-
61 сәлам алу
= сәлам кайтару отвеча́ть на приве́тствие -
62 сихер
сущ.; прям.; перен.колдовство́, волшебство́, чароде́йство, ча́ры, ма́гиясихер көче — си́ла колдовства́
сихер белән эшләнгән эш — де́ло, сде́ланное колдовство́м
мәхәббәт сихере — любо́вные ча́ры
-
63 сусын
I сущ.жа́жда- сусын кайтусусын ачылу — хоте́ть пить
- сусын кандыру
- сусынны басу
- сусынны кайтару II сущ.; бот.каса́тик, и́рис, са́бельник боло́тный ( растение) -
64 сусынны басу
= сусынны кайтару утоли́ть жа́жду -
65 тел
I сущ.1)а) анат. язы́к (человека и животных) || языково́й; -язы́чныйтел очы — ко́нчик языка́
арткы тел авазлары — заднеязы́чные зву́ки
тел дигән арыслан теш дигән текмә артында торсын — (посл.) скрипи́ зуба́ми, но терпи́ - не проговори́сь (букв. лев, называ́емый языко́м, до́лжен находи́ться за частоко́лом, называ́емым зуба́ми)
сыерның сөте җиленендә түгел, телендә — (посл.) молоко́ коро́вы не в вы́мени, а на языке́ (т. е. больше кормов - больше молока)
б) язы́к, язычо́к, вы́ступ в фо́рме языка́ялкын телләре — языки́ пла́мени
шәл теле — вы́ступ волни́стого кра́я ша́ли
2)а) в разн. знач. язы́к, речь || языково́й, речево́йгарәп теле — ара́бский язы́к
рус теле — ру́сский язы́к
чит тел — иностра́нный язы́к
тел культурасы — культу́ра языка́
язма тел — пи́сьменный язы́к
дуслык теле — язы́к дру́жбы
тел чаралары — языковы́е сре́дства
теле татлы, күңеле таплы — (погов.) речь его сладка́, а душа́ гадка́
б) перен. о системах выражения, изображения язы́ксызым - техника теле — чертёж - э́то язы́к те́хники
музыка теле белән әйтү — вы́сказать языко́м му́зыки
3) язы́к, язычо́к, язычки́ (щеколды, колокола, колокольчика, ботинка и т. п.)4) ма́ятник ( настенных часов)5) стре́лка весо́вүлчәү теле бер генә — (посл.) стре́лка весо́в то́лько одна́ ( правда всегда однозначна)
6) кла́виша, пла́нка (гармони, баяна)тальян гармунның телләре көмеш микән, җиз микән? — ( песня) сере́бряные ли, лату́нные ли кла́виши у талья́нки?
7) пи́щик (внутри гармони, баяна и т.п)8) язычо́к, зазу́брина ( крючка)9) боро́дка ( ключа)10) перен. доно́с, я́беда, спле́тня, кля́узакеше өстеннән тел әйтү — кля́узничать (букв. вы́сказать кля́узу) о друго́м челове́ке
11) перен. язы́к (человек из лагеря противника, используемый для получения информации)разведчиклар тел алып кайттылар — разве́дчики привели́ языка́
12) в ф. исх. п. телдән, теленнән у́стно || у́стныйтелдән әйтү — вы́сказать у́стно
телдән җавап — у́стный отве́т
13) в ф. направит. п. телгә языко́м, на слова́хтелгә батыр, эшкә факыр — (посл.) языко́м трепа́ть ма́стер, а на де́ле слаб
•- тел агы- тел аклавы
- тел аклыгы
- тел гыйлеме
- тел белеме
- тел тартыгы
- тел шартлау
- тел чыртлау••тел аерылу — говори́ть на ра́зных языка́х (не понимать друг друга по причине разности целей, понимания вещей и т. п.)
тел белән әйткесез — невырази́мый слова́ми
тел белән тегермән кору (тарттыру) — говори́ть (обеща́ть) мно́го, но ничего́ не де́лать; моло́ть языко́м; трепа́ться
тел белән телү (тетү) — бичева́ть сло́вом; жечь глаго́лом
тел беркетү — договори́ться, заключи́ть сою́з (в тайне или в стороне от кого-л.); см. тж. сүз беркетү
тел бирәне — груб. болту́н, говору́н ( который не может остановиться)
теле (телләре) бәйле (баглы) — не мо́жет, не име́ет пра́ва говори́ть
тел кашу — чеса́ть язы́к (языко́м); говори́ть не к ме́сту
тел күтәрмәү — возде́рживаться/воздержа́ться от ли́шних слов ( по тактическим соображениям)
тел күтәрелү — см. тел бару
тел озайту — распуска́ть/распусти́ть язы́к ( осуждая начальство); пуска́ть, распространя́ть слу́хи, неуго́дные вышестоя́щим
тел саклау — ума́лчивать/умолча́ть, промолча́ть из уваже́ния ( к старшим)
тел сөяксез — язы́к-то без косте́й
тел тибрәнү — захоте́ть сказа́ть; чуть не сказа́ть
тел тибрәтү (тибрәндерү) — (спокойно, ласково) (что-то) промо́лвить
тел тидерерлек түгел — не́ к чему придра́ться; ни сучка́, ни задо́ринки; кома́р но́са не подто́чит
тел тию — приходи́ться/прийти́сь, задева́ть/заде́ть (обвиня́ть)
тел тиярлек түгел — см. тж. тел тигесез
тел тотлыгу — см. тотлыгу
тел туздыру — болта́ть зря; трепа́ть языко́м
тел уйнату — игра́ть слова́ми, заи́грывать на слова́х
тел чарлау — остри́ть, зубоска́лить; точи́ть ля́сы
тел чишелү — разговори́ться; станови́ться/стать разгово́рчивым; расколо́ться
тел чишү — открыва́ть/откры́ть секре́ты; разглаша́ть та́йну; доверя́ть ду́шу (мы́сли)
тел чылату — немно́го попи́ть ( необязательно хмельное)
тел шомарту (таптау, юкарту) — моло́ть чушь; точи́ть ля́сы
тел язу — выдава́ть/вы́дать секре́т ( под нажимом или невольно)
телгә алынган (алынмыш) — упомя́нутый
телгә беткән — бо́йкий || бо́ек на язы́к
телгә йозак салу — запреща́ть/запрети́ть говори́ть
телгә килешү — см. телгә килү 3)
телгә оста (чая, үткен, шәп) — бо́йкий || бо́ек на язы́к, речи́стый
телдән-телгә — из уст в уста́ (о распространении легенд, слухов, новостей и т. п.)
телдән төшмәү — быть у всех на уста́х
телдән төшү — переста́ть упомина́ться, вспомина́ться; забыва́ться ( о человеке)
телдән ычкыну — срыва́ться/сорва́ться с языка́
теле татлы (баллы) — сладкоречи́вый || сладкоречи́в
теле тезенә җитә — ма́стер на злы́е слова́, ре́чи
теле чарланган (шомарган) — навостри́лся говори́ть; язы́к непло́хо подве́шен
теле юка — речи́ст и сладкоречи́в
телен кыскарту — в разн. знач. укороти́ть язы́к, заста́вить замолча́ть
телен чыгарып — изо все́х си́л, вы́сунув язы́к
теленә (телеңә) салыну (салышу) — заводи́ть/завести́ спор, перебра́нку, см. тж. телләшү
теленә шайтан төкергән — его́ не переспо́ришь (букв. чёрт плю́нул ему́ на язы́к)
теленнән табу — пострада́ть из-за своего́ языка́
телне (телеңне, телегезне, телен, телемне) тешләү — вдруг замолча́ть, сообрази́в, что собира́лся сказа́ть ( или уже сказал) ли́шнее
телеңне йотарсың — язы́к ( вместе с пищей) прогло́тишь ( такой вкусный); па́льцы обли́жешь
телеңне сындырырсың — язы́к слома́ешь ( о выговаривании сложного слова)
- тел ачутелеңне тайдырма — не говори́ так краси́во
- тел әйләндерү
- тел әйләнмәү
- тел бару
- тел батырып сүз әйтү
- тел күтәреп сүз әйтү
- тел белән әйтү
- теле белән әйтү
- тел бәйләндергеч
- тел бәйләнү
- тел кагу
- тел кайтару
- тел кату
- тел көрмәкләнү
- тел көрмәлү
- тел күтәрү
- тел кычыту
- тел очы
- тел очына килү
- тел өстендә
- тел сату
- тел сүтү
- тел тегермәне
- тел тигесез
- тел тидергесез
- тел тидерү
- тел төбе
- тел яздыру
- тел яшерү
- телгә алу
- телгә алыну
- телгә керү
- телгә килү
- теле авызга сыймау
- телең авызыңа сыймау
- телең авызга сыешмау
- теле авызга сыешмау
- теле ачылу
- теле кору
- теле озын
- теле телгә йокмый
- теле чыгу
- телен аркылы тешләп
- телне аркылы тешләп
- телен ачу
- телен белү
- телен йоту
- теленең тупсасы юк
- телне тыю
- тел бистәсе
- тел кузгату
- телдән калу
- телен табу
- телне кыска тоту II сущ.; этногр.язы́ческая моли́тва, за́говорелан теле — за́говор от змей; слова́, кото́рыми загова́ривают змей
тел уку — произнести́ за́говор
чәчәк теле — за́говор от о́спы
-
66 төтен
сущ.1)а) дым, дымо́к; чад || дымово́йтәмәке төтене — таба́чный дым
төтен торбасы — дымохо́д;
б) дымо-төтен юллыгы — дымохо́д
төтен йоткыч — дымопоглоти́тель
2) перен.; разг.а) интригу́ющая весть, осужде́ние, спле́тни; пересу́дытөтен тарату — распространя́ть спле́тни (о ком-л.)
б) осужда́ющий намёкэт күзе төтен белмәс — (посл.) бессты́жих глаз и дым неймёт (букв. соба́чий глаз не чу́вствует ды́ма)
3) ист. "дым", двор, тя́гло ( единица счёта податного населения во многих древних государствах)төтен башыннан — поды́мно, подво́рно; поды́мный, подво́рный
йөз егерме төтен — сто два́дцать податны́х дворо́в
•- төтен чыгару
- төтен салу
- төтен салымы
- төтен налогы••төтен булып очу — исче́знуть, рассе́яться ( словно дым)
төтен җибәрү — пусти́ть пыль (дым) в глаза́
төтен тавы — возду́шный за́мок (невозможные, неосуществимые обещания, планы, мечты и т. п.)
төтен чыкканчы — прост. до упа́ду ( о пляске), до кро́ви и́з носу ( о работе), до бе́лой горя́чки ( о пьянстве)
төтене йөри — понима́ет толк (в чём-л.), смы́слит
төтене кыек — врёт, привира́ет, пыта́ется обма́нывать
төтене туры (чыга, йөри) — говори́т ве́рно, пра́вильно, и́скренне, не врёт
- төтен чигүтөтеннән котылып, утка төшү — из огня́ да в по́лымя
- төтен чыга
- төтен генә чыга -
67 төтен чыгару
-
68 үч
сущ.1) месть, отмще́ние, мще́ние, отме́сткайөрәктәге үч — месть в се́рдце
үч алуның юлларын табу — найти́ спо́собы отпла́ты
2) перен.; в функ. сказ. люби́тель ( чего)яшелчәгә үч — люби́ть о́вощи, люби́тель овоще́й
•- үч алу- үч кайтару
- үч алучан
- үч кайтаручан
- үч алучанлык
- үч итеп
- үч иткәндәй
- үч кану
- үч кайту
- үч саклау -
69 үч алу
= үч кайтару мстить (кому-л.) отомсти́ть, своди́ть счёты -
70 чабата
сущ.ла́пти, ла́поть || ла́потныйбер кием (пар) чабата — па́ра лапте́й
сыңар чабата — ла́поть
биш (җиде, тугыз) юкәле чабата — пяти́- (семи́-, девяти́-) лы́чные ла́пти
чабата олтырагы — ла́потная сте́лька
чабата калыбы — ла́потная коло́дка
чабата юкәсе — ла́потное лы́ко, лы́ко для лапте́й
чабата ясау (үрү) — плести́ ла́пти
чабата ясауның да рәте бар — (погов.) не уме́ючи и ла́пти не сплетёшь
чабатага тотынганчы, юкәңне әзерлә — (посл.) пре́жде чем нача́ть плести́ ла́пти, пригото́вь лы́ка
ике чабата бер кием — (посл.) два сапога́ (букв. ла́птя) па́ра
май белән иске чабата да үтә — (посл.) с ма́слом и ста́рый ла́поть съешь, оди́н с мёдом и ла́поть съел
чабата көе — "на́игрыш" для пля́ски в лаптя́х
- чабата киндерәсечабата биюе, чабатага бию — пляса́ть под на́игрыш "чабата́"
- чабата башмак
- чабата кайтару
- чабата таракан••чабата туздырып йөрү — напра́сно (зря) ходи́ть, бе́гать (т. е. хлопотать); толо́чь во́ду в сту́пе
чабата ярминкәсе ясау — подня́ть галдёж
-
71 шарт белән
с усло́вием, при усло́вии чегокире кайтару шарты белән — с усло́вием возвра́та
-
72 ырылдау
неперех.1) рыча́ть, ры́кать, урча́ть, ря́вкать (о собаке, зверях) || рыча́ние, урча́ние, рык2) перен.; прост. рыча́ть, зарыча́ть ( на кого)ырылдама миңа! — не рычи́ на меня́!
•- ырылдап кую
- ырылдап җибәрү
- ырылдап җавап кайтару -
73 ышаныч
сущ.1) ве́ра, дове́рие || вери́тельный, довери́тельныйышаныч грамотасы — вери́тельная гра́мота
ышаныч язуы — довери́тельный докуме́нт
җиңүгә ышаныч — ве́ра в побе́ду
ышаныч белән карау — относи́ться с дове́рием
ышанычка ышаныч белән җавап кайтару — на дове́рие отвеча́ть дове́рием
ышанычны югалту — потеря́ть дове́рие
дәүләтара ышаныч климаты булдыру — созда́ть межгосуда́рственный кли́мат дове́рия
2) наде́жда, уве́ренностьбөтен ышаныч сездә — вся наде́жда на вас
киләчәккә ышаныч белән карау — смотре́ть с уве́ренностью в бу́дущее
алдында ышанычың, артында таянычың булсын — посл. впереди́ име́й наде́жду, позади́ - опо́ру
•- ышаныч белдерү
- ышаныч күрсәтү
- ышаныч бетү
- ышаныч вотумы
- ышаныч казану
- ышаныч яулау
- ышаныч тудыру
- ышаныч язуы
- ышаныч кәгазе
- ышанычка алу
- ышанычка керү
- ышанычтан чыгу
См. также в других словарях:
реабилитация — ләү – 1. Ялгыш яки явыз ният белән яла ягылган, гаепләнгән кешенең намуслы исемен (абруен) кире кайтару, аклау 2. Азаккача терелтеп булмаган, хроник авыруны тормыш шартларына, хезмәткә яраклаштыру 3. Озайлы авырудан терелгән кешене нормаль тормыш … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
түләү — I. 1. Сатып алган яки файдаланылган әйбер, башкарылган эш яки гомумән нин. б. башка хезмәт өчен акча яисә шуңа тәңгәл берәр нәрсә бирү. с. Шул эшкә бәйләнешле 2. Йөкләмәләрне үтәү җыемнарны үз вакытында түләү и. Һәртөрле салып, җыем, налог 3.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
айныту — 1. Аек хәлгә китерү 2. Зур кичереш, хыял дөньясыннан чыгару, аңга китерү 3. Берәр фикереннән, ниятеннән кайтару … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аклау — I. Агарту, ак итү. II. 1. Гаепсез дип табу. Гаепсез дип хөкемнән коткару 2. Үзеңнең нәр. б. лаек булуыңны эш белән күрсәтү, раслау ышанычны аклады 3. Кире кайтару, каплау тотылган чыгымнарны аклау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әрепләшү — Кара каршы сүз кайтару; бәхәсләшү ярар, тик торганда әрепләшмик … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бурыч — 1. Кайтару шарты белән бирелә алына торган нәрсә; БИРӘСЕ, БИРӘЧӘК яки АЛАСЫ, АЛАЧАК 2. Үтәлергә тиешле эш, йөкләмә. максат. Вазифа … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
вексель — Бурычка алган акчаны билгеләнгән срокка кире кайтару турында бирелгән язма йөкләмә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
демилитаризация — ләү – Берәр илдә хәрби индустрияне, ныгытмаларны һ. б. ш. бетерү, кораллы көч тотуны тыю; коралсызландыру, хәрби булмаган хәлгә кайтару … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җаваплау — сир. Җавап бирү, җавап кайтару … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җепкертү — Туйдыру, күңел кайтару; маемлату тәмле азык гадәттә җепкертми майлы ботка да җебектерә 2. күч. Тәмам туйдыру, күрәсе килмәү; теңкәгә тию көн дә ызгыш җебектерде җанны … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җилектерү — I. 1. Туйдыру, күңел кайтару (ашамлык тур.) 2. күч. Ялыктыру, туйдырып бетерү. II. ҖИЛЕКТЕРҮ – Җилдә тотып киптерү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге