-
41 vaco
văco, āre, āvi, ātum - intr. - - arch. voco Plaut. Cas. 527 (jeu de mots sur voco, être vide et voco, appeler). [st1]1 [-] être vide, être inoccupé (en parl. d'un lieu); être vacant (en parl. d'une fonction), être sans maître, rester sans maître, être sans emploi. - domus superior vacat, Cic. Att. 13, 12, 10: l'appartement d'en haut est vacant. - vacans regnum, Just.: trône vacant. [st1]2 [-] être vide de, manquer de, être sans, être dépourvu de, être exempt de, s'abstenir de. - vacare culpā: être innocent. - vacare metu (vacare a metu): être sans crainte, être exempt de crainte. - milite et pecuniā vacare, Liv.: n'avoir ni soldats ni argent. - dolore vacare summum bonum dixit, Cic. Tusc. 2, 1, 15: [il a dit que le fait d'être exempt de douleur est le souverain bien] = il a dit que le souverain bien consiste à ne pas souffrir. - vacare a bellis, Cic.: être en paix. - ora vacent epulis, Ov.: abstiens-toi de ces mets. - pars mundi mihi nulla vacat, Luc. 2: aucune partie du monde ne se passe de moi. [st1]3 [-] Dig. être libre (en parl. d'une femme), ne pas être mariée. [st1]4 [-] être libre (de travail), être de loisir, être inoccupé, être oisif. - si forte vacas, sequere, Hor. Ep. 2: si par hasard tu as du temps de libre, suis-moi. - Bagoa, dum perago tecum pauca, sed apta, vaca (s.-ent. mihi), Ov. Am. 2: Bagoas, je n'ai que quelques mots à te dire, mais ils sont importants, écoute-moi ([sois libre pour moi]). [st1]5 [-] être de loisir pour s'occuper de, employer ses loisirs à, donner son temps à, s'adonner à, se consacrer à. - vacare alicui rei: avoir du temps de libre pour s'occuper de qqch. - philosophiae vacare: s'adonner à la philosophie. - liberalibus studiis vacare: se consacrer aux études dignes d'un homme libre. - corpori vacare: exercer son corps. - vacare alicui, Phaedr.: se consacrer à qqn, être dévoué à qqn. - vacare uni discipulo, Quint.: s'occuper d'un seul élève. [st1]6 [-] être à la disposition de, servir à. - litora omnibus vacant, Dig.: les ports sont ouverts à tous. - stabulum jumentis et carrucis vacans, Dig.: étable qui sert aux bêtes de somme et aux voitures. [st1]7 [-] avoir le loisir de, avoir le temps de, être à même de, pouvoir. - non vaco ad istas ineptias, Sen. Ep. 49: je n'ai pas le temps de m'occuper de pareilles sottises. [st1]8 [-] impers. il est permis, il est loisible; le temps ne manque pas de, on a le temps de, on a la possibilité de. - o dea, si vacet annalis nostrorum audire laborum, Virg. En. 1: déesse, si tu avais le temps d'écouter le récit détaillé de nos épreuves. - elegiam vacabit in manus sumere, Quint. 10, 1, 58: il sera loisible de prendre en mains les poètes élégiaques. - nobis venari non vacat, Plin. Ep. 9, 16, 1: nous n'avons pas le loisir de chasser. - absol. tu, cui vacat, Plin. Ep. 1, 10, 11: toi, qui as du loisir. - dum vacat, Ov. Am. 3, 170: pendant que loisir il y a. [st1]9 [-] être de trop, être superflu, surabonder; être inutile, ne pas servir. - vacans, Gell.: surabondant, inutile. - pecunia vacabit pupillo, Dig.: l'argent ne rapportera aucun intérêt au pupille.* * *văco, āre, āvi, ātum - intr. - - arch. voco Plaut. Cas. 527 (jeu de mots sur voco, être vide et voco, appeler). [st1]1 [-] être vide, être inoccupé (en parl. d'un lieu); être vacant (en parl. d'une fonction), être sans maître, rester sans maître, être sans emploi. - domus superior vacat, Cic. Att. 13, 12, 10: l'appartement d'en haut est vacant. - vacans regnum, Just.: trône vacant. [st1]2 [-] être vide de, manquer de, être sans, être dépourvu de, être exempt de, s'abstenir de. - vacare culpā: être innocent. - vacare metu (vacare a metu): être sans crainte, être exempt de crainte. - milite et pecuniā vacare, Liv.: n'avoir ni soldats ni argent. - dolore vacare summum bonum dixit, Cic. Tusc. 2, 1, 15: [il a dit que le fait d'être exempt de douleur est le souverain bien] = il a dit que le souverain bien consiste à ne pas souffrir. - vacare a bellis, Cic.: être en paix. - ora vacent epulis, Ov.: abstiens-toi de ces mets. - pars mundi mihi nulla vacat, Luc. 2: aucune partie du monde ne se passe de moi. [st1]3 [-] Dig. être libre (en parl. d'une femme), ne pas être mariée. [st1]4 [-] être libre (de travail), être de loisir, être inoccupé, être oisif. - si forte vacas, sequere, Hor. Ep. 2: si par hasard tu as du temps de libre, suis-moi. - Bagoa, dum perago tecum pauca, sed apta, vaca (s.-ent. mihi), Ov. Am. 2: Bagoas, je n'ai que quelques mots à te dire, mais ils sont importants, écoute-moi ([sois libre pour moi]). [st1]5 [-] être de loisir pour s'occuper de, employer ses loisirs à, donner son temps à, s'adonner à, se consacrer à. - vacare alicui rei: avoir du temps de libre pour s'occuper de qqch. - philosophiae vacare: s'adonner à la philosophie. - liberalibus studiis vacare: se consacrer aux études dignes d'un homme libre. - corpori vacare: exercer son corps. - vacare alicui, Phaedr.: se consacrer à qqn, être dévoué à qqn. - vacare uni discipulo, Quint.: s'occuper d'un seul élève. [st1]6 [-] être à la disposition de, servir à. - litora omnibus vacant, Dig.: les ports sont ouverts à tous. - stabulum jumentis et carrucis vacans, Dig.: étable qui sert aux bêtes de somme et aux voitures. [st1]7 [-] avoir le loisir de, avoir le temps de, être à même de, pouvoir. - non vaco ad istas ineptias, Sen. Ep. 49: je n'ai pas le temps de m'occuper de pareilles sottises. [st1]8 [-] impers. il est permis, il est loisible; le temps ne manque pas de, on a le temps de, on a la possibilité de. - o dea, si vacet annalis nostrorum audire laborum, Virg. En. 1: déesse, si tu avais le temps d'écouter le récit détaillé de nos épreuves. - elegiam vacabit in manus sumere, Quint. 10, 1, 58: il sera loisible de prendre en mains les poètes élégiaques. - nobis venari non vacat, Plin. Ep. 9, 16, 1: nous n'avons pas le loisir de chasser. - absol. tu, cui vacat, Plin. Ep. 1, 10, 11: toi, qui as du loisir. - dum vacat, Ov. Am. 3, 170: pendant que loisir il y a. [st1]9 [-] être de trop, être superflu, surabonder; être inutile, ne pas servir. - vacans, Gell.: surabondant, inutile. - pecunia vacabit pupillo, Dig.: l'argent ne rapportera aucun intérêt au pupille.* * *Vaco, vacas, vacare. Plin. iunior. Entendre à quelque chose, et s'y addonner, Vaquer à quelque chose.\Armis vacare. Cic. Vaquer aux armes.\Corpori vacare. Plin. iun. Se contregarder, Entendre à la santé et gouvernement de son corps, ou traictement de sa personne.\Philosophiae vacare. Cic. Estudier en philosophie.\Sermoni alicuius vacare. Curt. L'escouter, Entendre à ses propos.\In opus aliquod vacare. Ouid. Vaquer à quelque besongne.\Vacare. Plaut. Estre vuide.\Vacant agri. Caes. Ne font rien, On ne les laboure point, Ne rapportent rien.\Vacat locus, domus, triclinium. Caes. Cic. Quand il n'y a personne qui s'y tienne.\Haec a custodibus classium loca vacabant. Caes. Estoyent vuides de gardes.\Quantum temporis vacabit ab officio publico. Cic. Autant de loisir que j'auray, Autant de temps que je seray de loisir.\Deiotarus quicquid a bellis Populi Rom. vacabat, cum hominibus nostris consuetudines, amicitiam, res, rationesque iungebat. Cic. Tout le temps qu'il avoit de demeurant.\A scribendo vacare. Plinius iunior. N'estre point empesché à escrire.\Nullum tempus illi vnquam vacabat a cogitando. Cic. Il pensoit tousjours à quelque chose, Il ne cessoit de penser.\Nullum est tempus, quod iustitia vacare debeat. Cicero. Il n'y a temps auquel ne faille faire justice, En touts temps il fault faire justice.\Ab omni administratione rerum vacare. Cic. N'entendre à affaire quelconque, Ne s'en mesler nullement.\Scribes aliquid, si vacabis. Cicero. Si tu ne fais rien, Si tu es de loisir.\Vacare animo. Cic. N'avoir aucun pensement de chose quelconque, Avoir sa pensee à delivre.\Vacare studiis. Cic. N'estre point empesché apres les estudes.\Culpa vacare. Cic. Estre sans coulpe, N'estre point coulpable de quelque chose.\In quo accusabar, culpa vacabam. Cic. Je n'estoye point coulpable de ce dont on m'accusoit, Je n'avoye point de coulpe, etc.\Fama nostra vacat crimine. Ouid. Est sans blasme.\Custode vacans. Ouid. Estre sans garde.\Epulis ora vacant. Ouid. Ne mangent point.\Lamentis vacauit mors eius. Cic. Sa mort ne fut point plouree, Il ne fut point plouré à sa mort.\Nobis bellum priuato sumptu gerere in animo est, Respub. et milite illic, et pecunia vacet. Liu. Qu'elle ne baille ne fournisse argent pour ceste guerre.\Omni molestia vacare. Cic. Estre sans aucune molestie.\Morbo vacare. Cels. Estre sans maladie.\Vacare a metu. Liu. Estre sans paour.\Vacare populo. Cic. Ne s'addonner point au commun bruit.\Valetudine aduersa vacare. Cels. Estre sans maladie.\Omni vento dies vacat. Cels. En ce jour il ne vente aucunement, Ce jour est sans vent. -
42 ne
1. nē (nicht nae), Adv. (νή), ja, nur bei einem Pronomen u. in der mustergültigen Prosa in der Regel mit vorausgegangenem od. nachfolgendem, angedeutetem od. bestimmt ausgesprochenem Konditionalsatze, a) absol.: ne ego homo infelix fui, qui non alas intervelli, Plaut.: ne ego fortunatus homo sum, Ter.: ne ego, inquam, si ita est, velim eum tibi placere quam maxime, Cic.: ne illi multa saecula exspectanda fuerunt! Cic.: ne tu perditas res Campanorum narras, ubi summus honor ad filium meum perveniet, Liv. – b) verb. mit hercle, edepol, ecastor, medius fidius, ja fürwahr, ja bei Gott, ja in der Tat, ne tu hercle cum magno malo (tuo) mi obviam occessisti, Plaut.: ne illam ecastor fenerato mi abstulisti, Plaut.: medius fidius ne tu emisti ludum praeclarum, Cic.: – ⇒ Über die allein richtige Schreibung ne s. Ritschl Plaut. tom. 1. prolegom. p. XCVII. Georges Lexik. der lat. Wortf. S. 447.————————2. nē, die urspr. u. eig. latein. Verneinungspartikel, als Adv. = nicht, als Coniunction = daß nicht, damit nicht, und, mit Verkürzung des Vokals, nĕ, als enklitisches Fragewort = etwa nicht? doch nicht? ob etwa nicht? (s. 3. ne).I) nē, als Adv., nicht, A) als Verneinung eines Begriffes, der als sinnlich od. geistig wahrgenommen aufgefaßt wird. In dieser Weise findet sich ne nur in der älteren Zeit der Sprache gebraucht, während sonst gew. non zur Verneinung dient, nisi tu ne vis, Plaut.: operae ne parcunt, Plaut.: crescere ne possunt fruges, Lucr. – In der ausgebildeten Sprache hat es sich so erhalten in Zusammensetzungen, wie nefas, nemo (= ne-homo), ne-scio, ne-quaquam, nedum, ne- uter, nullus, numquam, nusquam, necopinus, necubi, negotium u.a.B) als Verneinung eines Begriffes, der als vorgestellt und daher nur als möglich aufgefaßt wird, 1) in der Verbindung ne... quidem (ne quidem ohne dazwischengesetztes Wort bei Gaius inst. 1, 67 u. 3, 93), die das Wort oder die Wortverbindung, die verneint werden soll, in die Mitte nimmt, nicht einmal, ne populus quidem, Cic.: ne in oppidis quidem, Cic.: ne cum esset factum quidem, Cic. – Sollen mehrere durch Partikeln verbundene Wortbegriffe verneint werden, so steht ne... quidem nur bei dem ersten, ne————Aequi quidem ac Volsci, Liv.: ne a sententiis quidem aut verbis, Quint. – Ebenso wird bei verbundenen Sätzen ne... quidem nur im ersten gesetzt, ita ut ne efferendi quidem signa Romanis spatium nec ad explicandam aciem locus esset, Liv. – Durch ne... quidem wird der ganze Satz verneint, cum mendaci homini ne verum quidem dicenti credere soleamus, Cic. – Doch geht sehr häufig eine Negation voraus, non fugio ne hos quidem mores, Cic.: numquam illum ne minimā quidem re offendi, Cic. – Wenn daher zwei Satzglieder miteinander verbunden werden, von denen das eine den schwächeren Gedanken durch non modo (nicht eben, nicht gerade, nicht nur), das andere den stärkeren durch ne... quidem ausdrückt, so kann bei jenem non als seine eigene Negation gesetzt, aber auch weggelassen u. aus dem mit ne... quidem gebildeten Satze entnommen werden, jedoch nur dann, wenn beide Satzglieder einerlei Prädikat haben, mihi vero quidquid accĭderit ne recusanti quidem, non modo non repugnanti, Cic.: ne sues quidem id velint, non modo ipse, nicht bloß ich nicht, Cic.: duas res non modo agere uno tempore, sed ne cogitando quidem explicare potest, Cic. – Häufig bedeutet ne... quidem a) geschweige, viel weniger, wenn der Satz eine Steigerung enthält, nullum est fatum: ita ne divinatio quidem, Cic. – b) keineswegs, wenn ein anderer Satz mit sed (sondern),————etiam (sogar), sed etiam (sondern sogar) entgegengesetzt wird, is utitur consilio ne suorum quidem, sed suo, Cic.: ergo illi ne causa quidem itineris, etiam manendi, Cic.: ne conivente quidem te, sed etiam hilarioribus oculis intuente, Cic. – c) natürlich nicht, gewiß nicht, wenn ein abgeleiteter Gedanke angeschlossen wird, carēre enim sentientis est: nec sensus in mortuo: ne carēre quidem igitur in mortuo est, Cic.: egone ut te interpellem? ne hoc quidem vellem, Cic. – 2) in der Verbindung ne... quoque = ne... quidem, auch nicht einmal, sese, inquit, ne id quoque, quod tum suaderet, facturum esse, Cl. Quadr. ann. 1. fr. 17 (bei Gell. 17, 2, 18): ceterum quando ne ea quoque temptata vis proficeret, consilio grassandum, Liv. 10, 14, 13: u. so auch Gell. 1, 2, 5 u. 20, 1, 15: in Verbindungen, wie ne quis, ne qui, ne quando u.a., iustitiae primum munus est, ut ne cui quis noceat, Cic.: ut ne qua scintilla relinquatur, Cic.: ut ne quando amare inciperemus, Cic.C) zur Verneinung eines Begriffes, der als gewollt u. übh. als von einer Willenstätigkeit abhängig aufgefaßt wird: AA) in unabhängigen Sätzen: 1) in Sätzen, die eine Bitte, eine Aufforderung, einen Befehl enthalten, nicht, a) neben dem Imperativ, ne crucia te, Ter.: ne nega, verred' es nicht! Ter.: ne time, Plaut.: ne metue, Sen. rhet.: fratrem ne desere, Verg.: ne gravare, Plin. ep.: ne timete, Liv.: ne repugnate ve-————stro bono, Sen.: impius ne audeto placare donis iram deorum, Cic. – b) neben dem Konjunktiv (des Präsens od. Perfekts), ne me moneatis, Plaut.: ne forte pudori sit tibi Musa, Hor.: ne tot annorum felicitatem in unius horae dederis discrimen, Liv. – Häufig wird ein mit ne gebildeter Satz ohne Verbindungspartikel nach einer Einräumung gesetzt, sint sane liberales ex sociorum fortunis, misericordes in furibus aerarii, ne illi sanguinem nostrum largiantur, doch unser Blut sollen sie nicht vergeuden, Sall.: tu vero istam Romae legem rogato: nobis nostras ne ademeris, Cic. – Ebenso steht ein mit ne gebildeter Satz ohne Verbindungspartikel, wenn der in ihm enthaltene Gedanke aus einem anderen abgeleitet wird, nec nunc adulteria obiecturum ait, ne domum reposceret, noch weniger wolle er den Palast zurückverlangen, Tac. ann. 11, 30 (wo Halm nedum). – 2) in Sätzen, die eine Einräumung enthalten, gesetzt, daß nicht, zugegeben, daß nicht, ne sit sane summum malum dolor: malum certe est, Cic.: ne sit igitur sol, ne luna, ne stellae, Cic.: ne aequaveritis Hannibali Philippum, ne Carthaginiensibus Macedonas, Pyrrho certe aequabitis, Liv. – 3) in Sätzen, die einen Wunsch enthalten, nicht, doch nicht, ne id Iuppiter optimus maximus sirit, Liv. – bes. häufig utinam ne (wofür auch utinam non stehen kann), illud utinam ne vere scriberem, Cic. – Dah. wird ne auch bei Beteuerungen ge-————setzt, ne vivam, si scio, ich will des Todes sein, Cic.: ne sim salvus, si aliter scribo ac sentio, ich will nicht gesund sein, Cic.BB) in abhängigen Sätzen: 1) in Sätzen aller Art neben einem Komparativ, nicht, ja nicht, ut hoc nostrum desiderium ne plus sit annuum, Cic.: muneris ergo in singulos dari ne minus dena milia aeris, Liv.: noluit quid statui nisi columellam tribus cubitis ne altiorem, Cic. – 2) in Sätzen zur Angabe der Absicht, nicht, ja nicht, nur nicht, te ulciscar, ut ne impune nos illuseris, Cic.: quid vis nobis dare, ut isti abs te ne auferantur, Cic. – 3) in Sätzen zur Angabe eines beabsichtigten Erfolges, nicht, ja nicht, nur nicht, iubeatis ut in civitate ne sit, Cic.: illud assequi possunt, ut ne dedeceat, Cic.: te obsecro, ut ne credas, Ter. – Auch da, wo der Erfolg ein rein faktischer zu sein scheint, liegt der Begriff der Absichtlichkeit des handelnden od. denkenden Subjekts zugrunde, tantum a vallo eius prima acies aberat, uti ne in eam telum adigi posset, daß es nicht möglich sein sollte, Caes.: ex quo efficitur, non ut voluptas ne sit, sed ut voluptas non sit summum bonum, nicht daß die Sinnenlust gar nicht vorhanden sein soll, sondern daß sie nicht das höchste Gut ist, Cic. – 4) in relativen Absichtssätzen, die mit quo (qui) od. quomodo gebildet sind, nicht, ja nicht, ego id agam, mihi qui ne detur, Ter.: quo ne per vacuum Romano incurreret ho-————stis, Hor.: quaeritis maximis sumptibus faciendis quomodo ne tributa conferatis, Rutil. Lup. – 5) in restringierenden Sätzen in den Verbndgg. dum ne, modo ne, dummodo ne, tantum ne, wenn nur nicht, nur nicht, Komik., Cic. u.a.II) nē, als Coniunction, daß nicht, damit nicht, A) in Sätzen zur Angabe der Absicht, daß nicht, damit nicht, gallinae pennis fovent pullos, ne frigore laedantur, Cic.: dolorem saepe perpetiuntur, ne incĭdant in maiorem Cic.: ne vana urbis magnitudo esset, asylum aperit, Liv.: nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur, Sen. – Häufig bezieht sich ne auf ein die Absicht andeutendes Wort, wie ideo, idcirco, propter hoc u.a., an ideo aliquid scripsit, ne videretur? Cic.: idcirco capite et superciliis semper erat rasis, ne ullum pilum viri boni habere dicatur, Cic. – Zuw. steht ein mit ne gebildeter Satz vor einem anderen, der eine Behauptung od. Erzählung enthält, um die Absicht anzugeben, in der die Mitteilung gemacht wird. Zur Vervollständigung der Gedankenreihe müßte ein Satz wie »so behaupte, erwähne ich, daß« beigefügt sein, der aber im Lat., wie im Deutschen, oft ausgelassen wird, ne tamen ignores, quo sit Romana loco res, Cantaber Agrippae... virtute cecĭdit, Hor.: daher ne multa dicam, ne multa od. multis, kurz, Cic.————folges, daß nicht, 1) nach Verben, die eine Willensäußerung bezeichnen, hoc te rogo, ne demittas animum, Cic.: toti exercitui imperavit, ne iniussu concurrerent, Caes.: malo, ne roges, Cic.: Macedonas monebat, ne moverentur, Iustin.: ne quis insepultus esset, rerum natura prospexit, Sen.: ne quam occasionem dimitteret, cogitabat, Caes. – 2) nach Ausdrücken, die eine Aussage enthalten, die eine Willenstätigkeit voraussetzt, quidam ne umquam riderent, consecuti sunt, Sen.: vestra interest, ne imperatorem pessimi faciant, Tac.: aegre retentis militibus est factum, ne proelio contenderetur, Caes.: potestis efficere, ut male moriar: ne moriar, non potestis, Plin. ep.: reliquum est, ne quid stulte, ne quid temere dicam aut faciam, Cic.⇒ Als Eigentümlichkeit ist zu bemerken: 1) daß ne durch »daß« od. den bloßen Infinitiv wiedergegeben wird: a) nach den Verben »sich hüten (cavēre), verhindern (impedire, resistere), verbieten (interdicere, seltener vetare), sich weigern (recusare)«, weil der negative Begriff, der in diesen Verben enthalten ist, auch auf den abhängigen Satz übertragen wird, s. caveo, impedio, resisto usw. – Zuw. steht auch ne, wenn aus dem Verbum des Hauptsatzes der Begriff eines der angegebenen Verben herausgenommen werden kann, Decii corpus ne inveniretur, nox quaerentes oppressit, Liv. – b) nach allen Verben u. Aus-————drücken, die den Begriff der Furcht u. Besorgnis haben (wie timere, metuere, vereri, horrere, pavere; terrere, conterrere; timor est, metus est, spes est, periculum est), weil in ihnen der Begriff eines vergeblichen Wunsches enthalten ist, s. timeo, metuo usw. – Wenn der abhängige Satz negativ ist, steht ne non, zB. timeo, ne non impetrem, Cic.: vereor, ne sufficere non possim, Curt.: non vereor, ne non scribendo te expleam, Cic.: non est periculum, ne idem facere non possit, Cic. – 2) daß ne nach den Verben »sehen, zusehen, untersuchen, erwägen« häufig statt durch daß nicht auch durch ob etwa übersetzt werden kann, cum circumspiceret, ne quid praeteriisset, Varro: singuli pulli tentandi, ne quid habeant in gutture, Colum.: videamus, ne beata vita effici possit, Cic.: qui, ne quod telum occultaretur, exquirerent, Cic.: ähnlich per aliquot dies ea consultatio tenuit, ne non reddita (bona Tarquinii) belli causa, reddita belli materia essent, es dauerte die Erwägung, ob die unterlassene Zurückgabe den Krieg veranlasse, Liv. – Dah. auch ne non = ob etwa nicht, credere omnia, vide, ne non sit necesse, Cic.: cogitandum sit, ne tutior non sit, Cic. – 3) daß ne durch geschweige daß wiedergegeben wird, wenn aus einer weitergreifenden Behauptung der Schluß gezogen werden soll, daß eine eingeschränktere nach dem Vorausgegangenen unzulässig erscheine, zB. vix incedo inanis, ne————ire posse cum onere existumes, Plaut. Amph. 330: me vero nihil istorum ne iuvenem quidem movit umquam, ne nunc senem (sc. moveret), Cic. ep. 9, 26, 2: u. so Ter. Andr. 706. Cic. Planc. 27 u. Verr. 4, 52. Sall. Cat. 11, 8. Liv. 3, 52, 9. Tac. ann. 11, 30 N.————————3. ne, als enklitisches Fragewort, wird dem Worte angehängt, das in der Frage hervorgehoben werden muß, weshalb dieses auch meist zu Anfang des Satzes gestellt wird. Häufig verliert es durch Apokope seinen Vokal, wobei noch die Veränderung eintreten kann, daß ein davorstehendes s ausfällt und, wenn die Silbe lang war, diese dann verkürzt wird, zB. iussĭn, adeŏn, vĭn (vīsne), satĭn (satīsne), vidĕn (vidēsne), iubĕn (iubēsne). Es steht:I) in einfachen Fragen, 1) in direkten, a) wenn eine verneinende Antwort erwartet wird, doch nicht, censen posse me affirmare? du glaubst doch nicht? Ter.: quidquamne bonum est, quod non eum, qui id possidet, meliorem facit, Cic. – daher in einer Frage, die mit erregtem Gefühl, mit Verwunderung, mit Unwillen, mit Ironie ausgesprochen wird, Apollinemne tu Delium spoliare ausus es? Cic.: vin tu homines urbemque feris praeponere silvis? Hor. – b) wenn eine bejahende Antwort erwartet wird, nicht, etwa nicht, mitto alios: etiamne nobis expedit? nützt es uns nicht etwa auch? Cic.: numquid est aliud? rectene interpretor sententiam tuam? Cic.: vitae censetisne habendam mihi aliquam esse rationem, Cic.: videtisne ut apud Homerum saepissime Nestor de virtutibus suis praedicet? Cic. – in einer Frage, die mit Verwunderung, Unwillen od. Ironie ausgesprochen wird, vin tu te————cohibere, willst du dich nicht fassen? Auct. b. Cic. – c) in besonderen Wendungen, wie egone? doch ich nicht? ich sollte nicht? Cic.: itane? itane vero? demnach doch nicht? demnach doch wahrlich nicht? sollte demnach nicht? sollte demnach wirklich nicht? Cic. – bes. häufig dem relativen Pronomen od. anderen relativen Wörtern angehängt, wo es den im relativen Worte liegenden Begriff nachdrücklich hervorhebt, quine putatis difficile et mirum, quod contigit? ihr glaubt doch nicht, daß es etwas Schwieriges u. Wunderbares sei? Hor.: quiane auxilio iuvat ante levatos? doch nicht, weil die früher Geretteten dessen sich erfreuen? Verg.: quamne in manibus tenui atque accepi cistellam? habe ich nicht etwa jenes Kästchen in den Händen gehabt? Plaut.: quaene ambae obsecraverint? haben sie mich nicht dringend gebeten? Plaut. – daher in Fragen, die eine Verwunderung enthalten, quae dudum fassa est mihi, quaene infitias eat? will sie nicht leugnen, was sie mir schon längst gestanden hat? Plaut.: quantane? wie groß müßte sie nicht sein? Hor. – d) in Verbindung mit dem zum Ausruf gebrauchten ut, wie: victamne ut quisquam victrici patriae praeferret? wie sollte nicht usw., Liv.: nemone ut avarus se probet? Hor. – 2) in indirekten Fragen, ob etwa nicht, wofür wir meist, bei gänzlicher Unentschiedenheit der zu erwartenden Antwort, bloß ob oder ob etwa, ob viel-————leicht gebrauchen, ut videamus, satisne ista sit defectio, Cic.: hunc sum rogaturus, navem populo Romano debeantne, Cic.: frumentum ab his sumpseritne, Cic.: haec omnia sciasne esse notata? Cic.II) in mehrfachen Fragen, wo wir in der deutschen Übersetzung den Begriff der Negation gänzlich fallen lassen müssen, 1) in direkten Fragen, a) dem ersten Gliede beigegeben, sed isne est, quem quaero, annon? es ist doch wohl der, den ich suche, oder nicht? Ter.: satisne ergo pudori consulat, si quis sine teste libidini pareat, an est aliquid per se ipsum flagitiosum? würde wohl der dem Schamgefühle gemäß handeln, der usw., Cic. – b) dem zweiten Gliede beigegeben in der Verbindung anne, s. an. – 2) in indirekten, a) wiederholt, ob... ob, ob... oder, monstrumne deusne ille sit ignorans, Ov.: quid refert clamne palamne roget, Tibull.: incertus, geniumne loci famulumne parentis esse putet, Verg.: collectosne bibant imbres puteosne perennes iugis aquae (scribere te nobis par est), Hor.: versans (überlegend), Siculisne resideret arvis Italasne capesseret oras, Verg.: neque interesse, ipsosne interficiant impedimentisne exuant, Caes. b. G. 7, 14, 8. – Wenn das erste Glied mit größerer Sicherheit als das zweite ausgesprochen werden soll, bleibt ne im ersten weg, Etrusci diem primum consultando, maturarent traherentne bellum, traduxerunt, in der Überlegung, ob sie den————Krieg beschleunigen, ob vielleicht auch verzögern sollten, Liv. – b) dem ersten Gliede beigegeben, intererit multum, divusne loquatur an heros, Hor.: nescio, gratulerne tibi an timeam, Cic. – auch in Verbindung mit utrum, zB. utrum praedicemne an taceam, Ter.: utrum illudne non videatur aegre ferendum, an toleranda aegritudo, Cic.: utrumne divitiis homines an sint virtute beati, Hor. – c) dem zweiten Gliede beigegeben in den Verbindungen anne u. necne, w. s. -
43 statuo
stătŭo, ui, utum, 3, v. a. [statum, sup. of sto], to cause to stand (cf.: colloco, pono).I.Corporeally.A. 1.To set up, set in the ground, erect:2.ibi arbores pedicino in lapide statuito,
Cato, R. R. 18:inter parietes arbores ubi statues,
id. ib.:stipites statuito,
id. ib.:palis statutis crebris,
Varr. R. R. 1, 14 init.:pedamenta jacentia statuenda,
are to be raised, Col. 4, 26:pedamentum inter duas vitis,
Plin. 17, 22, 21, § 194:hic statui volo primum aquilam,
the standard of the troops, Plaut. Pers. 5, 1, 7:signifer, statue signum,
plant the ensign, Liv. 5, 55, 1; Val. Max. 1, 5, 1.—To plant (rare):3. a.eodem modo vineam statuito, alligato, flexatoque uti fuerit,
Plin. 17, 22, 35, § 198:agro qui statuit meo Te, triste lignum (i. e. arborem),
Hor. C. 2, 13, 10.—Without specifying the place:b.ollam statuito cum aqua,
let a jar stand with water, Cato, R. R. 156 (157):crateras magnos statuunt, i. e. on the table,
Verg. A. 1, 724; so,crateras laeti statuunt,
id. ib. 7, 147: haec carina satis probe fundata et bene statuta est, well placed, i. e. so that the hull stands perpendicularly (cf.:bene lineatam carinam collocavit, v. 42),
Plaut. Mil. 3, 3, 44:nec quidquam explicare, nec statuere potuerant, nec quod statutum esset, manebat, omnia perscindente vento,
Liv. 21, 58, 7:eo die tabernacula statui passus non est,
to pitch, Caes. B. C. 1, 81; so, aciem statuere, to draw up an army:aciem quam arte statuerat, latius porrigit,
Sall. J. 52, 6.—With designation of the place by in and abl.; by adv. of place; by ante, apud, ad, circa, super, and acc.; by pro and abl.; by abl. alone (very rare), or by in and acc. (very rare): signa domi pro supellectile statuere, Cato ap. Prisc. 7, 19, 95 (p. 782 P.):4. a.statuite hic lectulos,
Plaut. Pers. 5, 1, 7:etiamsi in caelo Capitolium statueretur,
Cic. Or. 3, 46, 180:statuitur Sollius in illo gladiatorum convivio... atuitur, ut dico, eques Romanus in Apronii convivio,
is taken to the banquet, id. Verr. 2, 3, 25, § 61 sq.:tabernacula in foro statuere,
Liv. 39, 46, 3:in principiis statuit tabernaculum,
Nep. Eum. 7, 1:in nostris castris tibi tabernaculum statue,
Curt. 5, 11, 6; 8, 13, 20:statui in medium undique conspicuum tabernaculum jussit,
id. 9, 6, 1:(sagittae) longae, nisi prius in terra statuerent arcum, haud satis apte imponuntur,
id. 8, 14, 19:sedes curules sacerdotum Augustalium locis, superque eas querceae coronae statuerentur,
Tac. A. 2, 83:donum deae apud Antium statuitur,
id. ib. 3, 71:pro rigidis calamos columnis,
Ov. F. 3, 529:jamque ratem Scythicis auster statuisset in oris,
Val. Fl. 3, 653:statuere vas in loco frigido,
Pall. Oct. 22.—Of living beings:capite in terram statuerem, Ut cerebro dispergat viam,
Ter. Ad. 3, 2, 18:qui capite ipse sua in statuit vestigia sese (= qui sese ipse capite in sua vestigia statuit),
i. e. stands on his head, Lucr. 4, 472:patrem ejus a mortuis excitasses, statuisses ante oculos,
Cic. Or. 1, 57, 245:captivos vinctos in medio statuit,
Liv. 21, 42, 1:ubi primum equus Curtium in vado statuit,
id. 1, 13, 5:quattuor cohortes in fronte statuit,
id. 28, 33, 12:ante se statuit funditores,
id. 42, 58, 10:puerum ad canendum ante tibicinem cum statuisset,
id. 7, 2, 9:procul in conspectu eum (Philopoemenem) statuerunt,
id. 39, 49, 11:media porta robora legionum, duabus circa portis milites levemque armaturam statuit,
id. 23, 16, 8:bovem ad fanum Dianae et ante aram statuit,
id. 1, 45, 6:cum Calchanta circa aram statuisset,
Val. Max. 8, 11, ext. 6:marium si qui eo loci statuisset,
id. 3, 1, 2 fin.:adulescentes ante Caesarem statuunt,
Tac. A. 4, 8:in fronte statuerat ferratos, in cornibus cohortes,
id. ib. 3, 45:puer quis Ad cyathum statuetur?
Hor. C. 1, 29, 8:tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam Ante aras,
id. S. 2, 3, 199:et statuam ante aras aurata fronte juvencum,
Verg. A. 9, 627:clara regione profundi Aetheros innumeri statuerunt agmina cygni,
Stat. Th. 3, 525.—Of statues, temples, columns, altars, trophies, etc.; constr. with acc. alone, or acc. of the structure and dat. of the person for whom or in whose honor it is erected:b.siquidem mihi aram et statuam statuis,
Plaut. As. 3, 3, 122:huic statuam statui decet ex auro,
id. Bacch. 4, 4, 1:ne ego aurea pro statua vineam tibi statuam,
id. Curc. 1, 2, 52:eique statuam equestrem in rostris statui placere,
Cic. Phil. 5, 15, 41; so id. ib. 9, 5, 10; 9, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 62, § 151; 2, 2, 20, § 48; so,simulacrum alicui statuere,
Val. Max. 1, 1, 8:effigiem,
Verg. A. 2, 184:Mancinus eo habitu sibi statuit quo, etc. (effigiem),
Plin. 34, 5, 10, § 18:simulacrum in curia,
Tac. A. 14, 12:quanam in civitate tempium statueretur,
id. ib. 4, 55:se primos templum urbis Romae statuisse,
id. ib. 4, 56; so id. ib. 4, 15:nec tibi de Pario statuam, Germanice, templum,
Ov. P. 4, 8, 31:templa tibi statuam, tribuam tibi turis honorem,
id. M. 14, 128:super terrae tumulum noluit quid statui nisi columellam,
Cic. Leg. 2, 26, 66:victimas atque aras diis Manibus statuentes,
Tac. A. 3, 2:statuitque aras e cespite,
Ov. M. 7, 240:statuantur arae,
Sen. Med. 579:aeneum statuerunt tropaeum,
Cic. Inv. 2, 23, 69:monumentum,
id. ib. § 70; so,in alio orbe tropaea statuere,
Curt. 7, 7, 14;so,
Plin. 3, 3, 4, § 18: ut illum di perdant qui primus statuit hic solarium, Plaut. Fragm. ap. Gell. 3, 3, 5:princeps Romanis solarium horologium statuisse L. Papirius Cursor proditur,
Plin. 7, 60, 60, § 213:a miliario in capite Romani fori statuto,
id. 3, 5, 9, § 66:carceres eo anno in Circo primum statuti,
Liv. 8, 20, 1:quo molem hanc immanis equi statuere?
Verg. A. 2, 150:multo altiorem statui crucem jussit,
Suet. Galb. 9:obeliscam,
Plin. 36, 9, 14, § 71:at nunc disturba quas statuisti machinas,
Plaut. Ps. 1, 5, 137:incensis operibus quae statuerat,
Nep. Milt. 7, 4:si vallum statuitur procul urbis illecebris,
Tac. A. 4, 2:castra in quinto lapide a Carthagine statuit,
Just. 22, 6, 9.—Poet. and in post-class. prose (rare):5.aliquem statuere = alicui statuam statuere: inter et Aegidas media statuaris in urbe,
Ov. H. 2, 67:statuarque tumulo hilaris et coronatus,
my statue will be erected, Tac. Dial. 13; so with two acc.: custodem medio statuit quam vilicus horto, whose statue he placed as protectress, etc., Mart. 3, 68, 9; cf.in double sense: nudam te statuet, i. e. nudam faciet (= nudabit fortunis), and statuam tibi nu dam faciet,
Mart. 4, 28, 8.—Of cities, etc., to establish, found, build (in class. prose usu. condo):B.Agamemnon tres ibi urbes statuit,
Vell. 1, 1, 2:urbem quam statuo vestra est,
Verg. A. 1, 573:urbom praeclaram,
id. ib. 4, 655:Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,
Prop. 3, 11 (4, 10), 21:ibi civitatem statuerunt,
Just. 23, 1; so,licentia et impunitas asyla statuendi (= aperiendi),
Tac. A. 3, 60.—Hence, transf.: carmen statuere = carmen condere, to compose, devise a song:nunc volucrum... inexpertum carmen, quod tacita statuere bruma,
Stat. S. 4, 5, 12.—To cause to stand still, to stop (rare; cf.C.sisto, III. B.): navem extemplo statuimus,
Plaut. Bacch. 2, 3, 57:et statuit fessos, fessus et ipse, boves,
Prop. 4 (5), 9, 4:famuli hoc modo statuerunt aquas,
Arn. 1, p. 30: sanguinem, Oct. Hor. 4.—To cause to stand firm, strengthen, support (rare; = stabilire), only transf.: qui rem publicam certo animo adjuverit, statuerit, Att. ap. Cic. Sest. 56, 120 (Trag. Rel. v. 357 Rib.).II.Trop.A.To establish, constitute (= constituo).1.Esp.: exemplum or documentum (v. edo fin., and cf. Sen. Phoen. 320), to set forth an example or precedent for warning or imitation:2.statuite exemplum impudenti, date pudori praemium,
Plaut. Rud. 3, 2, 6:exemplum statuite in me ut adulescentuli Vobis placere studeant potius quam sibi,
Ter. Heaut. prol. 51; Auct. Her. 4, 35, 47:ut illi intellegere possint, in quo homine statueris exemplum hujus modi,
Cic. Verr. 2, 2, 45, § 111:in quos aliquid exempli populus Romanus statui putat oportere,
id. ib. 2, 3, 90, §210: statuam in te exemplum, ne quis posthac infelicibus miseriis patriae illudat,
Just. 8, 7, 14:documentum autem statui oportere, si quis resipiscat et antiquam societatem respiciat,
Liv. 24, 45, 5: statueretur immo [p. 1753] documentum, quo uxorem imperator acciperet, a precedent, Tac. A. 12, 6.—Jus statuere, to establish a principle or relation of law:3.ut (majores nostri) omnia omnium rerum jura statuerint,
Cic. Caecin. 12, 34: qui magistratum potestatemve habebit, si quid in aliquem novi juris statuerit, ipse quoque, adversario postulante, eodem jure uti debebit, if he has established any new principle of law, Edict. Praet. in Dig. 2, 2, 1, § 1:si quid injungere inferiori velis, id prius in te ac tuos si ipse juris statueris, facilius omnes oboedientes habeas,
if you first admit it against yourself, Liv. 26, 36, 3:si dicemus in omnibus aequabile jus statui convenire,
equal principles of law should be applied to all, Auct. Her. 3, 3, 4. —In gen., to establish by authority (of relations, institutions, rights, duties, etc.):4.(Numa) omnis partis religionis statuit sanctissime,
Cic. Rep. 2, 14, 26:hoc judicium sic exspectatur ut non unae rei statui, sed omnibus constitui putetur,
id. Tull. 15, 36:ad formandos animos statuendasque vitae leges, Quint. prooem. 14: sic hujus (virtutis) ut caelestium statuta magnitudo est,
Sen. Ep. 79, 10:vectigal etiam novum ex salaria annona statuerunt,
Liv. 29, 37, 2:novos statuere fines,
id. 42, 24, 8:neque eos quos statuit terminos observat,
id. 21, 44, 5:quibus rebus cum pax statuta esset,
Just. 5, 10, 8; so id. 25, 1, 1:sedesque ibi statuentibus,
id. 18, 5, 11.—With double acc., to constitute, appoint, create:B.Hirtius arbitrum me statuebat non modo hujus rei, sed totius consulatus sui,
Cic. Att. 14, 1, a, 2:telluris erum natura nec illum, nec quemquam constituit,
Hor. S. 2, 2, 130:de principatu (vinorum) se quisque judicem statuet,
Plin. 14, 6, 8, § 59:praefectus his statuitur Andragoras,
Just. 21, 4, 5.—To determine, fix, etc. (of temporal or local relations); constr. usually with acc. and dat. or acc. and gen.1.Modum statuere alicui or alicujus rei, to determine the manner, mode, or measure of, assign limits, restrictions or restraints to a thing or person, to impose restraints upon.(α).With dat.:(β).diuturnitati imperii modum statuendum putavistis,
that a limit should be assigned to the duration of his power, Cic. Imp. Pomp. 9, 26:statui mihi tum modum et orationi meae,
imposed restraints upon myself and my words, id. Verr. 2, 5, 63, § 163:non statuendo felicitati modum, nec cohibendo fortunam,
by not assigning any limits to his success, Liv. 30, 30, 23 (Pompeium) affirmabant, libertati publicae statuturum modum, Vell. 2, 40:cupidinibus statuat natura modum,
Hor. S. 1, 2, 111:quem modum sibi ipsa statuit (crudelitas)?
Val. Max. 9, 2 pr.:modum ipsae res statuunt (i. e. sibi),
Plin. 28, 15, 61, § 216:modum nuptiarum sumptibus statuerunt,
Just. 21, 4, 5:timori quem meo statuam modum?
Sen. Thyest. 483;and with finem: jam statui aerumnis modum et finem cladi,
id. Herc. Fur. 206. —With gen.:2.honestius te inimicitiarum modum statuere potuisse quam me humanitatis,
Cic. Sull. 17, 48:ipse modum statuam carminis,
Ov. Tr. 1, 11, 44:errorisque sui sic statuisse modum,
Prop. 3, 12 (4, 11), 36:modum statuunt fellis pondere denarii,
they limit the quantity of the gall to the weight of a denarius, Plin. 28, 19, 77, § 254.—Condicionem or legem alicui, to impose a condition or law upon one, to dictate, assign a condition to:3.hanc tu condicionem statuis Gaditanis,
Cic. Balb. 10, 25:providete ne duriorem vobis condicionem statuatis ordinique vestro quam ferre possit,
id. Rab. Post. 6, 15:alter eam sibi legem statuerat ut, etc.,
id. Phil. 10, 6, 12: pretio statuta lege ne modum excederet, etc., the law being assigned to the price that not, etc., i. e. the price being limited by the law, etc., Plin. 33, 7, 40, § 118:pacis legem universae Graeciae statuit,
Just. 9, 5, 2.—So with ellipsis of dat., to agree upon, stipulate:statutis condicionibus,
Just. 6, 1, 3:omnibus consentientibus Carthago conditur, statuto annuo vectigali pro solo urbis,
id. 18, 5, 14. —Finem, to assign or put an end to, make an end of:4.haud opinor commode Finem statuisse orationi militem,
Ter. Hec. 1, 2, 21:et finem statuit cuppedinis atque timoris,
Lucr. 6, 25:cum Fulvius Flaccus finem poenae eorum statuere cogeretur,
Val. Max. 3, 2, ext. 1: majores vestri omnium magnarum rerum et principia exorsi ab diis sunt, et finem statuerunt, finished, Liv. 45, 39, 10; so,terminum: nam templis numquam statuetur terminus aevi,
Stat. S. 3, 1, 180:cum consilii tui bene fortiterque suscepti eum tibi finem statueris, quem ipsa fortuna terminum nostrarum contentionum esse voluisset,
since you have assigned that end, Cic. Fam. 6, 22, 2.—Pretium alicui rei, to assign a price to something; fix, determine the price of something:5.quae probast mers, pretium ei statuit,
Plaut. Mil. 3, 1, 132:numquam avare pretium statui arti meae,
Ter. Heaut. prol. 48:statuit frumento pretium,
Tac. A. 2, 87; so with dat. understood:ut eos (obsides) pretio quantum ipsi statuissent patres redimi paterentur,
Liv. 45, 42, 7:pretium statuit (i. e. vecturae et sali),
id. 45, 29, 13; so with in and acc.: ut in singulas amphoras (vini) centeni nummi statuantur, that the price may be set down at 100 sesterces for an amphora, Plin. 14, 4, 6, § 56.—Statuere diem, horam, tempus, locum alicui rei, or alicui, or with dat. gerund., to assign or appoint a day, time, place, etc. (for the more usual diem dicere):6.statutus est comitiis dies,
Liv. 24, 27, 1:diem patrando facinori statuerat,
id. 35, 35, 15:multitudini diem statuit ante quam sine fraude liceret ab armis discedere,
Sall. C. 36, 2:dies insidiis statuitur,
id. J. 70, 3:ad tempus locumque colloquio statuendum,
Liv. 28, 35, 4:subverti leges quae sua spatia (= tempora) quaerendis aut potiundis honoribus statuerint,
Tac. A. 2, 36.—With ellipsis of dat.:observans quem statuere diem,
Mart. 4, 54, 6:noctem unam poscit: statuitur nox,
Tac. A. 13, 44.—Esp. in the part. statutus, fixed, appointed (in MSS. and edd. often confounded with status; v. sisto fin.):institum ut quotannis... libri diebus statutis (statis) recitarentur,
Suet. Claud. 42:ut die statuta omnes equos ante regiam producerent,
Just. 1, 10, 1:quaedam (genera) statutum tempus anni habent,
Plin. 17, 18, 30, § 135:fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant,
Curt. 6, 3, 7:sacrificium non esse redditum statuto tempore,
id. 8, 2, 6:statuto tempore quo urbem Mithridati traderet,
Just. 16, 4, 9:cum ad statutam horam omnes convenissent,
id. 1, 10, 8:intra tempus statutum,
fixed by the law, Dig. 4, 4, 19 and 20.—To recount, count up, state (very rare): statue sex et quinquaginta annos, quibus mox divus Augustus rempublicam rexit: adice Tiberii tres et viginti... centum et viginti anni colliguntur, count, fix the number at, Tac. Or. 17:C.Cinyphiae segetis citius numerabis aristas... quam tibi nostrorum statuatur summa laborum,
Ov. P. 2, 7, 29.—To decide, determine, with reference to a result, to settle, fix, bring about, choose, make a decision.1.Of disputes, differences, questions, etc., between others.(α).With interrog.-clause:(β).ut statuatis hoc judicio utrum posthac amicitias clarorum virorum calamitati hominibus an ornamento esse malitis,
Cic. Balb. 28, 65:eam potestatem habetis ut statuatis utrum nos... semper miseri lugeamus, an, etc.,
id. Mil. 2, 4:in hoc homine statuatis, possitne senatoribus judicantibus homo nocentissim us pecuniosissimusque damnari,
id. Verr. 1, 16, 47:vos statuite, recuperatores, utra (sententia) utilior esse videatur,
id. Caecin. 27, 77:decidis tu statuisque quid iis ad denarium solveretur,
id. Quint. 4, 17:magni esse judicis statuere quid quemque cuique praestare oporteret,
id. Off. 3, 17, 70:mihi vero Pompeius statuisse videtur quid vos in judicando spectare oporteret,
id. Mil. 6, 15:semel (senatus) statuerent quid donatum Masinissae vellent,
Liv. 42, 23:nec quid faciendum modo sit statuunt, sed, etc.,
decide, dictate, id. 44, 22:nondum statuerat conservaret eum necne,
Nep. Eum. 11, 2:statutumque (est) quantum curules, quantum plebei pignoris caperent,
Tac. A. 13, 28: semel nobis esse statuendum quod consilium in illo sequamur, August. ap. Suet. Claud. 4. —With de:(γ).ut consules de Caesaris actis cognoscerent, statuerent, judicarent,
Cic. Att. 16, 16, B, 8:et collegas suos de religione statuisse, in senatu de lege statuturos,
id. ib. 4, 2, 4:ut de absente eo C. Licinius statueret ac judicaret,
Liv. 42, 22:si de summa rerum liberum senatui permittat rex statuendi jus,
id. 42, 62: qui ab exercitu ab imperatore eove cui de ea re statuendi potestas fuerit, dimissus erit, Edict. Praet. in Dig. 3, 2, 1.—Often with reference to punishment:cum de P. Lentulo ceterisque statuetis, pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinae decernere,
Sall. C. 52, 17:satis visum de Vestilia statuere,
to pass sentence against, Tac. A. 2, 85:jus statuendi de procuratoribus,
id. ib. 12, 54:facta patribus potestate statuendi de Caeciliano,
id. ib. 6, 7; so id. ib. 13, 28; cf. id. ib. 15, 14; 2, 85; Suet. Tib. 61 fin. —In partic.: de se statuere, to decide on, or dispose of one's self, i. e. of one's life, = to commit suicide:eorum qui de se statuebant humabantur corpora,
Tac. A. 6, 29.—With de and abl. and interrog.-clause:(δ).si quibusdam populis permittendum esse videatur ut statuant ipsi de suis rebus quo jure uti velint,
Cic. Balb. 8, 22.—With contra:(ε).consequeris tamen ut eos ipsos quos contra statuas aequos placatosque dimittas,
Cic. Or. 10, 34. —With indef. obj., usu. a neutr. pron.:(ζ).utrum igitur hoc Graeci statuent... an nostri praetores?
Cic. Fl. 12, 27:dixisti quippiam: fixum (i. e. id) et statutum est,
id. Mur. 30, 62:eoque utrique quod statuit contenti sunt,
Caes. B. C. 1, 87:senatus, ne quid absente rege statueret,
Liv. 39, 24, 13:maturato opus est, quidquid statuere placet (senatui),
id. 8, 13, 17:id ubi in P. Licinio ita statutum est,
id. 41, 15, 10:interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,
Curt. 8, 14, 43:quid in futurum statuerim, aperiam,
Tac. A. 4, 37:utque rata essent quae procuratores sui in judicando statuerent,
Suet. Claud. 12;qul statuit aliquid parte inaudita altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit,
Sen. Med. 2, 199:non ergo quod libet statuere arbiter potest,
Dig. 4, 8, 32, § 15; cf.:earum rerum quas Caesar statuisset, decrevisset, egisset,
Cic. Att. 16, 16, C, 11.—With de or super and abl.:(η).vos de crudelissimis parricidis quid statuatis cunctamini?
Sall. C. 52, 31:nihil super ea re nisi ex voluntate filii statuere,
Suet. Tib. 13:ne quid super tanta re absente principe statueretur,
Tac. H. 4, 9.—Absol., mostly pass. impers.:(θ).ita expediri posse consilium ut pro merito cujusque statueretur,
Liv. 8, 14, 1:tunc ut quaeque causa erit statuetis,
id. 3, 53, 10:non ex rumore statuendum,
decisions should not be founded on rumors, Tac. A. 3, 69.—With cognoscere, to examine ( officially) and decide:2.petit ut vel ipse de eo causa cognita statuat, vel civitatem statuere jubeat,
Caes. B. G. 1, 19:consuli ut cognosceret statueretque senatus permiserat,
Liv. 39, 3, 2:missuros qui de eorum controversiis cognoscerent statuerentque,
id. 40, 20, 1; 45, 13, 11:quod causa cognita erit statuendum,
Dig. 2, 11, 2, § 8.—With reference to the mind of the subject, to decide, to make up one's mind, conclude, determine, be convinced, usu. with interrog.clause:D. 1.numquam intellegis, statuendum tibi esse, utrum illi homicidae sint an vindices libertatis,
Cic. Phil. 2, 12, 30:illud mirum videri solet, tot homines... statuere non potuisse, utrum judicem an arbitrum, rem an litem dici oporteret,
id. Mur. 12, 27:neque tamen possum statuere, utrum magis mirer, etc.,
id. de Or. 3, 22, 82:ipsi statuerent, quo tempore possent suo jure arma capere,
id. Tull. 5, 12:ut statuerem quid esset faciendum,
id. Att. 7, 26, 3:statuere enim qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis,
id. Ac. 2, 3, 9:si habes jam statutum quid tibi agendum putes,
id. Fam. 4, 2, 4:tu quantum tribuendum nobis putes statuas ipse, et, ut spero, statues ex nostra dignitate,
id. ib. 5, 8, 4:vix statui posse utrum quae pro se, an quae contra fratrem petiturus esset ab senatu magis impetrabilia forent,
Liv. 45, 19, 6:quam satis statuerat, utram foveret partem,
id. 42, 29, 11:posse ipsam Liviam statuere, nubendum post Drusum, an, etc.,
Tac. A. 4, 40:statue quem poenae extrahas,
Sen. Troad. 661.—So with apud animum, to make up one's mind:vix statuere apud animum meum possum atrum pejor ipsa res an pejore exemplo agatur,
Liv. 34, 2, 4:proinde ipsi primum statuerent apud animos quid vellent,
id. 6, 39, 11.—Rarely with neutr, pron. as object:quidquid nos de communi sententia statuerimus,
Cic. Fam. 4, 1, 2:sic statue, quidquid statuis, ut causam famamque tuam in arto stare scias,
Sen. Herc. Fur. 1306.—With ut or ne: statuunt ut decem milia hominum in oppidum submittantur, [p. 1754] Caes. B. G. 7, 21:2.eos (Siculos) statuisse ut hoc quod dico postularet,
Cic. Verr. 2, 2, 42, § 103:statuunt illi atque decernunt ut eae litterae... removerentur,
id. ib. 2, 2, 71, §173: statuit iste ut arator... vadimonium promitteret,
id. ib. 2, 3, 15, §38: orare patres ut statuerent ne absentium nomina reciperentur,
id. ib. 2, 2, 42, §103: statuitur ne post M. Brutum proconsulem sit Creta provincia,
id. Phil. 2, 38, 97:(Tiberius) auxit patrum honorem statuendo ut qui ad senatum provocavissent, etc.,
Tac. A. 14, 28:statuiturque (a senatu) ut... in servitute haberentur,
id. ib. 12, 53.—So of a decree, determination, or agreement by several persons or parties to be carried out by each of them:statutum esse (inter plebem et Poenos) ut... impedimenta diriperent,
Liv. 23, 16, 6:Athenienses cum statuerent, ut urbe relicta naves conscenderent,
Cic. Off. 3, 11, 48:statuunt ut fallere custodes tentent,
Ov. M. 4, 84.—With acc. (post-Aug.):3.remedium statuere,
to prescribe a remedy against public abuses, Tac. A. 3, 28; 6, 4:Caesar ducentesimam (vectigalis) in posterum statuit,
decreed that one half of one per cent. be the tax, id. ib. 2, 42.—So with sic (= hoc):sic, di, statuistis,
Ov. M. 4, 661.—With dat. and acc. (not ante-Aug.):4.eis (Vestalibus) stipendium de publico statuit,
decreed, allowed a salary, Liv. 1, 20, 3:Aurelio quoque annuam pecuniam statuit princeps,
decreed, granted, Tac. A. 13, 34:biduum criminibus obiciendis statuitur,
are allowed, id. ib. 3, 13:itaque et alimenta pueris statuta... et patribus praemia statuta,
Just. 12, 4, 8:ceu Aeolus insanis statuat certamina ventis,
Stat. Th. 6, 300:non hoc statui sub tempore rebus occasum Aeoniis,
id. ib. 7, 219:statuere alicui munera,
Val. Fl. 2, 566.—With dat. and interrog.-clause:5. (α).cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti darent,
Cic. Verr. 2, 5, 21, § 53:ordo iis quo quisque die supplicarent, statutus,
Liv. 7, 28, 8.—With poenam, etc., with or without in and acc. pers. (mostly post-Aug.):(β).considerando... in utra (lege) major poena statuatur,
Cic. Inv. 2, 49, 145:poenam statui par fuisse,
Tac. A. 14, 49:qui non judicium, sed poenam statui videbant,
id. ib. 11, 6:eadem poena in Catum Firmium statuitur,
id. ib. 6, 31:senatu universo in socios facinoris ultimam statuente poenam,
Suet. Caes. 14;so with mercedem (= poenam): debuisse gravissimam temeritatis mercedem statui,
Liv. 39, 55, 3; cf.also: Thrasea, non quidquid nocens reus pati mereretur, id egregio sub principe statuendum disseruit,
Tac. A. 14, 48.— Absol.:non debere eripi patribus vim statuendi (sc. poenas),
Tac. A. 3, 70.—With indef. obj., generally with in and acc.: aliquid gravius in aliquem, to proceed severely against:(γ).obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret,
Caes. B. G. 1, 20:fac aliquid gravius in Hejum statuisse Mamertinos,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 19:res monet cavere ab illis magis quam quid in illos statuamus consultare,
Sall. C. 52, 3:qui cum triste aliquid statuit, fit tristis et ipse,
Ov. P. 2, 2, 119:si quid ob eam rem de se crudelius statuerent,
Just. 2, 15, 10.—With a word expressing the kind of punishment (post-Aug.):(δ).in Pompeiam Sabinam exilium statuitur,
Tac. A. 6, 24 (18).—De capite, to pass sentence of death:E.legem illam praeclaram quae de capite civis Romani nisi comitiis centuriatis statui vetaret,
Cic. Rep. 2, 36, 61.—Referring to one's own acts, to resolve, determine, purpose, to propose, with inf. (first in Cic.;F.freq. and class.): statuit ab initio et in eo perseveravit, jus publicano non dicere,
Cic. Prov. Cons. 5, 10:P. Clodius cum statuisset omni scelere in praetura vexare rem publicam,
id. Mil. 9, 24:statuerat excusare,
to decline the office, id. Lig. 7, 21:cum statuissem scribere ad te aliquid,
id. Off. 1, 2, 4:quod iste certe statuerat et deliberaverat non adesse,
id. Verr. 2, 1, 1, § 1:se statuisse animum advertere in omnes nauarchos,
id. ib. 2, 5, 40, §105: nam statueram in perpetuum tacere,
id. Fam. 4, 4, 4:statueram... nihil de illo dicere,
id. Fragm. Clod. 1, 1:statueram recta Appia Romam (i. e. venire),
id. Att. 16, 10, 1:Pompeius statuerat bello decertare,
Caes. B. C. 3, 86: si cedere hinc statuisset, Liv. 44, 39, 7:triumphare mense Januario statuerat,
id. 39, 15:immemor sim propositi quo statui non ultra attingere externa nisi qua Romanis cohaererent rebus,
id. 39, 48:rex quamquam dissimulare statuerat,
id. 42, 21:opperiri ibi hostium adventum statuit,
id. 42, 54, 9:ut statuisse non pugnare consules cognitum est,
id. 2, 45, 9:exaugurare fana statuit,
id. 1, 55, 2:Delphos mittere statuit,
id. 1, 56, 5:eos deducere in agros statuerunt,
id. 40, 38, 2:tradere se, ait, moenia statuisse,
id. 8, 25, 10:Samnitium exercitus certamine ultimo fortunam experiri statuit,
id. 7, 37, 4:statuit sic adfectos hosti non obicere,
id. 44, 36, 2:sub idem tempus statuit senatus Carthaginem excidere,
Vell. 1, 12, 2:statui pauca disserere,
Tac. H. 4, 73:amoliri juvenem specie honoris statuit,
id. A. 2, 42:statuerat urbem novam condere,
Curt. 4, 8, 1:statuerat parcere urbi conditae a Cyro,
id. 7, 6, 20:rex statuerat inde abire,
id. 7, 11, 4:Alexander statuerat ex Syria petere Africam,
id. 10, 1, 17; 10, 5, 24; 5, 27 (9), 13; so,statutum habere cum animo ac deliberatum,
to have firmly and deliberately resolved, Cic. Verr. 2, 3, 41, § 95.—With sic:caedis initium fecisset a me, sic enim statuerat,
id. Phil. 3, 7, 29.—To judge, declare as a judgment, be of opinion, hold (especially of legal opinions), think, consider (always implying the establishment of a principle, or a decided conviction; cf.: existimo, puto, etc.).1.With acc. and inf.a.In gen.:b.senatus consulta falsa delata ab eo judicavimus... leges statuimus per vim et contra auspicia latas,
Cic. Phil. 12, 5, 12:statuit senatus hoc ne illi quidem esse licitum cui concesserat omnia,
id. Verr. 2, 3, 35, § 81:quin is tamen (judex) statuat fieri non posse ut de isto non severissime judicetur,
id. ib. 2, 3, 62, §144: hujusce rei vos (recuperatores) statuetis nullam esse actionem qui obstiterit armatis hominibus?
id. Caecin. 13, 39, ut quisquam juris numeretur peritus, qui id statuit esse jus quod non oporteat judicari, who holds that to be the law, id. ib. 24, 68:is (Pompeius) se in publico statuit esse non posse,
id. Pis. 13, 29:tu unquam tantam plagam tacitus accipere potuisses, nisi hoc ita statuisses, quidquid dixisses te deterius esse facturum?
id. Verr. 2, 3, 58, § 133:si causa cum causa contenderet, nos nostram perfacile cuivis probaturos statuebamus,
we were sure, id. Quint. 30, 92:non statuit sibi quidquam licere quod non patrem suum facere vidisset,
id. Verr. 2, 3, 90, § 211:hi sibi nullam societatem communis utilitatis causa statuunt esse cum civibus,
assume, id. Off. 3, 6, 28:cum igitur statuisset opus esse ad eam rem constituendam pecunia,
had become convinced, id. ib. 2, 23, 82:quo cive neminem ego statuo in hac re publica esse fortiorem,
id. Planc. 21, 51:quam quidem laudem sapientiae statuo esse maximam,
id. Fam. 5, 13, 1:hoc anno statuit temporis esse satis,
Ov. F. 1, 34:nolim statuas me mente maligna id facere,
Cat. 67, 37.— So with sic:velim sic statuas tuas mihi litteras longissimas quasque gratissimas fore,
Cic. Fam. 7, 33 fin.:ego sic statuo a me in hac causa pietatis potius quam defensionis partes esse susceptas,
I hold, lay down as the principle of my defence, id. Sest. 2, 3:quod sic statuit omnino consularem legem nullam putare,
id. ib. 64, 135:sic statuo et judico, neminem tot et tanta habuisse ornamenta dicendi,
id. Or. 2, 28, 122. —Hence, statui, I have judged, i. e. I know, and statueram, I had judged, i. e. I knew:ut ego qui in te satis consilii statuerim esse, mallem Peducaeum tibi consilium dare quam me, ironically,
Cic. Att. 1, 5, 4:qui saepe audissent, nihil esse pulchrius quam Syracusarum moenia, statuerant se, si ea Verre praetore non vidissent, numquam esse visuros,
id. Verr. 2, 5, 36, § 95.—With neutr. pron.:si dicam non recte aliquid statuere eos qui consulantur,
that they hold an erroneous opinion, Cic. Caecin. 24, 68; cf.:quis hoc statuit umquam, aut cui concedi potest, ut eum jure potuerit occidere a quo, etc.,
id. Tull. 24, 56; Quint. 5, 13, 21.—Particularly of a conclusion drawn from circumstances, to judge, infer, conclude; declare (as an inference):c.cum tuto senatum haberi non posse judicavistis, tum statuiistis, etiam intra muros Antonii scelus versari,
Cic. Phil. 3, 5, 13: quod si aliter statuetis, videte ne hoc vos statuatis, qui vivus decesserit, ei vim non esse factam, id. Caecin. 16, 46:quid? si tu ipse statuisti, bona P. Quinctii ex edicto possessa non esse?
id. Quint. 24, 76:ergo ad fidem bonam statuit pertinere notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
id. Off. 3, 16, 67:Juppiter esse pium statuit quodcumque juvaret,
Ov. H. 4, 133.—With neutr. pron.:hoc (i. e. litteris Gabinii credendum non esse) statuit senatus cum frequens supplicationem Gabinio denegavit,
Cic. Prov. Cons. 6, 14:quod si tum statuit opus esse, quid cum ille decessisset, Flacco existimatis statuendum et faciendum fuisse?
id. Fl. 12, 29; cf. id. Caecin. 16, 46, supra; so,hoc si ita statuetis,
id. ib. 16, 47.—Esp. with gerund.-clause.(α).To hold, judge, think, consider, acknowledge, that something must be done, or should have been done:(β).tu cum tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas... non statuebas tibi de illorum factis rationem esse reddendam?
did you not consider, did it not strike you? Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29: statuit, si hoc crimen extenuari vellet, nauarchos omnes vita esse privandos, he thought it necessary to deprive, etc., id. ib. 2, 5, 40, §103: ut statuas mihi non modo non cedendum, sed etiam tuo auxilio utendum fuisse,
id. Fam. 5, 2, 10:statuebam sic, boni nihil ab illis nugis expectandum,
id. Sest. 10, 24:Antigonus statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum,
Nep. Eum. 8, 4. —So with opus fuisse:ut hoc statuatis oratione longa nihil opus fuisse,
acknowledge, Cic. Verr. 1, 18, 56: causam sibi dicendam esse statuerat jam ante quam hoc usu venit, knew (cf. a. supra), id. ib. 2, 5, 39, § 101. —To think that one must do something, to resolve, propose, usu. with dat. pers.:2.manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria,
Cic. Phil. 1, 1, 1: quae vobis fit injuria si statuimus, vestro nobis judicio standum esse, if we conclude, purpose, to abide, etc., id. Fl. 27, 65:ut ea quae statuisses tibi in senatu dicenda, reticeres,
id. Fam. 5, 2, 1:statuit tamen nihil sibi in tantis injuriis gravius faciendum,
id. Clu. 6, 16:Caesar statuit exspectandam classem,
Caes. B. G. 3, 14:non expectandum sibi statuit dum, etc.,
id. ib. 1, 11:quod eo tempore statuerat non esse faciendum,
id. B. C. 3, 44:statuit sibi nihil agitandum,
Sall. J. 39, 5:Metellus statuit alio more bellum gerendum,
id. ib. 54, 5:Laco statuit accuratius sibi agendum cum Pharnabazo,
Nep. Alcib. 10, 2:sororis filios tollendos statuit,
Just. 38, 1.—With ut:3.si, ut Manilius statuebat, sic est judicatum (= ut judicandum esse statuebat),
Cic. Caecin. 24, 69:ut veteres statuerunt poetae (ut = quod ita esse),
id. Arat. 267 (33): quae majora auribus accepta sunt quam oculis noscuntur, ut statuit, as he thought, i. e. that those things were greater, etc., Liv. 45, 27:cum esset, ut ego mihi statuo, talis qualem te esse video,
Cic. Mur. 14, 32.—With two acc. (= duco, existimo):omnes qui libere de re publica sensimus, statuit ille quidem non inimicos, sed hostes,
regarded not as adversaries, but as foes, Cic. Phil. 11, 1, 3:Anaximenes aera deum statuit,
id. N. D. 10, 26:voluptatem summum bonum statuens,
id. Off. 1, 2, 5:video Lentulum cujus ego parentem deum ac patronum statuo fortunae ac nominis mei,
id. Sest. 69, 144:si rectum statuerimus concedere amicis quidquid velint,
id. Lael. 11, 38:Hieronymus summum bonum statuit non dolere,
id. Fin. 2, 6, 19:noster vero Plato Titanum e genere statuit eos qui... adversentur magistratibus,
id. Leg. 3, 2, 5:decretum postulat, quo justae inter patruos fratrumque filias nuptiae statuerentur,
Tac. A. 12, 7:optimum in praesentia statuit reponere odium,
id. Agr. 39.— P. a.: stătūtus, a, um, i. e. baculo, propped, leaning on a stick (dub. v. I. C. supra):vidistis senem... statutum, ventriosum?
Plaut. Rud. 2, 2, 11.—Hence, subst.: stătūtum, i, n., a law, decision, determination, statute (late Lat.):Dei,
Lact. 2, 16, 14:Parcarum leges ac statuta,
id. 1, 11, 14:statuta Dei et placita,
id. 7, 25, 8. -
44 decus
1.dĕcus, ŏris, n. [Sanscr. daças, fame; Gr. doxa; cf. decet], any thing that ornaments, embellishes, adorns, honors, etc.; ornament, grace, embellishment, splendor, glory, honor, dignity (class. and freq.; a favorite word with Cicero, in oratorical lang.).I.In gen.(α).With gen.:(β).hostium spolia, decora atque ornamenta fanorum,
Cic. Verr. 2, 4, 44; cf.:senator populi Romani, splendor ordinis, decus atque ornamentum judiciorum,
id. Caecin. 10, 28; so,too, decus ornamentumque senectutis,
id. de Or. 1, 45, 199; id. Prov. Cons. 11, 28:ut hominis decus ingenium, sic ingenii ipsius lumen est eloquentia,
id. Brut. 15, 59; cf. id. Phil. 2, 22, 54:ad decus et ad laudem civitatis,
id. N. D. 1, 4; cf. id. Brut. 97; cf. also id. Fin. 1, 10 fin.; id. Ac. 1, 9, 33:dignitatem et decus sustinere,
id. Off. 1, 34, 124 et saep.:O decus Phoebi et dapibus supremi Grata testudo Jovis,
Hor. Od. 1, 32, 13:lucidum caeli,
id. Carm. Sec. 2:equitum Maecenas,
id. Od. 3, 16, 20; cf. id. ib. 1, 1, 2 and id. ib. 2, 17, 4: electos juvenes simul et decus innuptarum, the ornaments, i. e. the most beautiful of the maidens, Catull. 64, 78 al.:castique decus servare pudoris,
Ov. M. 13, 480:oris,
i. e. beauty, id. ib. 3, 422:decus Asteriae = Asteria decens or pulchra,
Verg. Cul. 15.—Absol.: haec omnia, quae habent speciem gloriae contemne...;II.verum decus in virtute positum est,
Cic. Fam. 10, 12 fin.:divitiae, decus, gloria in oculis sita sunt!
Sall. C. 20, 14; cf. id. ib. 58, 8; id. J. 3 fin.:regium,
id. ib. 72, 2; cf.regale,
Ov. M. 9, 690:decus enitet ore,
Verg. A. 4, 150:superimpositum capiti,
Liv. 1, 34:(columnas) scenis decora alta futuris,
Verg. A. 1, 429:muliebre,
i. e. chastity, Liv. 1, 58:immemores decoris liventia pectora tundunt,
i. e. of their bodily charms, Ov. M. 8, 536:imperatori nobilitas, quae antea decori, invidiae esse,
Sall. J. 73, 4:vitis ut arboribus decori est, ut vitibus uvae,
Verg. E. 5, 32:Pilumno quos ipsa decus dedit,
id. A. 12, 83.—Transf.(α).A deed of honor:(β).tanti decoris testis,
Tac. A. 15, 50.—Esp., plur., decora, honorable achievements, valiant deeds:cum multa referret sua familiaeque decora,
Liv. 3, 12, 2:militiae decora,
id. 2, 23, 4:belli,
id. 6, 20, 7 (cf.:dedecora militiae,
id. 3, 51, 12):Lacedaemonii vetera, Macedones praesentia decora intuebantur,
Curt. 6, 1, 8.—Renowned ancestors:III.inter nobiles, et longa decora praeferentes, novitas mea enituit?
Tac. A. 14, 53; id. Hist. 1, 15.—Esp., moral dignity, virtue, honor:2.cum quod decus antiqui summum bonum esse dixerunt, hic solum bonum dicat, etc.,
Cic. Leg. 1, 21, 55 (for which, shortly before, solum bonum esse quod honestum esset):quos (sc. Epicureos) nisi redarguimus, omnis virtus, omne decus, omnis vera laus deserenda est,
id. Fin. 2, 14, 44;so with honestas,
id. Fin. 2, 17, 56; cf. ib. 2, 11, 35; id. Off. 1, 5 fin.:sed ei (sc. Semproniae) cariora semper omnia quam decus atque pudicitia fuit,
Sall. C. 25, 3; 54, 5.dĕcus, i, m., v. decussis, init. -
45 ut
ut or ŭtī (old form ŭtei, C. I. L. 1, 196, 4 sq.; 1, 198, 8 et saep.), adv. and conj. [for quoti or cuti, from pronom. stem ka-, Lat. quo-, whence qui, etc., and locat. ending -ti of stem to-, whence tum, etc.].I.As adv. of manner.A. 1.In independent questions (colloq.; rare in class. prose; not in Cic.): De. Quid? ut videtur mulier? Ch. Non, edepol, mala. De. Ut morata'st? Ch. Nullam vidi melius mea sententia, Plaut. Merc. 2, 3, 56 sq.:2.salve! ut valuisti? quid parentes mei? Valent?
id. ib. 5, 2, 107; id. Pers. 2, 5, 8:ut vales?
id. Most. 2, 19, 29; 3, 2, 28; Ter. Heaut. 2, 4, 26:ut sese in Samnio res habent?
Liv. 10, 18, 11:ut valet? ut meminit nostri?
Hor. Ep. 1, 3, 12; id. S. 2, 8, 1.—In exclamatory sentences (in all periods of the language): ut omnia in me conglomerat mala! Enn. ap. Non. p. 90, 14 (Trag. Rel. v. 408 Vahl.):3.ut corripuit se repente atque abiit! Hei misero mihi!
Plaut. Merc. 3, 4, 76:ut dissimulat malus!
id. ib. 5, 4, 13:ut volupe est homini si cluet victoria!
id. Poen. 5, 5, 15: ut multa verba feci;ut lenta materies fuit!
id. Mil. 4, 5, 4:ut scelestus nunc iste te ludos facit!
id. Capt. 3, 4, 47:ut saepe summa ingenia in occulto latent,
id. ib. 1, 2, 61; id. Rud. 1, 2, 75; 2, 3, 33 sq.:ut falsus animi est!
Ter. Eun. 2, 2, 42:heia! ut elegans est!
id. Heaut. 5, 5, 19:fortuna ut numquam perpetua est bona!
id. Hec. 3, 3, 46; cf. id. Phorm. 5, 8, 52:Gnaeus autem noster... ut totus jacet,
Cic. Att. 7, 21, 1:quae ut sustinuit! ut contempsit, ac pro nihilo putavit!
id. Mil. 24, 64:qui tum dicit testimonium ex nostris hominibus, ut se ipse sustentat! ut omnia verba moderatur, ut timet ne quid cupide... dicat!
id. Fl. 5, 12:quod cum facis, ut ego tuum amorem et dolorem desidero!
id. Att. 3, 11, 2:quanta studia decertantium sunt! ut illi efferuntur laetitia cum vicerint! ut pudet victos! ut se accusari nolunt! etc.,
id. Fin. 5, 22, 61:ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error!
Verg. E. 8, 41:ut melius quidquid erit pati!
Hor. C. 1, 11, 3:ut tu Semper eris derisor!
id. S. 2, 6, 53:o superbia magnae fortunae! ut a te nihil accipere juvat! ut omne beneficium in injuriam convertis! ut te omnia nimia delectant! ut to omnia dedecent!
Sen. Ben. 2, 13, 1:ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. 11.—In dependent questions.(α).With indic. (ante-class. and poet.): divi hoc audite parumper ut pro Romano populo... animam de corpore mitto, Enn. ap. Non. p. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.): edoce eum uti res se habet, Plaut. [p. 1940] Trin. 3, 3, 21:(β).hoc sis vide ut avariter merum in se ingurgitat,
id. Curc. 1, 2, 33:hoc vide ut dormiunt pessuli,
id. ib. 1, 2, 66:illud vide os ut sibi distorsit carnufex,
Ter. Eun. 4, 4, 3:vide ut otiosus it, si dis placet,
id. ib. 5, 3, 10:illud vide, Ut in ipso articulo oppressit,
id. Ad. 2, 2, 21; 3, 5, 3:viden ut faces Splendidas quatiunt comas?
Cat. 61, 77:viden ut perniciter exiluere?
id. 62, 8:adspicite, innuptae secum ut meditata requirunt,
id. 62, 12:aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo! (= omnia laetantia),
Verg. E. 4, 52 Forbig. ad loc.:nonne vides, croceos ut Tmolus odores, India mittit ebur,
id. G. 1, 56; id. E. 5, 6; id. A. 6, 779. —With subj. (class.):B.nescis ut res sit, Phoenicium,
Plaut. Ps. 4, 4, 1:oppido Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra Uxoris dotem simiae ambadederit,
id. Merc. 2, 1, 16:nam ego vos novisse credo jam ut sit meus pater,
id. Am. prol. 104:narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet,
Ter. Hec. 1, 2, 70:tute scis quam intimum Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia,
id. Eun. 1, 2, 48:videtis ut omnes despiciat, ut hominem prae se neminem putet, ut se solum beatum se solum potentem putet?
Cic. Rosc. Am. 46, 135:videtisne ut Nestor de virtutibus suis praedicet?
id. Sen. 10, 31; id. Rosc. Am. 24, 66:credo te audisse ut me circumsteterint, ut aperte jugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint,
id. Att. 1, 16, 4:videte ut hoc iste correxerit,
id. Verr. 2, 1, 45, § 115:docebat ut omni tempore totius Galliae principatum Aedui tenuissent,
Caes. B. G. 1, 43:veniat in mentem, ut trepidos quondam majores vestros... defenderimus,
Liv. 23, 5, 8:aspice quo submittat humus formosa colores,
Prop. 1, 2, 9:infinitum est enumerare ut Cottae detraxerit auctoritatem, ut pro Ligario se opposuerit,
Quint. 6, 5, 10:vides ut alta stet nive candidum Soracte,
Hor. C. 1, 9, 1:nonne vides, ut... latus et malus Antennaeque gemant,
id. ib. 1, 14, 3 Orell. ad loc.:audis... positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter,
id. ib. 3, 10, 7; id. S. 1, 8, 42; 2, 3, 315; Verg. A. 2, 4; Tib. 2, 1, 26; Prop. 2, 34 (3, 32), 57:mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur,
Plin. Ep. 1, 6, 2.—Relative adverb of manner = eo modo quo, as.1.Without demonstr. as correlatives: ut aiunt, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 101 Mull. (fr inc. l. 10 Vahl.):2.ego emero matri tuae Ancillam... forma mala, ut matrem addecet familias,
Plaut. Merc. 2, 3, 79:apparatus sum ut videtis,
id. ib. 5, 2, 10:verum postremo impetravi ut volui,
id. Mil. 4, 5, 5:ero ut me voles esse,
id. Capt. 2, 1, 32:faciam ut tu voles,
id. Men. 5, 9, 90: ut vales? Tox. Ut queo, id. Pers. 1, 1, 16:ut potero feram,
Ter. And. 5, 3, 27:faciam ut mones,
id. Hec. 4, 4, 97:Ciceronem et ut rogas amo, et ut meretur et ut debeo,
Cic. Q. Fr. 3, 9, 9:cupiditates quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator objecit, ruri semper habitarit?
id. Rosc. Am. 14, 39:ut ex propinquis ejus audio, non tu in isto artificio callidior es, quam hic in suo,
id. ib. 17, 49:homo demens, ut isti putant,
id. Rep. 1, 1, 1:cumulate munus hoc, ut opinio mea fert, effecero,
id. ib. 1, 46, 70:non ut clim solebat, sed ut nunc fit, mimum introduxisti,
id. Fam. 9, 16, 7:Labienus, ut erat ei praeceptum, ne proelium committeret nisi, etc., monte occupato nostros exspectabat, proelioque abstinebat,
Caes. B. G. 1, 22:cuncta ut gesta erant exposuit,
Liv. 3, 50, 4:(Postumius) fugerat in legatione, ut fama ferebat, populi judicium,
id. 10, 46, 16:sed, ut plerumque fit, major pars meliorem vicit,
id. 21, 4, 1:nec temere, et ut libet conlocatur argentum, sed perite servitur,
Sen. Vit. Beat. 17, 2:servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercenarius est,
id. Ben. 3, 22, 1.—Esp. parenthet., to denote that the facts accord with an assumption or supposition made in the principal sentence (= sicut):si virtus digna est gloriatione, ut est,
Cic. Fin. 4, 18, 51:quorum etiamsi amplecterer virtutem, ut facio, tamen, etc.,
id. Phil. 10, 9, 18:quamvis fuerit acutus, ut fuit,
id. Ac. 2, 22, 69; cf.:incumbite in causam, Quirites, ut facitis,
id. Phil. 4, 5, 12:tu modo istam imbecillitatem valetudinis sustenta, ut facis,
id. Fam. 7, 1, 5:satis enim erat, probatum illum esse populo Romano, ut est,
id. Phil. 1, 15, 37.—With the correlative ita or sic: VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO, Leg. XII. Tab. 5, fr. 3: alii, ut esse in suam rem ducunt, ita sint;3.ego ita ero ut me esse oportet,
Plaut. Men. 5, 6, 24 sq.:sic sum ut vides,
id. Am. 2, 1, 57:omnes posthabui mihi res, ita uti par fuit,
Ter. Phorm. 5, 8, 15:ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam ejus obtrivit,
Cic. Caecin. 7, 18.—In partic. with a superlative belonging to the principal sentence, attracted to the relative clause:haec ut brevissime dici potuerunt, ita a me dicta sunt (= ita breviter dicta sunt ut dici potuerunt),
Cic. de Or. 2, 41, 174.—So ut qui, with sup.:te enim semper sic colam et tuebor ut quem diligentissime,
Cic. Fam. 12, 62 fin.; without sic or ita:causas ut honorificentissimis verbis consequi potero, complectar,
id. Phil. 14, 11, 29:sed exigenda est ut optime possumus,
Quint. 12, 10, 38.—And with comp.:eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis,
Nep. Epam. 2, 1; cf.:ad unguem Factus homo, non ut magis alter, amicus,
Hor. S. 1, 5, 33:cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud,
id. ib. 2, 8, 48.—Doubled ut ut, as indefinite relative, = utcumque, in whatever manner, howsoever (mostly ante-class.; only with indic.):4.gaudeo, ut ut erga me est merita,
Plaut. Am. 5, 1, 52:age jam, utut est, etsi'st dedecori, patiar,
id. Bacch. 5, 2, 85:utut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuo'st,
id. Ps. 1, 3, 76:utut res sese habet, pergam, etc.,
id. Most. 3, 1, 14:non potis est pietati opsisti huic, ututi res sunt ceterae,
id. Ps. 1, 3, 36; id. Cist. 1, 1, 110:sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam,
Ter. Phorm. 3, 2, 46; cf. id. ib. 3, 1, 4; id. Heaut. 1, 2, 26; id. Ad. 2, 2, 40; 4, 4, 22:ut ut est res, casus consilium nostri itineris judicabit,
Cic. Att. 15, 25 B. and K. (dub.;v. Orell. ad loc.): sed ut ut est, indulge valetudini tuae,
id. Fam. 16, 18, 1 dub. (al. ut est).—Causal, as, = prout, pro eo ut.a.Introducing a general statement, in correspondence with the particular assertion of the principal clause, ut = as, considering... that, in accordance with:b.atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae mihique objectent, lenociniam facere,
Plaut. Merc. 2, 3, 75:ut aetas mea est, atque ut huic usus facto est,
id. Men. 5, 2, 1:haud scio hercle ut homo'st, an mutet animum,
Ter. Phorm. 5, 2, 9:praesertim, ut nunc sunt mores,
id. ib. 1, 2, 5:atque ille, ut semper fuit apertissimus, non se purgavit, sed, etc.,
Cic. Mur. 25, 51:permulta alia colligit Chrysippus, ut est in omni historia curiosus,
id. Tusc. 1, 45, 108:magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat,
id. Verr. 2, 1, 26, § 65:Kal. Sextilibus, ut tunc principium anni agebatur, consulatum ineunt,
Liv. 3, 6, 1:tribuni, ut fere semper reguntur a multitudine magis quam regunt, dedere plebi, etc.,
id. 3, 71, 5:transire pontem non potuerunt, ut extrema resoluta erant, etc.,
id. 21, 47, 3.—Ellipt.:mortales multi, ut ad ludos, convenerant (ut fit, si ludi sunt),
Plaut. Men. prol. 30:Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi,
as was natural, he being a Sicilian, Cic. Tusc. 1, 8, 15; so,Diogenes, liberius, ut Cynicus... inquit,
id. ib. 5, 33, 92:ceterum haec, ut in secundis rebus, segniter otioseque gesta,
Liv. 23, 14, 1.—Reflecting the assertion to particular circumstances, etc., ut = for, as, considering:c.hic Geta ut captus est servorum, non malus,
Ter. Ad. 3, 4, 34:ut est captus hominum,
Cic. Tusc. 2, 27, 65; Caes. B. G. 4, 3: Themistocles ut apud nos perantiquus, ut apud Athenienses non ita sane vetus, in regard to us, etc., Cic. Brut. 10, 41:Caelius Antipater, scriptor, ut temporibus illis, luculentus,
for those times, id. ib. 26, 102:nonnihil, ut in tantis malis est profectum,
considering the unfortunate state of affairs, id. Fam. 12, 2, 2:(orationis genus) ut in oratore exile,
for an orator, id. Or. 3, 18, 66:multae (erant in Fabio) ut in homine Romano, litterae,
id. Sen. 4, 12:consultissimus vir, ut in illa quisquam esse aetate poterat,
Liv. 1, 18, 1:florentem jam ut tum res erant,
id. 1, 3, 3:Apollonides orationem salutarem, ut in tali tempore, habuit,
id. 24, 28, 1:Sp. Maelius, ut illis temporibus praedives,
id. 4, 13, 1: insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho, id. 10, 46, 2:Ardeam Rutuli habebant, gens ut in ea regione atque in ea aetate divitiis praepollens,
id. 1, 57, 1:vir, ut inter Aetolos, facundus,
id. 32, 33, 9:Meneclidas, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,
Nep. Epam. 5, 2:ad magnam deinde, ut in ea regione, urbem pervenit,
Curt. 9, 1, 14:multum, ut inter Germanos, rationis ac sollertiae,
Tac. G. 30. —Ut before relatives, with subj., as it is natural for persons who, like one who, since he, since they, etc.; seeing that they, etc. (not in Cic.):d.non demutabo ut quod certo sciam,
seeing that I know it for certain, Plaut. Ps. 1, 5, 153:prima luce sic ab castris proficiscuntur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo consilium datum,
Caes. B. G. 5, 31, 6:facile persuadent (Lucumoni) ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna tantum patria esset,
Liv. 1, 34, 6:inde consul, ut qui jam ad hostes perventum cerneret, explorato, etc., procedebat,
id. 38, 18, 7:Philippus, ut cui de summa rerum adesset certamen, adhortandos milites ratus, etc.,
id. 33, 4, 11:Tarquinius ad jus regni nihil praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret,
id. 1, 49, 3; 25, 23, 3:Aequorum exercitus, ut qui permultos annos imbelles egissent, sine ducibus certis, sine imperio,
id. 9, 45, 10:igitur pro se quisque inermes, ut quibus nihil hostile suspectum esset, in agmen Romanum ruebant,
id. 30, 6, 3; 23, 15, 4; 23, 29, 12:omnia nova offendit, ut qui solus didicerit quod inter multos faciendum est,
as is natural in one who, since he, Quint. 1, 2, 19:in omni autem speciali inest generalis, ut quae sit prior,
id. 3, 5, 9:ignara hujusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel multos vel falsos duces habeat,
id. 12, 2, 20; 5, 14, 28; 11, 3, 53.—Rarely with participle:ne Volsci et Aequi... ad urbem ut ex parte captam venirent,
Liv. 3, 16, 2:gens ferox cum procul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium initura, explicuisset aciem, etc.,
id. 7, 23, 6.—With perinde or pro eo, with reference to several alternatives or degrees to be determined by circumstances, as, according as, to the extent that, in the measure that, etc.:C.perinde ut opinio est de cujusque moribus, ita quid ab eo factum et non factum sit, existimari potest,
Cic. Clu. 25, 70:in exspectatione civitas erat, perinde ut evenisset res, ita communicatos honores habitura,
Liv. 7, 6, 8: pro eo ut temporis difficultas aratorumque penuria tulit, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.—Transf. of local relations, like Gr. hina, where (very rare):II.in eopse astas lapide, ut praeco praedicat,
Plaut. Bacch. 4, 7, 17:flumen uti adque ipso divortio (aquae sunt),
Lucil. 8, 18 Mull.:in extremos Indos, Litus ut longe resonante Eoa Tunditur unda,
Cat. 11, 2 sqq.; 17, 10; cf. Verg. A. 5, 329; Lucr. 6, 550 Munro ad loc.Conj.A.Introducing comparative clauses of manner, = eodem modo quo, as, like.1.In gen.(α).With sic as correlative:(β).haec res sic est ut narro tibi,
Plaut. Most. 4, 3, 40:quae si ut animis sic oculis videre possemus, nemo de divina ratione dubitaret,
Cic. N. D. 2, 39, 99:Pomponium Atticum sic amo ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5:si sic ageres ut de eis egisti qui jam mortui sunt... ne tu in multos Autronios incurreres,
id. Brut. 72, 251:sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, justitiam cole,
id. Rep. 6, 15, 15:ut dicere alia aliis magis concessum est, sic etiam facere,
id. Quint. 11, 3, 150 (for ut... sic, in similes, v. sic, IV. 1. a.).—With ita as correlative:(γ).ut sementem feceris, ita metes,
Cic. Or. 2, 65, 261:quamobrem, ut ille solebat, ita nunc mea repetat oratio populi origines,
id. Rep. 2, 1. 3:non ut injustus in pace rex ita dux belli pravus fuit,
Liv. 1, 53, 1:ut haec in unum congeruntur, ita contra illa dispersa sunt,
Quint. 9, 3, 39.—With other correlatives:(δ).in balteo tracta ex caseo ad eundem modum facito ut placentum sine melle,
Cato, R. R. 78:encytum ad eundem modum facito uti globos,
id. ib. 80:cum animi inaniter moveantur eodem modo rebus his quae nulla sint ut iis quae sint,
Cic. Ac. 2, 15, 47:disputationem exponimus, eisdem fere verbis, ut disputatumque est,
id. Tusc. 2, 3, 9: scelerum caput, ut tute es item omnis censes esse' [p. 1941] Plaut. Rud. 4, 4, 55:ut filium bonum patri esse oportet, item ego sum patri,
id. Am. 3, 4, 9:fecisti item ut praedones solent,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 21:item ut illo edicto de quo ante dixi... edixit, etc.,
id. ib. 2, 1, 45, § 117;so with item,
id. Or. 60, 202:is reliquit filium Pariter moratum ut pater eius fuit,
Plaut. Aul. prol. 21.—With atque:nec fallaciam astutiorem ullus fecit Poeta atque ut haec est fabrefacta a nobis,
Plaut. Cas. 5, 1, 7.—And after aliter = than:si aliter ut dixi accidisset,
Cic. Rep. 1, 4, 7.—Without correlative:2.rem omnem uti acta erat cognovit,
Sall. J. 71, 5:quare perge ut instituisti,
Cic. Rep. 2, 11, 22:apud me, ut apud bonum judicem, argumenta plus quam testes valent,
id. ib. 1, 38, 59:miscent enim illas et interponunt vitae, ut ludum jocumque inter seria,
Sen. Vit. Beat. 12, 2:comitetur voluptas, et circa corpus ut umbra versetur,
id. ib. 13, 5:ut in animum ejus oratio, ut sol in oculos, incurrat,
Quint. 8, 2, 23.—In partic.a.Ut... ita or ut... sic; co-ordinate, introducing contrasted clauses.(α).= cum... tum, as... so, as on the one hand... so on the other, both and:(β).ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse, quis non videt?
Cic. Fam. 10, 20, 2:ut Poeni ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se pervenisse in gloria ponebant, ita pigebat irriti incepti,
Liv. 26, 37, 6:Dolabellam ut Tarsenses ita Laodiceni ultra arcessierunt,
Cic. Fam. 12, 13, 4:fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis,
Sen. Ben. 2, 28, 3.—Concessive, = etsi... tamen, although... yet:b.consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen, respondit, etc.,
Liv. 4, 6, 2:Saguntini, ut a proeliis quietem habuerant per aliquot dies, ita non cessaverant ab opere,
id. 21, 11, 5:ut quies certaminum erat, ita ab apparatu operum nihil cessatum,
id. 21, 8, 1:haec omnia ut invitis, ita non adversantibus patriciis transacta,
id. 3, 55, 15:in agrum Nolanum exercitum traducit, ut non hostiliter statim, ita... nihil praetermissurus,
id. 23, 14, 6; 23, 34, 12:uti longe a luxuria, ita famae propior,
Tac. Agr. 6:ut multo infirmior, ita aliquatenus lucidior,
Quint. 10, 1, 74:ut est utilis saepe... ita obstabit melioribus,
id. 12, 2, 12:quod, ut optimum est, ita longe quidem, sed sequitur tamen,
id. 5, 12, 9; cf. id. 10, 1, 62.—With certe in place of ita:ut non demens, crudelis certe videtur,
Quint. 9, 2, 91.—Ita... ut;c.in oaths or strong asseverations: ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens,
Plaut. Aul. 3, 5, 22:ita me di ament ut ego nunc non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem Miseret me,
id. ib. 4, 5, 1:ita vivo ut maximos sumptus facio,
Cic. Att. 5, 15, 2.—So with sic:sic me di amabunt ut me tuarum miseritum'st fortunarum,
Ter. Heaut. 3, 1, 54.—In exemplifications.(α).In gen., as for example, for instance:(β).nam aut ipsa cognitio rei perquiritur, ut: virtus suam ne, etc., aut agendi consilium exquiritur, ut: sitne sapienti, etc.,
Cic. de Or. 3, 29, 112:sunt bestiae in quibus inest aliquid simile virtutis, ut in leonibus, ut in canibus, in equis, etc.,
id. Fin. 5, 14, 38:in libero populo, ut Rhodi, ut Athenis, nemo est civium qui, etc.,
id. Rep. 1, 31, 47:qui rem publicam constituissent, ut Cretum Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, etc.,
id. ib. 2, 1, 2; id. Ac. 2, 24, 76; id. Inv. 2, 52, 157:est aliquid quod dominus praestare servo debeat, ut cibaria, ut vestiarium,
Sen. Ben. 3, 21, 2:est etiam amarum quiddam... et aere, ut illud Crassi Ego te consulem putem? etc.,
Quint. 8, 3, 89; 4, 3, 12.—Where several instances are adduced, if each of them singly is made prominent, ut is repeated with each;if they are taken in a group, ut occurs but once, e. g. quod erant, qui aut in re publica, propter sapientiam florerent, ut Themistocles, ut Pericles, ut Theramenes, aut, qui.. sapientiae doctores essent, ut Gorgias, Thrasymachus, Isocrates, etc.,
Cic. de Or. 3, 16, 59.—Ut si, if for instance; for example, if, etc.; with subj.:d.ut si accusetur is qui P. Sulpicium se fateatur occidisse,
Auct. Her. 1, 15, 25:ut si quis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, etc.,
Cic. Inv. 2, 15, 48:ut si qui docilem faciat auditorem, etc.,
id. ib. 1, 18, 26:ut si qui in foro cantet,
id. Off. 1, 40, 145:ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat,
Liv. 6, 40, 12; cf. Auct. Her. 2, 26, 4; 2, 27, 43; 3, 2, 2; Cic. Inv. 1, 49, 92:ut si obsessi de facienda ad hostem deditione deliberent,
Quint. 3, 8, 23:ut si des arma timidis et imbellibus,
id. 12, 5, 2; 5, 10, 34; 2, 4, 18; 9, 2, 79 et saep.—So with cum:ut cum marem feminamque filios dicimus,
Quint. 9, 3, 63; 1, 6, 22; 3, 8, 30; 9, 1, 3.—Before an appositive noun, as, the same as, like:e.qui canem et felem ut deos colunt,
Cic. Leg. 1, 11, 32:ut militiae Africanum ut deum coleret Laelius,
id. Rep. 1, 12, 18:suam vitam ut legem praefert suis civibus,
id. ib. 1, 34, 52:habuit (ei) honorem ut proditori, non ut amico fidem,
id. Verr. 2, 1, 15, § 38:Hannibalem, non ut prudentem tantum virum, sed ut vatem omnium quae tum evenirent admirari,
Liv. 36, 15, 2: (Dionysium) dimisi a me ut magistrum Ciceronum non lubenter;ut hominem ingratum non invitus,
in his capacity of, Cic. Att. 8, 10:qui ante captas Syracusas non desciverant... ut socii fideles accepti, quos metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges acceperunt,
Liv. 25, 40, 4:qui et ipsum, ut ambiguae fidei virum, suspectum jam pridem habebat,
id. 24, 45, 12:Cicero ea quae nunc eveniunt cecinit ut vates,
Nep. Att. 16:et ipsam (virtutem) ut deos, et professores ejus ut antistites colite,
Sen. Vit. Beat. 26, 7:hunc ut deum homines intuebuntur,
Quint. 12, 10, 65:id ut crimen ingens expavescendum est,
id. 9, 3, 35.—Ut si = quasi, velut si, tamquam si, as if, just as if:f.mater coepit studiose... educere ita uti si esset filia,
Ter. Eun. 1, 2, 37:Rufio tuus ita desiderabatur ut si esset unus e nobis,
Cic. Fam. 7, 20, 1:ejus negotium sic velim suscipias ut si esset res mea,
id. ib. 2, 14, 1:ita se gerant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appia via faceres,
id. Q. Fr. 1, 1, 6:qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eadem sunt injustitia ut si in suam rem aliena convertant,
id. Off. 1, 14, 42; id. Opt. Gen. 4, 10:similes sunt ut si qui gubernatorem in navigando nihil agere dicant,
like men who should say, Cic. Sen. 6, 17: similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc., they act like sailors who, etc., id. Off. 1, 25, 87.—Ut quisque... ita (sic), with superlatives (= eo magis... quo magis, with indefinite subjects): ut quisque est vir optimus, ita difficillime alios improbos suspicatur, the better a man is, the more difficult it is for him to, etc., Cic. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:(α).ut quaeque res est turpissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,
id. Caecin. 2, 7:ut quisque (morbus) est difficillimus, ita medicus nobilissimus quaeritur,
id. Clu. 21, 57:ut quisque te maxime cognatione... attingebat, ita maxime manus tua putabatur,
id. Verr. 2, 2, 10, § 27; id. Off. 1, 16, 50; 1, 19, 64:nam ut quaeque forma perfectissima ita capacissima est,
Quint. 1, 10, 40.—This construction is variously modified,With ita understood:(β).facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est,
Cic. Off. 1, 19, 65. —With virtual superlatives:(γ).ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 90:ut quisque optime institutus est, esse omnino nolit in vita, si, etc.,
id. Fin. 5, 20, 57.—The superlatives omitted in either clause:(δ).ut quisque aetate antecedit, ita sententiae principatum tenet,
Cic. Sen. 18, 64:ut quisque aetate et honore antecedebat, ita sententiam dixit,
id. Verr. 2, 4, 64, § 143:pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur,
id. ib. 2, 1, 27, §68: ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiae objectus,
Liv. 9, 6, 1:ut quisque maxime laboraret locus, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat,
id. 34, 38, 6.—And with tum = ita:nec prodesse tantum, sed etiam amari potest, tum... ut quisque erit Ciceroni simillimus,
in proportion to his resemblance, Quint. 2, 5, 20.—With a comparative in one of the terms:(ε).major autem (societas est) ut quisque proxime accederet,
Cic. Lael. 5, 19.—Without superlative, as, according as:B.de captivis, ut quisque liber aut servus esset, suae fortunae a quoque sumptum supplicium est,
Liv. 3, 18, 10 (for ut quisque... ita, in temporal clauses, v. B. 3. g infra).—Introducing a temporal clause, the principal predicate being an immediate sequence; orig. = quo tempore.1.With perf. indic.a.In gen., as soon as:b.principio ut illo advenimus... continuo Amphitruo delegit viros, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 49:ut hinc te intro ire jussi, opportune hic fit mi obviam,
Ter. And. 3, 4, 11:ut abii abs te fit forte obviam Mihi Phormio,
id. Phorm. 4, 3, 12:ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum Sumus profecti,
id. ib. 5, 6, 19; id. Hec. 3, 3, 5; 5, 1, 26; id. Eun. 4, 7, 12:qui ut peroravit, surrexit Clodius,
Cic. Q. Fr. 2, 3, 2:eumque ut salutavit, amicissime apprehendit,
id. Rep. 1, 11, 7:qui ut huc venit... hominesque Romanos bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit, etc.,
id. ib. 2, 13, 25; cf. id. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Phil. 9, 4, 9; id. Brut. 8, 30:ut vero aquam ingressi sunt... tum utique egressis rigere omnibus corpora,
Liv. 21, 54, 9:ut haec dicta in senatu sunt, dilectus edicitur,
id. 3, 10, 9; 23, 34, 6; 24, 44, 10.—In oblique discourse:c.Ariovistum, ut semel Gallorum copias vicerit, superbe et crudeliter imperare,
Caes. B. G. 1, 31.—With primum, when first, as soon as ever:d.atque ego, ut primum fletu represso loqui posse coepi, Quaeso inquam, etc.,
Cic. Rep. 6, 15, 15:Siculi, ut primum videre volgari morbos, in suas quisque urbes dilapsi sunt,
Liv. 25, 26, 13: ut primum lingua coepit esse in quaestu, curam morum qui diserti habebantur reliquerunt, Quint. prooem. 13.—Rarely of coincidence in time:e.nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi puto prae timore hic excidisse Cistellam,
Plaut. Cist. 4, 2, 46.—Ut = ex quo tempore. since:2.ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae,
Cic. Att. 1, 15, 2.—With imperf. indic.(α).In gen.: Fabii oratio fuit qualis biennio ante;(β).deinde, ut vincebatur consensu, versa ad P. Decium collegam poscendum,
Liv. 10, 22, 2:deinde ut nulla vi perculsos sustinere poterat, Quid ultra moror, inquit, etc.,
id. 10, 28, 20:Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, traduxerat in urbem suos,
id. 25, 26, 15:ut vero... exurebatur amoenissimus Italiae ager, villaeque passim incendiis fumabant... tum prope de integro seditione accensi,
id. 22, 14, 1.— And with perf. and imperf. in co-ordinate clauses:consules, ut ventum ad Cannas est, et in conspectu Poenum habebant,
Liv. 22, 44, 1:ut in extrema juga ventum, et hostes sub oculis erant,
id. 22, 14, 3:ut Poenus apparuit in collibus, et pauci... adferebant, etc.,
id. 24, 1, 6.—Of repeated past actions, whenever:3.ut quaeque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre,
Caes. B. G. 3, 4.—With plupf.(α).= postquam (rare):(β).ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa,
Ter. Ad. 4, 4, 10:ut ad mare nostrae cohortes excubuerant, accessere subito prima luce Pompejani,
Caes. B. C. 3, 63.—In epistolary style = the Engl. perf.:(γ).litteras scripsi... statim ut tuas legeram (= litteras nunc scribo, ut tuas legi),
Cic. Att. 2, 12, 4:ut Athenas a. d. VII. Kal. Quinct. veneram, exspectabam ibi jam quartum diem Pomptinium (= ut veni, exspecto),
id. ib. 5, 10, 1.—Of repeated past actions, whenever:4.ut cujusque sors exciderat... alacer arma capiebat,
Liv. 21, 42, 3 dub.:ut quisque istius animum offenderat, in lautumias statim coniciebatur,
Cic. Verr. 2, 5, 55, § 143:ut quidque ego apprehenderam, statim accusator extorquebat e manibus,
id. Clu. 19, 52:ut cuique erat locus attributus, ad munitiones accedunt,
Caes. B. G. 7, 81; cf.:ut quisque arma ceperat... inordinati in proelium ruunt,
Liv. 23, 27, 5.—With ita as correl.:ut enim quisque contra voluntatem ejus dixerat, ita in eum judicium de professione jugerum postulabatur,
Cic. Verr. 2, 3, 15, § 39.—With fut. perf., or, in oblique discourse, plupf. subj.:C.neque, ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,
Cic. Or. 2, 34, 146:traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum... victoriam de Veientibus dari,
Liv. 5, 15, 11 (for ut after simul, v. simul, VI.).—Introducing substantive clauses, that; always with subj. (cf. ut as interrog. adverb in dependent clauses, I. A. 3. supra).1.In object clauses.a.In clauses which, if independent, would take the imperative mood, often rendered by the Engl. infinitive.(α).After verbs denoting [p. 1942] to wish, request, pray, demand, or invite:(β).malim istuc aliis ita videatur quam uti tu, soror, te collaudes,
Plaut. Poen. 5, 4, 18:equidem mallem ut ires,
Cic. Att. 1, 16, 8:equidem vellem ut pedes haberent (res tuae),
id. Fam. 7, 31, 2:volo uti mihi respondeas num quis, etc.,
id. Vatin. 7, 17:precor (deos) ut his infinitis nostris malis contenti sint,
id. Q. Fr. 1, 3, 9:postulo ut ne quid praejudicati afferatis,
id. Clu. 2, 5:petebant uti equites praemitterent,
Caes. B. G. 4, 11:tibi instat Hortensius ut eas in consilium,
Cic. Quint. 10, 34:hoc ut aliquando fieret, instabat,
Sen. Clem. 2, 1, 2:illum Dolabellae dixisse (= eum rogasse) ut ad me scriberet (= me rogaret), ut in Italiam quam primum venirem,
Cic. Att. 11, 7, 2:cupio ut quod nunc natura et impetus est, fiat judicium,
Sen. Clem. 2, 2, 2:senectutem ut adipiscantur omnes optant,
Cic. Lael. 2, 4:exigo a me, non ut optimis par sim, sed ut malis melior,
Sen. Vit. Beat. 17, 3.—With ut ne = ne:Trebatio mandavi, ut, si quid te eum velles ad me mittere, ne recusaret,
Cic. Fam. 4, 1, 2; Tac. H. 4, 58 fin. —Also without verb, like utinam, to express a wish;esp. in imprecations (ante-class.): ut te cum tua Monstratione magnus perdat Juppiter,
Ter. Ad. 4, 6, 2:ut illum di deaeque perdant,
id. Eun. 2, 3, 10; id. Heaut. 4, 6, 6.—After verbs expressing or implying advice, suggestion, or exhortation:(γ).ego vos hortari tantum possum ut, etc.,
Cic. Lael. 5, 17:quod suades ut ad Quinctium scribam, etc.,
id. Att. 11, 16, 4:tibi auctor sum ut eum tibi ordinem reconcilies,
id. Fam. 1, 9, 26:censeo ut iter reliquum conficere pergas,
I propose, id. Or. 2, 71, 200; Caes. B. C. 1, 2; Liv. 30, 40, 4:dixeram a principio ut sileremus,
I had advised, Cic. Brut. 42, 157:Pompejum monebat ut meam domum metueret,
id. Sest. 64, 133:equidem suasi ut Romam pergeret,
id. Att. 16, 8, 2:M. Messalae et ipsi Attico dixit ut sine cura essent,
exhorted, id. ib. 16, 16, A, 5.—After verbs expressing resolution or agreement to do something:(δ).rus ut irem jam heri constitiveram,
Plaut. Ps. 1, 5, 136:decrevistis ut de praemiis militum primo quoque tempore referretur,
Cic. Phil. 5, 2, 4:constitueram ut pridie Idus Aquini manerem,
id. Att. 16, 10, 1:statuunt ut decem millia hominum in oppidum submittantur,
Caes. B. G. 7, 21:Hasdrubal paciscitur cum Celtiberorum principibus ut copias inde abducant,
Liv. 25, 33, 3:illos induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exuli proderent (patriam),
id. 2, 5, 7; 27, 9, 9; 42, 25, 11:ut ne plebi cum patribus essent conubia sanxerunt,
Cic. Rep. 2, 27, 63:servitia urbem ut incenderent conjurarunt,
Liv. 4, 45, 1.—After verbs of command or prohibition:(ε).imperat Laelio ut per collis circumducat equites,
Liv. 28, 33, 11:illud praecipiendum fuit ut... diligentiam adhiberemus,
Cic. Lael. 16, 60:M. Aemilio senatus negotium dat ut Patavinorum seditionem comprimeret,
Liv. 41, 27, 3:consul edicere est ausus ut senatus ad vestitum rediret,
Cic. Pis. 8, 18:jubet sententiam ut dicant suam,
Plaut. Am. 1, 1, 50:hic tibi in mentem non venit jubere ut haec quoque referret,
Cic. Verr. 2, 4, 12, § 28.—With ne:iis praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitteret, quam ipse esset remissus,
Nep. Them. 7, 3.—Verbs expressing permission:b.atque ille legem mihi de XII. tabulis recitavit quae permittit ut furem noctu liceat occidere,
Cic. Tull. 20, 47:concedo tibi ut ea praetereas quae, etc.,
id. Rosc. Am. 19, 54:dabis mihi hanc veniam ut eorum... auctoritatem Graecis anteponam,
id. de Or. 1, 6, 23:ille tibi potestatem facturus est ut eligas utrum velis,
id. Div. in Caecil. 14, 45:illud natura non patitur ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus,
id. Off. 3, 5, 22.—In dependent clauses implying an aim or end.(α).After verbs denoting direction and inclination of the mind, care, purpose, intention, or striving:(β).ut plurimis prosimus enitimur,
Cic. Ac. 2, 2, 6:facilior erit ut albam esse nivem probet quam erat Anaxagoras,
he will be more inclined, disposed, id. ib. 2, 36, 117: ne ille longe aberit ut argumento credat philosophorum, far remote from believing = not inclined, id. ib. 2, 47, 144: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, quis huic ignoscat si, who undertakes to correct, id. Verr. 2, 3, 1, § 2:navem idoneam ut habeas diligenter videbis,
care, id. Fam. 16, 1, 2:ille intellexit id agi atque id parari ut filiae suae vis afferretur,
id. Verr. 2, 1, 26, § 67:pater potuit animum inducere ut naturam ipsam vinceret,
id. Rosc. Am. 19, 53:cum senatus temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam,
id. Rep. 2, 12, 23:equidem ut honore dignus essem, maxime semper laboravi,
id. Planc. 20, 50:omni contentione pugnatum est ut lis haec capitis existimaretur,
id. Clu. 41, 116:omnis spes ad id versa ut totis viribus terra adgrederentur,
Liv. 24, 34, 12:omnis cura solet in hoc versari, semper ut boni aliquid efficiam dicendo,
Cic. de Or. 2, 75, 306:se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur,
Liv. 4, 2, 8; 2, 34, 11.—Verbs of effecting:(γ).nec potui tamen Propitiam Venerem facere uti esset mihi,
Plaut. Poen. 2, 6:prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem,
Cic. Tusc. 1, 47, 112:caritas annonae faciebat ut istuc... tempore magnum videretur,
id. Verr. 2, 3, 92, § 215:sol efficit ut omnia floreant,
id. N. D. 2, 15, 41:potest praestare ut ea causa melior esse videatur,
id. Or. 1, 10, 44:non committam ut tibi ipse insanire videar,
id. Fam. 5, 5, 3:di prohibeant, judices, ut hoc praesidium sectorum existimetur,
id. Rosc. Am. 52, 151:effecisti ut viverem et morerer ingratus,
Sen. Ben. 2, 25, 1:quibus nihil aliud actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,
id. Vit. Beat. 26, 6.—Verbs of obtaining:(δ).Dumnorix a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur,
Caes. B. G. 1, 9:quid assequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt,
what does he gain, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:facile tenuit ut (Chalcidis) portae sibi aperirentur,
Liv. 35, 51, 6:vicerunt tribuni ut legem perferrent,
id. 4, 25, 13.—Verbs of inducing and compelling:(ε).nec ut omnia quae praescripta sunt defendamus necessitate ulla cogimur,
Cic. Ac. 2, 3, 8:civitati persuasit ut de finibus suis exirent,
Caes. B. G. 1, 2:exspectatione promissi tui moveor ut admoneam te,
Cic. Fam. 9, 8, 1:Parhedrum excita ut hortum ipse conducat,
id. ib. 16, 18, 2:ille adduci non potest ut... ne lucem quoque hanc eripere cupiat, etc.,
id. Rosc. Am. 52, 150:impellit alios avaritia, alios iracundia ut levem auditionem pro re comperta habeant,
Caes. B. G. 7, 42:ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me vox tua maxime compulit,
Sen. Clem. 2, 1, 1.—After verbs implying duty, right, rule, condition, or possibility:c.cum mihi ne ut dubitem quidem relinquatur,
not even the possibility of doubt, Cic. Ac. 2, 38, 119:obsides inter se dent, Sequani ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii ut sine maleficio transeant,
Caes. B. G. 1, 9:se ita a majoribus didicisse ut magis virtute quam dolo contenderent,
id. ib. 1, 13:mea lenitas hoc exspectavit ut id quod latebat erumperet,
Cic. Cat. 2, 12, 27:(natura) nobis insculpsit in mentibus, ut eos (deos) aeternos et beatos haberemus,
id. N. D. 1, 17, 45:hoc mihi Metellus non eripuit, hoc etiam addidit ut quererer hoc sociis imperari,
he gave the additional right, id. Verr. 2, 2, 68, § 164:ut vero conloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero liceat, quanti tandem aestimatis?
the privilege of conversing, id. Tusc. 1, 41, 98:respondet Socrates sese meruisse ut amplissimis honoribus decoraretur,
id. Or. 1, 54, 272:meruit ut suspendatur,
Sen. Ep. 7, 5:quia enim non sum dignus prae te ut figam palum in parietem,
Plaut. Mil. 4, 4, 4.—So after dignus, Liv. 24, 16, 19; Quint. 8, 5, 12.—After verbs of fearing, where ut implies a wish contrary to the fear; that not:d.rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere se dicebant,
Caes. B. G. 1, 39:vereor ut satis diligenter actum sit in senatu de litteris meis,
Cic. Att. 6, 4, 2:verebar ut redderentur,
id. Fam. 12, 19, 1:sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor ut Dolabella ipse satis nobis prodesse possit,
id. ib. 14, 14, 1:veretur Hiempsal ut foedus satis firmum sit,
id. Leg. 2, 22, 58:timeo ut sustineas,
id. Fam. 14, 2, 3:o puer, ut sis vitalis, metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat,
Hor. S. 2, 1, 60.— So sometimes after video, with weakened force: vide ut sit, nearly = perhaps it is not (cf. Roby, Gr. 2, p. 280): considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae;si enim non sunt, videndum est, ut honeste vos esse possitis,
Cic. Fam. 14, 14, 1.—Very rarely ut stands for ne after verbs of fearing:quia nihil minus, quam ut egredi obsessi moenibus auderent, timeri poterat,
Liv. 28, 22, 12 Weissenb. ad loc.:ut ferula caedas meritum... non vereor,
Hor. S. 1, 3, 120 Jan. and Orell. ad loc. —In interrogative clauses represented as untrue, rejecting a supposition or thought with indignation (nearly = fierine potest ut):2.me ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum?
Plaut. Pers. 1, 3, 52:te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas?
Cic. Cat. 1, 9, 22:egone ut te interpellem?
id. Tusc. 2, 18, 42:pater ut in judicio capitis obesse filio debeat?
id. Planc. 13, 31:egone ut prolis meae fundam cruorem?
Sen. Med. 927.—In subject clauses, with impersonal predicates.a.With a predicate adjective.(α).With the idea of rule, duty, etc.:(β).id arbitror Adprime in vita utile esse, ut ne quid nimis,
Ter. And. 1, 1, 34:reliquum est ut de Catuli sententia dicendum videatur,
Cic. Imp. Pomp. 20, 59:praeclarum est et verum ut eos qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus,
id. Tusc. 3, 29, 73:ergo hoc sit primum ut demonstremus quem imitetur,
id. de Or. 2, 22, 90:proximum est ut doceam, etc.,
id. N. D. 2, 29, 73:extremum est ut te orem, etc.,
id. Fam. 4, 13, 7:ei (Dionysio) ne integrum quidem erat ut ad justitiam remigraret,
permission, id. Tusc. 5, 21, 62. —With predicates, aequum est, par (anteclass. and rare):aequom videtur tibi ut ego alienum quod est Meum esse dicam?
Plaut. Rud. 4, 7, 4:non par videtur... praesente ibus una paedagogus ut siet,
id. Bacch. 1, 2, 31.—In clauses expressing result and consequence:(γ).magnificum illud etiam et gloriosum ut Graecis de philosophia litteris non egeant, illud,
that result of my labors, Cic. Div. 2, 2, 5:consentaneum est huic naturae ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam,
id. Fin. 3, 20, 68. —In clauses represented as real, true, false, certain, or probable (where the acc. and inf. might be used):b.concedetur verum esse ut bonos boni diligant,
Cic. Lael. 14, 50: sin autem illa veriora ut idem interitus animorum et corporum, etc., id. ib 4, 14; cf.:concedant ut hi viri boni fuerin (= concedant vere factum esse ut, etc.),
id. ib. 5, 18:si verum est ut populus Romanus omnis gentes virtute superarit, etc.,
Nep. Hann. 1, 1:de ipso Roscio potest illud quidem esse falsum ut circumligatus fuerit, angui,
Cic. Div. 2, 31, 66:non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit aut humanitatem,
id. Rosc. Am. 41, 121:deos verisimile est ut alios indulgentius tractent propter parentis, alios propter futuram posterorum indolem,
Sen. Ben. 4, 32, 1; so,rarum est ut,
Quint. 3, 19, 3:quid tam inusitatum quam ut, etc.,
Cic. Imp. Pomp. 21, 62.—And after potius:multi ex plebe spe amissa potius quam ut cruciarentur... se in Tiberim praecipitaverunt,
Liv. 4, 12, 11.—With predicate nouns.(α).Expressing the idea of a verb which would require an object clause, with ut:(β).quoniam ut aliter facias non est copia,
Plaut. Merc. 5, 4, 30:Romano in hostico morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret,
Liv. 6, 31, 7:vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint,
Cic. Planc. 2, 5:consensus fuit senatus ut mature proficisceremur (= decretum est a senatu),
id. Fam. 3, 3, 1:fuit hoc sive meum, sive rei publicae fatum ut in me unum omnis illa inclinatio temporum incumberet,
ordained by fate, id. Balb. 26, 58:tempus est ut eamus ad forum,
Plaut. Mil. 1, 1, 72:dicasque tempus maximum esse ut eat,
id. ib. 4, 3, 9:primum est officium ut homo se conservet in naturae statu,
Cic. Fin. 3, 6, 20:ejus culturae hoc munus est ut efficiat, etc.,
id. ib. 4, 14, 38:caput illud est ut Lyconem recipias in necessitudinem tuam,
duty, id. Fam. 13, 19, 3; so,caput est ut, etc.,
id. de Or. 1, 19, 87:fuit hoc quoddam inter Scipionem et Laelium jus ut Scipio Laelium observaret parentis loco,
id. Rep. 1, 12, 18:mea ratio in dicendo haec esse solet ut boni quod habeat id amplectar,
id. de Or. 2, 72, 292; so,ratio est ut,
id. Verr. 1, 11, 34: est mos hominum ut [p. 1943] nolint eundem pluribus excellere, id. Brut. 21, 84:est hoc Gallicae consuetudinis ut, etc.,
Caes. B. G. 4, 5.—Expressing result and consequence:c.est hoc commune vitium in magnis liberisque civitatibus ut invidia gloriae comes sit,
Nep. Chabr. 3, 3.—With impersonal verbs.(α).Including the idea of a verb requiring an object clause, with ut:(β).convenit, victi utri sint eo proelio, urbem, agrum... seque uti dederent,
Plaut. Am. 1, 1, 71:mihi cum Dejotaro convenit ut ille in meis castris esset,
Cic. Att. 6, 1, 14:placitum est ut in aprico loco considerent,
id. Rep. 1, 12, 18:postea mihi placuit ut, etc.,
id. Or. 1, 34, 155:ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset,
id. Sen. 6, 16.—So after fit, it happens:fit ut natura ipsa ad ornatius dicendi genus incitemur,
Cic. Or. 2, 83, 338:potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior,
it may be that, id. Att. 8, 3, 6; id. Ac. 2, 11, 36; id. Verr. 2, 2, 77, § 190.—So with accidit, evenit, contigit: accidit... ut illo itinere veniret Lampsacum,
Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63; so id. Imp. Pomp. 9, 25:sed tamen hoc evenit ut in vulgus insipientium opinio valeat,
id. Tusc. 2, 26, 63:utinam Caesari contigisset ut esset optimo cuique carissimus,
id. Phil. 5, 18, 49.—Denoting consequence:(γ).ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile,
Cic. Off. 2, 3, 10:sequitur ut dicamus quae beneficia danda sint et quemadmodum,
Sen. Ben. 1, 11, 1:sequitur ut causa ponatur,
Cic. Or. 2, 81, 331.—Est, in the meaning fit, or causa est:3.est ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi,
it is a fact that, Cic. Or. 2, 36, 152:non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri,
there is no reason for wondering, id. Div. 1, 56, 128:quando fuit ut quod licet non liceret?
id. Cael. 20, 48; so, in eo est ut, prope est ut, to be on the point of, to be near to:jam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,
Liv. 8, 27, 3:cum jam in eo esset ut comprehenderetur,
Nep. Paus. 5, 1; id. Milt. 7, 3:jam prope erat ut ne consulum quidem majestas coerceret iras hominum,
Liv. 2, 23, 14:prope est ut lamentationem exigat,
Sen. Clem. 2, 6, 4.— Here belongs the circumlocution of the periphrastic future by futurum esse or fore, with ut; generally in the inf.:arbitrabar fore ut lex de pecuniis repetundis tolleretur,
Cic. Verr. 1, 14, 41.—Very rarely in the indic.:futurum est ut sapiam,
Sen. Ep. 117, 29.—In attributive clauses, dependent on nouns not belonging to the predicate.a.With the idea of resolve, etc.:b.vicit sententia ut mitterentur coloni,
Liv. 9, 26, 4:sententiam dixit (= censuit) ut judicum comitia haberentur,
Cic. Q. Fr. 2, 1, 2; id. Fam. 4, 4, 5; id. Tusc. 5, 41, 119; id. Leg. 3, 15, 33.—Of agreement:c.fide accepta ut remitterent eum,
Liv. 24, 48, 8. —Of law, rule, etc.:d.praetores rogationem promulgarunt ut omnes regiae stirpis interficerentur,
Liv. 24, 25, 10:senatus consultum factum est ut M. Fulvius litteras extemplo ad consulem mitteret,
id. 35, 24, 2:haec ei est proposita condicio ut aut juste accusaret aut acerbe moreretur,
Cic. Clu. 14, 42:Suevi in eam se consuetudinem induxerunt ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus,
Caes. B. G. 4, 1.—Of duty:e.jusjurandum poscit ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent,
Caes. B. G. 8, 6. —Of purpose, inclination, etc.:f.vobis dent di mentem oportet ut prohibeatis, etc.,
make you inclined, Liv. 6, 18, 9:causa mihi fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem,
Cic. Fin. 3, 2, 8:confectio tabularum hanc habet vim (= efficit) ut quidquid fingatur aut non constet, appareat,
id. Font. 2, 3.—Of effect, result, etc.:4.fuit ista quondam virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam hostem everterent,
Cic. Cat. 1, 1, 3:habet hoc virtus ut viros fortis species ejus et pulchritudo etiam in hoste posita delectet,
id. Pis. 32, 81:damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur,
Caes. B. G. 1, 4.—In clauses of manner, that, so that.a.With ita, sic, adeo, tantus, talis, or tam as antecedent (v. hh. vv.;b.anteclass. ut qui = ut): Adeon' me fungum fuisse ut qui illi crederem?
Plaut. Bacch. 2, 3, 49.—With is or hic as antecedent: eos deduxi testes et eas litteras deportavi ut de istius facto dubium esse nemini possit, Cic. Verr. 2, 4, 42, § 91:c.ejusmodi res publica debet esse ut inimicus neque deesse nocenti possit, neque obesse innocenti (ejusmodi = talis),
id. ib. 2, 3, 69, §162: eo perducam servum ut in multa liber sit,
Sen. Ben. 3, 19, 2:non eo loco res humanae sunt ut vobis tantum otii supersit,
id. Vit. Beat. 27, 6:haec aequitas in tuo imperio fuit, haec praetoris dignitas ut servos Siculorum dominos esse velles,
Cic. Verr. 2, 3, 38, § 87:hoc jure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat,
id. ib. 2, 2, 27, § 65.—Without antecedents, so that:d.cujus aures clausae veritati sunt ut ab amico verum audire nequeat, hujus salus desperanda est,
Cic. Lael. 24, 90:in virtute multi sunt ascensus, ut is maxima gloria excellat qui virtute plurimum praestet,
id. Planc. 25, 60:mons altissimus impendebat ut perpauci prohibere possent,
Caes. B. G. 1, 6:accessit quod Domitius Heraclea iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompejo videretur,
id. B. C. 3, 79:pecunia a patre exacta crudeliter, ut divenditis omnibus bonis aliquamdiu trans Tiberim veluti relegatus viveret,
Liv. 3, 13, 10:fama Gallici belli pro tumultu valuit ut et dictatorem dici placeret,
id. 8, 17, 6:nihilo minus... magnas percipiendum voluptates, ut fatendum sit, etc.,
Sen. Vit. Beat. 12, 1.—Idiomat. with non.(α).Ut non, when the principal sentence is negative, without: non possunt una in civitate multi rem ac fortunam amittere ut non plures secum in eandem trahant calamitatem, without dragging, etc., Cic. Imp. Pomp. 7, 19:(β).flaminem Quirinalem neque mittere a sacris neque retinere possumus ut non deum aut belli deseramus curam,
Liv. 24, 8, 10:non ita fracti animi civitatis erant ut non sentirent, etc.,
id. 45, 25, 12:nusquam oculi ejus flectentur ut non quod indignentur inveniant,
Sen. Ira, 2, 7, 2:ajunt, nec honeste quemquam vivere ut non jucunde vivat, nec jucunde ut non honeste quoque,
id. Vit. Beat. 6, 3:nemo in eo quod daturus es gratiam suam facere potest ut non tuam minuat,
id. Ben. 2, 4, 3; cf. also: ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius;neque enim est conferenda (= ut omittam conferre),
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 45.—Non ut, followed by sed quod, causal (= non quod, sed quod;e.rare): earum exempla tibi misi non ut deliberarem reddendaene essent, sed quod non dubito, etc.,
not that... but because, Cic. Att. 14, 17, 4:haec ad te scribo non ut queas tu demere solitudinem, sed, etc.,
id. ib. 11, 15, 3.—Followed by sed ut:benigne accipe (beneficium): rettulisti gratiam, non ut solvisse te putes, sed ut securior debeas,
Sen. Ben. 2, 35, 5; and in reversed order: quorsum haec praeterita? Quia sequitur illud, etc.;non ut eas res causam adferrent amoris,
Cic. Fat. 15, 35.—Rarely nedum ut, in the sense of nedum alone, much less that, not to mention that (mostly post-class.; cf.Zumpt, Gram. § 573): ne voce quidem incommoda, nedum ut illa vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem,
Liv. 3, 14, 6 Weissenb. ad loc.:quando enim... fama in totam urbem penetrat? nedum ut per tot provincias innotescat,
Tac. Or. 10.—Conditional or concessive.(α).Granting that ( for argument's sake):(β).quod ut ita sit—nihil enim pugno—quid habet ista res aut laetabile aut gloriosum?
Cic. Tusc. 1, 21, 49:sed ut haec concedantur, reliqua qui tandem intellegi possunt?
id. N. D. 3, 16, 41:ut tibi concedam hoc indignum esse, tu mihi concedas necesse est, etc.,
id. Clu. 53, 146:quae, ut essent vera, conjungi debuerunt,
id. Fin. 4, 15, 40:quae natura ut uno consensu juncta sit et continens... quid habere mundus potest cum thesauri inventione conjunctum?
id. Div. 2, 14, 33:nihil est prudentia dulcius, quam, ut cetera auferat, adfert certe senectus,
id. Tusc. 1, 39, 94.—Even if, although:(γ).qui (exercitus) si pacis... nomen audiverit, ut non referat pedem, insistet certe,
Cic. Phil. 12, 3, 8:ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet actionem? etc.,
id. Ac. 2, 34, 108:ut quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellant non reperies,
id. de Or. 2, 4, 18:ut enim neminem alium nisi T. Patinam rogasset, scire potuit, illo ipso die a Milone prodi flaminem,
id. Mil. 17, 46: verum ut hoc non sit, tamen praeclarum spectaculum mihi propono, id. Att. 2, 15; id. Leg. 1, 8, 23; id. Fat. 5, 9; id. Verr. 2, 3, 64, § 151; 2, 1, 45, § 117; id. Planc. 25, 62:qui, ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare didici,
Liv. 36, 7, 20:neque equites armis equisque salvis tantum vim fluminis superasse verisimile est, ut jam Hispanos omnes inflati travexerint utres,
id. 21, 47, 5:at enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos, Romani?
id. 34, 32, 13:ut jam Macedonia deficiat,
id. 42, 12, 10:cum jam ut virtus vestra transire alio possit, fortuna certe loci hujus transferri non possit,
id. 5, 54, 6; 22, 50, 2; cf.:ac jam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum navibus posse,
Caes. B. G. 3, 9:ut desint vires tamen est laudanda voluntas,
Ov. P. 3, 4, 79:ut dura videatur appellatio, tamen sola est,
Quint. 3, 8, 25; 6, prooem. 15.—Ut maxime = si maxime:quaere rationem cur ita videatur: quam ut maxime inveneris... non tu verum testem habere, sed eum non sine causa falsum testimonium dicere ostenderis,
Cic. Ac. 2, 25, 81.—With nihilominus:quae (res) nihilominus, ut ego absim, confici poterunt,
Cic. Fam. 10, 2, 2.—Provided that:5.ambulatiuncula, ut tantum faciamus quantum in Tusculano fecimus, prope dimidio minoris constabit isto loco,
Cic. Att. 13, 39, 2: dabo egenti, sed ut ipse non egeam;succurram perituro, sed ut ipse non peream,
Sen. Ben. 2, 15, 1.—In clauses of purpose (final clauses; distinguished from object clauses with ut; v. C. 1., in which the verb itself contains the idea of purpose, the clause completing the idea of the verb), in order that, so that, so as to.a.In gen.:b.quin voco, ut me audiat, nomine illam suo?
Plaut. Rud. 1, 4, 17:haec acta res est uti nobiles restituerentur in civitatem,
Cic. Rosc. Am. 51, 149:intellego, tempus hoc vobis divinitus datum esse ut odio... totum ordinem liberetis,
id. Verr. 1, 15, 43:Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit uti eos testes suae quisque virtutis haberet,
Caes. B. G. 1, 52.—And with ut ne, instead of ne, lest:id ut ne fiat, haec res sola est remedio,
Ter. Eun. 3, 1, 49; v. 1. ne, I. B. 4. a.—Very rarely, ut non for ne, expressing a negative purpose:ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem quantum valeat (= ut praeteream),
Cic. Imp. Pomp. 15, 44; cf. d. a fin. supra.—Esp., after certain antecedents.(α).After id, for the purpose (ante-class.):(β).id huc reverti uti me purgarem tibi,
Plaut. Am. 3, 2, 28.—After idcirco:(γ).idcirco amicitiae comparantur ut commune commodum mutuis officiis gubernetur,
Cic. Rosc. Am. 38, 111:legum idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus,
id. Clu. 53, 146; id. Rosc. Am. 47, 137.—After ideo and eo:(δ).non ideo Rhenum insedimus ut Italiam tueremur, sed ne quis, etc.,
Tac. H. 4, 73:Marionem ad te eo misi ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut, etc.,
Cic. Fam. 16, 1, 1.—After ad eam rem, ad hoc, in hoc:(ε).ad eam rem vos delecti estis ut eos condemnaretis quos sectores jugulare non potuissent?
Cic. Rosc. Am. 52, 151:praebere se facilem ad hoc ut quem obligavit etiam exsolvi velit?
Sen. Ben. 2, 17, 6:homo natus in hoc ut mores liberae civitatis Persica servitute mutaret,
id. ib. 2, 12, 2.—After ea mente, hac mente:(ζ).navis onerarias Dolabella ea mente comparavit ut Italiam peteret,
Cic. Fam. 12, 14, 1:hac mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Ajunt,
Hor. S. 1, 1, 30.—After potius quam:c.potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat,
Liv. 6, 28, 8:potius quodcumque casus ferat passuros, quam ut sprevisse Tarentinos videantur,
id. 9, 14, 8.—Idiomat.(α).With the principal predicate, referring to the conception of the writer, understood; mostly parenthet. = the Engl. inf.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, to be brief, etc., Cic. Caecin. 6, 17:(β).ecquid tibi videtur, ut ad fabulas veniamus, senex ille Caecilianus minoris facere filium rusticum?
to come to the drama, id. Rosc. Am. 16, 46:reliquum judicium de judicibus, et, vere ut dicam, de te futurum est,
to tell the truth, id. Verr. 2, 5, 69, § 177:Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit,
to say the least, id. Mur. 40, 87: ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae [p. 1944] querar, hoc tibi respondeo, etc., not to complain of that time, etc., id. Caecin. 33, 95: quae cum se disposuit, et partibus suis consensit, et, ut ita dicam concinuit, summum bonum tetigit, and, so to speak, chimes in, etc., Sen. Vit. Beat. 8, 5:ecce— ut idem in singulos annos orbis volveretur —Hernici nuntiant Volscos et Aequos reficere, etc.,
Liv. 3, 10, 8.—Satis ut, enough to (lit. enough for the purpose of):(γ).satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casus timerent,
disasters large enough to make them afraid, Caes. B. C. 3, 10.—Quam ut after comparatives, too much to:quod praeceptum, quia major erat quam ut ab homine videretur, idcirco adsignatum est deo,
too great to come from man, Cic. Fin. 5, 16, 44:quis non intellegit, Canachi signa rigidiora esse quam ut imitentur veritatem?
id. Brut. 18, 70:clarior res erat quam ut tegi ac dissimulari posset,
too clear to be covered up, Liv. 26, 51, 11:potentius jam id malum apparuit quam ut minores per magistratus sedaretur,
id. 25, 1, 11:est tamen aliquis minor quam ut in sinu ejus condenda sit civitas,
Sen. Ben. 2, 16, 2. -
46 utei
ut or ŭtī (old form ŭtei, C. I. L. 1, 196, 4 sq.; 1, 198, 8 et saep.), adv. and conj. [for quoti or cuti, from pronom. stem ka-, Lat. quo-, whence qui, etc., and locat. ending -ti of stem to-, whence tum, etc.].I.As adv. of manner.A. 1.In independent questions (colloq.; rare in class. prose; not in Cic.): De. Quid? ut videtur mulier? Ch. Non, edepol, mala. De. Ut morata'st? Ch. Nullam vidi melius mea sententia, Plaut. Merc. 2, 3, 56 sq.:2.salve! ut valuisti? quid parentes mei? Valent?
id. ib. 5, 2, 107; id. Pers. 2, 5, 8:ut vales?
id. Most. 2, 19, 29; 3, 2, 28; Ter. Heaut. 2, 4, 26:ut sese in Samnio res habent?
Liv. 10, 18, 11:ut valet? ut meminit nostri?
Hor. Ep. 1, 3, 12; id. S. 2, 8, 1.—In exclamatory sentences (in all periods of the language): ut omnia in me conglomerat mala! Enn. ap. Non. p. 90, 14 (Trag. Rel. v. 408 Vahl.):3.ut corripuit se repente atque abiit! Hei misero mihi!
Plaut. Merc. 3, 4, 76:ut dissimulat malus!
id. ib. 5, 4, 13:ut volupe est homini si cluet victoria!
id. Poen. 5, 5, 15: ut multa verba feci;ut lenta materies fuit!
id. Mil. 4, 5, 4:ut scelestus nunc iste te ludos facit!
id. Capt. 3, 4, 47:ut saepe summa ingenia in occulto latent,
id. ib. 1, 2, 61; id. Rud. 1, 2, 75; 2, 3, 33 sq.:ut falsus animi est!
Ter. Eun. 2, 2, 42:heia! ut elegans est!
id. Heaut. 5, 5, 19:fortuna ut numquam perpetua est bona!
id. Hec. 3, 3, 46; cf. id. Phorm. 5, 8, 52:Gnaeus autem noster... ut totus jacet,
Cic. Att. 7, 21, 1:quae ut sustinuit! ut contempsit, ac pro nihilo putavit!
id. Mil. 24, 64:qui tum dicit testimonium ex nostris hominibus, ut se ipse sustentat! ut omnia verba moderatur, ut timet ne quid cupide... dicat!
id. Fl. 5, 12:quod cum facis, ut ego tuum amorem et dolorem desidero!
id. Att. 3, 11, 2:quanta studia decertantium sunt! ut illi efferuntur laetitia cum vicerint! ut pudet victos! ut se accusari nolunt! etc.,
id. Fin. 5, 22, 61:ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error!
Verg. E. 8, 41:ut melius quidquid erit pati!
Hor. C. 1, 11, 3:ut tu Semper eris derisor!
id. S. 2, 6, 53:o superbia magnae fortunae! ut a te nihil accipere juvat! ut omne beneficium in injuriam convertis! ut te omnia nimia delectant! ut to omnia dedecent!
Sen. Ben. 2, 13, 1:ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. 11.—In dependent questions.(α).With indic. (ante-class. and poet.): divi hoc audite parumper ut pro Romano populo... animam de corpore mitto, Enn. ap. Non. p. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.): edoce eum uti res se habet, Plaut. [p. 1940] Trin. 3, 3, 21:(β).hoc sis vide ut avariter merum in se ingurgitat,
id. Curc. 1, 2, 33:hoc vide ut dormiunt pessuli,
id. ib. 1, 2, 66:illud vide os ut sibi distorsit carnufex,
Ter. Eun. 4, 4, 3:vide ut otiosus it, si dis placet,
id. ib. 5, 3, 10:illud vide, Ut in ipso articulo oppressit,
id. Ad. 2, 2, 21; 3, 5, 3:viden ut faces Splendidas quatiunt comas?
Cat. 61, 77:viden ut perniciter exiluere?
id. 62, 8:adspicite, innuptae secum ut meditata requirunt,
id. 62, 12:aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo! (= omnia laetantia),
Verg. E. 4, 52 Forbig. ad loc.:nonne vides, croceos ut Tmolus odores, India mittit ebur,
id. G. 1, 56; id. E. 5, 6; id. A. 6, 779. —With subj. (class.):B.nescis ut res sit, Phoenicium,
Plaut. Ps. 4, 4, 1:oppido Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra Uxoris dotem simiae ambadederit,
id. Merc. 2, 1, 16:nam ego vos novisse credo jam ut sit meus pater,
id. Am. prol. 104:narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet,
Ter. Hec. 1, 2, 70:tute scis quam intimum Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia,
id. Eun. 1, 2, 48:videtis ut omnes despiciat, ut hominem prae se neminem putet, ut se solum beatum se solum potentem putet?
Cic. Rosc. Am. 46, 135:videtisne ut Nestor de virtutibus suis praedicet?
id. Sen. 10, 31; id. Rosc. Am. 24, 66:credo te audisse ut me circumsteterint, ut aperte jugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint,
id. Att. 1, 16, 4:videte ut hoc iste correxerit,
id. Verr. 2, 1, 45, § 115:docebat ut omni tempore totius Galliae principatum Aedui tenuissent,
Caes. B. G. 1, 43:veniat in mentem, ut trepidos quondam majores vestros... defenderimus,
Liv. 23, 5, 8:aspice quo submittat humus formosa colores,
Prop. 1, 2, 9:infinitum est enumerare ut Cottae detraxerit auctoritatem, ut pro Ligario se opposuerit,
Quint. 6, 5, 10:vides ut alta stet nive candidum Soracte,
Hor. C. 1, 9, 1:nonne vides, ut... latus et malus Antennaeque gemant,
id. ib. 1, 14, 3 Orell. ad loc.:audis... positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter,
id. ib. 3, 10, 7; id. S. 1, 8, 42; 2, 3, 315; Verg. A. 2, 4; Tib. 2, 1, 26; Prop. 2, 34 (3, 32), 57:mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur,
Plin. Ep. 1, 6, 2.—Relative adverb of manner = eo modo quo, as.1.Without demonstr. as correlatives: ut aiunt, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 101 Mull. (fr inc. l. 10 Vahl.):2.ego emero matri tuae Ancillam... forma mala, ut matrem addecet familias,
Plaut. Merc. 2, 3, 79:apparatus sum ut videtis,
id. ib. 5, 2, 10:verum postremo impetravi ut volui,
id. Mil. 4, 5, 5:ero ut me voles esse,
id. Capt. 2, 1, 32:faciam ut tu voles,
id. Men. 5, 9, 90: ut vales? Tox. Ut queo, id. Pers. 1, 1, 16:ut potero feram,
Ter. And. 5, 3, 27:faciam ut mones,
id. Hec. 4, 4, 97:Ciceronem et ut rogas amo, et ut meretur et ut debeo,
Cic. Q. Fr. 3, 9, 9:cupiditates quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator objecit, ruri semper habitarit?
id. Rosc. Am. 14, 39:ut ex propinquis ejus audio, non tu in isto artificio callidior es, quam hic in suo,
id. ib. 17, 49:homo demens, ut isti putant,
id. Rep. 1, 1, 1:cumulate munus hoc, ut opinio mea fert, effecero,
id. ib. 1, 46, 70:non ut clim solebat, sed ut nunc fit, mimum introduxisti,
id. Fam. 9, 16, 7:Labienus, ut erat ei praeceptum, ne proelium committeret nisi, etc., monte occupato nostros exspectabat, proelioque abstinebat,
Caes. B. G. 1, 22:cuncta ut gesta erant exposuit,
Liv. 3, 50, 4:(Postumius) fugerat in legatione, ut fama ferebat, populi judicium,
id. 10, 46, 16:sed, ut plerumque fit, major pars meliorem vicit,
id. 21, 4, 1:nec temere, et ut libet conlocatur argentum, sed perite servitur,
Sen. Vit. Beat. 17, 2:servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercenarius est,
id. Ben. 3, 22, 1.—Esp. parenthet., to denote that the facts accord with an assumption or supposition made in the principal sentence (= sicut):si virtus digna est gloriatione, ut est,
Cic. Fin. 4, 18, 51:quorum etiamsi amplecterer virtutem, ut facio, tamen, etc.,
id. Phil. 10, 9, 18:quamvis fuerit acutus, ut fuit,
id. Ac. 2, 22, 69; cf.:incumbite in causam, Quirites, ut facitis,
id. Phil. 4, 5, 12:tu modo istam imbecillitatem valetudinis sustenta, ut facis,
id. Fam. 7, 1, 5:satis enim erat, probatum illum esse populo Romano, ut est,
id. Phil. 1, 15, 37.—With the correlative ita or sic: VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO, Leg. XII. Tab. 5, fr. 3: alii, ut esse in suam rem ducunt, ita sint;3.ego ita ero ut me esse oportet,
Plaut. Men. 5, 6, 24 sq.:sic sum ut vides,
id. Am. 2, 1, 57:omnes posthabui mihi res, ita uti par fuit,
Ter. Phorm. 5, 8, 15:ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam ejus obtrivit,
Cic. Caecin. 7, 18.—In partic. with a superlative belonging to the principal sentence, attracted to the relative clause:haec ut brevissime dici potuerunt, ita a me dicta sunt (= ita breviter dicta sunt ut dici potuerunt),
Cic. de Or. 2, 41, 174.—So ut qui, with sup.:te enim semper sic colam et tuebor ut quem diligentissime,
Cic. Fam. 12, 62 fin.; without sic or ita:causas ut honorificentissimis verbis consequi potero, complectar,
id. Phil. 14, 11, 29:sed exigenda est ut optime possumus,
Quint. 12, 10, 38.—And with comp.:eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis,
Nep. Epam. 2, 1; cf.:ad unguem Factus homo, non ut magis alter, amicus,
Hor. S. 1, 5, 33:cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud,
id. ib. 2, 8, 48.—Doubled ut ut, as indefinite relative, = utcumque, in whatever manner, howsoever (mostly ante-class.; only with indic.):4.gaudeo, ut ut erga me est merita,
Plaut. Am. 5, 1, 52:age jam, utut est, etsi'st dedecori, patiar,
id. Bacch. 5, 2, 85:utut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuo'st,
id. Ps. 1, 3, 76:utut res sese habet, pergam, etc.,
id. Most. 3, 1, 14:non potis est pietati opsisti huic, ututi res sunt ceterae,
id. Ps. 1, 3, 36; id. Cist. 1, 1, 110:sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam,
Ter. Phorm. 3, 2, 46; cf. id. ib. 3, 1, 4; id. Heaut. 1, 2, 26; id. Ad. 2, 2, 40; 4, 4, 22:ut ut est res, casus consilium nostri itineris judicabit,
Cic. Att. 15, 25 B. and K. (dub.;v. Orell. ad loc.): sed ut ut est, indulge valetudini tuae,
id. Fam. 16, 18, 1 dub. (al. ut est).—Causal, as, = prout, pro eo ut.a.Introducing a general statement, in correspondence with the particular assertion of the principal clause, ut = as, considering... that, in accordance with:b.atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae mihique objectent, lenociniam facere,
Plaut. Merc. 2, 3, 75:ut aetas mea est, atque ut huic usus facto est,
id. Men. 5, 2, 1:haud scio hercle ut homo'st, an mutet animum,
Ter. Phorm. 5, 2, 9:praesertim, ut nunc sunt mores,
id. ib. 1, 2, 5:atque ille, ut semper fuit apertissimus, non se purgavit, sed, etc.,
Cic. Mur. 25, 51:permulta alia colligit Chrysippus, ut est in omni historia curiosus,
id. Tusc. 1, 45, 108:magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat,
id. Verr. 2, 1, 26, § 65:Kal. Sextilibus, ut tunc principium anni agebatur, consulatum ineunt,
Liv. 3, 6, 1:tribuni, ut fere semper reguntur a multitudine magis quam regunt, dedere plebi, etc.,
id. 3, 71, 5:transire pontem non potuerunt, ut extrema resoluta erant, etc.,
id. 21, 47, 3.—Ellipt.:mortales multi, ut ad ludos, convenerant (ut fit, si ludi sunt),
Plaut. Men. prol. 30:Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi,
as was natural, he being a Sicilian, Cic. Tusc. 1, 8, 15; so,Diogenes, liberius, ut Cynicus... inquit,
id. ib. 5, 33, 92:ceterum haec, ut in secundis rebus, segniter otioseque gesta,
Liv. 23, 14, 1.—Reflecting the assertion to particular circumstances, etc., ut = for, as, considering:c.hic Geta ut captus est servorum, non malus,
Ter. Ad. 3, 4, 34:ut est captus hominum,
Cic. Tusc. 2, 27, 65; Caes. B. G. 4, 3: Themistocles ut apud nos perantiquus, ut apud Athenienses non ita sane vetus, in regard to us, etc., Cic. Brut. 10, 41:Caelius Antipater, scriptor, ut temporibus illis, luculentus,
for those times, id. ib. 26, 102:nonnihil, ut in tantis malis est profectum,
considering the unfortunate state of affairs, id. Fam. 12, 2, 2:(orationis genus) ut in oratore exile,
for an orator, id. Or. 3, 18, 66:multae (erant in Fabio) ut in homine Romano, litterae,
id. Sen. 4, 12:consultissimus vir, ut in illa quisquam esse aetate poterat,
Liv. 1, 18, 1:florentem jam ut tum res erant,
id. 1, 3, 3:Apollonides orationem salutarem, ut in tali tempore, habuit,
id. 24, 28, 1:Sp. Maelius, ut illis temporibus praedives,
id. 4, 13, 1: insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho, id. 10, 46, 2:Ardeam Rutuli habebant, gens ut in ea regione atque in ea aetate divitiis praepollens,
id. 1, 57, 1:vir, ut inter Aetolos, facundus,
id. 32, 33, 9:Meneclidas, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,
Nep. Epam. 5, 2:ad magnam deinde, ut in ea regione, urbem pervenit,
Curt. 9, 1, 14:multum, ut inter Germanos, rationis ac sollertiae,
Tac. G. 30. —Ut before relatives, with subj., as it is natural for persons who, like one who, since he, since they, etc.; seeing that they, etc. (not in Cic.):d.non demutabo ut quod certo sciam,
seeing that I know it for certain, Plaut. Ps. 1, 5, 153:prima luce sic ab castris proficiscuntur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo consilium datum,
Caes. B. G. 5, 31, 6:facile persuadent (Lucumoni) ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna tantum patria esset,
Liv. 1, 34, 6:inde consul, ut qui jam ad hostes perventum cerneret, explorato, etc., procedebat,
id. 38, 18, 7:Philippus, ut cui de summa rerum adesset certamen, adhortandos milites ratus, etc.,
id. 33, 4, 11:Tarquinius ad jus regni nihil praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret,
id. 1, 49, 3; 25, 23, 3:Aequorum exercitus, ut qui permultos annos imbelles egissent, sine ducibus certis, sine imperio,
id. 9, 45, 10:igitur pro se quisque inermes, ut quibus nihil hostile suspectum esset, in agmen Romanum ruebant,
id. 30, 6, 3; 23, 15, 4; 23, 29, 12:omnia nova offendit, ut qui solus didicerit quod inter multos faciendum est,
as is natural in one who, since he, Quint. 1, 2, 19:in omni autem speciali inest generalis, ut quae sit prior,
id. 3, 5, 9:ignara hujusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel multos vel falsos duces habeat,
id. 12, 2, 20; 5, 14, 28; 11, 3, 53.—Rarely with participle:ne Volsci et Aequi... ad urbem ut ex parte captam venirent,
Liv. 3, 16, 2:gens ferox cum procul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium initura, explicuisset aciem, etc.,
id. 7, 23, 6.—With perinde or pro eo, with reference to several alternatives or degrees to be determined by circumstances, as, according as, to the extent that, in the measure that, etc.:C.perinde ut opinio est de cujusque moribus, ita quid ab eo factum et non factum sit, existimari potest,
Cic. Clu. 25, 70:in exspectatione civitas erat, perinde ut evenisset res, ita communicatos honores habitura,
Liv. 7, 6, 8: pro eo ut temporis difficultas aratorumque penuria tulit, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.—Transf. of local relations, like Gr. hina, where (very rare):II.in eopse astas lapide, ut praeco praedicat,
Plaut. Bacch. 4, 7, 17:flumen uti adque ipso divortio (aquae sunt),
Lucil. 8, 18 Mull.:in extremos Indos, Litus ut longe resonante Eoa Tunditur unda,
Cat. 11, 2 sqq.; 17, 10; cf. Verg. A. 5, 329; Lucr. 6, 550 Munro ad loc.Conj.A.Introducing comparative clauses of manner, = eodem modo quo, as, like.1.In gen.(α).With sic as correlative:(β).haec res sic est ut narro tibi,
Plaut. Most. 4, 3, 40:quae si ut animis sic oculis videre possemus, nemo de divina ratione dubitaret,
Cic. N. D. 2, 39, 99:Pomponium Atticum sic amo ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5:si sic ageres ut de eis egisti qui jam mortui sunt... ne tu in multos Autronios incurreres,
id. Brut. 72, 251:sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, justitiam cole,
id. Rep. 6, 15, 15:ut dicere alia aliis magis concessum est, sic etiam facere,
id. Quint. 11, 3, 150 (for ut... sic, in similes, v. sic, IV. 1. a.).—With ita as correlative:(γ).ut sementem feceris, ita metes,
Cic. Or. 2, 65, 261:quamobrem, ut ille solebat, ita nunc mea repetat oratio populi origines,
id. Rep. 2, 1. 3:non ut injustus in pace rex ita dux belli pravus fuit,
Liv. 1, 53, 1:ut haec in unum congeruntur, ita contra illa dispersa sunt,
Quint. 9, 3, 39.—With other correlatives:(δ).in balteo tracta ex caseo ad eundem modum facito ut placentum sine melle,
Cato, R. R. 78:encytum ad eundem modum facito uti globos,
id. ib. 80:cum animi inaniter moveantur eodem modo rebus his quae nulla sint ut iis quae sint,
Cic. Ac. 2, 15, 47:disputationem exponimus, eisdem fere verbis, ut disputatumque est,
id. Tusc. 2, 3, 9: scelerum caput, ut tute es item omnis censes esse' [p. 1941] Plaut. Rud. 4, 4, 55:ut filium bonum patri esse oportet, item ego sum patri,
id. Am. 3, 4, 9:fecisti item ut praedones solent,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 21:item ut illo edicto de quo ante dixi... edixit, etc.,
id. ib. 2, 1, 45, § 117;so with item,
id. Or. 60, 202:is reliquit filium Pariter moratum ut pater eius fuit,
Plaut. Aul. prol. 21.—With atque:nec fallaciam astutiorem ullus fecit Poeta atque ut haec est fabrefacta a nobis,
Plaut. Cas. 5, 1, 7.—And after aliter = than:si aliter ut dixi accidisset,
Cic. Rep. 1, 4, 7.—Without correlative:2.rem omnem uti acta erat cognovit,
Sall. J. 71, 5:quare perge ut instituisti,
Cic. Rep. 2, 11, 22:apud me, ut apud bonum judicem, argumenta plus quam testes valent,
id. ib. 1, 38, 59:miscent enim illas et interponunt vitae, ut ludum jocumque inter seria,
Sen. Vit. Beat. 12, 2:comitetur voluptas, et circa corpus ut umbra versetur,
id. ib. 13, 5:ut in animum ejus oratio, ut sol in oculos, incurrat,
Quint. 8, 2, 23.—In partic.a.Ut... ita or ut... sic; co-ordinate, introducing contrasted clauses.(α).= cum... tum, as... so, as on the one hand... so on the other, both and:(β).ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse, quis non videt?
Cic. Fam. 10, 20, 2:ut Poeni ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se pervenisse in gloria ponebant, ita pigebat irriti incepti,
Liv. 26, 37, 6:Dolabellam ut Tarsenses ita Laodiceni ultra arcessierunt,
Cic. Fam. 12, 13, 4:fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis,
Sen. Ben. 2, 28, 3.—Concessive, = etsi... tamen, although... yet:b.consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen, respondit, etc.,
Liv. 4, 6, 2:Saguntini, ut a proeliis quietem habuerant per aliquot dies, ita non cessaverant ab opere,
id. 21, 11, 5:ut quies certaminum erat, ita ab apparatu operum nihil cessatum,
id. 21, 8, 1:haec omnia ut invitis, ita non adversantibus patriciis transacta,
id. 3, 55, 15:in agrum Nolanum exercitum traducit, ut non hostiliter statim, ita... nihil praetermissurus,
id. 23, 14, 6; 23, 34, 12:uti longe a luxuria, ita famae propior,
Tac. Agr. 6:ut multo infirmior, ita aliquatenus lucidior,
Quint. 10, 1, 74:ut est utilis saepe... ita obstabit melioribus,
id. 12, 2, 12:quod, ut optimum est, ita longe quidem, sed sequitur tamen,
id. 5, 12, 9; cf. id. 10, 1, 62.—With certe in place of ita:ut non demens, crudelis certe videtur,
Quint. 9, 2, 91.—Ita... ut;c.in oaths or strong asseverations: ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens,
Plaut. Aul. 3, 5, 22:ita me di ament ut ego nunc non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem Miseret me,
id. ib. 4, 5, 1:ita vivo ut maximos sumptus facio,
Cic. Att. 5, 15, 2.—So with sic:sic me di amabunt ut me tuarum miseritum'st fortunarum,
Ter. Heaut. 3, 1, 54.—In exemplifications.(α).In gen., as for example, for instance:(β).nam aut ipsa cognitio rei perquiritur, ut: virtus suam ne, etc., aut agendi consilium exquiritur, ut: sitne sapienti, etc.,
Cic. de Or. 3, 29, 112:sunt bestiae in quibus inest aliquid simile virtutis, ut in leonibus, ut in canibus, in equis, etc.,
id. Fin. 5, 14, 38:in libero populo, ut Rhodi, ut Athenis, nemo est civium qui, etc.,
id. Rep. 1, 31, 47:qui rem publicam constituissent, ut Cretum Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, etc.,
id. ib. 2, 1, 2; id. Ac. 2, 24, 76; id. Inv. 2, 52, 157:est aliquid quod dominus praestare servo debeat, ut cibaria, ut vestiarium,
Sen. Ben. 3, 21, 2:est etiam amarum quiddam... et aere, ut illud Crassi Ego te consulem putem? etc.,
Quint. 8, 3, 89; 4, 3, 12.—Where several instances are adduced, if each of them singly is made prominent, ut is repeated with each;if they are taken in a group, ut occurs but once, e. g. quod erant, qui aut in re publica, propter sapientiam florerent, ut Themistocles, ut Pericles, ut Theramenes, aut, qui.. sapientiae doctores essent, ut Gorgias, Thrasymachus, Isocrates, etc.,
Cic. de Or. 3, 16, 59.—Ut si, if for instance; for example, if, etc.; with subj.:d.ut si accusetur is qui P. Sulpicium se fateatur occidisse,
Auct. Her. 1, 15, 25:ut si quis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, etc.,
Cic. Inv. 2, 15, 48:ut si qui docilem faciat auditorem, etc.,
id. ib. 1, 18, 26:ut si qui in foro cantet,
id. Off. 1, 40, 145:ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat,
Liv. 6, 40, 12; cf. Auct. Her. 2, 26, 4; 2, 27, 43; 3, 2, 2; Cic. Inv. 1, 49, 92:ut si obsessi de facienda ad hostem deditione deliberent,
Quint. 3, 8, 23:ut si des arma timidis et imbellibus,
id. 12, 5, 2; 5, 10, 34; 2, 4, 18; 9, 2, 79 et saep.—So with cum:ut cum marem feminamque filios dicimus,
Quint. 9, 3, 63; 1, 6, 22; 3, 8, 30; 9, 1, 3.—Before an appositive noun, as, the same as, like:e.qui canem et felem ut deos colunt,
Cic. Leg. 1, 11, 32:ut militiae Africanum ut deum coleret Laelius,
id. Rep. 1, 12, 18:suam vitam ut legem praefert suis civibus,
id. ib. 1, 34, 52:habuit (ei) honorem ut proditori, non ut amico fidem,
id. Verr. 2, 1, 15, § 38:Hannibalem, non ut prudentem tantum virum, sed ut vatem omnium quae tum evenirent admirari,
Liv. 36, 15, 2: (Dionysium) dimisi a me ut magistrum Ciceronum non lubenter;ut hominem ingratum non invitus,
in his capacity of, Cic. Att. 8, 10:qui ante captas Syracusas non desciverant... ut socii fideles accepti, quos metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges acceperunt,
Liv. 25, 40, 4:qui et ipsum, ut ambiguae fidei virum, suspectum jam pridem habebat,
id. 24, 45, 12:Cicero ea quae nunc eveniunt cecinit ut vates,
Nep. Att. 16:et ipsam (virtutem) ut deos, et professores ejus ut antistites colite,
Sen. Vit. Beat. 26, 7:hunc ut deum homines intuebuntur,
Quint. 12, 10, 65:id ut crimen ingens expavescendum est,
id. 9, 3, 35.—Ut si = quasi, velut si, tamquam si, as if, just as if:f.mater coepit studiose... educere ita uti si esset filia,
Ter. Eun. 1, 2, 37:Rufio tuus ita desiderabatur ut si esset unus e nobis,
Cic. Fam. 7, 20, 1:ejus negotium sic velim suscipias ut si esset res mea,
id. ib. 2, 14, 1:ita se gerant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appia via faceres,
id. Q. Fr. 1, 1, 6:qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eadem sunt injustitia ut si in suam rem aliena convertant,
id. Off. 1, 14, 42; id. Opt. Gen. 4, 10:similes sunt ut si qui gubernatorem in navigando nihil agere dicant,
like men who should say, Cic. Sen. 6, 17: similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc., they act like sailors who, etc., id. Off. 1, 25, 87.—Ut quisque... ita (sic), with superlatives (= eo magis... quo magis, with indefinite subjects): ut quisque est vir optimus, ita difficillime alios improbos suspicatur, the better a man is, the more difficult it is for him to, etc., Cic. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:(α).ut quaeque res est turpissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,
id. Caecin. 2, 7:ut quisque (morbus) est difficillimus, ita medicus nobilissimus quaeritur,
id. Clu. 21, 57:ut quisque te maxime cognatione... attingebat, ita maxime manus tua putabatur,
id. Verr. 2, 2, 10, § 27; id. Off. 1, 16, 50; 1, 19, 64:nam ut quaeque forma perfectissima ita capacissima est,
Quint. 1, 10, 40.—This construction is variously modified,With ita understood:(β).facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est,
Cic. Off. 1, 19, 65. —With virtual superlatives:(γ).ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 90:ut quisque optime institutus est, esse omnino nolit in vita, si, etc.,
id. Fin. 5, 20, 57.—The superlatives omitted in either clause:(δ).ut quisque aetate antecedit, ita sententiae principatum tenet,
Cic. Sen. 18, 64:ut quisque aetate et honore antecedebat, ita sententiam dixit,
id. Verr. 2, 4, 64, § 143:pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur,
id. ib. 2, 1, 27, §68: ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiae objectus,
Liv. 9, 6, 1:ut quisque maxime laboraret locus, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat,
id. 34, 38, 6.—And with tum = ita:nec prodesse tantum, sed etiam amari potest, tum... ut quisque erit Ciceroni simillimus,
in proportion to his resemblance, Quint. 2, 5, 20.—With a comparative in one of the terms:(ε).major autem (societas est) ut quisque proxime accederet,
Cic. Lael. 5, 19.—Without superlative, as, according as:B.de captivis, ut quisque liber aut servus esset, suae fortunae a quoque sumptum supplicium est,
Liv. 3, 18, 10 (for ut quisque... ita, in temporal clauses, v. B. 3. g infra).—Introducing a temporal clause, the principal predicate being an immediate sequence; orig. = quo tempore.1.With perf. indic.a.In gen., as soon as:b.principio ut illo advenimus... continuo Amphitruo delegit viros, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 49:ut hinc te intro ire jussi, opportune hic fit mi obviam,
Ter. And. 3, 4, 11:ut abii abs te fit forte obviam Mihi Phormio,
id. Phorm. 4, 3, 12:ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum Sumus profecti,
id. ib. 5, 6, 19; id. Hec. 3, 3, 5; 5, 1, 26; id. Eun. 4, 7, 12:qui ut peroravit, surrexit Clodius,
Cic. Q. Fr. 2, 3, 2:eumque ut salutavit, amicissime apprehendit,
id. Rep. 1, 11, 7:qui ut huc venit... hominesque Romanos bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit, etc.,
id. ib. 2, 13, 25; cf. id. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Phil. 9, 4, 9; id. Brut. 8, 30:ut vero aquam ingressi sunt... tum utique egressis rigere omnibus corpora,
Liv. 21, 54, 9:ut haec dicta in senatu sunt, dilectus edicitur,
id. 3, 10, 9; 23, 34, 6; 24, 44, 10.—In oblique discourse:c.Ariovistum, ut semel Gallorum copias vicerit, superbe et crudeliter imperare,
Caes. B. G. 1, 31.—With primum, when first, as soon as ever:d.atque ego, ut primum fletu represso loqui posse coepi, Quaeso inquam, etc.,
Cic. Rep. 6, 15, 15:Siculi, ut primum videre volgari morbos, in suas quisque urbes dilapsi sunt,
Liv. 25, 26, 13: ut primum lingua coepit esse in quaestu, curam morum qui diserti habebantur reliquerunt, Quint. prooem. 13.—Rarely of coincidence in time:e.nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi puto prae timore hic excidisse Cistellam,
Plaut. Cist. 4, 2, 46.—Ut = ex quo tempore. since:2.ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae,
Cic. Att. 1, 15, 2.—With imperf. indic.(α).In gen.: Fabii oratio fuit qualis biennio ante;(β).deinde, ut vincebatur consensu, versa ad P. Decium collegam poscendum,
Liv. 10, 22, 2:deinde ut nulla vi perculsos sustinere poterat, Quid ultra moror, inquit, etc.,
id. 10, 28, 20:Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, traduxerat in urbem suos,
id. 25, 26, 15:ut vero... exurebatur amoenissimus Italiae ager, villaeque passim incendiis fumabant... tum prope de integro seditione accensi,
id. 22, 14, 1.— And with perf. and imperf. in co-ordinate clauses:consules, ut ventum ad Cannas est, et in conspectu Poenum habebant,
Liv. 22, 44, 1:ut in extrema juga ventum, et hostes sub oculis erant,
id. 22, 14, 3:ut Poenus apparuit in collibus, et pauci... adferebant, etc.,
id. 24, 1, 6.—Of repeated past actions, whenever:3.ut quaeque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre,
Caes. B. G. 3, 4.—With plupf.(α).= postquam (rare):(β).ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa,
Ter. Ad. 4, 4, 10:ut ad mare nostrae cohortes excubuerant, accessere subito prima luce Pompejani,
Caes. B. C. 3, 63.—In epistolary style = the Engl. perf.:(γ).litteras scripsi... statim ut tuas legeram (= litteras nunc scribo, ut tuas legi),
Cic. Att. 2, 12, 4:ut Athenas a. d. VII. Kal. Quinct. veneram, exspectabam ibi jam quartum diem Pomptinium (= ut veni, exspecto),
id. ib. 5, 10, 1.—Of repeated past actions, whenever:4.ut cujusque sors exciderat... alacer arma capiebat,
Liv. 21, 42, 3 dub.:ut quisque istius animum offenderat, in lautumias statim coniciebatur,
Cic. Verr. 2, 5, 55, § 143:ut quidque ego apprehenderam, statim accusator extorquebat e manibus,
id. Clu. 19, 52:ut cuique erat locus attributus, ad munitiones accedunt,
Caes. B. G. 7, 81; cf.:ut quisque arma ceperat... inordinati in proelium ruunt,
Liv. 23, 27, 5.—With ita as correl.:ut enim quisque contra voluntatem ejus dixerat, ita in eum judicium de professione jugerum postulabatur,
Cic. Verr. 2, 3, 15, § 39.—With fut. perf., or, in oblique discourse, plupf. subj.:C.neque, ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,
Cic. Or. 2, 34, 146:traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum... victoriam de Veientibus dari,
Liv. 5, 15, 11 (for ut after simul, v. simul, VI.).—Introducing substantive clauses, that; always with subj. (cf. ut as interrog. adverb in dependent clauses, I. A. 3. supra).1.In object clauses.a.In clauses which, if independent, would take the imperative mood, often rendered by the Engl. infinitive.(α).After verbs denoting [p. 1942] to wish, request, pray, demand, or invite:(β).malim istuc aliis ita videatur quam uti tu, soror, te collaudes,
Plaut. Poen. 5, 4, 18:equidem mallem ut ires,
Cic. Att. 1, 16, 8:equidem vellem ut pedes haberent (res tuae),
id. Fam. 7, 31, 2:volo uti mihi respondeas num quis, etc.,
id. Vatin. 7, 17:precor (deos) ut his infinitis nostris malis contenti sint,
id. Q. Fr. 1, 3, 9:postulo ut ne quid praejudicati afferatis,
id. Clu. 2, 5:petebant uti equites praemitterent,
Caes. B. G. 4, 11:tibi instat Hortensius ut eas in consilium,
Cic. Quint. 10, 34:hoc ut aliquando fieret, instabat,
Sen. Clem. 2, 1, 2:illum Dolabellae dixisse (= eum rogasse) ut ad me scriberet (= me rogaret), ut in Italiam quam primum venirem,
Cic. Att. 11, 7, 2:cupio ut quod nunc natura et impetus est, fiat judicium,
Sen. Clem. 2, 2, 2:senectutem ut adipiscantur omnes optant,
Cic. Lael. 2, 4:exigo a me, non ut optimis par sim, sed ut malis melior,
Sen. Vit. Beat. 17, 3.—With ut ne = ne:Trebatio mandavi, ut, si quid te eum velles ad me mittere, ne recusaret,
Cic. Fam. 4, 1, 2; Tac. H. 4, 58 fin. —Also without verb, like utinam, to express a wish;esp. in imprecations (ante-class.): ut te cum tua Monstratione magnus perdat Juppiter,
Ter. Ad. 4, 6, 2:ut illum di deaeque perdant,
id. Eun. 2, 3, 10; id. Heaut. 4, 6, 6.—After verbs expressing or implying advice, suggestion, or exhortation:(γ).ego vos hortari tantum possum ut, etc.,
Cic. Lael. 5, 17:quod suades ut ad Quinctium scribam, etc.,
id. Att. 11, 16, 4:tibi auctor sum ut eum tibi ordinem reconcilies,
id. Fam. 1, 9, 26:censeo ut iter reliquum conficere pergas,
I propose, id. Or. 2, 71, 200; Caes. B. C. 1, 2; Liv. 30, 40, 4:dixeram a principio ut sileremus,
I had advised, Cic. Brut. 42, 157:Pompejum monebat ut meam domum metueret,
id. Sest. 64, 133:equidem suasi ut Romam pergeret,
id. Att. 16, 8, 2:M. Messalae et ipsi Attico dixit ut sine cura essent,
exhorted, id. ib. 16, 16, A, 5.—After verbs expressing resolution or agreement to do something:(δ).rus ut irem jam heri constitiveram,
Plaut. Ps. 1, 5, 136:decrevistis ut de praemiis militum primo quoque tempore referretur,
Cic. Phil. 5, 2, 4:constitueram ut pridie Idus Aquini manerem,
id. Att. 16, 10, 1:statuunt ut decem millia hominum in oppidum submittantur,
Caes. B. G. 7, 21:Hasdrubal paciscitur cum Celtiberorum principibus ut copias inde abducant,
Liv. 25, 33, 3:illos induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exuli proderent (patriam),
id. 2, 5, 7; 27, 9, 9; 42, 25, 11:ut ne plebi cum patribus essent conubia sanxerunt,
Cic. Rep. 2, 27, 63:servitia urbem ut incenderent conjurarunt,
Liv. 4, 45, 1.—After verbs of command or prohibition:(ε).imperat Laelio ut per collis circumducat equites,
Liv. 28, 33, 11:illud praecipiendum fuit ut... diligentiam adhiberemus,
Cic. Lael. 16, 60:M. Aemilio senatus negotium dat ut Patavinorum seditionem comprimeret,
Liv. 41, 27, 3:consul edicere est ausus ut senatus ad vestitum rediret,
Cic. Pis. 8, 18:jubet sententiam ut dicant suam,
Plaut. Am. 1, 1, 50:hic tibi in mentem non venit jubere ut haec quoque referret,
Cic. Verr. 2, 4, 12, § 28.—With ne:iis praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitteret, quam ipse esset remissus,
Nep. Them. 7, 3.—Verbs expressing permission:b.atque ille legem mihi de XII. tabulis recitavit quae permittit ut furem noctu liceat occidere,
Cic. Tull. 20, 47:concedo tibi ut ea praetereas quae, etc.,
id. Rosc. Am. 19, 54:dabis mihi hanc veniam ut eorum... auctoritatem Graecis anteponam,
id. de Or. 1, 6, 23:ille tibi potestatem facturus est ut eligas utrum velis,
id. Div. in Caecil. 14, 45:illud natura non patitur ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus,
id. Off. 3, 5, 22.—In dependent clauses implying an aim or end.(α).After verbs denoting direction and inclination of the mind, care, purpose, intention, or striving:(β).ut plurimis prosimus enitimur,
Cic. Ac. 2, 2, 6:facilior erit ut albam esse nivem probet quam erat Anaxagoras,
he will be more inclined, disposed, id. ib. 2, 36, 117: ne ille longe aberit ut argumento credat philosophorum, far remote from believing = not inclined, id. ib. 2, 47, 144: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, quis huic ignoscat si, who undertakes to correct, id. Verr. 2, 3, 1, § 2:navem idoneam ut habeas diligenter videbis,
care, id. Fam. 16, 1, 2:ille intellexit id agi atque id parari ut filiae suae vis afferretur,
id. Verr. 2, 1, 26, § 67:pater potuit animum inducere ut naturam ipsam vinceret,
id. Rosc. Am. 19, 53:cum senatus temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam,
id. Rep. 2, 12, 23:equidem ut honore dignus essem, maxime semper laboravi,
id. Planc. 20, 50:omni contentione pugnatum est ut lis haec capitis existimaretur,
id. Clu. 41, 116:omnis spes ad id versa ut totis viribus terra adgrederentur,
Liv. 24, 34, 12:omnis cura solet in hoc versari, semper ut boni aliquid efficiam dicendo,
Cic. de Or. 2, 75, 306:se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur,
Liv. 4, 2, 8; 2, 34, 11.—Verbs of effecting:(γ).nec potui tamen Propitiam Venerem facere uti esset mihi,
Plaut. Poen. 2, 6:prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem,
Cic. Tusc. 1, 47, 112:caritas annonae faciebat ut istuc... tempore magnum videretur,
id. Verr. 2, 3, 92, § 215:sol efficit ut omnia floreant,
id. N. D. 2, 15, 41:potest praestare ut ea causa melior esse videatur,
id. Or. 1, 10, 44:non committam ut tibi ipse insanire videar,
id. Fam. 5, 5, 3:di prohibeant, judices, ut hoc praesidium sectorum existimetur,
id. Rosc. Am. 52, 151:effecisti ut viverem et morerer ingratus,
Sen. Ben. 2, 25, 1:quibus nihil aliud actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,
id. Vit. Beat. 26, 6.—Verbs of obtaining:(δ).Dumnorix a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur,
Caes. B. G. 1, 9:quid assequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt,
what does he gain, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:facile tenuit ut (Chalcidis) portae sibi aperirentur,
Liv. 35, 51, 6:vicerunt tribuni ut legem perferrent,
id. 4, 25, 13.—Verbs of inducing and compelling:(ε).nec ut omnia quae praescripta sunt defendamus necessitate ulla cogimur,
Cic. Ac. 2, 3, 8:civitati persuasit ut de finibus suis exirent,
Caes. B. G. 1, 2:exspectatione promissi tui moveor ut admoneam te,
Cic. Fam. 9, 8, 1:Parhedrum excita ut hortum ipse conducat,
id. ib. 16, 18, 2:ille adduci non potest ut... ne lucem quoque hanc eripere cupiat, etc.,
id. Rosc. Am. 52, 150:impellit alios avaritia, alios iracundia ut levem auditionem pro re comperta habeant,
Caes. B. G. 7, 42:ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me vox tua maxime compulit,
Sen. Clem. 2, 1, 1.—After verbs implying duty, right, rule, condition, or possibility:c.cum mihi ne ut dubitem quidem relinquatur,
not even the possibility of doubt, Cic. Ac. 2, 38, 119:obsides inter se dent, Sequani ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii ut sine maleficio transeant,
Caes. B. G. 1, 9:se ita a majoribus didicisse ut magis virtute quam dolo contenderent,
id. ib. 1, 13:mea lenitas hoc exspectavit ut id quod latebat erumperet,
Cic. Cat. 2, 12, 27:(natura) nobis insculpsit in mentibus, ut eos (deos) aeternos et beatos haberemus,
id. N. D. 1, 17, 45:hoc mihi Metellus non eripuit, hoc etiam addidit ut quererer hoc sociis imperari,
he gave the additional right, id. Verr. 2, 2, 68, § 164:ut vero conloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero liceat, quanti tandem aestimatis?
the privilege of conversing, id. Tusc. 1, 41, 98:respondet Socrates sese meruisse ut amplissimis honoribus decoraretur,
id. Or. 1, 54, 272:meruit ut suspendatur,
Sen. Ep. 7, 5:quia enim non sum dignus prae te ut figam palum in parietem,
Plaut. Mil. 4, 4, 4.—So after dignus, Liv. 24, 16, 19; Quint. 8, 5, 12.—After verbs of fearing, where ut implies a wish contrary to the fear; that not:d.rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere se dicebant,
Caes. B. G. 1, 39:vereor ut satis diligenter actum sit in senatu de litteris meis,
Cic. Att. 6, 4, 2:verebar ut redderentur,
id. Fam. 12, 19, 1:sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor ut Dolabella ipse satis nobis prodesse possit,
id. ib. 14, 14, 1:veretur Hiempsal ut foedus satis firmum sit,
id. Leg. 2, 22, 58:timeo ut sustineas,
id. Fam. 14, 2, 3:o puer, ut sis vitalis, metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat,
Hor. S. 2, 1, 60.— So sometimes after video, with weakened force: vide ut sit, nearly = perhaps it is not (cf. Roby, Gr. 2, p. 280): considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae;si enim non sunt, videndum est, ut honeste vos esse possitis,
Cic. Fam. 14, 14, 1.—Very rarely ut stands for ne after verbs of fearing:quia nihil minus, quam ut egredi obsessi moenibus auderent, timeri poterat,
Liv. 28, 22, 12 Weissenb. ad loc.:ut ferula caedas meritum... non vereor,
Hor. S. 1, 3, 120 Jan. and Orell. ad loc. —In interrogative clauses represented as untrue, rejecting a supposition or thought with indignation (nearly = fierine potest ut):2.me ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum?
Plaut. Pers. 1, 3, 52:te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas?
Cic. Cat. 1, 9, 22:egone ut te interpellem?
id. Tusc. 2, 18, 42:pater ut in judicio capitis obesse filio debeat?
id. Planc. 13, 31:egone ut prolis meae fundam cruorem?
Sen. Med. 927.—In subject clauses, with impersonal predicates.a.With a predicate adjective.(α).With the idea of rule, duty, etc.:(β).id arbitror Adprime in vita utile esse, ut ne quid nimis,
Ter. And. 1, 1, 34:reliquum est ut de Catuli sententia dicendum videatur,
Cic. Imp. Pomp. 20, 59:praeclarum est et verum ut eos qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus,
id. Tusc. 3, 29, 73:ergo hoc sit primum ut demonstremus quem imitetur,
id. de Or. 2, 22, 90:proximum est ut doceam, etc.,
id. N. D. 2, 29, 73:extremum est ut te orem, etc.,
id. Fam. 4, 13, 7:ei (Dionysio) ne integrum quidem erat ut ad justitiam remigraret,
permission, id. Tusc. 5, 21, 62. —With predicates, aequum est, par (anteclass. and rare):aequom videtur tibi ut ego alienum quod est Meum esse dicam?
Plaut. Rud. 4, 7, 4:non par videtur... praesente ibus una paedagogus ut siet,
id. Bacch. 1, 2, 31.—In clauses expressing result and consequence:(γ).magnificum illud etiam et gloriosum ut Graecis de philosophia litteris non egeant, illud,
that result of my labors, Cic. Div. 2, 2, 5:consentaneum est huic naturae ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam,
id. Fin. 3, 20, 68. —In clauses represented as real, true, false, certain, or probable (where the acc. and inf. might be used):b.concedetur verum esse ut bonos boni diligant,
Cic. Lael. 14, 50: sin autem illa veriora ut idem interitus animorum et corporum, etc., id. ib 4, 14; cf.:concedant ut hi viri boni fuerin (= concedant vere factum esse ut, etc.),
id. ib. 5, 18:si verum est ut populus Romanus omnis gentes virtute superarit, etc.,
Nep. Hann. 1, 1:de ipso Roscio potest illud quidem esse falsum ut circumligatus fuerit, angui,
Cic. Div. 2, 31, 66:non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit aut humanitatem,
id. Rosc. Am. 41, 121:deos verisimile est ut alios indulgentius tractent propter parentis, alios propter futuram posterorum indolem,
Sen. Ben. 4, 32, 1; so,rarum est ut,
Quint. 3, 19, 3:quid tam inusitatum quam ut, etc.,
Cic. Imp. Pomp. 21, 62.—And after potius:multi ex plebe spe amissa potius quam ut cruciarentur... se in Tiberim praecipitaverunt,
Liv. 4, 12, 11.—With predicate nouns.(α).Expressing the idea of a verb which would require an object clause, with ut:(β).quoniam ut aliter facias non est copia,
Plaut. Merc. 5, 4, 30:Romano in hostico morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret,
Liv. 6, 31, 7:vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint,
Cic. Planc. 2, 5:consensus fuit senatus ut mature proficisceremur (= decretum est a senatu),
id. Fam. 3, 3, 1:fuit hoc sive meum, sive rei publicae fatum ut in me unum omnis illa inclinatio temporum incumberet,
ordained by fate, id. Balb. 26, 58:tempus est ut eamus ad forum,
Plaut. Mil. 1, 1, 72:dicasque tempus maximum esse ut eat,
id. ib. 4, 3, 9:primum est officium ut homo se conservet in naturae statu,
Cic. Fin. 3, 6, 20:ejus culturae hoc munus est ut efficiat, etc.,
id. ib. 4, 14, 38:caput illud est ut Lyconem recipias in necessitudinem tuam,
duty, id. Fam. 13, 19, 3; so,caput est ut, etc.,
id. de Or. 1, 19, 87:fuit hoc quoddam inter Scipionem et Laelium jus ut Scipio Laelium observaret parentis loco,
id. Rep. 1, 12, 18:mea ratio in dicendo haec esse solet ut boni quod habeat id amplectar,
id. de Or. 2, 72, 292; so,ratio est ut,
id. Verr. 1, 11, 34: est mos hominum ut [p. 1943] nolint eundem pluribus excellere, id. Brut. 21, 84:est hoc Gallicae consuetudinis ut, etc.,
Caes. B. G. 4, 5.—Expressing result and consequence:c.est hoc commune vitium in magnis liberisque civitatibus ut invidia gloriae comes sit,
Nep. Chabr. 3, 3.—With impersonal verbs.(α).Including the idea of a verb requiring an object clause, with ut:(β).convenit, victi utri sint eo proelio, urbem, agrum... seque uti dederent,
Plaut. Am. 1, 1, 71:mihi cum Dejotaro convenit ut ille in meis castris esset,
Cic. Att. 6, 1, 14:placitum est ut in aprico loco considerent,
id. Rep. 1, 12, 18:postea mihi placuit ut, etc.,
id. Or. 1, 34, 155:ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset,
id. Sen. 6, 16.—So after fit, it happens:fit ut natura ipsa ad ornatius dicendi genus incitemur,
Cic. Or. 2, 83, 338:potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior,
it may be that, id. Att. 8, 3, 6; id. Ac. 2, 11, 36; id. Verr. 2, 2, 77, § 190.—So with accidit, evenit, contigit: accidit... ut illo itinere veniret Lampsacum,
Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63; so id. Imp. Pomp. 9, 25:sed tamen hoc evenit ut in vulgus insipientium opinio valeat,
id. Tusc. 2, 26, 63:utinam Caesari contigisset ut esset optimo cuique carissimus,
id. Phil. 5, 18, 49.—Denoting consequence:(γ).ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile,
Cic. Off. 2, 3, 10:sequitur ut dicamus quae beneficia danda sint et quemadmodum,
Sen. Ben. 1, 11, 1:sequitur ut causa ponatur,
Cic. Or. 2, 81, 331.—Est, in the meaning fit, or causa est:3.est ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi,
it is a fact that, Cic. Or. 2, 36, 152:non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri,
there is no reason for wondering, id. Div. 1, 56, 128:quando fuit ut quod licet non liceret?
id. Cael. 20, 48; so, in eo est ut, prope est ut, to be on the point of, to be near to:jam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,
Liv. 8, 27, 3:cum jam in eo esset ut comprehenderetur,
Nep. Paus. 5, 1; id. Milt. 7, 3:jam prope erat ut ne consulum quidem majestas coerceret iras hominum,
Liv. 2, 23, 14:prope est ut lamentationem exigat,
Sen. Clem. 2, 6, 4.— Here belongs the circumlocution of the periphrastic future by futurum esse or fore, with ut; generally in the inf.:arbitrabar fore ut lex de pecuniis repetundis tolleretur,
Cic. Verr. 1, 14, 41.—Very rarely in the indic.:futurum est ut sapiam,
Sen. Ep. 117, 29.—In attributive clauses, dependent on nouns not belonging to the predicate.a.With the idea of resolve, etc.:b.vicit sententia ut mitterentur coloni,
Liv. 9, 26, 4:sententiam dixit (= censuit) ut judicum comitia haberentur,
Cic. Q. Fr. 2, 1, 2; id. Fam. 4, 4, 5; id. Tusc. 5, 41, 119; id. Leg. 3, 15, 33.—Of agreement:c.fide accepta ut remitterent eum,
Liv. 24, 48, 8. —Of law, rule, etc.:d.praetores rogationem promulgarunt ut omnes regiae stirpis interficerentur,
Liv. 24, 25, 10:senatus consultum factum est ut M. Fulvius litteras extemplo ad consulem mitteret,
id. 35, 24, 2:haec ei est proposita condicio ut aut juste accusaret aut acerbe moreretur,
Cic. Clu. 14, 42:Suevi in eam se consuetudinem induxerunt ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus,
Caes. B. G. 4, 1.—Of duty:e.jusjurandum poscit ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent,
Caes. B. G. 8, 6. —Of purpose, inclination, etc.:f.vobis dent di mentem oportet ut prohibeatis, etc.,
make you inclined, Liv. 6, 18, 9:causa mihi fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem,
Cic. Fin. 3, 2, 8:confectio tabularum hanc habet vim (= efficit) ut quidquid fingatur aut non constet, appareat,
id. Font. 2, 3.—Of effect, result, etc.:4.fuit ista quondam virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam hostem everterent,
Cic. Cat. 1, 1, 3:habet hoc virtus ut viros fortis species ejus et pulchritudo etiam in hoste posita delectet,
id. Pis. 32, 81:damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur,
Caes. B. G. 1, 4.—In clauses of manner, that, so that.a.With ita, sic, adeo, tantus, talis, or tam as antecedent (v. hh. vv.;b.anteclass. ut qui = ut): Adeon' me fungum fuisse ut qui illi crederem?
Plaut. Bacch. 2, 3, 49.—With is or hic as antecedent: eos deduxi testes et eas litteras deportavi ut de istius facto dubium esse nemini possit, Cic. Verr. 2, 4, 42, § 91:c.ejusmodi res publica debet esse ut inimicus neque deesse nocenti possit, neque obesse innocenti (ejusmodi = talis),
id. ib. 2, 3, 69, §162: eo perducam servum ut in multa liber sit,
Sen. Ben. 3, 19, 2:non eo loco res humanae sunt ut vobis tantum otii supersit,
id. Vit. Beat. 27, 6:haec aequitas in tuo imperio fuit, haec praetoris dignitas ut servos Siculorum dominos esse velles,
Cic. Verr. 2, 3, 38, § 87:hoc jure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat,
id. ib. 2, 2, 27, § 65.—Without antecedents, so that:d.cujus aures clausae veritati sunt ut ab amico verum audire nequeat, hujus salus desperanda est,
Cic. Lael. 24, 90:in virtute multi sunt ascensus, ut is maxima gloria excellat qui virtute plurimum praestet,
id. Planc. 25, 60:mons altissimus impendebat ut perpauci prohibere possent,
Caes. B. G. 1, 6:accessit quod Domitius Heraclea iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompejo videretur,
id. B. C. 3, 79:pecunia a patre exacta crudeliter, ut divenditis omnibus bonis aliquamdiu trans Tiberim veluti relegatus viveret,
Liv. 3, 13, 10:fama Gallici belli pro tumultu valuit ut et dictatorem dici placeret,
id. 8, 17, 6:nihilo minus... magnas percipiendum voluptates, ut fatendum sit, etc.,
Sen. Vit. Beat. 12, 1.—Idiomat. with non.(α).Ut non, when the principal sentence is negative, without: non possunt una in civitate multi rem ac fortunam amittere ut non plures secum in eandem trahant calamitatem, without dragging, etc., Cic. Imp. Pomp. 7, 19:(β).flaminem Quirinalem neque mittere a sacris neque retinere possumus ut non deum aut belli deseramus curam,
Liv. 24, 8, 10:non ita fracti animi civitatis erant ut non sentirent, etc.,
id. 45, 25, 12:nusquam oculi ejus flectentur ut non quod indignentur inveniant,
Sen. Ira, 2, 7, 2:ajunt, nec honeste quemquam vivere ut non jucunde vivat, nec jucunde ut non honeste quoque,
id. Vit. Beat. 6, 3:nemo in eo quod daturus es gratiam suam facere potest ut non tuam minuat,
id. Ben. 2, 4, 3; cf. also: ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius;neque enim est conferenda (= ut omittam conferre),
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 45.—Non ut, followed by sed quod, causal (= non quod, sed quod;e.rare): earum exempla tibi misi non ut deliberarem reddendaene essent, sed quod non dubito, etc.,
not that... but because, Cic. Att. 14, 17, 4:haec ad te scribo non ut queas tu demere solitudinem, sed, etc.,
id. ib. 11, 15, 3.—Followed by sed ut:benigne accipe (beneficium): rettulisti gratiam, non ut solvisse te putes, sed ut securior debeas,
Sen. Ben. 2, 35, 5; and in reversed order: quorsum haec praeterita? Quia sequitur illud, etc.;non ut eas res causam adferrent amoris,
Cic. Fat. 15, 35.—Rarely nedum ut, in the sense of nedum alone, much less that, not to mention that (mostly post-class.; cf.Zumpt, Gram. § 573): ne voce quidem incommoda, nedum ut illa vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem,
Liv. 3, 14, 6 Weissenb. ad loc.:quando enim... fama in totam urbem penetrat? nedum ut per tot provincias innotescat,
Tac. Or. 10.—Conditional or concessive.(α).Granting that ( for argument's sake):(β).quod ut ita sit—nihil enim pugno—quid habet ista res aut laetabile aut gloriosum?
Cic. Tusc. 1, 21, 49:sed ut haec concedantur, reliqua qui tandem intellegi possunt?
id. N. D. 3, 16, 41:ut tibi concedam hoc indignum esse, tu mihi concedas necesse est, etc.,
id. Clu. 53, 146:quae, ut essent vera, conjungi debuerunt,
id. Fin. 4, 15, 40:quae natura ut uno consensu juncta sit et continens... quid habere mundus potest cum thesauri inventione conjunctum?
id. Div. 2, 14, 33:nihil est prudentia dulcius, quam, ut cetera auferat, adfert certe senectus,
id. Tusc. 1, 39, 94.—Even if, although:(γ).qui (exercitus) si pacis... nomen audiverit, ut non referat pedem, insistet certe,
Cic. Phil. 12, 3, 8:ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet actionem? etc.,
id. Ac. 2, 34, 108:ut quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellant non reperies,
id. de Or. 2, 4, 18:ut enim neminem alium nisi T. Patinam rogasset, scire potuit, illo ipso die a Milone prodi flaminem,
id. Mil. 17, 46: verum ut hoc non sit, tamen praeclarum spectaculum mihi propono, id. Att. 2, 15; id. Leg. 1, 8, 23; id. Fat. 5, 9; id. Verr. 2, 3, 64, § 151; 2, 1, 45, § 117; id. Planc. 25, 62:qui, ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare didici,
Liv. 36, 7, 20:neque equites armis equisque salvis tantum vim fluminis superasse verisimile est, ut jam Hispanos omnes inflati travexerint utres,
id. 21, 47, 5:at enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos, Romani?
id. 34, 32, 13:ut jam Macedonia deficiat,
id. 42, 12, 10:cum jam ut virtus vestra transire alio possit, fortuna certe loci hujus transferri non possit,
id. 5, 54, 6; 22, 50, 2; cf.:ac jam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum navibus posse,
Caes. B. G. 3, 9:ut desint vires tamen est laudanda voluntas,
Ov. P. 3, 4, 79:ut dura videatur appellatio, tamen sola est,
Quint. 3, 8, 25; 6, prooem. 15.—Ut maxime = si maxime:quaere rationem cur ita videatur: quam ut maxime inveneris... non tu verum testem habere, sed eum non sine causa falsum testimonium dicere ostenderis,
Cic. Ac. 2, 25, 81.—With nihilominus:quae (res) nihilominus, ut ego absim, confici poterunt,
Cic. Fam. 10, 2, 2.—Provided that:5.ambulatiuncula, ut tantum faciamus quantum in Tusculano fecimus, prope dimidio minoris constabit isto loco,
Cic. Att. 13, 39, 2: dabo egenti, sed ut ipse non egeam;succurram perituro, sed ut ipse non peream,
Sen. Ben. 2, 15, 1.—In clauses of purpose (final clauses; distinguished from object clauses with ut; v. C. 1., in which the verb itself contains the idea of purpose, the clause completing the idea of the verb), in order that, so that, so as to.a.In gen.:b.quin voco, ut me audiat, nomine illam suo?
Plaut. Rud. 1, 4, 17:haec acta res est uti nobiles restituerentur in civitatem,
Cic. Rosc. Am. 51, 149:intellego, tempus hoc vobis divinitus datum esse ut odio... totum ordinem liberetis,
id. Verr. 1, 15, 43:Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit uti eos testes suae quisque virtutis haberet,
Caes. B. G. 1, 52.—And with ut ne, instead of ne, lest:id ut ne fiat, haec res sola est remedio,
Ter. Eun. 3, 1, 49; v. 1. ne, I. B. 4. a.—Very rarely, ut non for ne, expressing a negative purpose:ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem quantum valeat (= ut praeteream),
Cic. Imp. Pomp. 15, 44; cf. d. a fin. supra.—Esp., after certain antecedents.(α).After id, for the purpose (ante-class.):(β).id huc reverti uti me purgarem tibi,
Plaut. Am. 3, 2, 28.—After idcirco:(γ).idcirco amicitiae comparantur ut commune commodum mutuis officiis gubernetur,
Cic. Rosc. Am. 38, 111:legum idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus,
id. Clu. 53, 146; id. Rosc. Am. 47, 137.—After ideo and eo:(δ).non ideo Rhenum insedimus ut Italiam tueremur, sed ne quis, etc.,
Tac. H. 4, 73:Marionem ad te eo misi ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut, etc.,
Cic. Fam. 16, 1, 1.—After ad eam rem, ad hoc, in hoc:(ε).ad eam rem vos delecti estis ut eos condemnaretis quos sectores jugulare non potuissent?
Cic. Rosc. Am. 52, 151:praebere se facilem ad hoc ut quem obligavit etiam exsolvi velit?
Sen. Ben. 2, 17, 6:homo natus in hoc ut mores liberae civitatis Persica servitute mutaret,
id. ib. 2, 12, 2.—After ea mente, hac mente:(ζ).navis onerarias Dolabella ea mente comparavit ut Italiam peteret,
Cic. Fam. 12, 14, 1:hac mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Ajunt,
Hor. S. 1, 1, 30.—After potius quam:c.potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat,
Liv. 6, 28, 8:potius quodcumque casus ferat passuros, quam ut sprevisse Tarentinos videantur,
id. 9, 14, 8.—Idiomat.(α).With the principal predicate, referring to the conception of the writer, understood; mostly parenthet. = the Engl. inf.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, to be brief, etc., Cic. Caecin. 6, 17:(β).ecquid tibi videtur, ut ad fabulas veniamus, senex ille Caecilianus minoris facere filium rusticum?
to come to the drama, id. Rosc. Am. 16, 46:reliquum judicium de judicibus, et, vere ut dicam, de te futurum est,
to tell the truth, id. Verr. 2, 5, 69, § 177:Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit,
to say the least, id. Mur. 40, 87: ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae [p. 1944] querar, hoc tibi respondeo, etc., not to complain of that time, etc., id. Caecin. 33, 95: quae cum se disposuit, et partibus suis consensit, et, ut ita dicam concinuit, summum bonum tetigit, and, so to speak, chimes in, etc., Sen. Vit. Beat. 8, 5:ecce— ut idem in singulos annos orbis volveretur —Hernici nuntiant Volscos et Aequos reficere, etc.,
Liv. 3, 10, 8.—Satis ut, enough to (lit. enough for the purpose of):(γ).satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casus timerent,
disasters large enough to make them afraid, Caes. B. C. 3, 10.—Quam ut after comparatives, too much to:quod praeceptum, quia major erat quam ut ab homine videretur, idcirco adsignatum est deo,
too great to come from man, Cic. Fin. 5, 16, 44:quis non intellegit, Canachi signa rigidiora esse quam ut imitentur veritatem?
id. Brut. 18, 70:clarior res erat quam ut tegi ac dissimulari posset,
too clear to be covered up, Liv. 26, 51, 11:potentius jam id malum apparuit quam ut minores per magistratus sedaretur,
id. 25, 1, 11:est tamen aliquis minor quam ut in sinu ejus condenda sit civitas,
Sen. Ben. 2, 16, 2. -
47 Gut [2]
Gut, das, I) etwas Gutes u. Treffliches, das uns zuteil wird: bonum. – das höchste G., summum bonum; ultimum od. finis bonorum: die Güter der Erde, externa bona; res externae oder humanae. – II) Besitz, Vermögen, gew. im Plur. die Güter: bona, ōrum,n. pl. (z.B. patria). – fortunae (Glücksgüter); verb. bona ac fortunae. – Gut und Blut für das Vaterland opfern, non modo pecuniam, sed vitam etiam profundere pro patria. – III) = Landgut, w. s.
-
48 fruor
frŭor, fructus ( perf. fruitus est, Dig. 7, 4, 29:I.fruiti sumus,
Sen. Ep. 93, 7:fructus sum,
Vell. 2, 104, 3; Lucr. 3, 940; v. Neue, Formenl. 2, 562; part. fut. fruiturus, v. in the foll.; imp. FRVIMINO, Inscr. Orell. 3121; as famino from fari, see below, II.), 3, v. dep. n. [for frugvor, from the root FRVG, of fruges, fructus; Goth. bruk-jan; Germ. brauchen, to use], to derive enjoyment from a thing, to enjoy, delight in (with a more restricted signif. than uti, to make use of a thing, to use it; cf.:Hannibal cum victoria posset uti, frui maluit, relictaque Roma Campaniam peragrare,
Flor. 2, 6, 21:tu voluptate frueris, ego utor: tu illam summum bonum putas, ego nec bonum,
Sen. Vit. Beat. 10 fin.; cf.:id est cujusque proprium quo quisque fruitur atque utitur,
Cic. Fam. 7, 30, 2). Constr. with abl.; less freq. with acc. or absol.In gen.(α).With abl., Plaut. As. 5, 2, 68:(β).utatur suis bonis oportet et fruatur, qui beatus futurus est,
Cic. N. D. 1, 37, 103; cf.:plurimis maritimis rebus fruimur atque utimur,
id. ib. 2, 60, 152:commoda, quibus utimur, lucemque, qua fruimur,
id. Rosc. Am. 45, 131:aevo sempiterno,
id. Rep. 6, 13; cf.:immortali aevo,
Lucr. 2, 647:vitā,
Cic. Clu. 61, 170; id. Cat. 4, 4, 7; Sall. C. 1, 3; Tac. A. 16, 17; Sen. Ep. 61, 2:omnibus in vita commodis una cum aliquo,
Caes. B. G. 3, 22, 2:voluptatibus,
Cic. Rep. 3, 12; v. infra:optimis rebus,
Phaedr. 4, 24, 9:gaudio,
Ter. Hec. 5, 4, 2:meo amore,
Prop. 2, 1, 48; cf.thalamis,
Ov. F. 3, 554:etiam his, quae nec cibo nec poculo sunt, frui dicimur, etc.,
Donat. ad Ter. Eun. 4, 7, 46:recordatione nostrae amicitiae,
Cic. Lael. 4, 15:usu alicujus et moribus,
id. ib. 9, 32:securitate (animus),
id. ib. 13, 44:timore paventum,
Sil. 12, 566; cf.poenă,
Mart. 8, 30, 3:quod (genus vitae), virtute fruitur,
Cic. Fin. 4, 6, 15 Madv. N. cr. al.:quo (spectaculo) fructus sum,
Vell. 2, 104, 3:omnium rerum cognitione fructi sumus,
Sen. Ep. 93 med.:non meo nomine, sed suo fructus est emptor,
Dig. 7, 4, 29:mundo,
Manil. 1, 759:eum esse beatum, qui praesentibus voluptatibus frueretur confideretque se fruiturum aut in omni aut in magna parte vitae,
Cic. Tusc. 3, 17, 38.—Of personal objects, to enjoy one's society:neque te fruimur et tu nobis cares,
Cic. Att. 2, 1, 4:Attico,
Nep. Att. 20:ut sinat Sese alternas cum illo noctes hac frui,
Plaut. As. 5, 2, 68:cara conjuge,
Tib. 3, 3, 32:viro,
Prop. 2, 9, 24.—With acc.:(γ).pabulum frui occipito,
Cato, R. R. 149, 1: ea, quae fructus cumque es, periere profusa, Lucr. 3, 940:meo modo ingenium frui,
Ter. Heaut. 2, 4, 21.—In the part. fut. pass. (only so in class. prose):permittitur infinita potestas innumerabilis pecuniae conficiendae de vestris vectigalibus, non fruendis sed alienandis,
Cic. Agr. 2, 13, 33; cf. id. Fin. 1, 1, 3:nobis haec fruenda relinqueret, quae ipse servasset,
id. Mil. 23, 63:ejus (voluptatis) fruendae modus,
id. Off. 1, 30, 106:justitiae fruendae causa,
id. ib. 2, 12, 41:agro bene culto nihil potest esse nec usu uberius nec specie ornatius: ad quem fruendum non modo non retardat, verum etiam invitat senectus,
id. de Sen. 16, 57:quem (florem aetatis) patri Hannibalis fruendum praebuit,
Liv. 21, 3, 4:res fruenda oculis,
id. 22, 14, 4.—Absol.:II.satiatis et expletis jucundius est carere quam frui,
Cic. de Sen. 14, 47:datur: fruare, dum licet,
Ter. Heaut. 2, 3, 104:quae gignuntur nobis ad fruendum,
Cic. Leg. 2, 7, 16; cf.:di tibi divitias dederant artemque fruendi,
Hor. Ep. 1, 4, 7:fruebamur, cum, etc.,
were delighted, Plin. Pan. 34, 4.—In partic., jurid. t. t., to have the use and enjoyment of a thing, to have the usufruct:quid? si constat, hunc non modo colendis praediis praefuisse, sed certis fundis patre vivo frui solitum esse?
Cic. Rosc. Am. 15, 44:EVM AGRVM POSIDERE FRVIQVE VIDETVR OPORTERE,
Inscr. Orell. 3121 (A. U. C. 637); cf.: AGRVM POSIDEBVNT FRVENTVRQVE, ib.: AGRVM NEI HABETO NIVE FRVIMINO, ib.; and:QVOD ANTE K. IAN. FRVCTI SVNT ERVNTQVE VECTIGAL, ib.: ut censores agrum Campanum fruendum locarent,
Liv. 27, 11, 8; cf. id. 32, 7, 3:qui in perpetuum fundum fruendum conduxerunt a municipibus, etc.,
Dig. 6, 3, 1; cf. Ter. Ad. 5, 8, 27. -
49 honestiores
I.Regarded with honor, enjoying respect or consideration, honored, distinguished, honorable, respectable, noble, = honoratus:1.qui me honore honestiorem fecit,
Plaut. Capt. 2, 3, 32: cum honos sit praemium virtutis judicio studioque civium delatum ad aliquem;qui eum sententiis, qui suffragiis adeptus est, is mihi et honestus et honoratus videtur, etc.,
Cic. Brut. 81, 281:satis honestam honoratamque imaginem fore,
Liv. 36, 40, 9: magnus atque honestus, Brut. et Cass. ap. Cic. Fam. 11, 3, 4; cf.:salvi et honesti,
id. ib. 11, 2, 2:honestus homo et nobilis,
Cic. Mur. 36, 75:cum honesto aliquo homine,
id. Fam. 16, 9, 4:amplae et honestae familiae,
illustrious and honorable families, id. Mur. 7, 15; cf.: homines honestis parentibus ac majoribus nati, id. Fragm. ap. Quint. 11, 1, 85:bonis parentibus atque honesto loco natus,
id. Tusc. 5, 20, 58:cum Sabinas honesto ortas loco virgines rapi jussit,
id. Rep. 2, 7:loco natus honesto,
Caes. B. G. 5, 45, 2:Polla, Nursiae honesto genere orta,
Suet. Vesp. 1:equite Romano in primis honesto et ornato,
distinguished, eminent, Cic. Fam. 13, 14, 1; 13, 31, 1:eques Romanus,
id. ib. 13, 62; cf.:erant complures honesti adulescentes, senatorum filii et ordinis equestris,
Caes. B. C. 1, 51, 3:publicani, homines honestissimi atque ornatissimi,
Cic. de Imp. Pomp. 7, 17:homo honestissimus,
Caes. B. G. 1, 53, 6:milites honestissimi sui generis,
id. B. C. 1, 20, 1:virginis honestae vaticinatione,
Suet. Galb. 9 et saep.:quia deus auctor culpae honestior erat,
Liv. 1, 4, 2:tam grave, tam firmum, tam honestum municipium,
Cic. Fam. 13, 4, 2:honestissimus conventus,
Quint. 1, 2, 9:ut honestiore judicio conflictere?
more honorable, Cic. Quint. 13, 44:dies honestissimus nobis,
id. Fam. 1, 2, 2:atque erit illa mihi mortis honesta dies,
Prop. 3 (4), 21, 34:honesta paupertas,
Vell. 129, 3:omnium honestarum rerum egens,
not able to live suitably to his rank, Sall. J. 14, 17: honestis manibus omnia laetius proveniunt, i. e. of generals (cf. shortly before:ipsorum tunc manibus imperatorum colebantur agri),
Plin. 18, 3, 4, § 19.—As substt.hŏnestĭōres, um, m., men of noble birth:2.qui hominem castraverit... sive is servus sive liber sit, capite punitur: honestiores publicatis bonis in insulam deportantur,
Paul. Sent. 5, 23, 13; 1, 21, 4 sq.;opp. humiliores,
id. ib. 5, 25, 1 sq.; Mos. et Rom. Leg. Coll. 1, 2, 2; 8, 4, 2.—hŏnestum, i, n., honorable conduct, morality, virtue:II.nec honesto quicquam honestius,
Cic. Fin. 4, 7, 25:rigidi servator honesti (Cato),
Luc. 2, 389.Bringing or deserving of honor, honorable, respectable, creditable, worthy, virtuous, decent, proper, becoming.A.In gen.:B.ut (civium vita) opibus firma, copiis locuples, gloria ampla, virtute honesta sit,
Cic. Att. 8, 11, 1:in convivio moderato atque honesto,
id. Mur. 6, 13:aequa et honesta postulatio,
id. Rosc. Am. 2, 7:honestum ac probabile nomen,
id. Caecin. 25, 71; cf.:ut honesta praescriptione rem turpissimam tegerent,
Caes. B. C. 3, 32, 4:causas abeundi quaerat honestas,
Lucr. 4, 1181:certatio,
Cic. Lael. 9, 32:honestam rem actionemve aut non suscipere aut, etc.,
id. ib. 13, 47:res, causa (opp. turpis),
Auct. Her. 1, 3, 5; cf.:honesta res dividitur in rectum et laudabile,
id. 3, 2, 3:hominum honestissimorum testimoniis non credere,
Cic. Verr. 2, 1, 49, § 128; id. Rosc. Am. 6, 16:homines honestissimi,
id. ib. 17, 49:quod omnium sit votum parentum, ut honestiores quam sint ipsi, liberos habeant,
Quint. 1, 1, 82:soror,
virtuous, chaste, Hor. S. 2, 3, 58:vita honestissima,
Cic. Rosc. Am. 17, 48; so in sup.:labor,
Quint. 12, 7, 10:praecepta,
id. 12, 2, 27:testimonia,
id. 5, 11, 37:vitae instituta sic distant, ut Cretes et Aetoli latrocinari honestum putent,
Cic. Rep. 3, 9:honestum quibusdam rapto vivere,
Quint. 3, 7, 24:honestius est de amicorum pecunia laborare quam de sua,
Cic. Fam. 13, 14, 2:ut neque rectum neque honestum sit, nec fieri possit, ut, etc.,
id. Lael. 21, 76:honestum et rectum,
id. ib. 22, 82:honestum id intellegimus, quod tale est, ut, detracta omni utilitate, sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit jure laudari,
id. Fin. 2, 14, 45; cf. id. Inv. 2, 53, 159; id. Leg. 1, 18, 48:si maritus uxorem suam in adulterio deprehensam occidit... non inique aliquid ejus honestissimo calori permittitur, Mos. et Rom. Leg. Coll. 4, 10, 1: mores honestos tradere,
Juv. 6, 239.—As subst.: hŏnestum, i, n., honesty, integrity, virtue (cf.:honor, virtus, etc.): quandoquidem honestum aut ipsa virtus est aut res gesta virtute,
id. Fin. 5, 23, 66; cf.:sive honestum solum bonum est, ut Stoicis placet, sive quod honestum est, id ita summum bonum est, ut, etc.,
id. Off. 3, 3, 13; 1, 4, 14:formam quidem ipsam et tamquam faciem honesti vides,
id. ib. 1, 5, 14:omnis honesti justique disciplina,
Quint. 12, 2, 1:honesti praesens imago,
id. 12, 1, 28:quo (honesto) detracto quid poterit beatum intellegi?
Cic. Tusc. 5, 15, 45:de honesto ac bono,
Quint. 2, 2, 5:honesta ac turpia,
Cic. Leg. 1, 16, 44; 1, 17, 46:honestis similia sunt quaedam non honesta,
id. Ac. 2, 16, 50:in eodem pectore nullum est honestorum turpiumque consortium,
Quint. 12, 1, 4:de honestis, justis, utilibus quaestiones,
id. 3, 6, 41.—Prov.:honesta mors turpi vita potior,
Tac. Agr. 33:imponit finem sapiens et rebus honestis,
Juv. 6, 444:honestus rumor alterum est patrimonium,
Pub. Syr. 217 Rib.—In partic., of personal appearance, noble, fine, handsome, beautiful (mostly poet.):1.ille erat honesta facie et liberali,
Ter. Eun. 4, 4, 15; 2, 1, 24; cf.: ita me di ament, honestus est. id. ib. 3, 2, 21:erat forma praeter ceteras honesta,
id. And. 1, 1, 96:facies,
Suet. Tib. 68:caput,
Verg. A. 10, 133; id. G. 2, 392:asini,
Varr. R. R. 2, 6, 2:(equi),
Verg. G. 3, 81:ager honestior,
Varr. R. R. 1, 4, 2:tunc ora rigantur honestis Imbribus (i. e. lacrimis),
Stat. Th. 2, 234.—As subst.: hŏnestum, i, n., beauty:nec, si quid honesti est, jactat habetque palam, quaerit, quo turpia celet, = si quid pulchri habent,
Hor. S. 1, 2, 84.—Hence, adv.: hŏ-nestē.(Acc. to I.) Honorably, nobly (very rare):2.honeste natus,
of noble birth, Suet. Aug. 43.—Far more freq. and class.,(Acc. to II.) Decently, becomingly, properly, creditably, virtuously:neque illa matrem satis honeste tuam sequi poterit comes,
Plaut. Merc. 2, 3, 69; id. Rud. 2, 3, 77:sic volo Te ferre (aquam) honeste, ut ego fero,
id. ib. 2, 5, 7:unde Mundior exiret vix libertinus honeste,
Hor. S. 2, 7, 12:ut videamur vestiti esse honeste,
Varr. L. L. 8, § 31 Müll.:(Lucretia) tum quoque jam moriens, ne non procumbat honeste, Respicit,
Ov. F. 2, 833:(Caesar) sinum ad ima crura deduxit, quo honestius caderet,
Suet. Caes. 82; Lucil. ap. Non. 427, 26:valde se honeste gerunt,
Cic. Att. 6, 1, 13:honestius hic, quam Q. Pompeius,
id. Off. 3, 30, 109:quae in nostris rebus non satis honeste, in amicorum fiunt honestissime,
id. Lael. 16, 57:aliquid recte honesteque dicere,
id. Rep. 1, 2:beate et honeste vivere,
id. ib. 4, 3:honeste vivere (opp. turpiter),
Quint. 5, 10, 24:facere ac dicere (opp. turpiter),
id. 11, 1, 14; 10, 5, 13:tam jejuna fames, cum possit honestius tremere, etc.,
Juv. 5, 10. iste quidem veteres inter ponetur honeste, fairly, properly, Hor. Ep. 2, 1, 43:fastigium nunc honeste vergit in tectum inferioris porticus,
Cic. Q. Fr. 3, 1, 4, 14. -
50 honestum
I.Regarded with honor, enjoying respect or consideration, honored, distinguished, honorable, respectable, noble, = honoratus:1.qui me honore honestiorem fecit,
Plaut. Capt. 2, 3, 32: cum honos sit praemium virtutis judicio studioque civium delatum ad aliquem;qui eum sententiis, qui suffragiis adeptus est, is mihi et honestus et honoratus videtur, etc.,
Cic. Brut. 81, 281:satis honestam honoratamque imaginem fore,
Liv. 36, 40, 9: magnus atque honestus, Brut. et Cass. ap. Cic. Fam. 11, 3, 4; cf.:salvi et honesti,
id. ib. 11, 2, 2:honestus homo et nobilis,
Cic. Mur. 36, 75:cum honesto aliquo homine,
id. Fam. 16, 9, 4:amplae et honestae familiae,
illustrious and honorable families, id. Mur. 7, 15; cf.: homines honestis parentibus ac majoribus nati, id. Fragm. ap. Quint. 11, 1, 85:bonis parentibus atque honesto loco natus,
id. Tusc. 5, 20, 58:cum Sabinas honesto ortas loco virgines rapi jussit,
id. Rep. 2, 7:loco natus honesto,
Caes. B. G. 5, 45, 2:Polla, Nursiae honesto genere orta,
Suet. Vesp. 1:equite Romano in primis honesto et ornato,
distinguished, eminent, Cic. Fam. 13, 14, 1; 13, 31, 1:eques Romanus,
id. ib. 13, 62; cf.:erant complures honesti adulescentes, senatorum filii et ordinis equestris,
Caes. B. C. 1, 51, 3:publicani, homines honestissimi atque ornatissimi,
Cic. de Imp. Pomp. 7, 17:homo honestissimus,
Caes. B. G. 1, 53, 6:milites honestissimi sui generis,
id. B. C. 1, 20, 1:virginis honestae vaticinatione,
Suet. Galb. 9 et saep.:quia deus auctor culpae honestior erat,
Liv. 1, 4, 2:tam grave, tam firmum, tam honestum municipium,
Cic. Fam. 13, 4, 2:honestissimus conventus,
Quint. 1, 2, 9:ut honestiore judicio conflictere?
more honorable, Cic. Quint. 13, 44:dies honestissimus nobis,
id. Fam. 1, 2, 2:atque erit illa mihi mortis honesta dies,
Prop. 3 (4), 21, 34:honesta paupertas,
Vell. 129, 3:omnium honestarum rerum egens,
not able to live suitably to his rank, Sall. J. 14, 17: honestis manibus omnia laetius proveniunt, i. e. of generals (cf. shortly before:ipsorum tunc manibus imperatorum colebantur agri),
Plin. 18, 3, 4, § 19.—As substt.hŏnestĭōres, um, m., men of noble birth:2.qui hominem castraverit... sive is servus sive liber sit, capite punitur: honestiores publicatis bonis in insulam deportantur,
Paul. Sent. 5, 23, 13; 1, 21, 4 sq.;opp. humiliores,
id. ib. 5, 25, 1 sq.; Mos. et Rom. Leg. Coll. 1, 2, 2; 8, 4, 2.—hŏnestum, i, n., honorable conduct, morality, virtue:II.nec honesto quicquam honestius,
Cic. Fin. 4, 7, 25:rigidi servator honesti (Cato),
Luc. 2, 389.Bringing or deserving of honor, honorable, respectable, creditable, worthy, virtuous, decent, proper, becoming.A.In gen.:B.ut (civium vita) opibus firma, copiis locuples, gloria ampla, virtute honesta sit,
Cic. Att. 8, 11, 1:in convivio moderato atque honesto,
id. Mur. 6, 13:aequa et honesta postulatio,
id. Rosc. Am. 2, 7:honestum ac probabile nomen,
id. Caecin. 25, 71; cf.:ut honesta praescriptione rem turpissimam tegerent,
Caes. B. C. 3, 32, 4:causas abeundi quaerat honestas,
Lucr. 4, 1181:certatio,
Cic. Lael. 9, 32:honestam rem actionemve aut non suscipere aut, etc.,
id. ib. 13, 47:res, causa (opp. turpis),
Auct. Her. 1, 3, 5; cf.:honesta res dividitur in rectum et laudabile,
id. 3, 2, 3:hominum honestissimorum testimoniis non credere,
Cic. Verr. 2, 1, 49, § 128; id. Rosc. Am. 6, 16:homines honestissimi,
id. ib. 17, 49:quod omnium sit votum parentum, ut honestiores quam sint ipsi, liberos habeant,
Quint. 1, 1, 82:soror,
virtuous, chaste, Hor. S. 2, 3, 58:vita honestissima,
Cic. Rosc. Am. 17, 48; so in sup.:labor,
Quint. 12, 7, 10:praecepta,
id. 12, 2, 27:testimonia,
id. 5, 11, 37:vitae instituta sic distant, ut Cretes et Aetoli latrocinari honestum putent,
Cic. Rep. 3, 9:honestum quibusdam rapto vivere,
Quint. 3, 7, 24:honestius est de amicorum pecunia laborare quam de sua,
Cic. Fam. 13, 14, 2:ut neque rectum neque honestum sit, nec fieri possit, ut, etc.,
id. Lael. 21, 76:honestum et rectum,
id. ib. 22, 82:honestum id intellegimus, quod tale est, ut, detracta omni utilitate, sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit jure laudari,
id. Fin. 2, 14, 45; cf. id. Inv. 2, 53, 159; id. Leg. 1, 18, 48:si maritus uxorem suam in adulterio deprehensam occidit... non inique aliquid ejus honestissimo calori permittitur, Mos. et Rom. Leg. Coll. 4, 10, 1: mores honestos tradere,
Juv. 6, 239.—As subst.: hŏnestum, i, n., honesty, integrity, virtue (cf.:honor, virtus, etc.): quandoquidem honestum aut ipsa virtus est aut res gesta virtute,
id. Fin. 5, 23, 66; cf.:sive honestum solum bonum est, ut Stoicis placet, sive quod honestum est, id ita summum bonum est, ut, etc.,
id. Off. 3, 3, 13; 1, 4, 14:formam quidem ipsam et tamquam faciem honesti vides,
id. ib. 1, 5, 14:omnis honesti justique disciplina,
Quint. 12, 2, 1:honesti praesens imago,
id. 12, 1, 28:quo (honesto) detracto quid poterit beatum intellegi?
Cic. Tusc. 5, 15, 45:de honesto ac bono,
Quint. 2, 2, 5:honesta ac turpia,
Cic. Leg. 1, 16, 44; 1, 17, 46:honestis similia sunt quaedam non honesta,
id. Ac. 2, 16, 50:in eodem pectore nullum est honestorum turpiumque consortium,
Quint. 12, 1, 4:de honestis, justis, utilibus quaestiones,
id. 3, 6, 41.—Prov.:honesta mors turpi vita potior,
Tac. Agr. 33:imponit finem sapiens et rebus honestis,
Juv. 6, 444:honestus rumor alterum est patrimonium,
Pub. Syr. 217 Rib.—In partic., of personal appearance, noble, fine, handsome, beautiful (mostly poet.):1.ille erat honesta facie et liberali,
Ter. Eun. 4, 4, 15; 2, 1, 24; cf.: ita me di ament, honestus est. id. ib. 3, 2, 21:erat forma praeter ceteras honesta,
id. And. 1, 1, 96:facies,
Suet. Tib. 68:caput,
Verg. A. 10, 133; id. G. 2, 392:asini,
Varr. R. R. 2, 6, 2:(equi),
Verg. G. 3, 81:ager honestior,
Varr. R. R. 1, 4, 2:tunc ora rigantur honestis Imbribus (i. e. lacrimis),
Stat. Th. 2, 234.—As subst.: hŏnestum, i, n., beauty:nec, si quid honesti est, jactat habetque palam, quaerit, quo turpia celet, = si quid pulchri habent,
Hor. S. 1, 2, 84.—Hence, adv.: hŏ-nestē.(Acc. to I.) Honorably, nobly (very rare):2.honeste natus,
of noble birth, Suet. Aug. 43.—Far more freq. and class.,(Acc. to II.) Decently, becomingly, properly, creditably, virtuously:neque illa matrem satis honeste tuam sequi poterit comes,
Plaut. Merc. 2, 3, 69; id. Rud. 2, 3, 77:sic volo Te ferre (aquam) honeste, ut ego fero,
id. ib. 2, 5, 7:unde Mundior exiret vix libertinus honeste,
Hor. S. 2, 7, 12:ut videamur vestiti esse honeste,
Varr. L. L. 8, § 31 Müll.:(Lucretia) tum quoque jam moriens, ne non procumbat honeste, Respicit,
Ov. F. 2, 833:(Caesar) sinum ad ima crura deduxit, quo honestius caderet,
Suet. Caes. 82; Lucil. ap. Non. 427, 26:valde se honeste gerunt,
Cic. Att. 6, 1, 13:honestius hic, quam Q. Pompeius,
id. Off. 3, 30, 109:quae in nostris rebus non satis honeste, in amicorum fiunt honestissime,
id. Lael. 16, 57:aliquid recte honesteque dicere,
id. Rep. 1, 2:beate et honeste vivere,
id. ib. 4, 3:honeste vivere (opp. turpiter),
Quint. 5, 10, 24:facere ac dicere (opp. turpiter),
id. 11, 1, 14; 10, 5, 13:tam jejuna fames, cum possit honestius tremere, etc.,
Juv. 5, 10. iste quidem veteres inter ponetur honeste, fairly, properly, Hor. Ep. 2, 1, 43:fastigium nunc honeste vergit in tectum inferioris porticus,
Cic. Q. Fr. 3, 1, 4, 14. -
51 honestus
I.Regarded with honor, enjoying respect or consideration, honored, distinguished, honorable, respectable, noble, = honoratus:1.qui me honore honestiorem fecit,
Plaut. Capt. 2, 3, 32: cum honos sit praemium virtutis judicio studioque civium delatum ad aliquem;qui eum sententiis, qui suffragiis adeptus est, is mihi et honestus et honoratus videtur, etc.,
Cic. Brut. 81, 281:satis honestam honoratamque imaginem fore,
Liv. 36, 40, 9: magnus atque honestus, Brut. et Cass. ap. Cic. Fam. 11, 3, 4; cf.:salvi et honesti,
id. ib. 11, 2, 2:honestus homo et nobilis,
Cic. Mur. 36, 75:cum honesto aliquo homine,
id. Fam. 16, 9, 4:amplae et honestae familiae,
illustrious and honorable families, id. Mur. 7, 15; cf.: homines honestis parentibus ac majoribus nati, id. Fragm. ap. Quint. 11, 1, 85:bonis parentibus atque honesto loco natus,
id. Tusc. 5, 20, 58:cum Sabinas honesto ortas loco virgines rapi jussit,
id. Rep. 2, 7:loco natus honesto,
Caes. B. G. 5, 45, 2:Polla, Nursiae honesto genere orta,
Suet. Vesp. 1:equite Romano in primis honesto et ornato,
distinguished, eminent, Cic. Fam. 13, 14, 1; 13, 31, 1:eques Romanus,
id. ib. 13, 62; cf.:erant complures honesti adulescentes, senatorum filii et ordinis equestris,
Caes. B. C. 1, 51, 3:publicani, homines honestissimi atque ornatissimi,
Cic. de Imp. Pomp. 7, 17:homo honestissimus,
Caes. B. G. 1, 53, 6:milites honestissimi sui generis,
id. B. C. 1, 20, 1:virginis honestae vaticinatione,
Suet. Galb. 9 et saep.:quia deus auctor culpae honestior erat,
Liv. 1, 4, 2:tam grave, tam firmum, tam honestum municipium,
Cic. Fam. 13, 4, 2:honestissimus conventus,
Quint. 1, 2, 9:ut honestiore judicio conflictere?
more honorable, Cic. Quint. 13, 44:dies honestissimus nobis,
id. Fam. 1, 2, 2:atque erit illa mihi mortis honesta dies,
Prop. 3 (4), 21, 34:honesta paupertas,
Vell. 129, 3:omnium honestarum rerum egens,
not able to live suitably to his rank, Sall. J. 14, 17: honestis manibus omnia laetius proveniunt, i. e. of generals (cf. shortly before:ipsorum tunc manibus imperatorum colebantur agri),
Plin. 18, 3, 4, § 19.—As substt.hŏnestĭōres, um, m., men of noble birth:2.qui hominem castraverit... sive is servus sive liber sit, capite punitur: honestiores publicatis bonis in insulam deportantur,
Paul. Sent. 5, 23, 13; 1, 21, 4 sq.;opp. humiliores,
id. ib. 5, 25, 1 sq.; Mos. et Rom. Leg. Coll. 1, 2, 2; 8, 4, 2.—hŏnestum, i, n., honorable conduct, morality, virtue:II.nec honesto quicquam honestius,
Cic. Fin. 4, 7, 25:rigidi servator honesti (Cato),
Luc. 2, 389.Bringing or deserving of honor, honorable, respectable, creditable, worthy, virtuous, decent, proper, becoming.A.In gen.:B.ut (civium vita) opibus firma, copiis locuples, gloria ampla, virtute honesta sit,
Cic. Att. 8, 11, 1:in convivio moderato atque honesto,
id. Mur. 6, 13:aequa et honesta postulatio,
id. Rosc. Am. 2, 7:honestum ac probabile nomen,
id. Caecin. 25, 71; cf.:ut honesta praescriptione rem turpissimam tegerent,
Caes. B. C. 3, 32, 4:causas abeundi quaerat honestas,
Lucr. 4, 1181:certatio,
Cic. Lael. 9, 32:honestam rem actionemve aut non suscipere aut, etc.,
id. ib. 13, 47:res, causa (opp. turpis),
Auct. Her. 1, 3, 5; cf.:honesta res dividitur in rectum et laudabile,
id. 3, 2, 3:hominum honestissimorum testimoniis non credere,
Cic. Verr. 2, 1, 49, § 128; id. Rosc. Am. 6, 16:homines honestissimi,
id. ib. 17, 49:quod omnium sit votum parentum, ut honestiores quam sint ipsi, liberos habeant,
Quint. 1, 1, 82:soror,
virtuous, chaste, Hor. S. 2, 3, 58:vita honestissima,
Cic. Rosc. Am. 17, 48; so in sup.:labor,
Quint. 12, 7, 10:praecepta,
id. 12, 2, 27:testimonia,
id. 5, 11, 37:vitae instituta sic distant, ut Cretes et Aetoli latrocinari honestum putent,
Cic. Rep. 3, 9:honestum quibusdam rapto vivere,
Quint. 3, 7, 24:honestius est de amicorum pecunia laborare quam de sua,
Cic. Fam. 13, 14, 2:ut neque rectum neque honestum sit, nec fieri possit, ut, etc.,
id. Lael. 21, 76:honestum et rectum,
id. ib. 22, 82:honestum id intellegimus, quod tale est, ut, detracta omni utilitate, sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit jure laudari,
id. Fin. 2, 14, 45; cf. id. Inv. 2, 53, 159; id. Leg. 1, 18, 48:si maritus uxorem suam in adulterio deprehensam occidit... non inique aliquid ejus honestissimo calori permittitur, Mos. et Rom. Leg. Coll. 4, 10, 1: mores honestos tradere,
Juv. 6, 239.—As subst.: hŏnestum, i, n., honesty, integrity, virtue (cf.:honor, virtus, etc.): quandoquidem honestum aut ipsa virtus est aut res gesta virtute,
id. Fin. 5, 23, 66; cf.:sive honestum solum bonum est, ut Stoicis placet, sive quod honestum est, id ita summum bonum est, ut, etc.,
id. Off. 3, 3, 13; 1, 4, 14:formam quidem ipsam et tamquam faciem honesti vides,
id. ib. 1, 5, 14:omnis honesti justique disciplina,
Quint. 12, 2, 1:honesti praesens imago,
id. 12, 1, 28:quo (honesto) detracto quid poterit beatum intellegi?
Cic. Tusc. 5, 15, 45:de honesto ac bono,
Quint. 2, 2, 5:honesta ac turpia,
Cic. Leg. 1, 16, 44; 1, 17, 46:honestis similia sunt quaedam non honesta,
id. Ac. 2, 16, 50:in eodem pectore nullum est honestorum turpiumque consortium,
Quint. 12, 1, 4:de honestis, justis, utilibus quaestiones,
id. 3, 6, 41.—Prov.:honesta mors turpi vita potior,
Tac. Agr. 33:imponit finem sapiens et rebus honestis,
Juv. 6, 444:honestus rumor alterum est patrimonium,
Pub. Syr. 217 Rib.—In partic., of personal appearance, noble, fine, handsome, beautiful (mostly poet.):1.ille erat honesta facie et liberali,
Ter. Eun. 4, 4, 15; 2, 1, 24; cf.: ita me di ament, honestus est. id. ib. 3, 2, 21:erat forma praeter ceteras honesta,
id. And. 1, 1, 96:facies,
Suet. Tib. 68:caput,
Verg. A. 10, 133; id. G. 2, 392:asini,
Varr. R. R. 2, 6, 2:(equi),
Verg. G. 3, 81:ager honestior,
Varr. R. R. 1, 4, 2:tunc ora rigantur honestis Imbribus (i. e. lacrimis),
Stat. Th. 2, 234.—As subst.: hŏnestum, i, n., beauty:nec, si quid honesti est, jactat habetque palam, quaerit, quo turpia celet, = si quid pulchri habent,
Hor. S. 1, 2, 84.—Hence, adv.: hŏ-nestē.(Acc. to I.) Honorably, nobly (very rare):2.honeste natus,
of noble birth, Suet. Aug. 43.—Far more freq. and class.,(Acc. to II.) Decently, becomingly, properly, creditably, virtuously:neque illa matrem satis honeste tuam sequi poterit comes,
Plaut. Merc. 2, 3, 69; id. Rud. 2, 3, 77:sic volo Te ferre (aquam) honeste, ut ego fero,
id. ib. 2, 5, 7:unde Mundior exiret vix libertinus honeste,
Hor. S. 2, 7, 12:ut videamur vestiti esse honeste,
Varr. L. L. 8, § 31 Müll.:(Lucretia) tum quoque jam moriens, ne non procumbat honeste, Respicit,
Ov. F. 2, 833:(Caesar) sinum ad ima crura deduxit, quo honestius caderet,
Suet. Caes. 82; Lucil. ap. Non. 427, 26:valde se honeste gerunt,
Cic. Att. 6, 1, 13:honestius hic, quam Q. Pompeius,
id. Off. 3, 30, 109:quae in nostris rebus non satis honeste, in amicorum fiunt honestissime,
id. Lael. 16, 57:aliquid recte honesteque dicere,
id. Rep. 1, 2:beate et honeste vivere,
id. ib. 4, 3:honeste vivere (opp. turpiter),
Quint. 5, 10, 24:facere ac dicere (opp. turpiter),
id. 11, 1, 14; 10, 5, 13:tam jejuna fames, cum possit honestius tremere, etc.,
Juv. 5, 10. iste quidem veteres inter ponetur honeste, fairly, properly, Hor. Ep. 2, 1, 43:fastigium nunc honeste vergit in tectum inferioris porticus,
Cic. Q. Fr. 3, 1, 4, 14. -
52 ne [2]
2. nē, die urspr. u. eig. latein. Verneinungspartikel, als Adv. = nicht, als Coniunction = daß nicht, damit nicht, und, mit Verkürzung des Vokals, nĕ, als enklitisches Fragewort = etwa nicht? doch nicht? ob etwa nicht? (s. 3. ne).
I) nē, als Adv., nicht, A) als Verneinung eines Begriffes, der als sinnlich od. geistig wahrgenommen aufgefaßt wird. In dieser Weise findet sich ne nur in der älteren Zeit der Sprache gebraucht, während sonst gew. non zur Verneinung dient, nisi tu ne vis, Plaut.: operae ne parcunt, Plaut.: crescere ne possunt fruges, Lucr. – In der ausgebildeten Sprache hat es sich so erhalten in Zusammensetzungen, wie nefas, nemo (= ne-homo), ne-scio, ne-quaquam, nedum, ne-uter, nullus, numquam, nusquam, necopinus, necubi, negotium u.a.
B) als Verneinung eines Begriffes, der als vorgestellt und daher nur als möglich aufgefaßt wird, 1) in der Verbindung ne... quidem (ne quidem ohne dazwischengesetztes Wort bei Gaius inst. 1, 67 u. 3, 93), die das Wort oder die Wortverbindung, die verneint werden soll, in die Mitte nimmt, nicht einmal, ne populus quidem, Cic.: ne in oppidis quidem, Cic.: ne cum esset factum quidem, Cic. – Sollen mehrere durch Partikeln verbundene Wortbegriffe verneint werden, so steht ne... quidem nur bei dem ersten, ne Aequi quidem ac Volsci, Liv.: ne a sententiis quidem aut verbis, Quint. – Ebenso wird bei verbundenen Sätzen ne... quidem nur im ersten gesetzt, ita ut ne efferendi quidem signa Romanis spatium nec ad explicandam aciem locus esset, Liv. – Durch ne... quidem wird der ganze Satz verneint, cum mendaci homini ne verum quidem dicenti credere soleamus, Cic. – Doch geht sehr häufig eine Negation voraus, non fugio ne hos quidem mores, Cic.: numquam illum ne minimā quidem re offendi, Cic. – Wenn daher zwei Satzglieder miteinander verbunden werden, von denen das eine den schwächeren Gedanken durch non modo (nicht eben, nicht gerade, nicht nur), das andere den stärkeren durch ne... quidem ausdrückt, so kann bei jenem non als seine eigene Negation gesetzt, aber auch weggelassen u. aus dem mit ne... quidem gebildeten Satze entnommen werden, jedoch nur dann, wenn beide Satzglieder einerlei Prädikat haben, mihi vero quidquid accĭderit ne recusanti quidem, non modo non repugnanti, Cic.: ne sues quidem id velint, non modo ipse, nicht bloß ich nicht, Cic.: duas res non modo agere uno tempore, sed ne cogitando quidem explicare potest, Cic. – Häufig bedeutet ne... quidem a) geschweige, viel weniger, wenn der Satz eine Steigerung enthält, nullum est fatum: ita ne divinatio quidem, Cic. – b) keineswegs, wenn ein anderer Satz mit sed (sondern), etiam (sogar), sed etiam (sondern sogar) entgegengesetzt wird, is utitur consilio ne suorum quidem, sed suo, Cic.: ergo illi ne causa quidem itineris, etiam manendi, Cic.: ne conivente quidem te, sed etiam hilarioribus oculis intuente, Cic. – c) natürlich nicht, gewiß nicht, wenn ein abgeleiteter Gedanke angeschlossen wird, carēre enim sentientis est: nec sensus in mortuo: ne carēre quidem igitur in mortuo est, Cic.: egone ut te interpellem? ne hoc quidem vellem, Cic. – 2) in der Verbindung ne... quoque = ne... quidem, auch nicht einmal, sese, inquit, ne id quoque, quod tum suaderet, facturum esse, Cl. Quadr. ann. 1. fr. 17 (bei Gell. 17, 2, 18): ceterum quando ne ea quoque temptata vis proficeret, consilio grassandum, Liv. 10, 14, 13: u. so auch Gell. 1, 2, 5 u. 20, 1, 15: in Verbindungen, wie ne quis, ne qui, ne quando u.a., iustitiae primum munus est, ut ne cui quis noceat, Cic.: ut ne qua scintilla relinquatur, Cic.: ut ne quando amare inciperemus, Cic.
C) zur Verneinung eines Begriffes, der als gewollt u. übh. als von einer Willenstätigkeit abhängig aufgefaßt wird: AA) in unabhängigen Sätzen: 1) in Sätzen, die eine Bitte, eine Aufforderung, einen Befehl enthalten, nicht, a) neben dem Imperativ, ne crucia te, Ter.: ne nega, verred' es nicht! Ter.: ne time, Plaut.: ne metue, Sen. rhet.: fratrem ne desere, Verg.: ne gravare, Plin. ep.: ne timete, Liv.: ne repugnate vestro bono, Sen.: impius ne audeto placare donis iram deorum, Cic. – b) neben dem Konjunktiv (des Präsens od. Perfekts), ne me moneatis, Plaut.: ne forte pudori sit tibi Musa, Hor.: ne tot annorum felicitatem in unius horae dederis discrimen, Liv. – Häufig wird ein mit ne gebildeter Satz ohne Verbindungspartikel nach einer Einräumung gesetzt, sint sane liberales ex sociorum fortunis, misericordes in furibus aerarii, ne illi sanguinem nostrum largiantur, doch unser Blut sollen sie nicht vergeuden, Sall.: tu vero istam Romae legem rogato: nobis nostras ne ademeris, Cic. – Ebenso steht ein mit ne gebildeter Satz ohne Verbindungspartikel, wenn der in ihm enthaltene Gedanke aus einem anderen abgeleitet wird, nec nunc adulteria obiecturum ait, ne domum reposceret, noch weniger wolle er den Palast zurückverlangen, Tac. ann. 11, 30 (wo Halm nedum). – 2) in Sätzen, die eine Einräumung enthalten, gesetzt, daß nicht, zugegeben, daß nicht, ne sit sane summum malum dolor: malum certe est, Cic.: ne sit igitur sol, ne luna, ne stellae, Cic.: ne aequaveritis Hannibali Philippum, ne Carthaginiensibus Macedonas, Pyrrho certe aequabitis, Liv. – 3) in Sätzen, die einen Wunsch enthalten, nicht, doch nicht, ne id Iuppiter optimus maximus sirit, Liv. – bes. häufig utinam ne (wofür auch utinam non stehen kann), illud utinam ne vere scriberem, Cic. – Dah. wird ne auch bei Beteuerungen gesetzt, ne vivam, si scio, ich will des Todes sein, Cic.: ne sim salvus, si aliter scribo ac sentio, ich will nicht gesund sein, Cic.
BB) in abhängigen Sätzen: 1) in Sätzen aller Art neben einem Komparativ, nicht, ja nicht, ut hoc nostrum desiderium ne plus sit annuum, Cic.: muneris ergo in singulos dari ne minus dena milia aeris, Liv.: noluit quid statui nisi columellam tribus cubitis ne altiorem, Cic. – 2) in Sätzen zur Angabe der Absicht, nicht, ja nicht, nur nicht, te ulciscar, ut ne impune nos illuseris, Cic.: quid vis nobis dare, ut isti abs te ne auferantur, Cic. – 3) in Sätzen zur Angabe eines beabsichtigten Erfolges, nicht, ja nicht, nur nicht, iubeatis ut in civitate ne sit, Cic.: illud assequi possunt, ut ne dedeceat, Cic.: te obsecro, ut ne credas, Ter. – Auch da, wo der Erfolg ein rein faktischer zu sein scheint, liegt der Begriff der Absichtlichkeit des handelnden od. denkenden Subjekts zugrunde, tantum a vallo eius prima acies aberat, uti ne in eam telum adigi posset, daß es nicht möglich sein sollte, Caes.: ex quo efficitur, non ut voluptas ne sit, sed ut voluptas non sit summum bonum, nicht daß die Sinnenlust gar nicht vorhanden sein soll, sondern daß sie nicht das höchste Gut ist, Cic. – 4) in relativen Absichtssätzen, die mit quo (qui) od. quomodo gebildet sind, nicht, ja nicht, ego id agam, mihi qui ne detur, Ter.: quo ne per vacuum Romano incurreret hostis, Hor.: quaeritis maximis sumptibus faciendis quomodo ne tributa conferatis, Rutil. Lup. – 5) in restringierenden Sätzen in den Verbndgg. dum ne, modo ne, dummodo ne, tantum ne, wenn nur nicht, nur nicht, Komik., Cic. u.a.
II) nē, als Coniunction, daß nicht, damit nicht, A) in Sätzen zur Angabe der Absicht, daß nicht, damit nicht, gallinae pennis fovent pullos, ne frigore laedantur, Cic.: dolorem saepe perpetiuntur, ne incĭdant in maiorem Cic.: ne vana urbis magnitudo esset, asylum aperit, Liv.: nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur, Sen. – Häufig bezieht sich ne auf ein die Absicht andeutendes Wort, wie ideo, idcirco, propter hoc u.a., an ideo aliquid scripsit, ne videretur? Cic.: idcirco capite et superciliis semper erat rasis, ne ullum pilum viri boni habere dicatur, Cic. – Zuw. steht ein mit ne gebildeter Satz vor einem anderen, der eine Behauptung od. Erzählung enthält, um die Absicht anzugeben, in der die Mitteilung gemacht wird. Zur Vervollständigung der Gedankenreihe müßte ein Satz wie »so behaupte, erwähne ich, daß« beigefügt sein, der aber im Lat., wie im Deutschen, oft ausgelassen wird, ne tamen ignores, quo sit Romana loco res, Cantaber Agrippae... virtute cecĭdit, Hor.: daher ne multa dicam, ne multa od. multis, kurz, Cic.
B) in Sätzen zur Angabe eines beabsichtigten Erfolges, daß nicht, 1) nach Verben, die eine Willensäußerung bezeichnen, hoc te rogo, ne demittas animum, Cic.: toti exercitui imperavit, ne iniussu concurrerent, Caes.: malo, ne roges, Cic.: Macedonas monebat, ne moverentur, Iustin.: ne quis insepultus esset, rerum natura prospexit, Sen.: ne quam occasionem dimitteret, cogitabat, Caes. – 2) nach Ausdrücken, die eine Aussage enthalten, die eine Willenstätigkeit voraussetzt, quidam ne umquam riderent, consecuti sunt, Sen.: vestra interest, ne imperatorem pessimi faciant, Tac.: aegre retentis militibus est factum, ne proelio contenderetur, Caes.: potestis efficere, ut male moriar: ne moriar, non potestis, Plin. ep.: reliquum est, ne quid stulte, ne quid temere dicam aut faciam, Cic.
/ Als Eigentümlichkeit ist zu bemerken: 1) daß ne durch »daß« od. den bloßen Infinitiv wiedergegeben wird: a) nach den Verben »sich hüten (cavēre), verhindern (impedire, resistere), verbieten (interdicere, seltener vetare), sich weigern (recusare)«, weil der negative Begriff, der in diesen Verben enthalten ist, auch auf den abhängigen Satz übertragen wird, s. caveo, im-pedio, re-sisto usw. – Zuw. steht auch ne, wenn aus dem Verbum des Hauptsatzes der Begriff eines der angegebenen Verben herausgenommen werden kann, Decii corpus ne inveniretur, nox quaerentes oppressit, Liv. – b) nach allen Verben u. Ausdrücken, die den Begriff der Furcht u. Besorgnis haben (wie timere, metuere, vereri, horrere, pavere; terrere, conterrere; timor est, metus est, spes est, periculum est), weil in ihnen der Begriff eines vergeblichen Wunsches enthalten ist, s. timeo, metuo usw. – Wenn der abhängige Satz negativ ist, steht ne non, zB. timeo, ne non impetrem, Cic.: vereor, ne sufficere non possim, Curt.: non vereor, ne non scribendo te expleam, Cic.: non est periculum, ne idem facere non possit, Cic. – 2) daß ne nach den Verben »sehen, zusehen, untersuchen, erwägen« häufig statt durch daß nicht auch durch ob etwa übersetzt werden kann, cum circumspiceret, ne quid praeteriisset, Varro: singuli pulli tentandi, ne quid habeant in gutture, Colum.: videamus, ne beata vita effici possit, Cic.: qui, ne quod telum occultaretur, exquirerent, Cic.: ähnlich per aliquot dies ea consultatio tenuit, ne non reddita (bona Tarquinii) belli causa, reddita belli materia essent, es dauerte die Erwägung, ob die unterlassene Zurückgabe den Krieg veranlasse, Liv. – Dah. auch ne non = ob etwa nicht, credere omnia, vide, ne non sit necesse, Cic.: cogitandum sit, ne tutior non sit, Cic. – 3) daß ne durch geschweige daß wiedergegeben wird, wenn aus einer weitergreifenden Behauptung der Schluß gezogen werden soll, daß eine eingeschränktere nach dem Vorausgegangenen unzulässig erscheine, zB. vix incedo inanis, ne ire posse cum onere existumes, Plaut. Amph. 330: me vero nihil istorum ne iuvenem quidem movit umquam, ne nunc senem (sc. moveret), Cic. ep. 9, 26, 2: u. so Ter. Andr. 706. Cic. Planc. 27 u. Verr. 4, 52. Sall. Cat. 11, 8. Liv. 3, 52, 9. Tac. ann. 11, 30 N.
-
53 Высший
- summus; supremus; extremus (extremum bonorum);• высшая оценка - summa laus;
• в высшей степени - eximie; maxime; quam maxime; summe; summopere;
• высшее благо - summum bonum;
• высшая заслуга - summa meriti;
• высшая власть - superioritas; summa rerum;
• высшая должность - summa (rerum);
• высшая священническая коллегия - synodus, I, f;
• высшая степень - ultimum; culmen; cumulus; fastigium; finis;
• высшая точка - summitas; summum;
• высший сановник - comes, it is, m;
• высший церковный служитель - praelatus;
-
54 dedecus
dē-dĕcus, ŏris, n., disgrace, dishonor, infamy, shame (for syn. cf.: offensio, contumelia, infamia, ignominia, turpitudo, obscoenitas, injuria—freq. and class.).I.In gen.: eos dolores atque carnificinas per dedecus atque maximam contumeliam te facere ausum esse? Cato ap. Gell. 10, 3, 17;B.so with ignominia,
Cic. Div. 2, 9;with infamia,
id. Cluent. 22, 61; cf. id. Cat. 1, 6;with flagitium,
id. Mur. 5, 12;with probrum,
id. Rosc. Am. 24, 68:vitam per dedecus amittere,
Sall. C. 20, 9:in dedecora incurrunt,
Cic. Fin. 1, 14, 47; cf.with damnum,
Plaut. Bacch. 1, 1, 39:magnum fuit generi vestro,
Cic. Brut. 34, 130:dedecori est,
Ter. Heaut. 2, 3, 93:dedecori esse (alicui),
Cic. Off. 1, 33 fin.; id. Att. 8, 11 et saep.; cf.also: aliter ampla domus dedecori domino fit,
id. Off. 1, 39, 139.—Concr. (as sometimes our word shame), that which causes shame; a disgrace, blot, blemish: cum nec prodere visum dedecus auderet (viz., the ass's ears of Midas), Ov. M. 11, 184; cf.: naturae dedecus, a monster, said of the ass, Phaedr. 1, 21, 11; cf. Petr. 74, 9; Vulg. Sir. 3, 13. —II.(Acc. to decus, no. II.) Like to kakon, moral dishonor, vice, turpitude; a vicious action, shameful deed, etc. (very freq.):decus, quod antiqui summum bonum esse dixerant... itemque dedecus illi summum malum,
Cic. Leg. 1, 21, 55; cf. id. Tusc. 2, 5, 14; id. Fin. 3, 11, 38:dedecus admittere,
Caes. B. G. 4, 25, 5; id. B. C. 3, 64 fin.; Cic. Verr. 1, 17, 51; id. Fam. 3, 10, 2 al.:ad avertendos tantorum dedecorum rumores,
Suet. Calig. 48 et saep.; of unchastity, Ov. M. 2, 473; 9, 26; Suet. Aug. 68:dedecorum pretiosus emptor,
Hor. Od. 3, 6, 32:abdicamus occulta dedecoris,
Vulg. 2 Cor. 4, 2. -
55 teneo
tĕnĕo, tĕnŭi, tentum, 2 ( perf. subj. tetinerim, Pac. ap. Non. 178, 15:I. A.tetinerit,
Att. ib. 178, 12:tetinisse,
Pac. ib. 178, 11; fut. perf. tetinero, acc. to Fest. p. 252 Müll. Another collat. form of the perf. tenivi, acc. to Charis. p. 220 P.; Diom. pp. 363 and 369 ib.), v. a. and n. [root ten-, tan-; Gr. tanumai, teinô; Sanscr. tanomi, to stretch, spread; this root appears in many derived meanings; cf. Lat.: tendo, tenuis, tener, tenor, tenus].Lit.1.In gen.: Eu. Porrige bracchium, prehende: jam tenes? Cha. Teneo. Eu. Tene, Plaut. Merc. 5, 2, 42; cf.2.argentum,
id. Pers. 3, 3, 9:cum pyxidem teneret in manu,
Cic. Cael. 26, 63;for which: aliquid manu,
Quint. 10, 7, 31; Ov. M. 11, 560; id. A. A. 1, 320; Hor. Ep. 1, 19, 34:aliquid dextrā,
Ov. F. 1, 99:digitis,
id. ib. 2, 102; id. M. 9, 86; 9, 522:lacertis,
id. ib. 2, 100 al.:radicem ore,
Cic. Div. 2, 68, 141:cibum ore,
Phaedr. 1, 4, 6;for which: decoctum diu in ore,
Plin. 25, 13, 105, § 166:aliquem in sinu,
Ov. H. 3, 114;for which: aliquem sinu,
id. ib. 13, 157:flabellulum,
Ter. Eun. 3, 5, 50:facem,
Verg. A. 6, 224:telum,
Liv. 2, 19. — Prov.: manu tenere aliquid, to seize, grasp, or comprehend a thing which is palpable or evident: aliter leges, aliter philosophi tollunt astutias: leges, quātenus manu tenere possunt;philosophi, quātenus ratione et intellegentiā,
Cic. Off. 3, 17, 68; cf.:cum res non conjecturā, sed oculis ac manibus teneretur,
id. Clu. 7, 20. —In partic.a.With the accessory idea of possession, to hold, i. e. to be master of, have in one ' s power, possess, etc. (syn.:b.possideo, habeo): multa hereditatibus, multa emptionibus, multa dotibus tenebantur sine injuriā,
Cic. Off. 2, 23, 81:quae tenuit dives Achaemenes,
Hor. C. 2, 12, 21:Evander qui multis ante tempestatibus tenuerat loca,
Liv. 1, 5:provinciam a praedonibus liberam,
Cic. Imp. Pomp. 11, 32:colles praesidiis,
Caes. B. C. 3, 43:Formiarum moenia et Lirim,
Hor. C. 3, 17, 8:tenente Caesare terras,
id. ib. 3, 14, 15:rem publicam,
Cic. Mur. 39, 83; id. Sest. 19, 44:summam imperii,
Caes. B. G. 3, 22:equitum centurias,
Cic. Fam. 11, 16, 3:alterum cornu,
to command, Nep. Pelop. 4, 3:provincias aliaque omnia,
Sall. C. 39, 2: scenam, to have sole possession of. [p. 1854] rule over, Suet. Tit. 7. —Of the possession of the object of affection: te tenet,
Tib. 1, 6, 35; 2, 6, 52; Verg. E. 1, 32; Ov. H. 2, 103 Ruhnk.; 15, 88; id. Am. 3, 7, 3; Phaedr. 2, 2, 4.—In colloq. lang., teneo te, I have you once more, of again seeing the beloved person:teneone te, Antiphila, maxime animo exoptata meo?
Ter. Heaut. 2, 4, 27 Ruhnk.; Sen. Ben. 7, 4; Ov. H. 18, 183; cf.:et comitem Aenean juxta natumque tenebat Ingrediens,
Verg. A. 8, 308.—Also like our I have you (fast, bound, etc.):teneo te, inquam, nam ista Academiae est propria sententia,
Cic. Ac. 2, 48, 148; id. Quint. 20, 63.— Absol.: qui tenent (sc. rem publicam), who are in possession of the State, of public affairs:qui tenent, qui potiuntur,
Cic. Att. 7, 12, 3; 2, 18, 1. —With the accessory idea of firmness, persistence, to hold fast, occupy; to watch, guard, defend; to maintain, retain a thing:c.legio locum non tenuit atque in proximum collem se recepit,
Caes. B. C. 1, 44:montes teneri,
id. B. G. 3, 2:haec noctu firmis praesidiis tenebantur,
id. ib. 7, 69:Capitolia celsa tenebat,
Verg. A. 8, 653:quo teneam Protea nodo?
Hor. Ep. 1, 1, 90:te neque intra Claustra tenebo,
id. C. 3, 11, 44; cf.:in manicis et Compedibus saevo te sub custode tenebo,
id. Ep. 1, 16, 77: laqueis (se) sensit teneri... fugam frustra tentabat;at illam Lenta tenet radix exsultantemque coërcet,
Ov. M. 11, 74 sq.; 1, 535:Athenae tuae sempiternam in arce oleam tenere potuerunt,
Cic. Leg. 1, 1, 2:agri qui diu aquam tenent,
Pall. Apr. 2, 4:classem ibi tenebat,
Liv. 31, 46, 8: secundissimo vento cursum tenere, to hold or keep one ' s course, Cic. N. D. 3, 34, 83; cf.:vento intermisso cursum non tenuit,
Caes. B. G. 5, 8; 4, 28; so,cursum,
Cic. Planc. 21, 52; id. Rep. 1, 2, 3 fin.; Quint. 4, 3, 13:quo iter,
Verg. A. 1, 370; Plin. Ep. 6, 16, 10:(lunam) fingunt cursus viam sub sole tenere,
Lucr. 5, 714:tenuit tamen vestigia Bucar,
Liv. 29, 32, 6.—With the accessory idea of reaching the object aimed at, to reach, attain a place:d.montes effuso cursu Sabini petebant et pauci tenuere,
Liv. 1, 37, 4:regionem,
id. 30, 25, 11:Tenum,
id. 36, 21, 1:terram,
id. 37, 16, 4; 37, 11, 5; 37, 13, 4;26, 29, 4: Hesperiam,
Ov. F. 1, 498:portus,
id. H. 18, 198; Tac. Agr. 38 fin.:cum quibus (navibus) Cythnum insulam tenuit,
id. H. 2, 9.—With the accessory idea of movement impeded, to hold fast, hold back, hinder, restrain, detain, check, control, stay, etc.:(β).naves, quae vento tenebantur,
Caes. B. G. 4, 22:quid hic agatur, scire poteris ex eo, qui litteras attulit, quem diutius tenui, quia, etc.,
Cic. Att. 11, 3, 1:si id te non tenet, advola,
id. Fam. 16, 19:septimum jam diem Corcyrae tenebamur,
id. ib. 16, 7 init.:Marcellum ab gerundis rebus valetudo adversa Nolae tenuit,
Liv. 24, 20, 7:non tenebo te pluribus,
Cic. Fam. 11, 16, 3; cf. absol.:ne diutius teneam,
id. Verr. 2, 1, 13, § 34: solutum (corpus) tenere, Cels. praef. med.; cf.ventrem,
id. 4, 19 med.:tene linguam,
Ov. F. 2, 602:pecus omne tenendum,
Verg. G. 2, 371:vix a te videor posse tenere manus,
Ov. Am. 1, 4, 10; so,manus,
id. M. 13, 203; cf.:manum stomachumque teneto,
Hor. S. 2, 7, 44:saeva tene cum Berecyntio Cornu tympana,
id. C. 1, 18, 13:et Phoebi tenuere viam,
i. e. impeded, closed up, Luc. 5, 136:quo me decet usque teneri?
Verg. A. 5, 384:lacrimas,
Caes. B. G. 1, 39; so,lacrimas in morte miserā non tenebamus,
Cic. Verr. 2, 5, 67, § 172:dictator exercitum in stativis tenebat,
Liv. 6, 14, 1. —Esp.: se tenere, to keep back, remain, stay:B.Sabinus castris sese tenebat,
Caes. B. G. 3, 17; 1, 40; Liv. 2, 45, 2:nullā clade acceptā castris se pavidus tenebat,
id. 3, 26, 3:Hasdrubal procul ab hoste intervallo tenebat se,
id. 23, 26, 2:se domi a conventu remotum tenere,
Nep. Dion, 9, 1:ego tamen teneo ab accusando vix me hercule: sed tamen teneo,
restrain myself, refrain, Cic. Q. Fr. 3, 2, 2:nec se tenuit, quin, etc.,
id. Ac. 2, 4, 12; cf.mid.: teneri non potui, quin tibi apertius illud idem his litteris declararem,
id. Att. 15, 14, 2; Just. 6, 7, 10; cf.:se intra silentium tenuit,
Plin. Ep. 4, 17, 8:multum me intra silentium tenui,
id. ib. 7, 6, 6.—Trop.1.In gen., to hold, contain in the mind, to conceive, comprehend, know (syn.:2.percipio, intellego): nunc ego teneo, nunc scio, Quid sit hoc negotii,
Plaut. Capt. 3, 5, 39: tenes Quorsum haec tendant quae loquor, id. Ps. 1, 2, 81:tenes, quid dicam?
Ter. Heaut. 4, 3, 22:teneo,
I understand, id. And. 1, 1, 59:teneo quid erret,
id. 3, 2, 18; Cic. Rep. 1, 23, 37; cf.: quibus capiatur Caesar, tenes, Caecin. ap. Cic. Fam. 6, 7, 5:quae a Romanis auguribus ignorantur, a Cilicibus... Lyciis tenentur,
Cic. Div. 1, 15, 25:quoniam ea, quae tenebatis ipsi, etiam ex me audire voluistis,
id. Rep. 1, 46, 70:alicujus reconditos sensus,
id. Sest. 10, 22:quo pacto cuncta tenerem,
Hor. S. 2, 4, 8:et teneo melius ista,
Mart. 4, 37, 7.—With inf.:nullus frugi esse homo potest, nisi qui et bene facere et male tenet,
Plaut. Bacch. 4, 4, 10; Lucr. 3, 647.—In partic.a.To have possession of, have the mastery of, to control any thing:b.cum rem publicam opes paucorum non virtutes tenere coeperunt,
Cic. Rep. 1, 34, 51.—To hold fast, guard, preserve, uphold, keep, insist (syn. servo):c.sin consuetudinem meam, quam in re publicā semper habui, tenuero,
Cic. Phil. 1, 11, 27:ordinem,
id. ib. 5, 13, 35:portum,
id. Fam. 1, 9, 21:statum,
id. Rep. 1, 28, 44:non tenebat ornatum suum civitas,
id. ib. 1, 27, 43:si jus suum populi teneant,
id. ib. 1, 32, 48:nec diutius umquam tenetur idem rei publicae modus,
id. ib. 1, 44, 68:est boni viri, haec duo tenere in amicitiā, etc.,
id. Lael. 18, 65:morem,
id. Off. 3, 10, 44; so id. Fl. 7, 15; Verg. A. 3, 408:foedus,
Cic. Balb. 15, 34:tenebat non modo auctoritatem, sed etiam imperium in suos,
id. Sen. 11, 37:silentium,
Liv. 1, 28, 8.—To hold fast, maintain, support, defend, uphold, insist:d.illud arcte tenent accurateque defendunt, voluptatem esse summum bonum,
hold fast, maintain, Cic. Par. 1, 3, 14; cf.:illud, quod multos annos tenuisset,
id. Ac. 2, 22, 71; and:quod idem Peripatetici non tenent,
id. Fin. 3, 13, 44:propositum tenere,
to maintain, Caes. B. C. 3, 42, 1:suas leges,
Cic. Verr. 1, 4, 13:causam apud centumviros,
id. Caecin. 24, 67:quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 43:locum quendam cum aliquo,
Cic. Brut. 21, 81.— With ne:plebs tenuit, ne consules in proximum annum crearentur,
Liv. 4, 30, 16:ne quid ferretur ad populum, patres tenuere,
id. 3, 29, 8; 24, 19, 7. — With ut:tenuere patres, ut Fabius consul crearetur,
Liv. 2, 42, 2 Weissenb. ad loc.:scripseram tenuisse Varenum ut sibi evocare testes liceret,
Plin. Ep. 6, 5, 1.—Of memory:e.alicujus memoriam cum summā benevolentiā tenere,
to recollect, preserve a recollection of, Cic. Fam. 6, 2, 1.—Esp.:memoriā tenere: memoriā tenetis, compluris in Capitolio res de caelo esse percussas,
you remember, Cic. Cat. 3, 8, 19; id. Fam. 1, 9, 12; Caes. B. G. 1, 14; cf.:memoriā teneo, C. Sulpicium Gallum, etc.,
id. Rep. 1, 14, 21; v. memoria; so without memoria, to bear in mind, remember, recollect:satin' haec meministi et tenes?
Plaut. Pers. 2, 2, 1:numeros memini, si verba tenerem,
Verg. E. 9, 45:dicta tenere,
Hor. A. P. 336; id. S. 2, 4, 8:quem (Cyrum) omnia militum tenuisse creditum est nomina,
Quint. 11, 2, 50; 11, 2, 45.—To reach an object striven after, to gain, acquire, obtain, attain (syn. assequor):f.per cursum rectum regnum tenere,
Cic. Agr. 2, 17, 44:Servium Tullium post hunc captivā natum, ingenio virtute regnum tenuisse,
Liv. 4, 3, 12:teneri res aliter non potest,
Cic. Fam. 1, 1, 3:multa tenuisse,
Liv. 42, 11, 8:causam,
Ov. M. 13, 190.—To hold, hold back, repress, restrain, bind, fetter, etc. (syn.:g.refreno, retineo): iracundiam teneat, avaritiam coërceat,
Cic. Par. 5, 1, 33:dolorem,
id. Att. 12, 38, 2:cupiditates,
id. Verr. 2, 3, 1, § 3:somnum,
id. Brut. 80, 278:risum,
id. Vatin. 8, 20; Hor. A. P. 5:iram,
Curt. 4, 2, 5:ea, quae occurrant, tenere,
to hold back, keep to themselves, Cic. de Or. 2, 54, 221.—Of laws, etc., to bind, hold, obligate, be binding on, control, etc.:h.quamquam leges eum non tenent,
Cic. Phil. 11, 5, 11; cf.:interdicto non teneri,
id. Caecin. 14, 41:voto quodam et promisso teneri,
id. Att. 12, 18, 1:ut plebi scita omnes Quirites tenerent,
Liv. 8, 12, 14; cf.:olim patricii dicebant se plebi scitis non teneri,
Gai. Inst. 1, 3:cum velut in controverso jure esset, tenerenturne patres plebi scitis, legem tulere, ut quod tributim plebis jussisset, populum teneret,
Liv. 3, 55, 3:teneri alienis foederibus,
id. 24, 29, 11: poenā teneri, to be subject or liable to, Cic. Q. Fr. 2, 3, 5:testibus in re perspicuā teneri,
to be convicted, id. Caecin. 2, 4; cf.: nemo ita in manifesto peccatu tenebatur, ut, etc., id. Verr. 2, 2, 78, § 191:caedis teneri,
Quint. 5, 14, 11:teneri repetundarum,
Tac. A. 11, 7 fin.:furti,
Dig. 6, 1, 4:injuriarum,
ib. 47, 10, 11:mandati,
ib. 17, 1, 10.— Transf.:nisi illi ipsi, qui eas (libidines) frangere deberent, cupiditatis ejusdem tenerentur,
Cic. Leg. 3, 13, 31 Mos. and Orell. N. cr. —Of dispositions, desires, etc., to possess, occupy, control:k.quae te tanta pravitas mentis tenuerit, ut, etc.,
has had possession of you, Cic. Vatin. 6, 14:summum me eorum (librorum) studium tenet,
id. Att. 1, 11, 3:magna me spes tenet,
id. Tusc. 1, 41, 97:de triumpho nulla me cupiditas umquam tenuit,
id. Att. 7, 2, 6:si consilio pulso libidines iracundiaeve tenerent omnia,
id. Rep. 1, 38, 60:nisi forte quem inhonesta et perniciosa libido tenet,
Sall. J. 3, 4: neque irā neque gratiā teneri, to be controlled or influenced, Cic. N. D. 1, 17, 45; so,teneri desiderio,
id. Sen. 10, 33:studio philosophiae,
id. Ac. 1, 2, 4:magno amore,
Verg. A. 1, 675:pompā, ludis atque ejusmodi spectaculis teneri,
to be enchained, fascinated, Cic. Fin. 5, 18, 48; cf.:ut oculi picturā teneantur, aures cantibus,
id. Ac. 2, 7, 20:is qui audit, ab oratore jam obsessus est ac tenetur,
id. Or. 62, 210.—With ne, Ov. M. 7, 146. —To take in, comprise, comprehend, include:II.haec magnos formula reges, Excepto sapiente, tenet,
Hor. S. 2, 3, 46.—More freq. pass.: teneri aliquā re, to be contained, comprised, grounded, to consist in a thing:ut homines deorum agnatione et gente teneantur,
Cic. Leg. 1, 7, 23:id quod (genus officiorum) teneatur hominum societate,
id. Off. 1, 45, 160:quae (causae) familiaritate et consuetudine tenentur,
id. Fam. 13, 29, 1:dixi jam antea, ipsam rationem arandi spe magis et jucunditate quadam quam fructu atque emolumento teneri,
id. Verr. 2, 3, 98, § 227.Neutr. (freq. after the Aug. per.; perh. not in Cic.).A.Lit.1.To hold a position anywhere, maintain one ' s self:2.quā abscisae rupes erant, statio paucorum armatorum tenebat,
Liv. 32, 5, 12:duo extra ordinem milia tenuere,
id. 3, 62, 7:tenent Danai, quā deficit ignis,
Verg. A. 2, 505.—For cursum tenere, to hold or take one ' s way, to sail, steer in any direction:B.Aeneam... ab Siciliā classe ad Laurentem agrum tenuisse,
Liv. 1, 1, 4:Cassandream petentes, primo ad Mendin tenuere,
Liv. 31, 45, 14:ad Mendaeum,
id. 21, 49, 2:Diam,
Ov. M. 3, 690:Creten,
id. ib. 13, 706:Hesperiam,
id. F. 1, 498:Ausoniam,
id. ib. 4, 290 al.:medio tutissimus ibis... Inter utrumque tene,
Ov. M. 2, 140.—Trop., with the accessory idea of continuance (cf. I. A. 2. b. and B. 2. b. supra), to hold out, hold on, last, endure, continue, maintain itself, prevail, etc. (cf. obtineo):imber per noctem totam tenuit,
Liv. 23, 44, 6; cf.:incendium per duas noctes ac diem unum tenuit,
id. 24, 47, 15:per aliquot dies ea consultatio tenuit,
id. 2, 3, 5; 3, 47, 6:tenet fama, lupam, etc.,
id. 1, 4, 6:quod nunc quoque tenet nomen,
id. 1, 17, 6:fama tenuit, haud plus fuisse modio,
id. 23, 12, 2; 21, 46, 10:tenuit consuetudo, quae cottidie magis invalescit, ut, etc.,
Quint. 2, 1, 1 Spald.; so,consuetudo, ut, etc.,
id. 8, 5, 2:nomen illud tenet,
id. 9, 4, 47 Spald.; cf. Ov. M. 1, 712. -
56 cumulo
āvī, ātum, āre [ cumulus ]1) складывать ( stipites QC); наваливать, насыпать (sabulum, arenam QC); сгребать, сметать, собирать с кучу ( nivem QC); нагромождать, накоплять (aurum argentumque QC; opes QC)probra in aliquem c. T — осыпать кого-л. бранью2)а) увеличивать, приумножать (benefacta in aliquem Pl; injurias QC)cumulatam (sc. veniam) morte remittam V — за эту милость я с избытком отплачу (своей) смертью ( слова Дидоны)б) раздувать, усиливать ( bellicam gloriam eloquentiā C)3) заполнять, наполнять ( fossas corporibus T)4) переполнять, преисполнять ( cumulari maximo gaudio C); одарять ( aliquem muneribus V)5)а) завершать, довершать ( gaudium C); добавлять, присоединять ( hospitium lecto jugali O)aes alienum cumulatum usuris L — долг с наросшими на него процентамиc. officia vitae C — выполнить житейские обязанности до концаsummum bonum cumulatur ex integritate corporis et ex mentis ratione perfectā C — высшее благо достигается на основе полного физического и умственного здоровья. — см. тж. cumulatus -
57 vereor
itus sum, ērī depon.1) робеть, опасаться, страшиться, бояться (aliquem Cs etc.; aliquid Ter, C etc., реже alicujus rei Col, Aus)Cyrenaicos non est verĭtum (impers.) in voluptate summum bonum ponere C — киренаики не побоялись (не поколебались) объявить высшим благом наслаждениеv. alicui rei Cs или de aliquā re C — питать опасения насчёт чего-л.2) испытывать сомнения, недоумеватьvereor, quid siet (sit) Ter, C — не понимаю, что бы это могло значитьnon vereor, ne hoc officium meum illi non probem C — не сомневаюсь, что это моё старание будет им одобреноvereor, ne sit turpe timere C — я сказал бы, что бояться постыдноillud, vereor, ut tibi concedere possim C — в этом я с тобой согласиться, пожалуй, не смогуvereor, num aliud sit dicendum Dig — думаю, что больше говорить не надо4) питать почтение, чтить, уважать (deos, parentes C)v. et diligere C — уважать и любитьhic vereri perdidit Pl — он потерял (всякое) чувство уважения ( или стыда)veremur vos, Romani, et etiam timemus L — мы (ахеяне) уважаем вас, римляне, и даже боимся -
58 Hic haeret aqua
"Здесь вода останавливается", т. е. тут есть помеха, загвоздка, тут что-то не ладится.Латинская поговорка.Цицерон, "Об обязанностях", III, 33, 117: Si illum audiam de continentia et temperantia, dicit ille quidem multa multis locis, sed aqua haeret, ut ajunt. Nam qui potest temperantiam laudāre is, qui ponat summum bonum in voluptate? "Он [ Эпикур ], как послушаешь, часто распространяется о воздержании, об умеренности, но у него, как говорится, aqua haeret. Как может восхвалять умеренность тот, кто высшее благо полагает в наслаждении?"Наши чувствия, ваше-ство, питаются любовью к отечеству и к вам, ваше-ство! И в вечном благодарении ваше-ству мы не скажем в пылу ревности нашей... И отец Симеон щегольнул латынью: - мы не скажем: hic haeret aqua, ибо с помощью священного содействия... Тьфу, не то!.. Ибо с помощью благосодействия вашего, ваше-ство, никакое препятствие не стеснит нашего поприща... и не остановит, так сказать, живой воды пылкости и любови нашей! (А. И. Эртель, Записки Степняка.)Латинско-русский словарь крылатых слов и выражений > Hic haeret aqua
-
59 Pro memoria
Для памяти.Pro memoria. Добродетель есть summum bonum каждого человека. Добродетельный человек достоин уважения, хотя бы всего прочего лишен был. Без добродетели все другие выгоды не избавят его от неуважения и презрения. (Н. А. Добролюбов, Pro memoria.)За чарою Володыёвский рассказывал о том, что произошло с ним под Волковыском: как окружил их внезапно гораздо больший отряд, который изменник Золотаренко прислал на подмогу своим, как совсем уж им конец пришел, когда внезапно подоспел Сапега, и отчаянная оборона сменилась полным торжеством. Задали мы им так pro memoria, -говорил он, - что они теперь из стана носа не высунут. (Генрик Сенкевич, Потоп.)Латинско-русский словарь крылатых слов и выражений > Pro memoria
-
60 condio
condio, īvī u. iī, ītum, īre (viell. Nbf. v. condo), einlegen, ein-, anmachen, würzen, I) eig.: a) in Wein, Essig usw. einlegen, einmachen, oleas albas, Cato: lactucam, Col.: corna, Col. – dah. einbalsamieren, mortuos, Cic. Tusc. 1, 108: corpus differtum odoribus, Tac. ann. 16, 6. – b) mit Gewürz usw. anmachen, lecker zubereiten, würzen, fungos, herbas, Cic.: cenas, Plaut.: cibos, Col.: vinum, ICt.: alqd liquamine et oleo od. ex oleo et liquamine, Apic. Vgl. 4. condītus. – dah. c. unguenta, mit Wohlriechendem anmachen, wohlriechend machen, Cic. de or. 3, 99. – c) mit etw. pudern, crinem flavo (mit Goldstaub), Treb. Poll. Gallien. 21, 4. – II) übtr. (s. Bünem. Lact. 1, 1, 7), würzen = ansprechender machen, orationem, Cic.: verborum gratiam, Quint.: si qua extra blandimenta contingunt, non augent summum bonum, sed, ut ita dicam, condiunt et oblectant, Sen. ep. 66, 46. – u. = mildern, lindern, tristitiam temporum, Cic.: comitate condita gravitas, Cic. – / Imperf. condibam (= condiebam), Fulg. myth. 1. praef. p. 16 M.: Perf. condit (= condiit), Treb. Poll. Gallien. 21, 4.
См. также в других словарях:
Summum bonum — (Latin for the highest good) is an expression used in philosophy, particularly in medieval philosophy, to describe the ultimate importance, the singular and most ultimate end which human beings ought to pursue. The summum bonum is generally… … Wikipedia
Summum bonum — (en latín, el mayor bien ) es una expresión utilizada en la filosofía, sobre todo en la filosofía medieval y en la de Immanuel Kant, para describir la importancia definitiva, el fin último y lo más singular que los seres humanos deben seguir. El… … Wikipedia Español
Summum bonum — (« souverain bien » en latin) est une locution latine utilisée en philosophie pour décrire l importance ultime (en), l objectif final recherché par tout être humain. La summum bonum est généralement considérée comme une fin en soi … Wikipédia en Français
SUMMUM BONUM — (лат.) высшее благо. Бог. Философский энциклопедический словарь. М.: Советская энциклопедия. Гл. редакция: Л. Ф. Ильичёв, П. Н. Федосеев, С. М. Ковалёв, В. Г. Панов. 1983. SUMMUM BONUM … Философская энциклопедия
Summum bonum — (lat.), das höchste Gut. – Summum jus summa injurĭa, das strengste (auf die Spitze getriebene) Recht (ist oft) die größte Ungerechtigkeit … Kleines Konversations-Lexikon
Summum bonum — Summum bonum, lat., das höchste Gut; summum jus summa injuria, lat. Sprichwort, das größte Recht ist oft die größte Ungerechtigkeit … Herders Conversations-Lexikon
Summum bonum — Sum mum bo num [L.] (Philos.) The supreme or highest good, referring to the object of human life. [Webster 1913 Suppl.] … The Collaborative International Dictionary of English
Summum bonum — (lat.), höchstes Gut, vgl. Gut, S. 540 … Meyers Großes Konversations-Lexikon
summum bonum — [soom′əm bō′nəm] n. [L] the highest, or supreme, good … English World dictionary
Summum Bonum — Sụm|mum Bo|num 〈n.; ; unz.; geh.〉 höchstes Gut [lat.] * * * Sụmmum Bọnum [lateinisch] das, , Philosophie: höchster Wert, Gott (höchstes Gut). * * * Sụm|mum Bọ|num, das; [lat. summum bonum, zu: summus (↑Summa) u. bonum = Gut, zu: bonu … Universal-Lexikon
summum bonum — noun /ˈsʌməm ˈbəʊnəm,ˈsʊməm ˈbɒnəm/ The greatest good; the ultimate importance, the singular and most ultimate end which human beings ought to pursue. Our summum bonum is commodity, and the goddess we adore Dea Moneta, Queen Money, to whom we… … Wiktionary
