(song)

m. dog (rare).

* * *

m. a dog; gagarr er skaptr því at geyja skal, a dog is so made as to bark, Mkv. 4: used as a nickname, Landn. 145: in a verse in Eg. a shell is called ‘the ever mute surf-dog’ (síþögull brimróta gagarr), prob. from a custom of Icel. children, who in play make shells represent flocks and herds, kú-skeljar ( cow-shells), gymbr-skeljar ( lamb-shells), and put one shell for a dog. gagara-ljóð, n. pl. ‘dog-song’ (?), a kind of metre in Rímur.

* * *

(gel; gól, gólum; galinn), v.

1) to crow (of a cock), cry, scream;

2) to sing, chant; g. galdra yfir e-m, to chant magic songs over one; afl gól hann Ásum, he chanted strength into the Æsir.

* * *

pres. gelr, Hm. 28, 150, Vsp. 35; pret. gól, pl. gólu; pret. subj. gœli, Haustl. 20; in mod. usage, pres. galar, áðr en haninn galar, Matth. xxvi. 34, 74, 75, Mark xiv. 30, cp. Pass. 12. 7; but fyrr en haninn gelr, Luke xxii. 61; in pret. the old form is preserved, ok jafnsnart gól haninn, Matth. xxvi. 74; þá gól nú haninn fyrst, Pass. 11. 5; gól haninn annað sinn, 11. 8, Luke xxii. 60; og strax gól haninn, John xviii. 27; but elsewhere in mod. usage weak, galaði: [not recorded in Goth., as Ulf. renders φωνειν l. c. by hrukjan; A. S. galan; Old Engl. and Scot. to gale = to cry; Dan. gale; Swed. gala]:—to crow; hún heyrir hana gala, Stj. 208; gól um Ásum Gullinkambi, Vsp. 35; en annarr gelr, sótrauðr hani, id.: of a crow, Hm. 84.

II. metaph. to chant, sing, used trans.; gala sér úgott, Hm. 28, Ls. 31; afl gól hann Ásum, Hm. 161; þann kann ek galdr at gala, I can chant that song, with the notion of spell, Hm. 153; svá ek gel, 150; hón (the sibyll) gól galdra sína yfir Þór, Edda 58: ironic., gólu þeir eptir í staðinn, O. H. L. 17; gala at um e-t, to beg blandly, Fms. xi. 113; Herodias gól at um líflát Johannes, 625. 96:—with acc. to gladden, cheer, Sl. 26.

adj. ready, prompt; var söngrinn eigi g., the song did not go smoothly, Fms. vii. 152; greiðlig kaupstefna, Þorf. Karl. 402; ok er miklu greiðligra, at …, more to the purpose, that …, Nj. 92, v. 1.; görit greiðligt fyrir mér ( speak out plain to one) hvat yðr býr í skapi, Grett. 146; göra e-m greiðlig orð, to make plain words of it, Fb. i. 64.

ð, also spelt görva, giörva, geyra, giora, gera: prop. gøra, not gra (the ø was sounded nearly as y or ey), so that the g is to be sounded as an aspirate, however the word is spelt; and the insertion of i or j (giöra, gjöra), which is usual in mod. writing, and often occurs in old, is phonetic, not radical, and göra and gjöra represent the same sound. The word in the oldest form had a characteristic v, and is spelt so on the Runic stones in the frequent Runic phrase, gaurva kubl, Baut., and Danske Runemind. passim; but also now and then in old Icel. MSS., e. g. the Kb. of Sæm. (cited from Bugge’s Edit.), gorva, Am. 75, Skv. 1. 34, 3. 20, Hm. 123, Og. 29; gerva, Am. 64, Bkv. 3; giorva, Rm. 9; giorfa, 28; gorvir, Hkv. Hjörv. 41; gørvom, Hým. 6; gorviz, Am. 35; gerviz, Merl. 2. 89:—this characteristic v has since been dropped, and it is usually spelt without it in MSS., gora, Hým. 1, Og. 23, Ls. 65; gera, Am. 85; gorir, Hm. 114: the pret. always drops the v, gorþi, Hym. 21; gorðo or gorþo, fecerunt, Hm. 142, Am. 9; gorðumz, Hðm. 28; gerþi, Am. 74; gerþit, 26:—with i inserted, Rm. 9, 22; giordu, 11; in the Mork. freq. giavra. The ö is still sounded in the east of Icel., whereas gera is the common form in speech, gjöra in writing:—the old pres. indic. used by the poets and in the laws is monosyllabic görr, with suffixed negative, görr-a, Hkr. i. (in a verse); mod. bisyllabic görir, which form is also the usual one in the Sagas:—the old part. pass. was görr or gerr, geyrr, Fms. ix. 498, x. 75, where the v was kept before a vowel, and is often spelt with f, gorvan, gorvir, and gorfan, gorfir: dat. so-goro or so-guru adverbially = sic facto: the mod. part. gjörðr, gerðr, görðr, as a regular part. of the 2nd weak conjugation, which form occurs in MSS. of the 15th century, e. g. Bs. i. 877, l. 21. [This is a Scandin. word; Dan. gjöre; Swed. göra; Old Engl. and Scot. gar, which is no doubt of Scandin. origin, the Saxon word being do, the Germ. thun, neither of which is used in the Scandin.; the word however is not unknown to the Teut., though used in a different sense; A. S. gervan and gearvjan = parare; O. H. G. karwan; Germ. gerben, garben, but esp. the adj. and adv. gar, vide above s. v. gör-.] To make, to do; the Icel. includes both these senses.

A. To make:

I. to build, work, make, etc.; göra himin ok jörð, 623. 36, Hom. 100; göra hús, to build a house, Fms. xi. 4, Rb. 384; göra kirkju, Bjarn. 39; göra skip, N. G. L. i. 198; göra langskip, Eg. 44; göra stólpa, Al. 116; göra tól (= smíða), Vsp. 7; göra (fingr)-gull, Bs. i. 877; göra haug, to build a cairn, Eg. 399; göra lokhvílu, Dropl. 27; göra dys, Ld. 152; göra kistu ( coffin), Eg. 127; göra naust, N. G. L. i. 198; göra jarðhús, Dropl. 34; göra veggi, Eg. 724: also, göra bók, to write a book, Íb. 1, Rb. 384; göra kviðling, to make a song, Nj. 50; göra bréf, to draw up a deed ( letter), Fms. ix. 22; göra nýmæli, to frame a law, Íb. 17.

2. adding prep.; göra upp, to repair, rebuild, restore, Fb. ii. 370; göra upp Jórsala-borg, Ver. 43; göra upp skála, Ld. 298; göra upp leiði, to build up a grave.

II. to make, prepare, get ready; göra veizlu, drykkju, brúðkaup, erfi, and poët. öl, öldr, to make a feast, brew bridal ale, Fs. 23, Fms. xi. 156, Dropl. 6, Am. 86; göra seið, blót, to perform a sacrifice, Ld. 152; göra bú, to set up a house, Grág. i. 185, Ld. 68; göra eld, to make a fire, Fs. 100, K. Þ. K. 88; göra rekkju, to make one’s bed, Eg. 236; göra upp hvílur, Sturl. ii. 124; göra graut, to make porridge, Eg. 196, N. G. L. i. 349; göra drykk, to make a drink, Fms. i. 8; göra kol, or göra til kola, to make charcoal, Ölk. 35.

III. in somewhat metaph. phrases; göra ferð, to make a journey, Fms. x. 281; görði heiman för sína, he made a journey from home, Eg. 23; göra sinn veg, to make one’s way, travel, Mar.; göra uppreisn, to make an uprising, to rebel, Rb. 384, Fms. ix. 416; göra úfrið, to make war, 656 C. 15; göra sátt, göra frið, to make peace, Hom. 153, Bs. i. 24; göra féskipti, Nj. 118; göra tilskipan, to make an arrangement, Eg. 67; göra ráð sitt, to make up one’s mind, Nj. 267, Fms. ix. 21; göra hluti, to cast lots, Fms. x. 348.

2. to make, give, pay, yield; göra tíund, to pay tithes, Hom. 180; hann skal göra Guði tíunda hlut verðsins, id.; göra ölmusu, to give alms, 64; göra ávöxt, to yield fruit, Greg. 48; gefa né göra ávöxt, Stj. 43; göra konungi skatt eða skyld, Fms. xi. 225.

3. to contract; göra vináttu, félagskap, to contract friendship, Nj. 103, Eg. 29; göra skuld, to contract a debt, Grág. i. 126: göra ráð með e-m, to take counsel with, advise one, Eg. 12; göra ráð fyrir, to suppose, Nj. 103, Fms. ix. 10; göra mun e-s, to make a difference, i. 255, Eb. 106.

4. to make, make up, Lat. efficere; sex tigir penninga göra eyri, sixty pence make an ounce, Grág. i. 500, Rb. 458.

5. to grant, render; göra kost, to make a choice, to grant, Nj. 130, Dropl. 6, Fms. xi. 72, (usually ellipt., kostr being understood); vil ek at þér gerit kostinn, Nj. 3; ok megit þér fyrir því göra ( grant) honum kostinn, 49, 51; göra e-m lög, to grant the law to one, 237; göra guðsifjar, to make ‘gossip’ with one, to be one’s godfather, Fms. ii. 130.

6. special usages; göra spott, háð, gabb, … at e-u, to make sport, gibes, etc. at or over a thing, Fms. x. 124; göra iðran, to do penance, Greg. 22; göra þakkir, to give thanks, Hom. 55; göra róm at máli e-s, to cheer another’s speech, shout hear, hear! var görr at máli hans mikill rómr ok góðr, his speech was much cheered, Nj. 250,—a parliamentary term; the Teutons cheered, the Romans applauded (with the hands), cp. Tacit. Germ.

7. with prepp.; gera til, to make ready or dress meat; láta af ( to kill) ok göra til ( and dress), K. Þ. K. 80, Ísl. ii. 83, 331, Fs. 146, 149, Bjarn. 31, Finnb. 228; göra til nyt, to churn milk, K. Þ. K. 78; göra til sverð, to wash and clean the sword, Dropl. 19; máttu þeir eigi sjá, hversu Þorvaldr var til gerr, how Th. got a dressing, Nj. 19.

β. göra at e-u, to mend, make good, put right (at-görð), ek skal at því gera, Fms. xi. 153, Eg. 566, Nj. 130: to heal, Bárð. 171, Eg. 579, Grág. i. 220; göra at hesti, K. Þ. K. 54, Nj. 74: göra við e-u, vide B. II.

8. adding acc. of an adj., part., or the like; göra mun þat margan höfuðlausan, Nj. 203; göra mikit um sik, to make a great noise, great havoc, Fb. i. 545, Grett. 133, Fms. x. 329; göra e-n sáttan, to reconcile one, Grág. i. 336; göra sér e-n kæran, to make one dear to oneself, Hkr. i. 209; göra sik líkan e-m, to make oneself like to another, imitate one, Nj. 258; göra sik góðan, to make oneself good or useful, 74, 78; göra sik reiðan, to take offence, 216; göra sér dælt, to make oneself at home, take liberties, Ld. 134, Nj. 216; göra langmælt, to make a long speech, Sks. 316; göra skjót-kjörit, to make a quick choice, Fms. ii. 79; göra hólpinn, to ‘make holpen,’ to help, x. 314; göra lögtekit, to make a law, issue a law, xi. 213, Bs. i. 37; hann gerði hann hálshöggvinn, he had him beheaded, Fms. ix. 488, v. l.; ok görðu þá handtekna alla at minsta kosti, Sturl. i. 40; várir vöskustu ok beztu menn era görfir handteknir, 41.

β. göra sér mikit um e-t, to make much of, admire, Eg. 5, Fms. x. 254, 364; göra e-t at ágætum, to make famous, extol a thing, vii. 147; göra at orðum, to notice as remarkable, Fas. i. 123; göra at álitum, to take into consideration, Nj. 3; göra sér úgetið at e-u, to be displeased with, Ld. 134; göra vart við sik, to make one’s presence noticed, Eg. 79; göra sér mikit, lítið fyrir, to make great, small efforts, Finnb. 234; göra sér í hug, to brood over; hann gerði sér í hug at drepa jarl, Fs. 112; göra sér í hugar lund, to fancy, think: göra af sér, to exert oneself, ef þú gerir eigi meira af þér um aðra leika, Edda 32; hvárt hann var með Eiríki jarli, eðr görði hann annat af sér, or what else he was making of himself, Fms. xi. 157.

9. phrases, gera fáleika á sik, to feign, make oneself look sad, Nj. 14; esp. adding upp, gera sér upp veyki, to feign sickness, (upp-gerð, dissimulation); göra sér til, to make a fuss, (hence, til-gerð, foppishness.)

B. To do:

I. to do, act; allt þat er hann gerir síðan ( whatever he does), þat á eigandi at ábyrgjask, Gþl. 190; þér munut fátt mæla eðr gera, áðr yðr munu vandræði af standa, i. e. whatsoever you say or do will bring you into trouble, Nj. 91; göra e-t með harðfengi ok kappi, 98; ger svá vel, ‘do so well,’ be so kind! 111; gerit nú svá, góði herra (please, dear lord!), þiggit mitt heilræði, Fms. vii. 157: and in mod. usage, gerið þér svo vel, gerðu svo vel, = Engl. please, do! sagði, at hann hafði með trúleik gört, done faithfully, Eg. 65; göra gott, to do good; göra íllt, to do evil, (góð-görð, íll-görð); ok þat var vel gört, well done, 64; geyrða ek hotvetna íllt, I did evil in all things, Niðrst. 109; hefir hann marga hluti gört stór-vel til mín, he has done many things well towards me, I have received many great benefits at his hands, Eg. 60: with dat., svá mikit gott sem jarl hefir mér gert, Nj. 133; þér vilda ek sízt íllt göra, I would least do harm to thee, 84: göra fúlmennsku, to do a mean act, 185; göra vel við e-n, to do well to one, Fs. 22; göra stygð við e-n, to offend one, Fms. x. 98; göra sæmiliga til e-s, to do well to one, Ld. 62, Nj. 71; göra sóma e-s, to do honour to one, Fms. vii. 155; göra e-m gagn, to give help to one, Nj. 262; göra e-m sæmd, skomm, to do ( shew) honour, dishonour, to one, 5, Fms. x. 43; göra háðung, xi. 152; göra styrk, to strengthen one, ix. 343; göra e-m skapraun, to tease one; göra ósóma, Vápn. 19; göra skaða ( scathe), Eg. 426; göra óvina-fagnað, to give joy to one’s enemies, i. e. to do just what they want one to do, Nj. 112; göra til skaps e-m, to conform to one’s wishes, 80; gerum vér sem faðir vár vill, let us do as our father wishes, 198; vel má ek gera þat til skaps föður míns at brenna inni með honum, id.; göra at skapi e-s, id., 3; var þat mjök gert móti mínu skapi, Fms. viii. 300; gera til saka við e-n, to offend, sin against one, Nj. 80; gera á hluta e-s, to wrong one, Vígl. 25; göra ílla fyrir sér, to behave badly, Fms. vii. 103.

II. adding prep.; göra til e-s, to deserve a thing (cp. til-görð, desert, behaviour); hvat hafðir þú til gört, what hast thou done to deserve it? Nj. 130; framarr en ek hefi til gört, more than I have deserved, Fms. viii. 300; ok hafit þér Danir heldr til annars gört, ye Danes have rather deserved the reverse, xi. 192, Hom. 159:—göra eptir, to do after, imitate, Nj. 90:—göra við e-u (cp. við-görð, amendment), to provide for, amend, ok mun úhægt vera at göra við forlögum þeirra, Ld. 190; er úhægt at göra við ( to resist) atkvæðum, Fs. 22; ok mun ekki mega við því gera, Nj. 198:—göra af við e-n (cp. af-görð, evil doing), to transgress against one, ek hefi engan hlut af gört við þik, Fms. vii. 104, viii. 241; ok iðrask nú þess er hann hefir af gert, 300; göra af við Guð, to sin against God, Hom. 44.

2. special usages; göra … at, to do so and so; spurði, hvat hann vildi þá láta at gera, he asked what he would have done, Nj. 100; hann gerði þat eina at, er hann átti, he did only what be ought, 220; þeir Flosi sátu um at rengja, ok gátu ekki at gert, F. tried, and could do nothing, 115, 242; þér munut ekki fá at gert, fyrr en …, 139; Flosi ok hans menn fengu ekki at gert, 199; mikit hefir þú nú at gert, much hast thou now done ( it is a serious matter), 85; er nú ok mikit at gert um manndráp siðan, 256; hann vildi taka vöru at láni, ok göra mikit at, and do great things, Ld. 70; Svartr hafði höggit skóg ok gert mikit at, Nj. 53; slíkt gerir at er sölin etr, so it happens with those who eat seaweed, i. e. that (viz. thirst) comes of eating seaweed, Eg. 605.

β. göra af e-u, to do so and so with a thing; hvat hafið ér gert af Gunnari, Njarð. 376; ráð þú draumana, vera má at vér gerim af nokkut, may be that we may make something out of it, Ld. 126; gör af drauminum slíkt er þér þykkir líkligast, do with the dream ( read it) as seems to thee likeliest, Ísl. ii. 196: göra við e-n, to do with one; þá var um rætt, hvað við þá skyldi göra, what was to be done with them? Eg. 232; ærnar eru sakir til við Egil, hvat sem eg læt göra við hann, 426; eigi veit ek hvat þeir hafa síðan við gört, 574: göra fyrir e-t, to provide; Jón var vel fjáreigandi, ok at öllu vel fyrir gört, a wealthy and well-to-do man, Sturl. iii. 195; þótt Björn sé vel vígr maðr, þá er þar fyrir gört, því at …, but that is made up, because …: fyrir göra (q. v.), to forfeit.

C. METAPH. AND SPECIAL USAGES:

I. to do, help, avail; nú skulum vér ganga allir á vald jarlsins, því at oss gerir eigi annat, nothing else will do for us, Nj. 267; þat mun ekki gera, that wont do, 84; en ek kann ekki ráð til at leggja ef þetta gerir ekki, Fms. ii. 326; konungr vill þat eigi, þvi at mér gerir þat eigi ( it will not do for me) at þér gangit hér upp, x. 357; þat gerir mér ekki, at þér gangit á Orminn, … en hitt má vera at mér komi at gagni, ii. 227; þóttisk þá vita, at honum mundi ekki gera ( it would do nothing) at biðja fyrir honum, Fb. i. 565; engum gerði við hann at keppa, 571; ekki gerði þeim um at brjótask, Bárð. 10 new Ed.; sagða ek yðr eigi, at ekki mundi gera at leita hans, Sks. 625; hvat gerir mér nú at spyrja, Stj. 518; ekki gerir at dylja, no use hiding it, Fbr. 101 new Ed.; ætla þat at fáir þori, enda geri engum, Band. 7; bæði var leitað til annarra ok heima, ok gerði ekki, but did no good, 4; hét hann þeim afarkostum, ok gerði þat ekki, but it did no good, Fms. ii. 143.

II. to send, despatch, cp. the Engl. to ‘do’ a message; hann gerði þegar menn frá sér, Eg. 270; hann hafði gört menn sex á skóginn fyrir þá, 568; þá gerði Karl lið móti þeim, Fms. i. 108; jarl gerði Eirík at leita Ribbunga, ix. 314; hann gerði fram fyrir sik Álf á njósn, 488; hann gerði menn fyrir sér at segja konunginum kvámu sína, x. 10; hleypi-skúta var gör norðr til Þrándheims, vii. 206; jafnan gerði jarl til Ribbunga ok drap menn af þeim, ix. 312; vilja Ósvífrs-synir þegar gera til þeirra Kotkels, despatch them to slay K., Ld. 144; skulu vér nú göra í mót honum, ok láta hann engri njósn koma, 242:—göra eptir e-m, to send after one, Nero bað göra eptir postulunum ok leiða þangat, 656 C. 26; nú verðr eigi eptir gört at miðjum vetri, Grág. i. 421; frændr Bjarnar létu göra eptir (Germ. abholen) líki hans, Bjarn. 69; síðan gerðu þeir til klaustrs þess er jómfrúin var í, Fms. x. 102:—gera e-m orð, njósn, to do a message to one; hann gerði orð jörlum sínum, Eg. 270; ætluðu þeir at göra Önundi njósn um ferðir Egils, 386, 582; vóru þangat orð gör, word was sent thither, Hkr. ii. 228.

III. with infin. as an auxiliary verb, only in poetry and old prose (laws); ef hón gerði koma, if she did come, Völ. 5; gerðit vatn vægja, Am. 25; gramr gørr-at sér hlífa, he does not spare himself, Hkr. i. (in a verse); gerðut vægjask, id., Fs. (in a verse); hann gerðisk at höggva, Jb. 41; görðir at segja, Bkv. 15; görðisk at deyja, Gkv. 1. 1: in prose, eigi gerir hugr minn hlægja við honum, Fas. i. 122; góðir menn göra skýra sitt mál með sannsögli, 677. 12; Aristodemus görði eigi enn at trúa, Post.: esp. in the laws, ef þeir göra eigi ganga í rúm sín, Grág. i. 8; ef goðinn gerr eigi segja, 32; ef hann gerr eigi í ganga, 33; ef þeir göra eigi hluta meðr sér, 63; ef dómendr göra eigi dæma, 67; ef dómendr göra eigi við at taka, id.; ef goðinn gerr eigi ( does not) nefna féráns-dóm, 94; nú göra þeir menn eigi úmaga færa, 86; ef þeir göra eigi nefna kvöðina af búanum, Kb. ii. 163; ef þeir göra eigi segja, hvárt …, Sb. ii. 52; nú gerr sá eigi til fara, Kb. ii. 96; göra eigi koma, 150; ef hann gerr eigi kjósa, § 113.

IV. a law term, göra um, or gera only, to judge or arbitrate in a case; fékksk þat af, at tólf menn skyldu göra um málit, Nj. 111; villt þú göra um málit, 21; bjóða mun ek at göra um, ok lúka upp þegar görðinni, 77; mun sá mála-hluti várr beztr, at góðir menn geri um, 88; málin vóru lagið í gerð, skyldu gera um tólf menn, var þá gert um málin á þingi, var þat gert, at … (follows the verdict), 88; vil ek at þú sættisk skjótt ok látir góða menn gera um …, at hann geri um ok enir beztu menn af hvárra liði lögliga til nefndir, 188; Njáll kvaðsk eigi gera mundu nema á þingi, 105; þeir kváðusk þat halda mundu, er hann gerði, id.; skaltú gera sjálfr, 58; fyrr en gert var áðr um hitt málit, 120; ek vil bjóðask til at göra milli ykkar Þórðar um mál yðar, Bjarn. 55; Þorsteinn kvað þat þó mundi mál manna, at þeir hefði góða nefnd um sættir þótt hann görði, 56; nú er þegar slegit í sætt málinu með því móti, at Áskell skal göra um þeirra í milli, Rd. 248; er nú leitað um sættir milli þeirra, ok kom svá at þeir skulu göra um málin Þorgeirr goði frá Ljósa-vatni ok Arnórr ór Reykjahlíð, sú var görð þeirra at …, 288; svá kemr at Ljótr vill at Skapti görði af hans hendi, en Guðmundr vill sjálfr göra fyrir sína hönd, skyldi Skapti gerð upp segja, Valla L. 225; eigi hæfir þat, leitum heldr um sættir ok geri Þorgeirr um mál þessi, Lv. 12; var jafnt gört sár Þórðar ok sár Þórodds, Eb. 246; þær urðu mála-lyktir at Þórðr skyldi göra um …, 24; ok vóru þá görvar miklar fésektir, 128; var leitað um sættir, ok varð þat at sætt, at þeir Snorri ok Steindórr skyldi göra um, 212; þit erut gerfir héraðs-sekir sem íllræðis-menn, Fs. 58: göra görð, Sturl. i. 63, 105: adding the fine, to fix the amount, þat er gerð mín, at ek geri verð húss ok matar, I fix the amount of the value of the house and (stolen) stores, Nj. 80; gerði Njáll hundrað silfrs, N. put it at a hundred silver pieces, 58; margir mæltu, at mikit vaeri gert, that the amount was high, id.; slíkt fégjald sem gert var, 120; vilit ér nokkut héraðs-sektir göra eða utanferðir, 189; hann dæmdi þegar, ok görði hundrað silfrs, 6l; síðan bauð Bjarni Þorkatli sætt ok sjálfdæmi, görði Bjarni hundrað silfrs, Vápn. 31; ek göri á hönd Þóri hundrað silfrs, Lv. 55; ek göri á hönd þér hundrað silfrs, id.; vilit þér, at ek göra millum ykkar? síðan görði konungr konuna til handa Þórði ok öll fé hennar, Bjarn. 17; Rafn kvað hann mikit fé annat af sér hafa gört, at eigi þætti honum þat betra, Fs. 30; Gellir görði átta hundrað silfrs, Lv. 97; fyrir þat gerði Börkr hinn digri af honum eyjarnar, B. took the isles from him as a fine, Landn. 123: adding the case as object, Gunnarr gerði gerðina, G. gave judgment in the case, Nj. 80; fyrr en gert var áðr um hitt málit, till the other case was decided, 120; þá sætt er hann görði Haraldi jarli, that settlement which he made for earl Harold, Fms. viii. 300: Flosi var görr utan ok allir brennu-menn, F. was put out ( banished) and all the burners, Nj. 251: metaph., nema þau vili annat mál á gera, unless they choose to settle it otherwise, Grág. i. 336.

2. in the phrase, göra sekð, to make a case of outlawry, Grág. i. 118; eigi um görir sekð manns ella, else the outlawry takes no effect; en hann um görir eigi ella sekðina, else he cannot condemn him, 119.

3. to perform; eptir-gerðar þeirrar sem hverr nennti framast at gera eptir sinn náung, Fms. viii. 103; en þat grunaði konung, at hann mundi ætla at göra eptir sumar sættir, i. e. that he had some back door to escape by, Orkn. 58 (cp. Ó. H.); allt þat er þér gerit nú fyrir þeirra sálum, id.

V. special usages, to make allowance for; gera fóðr til fjár, to make an arbitrary allowance for, Ísl. ii. 138; hence, to suppose, en ef ek skal göra til fyrir fram ( suggest) hvat er hón (the code) segir mér, þá segi ek svá, at …, Fms. ix. 331; gera sér í hug, Fs. 112; göra sér í hugar-lund, to fancy; göra e-m getsakir, to impute to one; gera orð á e-u, to report a thing; þat er ekki orð á því geranda, ‘tis not worth talking about; eigi þarf orð at göra hjá því (‘tis not to be denied), sjálfan stólkonunginn blindaði hann, Mork. 14 (cp. Fms. vi. 168, l. c.); gera sér létt, to take a thing lightly, Am. 70; göra sér far um, to take pains; göra sér í hug, hugar-lund, to suppose.

D. IMPERS. it makes one so and so, one becomes; hann görði fölvan í andliti, he turned pale, Glúm. 342; leysti ísinn ok görði varmt vatnið, the water became warm, 623. 34; veðr görði hvast, a gale arose, Eg. 128; hríð mikla gerði at þeim, they were overtaken by a storm, 267; þá gerði ok á hríð (acc.) veðrs, 281; féll veðrit ok gerði logn (acc.), and became calm, 372; görði þá stórt á firðinum, the sea rose high, 600; til þess er veðr lægði ok ljóst gerði, and till it cleared up, 129; um nóttina gerði á æði-veðr ok útsynning, 195; görir á fyrir þeim hafvillur, they lost their course (of sailors), Finnb. 242; mér gerir svefnhöfugt, I grow sleepy, Nj. 264; þá görði vetr mikinn þar eptir hinn næsta, Rd. 248.

E. REFLEX, to become, grow, arise, and the like; þá görðisk hlátr, then arose laughter, Nj. 15; görðisk bardagi, it came to a fight, 62, 108; sá atburðr görðisk, it came to pass, Fms. x. 279; þau tíðendi er þar höfðu görzt, Ld. 152; gerðisk með þeim félagskapr, they entered into fellowship, Eg. 29; gerðisk svá fallit kaup, Dipl. ii. 10; Sigurðr konungr gerðisk ( grew up to be) ofstopa-maðr …, görðisk mikill maðr ok sterkr, Fms. vii. 238; hann görðisk brátt ríkr maðr ok stjórnsamr, xi. 223; Unnr görðisk þá mjök elli-móð, U. became worn with age, Ld. 12; sár þat er at ben görðisk, a law term, a wound which amounted to a bleeding wound, Nj. passim:—to be made, to become, görask konungr, to become king, Eg. 12; ok görðisk skáld hans, and became his skáld, 13; görðisk konungs hirðmaðr, 27; görask hans eigin-kona, to become his wedded wife, Fms. i. 3; at hann skyldi görask hálf-konungr yfir Dana-veldi, 83; vill Hrútr görask mágr þinn, Nj. 3; hann gerðisk síðan óvarari, he became less cautious, Fms. x. 414.

2. with the prep. svá, to happen, come to pass so and so; svá görðisk, at …, it so happened, that …, Nj. 167; görðisk svá til, at …, Fms. x. 391; þá görðisk svá til um síðir, at…, at last it came to pass. that …, 392; enda vissi hann eigi, at þingför mundi af görask, in case he knew not that it would entail a journey to parliament, Grág. i. 46: with at added, to increase, þá görðisk þat mjök at um jarl ( it grew even worse with the earl) at hann var úsiðugr um kvenna-far, görðisk þat svá mikit, at …, it grew to such a pitch, that …, Hkr. i. 245; hence the mod. phrase, e-ð á-görist, it increases, gains, advances, esp. of illness, bad habits, and the like, never in a good sense.

3. impers. with dat., honum gerðisk ekki mjök vært, he felt restless, Ld. 152; næsta gerisk mér kynlegt, I feel uneasy, Finnb. 236.

4. to behave, bear oneself; Páll görðisk hraustliga í nafni Jesu, Post. 656 C. 13.

5. to set about doing, be about; fám vetrum síðan görðisk hann vestr til Íslands, Fms. x. 415; maðr kom at honum ok spurði, hvat hann gerðisk, what he was about, Ó. H. 244; görðisk jarl til Ribbunga, Fms. ix. 312, v. l.; tveir menn görðusk ferðar sinnar, two men set out for a journey, x. 279; görðusk menn ok eigi til þess at sitja yfir hlut hans, Eg. 512; at þessir menn hafa görzk til svá mikils stórræðis, Fms. xi. 261; eigi treystusk menn at görask til við hann, Bárð. 160.

6. (mod.) to be; in such phrases as, eins og menn nú gerast, such as people now are; eins og flestir menn gerast.

F. PART. PASS. görr, geyrr (Fms. ix. 498, x. 75), gjörr, gerr, as adj., compar. görvari, superl. görvastr; [A. S. gearu; gare, Chaucer, Percy’s Ballads; O. H. G. garwe; Germ. gar]:—skilled, accomplished; vaskligr, at sér görr, Ld. 134; vel at sér görr, Ísl. ii. 326, Gísl. 14; gerr at sér um allt, Nj. 51; hraustir ok vel at sér görvir, Eg. 86; at engi maðr hafi gervari at sér verit en Sigurðr, Mork. 221; allra manna snjallastr í máli ok görvastr at sér, Hkr. iii. 360: the phrase, leggja görva hönd á e-t, to set a skilled hand to work, to be an adept, a master in a thing; svá hagr, at hann lagði allt á görva hönd, Fas. i. 391, (á allt görva hönd, iii. 195.)

2. ready made, at hand; in the saying, gott er til geyrs (i. e. görs, not geirs) at taka, ‘tis good to have a thing at hand, Hkm. 17; ganga til görs, to have it ready made for one, Ld. 96; gör gjöld, prompt punishment, Lex. Poët.:—with infin., gerr at bjóða, ready to offer, Gh. 17; gervir at eiskra, in wild spirits, Hom. 11; görvar at ríða, Vsp. 24: with gen. of the thing, gerr ílls hugar, prone to evil, Hým. 9; gerr galdrs, prone to sorcery, Þd. 3; skulut þess görvir, be ready for that! Am. 55.

II. [cp. görvi, Engl. gear], done, dressed; svá görvir, so ‘geared,’ so trussed, Am. 40.

III. adverb. phrases, so-gurt, at soguru, so done; verða menn þat þó so-gurt at hafa, i. e. there is no redress to be had, Hrafn. 9; hafi hann so-gurt, N. G. L. i. 35, Nj. 141; kvað eigi so-gort duga, 123, v. l.; at (með) so-guru, this done, quo facto, Skv. 1. 24, 40; freq. with a notion of being left undone, re infecta. Germ. unverrichteter sache, Eg. 155, Glúm. 332, Ó. H. 202; enda siti um so-gort, and now let it stand, Skálda 166; við so-gurt, id., 655 vii. 4; á so-gurt ofan, into the bargain, Bs. i. 178, Ölk. 36, Fas. i. 85.

m. a song of sorrow, dirge, Stj. 349, Bret. 68.

* * *

(há, hátt), a.

1) high; á háfum fjöllum, in high mountains; hæri en, higher than;

2) tall (hár maðr vexti);

3) superl. at the highest pitch; meðan hæst væri vetrar, sumars, in the depth of winter, in the height of summer;

4) high, glorious; hæstu hátíðir, the highest feasts;

5) loud (hár brestr); mæla hátt, to speak loud; hón verðr há við, she becomes clamorous or excited.

(gen. hás, pl. háir), m. thole.

n. hair (jarpr á hár).

m. dog-fish.

* * *

adj., fem. há, neut. hátt, vide Gramm. p. xix; compar. hæri or hærri, superl. hæstr; hæðstr and hærstr, which are found in old printed books, are bad forms; for the inflexions, (which vary much, sometimes inserting f or v, sometimes not,) see the references below; in mod. usage the v is usually dropped, but the cases are bisyllabic, e. g. háir, háar, háa, háum, instead of the old hávir, hávar, háva, háfum or hám; the definite form in old writers is hávi or háfi, in mod. hái: [Ulf. hauhs = ὑψηλός; A. S. heah; Engl. high; O. H. G. hoh; Hel. hoh; Germ. hoch; old Frank, hag or hach; Swed. hög; Dan. höj; all of them with a final guttural, which in mod. Dan. has been changed into j; the final labial f or v, which in olden times was so freq. before a vowel, may be compared to laugh, rough, etc. in mod. Engl.; the g remains in the cognate word haugr]:—high; stiga sex álna háfan, Vm. 129; í hám fjalla-tindum, Edda 144 (pref.); á háfum fjöllum, Skálda 181; há fjöll, Getsp.; á hám gálga, Fsm. 45; á bekk hám, Akv. 2; hár bylgjur, Edda (Ht.); á borg inni há, Am. 18; á há fjalli, Gm. 17, Bs. i. 26 (in a verse); enar hæstu fjalla hæðir, Stj. 59; hár turn, Hkr. iii. 63; skaptið var eigi hæra, en …, Eg. 285 (of a spear); hátt hlaup, a high leap, i. e. from a high place, Fms. i. 166; hæri en grön er vex á hæsta fjalli, Hom. 152; hávar bárur, Gh. 13: hávar unnir, Skv. 2. 16; háfan garð, Fms. vi. (in a verse); hávu grasi, Hm. 120; but há grasi. Gm. 17; upp-háfa skúa, high boots, Fms. vii. 321: phrases, bera hæra skjöld, hlut, to carry the highest shield, lot, Fas. i. 383, Ld. 322.

2. tall; hárr maðr vexti ( tall of stature), manna hæstr, very tall, Fms. i. 155; hárr maðr ok harðvaxinn, vii. 321.

3. a metrical term; syllables in rhyme having the same consonants and quantity of vowels are jafn-háfar, in the same strain; kvattú svá? ‘gröm skömm’ eigi eru þær hendingar jafn háfar; ‘hrömm skömm’ þat væri jafnhátt, Fms. vi. 386.

II. metaph. high, sublime, glorious; hærri tign, Fms. i. 214; enir hæstu Guðs postular, 625. 82; í hærra haldi, Fms. vii. 112; margar ræður þvílíkar eða enn hæri, or still sublimer, Sks. 635; hljóta háfan sigr, a glorious victory, Merl. 2. 69; háfan ávöxt, Mar. kv. 17; hæstu daga, hæstu hátíðir, the highest days or feasts (hátíð), Fms. x. 22.

2. at the highest pitch; meðan hæstir eru stormar um vetrinn, Sks. 46; at hann væri kyrr meðan hæst væri vetrar, in the depth of winter, Fms. ix. 480; meðan hæst væri sumars, in the height of summer, Lv. 43; hátt vetrar megin, Sks.; cp. há-degi, há-vetr, há-sumar (below).

3. loud; blása hátt (a trumpet), Vsp. 47; brestr hár, Fms. xi. 10, Glúm. 375; mæla hátt, to speak loud, Nj. 33; ok söng í hátt, it gave a loud sound, 83; kveða við hátt ok öskurliga, Fms. v. 164; þó þetta væri eigi hátt talat í fyrstu, ix. 250; æpa hátt, Sks. 653; hafa hátt, to make a noise; cp. gráta hástöfum (below), há-vaði (below); hón verðr há við, she became clamorous, excited, Ísl. ii. 350; hlæja hátt, to laugh loud, Skv. 2. 15.

III. a mythol. pr. name, both Hár and Hávi, Edda; Hávi and Hár are names of Odin the High, whence Háva-mál, n. pl. the name of a poem, the Sayings of the High.

2. prefixed in the pr. names Há-kon, Há-leygr, Há-rekr, Há-mundr, Há-steinn, Há-varðr, Há-varr; and in local names, Háfa-fell, etc.

IV. neut. as adverb; geisa hátt, Edda 146 (pref.); skín hann nú því hærra, Fms. v. 241; unna e-m hærra en öðrum, to love one higher (more) than another, Sturl. i. 198; taka e-n hátt, to make much of one, Bs. i. 727; stökkva hátt, to make a high leap, look high, Fær. 57; sitja skör hærra en aðrir, a step higher, Fms. i. 7.

B. COMPDS: háaltari, hábakki, hábakkaflæðr, hábeinn, hábjarg, hábogaðr, háborð, hábrók, hábrókan, hábrókask, hádegi, hádegisskeið, háeyrr, háfeti, háfjall, háflæðr, háfæta, háfættr, háhestr, hákirkja, háleggr, háleikr, háleitliga, háleitligr, háleitr, háliga, háligr, hálimar, hámessa, hámessumál, hámælgi, hámæli, hámæltr, hánefjaðr, hánefr, hápallr, háreysti, háreystr, hásalir, hásegl, háseymdr, háskeptr, háskóli, hástaðr, hástafir, hásteint, hástigi, hásumar, hásumartími, hásæti, hásætisborð, hásætiskista, hásætismaðr, hásætisstóll, hátalaðr, hátimbra, hátíð, hátíðaraptan, hátíðardagr, hátíðarhald, hátíðisdagr, hátíðiskveld, hátíðliga, hátíðligr, hávaði, hávaðamaðr, hávaðamikill, hávaðasamr, hávarr, háværr, háværð, hávegir, hávella, hávetr, hávetri.

mod. háfr, m. [Germ. hai], a dog-fish, squalus acanthius, Skálda 162. In compds há- marks fish of the shark kind, as há-karl (q. v.), a shark, carcharias, Ann.: há-kerling, f. = hákarl: há-meri, f. squalus glaucus: há-mús, f. chimaera monstrosa, Linn.; also called geirnyt, Eggert Itin. 360: há-skerðingr, m. = hákarl, Edda (Gl.), Grág. ii. 337, 359, Pm. 69: háskerðinga-lýsi, n. shark’s oil, H. E. i. 395: háfs-roð, n. shark’s skin, shagreen.

m., acc. há, pl. háir, a thole, Am. 35, Grett. 125, Fas. i. 215, Þiðr. 313; whence há-benda, u, f. = hamla, q. v.; há-borur, f. pl., q. v.; há-reiðar, f. pl. rowlocks, prop. ‘thole-gear,’ synonymous with hamla; inn féll (sjór) um söxin ok háreiðarnar, Sturl. iii. 66, (Cd. Brit. Mus., Cd. Arna-Magn. háborurnar); leggja árar í háreiðar, to lay the oars in the rowlocks, Fms. xi. 70 (v. 1. to hömlur), 101, x. 285; lágu þar árar í háreiðum, Eg. 360 (v. l. to hömlu-böndum), Lex. Poët.: há-seti, a, m. a ‘ thole-sitter,’ oarsman, opp. to the captain or helmsman, Grág. i. 90, N. G. L. i. 98, Landn. 44, Fbr. 62 new Ed., Fms. vi. 239, 246: há-stokkar, m. pl. the gunwale, Bs. i. 385, 390.

β. in poetry a ship is called há-dýr, n., há-sleipnir, m. the horse of rowlocks.

n. [A. S. hær; Engl. hair; Germ. har; Dan.-Swed. hår; Lat. caesaries]:— hair, including both Lat. crines and capilli, Skálda 162, Nj. 2, Sks. 288; fara ór hárum, to change the hair, of beasts, passim; eitt hár hvítt eðr svart, Matth. v. 36; höfuð-hár, the hair of the head; lík-hár, the hair on the body, breast, or hands of men, opp. to the head; úlfalda-hár, iii. 4; hross-hár, horse-hair; hunds-hár, kattar-hár.

COMPDS: háralag, hárslitr.

☞ For the hair of women, see Nj. ch. 1, 78, 117, Landn. 2, ch. 30, Edda 21, passim; of men, Nj. ch. 121, Ld. ch. 63, and passim.

(or hé-gylja), u, f. a ‘vain song,’ nonsense, tittle-tattle, = Lat. nugae; þeir tala drambsöm orð hégyljunnar, 2 Pet. ii. 18.

n. bright (clear) sly (veðr var bjart ok skein sól í heiði).

* * *

n. brightness of the sky; heið ok sólskin, Ó. H. 108, Bs. i. 339; sólina, ef í heiði mætti sjá, K. Þ. K. 96: in plur., frost fylgði mikit veðrinu, ok vóru stundum heið í himininn upp, the gale was followed by sharp frost, and now and then there were bright spots up in the sky, Bjarn. 54; veðr var bjart ok skein sól í heiði, Fms. v. 77; tunglið þá það skín í heiði, Rb. 108; sem þá er roðar fyrir upprennandi sólu í hinu fegrsta heiði, Karl. 111, v. l.; sem röðull renni upp í heiði, Arnór: in poetry the heaven is called heiðs há-rann, the high hall of brightness, Lex. Poët.

f. a fee, stipend, payment, an obsolete word only found in poets; the phrase, haptsœnis heið, the atoning fee of the gods = poetry, a song, in a verse of Kormak, seems to refer to the tale in Edda 47 (Skáldskapar-mál, ch. 3); whence heið-fé, n. a fee, stipend, Edda (Gl.): heið-frömuðr, m. an epithet of a king: heið-gjöf, f. a gift of fee: heið-launaðr, part. paid, granted in fee, N. G. L. i. 91: heið-maðr, m. a king’s man, who holds land in fee from the king: heið-menningr, m. a nickname, Landn.: heið-mærr, adj. open-handed: heið-sær, adj. sowing gold, open-handed, Lex. Poët.: heið-þegi, a, m. = heiðmaðr, esp. of a king’s man, answering to the mod. soldier; for all these words vide Lex. Poët.

II. hence metaph. worth, value; lítils heiðar, of small worth, of small repute, Fms. vi. 130 (in a verse); Daniel sá einskis heiðar á Bel, D. saw naught of worth in Bel, Blanda: whence the mod. compds, heiðar-liga, adv. worthily; heiðar-ligr, adj. worthy, honourable; vide heiðr below.

(acc. helgan (heilagan), pl. helgir (heilagir), &c.), a.

1) holy;

2) inviolable, sacred.

* * *

adj., usually contracted before a vowel, whereby the root vowel becomes short, thus helgan, helgir, helgum, helgar, and the definite helgi, helga; but also uncontractcd, esp. in mod. usage, heilagir, heilagan, heilögum, definite heilagi; [Ulf. seems not to have known the word, and renders αγιος etc. by veihs; so also in Dan. and Swed. local names, holy places and temples are marked by a prefixed or suffixed vi-, e. g. Vi-borg, Odens-e (= Óðins-vé): heilagr is derived in a metaph. sense from heill, whole, and is consequently not so old as the primitive vé, veihs; so A. S. hâlag; Engl. holy; Hel. hêlag; Germ. heilig; Dan. hellig; Swed. helig]:

I. holy in heathen usage, helgar kindir, holy beings, Vsp. I; hár baðmr heilagr, 19, v. l.; heilög goð, holy gods; ginnheilög goð, Vsp.; heilakt land, Gm. 4; heilög (grind) fyrir helgum dyrum, 22; heilög vötn, 29, Hkv. 2. 1; heilög fjöll (hélug?), Fm. 26; helgu fulli, the holy toast of Odin, i. e. song, poetry, Edda (in a verse); af helgu skutli, from the holy table, Haustl. 4; þat vatn er svá heilakt, at …, Edda 11; brunnr mjök heilagr, 10: in local names, þat fjall kallaði hann Helga-fell, Holy-fell, Eb. 10; at þeir görði lönd sín helgari en aðrar jarðir, 20; ok kallar þá jörð nú eigi helgari en aðra, 24:—heilagir fiskar (mod. heilag-fiski), a halibut, Dan. helle-flynder, Bs. i. 365.

2. as a law term (and this is no doubt the original sense of the word), inviolable, one whose person is sacred, who cannot be slain with impunity, esp. within certain boundaries; hann (fjörbaugs-maðr, q. v.) skal heilagr vera at þeim heimilum ok í örskots-helgi við á alla vega, etc., Grág. i. 89; hann er heilagr á þeirri götu ok í örskots-helgi við þá götu, 132; hann verðr eigi heilagr ef eigi var sagt til heimilis hans at féráns-dómi, ok eigi verðr hann heilagr ef eigi gelzk fé þat er þar skyldi gjaldask, 133; hann er jamheilagr á götu er hann ferr til skips, 90, vide Þ. Þ. ch. 33 sqq.; falla óheilagr, to fall unholy, to be slain as an outlaw for whom no weregild was to be paid, Grág. and Sagas passim, cp. the interesting passages in Landn. 5. ch. 4, Sturl. 1. ch. 14; frið-heilagr, ‘peace-holy,’ protected, a term for birds and animals protected by law; úheilagr, outlawed, exlex: closely akin are the above phrases, in which heilagr is used as an epithet of places, h. land, fjöll, etc.

II. eccl. holy, Lat. sanctus, Bs. passim, N. T., hymns, sermons, etc.; Heilagr Audi, the Holy Ghost; helgir dagar, holy days; halda heilagt, vide halda; helgir dómar, holy relics; but helgi-dómr, holidom, sanctuarium; heilög orð, holy words; helgir siðir, holy rites; helgar bækr, holy books; helgar tíðir, horae canonicae; helgir menn, saints of the Roman church; Heilagir = Άγιοι, i. e. Christians, N. T.

2. of special feasts, Helga Vika, the Holy Week, the week after Whitsuntide, Dipl. iii. to; Nóttin Helga, the Holy Night, cp. Germ. Weihnachten; Helgi Þórs-dagr, Holy Thursday, Fms. ix.

m. a votive song, Bs. i. 307, 354.

(pl. -ir), f.

1) storm, esp. snowstorm; h. mikla gerði at þeim, laust á fyrir þeim h. mikilli, they were caught by a violent snow-storm;

2) attack, onset, in a battle (hörð, snörp h.);

3) a while; nökkura h., for a while; langa (litla) h., a long (little) while; þessar hríðir allar, all this while; um h., for a while (hann dvaldist þar um h.); um hríðir sakir = um hríð; í hríðinni, immediately, at once (hann fór í hríðinni upp til Hofs); hríðum, frequently (stundum í Hvammi, en hríðum at Stað);

4) space, distance (var þó h. löng í millum).

* * *

f. [A. S. hrîð a απ. λεγ. in the poem Widsith; Scot. and North. E. snow-wreath]:—a tempest, storm, in old writers only of a snow storm, as also in present use, except in western Icel., where rain and sleet are also called hríð; hríðir ok íllviðri, Rb. 102; hríð mikla görði at þeim, Nj. 263; hríð veðrs, 282; önnur hríð kom þá menn riðu til alþingis (A. D. 1118) ok drap fé manna fyrir norðan land, Bs. i. 74; í ógurligum hríðum, 656 B. 12; þá görði á harða veðráttu ok hríðir á fjallinu, ok hinn sjötta dag Jóla höfðu þeir hríð, Sturl. iii. 215; þá gerði at þeim hríð svá mikla, at hríðin drap til dauðs son hans frumvaxta, Fms. vi. 31; þá létti hríðinni, a violent snow storm, Bjarn. 55; síðan létti upp hríðinni, Fb. ii. 194; laust á fyrir þeim hríð mikilli, Dropl. 10; en hríðin hélzt hálfan mánuð ok þótti mönnum þat langt mjök, 11; þá kom hríð sú á Dymbildögum at menn máttu eigi veita tíðir í kirkjum, Bs. i. 30; hríð með frosti, Fas. iii. 318.

2. metaph. a shock, attack, in a battle; hörð, snörp, hríð, Fms. ii. 323, viii. 139, Hkr. iii. 158, Nj. 115, Eg. 492, passim; þá lét jarlinn binda postulann ok berja svipum, en er gengnar vóru sjau hríðir ( rounds) bardagans, 656 B. 4; Dags-hríð, Orra-hríð, Ó. H. ch. 227, Fms. vi. 421.

3. medic., in plur. paroxysms of pain, of fever; hafa harðar hríðir, sóttar-hríðir, paroxysms of fever: but esp. pangs of childbirth (fæðingar-hríðir); Forðum lögðust fjöll á gólf | fengu strangar hríðir, rendering of ‘parturiunt montes’ of Horace, Grönd.

II. the nick of time:

1. a while; nökkura hríð, for a while, Nj. 1; langa hríð, a long while, Ó. H. 31; litla hríð, a little while, Fas. iii. 48; langar hríðir, for long spells of time, Fms. vii. 199; þessar hríðir allar, all this while, Hkr. i. 211; á lítilli hríð, in a short while, Sks. 232 B; um hríð, or (rarely) um hríðir, for a while, Ó. H. 32, Fs. 8, Eg. 59, 91, 95; enn of hríð, Ísl. ii. 360; um hríðar sakir, id., Fs. 134; orrinn er um hríð ( a while ago) var nefndr, Stj. 77; sem um hríð ( for a while) var frá sagt, 104: in plur., þau vandræði er á þetta land hafa lagzt um hríðir, N. G. L. i. 445; höfu vér nú um hríðir iðuliga skoðat hana, Gþl. v.

2. adverb, phrases,

α. hríðum, frequently; at þeir væri hríðum at Staðarhóli, Sturl. i. 62; stundum í Hvammi en hríðum at Stað, 193; hann mælti allt til andláts síns ok söng hríðum ór psaltera, Fms. vii. 227, cp. Hdl. 38.

β. í hríðinni, immediately, at once; hann fór í hríðinni upp til Hofs, Fms. ix. 520; báru þeir hann þá í hríðinni ofan í Naustanes, Eg. 398; þegar í hríðinni (= Lat. jam jam), Stj. 7; þásk hans bæn þegar í hríðinni, 272, 274; þá bað Sveinn at þeir færi til Sandeyjar, ok fyndisk þar, þvíat hann lézk þangat fara mundu í hríðinni, Orkn. 388; létusk þá enn sex menn í hríðinni, Eb. 278; þrem sinnum í hríðinni, thrice in succession, D. N. ii. 225; so also, í einni hríð, all at once, Tristr. 6.

III. local (rare), space, distance; Erlingr ríðr mest, þar næst Ubbi, ok var þó hríð löng á millum, Mag. 9; stundar-hríð, Hkr. i. 150.

* * *

(hryn, hrunda, hruninn), v.

1) to fall in, collapse, topple down (veggrinn hrynr, björgin hrynja);

2) to flow, stream (hrundu tárin á kinnr honum);

3) to fall loosely (klæðit hrundi ofan um hann); látum und hánum h. lukla, let the keys rattle down from his girdle;

4) h. á hæla e-m, to shut upon one’s heels.

* * *

pres. hryn, pret. hrundi, part. hrunit:—to fall to ruin, tumble down; björgin hrynja, Edda 41; veggrinn var hruninn ( dilapidated), Fær. 111; veggrinn hrundi fyrir eldinum, Orkn. 350; hversu múrar hafa niðr hrunit, Karl. 130; grjót eða björg eða jörð hrynr, Skálda 169; þá munu þeir taka at segja fjöllunum, hrynið yfir oss, Luke xxiii. 30; og stjörnur himins hrundu á jörðina (better hröpuðu), Rev. vi. 13, cp. Matth. vii. 25, 27, where hrundi would be the right word, although féll is here used in the Icel. version.

II. metaph. to stream, float; of garments, jafnskjótt sem klæðit hrundi ofan um hann, Orkn. 182; látum und hánum hrynja lukla, Vkv. 16, 19: of fluids, to stream, pour down, ok er þeir vóru í brjósti hennar (of a wave), þá hrundi hón öll, Bs. i. 484; hrynja hafbárur, Fas. ii. 75 (in a verse): of blood, tears, water, hrynr blóðit ofan á kápu-skautið, Háv. 45; hvat berr nú þat við, faðir minn, at þér hrynja tár? Ld. 132, cp. the verse in Gísl. 2; sem regn það hraðast hrundi, himins í dimmu skúr (of rain), Pass. 23. 3: of floating hair, Edda ii. 500 (in a verse): of a song, hrynjandi háttr, a streaming, flowing metre, = hrynhenda, Edda (Ht.) 136.

2. of doors; hrynja á hæla e-m, to be shut on one’s heels, of one who is turned out of doors, Skv. 3. 66, (in prose, skella á hæla e-m.)

* * *

n. house (leita nú um hvert h. á þeim bœ);

pl. the group of buildings on a farm, = bœr;

taka hús (pl.) á e-m, to take a person by surprise in his house;

at húsa baki, at the back of the houses.

* * *

n. [Ulf. renders οἰκία by gards and razn, and δωμα by hrôt, whereas hûs only occurs once in the compd gudhus = ἱερόν, John xviii. 20; in all other Teut. languages, old and new, hûs is the general word; A. S., O. H. G., Dan., and Swed. hûs; Engl. house; Germ. haus; Dutch huys]:—a house; hús eru þrjú í hvers manns híbýlum, … eitt er stofa, annat eldhús, þriðja búr, Grág. i. 459; leita nú um hvert hús á þeim bæ, 215, x. 270; þeir fara til bæjarins ok hlaupa þar inn í hús, Eg. 385; í næsta húsi, Ld. 318; af hverju húsi, from every house, Fms. x. 226; eitthvert mikit hús, Sks. 62; eitt fagrt hús, Fb. i. 467; at húsinu, nær dyrrum hússins, id.; bæn-hús, a prayer-house, chapel; söng-hús, a choir; eld-hús, fjós (fé-hús), hest-hús (qq. v.)

2. a house, family, rare in old writers; sonr húss, the son of the house, Rm. 11: freq. in eccl. writers, í húsi Heber, 625. 11; af annars-háttar ættum ok húsi, Stj. 246: freq. in the N. T., af húsi Davíðs, Luke ii. 4: a religious house, monastic order; af Prédikara húsi, from the house of the Preaching Friars, the Dominican order, Bs. passim.

3. a case = húsi (q. v.), corporale með hús, B. K. 84, Vm. 83, 189, Pm. 73, Rb. 358.

II. in pl. = bær, the group of buildings of which a house consists, built in a row, the front (hús-bust) facing the sea, or a river if in a dale, or looking south; the back (húsa-bak) turned to the mountain; the pavement along the front is in Icel. called stétt, the open place in front hlað, q. v.; the buildings are parted by a lane (sund, bæjar-sund); the whole surrounded by a wall, called húsa-garðr; a lane, called geilar or tröð, leads up to the houses and house-yard, see Eggert Itin. 22; distinction is made between bæjar-hús or heima-hús, the ‘home-houses,’ homesteads, or úti-hús, the out-houses, and fjár-hús, sheep-houses, which are at a distance from the homesteads; geymslu-hús, store-houses. That this was the same in olden times is borne out by the freq. use of the plur., even when referring to a single house (cp. Lat. aedes, tecta); konur skulu ræsta húsin ok tjalda, Nj. 175, 220; þeir sóttu at húsunum, 115; þeir hlaupa upp á húsin, Eb. 214; biðjast húsa, skipta húsum, ráða sínum húsum, N. G. L. i. 109; hér milli húsa, Ld. 204; taka hús (pl.) á e-m, to take a person by surprise in his houses, Fms. viii. 172; inni í húsum, Sturl. i. 181; þeir stigu af baki fyrir sunnan húsin … ok gengu þá í einum dun heldr hljóðliga heim at húsum, iii. 185; varð þá brátt reykr mikill í húsunum, 189; tóku þá húsin mjök at loga, 186; nú tóku at loga öll húsin, nema elda-hús brann eigi ok litla-stofa ok skyrbúr, 191; þar vóru öll hús mjök vönduð at smíð, 193; hann hljóp upp á húsin ok rifu þakit, 218; rofin húsin yfir þeim, 220. Passages in the Sagas referring to buildings are very numerous: for Iceland, esp. in Sturl. 4. ch. 33, 50, 5. ch. 3–8, 6. ch. 31, 32, 35, 9. ch. 1–5, 8, 20, 52, Nj. ch. 34, 48, 78, 80, 117, 128–133, 137, Gísl. 28 sqq., Dropl. 28 sqq., etc.; for the Orkneys, Orkn. ch. 18, 33, 34, 70 (interesting), 105, 113, 115; for Norway, Eg., Hkr., Ó. H. passim.

COMPDS:

I. in plur., húsa-bak, n. the back of the houses; at húsa baki. húsa-búnaðr, m. = búsbúnaðr, Ó. H. 175. húsa-bær, m. buildings, farms, Rm. (prose), Nj. 130; mikill húsabær, Orkn. 244; góðr h., Fms. xi. 192, Fas. iii. 20; lítill h., Ó. H. 152. húsa-garðr, m. = húsabær, the yard-wall, Nj. 120, v. l. húsa-gras, n. herbs growing on a house roof, such as house-leek, Stj. 644. húsa-hagi, a, m. home pasture, Gþl. 404. húsa-kostr, m. lodgings, a means of dwelling, Ísl. ii. 139. húsa-kot, n. a cottage, Sturl. ii. 50, Ó. H. 152. húsa-kynni, n. a dwelling; mikil, góð húsakynni, Bs. i. 700, Fms. ii. 84; h. ok borðbúnaðr, Ó. H. 175. húsa-leiga, u, f. house rent, Barl. 194. húsa-mót, n. pl. the joining of buildings, Sturl. ii. 59, Fms. ix. 24. húsa-skildagi, a, m. a contract for the tenure of a house, Gþl. 330. húsa-skipan, f. the order, arrangement of buildings, Gísl. 28, Eg. 235, Post. 656 B. 8. húsa-skipti, n. a sharing of houses, Gþl. 341. húsa-skjól, n. house shelter. húsa-skygni, n. a ‘house-shed,’ shelter, Stj. 121. húsa-smiðr, m. a house-wright, Post. 153. húsa-smíð, f. house-building, Post. húsa-snotra, u, f. a ‘house-neat,’ house-cleaner; the exact meaning of this word is dubious; Finn Magnusson suggested a broom: the word only occurs in Fas. ii. (see hnísa) and in Fb. i. 548 (Symb. 14, Ant. Amer. 291); the latter instance is esp. interesting, as the ‘house-neat’ which is there mentioned (about A. D. 1002) was made from an American tree. húsa-staðr, m. a house-stead, the site of a building, Post. húsa-timbr, n. house timber. húsa-torf, n. house turf for walls and roof, Dipl. v. 5. húsa-tópt, f. house walls, without the roof, Lat. rudera, Fs. 158 (a local name). húsa-umbót, f. house repairs, Jb. 215. húsa-viðr, m. house timber, Grág. i. 200, Nj. 82 (v. l.), Ld. 32, Bs. i. 144. húsa-vist, f. abiding, an abode, Fb. ii. 456.

II. in local names, Húsa-fell, Húsa-garðr, Húsa-vaðill, Húsa-vík, Landn., Dipl. i. 7: Hús-víkingr, Hús-fellingr, m. a man from H.

(hygg, hugða, hugðr and hugaðr), v.

1) to think, believe;

hugðu þó mjök sér hvárir-tveggju, they were of different opinions;

2) to guess;

fár hyggr þegjanda þörf, few can guess the needs of him that is silent;

3) to intend, purpose (sóknargögn þau, er hann hugði fram at fœra);

mæla fagrt, ok flátt hyggja, to speak fair and mean false;

mæla hugat (af hugðu), to speak sincerely;

4) hyggja e-m e-t, to intend a thing for one, to have in store for one (þóttist þann vita, at honum mundi slíkr kostr hugaðr);

hyggja e-m vel, to be well disposed towards a person;

hyggja e-u illa, to be ill pleased with;

ok munu þau vel hyggja ( they will be glad), er þau hafa akrinn;

5) with preps.:

hyggja af e-u, to leave off thinking about, forget or drop (hyggja af harmi, heimsku);

hyggja af um leitina, to give up the search;

hyggja at e-u, to attend to, mind, look at;

konungr hugði vandliga at manninum, the king looked closely at the man;

hyggja á e-t, to think of (hyggja á flótta);

ef hann á grið hygði, if he thought of any breach of faith;

hyggja fyrir e-u, to look to, take heed to (hygg nú svá fyrir hag þínum);

hyggja til e-s, to look forward to with pleasure, etc. (hversu hyggr þú til at deyja? gott hygg ek til bana míns);

hyggja um e-t, to think about a thing;

hyggja um með e-m, to deliberate with one about a thing;

6) refl., hyggjast, to think;

hyggst þú betr gøra munu? thinkst thou thou canst do it better? hyggjast fyrir, to hesitate;

hyggst vætr hvatr fyrir, a valiant man flinches for nought.

f. thought, mind, opinion.

* * *

pres. hygg, pl. hyggjum; pret. hugði; part. hugt or hugat; pres. reflex. hyggjumk, Stor. 13; pret. hugðumk, Em. 1; pres. 1st pers. hykk = hygg ek, Lex. Poët. passim; and with neg. hykk-at, id.; [Goth. hugjan]:—to think, mean, believe; hugðu þó mjök sér hvárir-tveggju, were of different opinions, Fms. vii. 176; ek hygg at á ekki kaupskip hafi komit jafnmikit fé, Eg. 72; ferr þetta mjök annan veg en ek hugða, 127; minni þurðr en hann kvaðsk hugat hafa, Bs. i. 778; hugði ( suspected) því hestvörðrinn úfrið, Fms. ix. 351: to guess, far hyggr þegjanda þörf, a saying, none can make out the wants of the silent, Sól. 28; þær of hugði, made out, Sdm. 13: to observe, muse, sat ek ok hugðak, Hm. 11.

2. to intend, purpose; sóknar-gagna þeirra sem hann hugði fram at færa, Nj. 110; at hann hafi fram færða sókn sem hann hyggr, Grág. i. 60; mæla fagrt en h. flátt, Fms. ii. 91, Hm. 44, 90.

3. to imagine, apprehend; fleiri en þat of hyggi hverr ósviðra apa, Gm. 34; er eigi má eyra heyra né hjarta manns hyggja, Blas. 44; máka ek hyggja hvé …, Korm., Am. 12; þat hugðum vér, at vér hefðim þá höndum himin tekit, Fms. i. 33; hyggja e-m vel, to be well-disposed towards a person, Sturl. iii. 150; h. e-m gott, Am. 33; h. vel ráði e-s, to he pleased with, Eb. 206 (in a verse); h. vel, to be of good comfort, Gísl. 71 (in a verse); ok munu þau vel hyggja ( they will be glad) er þau hafa akrinn, Glúm. 343; h. e-u ílla, to be ill-disposed, dislike, Fas. ii. 486, Skv. i. 24, 40: with infin., er hann hygði úhætt fjörvi sínu vera munu, Grág. ii. 32.

II. with prepp.; hyggja af e-u, to ‘think off’ a thing i. e. leave off thinking of it, drop or forget it; h. af heimsku, Hkr. 1. 103; h. af harmi, Fms. vi. 389; hann hugði seint af andláti hans, vii. 17; af hyggja um e-t, to give up, vi. 381: hyggja at, to ‘think to,’ attend to, mind, behold, Rm. 25, Am. 3, Hým. 3, Hm. 23, Stor. 13, Höfuðl. 3; hugði hann at vandliga hvat þar var á markat, Fms. i. 134; konungr hugði vandlega at manninum, Nj. 6; var þá vandliga at hugt siðum allra þeirra, Sks. 245 B, 278 B; Flosi gékk í lögréttu at hyggja at fénu, Nj. 190; hón hugði at spámanna bókum, Mar.; hón hugði at sér vel um messuna sem hón var vön, Bs. i. 435; h. at eigi spilltisk, Fms. ix. 308; hugðu þeir at eldinum, Bs. i. 669:—hyggja á e-t, to ‘think on’ (as in North. E.), attend to a thing; hyggja á flótta, to think of flight, Fms. ii. 306, Am. 101, Ed. 88 (in a verse):—hyggja fyrir e-u, to take thought for; eiga bú ok bórn fyrir at h., Fms. v. 24; h. fyrir orði ok eiði = Lat. mentis compos, Grág. i. 461:—hyggja um e-t, to think about a thing; h. um með e-m, to deliberate with one about a thing, Fms. vii. 139; h. um sik, to think about oneself, Fm. 35: e-m er um hugat um e-t, to have a thing at heart, be concerned about it, Glúm. 332.

III. reflex., hyggjask, to bethink oneself, suppose, deem; ek hugðumk rísa, me thought I rose, Fm. 1; einn rammari hugðomk öllum vera, Fm. 16, Ísl. ii. 249 (in a verse); hann hugðisk við Esau mæla, 655 vii. 2; ef maðr er kvaddr þess vættis er hann hyggsk eigi í vera, Grág. i. 44; hann hygðisk eiga, 415; hyggstú betr göra munu, dost thou think that thou canst do it better? Nj. 19; hugðusk menn þaðan mundu föng fá, Fms. i. 86: to intend, þú hugðisk ræna mundu Þorstein landeign sinni, Eg. 737; hann hugðisk til áreiðar, Fms. x. 413; hyggjask fyrir, to think on before, premeditate, Ls. 15:—impers., hugðisk honum svá, it appeared to him so, Landn. 57.

IV. part. hugðr, as adj.; nauðleytar-manna, eðr annarra hugðra manna, or other beloved person, 625. 192; af hugðu, intimately, Bjarn. 58; hann ræddi ekki af hugðu, 40; ræða hugat mál, to speak what one has at heart, Korm. (in a verse); mæla hugat, to speak sincerely, Skv. 1. 10, Höfuðl. 13; hugðan hróðr, a song of praise, encomium, Jd. 1.

u, f. [hundr], a little dog, doggie, Mar. 494, v. l.: name of a giantess, whence Hyndlu-ljóð, n. pl. the name of an old song.

m. bleating (sauða j.); screaming of birds (fugls j.).

* * *

m. [prob. identical with A. S. geomor; Hel. jamar; North. E. yammer; O. H. G. jamar; Germ. jammer, which words are else alien to the Scandin.]:—a bleating, Gullþ. 19; sauða-jarmr, the bleating of sheep, Hrafn. 7; fugls-jarmr, the ‘bleating,’ crying of birds, as the giantess calls the birds’ song, poët., Edda (in a verse), passim.

or jast, n. [Engl. yeast; mid. H. G. jest and gest; Germ. gischt; Ivar Aasen jest and jestr; akin to ostr (q. v.) = a cheese]:—yeast, leaven; jastri, dat., Nikd.: jast-ostr, m. a kind of cheese, Fms. vi. (in a verse): jast-rín, f., poët. the ‘yeasting-stream’ = poetry, song, Kormak: in mod. usage jastr means the skin on curdled milk, whence jastr-súr, adj. curdled, acid, of milk, Lex. Poët.; hence the mod. hjastr, n. a frothy, light work; það er mesta hjastr.

að, [Κύριε], to chant, intone; k. upp söng; hann var að kirja kvæðin sín, Stef. Ól.

u, f. an obscene song.

(-s, -ar), m.

1) might, strength, power; með öllum krapti, with might and main;

2) virtue;

3) superhuman being, angel.

* * *

or kraftr, m., gen. krapts and kraptar, dat. krapti; [Engl. craft; Germ., Swed., and Dan. kraft; prob. akin to krappr, prop. meaning a crooked bar, such as ribs and knees in a ship, which sense has been kept in the weak form krapti; whence metaph. it came to mean power, strength]:—might, strength, power; með öllum krapti, with might and main, Fms. vii. 305; með miklum krapti, x. 274; engi er æðri kraptr eða styrkri, Sks. 25; undir krapti hlýðninnar, Mar.; algörr í kröptum, 656 A. 2; görðisk svá mikill máttr at krapti hans, 655 iii. 4; með ljósi krapts síns, Niðrst. 7; ek særi þik fyrir alla krapta Krists þíns, Nj. 176; af Guðs megni ok krapti ins heilaga kross, Fms. x. 417. In the N. T. δύναμις is often rendered by kraptr, Guðs kraptr, Matth. xxii. 29; kraptar himnanna, xxiv. 29; til hægri handar Kraftarins, xxvi. 64. krafta-verk, n. (Gr. δυνάμις), ‘power-work,’ a miracle, N. T. passim; for jartein (q. v.) is not Biblical, Magn. 430:—in plur. powers, supernatural, whence krapta-skáld, n. a ‘power-scald,’ a poet whose song has a magical power, see Ísl. Þjóðs.: physical, bodily strength, hafa mikla krafta, to be strong; litla krapta, to be weak.

COMPDS: kraptalauss, kraptalán, kraptaleysi, kraptalítill, kraptamaðr, kraptamikill, kraptaskáld.