченных (букв. словно съели огонь).* ЛIыжьым жиIэр дауи, нэхъ пэжт, абрэдж къомыр мафIэ яшха хуэдэ, къэубыдыгъуейт, псэууэ зыми зыкъыуигъэубыдынутэкъым. КI. А.МафIэм зегъэун греться у огня.* Дон лIыжь цIыкIум дакъэжь мафIэм зригъэут. фольк.МафIэм ису как в огне.* ЛIыжьхэм ядэкIуэта иужькIэ езы Шэджэмокъуэм къигъэзэжащ, нэхъри къызыщIэплъарэ мафIэм ису. Т. Хь.МафIэм исын пропасть, пойти прахом.МафIэм къуацэкIэ хэуэн раздувать ссору.МафIэм хэдзэн = мафIэ едзын.МафIэм хэхуэн попасть в переплёт.МафIэм хисхьэн = мафIэм исын.МафIэр къыIурихын метать искры.* Сыту пIэрэ зыхуейр жысIэри сабгъэдыхьащ, сабгъэдыхьэмэ, - председателым, кIуэаракъэ, мафIэр къыIурех. Iуащхь.МафIэр нэм къыщIихын гореть ненавистью ( о глазах).* Бэрокъуэ Адэлбий къэгубжьауэ и нэм мафIэр къыщIихырт. Т. Хь.МафIэхьэ укъэкIуа? за огнём что ли пришел? (говорят человеку, который сильно спешит).И шыкIэ мафIэ егъэуауэ см. шыкIэ.мафIэ бзий пламя/ Пкъыгъуэр щискIэ къыхиху, нуру блэр.МафIэ бзийр пэ гъуанитIым кърихын (кърихун) с огнедышащими ноздрями ( о сказочном персонаже).* {Джэмыдэжьым} и пэ гъуанитIым къриху мафIэ бзийм гъуэгу напщIэхэр илыгъуэрт. Нарт. -
79 мылъку
имущество, состояние/ Зыгуэрым бгъэдэлъ къулеягъэ, беягъэ, (лъапсэ, Iэщ сыт хуэдэхэр).Мылъку иIэ. Къу. С.* Бэлэтокъуэ Iэпхъуахэм я мылъкур яримыгъашэу хэкужьым къринащ. Н. Ш.Мылъку бгъэдэлъын быть состоятельным.Мылъку къеуэлIэн привалить - о состоянии, больших деньгах.* Мы мылъку къоуэлIам щхьэ уелъэпауэрэ? Пьесэхэр.Мылъку угъуеин обзаводиться имуществом, хозяйством.Мылъку хэхыпIэ щIын сделать что-л. местом, источником наживы.* ЛIыжь Iущ цIыкIум игу къэкIащ ар мылъку хэхыпIэ ищIыну. Ад. таур. -
80 набгъэ
плохо видящий, подслеповатый/ Зи нэм фIыуэ имылъагъу; гъунэгъу дыдэр мыхъумэ жыжьэр е жыжьэ мыхъумэ гъунэгъур щIагъуэу зымылъагъу.ЛIыжь набгъэ.* Мащэм зэ ихуэр набгъэщ, тIэу ихуэр нэфщ. (погов.)
Страницы