tractātĭo

tractātĭo, ōnis, f. [tracto].

In gen., a handling, management, treatment (class.):

nec vero qui fidibus aut tibiis uti volunt, ab haruspicibus accipiunt earum tractationem, sed a musicis,

Cic. Div. 2, 3, 9:

armorum,

id. de Or. 3, 52, 200:

beluarum,

id. Off. 2, 5, 17:

magnarum rerum,

id. Rep. 3, 3, 5:

tractatio atque usus vocis,

id. Or. 18, 59:

usus et tractatio dicendi,

id. de Or. 1, 23, 109:

philosophiae,

id. Ac. 2, 2, 6:

litterarum,

id. Brut. 4, 15:

assidua veterum scriptorum,

Gell. 5, 21, 3:

quaestionum,

Quint. 4, 5, 6:

reipublicae,

Sen. Tranq. 3, 1:

est in utroque (in poësi et in oratione solutā) et materia et tractatio, materia in verbis, tractatio in collocatione verborum,

Cic. Or. 59, 201.—

In partic.

Treatment of a person, i. e. conduct, behavior towards him (post-Aug., and mostly in jurid. lang.):

maritus uxori, si malae tractationis accusabitur, non inverecunde dicet, etc.,

of maltreatment, Quint. 7, 4, 10 sq.; so id. 7, 4, 24; 7, 4, 29; 7, 3, 2; 4, 2, 30; 9, 2, 79; Sen. Contr. 3, 7; Tert. Poen. fin. —

In rhet. lang.

A rhetorical figure, the treatment, handling, discussion of a subject, Cic. de Or. 2, 41, 177; Quint. 9, 1, 33; Sen. Contr. 1, 1 med. —

A special use, usage of a word, Cic. Part. Or. 5, 17.

* * *

ex-curro, cŭcurri (Plaut. Most. 2, 1, 12; Liv. 1, 15 et saep.;

less freq. curri,

Liv. 25, 30), cursum, 3, v. n. and a.

Neut., to run out or forth, to hasten forwards.

Lit.:

cum se excucurrisse illuc frustra sciverit,

Plaut. Bacch. 2, 3, 125:

excurrat aliquis, qui hoc tantum mali filio suo nuntiet,

Cic. Verr. 2, 1, 26, § 67:

mandavi utrique eorum, ut ante ad me excurrerent, ut tibi obviam prodire possem,

id. Fam. 3, 7, 4: excurristi a Neapoli, Caes. ap. Prisc. p. 901 P.:

dum panes et cetera in navem parantur, excurro in Pompeianum,

make an excursion, Cic. Att. 10, 15, 4;

so of a long journey: in Graeciam,

id. ib. 14, 16, 3;

of eagerness in applauding a speaker: proni atque succincti ad omnem clausulam non exsurgunt modo, verum etiam excurrunt,

Quint. 2, 2, 12:

in crucem,

to go to destruction, go to the devil, Plaut. Most. 2, 1, 12:

ad hominem Dei,

Vulg. 4 Reg. 4, 22.—

In partic., milit. t. t., to sally forth, to make an excursion or irruption:

sine signis omnibus portis,

Liv. 29, 34, 11:

in fines Romanos excucurrerunt populandi magis quam justi more belli,

id. 1, 15, 1 Drak. N. cr.:

Carthago excurrere ex Africa videbatur,

Cic. Agr. 2, 32, 87:

excursurus cum valida manu fuerat,

Just. 13, 5.—

Transf., of inanim. or abstr. things.

In gen., to go forth, issue forth:

fons ex summo montis cacumine excurrens,

Curt. 3, 1, 3; Pall. Nov. 15, 1:

nec recisis qui a lateribus excurrant pampinis,

shoot forth, Plin. 17, 23, 35, § 212:

quorum animi spretis corporibus evolant atque excurrunt foras,

Cic. Div. 1, 50, 114.—

In partic.

Of localities, to run out, project, extend:

ab intimo sinu paeninsula excurrit,

Liv. 26, 42, 8:

Sicania tribus excurrit in aequora linguis,

Ov. M. 13, 724:

promontorium in altum,

Liv. 32, 23, 10 Drak.:

dorsum montis in Persidem,

Curt. 5, 3:

promontorium per Creticum mare,

Plin. 5, 5, 5, § 32.—

In specifications of measure, to be over and above, to exceed (late Lat.; cf.

Krebs, Antibarb. p. 435): decem (auri pondo) et quod excurrit,

and something over, Dig. 16, 3, 26:

viginti et quod excurrit annorum pax,

of twenty years and upwards, Veg. Mil. 1, 28. —

Trop., to run or spread out, to extend, display itself:

campus, in quo excurrere virtus posset,

Cic. Mur. 8, 18: quid est, cur insistere orationem malint quam cum sententia pariter excurrere? qs. to keep pace with, id. Or. 51, 170:

ne oratio excurrat longius,

to run out to too great length, be prolix, id. de Or. 3, 49, 190:

extra ordinem excurrens tractatio,

Quint. 4, 3, 14:

paeone dochmioque, quorum prior in quatuor, secundus in quinque (syllabas) excurrit,

id. 9, 4, 79:

praecoces germinationes,

Plin. 17, 2, 2, § 16: in hos quoque studiorum secessus excurrit, qs. makes excursions, Quint. 10, 5, 16:

in pericula,

Sen. Ben. 2, 34 fin.:

quia in hoc tempus excurrit donationis eventus, quo,

extends, Dig. 24, 1, 10: quaedam (in periodo) quasi decurtata... productiora alia et quasi immoderatius excurrentia, running out, stretched out (the figure being taken from places which run out or project, v. above), Cic. Or. 53, 178.—

To run out, end, terminate, of verses:

in quatuor syllabas,

Quint. 9, 4, 79.—

Act. (very rare).

To run through a place;

trop.: prope jam excurso spatio,

Ter. Ad. 5, 4, 6; cf. Lachm. ad Lucr. p. 210.—

To pass over, omit something in speaking:

a quo multa improbe sed venuste dicta, ne modum excedam, excurro,

Sen. Contr. 5, 34 med., p. 374 Bip.

rē̆tractātĭo, ōnis, f. [retracto].

A taking in hand again; a retouching, revision, correction; so only Retractationes, the title of a work of Augustine.—

Reconsideration, remembrance:

eorum qui fuerunt retractatio non sine acerbitate quādam juvat,

Sen. Ep. 63, 6.—

Hesitation, refusal (only in connection with sine):

sine ullā retractatione,

Cic. Phil. 14, 14, 38; id. Att. 13, 25 (with dubitatio); id. Tusc. 5, 29, 82; Liv. 6, 28:

absque retractatione morietur,

surely, certainly, Vulg. 1 Reg. 14, 39.

ūsus, a, um, Part. of utor.

ūsus, ūs, m. [utor], the use or using of any thing, in the widest sense (cf.: consuetudo, mos).

Lit.

In gen.

The use, employment, exercise of any thing; with gen. obj.:

virtus in usu sui tota posita est: usus autem ejus est maximus civitatis gubernatio,

Cic. Rep. 1, 2, 2:

cetera, ad virtutis usum idonea,

id. Ac. 1, 6, 22.— Absol.:

Quaeque ipsi doceant in usu habere,

Plin. Ep. 1, 10, 10:

nec rhus Latinum nomen habet, cum in usum pluribus modis veniat,

Plin. 24, 11, 54, § 91.—

Wear, a wearing out or away ( poet.):

ferreus adsiduo consumitur anulus usu,

Ov. A. A. 1, 473:

silices tenuantur ab usu,

id. ib. 3, 91.—

Use, enjoyment, [p. 1939] fruition:

et usu rerum necessarium et dignitate spoliatum iri,

Caes. B. G. 7, 66:

tantumque nobis in nostrum privatum usum, quantum ipsi superesse posset, remitteret,

Cic. Rep. 1, 8, 13:

cave sis ne tu te usu perduis (i. e. ex usu tui),

lose control of yourself, Plaut. Am. 2, 2, 225 Ussing ad loc.—

Use, practice, exercise:

tantum usu cottidiano et exercitatione efficiunt, uti, etc.,

Caes. B. G. 4, 33:

quod adsiduus usus uni rei deditus et ingenium et artem saepe vincit,

Cic. Balb. 20, 45:

cum rerum magnarum tractatio atque usus cum illarum artium studiis et cognitione conjungitur,

id. Rep. 3, 3, 5:

ad eam doctrinam, quam suo quisque studio adsecutus esset, adjungeretur usus frequens,

id. de Or. 1, 4, 15:

docuit nos longa vita ususque rerum maximarum,

id. ib. 2, 50, 204:

usu quidem in re publicā rerum maximarum facile omnis viceris,

id. Rep. 1, 23, 37.—

Use, experience, discipline, skill acquired by practice (cf. experientia): Da. O Geta, provinciam Cepisti duram. Ge. Mi usus venit, hoc scio, i. e. I have found it so by experience, Ter. Phorm. 1, 2, 23 (al. usu venit; v. infra, II. C. 2.):

vir tali prudentiā, etiam usu atque exercitatione praeditus,

Cic. Clu. 31, 84:

res posita in usu militari,

id. Imp. Pomp. 10, 28:

usum in re publicā magnum habere,

id. Phil. 10, 2, 6: magnum in re militari usum habere, Caes B G. 1, 39; id. B. C. 2, 34:

non recusare se, quin nullius usus imperator existimaretur,

id. ib. 3, 45:

nullo usu rei militaris percepto,

id. B. G. 6, 40; id. B. C. 3, 84:

usu nauticarum rerum ceteros antecedunt,

id. B. G. 3, 8:

ne usu manuque reliquorum opinionem fallerent,

id. B. C. 3, 86:

et Marius aut belli usum aut studia volgi amissurus,

Sall. J. 84, 3; cf. id. ib. 89, 6:

dantur duo usu sapientiāque praestantes,

Nep. Timoth. 3, 2:

seris venit usus ab annis,

Ov. M. 6, 29:

tum foeda clades, Romanisque usu incognita,

Flor. 2, 2, 23. —Personified:

adiciam quod me docuit usus, magister egregius,

experience, Plin. Ep. 1, 20, 12:

usum et esse et haberi optimum dicendi magistrum,

id. ib. 6, 29, 4.—

Use, habit, usage, custom, practice:

usum loquendi populo concessi: scientiam mihi reservavi,

Cic. Or. 48, 160:

dicendi omnis ratio in medio posita communi quodam in usu,

id. de Or. 1, 3, 12:

neque quem usum belli haberent, aut quibus institutis uterentur,

Caes. B. G. 4, 20:

(vitulos) ad studium atque usum formabis agrestem,

Verg. G. 3, 163:

est omnino Capitoni in usu claros viros colere,

it is his custom, Plin. Ep. 1, 17, 3:

populum auctoritate suā ad usum frugalitatis revocavit,

Just. 20, 4, 5:

ab his Galli usum vitae cultioris didicerunt,

id. 43, 4, 1:

at horum recitatio usu jam recepta est,

Plin. Ep. 7, 17, 3:

cadent vocabula, si volet usus,

Hor. A. P. 71.—

In partic.

In jurid. lang.

Usus et fructus, usus fructusque, and more frequently in one word, ūsusfructus, the use and enjoyment of property belonging to another, usufruct:

usus enim ejus fundi et fructus testamento viri fuerat Caesenniae,

Cic. Caecin. 7, 19:

sibi horum usus fructusque contingat,

Sen. Ep. 73, 9:

rem nobis eripit casus, usum fructumque apud nos relinquit,

id. ib. 98, 11:

usumfructum omnium bonorum suorum Caesenniae legat, ut frueretur una cum filio,

Cic. Caecin. 4, 11; cf.:

ususfructus est jus alienis rebus utendi fruendi, salvā rerum substantiā,

Dig. 7, 1, 1; v. the entire title, usufructu: dominus proprietatis alii usumfructum in jure cedere potest, Gai inst. 2, 30 sqq.; 2, 86; Ulp. Fragm. 15, 3.—

A use that creates ownership, acquisition by prescription, usucaption.

In the connection usus et auctoritas, or without the copula, usus auctoritas; v. auctoritas; and cf. Rein, Röm. Privatr. p. 144 sq.—

In the phrase usu capere, to acquire by prescription (often as one word; v. 1. usucapio); hence, com.: Mer. Quojus nunc es? Sos. Tuos:

nam pugnis usu fecisti tuom,

Plaut. Am. 1, 1, 218.—

Intercourse, familiarity, association, intimacy, society (cf.:

consuetudo, conversatio): domesticus usus et consuetudo,

Cic. Rosc. Am. 6, 15:

quocum mihi est magnus usus,

id. Fam. 7, 32, 1; 9, 25, 2:

conjunctus magno usu familiaritatis,

id. ib. 13, 52:

in tanto usu nostro tantāque amicitiā,

id. Planc. 2, 5:

inter nosmet ipsos vetus usus intercedit,

id. Fam. 13, 23, 1: ut insinuaret se in quam maxime familiarem usum, Liv. 40, 21, 11:

recens praestat nec longo cognitus usu,

Ov. Tr. 3, 5, 9:

natio nullo commercio colens mutuos usus,

Curt. 7, 3, 5:

neminem in usu habes nisi tibi dilectum,

Plin. Pan. 88.—Hence,

In mal. part., Tib. 1, 9, 55; Ov. R. Am. 357.—

Use, practice, reality (opp. species):

ut (liberi) in usum boni sint et in speciem populo,

Plaut. Most. 1, 2, 42:

illam alteram (partem Numidiae) specie quam usu potiorem Adherbal possedit,

Sall. J. 16, 5:

ut non in usum sic ad speciem imperii,

Flor. 3, 13, 4.

Transf.

Use, usefulness, value, utility, benefit, profit, advantage:

levis fructus, exiguus usus,

Cic. Rep. 1, 17, 26:

(arborum) consectio magnos usus affert ad navigia facienda,

id. N. D. 2, 60, 152:

propter lini inopiam atque ejus usus inscientiam,

Caes. B. G. 3, 13:

naves factae subito ex umidā materiā non eundem usum celeritatis habebant,

capacity, fitness, id. B. C. 1, 58:

natis in usum laetitiae scyphis Pugnare,

service, Hor. C. 1, 27, 1:

aurum cogere humanos in usus,

id. ib. 3, 3, 51:

pater, si das hujus mihi nominis usum,

Ov. M. 2, 36:

nescis, quo valeat numus? quem praebeat usum?

Hor. S. 1, 1, 73:

quidve ad amicitias, usus rectumne trahat nos,

id. ib. 2, 6, 75:

neque quisquam omnium libidini simul et usui paruit,

Sall. C. 51, 2:

plures quam quot satis in usum erant ignes,

Liv. 36, 10, 12:

servos quos domum quis ducet suo usu,

Dig. 50, 16, 203:

cicuta quoque venenum est... ad multa tamen usus non omittendi,

Plin. 25, 13, 95, § 151.—In partic., usui or ex usu esse, to be of use, service, or benefit, to be useful, serviceable, advantageous, or profitable:

esse usui civitati, ea, quae sunt usui ad armandas naves,

Caes. B. G. 5, 1; id. B. C. 1, 19; Liv. 3, 33, 5; cf.:

(Satrius) fuit et mihi et Quinto fratri magno usui in nostris petitionibus,

Cic. Att. 1, 1, 3:

magno usui rei publicae esse,

id. Phil. 10, 11, 26; Caes. B. G. 3, 14:

bono usui esse,

Plaut. Curc. 4, 2, 15:

peritos legum ad condenda nova jura usui fore credebant,

Liv. 3, 33, 5:

declararent, utrum proelium ex usu esset necne,

Caes. B. G. 1, 50; so,

ex usu esse,

Cic. Tusc. 4, 7, 14; Plin. 25, 13, 110, § 175:

ad omnia haec magis opportunus nec magis ex usu tuo Nemo'st,

Ter. Eun. 5, 9 (8), 47. —

Use, occasion, need, want, necessity:

non te instruere domum tuam voluerunt in provinciā, sed illum usum provinciae supplere,

Cic. Verr. 2, 4, 5, § 9:

quae belli usus poscunt, suppeditare,

Liv. 26, 43, 7:

illuc euntium, quā quemque suorum usuum causae ferrent,

id. 6, 25, 9.—

Usus est, or usus venit, there is need, it is necessary, becomes requisite.

Usus est (most freq. ante-class., esp. after the analogy of opus est with the abl.).

Absol.:

egomet mihi fero, quod usu'st,

Plaut. Merc. 5, 2, 13:

ubicumque usus siet,

id. Bacch. 4, 4, 9; and, with ellipsis of subst. verb:

dico ut usus fieri,

id. As. 2, 2, 109:

si quando usus esset,

Cic. Off. 1, 26, 92: Me. Mihi sic est usus: tibi ut opus facto'st, face. Ch. An cuiquam est usus homini, se ut cruciet? Me. Mihi, Ter. Heaut. 1, 1, 28 sq.; cf.:

ut equites Pompeianorum impetum, cum adesset usus, sustinere non possent,

Caes. B. C. 3, 84, 4.—

With abl.:

viginti jam usu'st filio argenti minis,

Plaut. As. 1, 1, 76; cf. id. Bacch. 4, 4, 55; 4, 9, 47:

mulier quae se suamque aetatem spernit, speculo ei usus est,

id. Most. 1, 3, 93:

curatore usus est,

Cic. Leg. 3, 4, 10:

ad eam rem usus est tuā mihi operā,

Plaut. Pers. 2, 5, 27:

tacere nequeo misera, quod tacito usus est,

id. Cist. 1, 2, 10:

argento invento,

id. Ps. 1, 1, 48:

facto,

id. Am. 1, 3, 7; id. Rud. 2, 3, 67; id. Stich. 1, 1, 56 al.:

dicto,

id. Trin. 2, 4, 102:

navis, quibus usus non est, omnis praecidisse,

Cic. Att. 9, 6, 3:

quibus (navibus) consuli usus non esset,

Liv. 30, 41, 8:

nunc viribus usus, Nunc manibus rapidis, omni nunc arte magistrā,

Verg. A. 8, 441:

ad eam rem usu'st homine astuto, docto, scito et callido,

Plaut. Ps. 1, 3, 151.—Pleonast.:

non usus facto'st mihi nunc hunc intro sequi,

Ter. Hec. 3, 1, 47.—

With ut:

nunc ad me ut veniat usu'st Acroteleutium,

Plaut. Mil. 4, 3, 39; cf. Ter. Heaut. 1, 1, 28 supra.—

With gen.:

alii offerunt se, si quo usus operae sit,

Liv. 26, 9, 9.—

Usus venit (not in Cic.):

si quis usus venerit, Meminisse ego hanc rem vos volo,

Plaut. Cist. 1, 2, 28: quom ad praetorem usus veniet, id. Poen. 3, 4, 17; id. Bacch. 2, 3, 129:

si usus vene rit,

id. Merc. 3, 1, 20:

non usus veniet, spero,

Ter. Heaut. 3, 2, 42:

ut, si usus veniat, suum quisque locum teneat,

if occasion should arise, Caes. B. G. 7, 80.—

With abl.:

ubi usus veniat contra consertā manu,

Plaut. Mil. 1, 1, 3.—

A fit occasion or opportunity to be used.

Usus est or adest, an occasion or opportunity offers:

de ceteris studiis alio loco dicemus, si usus fuerit,

Cic. Tusc. 4, 3, 5.—

Esp.: usu venit, it happens, occurs, befalls, chances:

nam quid homini potest turpius, quid viro miserius aut acerbius usu venire?

Cic. Quint. 15, 49; id. Verr. 2, 5, 39, § 101:

si id culpa senectutis accideret, eadem mihi usu venirent,

id. Sen. 3, 7:

idem solet in demonstratione usu venire,

id. Inv. 1, 10, 14; 1, 54, 104:

quod item in poëmatis, in picturis usu venit,

id. Off. 3, 3, 15:

hoc illud eis usu venire solet, ut, etc.,

id. Ac. 2, 11, 35:

cum praesertim mihi usu venturum non arbitrarer, ut, etc.,

id. Fam. 3, 8, 6: et, id quod usu venerat, Eumolpidas demigravit, actually occurred (however strange), Nep. Alcib. 4, 5:

id quod numquam antea usu venerat,

id. ib. 6, 3:

praemeditatus, quid sibi esset usu venturum,

Auct. Her. 2, 5, 8:

Caesar biduum in iis locis moratus, quod haec de Vercingetorige usu ventura opinione perceperat,

Caes. B. G. 7, 9:

usu venire ut abhorreant, etc.,

Cic. Fin. 1, 3, 8.—Separated or in a reversed order:

non venit idem usu mihi quod tu tibi scribis,

Cic. Att. 7, 26, 1:

quod cuipiam Thraco venisse usu fabula est,

Gell. 19, 12, 6:

quid, quod usu memoria patrum venit, ut, etc.,

Cic. de Or. 1, 40, 183.

vĕl, conj. and adv. [old imv. of volo] prop., will, choose, take your choice; hence,

As disjunctive conjunction, to introduce an alternative as a matter of choice or preference, or as not affecting the principal assertion (while aut introduces an absolute or essential opposition; cf. Madv. Gr. § 436; Zumpt, Gr. § 339; Fischer, Gr. § 383).

Singly.

In gen., or (if you will), or else, or (at your pleasure), or (at least), or (it is indifferent), or (what is the same thing), etc.:

dic igitur me passerculum... haedillum me tuom dic esse vel vitellum,

Plaut. As. 3, 3, 77: viginti minis? Ba. Utrum vis, vel quater quinis minis, id. Ps. 1, 3, 111:

lege vel tabellas redde,

id. ib. 1, 1, 29:

in solem ponito vel sine sale in defrutum condito,

Cato, R. R. 7: orabant (sc. Ubii), ut sibi auxilium ferret... vel... exercitum modo Rhenum transportaret, or at least, i. e. or, if he preferred it, Caes. B. G. 4, 16:

ejusmodi conjunctionem tectorum oppidum vel urbem appellaverunt,

Cic. Rep. 1, 26, 41:

in unius voluntate vel moribus,

id. ib. 2, 28, 51:

in unā urbe vel in hac ipsā,

id. ib. 3, 10, 17:

constituere vel conservare,

id. ib. 2, 38, 64:

in ardore caelesti, qui aether vel caelum nominatur,

id. N. D. 2, 15, 41:

transfer idem ad modestiam vel temperantiam,

id. Fin. 2, 19, 60; cf. Madv. ad id. ib. 2, 25, 81:

unum illud extimescebam, ne quid turpiter facerem, vel dicam, jam effecissem,

id. Att. 9, 7, 1: haec neque confirmare argumentis neque refellere in animo est;

ex ingenio suo quisque demat vel addat fidem,

Tac. G. 3.—

Esp.

With potius, to correct or make more precise what has been said, or rather:

ex hoc populo indomito vel potius immani,

Cic. Rep. 1, 44, 68:

post obitum vel potius excessum Romuli,

id. ib. 2, 30, 53:

cessit auctoritati amplissimi viri vel potius paruit,

id. Lig. 7, 22:

vide quid licentiae nobis tua liberalitas det, vel potius audaciae,

id. ib. 8, 23:

ludorum plausus vel testimonia potius,

id. Phil. 1, 15, 36:

quam valde ille reditu vel potius reversione meā laetatus!

id. Att. 16, 7, 5; id. Phil. 13, 9, 19:

novem tibi orbibus, vel potius globis conexa sunt omnia,

id. Rep. 6, 17, 17:

plurimas vel potius omnes ex se ipso virtutes contulit,

Quint. 10, 1, 109.—In climax after a negative:

tu certe numquam in hoc ordine vel potius numquam in hac urbe mansisses,

Cic. Phil. 2, 15, 38.—

So corrective, without potius:

sed haec tu melius vel optime omnium,

Cic. Fam. 4, 13, 7:

clariore vel plane perspicua,

id. Fin. 5, 20, 55; id. Lael. 12, 41:

Capua ab duce eorum Capye, vel. quod propius vero est, a campestri agro appellata,

Liv. 4, 37, 1:

cum P. Decius se in Samnium vel in Etruriam proficisci paratum esse ostendisset,

id. 10, 26, 4.—Esp. in the phrase vel dicam, or let me rather say, or rather:

quando enim nobis, vel dicam aut oratoribus bonis aut poëtis, ullus... ornatus defuit?

Cic. Fin. 1, 3, 10; id. Brut. 57, 207; id. Cael. 31, 75; id. Phil. 2, 12, 30; id. Att. 9, 7, 1; Suet. Calig. 13.—So intensive, or I may even say (cf. II. A. 3. infra):

omnes binos consules, vel dicam amplius, omnia nomina,

Varr. L. L. 8, p. 106 Bip.:

a plerisque vel dicam ab omnibus,

Cic. Fam. 4, 7, 3; id. Brut. 70, 246.—

Vel etiam, or even:

ut expositio quarundam rerum gestarum vel etiam fabulosarum,

Quint. 4, 3, 12. —

= aut, or else.

With an alternative necessary consequence:

id autem nec nasci potest nec mori, vel concidat omne caelum omnisque natura consistat necesse est,

Cic. Tusc. 1, 23, 54 Tischer ad loc.:

vel tu ne faceres tale in adulescentiā,

Plaut. Ps. 1, 5, 22.—

In gen. ( poet. and post class.):

si copias armatorum... secum expenderent, vincendum illā acie vel cadendum esse,

Tac. A. 14, 35:

mortem omnibus ex naturā aequalem oblivione apud posteros vel gloriă distingui,

id. H. 1, 21; cf. id. A. 14, 61; 14, 62:

quod imperium variā sorte laetum rei publicae aut atrox, principibus prosperum vel exitio fuit,

id. H. 2, 1 init.; 2, 10; 2, 68; cf. Ov. M. 9, 624 sq.; 15, 601 sq.—

In a subordinate alternative after aut:

nec aut tibi ipsi aut huic Secundo vel huic Apro ignotas,

Tac. Or. 28:

ne contra Gai quidem aut Claudii vel Neronis... domum,

id. H. 2, 76:

abscedens in hortos aut Tusculanum vel Antiatem in agrum,

id. A. 14, 3 init.:

dementiae quoque judicia aut propter id quod factum est aut propter id quod adhuc fieri vel non fieri potest instituuntur,

Quint. 7, 4, 29.—

As co-ordinate.

Vel... vel, either... or, be it... or; in gen. (class.; but where the alternatives are necessary and exclusive, that is, where one must be right and the other wrong, aut... aut is used; v. infra, and cf. Madv. ad Cic. Fin. 4, 11, 27): sed hic numquis adest? Pa. Vel adest vel non, i. e. just as you please, Plaut. Mil. 4, 2, 28 Brix ad loc.:

paucis me misit ad eam... vel ut ducentos Philippos reddat aureos, vel ut hinc eat secum,

id. Bacch. 4, 1, 18 sq.:

ubi illic biberit, vel servato meum modum vel ego dabo,

id. Stich. 5, 4, 37:

vel tu me vende, vel face quod tibi lubet,

id. Pers. 3, 1, 70:

nunc quamobrem huc sum missa, amabo, vel tu mihi ajas, vel neges,

id. Rud. 2, 4, 14; cf. id. ib. 5, 2, 44:

Allobrogibus sese vel persuasuros... existimabant, vel vi coacturos, ut, etc.,

Caes. B. G. 1, 6:

ut (Romani) vel sibi agros attribuant vel patiantur eos tenere, etc.,

id. ib. 4, 7:

vel sumptuosae vel desidiosae illecebrae,

Cic. Rep. 2, 4, 8:

in omni vel officio vel sermone sollers,

id. ib. 2, 21, 37:

maximum virtutis vel documentum, vel officium,

id. ib. 1, 20, 33:

pace vel Quirini vel Romuli dixerim,

id. Off. 3, 10, 42:

erant quaestiones vel de caede vel de vi,

id. Mil. 5, 13; 7, 20; id. Leg. 3, 14, 32; id. Lig. 6, 17; id. Deiot. 1, 1; 5, 13; id. Brut. 69, 242:

animus vel bello vel paci paratus,

Liv. 1, 1, 8:

hunc ordinem ex censu descripsit vel paci decorum vel bello,

id. 1, 42, 5: Etruriam et Samnium provincias esse;

utram mallet eligeret: suo exercitu se vel in Etruriā vel in Samnio rem gesturum,

id. 10, 19, 9:

gladioque ruptis omnibus loris, oraculi sortem vel elusit vel implevit,

Curt. 3, 1, 18:

nihil illo fuisset excellentius vel in vitiis vel in virtutibus,

Nep. Alcib. 1, 1; 2, 1; id. Milt. 3, 4.—

Connected with aut, but not corresponding to it (cf. infra, 2. e.):

num aut tuum aut cujusquam nostrum nomen vel Caucasum hunc transcendere potuit vel illum Gangem transnatare?

Cic. Rep. 6, 20, 22:

ubi enim potest illa aetas aut calescere vel apricatione melius vel igni aut vicissim umbris aquisve refrigerari salubrius?

id. Sen. 16, 57:

si velim scribere quid aut legere aut canere vel voce vel fidibus, aut geometricum quiddam aut physicum aut dialecticum explicare, etc.,

id. Div. 2, 59, 122.—

Esp.

With weakened disjunctive force (nearly = et... et). quemadmodum ille vel Athenis vel Rhodi se doctissimorum hominum sermonibus dedisset, Cic. de Or. 2, 1, 3:

multos sine ratione, sine litteris, quā vel inpudentia vel fames duxit, ruentes,

Quint. 2, 20, 2:

affectus vel illos mites vel hos concitatos in suā potestate habuisse,

id. 10, 1, 48: eadem quaestio potest eundem vel accusatorem facere vel reum, id. 3, 6, 18: et nundina vetera ex ordine instituit, vel dies vel tempora, Lampr Alex. Sev. 43: pestilentia tanta exstiterat vel Romae, vel Achaicis urbibus, ut, etc., Treb. Gall. 5.—

More than twice, either... or... or, etc. tu vel suda, vel peri algu, vel tu aegrota, vel vale, Plaut. Rud. 2, 7, 24:

hance tu mihi vel vi vel clam vel precario Fac tradas: meā nil re fert, dum potiar modo,

Ter. Eun. 2, 3, 28:

vel in tempestate, vel in agris, vel in corporibus,

Cic. Rep. 1, 44, 68:

vel quod ita vivit vel quod ita rem publicam gerit vel quod ita factus est,

id. Phil. 2, 5, 10:

vel spectator laudum tuarum vel particeps vel socius vel minister consiliorum,

id. Fam. 2, 7, 2; id. Red. Quir. 9, 23;

so eight times,

id. Rep. 1, 3, 6. —

The second (or last) vel strengthened,

By etiam:

quae vel ad usum vitae vel etiam ad ipsam rem publicam conferre possumus,

or even, Cic. Rep. 1, 8, 30; so id. ib. 1, 29, 45; 2, 1, 1; cf.:

ut vel ea defendam, quae Pompejus velit, vel taceam, vel etiam ad nostra me studia referam litterarum,

id. Fam. 1, 8, 3.—

By vero etiam:

in mediocribus vel studiis vel officiis, vel vero etiam negotiis,

Cic. Rep. 1, 3, 4.—

By omnino: haec vel ad odium, vel ad misericordiam, vel omnino ad animos judicum movendos ex iis quae sunt ante posita, sumentur ( or in general), Cic. Part. Or. 36, 128.—

Rarely after a negative = neque, nor:

neque satis Bruto... vel tribunis militum constabat, quid agerent,

Caes. B. G. 3, 14.—

In irregular construction, without the second vel:

utrumque est in his, quod ab hoc oratore abhorreat: vel quod omnis, qui sapientes non sint, insanos esse dicunt... accedit quod, etc.,

Cic. de Or. 3, 18, 65; id. Att. 11, 7, 5; cf. esp. Lucr. 5, 383 sqq. Munro ad loc. —

Vel... vel = aut... aut:

habere ea, quae secundum naturam sint, vel omnia vel plurima et maxima,

i. e. so nearly all that the difference is unimportant, Cic. Fin. 4, 11, 27; cf.

Madv. ad loc.: cum bonā quidem spe, ut ait idem, vel vincendi vel in libertate moriendi,

id. Att. 7, 9, 4.—For vel... vel, in a subordinate alternative after aut, v. the examples under I. B. 1. b. supra.—

Vel, correl. with aut (post-Aug. and rare):

verborum quoque vis ac proprietas confirmatur vel praesumptione... aut reprehensione,

Quint. 9, 2, 18:

voces... aut productione tantum vel correptione mutatae,

id. 9, 3, 69 (but the line Ov. M. 1, 546, is spurious); so,

aut... aut... vel: ut aut de nomine aut scripto et sententiā vel ratiocinatione quaeratur,

Quint. 3, 6, 72:

aut... aut... aut... aut... vel,

id. 8, 6, 68 sq.; cf.:

ubi regnat Protogenes aliquis vel Diphilus aut Erimarchus,

Juv. 3, 120.

As intens. particle (prop. ellipt., implying an alternative the first member of which is omitted, something else or even this, etc.).

In gen., or even, if you will, or indeed, or... itself, even, assuredly, certainly.

With subst.:

tum opsonium autem pol vel legioni sat est,

Plaut. Aul. 3, 6, 24; id. Capt. 1, 2, 23; id. Curc. 5, 2, 13:

ita me di ament, vel in lautumiis, vel in pistrino mavelim Agere aetatem, Quam, etc.,

Plaut. Poen. 4, 2, 5: Ep. Si arte poteris accubare. Ge. Vel inter cuneos ferreos, id. Stich. 4, 2, 39:

vel rex semper maxumas Mihi agebat gratias,

Ter. Eun. 3, 1, 7:

sed tamen vel regnum malo quam liberum populum,

Cic. Rep. 3, 34, 46:

isto quidem modo vel consulatus vituperabilis est,

id. Leg. 3, 10, 23:

cum se vel principes ejus consilii fore profiterentur,

Caes. B. G. 7, 37:

vel Priamo miseranda manus,

Verg. A. 11, 259:

ego vel Prochytam praepono Suburae,

Juv. 3, 5:

facile me paterer vel illo ipso acerrimo judice quaerente vel apud Cassianos judices... pro Sex. Roscio dicere,

Cic. Rosc. Am. 30, 85:

populus Romanus auctoritatem suam vel contra omnes defendere potest,

even if necessary, id. Imp. Pomp. 22, 63:

id se probaturum vel ipso Verginio judice,

Liv. 3, 44, 10:

belli necessitatibus eam patientiam non adhibebimus, quam vel lusus ac voluptas elicere solet?

id. 5, 6, 3:

timebant ne Romana plebs... vel cum servitute pacem acciperet,

even if it should involve their enslavement, id. 2, 9, 5.—

With adjj.: Ch. Pax, te tribus verbis volo. Sy. Vel trecentis, Plaut. Trin. 4, 2, 122: Ca. Ut opperiare hos sex dies saltem modo... Ba. Animo bono es. Vel sex mensis opperibor, id. Ps. 1, 3, 89; cf.: jam hercle vel ducentae [p. 1964] minae, id. ib. 1, 3, 68;

1, 3, 111: hoc ascensu vel tres armati quamlibet multitudinem arcuerint,

Liv. 9, 24, 7: Ph. Dane suavium? Di. Immo vel decem, Plaut. Truc. 2, 4, 22:

ego illum eunuchum, si opus sit, vel sobrius,

Ter. Eun. 3, 2, 26:

si sit opus, vel totum triduom,

id. ib. 2, 1, 17:

haec sunt omnia ingenii vel mediocris,

Cic. de Or. 2, 27, 119.—

With verbs: namque edepol quamvis desubito vel cadus vorti potest, may even be turned over, i. e. will be empty, Plaut. Stich. 5, 4, 39:

ubi ego hinc abiero, vel occidito,

if you will, even, Ter. Phorm. 1, 2, 93:

per me vel stertas licet, inquit Carneades, non modo quiescas,

Cic. Ac. 2, 29, 93:

ut ipsis sententiis, quibus proluserunt, vel pugnare possint,

id. de Or. 2, 80, 325:

cum vel abundare debeam, cogor mutuari,

id. Att. 15 15, 3—

With pronn.:

videndum erit, quid quisque vel sine nobis aut possit consequi aut non possit,

Cic. Off. 1, 18, 59:

existiment quod velint, ac vel hoc intellegant,

id. Fin. 5, 11, 33:

est tibi ex his ipsis qui assunt bella copia, vel ut a te ipso ordiare,

especially as you can begin with yourself, id. Rep. 2, 40, 67.—

With superlatives, to denote the highest possible degree, the very; the utmost; the most...possible.

With adjj.: hoc invenisset unum ad morbum illum homini vel bellissimum, the very loveliest, the most beautiful possible, Lucil. ap. Non. 527, 28:

vidi in dolore podagrae ipsum vel omnium maximum Stoicorum Posidonium,

Cic. Fragm. ib. 32:

hoc in genere nervorum vel minimum, suavitatis autem est vel plurimum,

the very least... the utmost possible, id. Or. 26, 91:

quarum duarum (civitatum) si adessent (legationes), duo crimina vel maxima minuerentur,

id. Div. in Caecil. 5, 14:

patre meā sententiā vel eloquentissimo temporibus illis,

the most eloquent possible, id. de Or. 2, 23, 98:

quod erat ad obtinendam potentiam nobilium vel maximum, vehementer id retinebatur,

id. Rep. 2, 32, 56:

cujus (sc. Hannibalis) eo tempore vel maxima apud regem auctoritas erat,

Liv. 36, 41, 2:

vident unum senatorem vel tenuissimum esse damnatum,

Cic. Verr. 1, 16, 46:

fora templaque occupabantur, ut vel exspectatissimi triumphi laetitia praecipi posset,

Hirt. B. G. 8, 51:

sed vel potentissima apud Amphictyonas aequi tractatio est,

Quint. 5, 10, 118; 11, 1, 81.—

With advv.:

vel studiosissime quaerere,

Cic. Rep. 1, 10, 15:

cum Sophocles vel optime scripserit Electram,

id. Fin. 1, 2, 5:

vel maxime confirmare,

id. N. D. 2, 65, 162; so,

vel maxime,

id. Ac. 2, 3, 9; id. de Or. 1, 8, 32; id. Att. 9, 12, 3; Quint. 1, 3, 12; 4, 3, 4.—

In adding an instance implying that other instances might be mentioned at will, or this one; for instance, for example, as for example, in particular:

Per pol quam paucos reperias Fideles amatores... Vel hic Pamphilus jurabat quotiens Bacchidi, etc.,

Ter. Hec. 1, 1, 3:

vel heri in vino quam inmodestus fuisti,

id. Heaut. 3, 3, 7: nullast tam facilis res quin difficilis siet Quom invitus facias;

vel me haec deambulatio... ad languorum dedit,

id. ib. 4, 6, 1:

sed suavis accipio litteras, vel quas proxime acceperam, quam prudentis!

Cic. Fam. 2, 13, 1:

cujus innumerabilia sunt exempla, vel Appii majoris illius, qui, etc.,

id. de Or. 2, 70, 284.—

Concessive.

With superlatives, perhaps:

adulescens vel potentissimus nostrae civitatis,

Cic. Rosc. A. 2, 6:

domus vel optima Messanae, notissima quidem certe,

the best known, at any rate, if not the finest, id. Verr. 2, 4, 2, § 3.—

= saltem, at least:

quā re etsi minus veram causam habebis, tamen vel probabilem aliquam poteris inducere,

Cic. Fam. 11, 22, 2:

plurimi semetipsos exhortantur vel aliquas partes earum (scientiarum) addiscere, quamvis universas percipere non possint,

Col. 11, 1, 11:

ac, ni flexisset animos, vel Aegypti praefecturam concedi sibi oraret,

Suet. Ner. 47:

ut messe vel unā releves colla perusta,

Mart. 10, 12, 5; Plin. Ep. 1, 12, 8; cf. Madv. ad Cic. Fin. 4, 16, 43.