-
1 аскы
прил.1) ни́жний (слой почвы, край, зуб)аскы ирен — ни́жняя губа́
багананың аскы өлеше — ни́жняя часть столба́
2) ни́зом, по́низу ( дорога)аскы юл өскесеннән кыскарак — доро́га ни́зом (по́низу) коро́че, чем ве́рхняя
•- аскы буй- аскы кат
- аскы юлдан -
2 аскы як
alt, alt yan, aşağı -
3 аскы
прнижний -
4 аскы
untere (-r, -s) -
5 аскы
прил. нижний -
6 аскы буй
подосно́ва ( ткани) -
7 аскы кат
ни́жний эта́ж -
8 аскы юлдан
ни́зом, по́низу (идти, возвращаться) -
9 asqı
-
10 ас
I сущ.; зоол.горноста́й || горноста́евыйас мехы — горноста́евый мех; горноста́й
ас тиресе — горноста́евая шку́ра, горноста́й
ас мехы тотылган — подби́тый горноста́ем ( пальто)
II сущ.; прям.; перен.ас тиресеннән тегелгән бүрек — горноста́евая ша́пка
асһава асы — возду́шный ас
III 1. сущ.; = асттөзү эшенең аслары — а́сы строи́тельного де́ла
1) низ (вагона, дивана, ящика), ни́жняя часть (сооружения, фундамента, мебели); сни́зу; по́низу; исподни́зуиң аста — в са́мом низу́; в са́мой ни́жней ча́сти
бакның асты тутыга башлаган — бак сни́зу заржаве́л
асты кирпеч, өсте агач йорт — сни́зу кирпи́чный, а вверху́ деревя́нный дом
2) низо́к спец., низо́чек (мелкой мебели, ящичка, пьедестала, сиденья)3) разг.а) подо́шва, подмёткарезин аслы ботинка — боти́нки на рези́новой подо́шве
итекнең асты кубып төште — у сапо́г отста́ла подо́шва
б) ( обычно после ремонта) подбо́йка спец.; обл.; прост., подби́вка прост.яңа аслы киез итек — ва́ленки с но́вой подбо́йкой (подби́вкой); ва́ленки с но́вым подбо́ем
4) асты дно (посуды, судна)чиләкнең астына яфрак ябышкан — ко дну ведра́ приста́л лист
5) обычно асты (у скотины) подсти́лкамалның астын алыштыру — меня́ть подсти́лку у скота́
6) астыа) подно́жие (горы, скалы, дерева); подо́шва ( горы)б) подо́шва (утюга, электрочайника)аяк асты тулы әйбер — под нога́ми полно́ веще́й
баскыч астын кара әле — посмотри́-ка под крыльцо́м; загляни́-ка под крыльцо́
верстак астын себереп алу — подмести́ под верстако́м
8) асты в составе некоторых словосочетаний переводится приставкой под-боз асты агымы — подлёдное тече́ние
тире асты катламы — подко́жный слой
тез асты — подколе́нки
9) в знач. послелога астына (аска, астыма...)а) под (подо) (что, кого); под (кем, чем-л.)күзәтү астына алу — брать под наблюде́ние
тамчы астына чиләк кую — подста́вить под капе́ль ведро́
мал астына салам түшәү — подстила́ть соло́му под скоти́ну
яфрак астына качу — пря́таться под листво́й (листву́)
б) под (подо) (что-л.), за (что-л.); под ( чем), за ( чем)кояш болыт астына керде — со́лнце скры́лось за ту́чей
буш җиңне каеш астына кыстыру — заправля́ть пусто́й рука́в за (под) реме́нь
10) в знач. послелога астында (аста, астымда)а) под (кем, чем-л.)күзәтү астында — под наблюде́нием (присмо́тром)
эссе кояш астында — под жа́рким со́лнцем
сезнең астыгызда кемнәр тора? — кто под ва́ми живёт?
ай болыт астында чакта — пока́ луна́ за ту́чами
в) внизу́ ( чего)элек бу йорт астында кибет иде — ра́ньше внизу́ э́того до́ма был магази́н
11) в знач. послелога астыннана) из-под (кого, чего-л.; выходить, выползать, доставать кого, что-л.)диван астыннан — из-под дива́на
боз астыннан алу — достава́ть из-под льда
бүрек астыннан чыгып торган — чәч во́лосы, вы́бившиеся из-под ша́пки
б) под (подо) (кем, чем-л.) (проходить, проезжать)боз астыннан күренми — подо́ льдом не ви́дно
вагон астыннан үтү — проходи́ть под ваго́ном (ваго́нами)
в) из-за (чего-л.)болыт астыннан ай күренде — из-за туч появи́лась луна́
•- ас салу- ас сугу
- аска җәю
- аска керү
- аска кую
- астына кую
- аска салу
- аска түшәү
- астына түшәү
- астан казу
- астыннан казу
- астын казу
- астан керү
- астыннан керү
- астына кертү
- астына керү
- астына салу
- астына сугу
- астына сызу••аска су кергәч (кенә) йөзә башлау — зашевели́ться (начина́ть шевели́ться) лишь по́сле того́, как (когда́) припёрло (прижа́ло); когда́ по́чва заколеба́лась под нога́ми (кого-л., чьими-л.)
ас буяу — см. аска җибәрү 1)
асты буялган — ( о ребёнке) под себя́ сде́лал, в пелёнки наде́лал, пелёнки запа́чкал
асты юеш (юешләнгән) — пелёнки мо́крые ( у кого), пелёнки замочи́л (под собо́й); мо́кро ( под кем)
асты өскә актарылу — усил.; см. асты өскә килү 3)-7)
астын өскә айкау — усил.; см. астын өскә китерү 3)-10)
астын өскә актару — усил.; cм. астын өскә китерү 3)-6)
- аска су керүастындагын алты ай эзләгән — ≈≈ на коне́ сиди́т и коня́ же и́щет
- астына су керү
- асты өскә килү
- астын өскә китерү 2. прил.; разг.; см. аскыас казналык — ни́жняя че́люсть
ас як — ни́жняя сторона́
өйнең ас ниргәләре — ни́жние венцы́ избы́
-
11 бүлем
сущ.1) отде́л, отделе́ниебумажник бүлеме — отделе́ние бума́жника
шкафның аскы бүлеме — ни́жнее отделе́ние шка́фа
2) отделе́ние, ко́мната; се́кция, часть; перегоро́дкакүп бүлемнәргә бүленгән таш гараж — ка́менный гара́ж со мно́гими се́кциями
абзар бүлемнәре — перегоро́дки сара́я
3) ма́ленькая полоса́ ( для жатвы), уча́сток земли́4) уст. отделе́ние, часть (концерта, театрального представления и т. п.)концертның беренче бүлеме — пе́рвое отделе́ние конце́рта
5) деле́ниешкала бүлемнәре — деле́ния шкалы́
градусник бүлемнәре — деле́ния гра́дусника
• -
12 бүселү
неперех.1) выпя́чиваться/вы́пятиться, вспу́чиваться/вспу́читься, вздува́ться/взду́ться (о снопах, скирдах, свёртках, подушках и т. п.) || выпя́чивание, вспу́чивание, взду́тиеөйнең аскы бүрәнәләре юешлектән бүселгән — от сы́рости вспу́чило ни́жние брёвна до́ма
2) выбива́ться/вы́биться, вылеза́ть/вы́лезть (вы́лезти), (волосы из-под головных уборов, части тела из-под одежды и т. п.)мендәр тышлыгыннан бүселеп чыккан — поду́шка вылеза́ет из на́волочки
3) перен.; прост. растолсте́ть, станови́ться/стать ры́хлым, водяни́стым ( о человеке)4) перен. наду́ться, наду́ть гу́бы, обижа́ться/оби́детьсяиртүк бүселгән — с утра́ уже́ наду́лся
• -
13 ирен
сущ.губа́, гу́бы (тонкие, толстые)аскы ирен — ни́жняя губа́
өске ирен — ве́рхняя губа́ || губно́й
ирен мускуллары — губны́е му́скулы
ирен буявы — губна́я кра́ска
- ирен тидерүирен авазлары — губны́е (лабиа́льные) зву́ки лингв.
- ирен чәчәклеләр••ирен дә кыймылдатмау — и сло́ва не промо́лвить (букв. да́же губа́ми не шевельну́ть)
ирен сөртерлек — с гу́лькин нос, о́чень ма́ло
ирен турсайту — наду́ть гу́бы ( обидеться)
ирен чылату — пригу́бить, отпи́ть немно́го ( обычно вина)
- ирен тешләүиренендә сөте кипмәгән — молоко́ на губа́х не обсо́хло
- ирен чәйнәү -
14 казна
I сущ.1) казна́ || казённый, госуда́рственныйказна урманы — госуда́рственный лес
казна крестьяннары ист. — госуда́рственные крестья́не
казна милке — казённое иму́щество
2) казна́, фина́нсы госуда́рства; казначе́йство || казначе́йскийдәүләт казнасы — казначе́йство, госуда́рственная казна́
казна билеты — казначе́йский биле́т
казна талау — обкра́дывать казну́
3) бога́тство, сокро́вище, состоя́ниеII сущ.михнәт чигеп тапкан бер тәңкә тиген килгән казнадан яхшырак — (посл.) с трудо́м добы́тый рубль доро́же, чем да́ром полу́ченное бога́тство
1) основа́ние, фунда́мент (чего-л.)мич казна сы — опе́чек, основа́ние пе́чи
2) че́люстьаскы теш казнасы — ни́жняя че́люсть
өске теш казнасы — ве́рхняя че́люсть
-
15 салпылану
неперех.1) обвиса́ть/обви́снуть, отвиса́ть/отви́снуть, пови́снуть; оттяну́ться, опусти́ться кни́зу || обвиса́ние, отвиса́ниеаскы ирене кызык булып салпыланды — ни́жняя губа́ смешно́ отви́сла
күлмәк салпыланган — пла́тье обви́сло
җилкәләре салпыланган — пле́чи опусти́лись кни́зу
2) станови́ться/стать вя́лым, дря́блым, ослабе́вшим; расслабля́ться/рассла́битьсяавырлыктан куллар салпыланды — от тя́жести ру́ки рассла́бились
аргач гәүдә салпылана — от уста́лости те́ло стано́вится вя́лым
3) диал. станови́ться/стать сла́бым, медли́тельнымкарт тәмам салпыланды — стари́к стал совсе́м сла́бым
адымнар салпыланды — шаги́ ста́ли медли́тельными
-
16 салыну
I страд. от салу I II страд. от салу II III неперех.1) висе́ть, ви́снуть, све́шиваться/све́ситься, свиса́ть/сви́снуть, спуска́ться, спада́ть; ниспада́ть/ниспа́стькүлмәк итәге салынган — подо́л пла́тья свиса́ет
шәл чуклары салынган — ки́сти ша́ли вися́т
түшәмнән салынган лампа — свиса́вшая с потолка́ ла́мпа
сакалы күкрәгенә салынган — борода́ его́ ниспада́ет на грудь
идәнгә хәтле салыну — спуска́ться/свиса́ть до по́ла
2)а) висе́ть, све́шиваться, отвиса́ть/отви́снуть, обвиса́ть/обви́снуть, опуска́ться/опусти́ться внизэтнең колаклары салынган — у соба́ки у́ши отви́сли
мыегының очы салынган — концы́ усо́в обви́сли
куллары салынды — опусти́лись ру́ки
аның аскы ирене салынган — у него́ ни́жняя губа́ отви́сла
б) склоня́ться/склони́ться, ни́кнуть, пони́кнутьбаш салынды — голова́ пони́кла
3) ви́снуть, пови́снутькыз, хәле бетеп, безнең кулларга салынды — де́вушка, обесси́лев, пови́сла на на́ших рука́х
4) нависа́ть/нави́снуть; станови́ться/стать тяжёлым (пасмурным, хмурым)болытлар салынды — ту́чи нави́сли
кичкә таба көн салынды — к ве́черу пого́да ста́ла хму́рой
5) полага́ться, рассчи́тывать/рассчита́ть ( на что) (на помощь других)хөкүмәткә салыну — рассчи́тывать на госуда́рство
6) притворя́ться/притвори́ться, прики́дываться/прики́нутьсяишетмәмешкә салыну — притвори́ться, что не слы́шал
белмәмешкә салыну — притвори́ться незна́ющим
авыруга салыну — прики́дываться больны́м
7) предава́ться/преда́тьсяялкаулыкка салыну — предава́ться ле́ни
бозыклыкка салыну — предава́ться развра́ту
См. также в других словарях:
аскы — с. Ас яктагы, астагы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
түбән — с. 1. Җиргә яки берәр нәрсә өстенә якын. рәв. Җиргә якын, түбәнтен 2. Аскы, астагы. рәв. Аска таба, аска. и. Ас, аскы урын 3. Түбәнге (1) 4. Уйсу, иңкү түбән җир 5. Елга тамагына якын, шуңа таба булган 6. Ишеккә якынрак булган; киресе: түр 7. рәв … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
базис — 1. Колоннаның төбе, төрле архитектур бизәкләрнең аскы өлеше, нигезе. геом. Фигураның аскы, нигез өлеше. геол. Җир өстендәге торышы координатлары анык билгеләнгән һәм озынлыгы төгәл үлчәнгән туры сызык; тирә юньдәге башка пунктларның координатлары … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ияк — 1. Кеше йөзенең аскы өлешендә аскы теш казналары урнашкан, ашаганда, сөйләгәндә хәрәкәтләнә торган ярымтүгәрәк чыгынты 2. диал. Яңак … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
табан — I. и. 1. Аякның җиргә (җирлеккә) баса торган аскы йөзе 2. иск. Аяк табанының уртача озынлыгы кадәр озынлык үлчәү берәмлеге бер табан җир 3. Аяк киеменең җиргә баса торган аскы өлеше, төбе, олтаны 4. Чана, чаңгы кебек шуып йөри торган… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тирәнлек — 1. Тирән булу сыйфаты, дәрәҗәсе 2. Сулыкның тирән урыны; тирән сулык 3. Өске яссылыктан, тәңгәлдән иң төпкә, аскы яссылыкка яки аскы ноктага кадәр ара 4. күч. Тирәндә урнашкан урын яки нокта. Нәр. б. эчке ягында яки бик арткы планда урнашкан урын … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аппендикс — 1. Сукыр эчәктәге суалчан сыман кечкенә үсенте 2. Һава шары тышчасының аскы өлешендә газ кертү һәм чыгару өчен кыска шланг … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
астар — 1. Киемнең тышы белән эче арасына салынган материя (марля, киндер һ. б.) 2. Нәр. б. ныгыту өчен аскы якка куела торган әйбер … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әйләнү — Үз күчәре тирәсендә борылу; әйләнә буенча хәрәкәт итү. Берәр нәрсә тирәли йөреп чыгу. күч. Кайда да булса яки кем янында да булса даими йөрү, булу, бөтерелү галимнәр тирәсендә ә. . күч. Нин. б эш белән мәшгуль булу, ыгы зыгы килү 2. Бер яктан… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әрәтә — 1. Умартада кәрәз җимерелеп төшмәсен өчен куела торган аркылы агач 2. Тарантасның арт күчәреннән ал күчәре терәккә (мендәргә) тоташтырылган колга сыман аскы агач … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бака — 1. Арткы озын аяклары йөзәргә һәм сикерергә җайлашкан койрыксыз җир су хайваны 2. Кабырчык эчендә яшәүче хайван (моллюск) тур. кабырчык бакасы 3. Ялкынсынулы, шешенкеле авыруларның гомуми атамасы күкрәк бакасы, тамак бакасы, теш бакасы 4. Капкада … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге