-
61 ӧтлаавны
перех.1) соединить, присоединить;2) объединить;3) смешать;4) свести; соединить что-л. с чем-л;5) свести, соединить кого-л. с кем-л;судьба ӧтлааліс найӧс — судьба свела ихӧтлаавны торйӧдчӧм гозъяӧс — примирить разошедшихся супругов;
-
62 gere
Беларуска (лацінка)-рускі слоўнік і слоўнік беларускай кірыліцы > gere
-
63 афэ
устар. кольчуга/ Жыр тхьэгъу цIыкIуурэ зэрылъу щIа джанэ (Iэщэм зыщахъумэн папщIэ пасэ зэманым зауэлIхэм зыщатIагъэу щытащ).* Сосрыкъуэу си къан, Сосрыкъуэу си нэху, Зи мэIуху дыщафэ, Афэр зи джанэ куэщI. Къэб. п. и ант. Лъэпщ и IэщIагъэщ си афэр. КI. А. Афэу дэ тщыгъым Iэщэр пэлъэщкъым. П. Б.Афэр зэв къехъуэкIын испугаться (букв. чувствовать себя как в тесной кольчуге).Афэ хэдзапIэ устар. помост, специальное место на берегу, предназначенное для стирки/ Псы Iуфэм щыщу щыжьыщIэным хухаха щIыпIэ.* Cэтэней гуащэ Псыжь и афэ хэдзапIэм жьыщIэу Iуст. Нарт. -
64 гений
гений/ Егъэлеяуэ Iущагъ ин; егъэлеяуэ Iущагъ ин зиIэ цIыху.* Материк жыжьэхэм жыр лъэхъу фIыцIэжьхэр уи гений макъымкIэ къызэролъэлъ. Щ. А. -
65 гуащIэ
I 1. кислый/ Пхъэщхьэмыщхьэхэм, гъэшхэкI ерыскъыхэм я щытыкIэ.МыIэрысэ гуащIэ. Шху гуащIэ.2. переносное крепкий (о напитках)/ Къару, градус зиIэ.Аркъэ гуащIэ. Махъсымэ гуащIэ.3. переносное суровый; отважный/ Пхъашэ, ябгэ; щхьэмыгъазэ, къитыкIуэт.ЛIы гуащIэ.4. переносное булатный ( о стали)/ Быдэ, жырым хуэдэ.Къамэр жыр гуащIэм къыхэщIыкIащ.5. переносное горячий, ожесточённый/ ЗэщIэплъа.* Зауэ гуащIэм щымыщтэу ди зауэлIхэм лъагапIэр къащтащ. фольк.II энергия, сила/ Къару, зэфIэкIыныгъэ.Зэманым декIуу псэуфым кIуэдыркъым зэикI и гуащIэ. Iуащхь.ГуащIэ мащIэ см. къарууншэ.И гуащIэкIэ псэужын жить своим трудом.* Езы дзэри къызыхашауэ щытар зи гуащIэкIэ псэуж лэжьакIуэрт. фольк. -
66 ещтауэ
кресало/ Щтаучым зэреуэ, хъуаскIэр къызэрыхрагъэдз гъущI, жыр кIапэ. -
67 зэкIуэцIыжын
(зэкIуэцIож) неперех. гл. см. зэкIуэцIыджэрэзыкIын.* Щомыщым къырым зыкIэришытIащ икIи, зэкIуэцIыжыну хьэзыр жыр пружинэм хуэдэу, зишыхьащ. Къэб. -
68 зэпыту
нареч. подряд, одно за другим/ ЗэкIэлъыкIуэу, зэпымыууэ.* Ужеякъым уэ жэщ куэд зэпыту. Б. Ф. Даут тутын гъумыфI зэхигъанэри зэпыту тIэу-щэ екъуащ. Зэкъу.Зэпыту укIуэ просторечие иди ко всем чертям, пропади пропадом, скатертью дорога.* -ДыукIари зэпыту укIуэ, ауэ мыбы и жыр пщэ гурыгъым си маисэм и дзэр къыIуигуащи, аращ нэхъ Iейр, - жиIащ пщы Марыкъуэ. Нарт. -
69 зэIэбэкIын
I (зоIэбэкI) неперех. гл. протянуть руку за спину (с какой-л. целью)/ ЩIыбагъымкIэ Iэбэн.ЗоIэбэкIри Бырымбыху жыр лэныстэр къепхъуатэ. Сосрыкъуэу къежьэжами гуащэ уэкIэу кIэлъоуэ. Нарт. БжэщхьэIум къебэкъуа нэужь, зэIэбэкIри, зыгуэрым тешыныхьым хуэдэу, бжэр къыздыхуищIыжащ. Къэб.II (зоIэбэкI) неперех. гл. сделать, делать что-л. ( по хозяйству)/ Iуэху гуэр унагъуэм ищIыхьын ищхьэм кIэлъыплъыжын.УзэIэбэкIыну Iэмал имыIэу нэхъри нэхъ щIыIэ зыкъещI. М. З. -
70 зэIыхын
I (зэIах) перех. гл. 1. передать что-л. друг другу/ Зым адрейм зыгуэр иритын, зэтэн; зэхъуэжэн.Ахъшэ зэIыхын. Мылъку зэIыхын. Ахъшэ мыбж зэIахкъым. (погов.)2. см. зэхъуэжэн. Къуэш зэхуэхъури я жыр джатэр зауэлIитIым зэIахащ. ГуфIэгъуэ.II (зэIех) перех. гл. 1. разделать, освежеть ( тушу)/ Iэщ, джэдкъаз фIэгъэжар пкъырыпкъ щIын.Мэлыр зэIыхын. Джэдыр зэIыхын. Выр зэIахыу лыр ягъэвэху, лIыжьыр пхауэ щылъщ. Къ. Хь.2. разбавить, развести (что-л. густое)/ ТкIуаткIуэ Iув гуэр нэхъ пIащIэ щIын.Хьэнтхъупсыр шэкIэ зэIыхын.3. распутать, расчесать что-л. (напр. волосы, шерсть)/ Зыгуэр Iэпхъуамбэ, мажьэ сыт хуэдэхэмкIэ зэхэхын, зэIыгъэкIын.ЛIыжьыр щыст IэпхъуамбэкIэ зэIихыу жьакIэ кхъахэр. Iуащхь. -
71 зэIубзэн
(зэIубзэ) неперех. гл. сходиться-расходиться (о плоскостях режущих инструментов - напр. ножниц)/ Лэныстэм и дзитIыр е нэгъуэщI пызыупщI Iэмэпсымэхэм я дзэр зэIухьэ-зэIукIыу щытын.Жыр лэныстэр зэIуобзэ. фольк. -
72 зу
междом. дзинь/ ГъущI сытхэр щызэжьэхэуэкIэ ягъэIу макъыр къэзыгъэлъагъуэ междометиещ.Зу макъ звон/ Макъ псыгъуэ жьгъыжьгъ.Ину, ауэ имыгъэузу къеуалIам ещхьу щхьэм Iэуэлъауэ, зу макъхэр зэпымыууэ итт. Iуащхь. Джатэ {Дабэч} щIиуIукIым и жыр зу макъыр кIыщым къыщIоIукI. Ш. А. -
73 зыдэудыгъуэн
(зыдеудыгъуэ) перех. гл. притаиться где-л., забиться между кем-чем-л., куда-л./ ЗыщIыпIэ гъэпщкIуауэ дэсын, щыIэн, зыдэгъэпщкIуэн.Дзыхь сщIакъым гуэщыжьым сыкъыщIэкIыну, сыкIуэри сыздэщылъа плIанэпэм зыдэзыдыгъуэжащ. Iуащхь. Езы тхьэмыщкIэм {хъыджэбзым} плIанэпэм зыдиудыгъуащи, цIыху зыбгъэдигъэхьэркъым, жыр лэныстэр къахуегъэлъагъуэ: "Фыкъызбгъэдэмыхьэ, - зыслIыжынщ!" - жери. Къэр. Хь. -
74 зыпсыхьын
(зепсыхь) перех. гл. закалиться, стать крепким, выносливым/ Iэпкълъэпкъыр быдэ щIын.ИмыкIуэтыжу, жыр жа зыкъуэту хэку бын лIыхъужьхэм лъэщу зыфпсыхь. Анэд. -
75 зыукIыжын
(зеукIыж) перех. гл. 1. зарезаться, застрелиться/ ЗыгуэркIэ зэуэжу зыгъэлIэжын; уи зэранкIэ зыгъэлIэжын.Мащэм ихьэщ, жыр лэныстэр къищтэри езым {Дадусэ} зиукIыжащ. фольк.2. переносное измучиться, истерзаться/ Хьэзаб Iей зытегъэлъын, гугъуехь ин фэм дэгъэхуэн.Гъазэ уиIэкъым абы, уезыхулIаIакъым зыбукIыжыну, бгъуэтыIамэ пшхыуэ уи унэ уисыжмэ нэхъыфIщ. Къу. С.3. переносное возмущаться, негодовать/ Хуабжьу зыхъунщIэн, зышхыхьыжын.Жанхъуэтхэ я пхъур ныжэбэ кIуэсащи, лъэпкъ псори зэрызохьэ.. "ди напэр текIащ", - жаIэри заукIыж. Къэр. Хь. -
76 кIэлъыуэн
I (кIэлъоуэ) неперех. гл. бить, стрелять вслед кому-чему-л./ Зыгуэрым и ужьымкIэ, кIэлъыкIуэу уэн, зыгуэр кIэлъыутIыпщын, тегъэхуэн мурадкIэ.* Жыр лэныстэр Бырымбыхум зоIэбэкIри къепхъуатэ, Сосрыкъуэу къежьэжами гуащэ уэкIэу кIэлъоуэ. Нарт.II (кIэлъоуэ) неперех. гл. упасть, свалиться вслед за чем-л./ Зыгуэрым и ужь иту уэн.Зы жыгым адрей жыгыр кIэлъоуэ. -
77 кIыщ
кузница/ ЛъэщапIэ, гъукIэм и лэжьапIэ.* КIыщ уэщыншэщ. (погов.) Нартхэ я гъукIэу Дэбэч Зэпимыгъэчу кIыщым щIэтщ. Къэб. п. и ант./ Жыр зэрапсыхь, гъущI зэрагъэупщIыIуу кIыщым щIэт псы е дагъэ.Сэр кIыщ лэпсым хэIун.кIыщ мащэ приямок перед кузнечным горном/ КIыщым мафIэ зращIыхь жьэгу, мафIэ мащэ, хьэку.ГъукIэм фIамыщIыр кIыщ мащэм ирикIутащ. -
78 къызэфIэмынэн
(къызэфIэмынэ) неперех. гл. кубано-зеленчукские не останавливаться, не прекращать что-л. делать/ КъызэтемыувыIэн, зыгуэр пщIэныр щымыгъэтын.* И жыр алащэр къызэфIэмынэ, щытхъур къимыхьу зы гъэ къэмынэ. У. А. -
79 къыфIэлъэфын
а) (къыфIелъэф) перех. гл. стянуть, стащить что-л. с кого-чего-л. (напр. чехол с кресла)/ КъыфIэхын, къытелъэфын.* Бланэ къаукIахэм я фэр зэгуамыгъэжу я щхьэмкIэ къыфIалъэфырт, нэд ящIыну. фольк. Жыжьэу бажэ зэрилъагъуу абы {щакIуэм} занщIэу жыр лъэбжьанэм {бгъэм} и щхьэм фIэкъуар къыфIилъэфырти бгъэр жьым хиутIыпщхьэрт. У. Ан.б) (къыфIолъэф) неперех. гл. сползти, стащиться (о чем-л. натянутом)/ Зыгуэрым фIэлъыр, телъыр н. къыфIэкIын, къыпыщэтын. -
80 маисащхъуэ
устар. острый меч ( из высококачественной стали)/ Жыр быдэ лIэужьыгъуэм къыхэщIыкIа джатэ жан.* Бэдынокъуэ и маисащхъуэр чынт хэкум щегъабзэ. Къэб. п. и ант.
См. также в других словарях:
жыр — марқасқасы. п е р и ф р. Мұқағали Мақатаев д. м. Шын мәнінде М. Мақатаев мұзбалақтар ғана мекен ететін мұзарттарға жұлдызды жол тартып, жалындап өткен ж ы р д ы ң м а р қ а с қ а с ы еді (А. Нысаналин: М. Мақатаев, Соғады жүрек, 2, 377) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
жырға — зат. Әйелдердің әшекейленген бас киімі … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі
жырға — (ҚХР) әйелдердің асыл тас, ақық, моншақтар тізіліп әшекейленген сәнді бас киімі. Кейде сәукеленің шұбыртпасын, сырғаның салпыншағын, бергектің төгілмелі моншақ әшекейін де ж ы р ғ а дейді (ҚХР) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
жырғал — (Жамб., Қорд.) қызық, рақат. Осы жасқа келгенде не ж ы р ғ а л көрдіңіз? (Жамб., Қорд.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
жырғау — 1 (Монғ.) ләззат, игілік. Олар күң салып, күлін шығартып, көлбеп жатуды ж ы р ғ а у деп санайтын (М. Құрман., 30). Мұрат, сеніңше ж ы р ғ а у деген не? (М. Құрман., 32) 2 1. (Жамб., Қорд.; Монғ.) жетісу; рақаттану, ләззаттану, жадырау. Біз ж ы р… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
құжыр — (Жамб., Мер.) билік, өкімдік. Қыз ағасына сол Айыпсопыны барған шәріге бір ай қ ұ ж ы р ы н жүргізіп, бастық етіп жіберуді сұрайды (Жамб., Мер.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
жырғалаң — (ҚХР) мереке мейрам, той думан. Әмісе ж ы р ғ а л а ң, әмісе зобалаң жоқ (Мақал) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
жырғалу — (Жамб., Қорд.) жетісу, жетілу. Ол кластың балалары да ж ы р ғ а л т ы п жүрген жоқ қой (Жамб., Қорд.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
құжыр қылу — С. Аманжоловта қызыру, керек ету (С. Аман., ВДИКЯ, 433) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
ожыр-бұжыр — (Түрікм.: Таш., Көнеүр.) бұжыр бұжыр. Үй жаңа болғанымен сапа жағы ойдағыдай емес, қабырға бетінің әр жері о ж ы р б ұ ж ы р (Түрікм., Таш.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
бәйіт — ир. зат. діни Ораза кезінде айтылатын жарапазан сарынындағы жыр өлең. ир. зат. діни Ораза кезінде айтылатын жарапазан сарынындағы жыр, өлең … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі
