-
1 кодтон
1 л. мн. ч. прош. вр. гл. кæнын -
2 айразмæйы
прил. предыдущий; предшествующийНыхас ыл цыд Советы айразмæйы æмбырды дæр. – Речь о нем (законопроекте) шла и на предыдущем заседании Совета. («Рæстдзинад», 2008, №215)
Æз мæ айразмæйы уацы фæкодтон, компартийы разамындæй советон системæ мæ адæмæн цы стыр зиан æрхаста, уыцы койтæ. – Я в своей предыдущей статье писал о том, какой большой вред причинила моему народу советская система под руководством компартии. («Мах дуг», 2007 аз, №10)
-
3 англисаг
(мн. англисæгтæ)1. англичанинфондз англисаджы – пять англичан
2. английскийСкъолайы æз ахуыр кодтон англисаг æвзаг – В школе я изучал английский язык.
англисагау – по-английски
англисаг адæм – английский народ
-
4 астæу
-
5 базыланг кæнын
разг. позвонитьтелефонæй йæм базыланг кодтон – я позвонил ему по телефону
-
6 бардзырд
приказ; ордербардзырд раттын – отдать приказ, приказать
бардзырдмæ гæсгæ – согласно договору
Ай бардзырд у æви цы? Афтæ рауади, цыма дын адæм иууылдæр салдæттæ сты, ды та – сæ командир – Это приказ или что? Так вышло, будто народ для тебя – солдаты, а сам ты – их командир («Мах дуг», 2007, №10)
Мæхинымæр ахъуыды кодтон: ныртæккæ бардзырд ратдзæни, цæмæй мæ фехсой, уый тыххæй. – Я подумал: сейчас он прикажет меня расстрелять. (Ж.-П. Сартр, Стена. Тæлмацгæнæг – Хъодзаты Æ.)
-
7 бæрæгдзау
1. сущ.разведчик; дозорныйÆз уæд уыдтæн хистæр лейтенант, æххæст кодтон 810-æм артиллерион полчъы бæрæгдзауты хицауы хæстæ. – Я тогда был старшим лейтенантом, исполнял обязанности начальника разведки 810-го артиллерийского полка. (Чиныг: Калоты Хазби. Дидинæг саст бæласыл. Уацмыстæ. Дзæуыджыхъæу: Ир, 1997)
бæрæгдзауты бæрæггæнæнтæ – разведывательные данные
бæрæгдзау цæуын – идти в разведку
2. прил.бæрæгдзаутæ арвитын – посылать дозор
разведывательный; дозорныйбæрæгдзау нау – дозорное судно
бæрæгдзау хæдтæхæг – разведывательный самолет
бæрæгдзау экспедици – разведывательная экспедиция
-
8 дзинад
(мн. дзинæдтæ)свойство, качество; особенность; призвание; способностьДзырдты уидæгтæ-бындзæфхæдтæ иртасыны хъуыддаджы мæхи дæсны нæ хонын, фæлваргæ дæр никуы кодтон. Уый тыххæй дæм хъуамæ дзинад уа, зæрдæргъæвд æмæ æрдзон курдиатæй хайджын уай, стæй хъуамæ бирæ ’взæгтæ зонай, ахуыр скæнай. – Я себя не считаю знатоком в области выискивания корней-оснований слов, даже попыток не делал никогда. Для этого у тебя должны быть: призвание, склонность и природный талант, к тому же необходимо знание многих языков, их изучение. (Хъодзаты Æ, Æмæ дзырд уыди Хуыцау)
-
9 дзыманды
1) беседа, разговор, речьæз йемæ цалдæр хатты дзыманды кодтон – я с ним несколько раз беседовал
2) высказывание, предложение, фразаЧиныгæн йæ дзæвгар хай бацахстой, базырджын ныхæстæ нæ, куырыхон хъуыдытæ дæр нæ, фæлæ хуымæтæджы ихсыд дзымандытæ. – Значительную часть (в книге афоризмов) занимают не крылатые фразы, не мудрые мысли, а простые, избитые фразы. (Хъодзаты Æ., Æмæ дзырд уыди Хуыцау)
Афтæ цыдæр дзымандытæ, Сонт хъуыдытæ фæзарын. – Я лишь кое-какие раздумья, бредовые мысли высказываю (букв. пою, распеваю). (Гæдиаты С., Мæ зæрдæ)
-
10 зæрдæ æхсайын
1) беспокоиться, тревожитьсяСкой йын кодтон, зæгъын, бинонтæй ардæм зынæг нæй æмæ сæм мæ зæрдæ 'хсайы, кæд сыл исты ’рцыд... – Упомянул я ему о семье, мол, от них сюда никто не приходит и о них беспокоюсь... (Дзесты К., Зæрдæйы ностæ)
2) сомневаться (в ком-л.)мæ зæрдæ йæм ’хсайы – я сомневаюсь в нём
-
11 куы
I союз1) разделительный токуы..., куы – то..., то
куы ды, куы æз – то ты, то я
дæ ныхас дын куы айхъуыстон, уæд бацин кодтон – когда я услышал твой голос, очень обрадовался
куы... уæд – если... то
куы мæм фæдзурай, уæд æрбацæудзынæн – если позовёшь (меня), то я приду
4) уступительный хотя... нокуы... уæддæр;
IIкуы дæ федтаид, уæддæр дын ницы загътаид – хотя бы и увидел (он тебя), но ничего бы (он) тебе не сказал
æмæ æз уымæн куы ницы зонын – ведь я об этом ничего не знаю
-
12 кæнын
I1) делать; творить; создаватьЦы ми кæныс? – Что ты делаешь? Чем ты занимаешься?
Цы кæныс? – Что с тобой?
Цы кодтай? – Что с тобой случилось?
2) строитьхæдзар кæнын – строить дом
3) изготовлять, производить4) вести, водитьсывæллоны скъоламæ кæнын – водить ребенка в школу
5) лить, наливатьфæтæген авджы кæнын – наливать керосин в бутыль
6) сыпать, насыпать; ссыпатькартоф уæрмы кæнын – ссыпать картофель в яму
7) надеватьхуд сæрыл кæнын – надевать шапку
8) открыватьдуар кæнын – открывать дверь
9) делаться, становитьсяIIпереводится по семантике имени, напр.:хуым кæнын – пахать
сыгъдæг кæнын – очищать, чистить
тæлмац кæнын – переводить (с одного языка на другой)
2) в сочетании с инфинитивом спрягаемого глагола образует побудительный залог глагола, напр.:зонын кæнын – знакомить
бадын кæнын – усаживать
хæрын кæнын – кормить
СПРЯЖЕНИЕ:кæндзæн (кæндзæни, кæндзæнис) — будет делатьУсловное наклонение (имеется только будущее время!)(с частицей «уадз» или «уадз æмæ» (пусть))(с союзами «кæд», «куы» (если)) -
13 ма
I нареч.иу хатт ма ацу – пойди еще раз
æз та ма дæу агуырдтон – а я еще тебя искал
уый куы æрбахæццæ дæ?! Æз та ма дыл мæт кодтон – уже прибыл?! А я еще беспокоился о тебе
уæд ма – тогда еще
II частица отриц. с глаголами в повелит. и сослагат. накл. неуæддæр ма – все еще
ма тæрс – не бойся
ма тагъд кæн – не торопись
-
14 мæхинымæр
Æз дæр ууыл мæхинымæр ахъуыды кодтон. – Я тоже про себя об этом подумал.
-
15 нысан кæнын
1) метить, клеймить2) отмечать; предназначать, намечать3) назначать4) обозначать, значитьУæд фыццаг хатт ныхъхъуыды кодтон, уыцы дзырд цы нысан кæны, ууыл. – Тогда я впервые задумался над тем, что значит это слово. (Хуыгаты С., Тæригъæд)
-
16 ныхъхъуыды кæнын
1) призадуматься, задуматьсяУæд фыццаг хатт ныхъхъуыды кодтон, уыцы дзырд цы нысан кæны, ууыл. – Тогда я впервые задумался над тем, что значит это слово. (Хуыгаты Сергей, Тæригъæд)
2) надумать, задумать -
17 рамыхуыр кæнын
перепечатать (переписать на пишущей машинке, компьютере)Куы йæ рамыхуыр кодтон, уæд æй рауагъдадмæ бахастон. – После перепечатки я занес его (роман) в издательство. («Мах дуг», 1990, №12)
-
18 средакци кæнын
Ноджы фыстæджытæ средакци кодтон, сæ апмæ, сæ хъуыдытæм сын нæ бавнæлдтон, афтæмæй, уырыссагау фыст чи уыд, уыдон та раивтон ирон æвзагмæ. – Кроме того (я) отредактировал письма, не касаясь их содержания, их мысли, а те что были написаны по-русски перевел на осетинский язык. (Хъодзаты Æхсары уацæй)
-
19 схæрд кæнын
Иубон сихæрттæм æввахс схæрд кодтон асинтыл фæндзæм уæладзыгмæ. – Однажды, ближе к обеду, поднялся я по лестнице на пятый этаж. («Мах дуг», 2007, 5)
-
20 тардзæгъдæн кæнын
Цы дын кодтон? Мæ хъæбултыл мын цæмæн тардзæгъдæн кæныс? – Что я тебе сделала? Почему ты изливаешь проклятия на моих детей? (Абайты Васо, Историко-этимологический словарь, том 3)
- 1
- 2
См. также в других словарях:
кæнын — ↓ акæнын, бакæнын, æркæнын, æрбакæнын, ракæнын, ныккæнын, скæнын, фæкæнын Хуымæтæг, æнæаразгæ, цæугæ мивдисæг. Æнæххæст х … Словарь словообразований и парадигм осетинского языка
фæкæнын — ↑ кæнын Хуымæтæг, аразгæ, цæугæ мивдисæг. Æххæст хуыз. Æбæлвырд формæ бирæон нымæцы: фæкæнынтæ Æбæлвырд формæ æн ыл: фæкæнæн Æбæлвырд формæ æн ыл бирæон нымæцы: фæкæнæнтæ йедтæ Ифтындзæг: Æргомон здæхæн. Нырыккон афон. æз фæкæнын … … Словарь словообразований и парадигм осетинского языка
кæнын — з.б.п., кодтон, кодтаин, кæндзынæн … Орфографический словарь осетинского языка
фæкæнын — з.б.п., фæкодтон, фæкодтаин, фæкæндзынæн … Орфографический словарь осетинского языка
АМРАН — Даредзанты таурæгъты сæйраг архайæг Амран у ирон адæмы уарзондæр таурæгъон хъæбатыртæй иу. Нарты Батрадзимæ сæ æрæвæрæн ис фæрсæй фæрстæм. Батрадзау Амран дæр у рæстыл тохгæнæг, æгъдауджын, æнæуæлдай ми, йæхи уæлдæр не вæры, хистæртæн,… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
ТХОСТ — Хæстонты бардуаг, ирон адæмы тыхгæнджытæй, знæгтæй хъахъхъæнæг бардуаг. Уымæ гæсгæ, фылдæр ауды хæстонтыл, у зын сахаты сæ фæдисон, се ххуысгæнæг. Фынджы хистæр ын æртæ чъирийæ йæ ном аргæйæ фæзæгъы: «Тхосты дзуар, табу дæхицæн! Нæ бæстыл… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
ТЫХОСТ — см. ТЫХОСТ – перевод Тыхост у ирон адæмы рагондæр бæрæгбæттæй иу. Кодтой йæ хуымгæнæны мæй, Куадзæны размæ хуыцаубоны æнæхъæн хъæубæстæй. Тыхостмæ адæм куывтой, зын, æвзæр, тыхст уавæры иу куы бахаудысты, уæд. Kæд ма сын исчи баххуыс кæна, уæд… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
ХАТИАГ ÆВЗАГ — Нартæ Хуыцауы куы ницæмæуал дардтой, уæд сæм Зæрватыччы рарвыста æмæ сын уый хатиагау радзырдта: «Æз уæм дæн минæвар. Цы лæгæн куывтат, уый мæ рарвыста: «Цы кодтон, Нарт, цæуыл фæтæргай стут?» Уырызмæг æй бамбæрста – Уырызмæг зыдта хатиаг æвзаг.… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
ЦАРЦИАТÆ — Ирон адæммæ ис Нарты кадджытæ, Даредзанты таурæгътæ æмæ Царциаты диссæгтæ. Нарты хъысмæт даргъ æмæ уæрæх у. Сæ сæйрагдæр кадджытæ сын Ирыстоны цы къуымы нæ зонынц, ахæм нæй. Уæдæ сæ æрæмбырд кæныныл, сæ рауадзыныл æмæ сæ раиртасыныл куыст дæр… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
АДÆМЫ РÆГЪЫ РАЦÆУЫН — Царды, æхсæнады аккаг бынат бацахсын. Выйти в люди. Иæ сæры хицау... æдзух уымæ бæллыд, йæ фырт адæмы рæгъы куы рацæуид, уый тыххæй йæ туг фæкалдта. (Гаглойты В. Гæлæбу.) Схъомыл дæ кодтон... Адæмы рæгъы рацыдтæ... Бафтыдтон дæ ахуыры фæндагыл.… … Фразеологический словарь иронского диалекта
АРВ ЛЫСТÆГ САСИРÆЙ ЛУАРЫ — Лыстæггай уарын. Льет как из сита. Æхсæв уыди мæйдар, арв лыстæг сасирæй луæрста... Æз æрхæндæгæй хъуыдытæ кодтон, афонмæ Алагиры цытæ цæуы, ууыл. (МД. 1992, 3.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
