Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

consurgere

  • 1 consurgere

    подниматься, а) начинаться, возникать (1. 3 C. 7, 51);

    b) восстать против кого (1. 21 C. 9, 47).

    Латинско-русский словарь к источникам римского права > consurgere

  • 2 consurgo

    consurgere, consurrexi, consurrectus V INTRANS
    rise/stand up (body of people); rise (jury/from meal/to speak/from bed); ambush; aspire to, rouse, prepare; break out, come from hiding; grow/spring up, rise

    Latin-English dictionary > consurgo

  • 3 consurgo

    consurgo, ĕre, surrexi, surrectum - intr. - se lever ensemble, se lever d’un bloc, se mettre debout.    - consurgitur honorifice, Cic. Verr. 2, 4, 62 § 138: on se lève par déférence.    - in plausus consurrectum est, Phaedr. 5, 7, 28: on se leva pour applaudir (ou en applaudissant).    - consurgere ex insidiis: surgir de l’embuscade.    - clivo fallente consurgere, Plin. Ep. 5, 6, 14: s'élever en rampe douce.    - consurgere ad bellum, Liv. (consurgere in arma, Virg.): courir aux armes.    - consurgit ira, Quint. 1, 11, 12: la colère s'allume.    - consurgere carmine Maeonio, Ov. P. 3, 3, 31: s'élever à une poésie digne d'Homère.
    * * *
    consurgo, ĕre, surrexi, surrectum - intr. - se lever ensemble, se lever d’un bloc, se mettre debout.    - consurgitur honorifice, Cic. Verr. 2, 4, 62 § 138: on se lève par déférence.    - in plausus consurrectum est, Phaedr. 5, 7, 28: on se leva pour applaudir (ou en applaudissant).    - consurgere ex insidiis: surgir de l’embuscade.    - clivo fallente consurgere, Plin. Ep. 5, 6, 14: s'élever en rampe douce.    - consurgere ad bellum, Liv. (consurgere in arma, Virg.): courir aux armes.    - consurgit ira, Quint. 1, 11, 12: la colère s'allume.    - consurgere carmine Maeonio, Ov. P. 3, 3, 31: s'élever à une poésie digne d'Homère.
    * * *
        Consurgo, consurgis, consurrexi, consurrectum, consurgere. Sallust. Quand plusieurs se lievent et sourdent ensemble.
    \
        Consurgunt geminae quercus. Virgil. S'eslevent hault.
    \
        Statis consurgere. Silius. Se lever du lict.
    \
        Consurgere ex insidiis. Caesar. Se desembuscher.
    \
        Consurgere in venerationem. Plin. iunior. Se lever pour faire honneur à quelqu'un.
    \
        Bellum consurgit. Virgil. La guerre s'eslieve, Se sourd.

    Dictionarium latinogallicum > consurgo

  • 4 erheben

    erheben, I) in die Höhe heben: tollere... attollere (aufheben, in die Höhe heben, -richten). – efferre (emporheben, -bringen). – die Hände e., s. aufheben no. I, ausstrecken: die Augen e., oculos tollere, attollere, erigere: den Blick zu etwas e., suspicere alqd (z.B. astra). sich erheben, a) v. Menschen u. Tieren: se tollere (sich in die Höhe rich ten). – se attollere (sich in die Höhe richten, z.B. von einem schweren Falle, a gravi casu). – surgere. assurgere. consurgere. exsurgere (sich aufrichten u. so aufstehen). – se erigere (sich gerade in die Höhe richten); verb. exsurgere et erigere se. – sich vor jmd. e. (aus Ehrfurcht), assurgere alci: sich wohin e. (d. i. begeben), von hohen Personen, alqo concedere, se conferre. – Uneig., α) auftreten: exsistere (von großen Männern). – sich zum Krieg e., sich gegen jmd. e., s. aufstehen no. II, b. – sich mit Energie gegen etw. e., exardescere contra alqd (z.B. contra commune incendium). – β) sich aufschwingen; z.B. sich zu jmds. Ruhme e., ad alcis gloriam consurgere. – sich (im Fluge der Phantasie) e., assurgere. consurgere. insurgere (v. Dichter); attolli. orationem attollere (v. Redner). – sich wieder zu einer Hoffnung e., revirescere ad spem alcis rei (z.B. auctoritatis pristinae); mit Kraft, exardescere ad spem alcis rei (z.B. libertatis). – b) v. Dingen. über die Oberfläche emporragen, wie Hügel, Berge etc.: se attollere. – assurgere. consurgere. exsurgere (gleichs. entstehend od. wachsend emporsteigen, v. Bergen, Orten, Bauten). – nasci (entstehen, beginnen, z.B. ab eo flumine collis nascebatur). – ein sanft (allmählich) sich erhebender Hügel, clementer editus (assurgens) collis: sich zu den Wolken e., in nubila erigi (von Bergen): sich bis zum Himmel e., caelum contingere. – II) zum Vorschein bringen: tollere. – ein Geschrei, ein Gelächter, eine Klage, seine Stimme (gegen etwas), Streit e., s. Geschrei etc. – sich erheben, consurgere (v. Luft, Wind etc.). – oriri. cooriri (entstehen, v. Wind, Sturm, Streit, Krieg). – flare coepisse (zu wehen anfangen, v. Wind). – emergere (aus der Tiefe emportauchen, z.B. repente ex profundo cum calidis aquis insula emersit). – der Wind erhebt sich von Mitternacht, ventus a septentrionibus oritur. – III) in Empfang nehmen: tollere (weg-, an sich nehmen, z.B. pecuniā societatis sublatā). – auferre (forttragen, fortnehmen, z.B. pecuniam). percipere (für sich einnehmen, z.B. quinquaginta milia nummûm). – exigere (beitreiben, [795] Steuern, Gelder etc.). – eine Erbschaft e., hereditatem capere, adire. – IV) das Herz od. Gemüt erheben: alqm adiuvare (jmd. erbauen, w. s.). – erhebende Worte, verba magnifica. – V) groß machen, Vorzüge und Vorteil verleihen: augere. ornare (im allg.). – producere ad dignitatem od. ad honores (zu Würden und Ehren bringen; vgl. »befördern no. III, b«). – jmd. hoch e., amplis honoribus ornare od. decorare: zu den Göttern e., ad deos immortales tollere; in deorum numerum referre. – Daher in weit. Bed., höher stellen, z.B. die Vernunft erhebt uns über die Tiere, ratione bestiis antecellimus. – sich erheben über jmd., d. i. a) ihn übertreffen: anteire, antecellere alci, durch etwas, alqā re (z.B. virtute anteire ceteris: u. eloquentiā antec. ceteris). – durch nichts erheben wir uns mehr über die wilden Tiere, nullā re longius absumus a natura ferarum. – b) in übler Bed., sich unbegründete Vorzüge beilegen: se efferre; efferri, wegen etwas, alqāre. – sich im Glück e., secundā fortunā efferri; secundis rebus intumescere: sich über andere e., se praeponere aliis; alios prae se contemnere: über alle Menschen, hominem prae se neminem putare. – VI) sehr rühmen, preisen: laudibus ferre, efferre, extollere; verbis efferre. – zu sehr e., in maius extollere; dicendo augere et tollere altius (vom Redner): bis in den Himmel e., laudes alcis in astra tollere.

    deutsch-lateinisches > erheben

  • 5 consurgo

    cōn-surgo, surrēxī, surrēctum, ere, den ganzen Körper zusammennehmend sich aufrichten, sich emporrichten, sich erheben, aufstehen, I) eig.: 1) v. leb. Wesen: a) v. Liegenden, am Boden, consolatus (ad terram proiectos) consurgere iussit, Caes.: auf dem Lager, auf dem Krankenlager, semilacer toro tentat consurgere, Ov.: inde graves multi nequeunt consurgere, Ov.: auf dem Speisesofa, senatum eo die forte in Capitolio cenantem consurrexisse et petisse, ut etc., Liv.: consurgens e convivio Caesaris, Tac. – b) von Sitzenden (Ggstz. sedēre, residĕre), consurgite, iuvenes! Catull.: senatus cunctus consurgit, Cic.: v. einem, consurrexit consul, Liv.: m. ex u. Abl., Passiv unpers., consurgitur ex consilio, Caes. – Insbes., α) v. Redner, Vortragenden im Senate, consurgit P. Scaptius de plebe, et... inquit, Liv.: c. ad censendum (im Senate), Plin. ep. – β) v. aus Ehrerbietung sich Erhebenden, consurrexisse omnes et senem sessum recepisse, Cic.: Passiv unpers., honorifice consurgitur, Cic.: m. in u. Akk., c. in venerationem alcis, Plin. pan.: Passiv unpers., in plausus consurrectum est, Phaedr. – c) v. Knienden, bes. v. den Triariern, paulisper addubitavit, an consurgendi iam triariis tempus esset, Liv.: subito ex insidiis, Caes.: consurgite nunc integri adversus fessos! Liv. – d) v. Kämpfenden, beim Hieb, Stoß, um sich mehr Kraft zu geben, mit dem Körper sich emporrecken, sich emporheben, sublatum alte c. in ensem, Verg.: c. ad iterandum ictum, Liv. – e) v. Toten, medio visi consurgere campo tristia Sullani cecinere oracula manes, Lucan. 1, 580 sq. – 2) v. lebl. Subjj., sich erheben, auf-, emporsteigen, sich auftürmen, a) v. Luft, Wind, Fluten usw., unde consurgeret aër, Lucr.: vespere ab atro consurgunt venti, Verg.: mare imo consurgit ad aethera fundo, Verg. – b) v. Örtl., villa leniter et sensim clivo fallente consurgit, Plin. ep.: cautes ut gradus subinde consurgunt, Mela. – c) v. Bauten, moenia pulchrioribus operibus consurgunt, Val. Max.: scandentis Asisi consurgit vertice murus, Prop. – d) v. naturwüchsigen Ggstdn., consurgunt geminae quercus, ragen in die Höhe, Verg.: non presso tellus consurgit aratro, erhebt sich in Furchen, Tibull. – II) übtr.: a) gleichs. aus der Ruhe zu einer Tätigkeit sich erheben, α) v. Pers., in nostri curam tuendi, Ov.: in aemulationem, Iustin.: bes. seindlich zu Aufruhr, Kampf sich erheben, aufstehen, a tergo, Tac.: ad novas res, Suet.: in arma, Verg.: magno tumultu ad bellum, Liv. – β) v. Zuständen, sich erheben, ausbrechen, bellum in media pace consurgit, Sen.: subito novum c. bellum Romulidis, Verg.: v. Affekten, debet docere comoedus, quā concitatione consurgat ira, Quint. – b) zu einer Ehre usw. sich erheben, emporstreben, sich aufschwingen, ad alcis gloriam, Liv.: ad summam di gnitatem, Val. Max. – c) geistig sich erheben, sich im Liede aufschwingen, Maeonio carmine, Ov. ex Pont. 3, 3, 31.

    lateinisch-deutsches > consurgo

  • 6 consurgo

    cōn-surgo, surrēxī, surrēctum, ere, den ganzen Körper zusammennehmend sich aufrichten, sich emporrichten, sich erheben, aufstehen, I) eig.: 1) v. leb. Wesen: a) v. Liegenden, am Boden, consolatus (ad terram proiectos) consurgere iussit, Caes.: auf dem Lager, auf dem Krankenlager, semilacer toro tentat consurgere, Ov.: inde graves multi nequeunt consurgere, Ov.: auf dem Speisesofa, senatum eo die forte in Capitolio cenantem consurrexisse et petisse, ut etc., Liv.: consurgens e convivio Caesaris, Tac. – b) von Sitzenden (Ggstz. sedēre, residĕre), consurgite, iuvenes! Catull.: senatus cunctus consurgit, Cic.: v. einem, consurrexit consul, Liv.: m. ex u. Abl., Passiv unpers., consurgitur ex consilio, Caes. – Insbes., α) v. Redner, Vortragenden im Senate, consurgit P. Scaptius de plebe, et... inquit, Liv.: c. ad censendum (im Senate), Plin. ep. – β) v. aus Ehrerbietung sich Erhebenden, consurrexisse omnes et senem sessum recepisse, Cic.: Passiv unpers., honorifice consurgitur, Cic.: m. in u. Akk., c. in venerationem alcis, Plin. pan.: Passiv unpers., in plausus consurrectum est, Phaedr. – c) v. Knienden, bes. v. den Triariern, paulisper addubitavit, an consurgendi iam triariis tempus esset, Liv.: subito ex insidiis, Caes.: consurgite nunc integri adversus fessos! Liv. – d) v. Kämpfenden, beim Hieb, Stoß, um sich mehr Kraft zu geben, mit
    ————
    dem Körper sich emporrecken, sich emporheben, sublatum alte c. in ensem, Verg.: c. ad iterandum ictum, Liv. – e) v. Toten, medio visi consurgere campo tristia Sullani cecinere oracula manes, Lucan. 1, 580 sq. – 2) v. lebl. Subjj., sich erheben, auf-, emporsteigen, sich auftürmen, a) v. Luft, Wind, Fluten usw., unde consurgeret aër, Lucr.: vespere ab atro consurgunt venti, Verg.: mare imo consurgit ad aethera fundo, Verg. – b) v. Örtl., villa leniter et sensim clivo fallente consurgit, Plin. ep.: cautes ut gradus subinde consurgunt, Mela. – c) v. Bauten, moenia pulchrioribus operibus consurgunt, Val. Max.: scandentis Asisi consurgit vertice murus, Prop. – d) v. naturwüchsigen Ggstdn., consurgunt geminae quercus, ragen in die Höhe, Verg.: non presso tellus consurgit aratro, erhebt sich in Furchen, Tibull. – II) übtr.: a) gleichs. aus der Ruhe zu einer Tätigkeit sich erheben, α) v. Pers., in nostri curam tuendi, Ov.: in aemulationem, Iustin.: bes. seindlich zu Aufruhr, Kampf sich erheben, aufstehen, a tergo, Tac.: ad novas res, Suet.: in arma, Verg.: magno tumultu ad bellum, Liv. – β) v. Zuständen, sich erheben, ausbrechen, bellum in media pace consurgit, Sen.: subito novum c. bellum Romulidis, Verg.: v. Affekten, debet docere comoedus, quā concitatione consurgat ira, Quint. – b) zu einer Ehre usw. sich erheben, emporstreben, sich aufschwingen, ad alcis gloriam, Liv.: ad summam di-
    ————
    gnitatem, Val. Max. – c) geistig sich erheben, sich im Liede aufschwingen, Maeonio carmine, Ov. ex Pont. 3, 3, 31.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > consurgo

  • 7 consurgo

    con-surgo, surrexi, surrectum, 3, v. n., to raise one's self, to rise (esp. of a multitude), to rise up together, stand up, arise (class. in prose and poetry).
    I.
    Lit.
    A.
    Of living beings:

    cum Athenis ludis quidam in theatrum grandis natu venisset... consurrexisse omnes,

    Cic. Sen. 18, 63; so, out of respect, impers.:

    itaque in curiam venimus: honorifice consurgitur,

    id. Verr. 2, 4, 62, § 138; and:

    in venerationem tui,

    Plin. Pan. 54, 2:

    (in concilio Germanorum) consurgunt ii, qui et causam et hominem probant,

    Caes. B. G. 6, 23:

    consurrexit senatus cum clamore ad unum,

    Cic. Q. Fr. 3, 2, 2:

    ex insidiis,

    Caes. B. C. 3, 37; cf. Liv. 2, 50, 6:

    senatum... consurrexisse et petisse,

    id. 38, 57, 5:

    ubi triarii consurrexerunt integri,

    id. 8, 10, 5; cf. id. 8, 8, 12; Cat. 62, 1; Ov. M. 7, 570:

    consurgere tonsis,

    Verg. A. 10, 299:

    consurgitur ex consilio,

    Caes. B. G. 5, 31; so,

    in plausus consurrectum est,

    Phaedr. 5, 7, 28:

    leniter est consurgendum,

    Quint. 11, 3, 156 al.:

    toro consurgere,

    Ov. M. 7, 344:

    ad iterandum ictum,

    Liv. 8, 7, 10; cf.:

    in ensem,

    Verg. A. 9, 749:

    in poenam,

    Plin. 8, 16, 17, § 43:

    ad finitimorum motus,

    Liv. 33, 21, 8:

    ad novas res,

    Suet. Caes. 9.—
    B.
    Of inanimate subjects (mostly poet.):

    consurgeret aër,

    Lucr. 2, 1111.— With ex, Lucr. 6, 498; 4, 929; 6, 474:

    de terra ignis corpora,

    id. 6, 886:

    in auras corpora sponte suā,

    id. 6, 1020:

    mare imo fundo ad aethera,

    Verg. A. 7, 530:

    terno ordine remi,

    id. ib. 5, 120:

    limen earum in tantam altitudinem consurgit quantam, etc.,

    Col. 7, 9, 13:

    villa leniter et sensim clivo fallente consurgit,

    Plin. Ep. 5, 6, 14:

    consurgunt geminae quercus,

    grow up, Verg. A. 9, 681:

    jugata vineta,

    Col. 4, 1, 5:

    in gelidas consurgens Caucasus Arctos,

    Val. Fl. 5, 155:

    tantamque operis consurgere molem,

    id. ib. 1, 499.—
    II.
    Meton.
    A.
    Of living beings; constr., ad or in aliquid, also absol., to rise or stand up for any (esp. a hostile) action (perh. not ante-Aug.):

    ad bellum,

    Liv. 10, 13, 4; 33, 19, 7:

    ad novas res,

    Suet. Caes. 9:

    in arma,

    Verg. A. 10, 90:

    in iras truces,

    Val. Fl. 1, 673:

    in poenam,

    Plin. 8, 16, 17, § 43:

    in aemulationem,

    Just. 12, 15:

    consurgunt iterum partes,

    rise, Luc. 1, 692; cf. Tac. H. 3, 1:

    in nostri curam consurge tuendi,

    Ov. Tr. 4, 3, 71:

    carmine Maeonio,

    id. P. 3, 3, 31.—
    B.
    Of inanimate things, to arise, take rise (like A., perh. not ante-Aug.):

    vespere ab atro consurgunt venti,

    Verg. A. 5, 19;

    so of winds: e terrā,

    Plin. 2, 43, 44, § 114:

    subitoque novum consurgere bellum,

    Verg. A. 8, 637; Sen. Ep. 91, 5:

    quā concitatione consurgat ira,

    Quint. 1, 11, 12:

    fama consurgit,

    Val. Fl. 1, 75.

    Lewis & Short latin dictionary > consurgo

  • 8 aufstehen

    aufstehen, I) eig.: surgere. exsurgere. – consurgere (bes. von mehreren). – resurgere (sich vom Falle wieder erheben). – se erigere (sich aufrichten. von kleinen Kindern, die versuchen, sich vom Boden zu erheben). – vor jmd. (aus Achtung, Ehrfurcht) au., alci assurgere; in alcis venerationem consurgere; alqm assurgendi officio venerari: vor jmd. nicht au., alci non assurgere; alqm sedens excipio (ich empfange jmd., der mich besucht, sitzend). – vom Sitze au., surgere ex sella: aus dem Bette au., surgere mit und ohne e lecto od. e lectulo; ex morbo assurgere (von einem Kranken): vom Tische, von der Tafel au., surgere a cena; poscere calceos (die Schuhe fordern, als Zeichen, daß man au. wolle). – vom Tode au., s. auferstehen. – au., um zu reden, surgere sd dicendum. – nicht wiederau. können, rursus ad surgendum coniti non posse: aufzustehen suchen, versuchen, ad surgendum coniti; auch bl. coniti: vermittels der Hände oder des Knies, seu manibus in assurgendo seu genu se adiuvare. – II) uneig.: a) zum Vorschein kommen. s. auftauchen (bes. v. Pers.). – b) sich gegen Gewalt auflehnen: rebellare coepisse od. bl. rebellare (den Krieg erneuern, von einem zur Ruhe gebrachten Volk). – ad bellum od. in arma consurgere. cooriri ad bellum (zum Krieg sich erheben). – gegen jmd. au., exsurgere contra oder adversus alqm; cooriri in alqm; imperium alcis detrectare (sich gegen jmds. Befehl oder Herrschaft auflehnen).

    deutsch-lateinisches > aufstehen

  • 9 causa

    causa (caussa), æ, f.    - voir l'article causa de Gaffiot. [st1]1 [-] cause, origine, source, principe, occasion.    - nihil potest evenire nisi causa antecedente, Cic. rien ne peut exister sans une cause préexistente.    - in seminibus est causa arborum, Cic.: le principe des arbres est dans la semence.    - causæ rerum, Virg.: causes premières des choses. [st1]2 [-] raison, motif allégué, prétexte, excuse.    - causam bellandi reperire: trouver un prétexte pour faire la guerre.    - eadem causā: pour la même raison.    - quid est causæ, cur: quelle raison y a-t-il pour que...? pourquoi?    - haud causast, quod nunc voluisti facere quin facias mihi, Plaut. Most.: il n'y a pas de raison que tu ne me fasses pas ce que tu as voulu me faire maintenant.    - nulla est causa quin: rien n'empêche de.    - causa ut ne (ne, quin, quominus): une raison de ne pas..., une raison pour ne pas...    - ob eam causam ut (ob eam causam quo): afin que.    - justis de causis: pour de justes raisons.    - gravi de causā, Cic.: pour de fortes raisons.    - causam alicui adjudicare: donner raison à qqn.    - quæ causa fuit, consurgere in arma Europamque Asiamque, Virg. En. 10: pour quelle raison l'Europe et l'Asie en bloc ont-elles pris les armes? [st1]3 [-] causā + gén. = à cause de, en vue de, pour, dans l'intérêt de.    - verbi causā: par exemple.    - honoris causā: pour honorer, par honneur.    - morbi causā: pour cause de maladie.    - dissimulandi causā: pour dissimuler. [st1]4 [-] affaire judiciaire, procès, cause, thèse du plaideur.    - causam agere (dicere, orare): plaider une cause.    - causam Dionis agere, Cic.: plaider la cause de Dion.    - indictā causā: sans jugement.    - causam obtinere: gagner son procès, avoir gain de cause.    - causam alicui inferre: intenter un procès à qqn.    - causā cadere (causam perdere): perdre son procès.    - causā desistere: renoncer à un procès, abandonner l’accusation.    - causam accipere (amplecti, aggredi): se charger d'une cause, défendre une cause.    - causam transferre in aliquem: rejeter la faute sur qqn.    - aliquem causā incognitā condemnare: condamner un citoyen sans procès. [st1]5 [-] point débattu, sujet, matière, question, affaire; mission, charge, délégation.    - causa disserendi, Cic.: sujet de controverse.    - tria sunt causarum genera, Cic.: il y a trois sortes de sujets (pour l'orateur).    - in causam descendere, Liv.: entrer dans le débat.    - senatus dederat causam, ut mihi gratias ageret, Cic. Verr. 2: le sénat l'avait chargé de me remercier.    - qui super tali causa missi erant, Nep.: ceux qui avaient été envoyés pour cette mission. [st1]6 [-] cas, circonstance, état, situation, condition, position.    - incidunt causæ cum...: il y a des cas où...    - in eadem causā esse: être dans le même cas, être dans la même situation.    - suam causam non nosse, alienas facile discere, Cic.: ne pas connaître sa situation, et se rendre facilement compte de celle des autres.    - erat in meliore causa, quam si remansisset, Cic.: sa situation était meilleure que s'il était resté. [st1]7 [-] la cause d'un homme politique, parti, faction.    - causam optimatium agere, Nep.: suivre le parti de l'aristocratie.    - in causam plebis inclinare, Quint.: pencher vers le parti populaire. [st1]8 [-] cas, maladie (qui sert d'excuse).    - sontica causa, Tibul.: cas grave, maladie grave.    - hæc facienda sunt causam metuentibus, Cels.: telles sont les règles à suivre pour ceux qui craignent d'être malades. [st1]9 [-] relation, rapport, liaison.    - causam amicitiæ cum aliquo habere, Cæs. BG. 5: avoir des relations d'amitié avec qqn.    - quīcum tibi omnes causæ intercedebant, Cic. Quint. 15: avec qui tu avais toutes les relations possibles.    - explicare quæ mihi sit causa cum Cæsare, Cic. Prov. Cons. 17: expliquer quelles sont mes relations avec César. [st1]10 [-] avantage, utilité, profit, intérêt.    - meā (tuā) causā: dans mon (ton) intérêt.    - omnis familiæ causa consistit tibi, Plaut.: l'intérêt de toute ta maison est compromis. [st1]11 [-] valeur explétive.    - causa bonorum, Dig.: les biens.    - causa dotis, Dig.: la dot.    - causa emptionis, Dig.: l'achat.
    * * *
    causa (caussa), æ, f.    - voir l'article causa de Gaffiot. [st1]1 [-] cause, origine, source, principe, occasion.    - nihil potest evenire nisi causa antecedente, Cic. rien ne peut exister sans une cause préexistente.    - in seminibus est causa arborum, Cic.: le principe des arbres est dans la semence.    - causæ rerum, Virg.: causes premières des choses. [st1]2 [-] raison, motif allégué, prétexte, excuse.    - causam bellandi reperire: trouver un prétexte pour faire la guerre.    - eadem causā: pour la même raison.    - quid est causæ, cur: quelle raison y a-t-il pour que...? pourquoi?    - haud causast, quod nunc voluisti facere quin facias mihi, Plaut. Most.: il n'y a pas de raison que tu ne me fasses pas ce que tu as voulu me faire maintenant.    - nulla est causa quin: rien n'empêche de.    - causa ut ne (ne, quin, quominus): une raison de ne pas..., une raison pour ne pas...    - ob eam causam ut (ob eam causam quo): afin que.    - justis de causis: pour de justes raisons.    - gravi de causā, Cic.: pour de fortes raisons.    - causam alicui adjudicare: donner raison à qqn.    - quæ causa fuit, consurgere in arma Europamque Asiamque, Virg. En. 10: pour quelle raison l'Europe et l'Asie en bloc ont-elles pris les armes? [st1]3 [-] causā + gén. = à cause de, en vue de, pour, dans l'intérêt de.    - verbi causā: par exemple.    - honoris causā: pour honorer, par honneur.    - morbi causā: pour cause de maladie.    - dissimulandi causā: pour dissimuler. [st1]4 [-] affaire judiciaire, procès, cause, thèse du plaideur.    - causam agere (dicere, orare): plaider une cause.    - causam Dionis agere, Cic.: plaider la cause de Dion.    - indictā causā: sans jugement.    - causam obtinere: gagner son procès, avoir gain de cause.    - causam alicui inferre: intenter un procès à qqn.    - causā cadere (causam perdere): perdre son procès.    - causā desistere: renoncer à un procès, abandonner l’accusation.    - causam accipere (amplecti, aggredi): se charger d'une cause, défendre une cause.    - causam transferre in aliquem: rejeter la faute sur qqn.    - aliquem causā incognitā condemnare: condamner un citoyen sans procès. [st1]5 [-] point débattu, sujet, matière, question, affaire; mission, charge, délégation.    - causa disserendi, Cic.: sujet de controverse.    - tria sunt causarum genera, Cic.: il y a trois sortes de sujets (pour l'orateur).    - in causam descendere, Liv.: entrer dans le débat.    - senatus dederat causam, ut mihi gratias ageret, Cic. Verr. 2: le sénat l'avait chargé de me remercier.    - qui super tali causa missi erant, Nep.: ceux qui avaient été envoyés pour cette mission. [st1]6 [-] cas, circonstance, état, situation, condition, position.    - incidunt causæ cum...: il y a des cas où...    - in eadem causā esse: être dans le même cas, être dans la même situation.    - suam causam non nosse, alienas facile discere, Cic.: ne pas connaître sa situation, et se rendre facilement compte de celle des autres.    - erat in meliore causa, quam si remansisset, Cic.: sa situation était meilleure que s'il était resté. [st1]7 [-] la cause d'un homme politique, parti, faction.    - causam optimatium agere, Nep.: suivre le parti de l'aristocratie.    - in causam plebis inclinare, Quint.: pencher vers le parti populaire. [st1]8 [-] cas, maladie (qui sert d'excuse).    - sontica causa, Tibul.: cas grave, maladie grave.    - hæc facienda sunt causam metuentibus, Cels.: telles sont les règles à suivre pour ceux qui craignent d'être malades. [st1]9 [-] relation, rapport, liaison.    - causam amicitiæ cum aliquo habere, Cæs. BG. 5: avoir des relations d'amitié avec qqn.    - quīcum tibi omnes causæ intercedebant, Cic. Quint. 15: avec qui tu avais toutes les relations possibles.    - explicare quæ mihi sit causa cum Cæsare, Cic. Prov. Cons. 17: expliquer quelles sont mes relations avec César. [st1]10 [-] avantage, utilité, profit, intérêt.    - meā (tuā) causā: dans mon (ton) intérêt.    - omnis familiæ causa consistit tibi, Plaut.: l'intérêt de toute ta maison est compromis. [st1]11 [-] valeur explétive.    - causa bonorum, Dig.: les biens.    - causa dotis, Dig.: la dot.    - causa emptionis, Dig.: l'achat.
    * * *
        Causa, siue caussa (vt scripserunt Virgilius et Cicero, teste Quintiliano), Ce qui fait faire quelque chose, La cause, La chose.
    \
        In ea causa res est. Vlpian. La chose est telle.
    \
        Ad eam causam scripta interpretari. Cic. Selon etc.
    \
        Causa est cur. Cic. Cause pourquoy.
    \
        Erit causa, qua consilium maiorum laudare possimus. Ci. Il y aura cause pourquoy, etc.
    \
        Ne causae quid sit, quo te quisquam quaeritet. Plaut. A fin que personne n'ait cause de te cercher.
    \
        Haec causa est, quod sic statuo. Cic. La cause est, pource que etc.
    \
        Quod si rarius fiet, id erit causae, quod non eius generis meae literae sunt, etc. Cic, La cause sera, pource que etc.
    \
        Ea te causa huc introire nolo. Terent. Pour ceste cause.
    \
        His de causis credere. Cic. Pour ces causes.
    \
        In causa damnationis fuisti. Quintil. Tu as esté cause etc.
    \
        Non est causa Zenoni quum Polemonem audisset, cur et ab eo ipso, et a superioribus dissideret. Cic. Il n'y a point de cause pourquoy. etc. Zeno n'ha raison ne excuse pourquoy, etc.
    \
        Non sine causa exquirere. Cic. Non sans cause.
    \
        Nulla causa est quin me condones cruci. Plaut. Je n'empesche point, et ne refuse point que tu ne me face crucifier, Je suis content que, etc.
    \
        Causa nulla est cur mentiar. Ci. Je n'ay aucune occasion de mentir.
    \
        Si doceo illa quae dixi, nunquid causae est Quirites, quin etc. Ci. Y a il chose qui peust estre dicte au contraire?
    \
        Ob eam ipsam causam. Cic. Pour ceste mesme cause.
    \
        Per causam exigendae pecuniae. Caes. Soubz couleur, Soubz ombre.
    \
        Pro causa supplementi, ab exercitu discedit. Caesar. Pour fournir ses bandes de gensdarmes.
    \
        Pro magnis causis nostrae necessitudinis. Cic. Pour les grandes raisons de nostre amitié.
    \
        Quid causae est, quin. Horat. Pourquoy ne, etc.
    \
        Libertatis causa fuit ciuitati. Cic. Cause que la ville s'est mise en liberté.
    \
        Malorum causa fuit adolescenti. Cic. Cause, ou occasion de tous ses maulx.
    \
        Adipiscendarum voluptatum causa. Cic. Pour avoir ses plaisirs et voluptez.
    \
        Breuitatis causa. Cic. A cause de briefveté.
    \
        Contumeliae causa. Terent. Par injure.
    \
        Mea quidem causa saluos sis licet. Plaut. Quant à moy, De par moy, De ma part.
    \
        Causa mea, causa tua, causa vestra, Quod vulgus dicit, Amore mei, tui, vestri. Plaut. Terent. Pour l'amour de moy, de toy, etc.
    \
        Tua causa velim. Cic. Je vouldroye pour l'amour de toy.
    \
        Trium nummorum causa subeunt sub hasta. Plaut. Pour trois tournois ils etc.
    \
        Qui simulatione amicitiae coluntur, et obseruantur causa temporis. Cic. Pour l'affaire qu'on en ha.
    \
        Verbi causa. Cic. Pour exemple.
    \
        Videndi causa. Virgil. Pour veoir.
    \
        Vtendi causa. Lucret. Pour en user, Pour s'en servir.
    \
        Vtilitatis causa. Lucret. Pour le prouffit et utilité.
    \
        Abdita causa. Celsus. Occulte.
    \
        Apparentes causae. Ouid. Evidentes.
    \
        Certis de causis aliter existimare. Cic. Pour certaines causes.
    \
        Graui de causa. Cic. Pour grande cause.
    \
        Iusta causa nulla cuiquam esse potest contra patriam arma capiendi. Cic. Cause juste et raisonnable.
    \
        Latens causa. Ouid. Incogneue.
    \
        Leuis. Terent. Legiere, et de petite importance.
    \
        Pudenda causa. Ouid. Deshonneste.
    \
        Recens accedit causa. Ouid. Nouvelle.
    \
        Repens causa. Tacit. Souldaine.
    \
        Speciosas causas habere. Cic. Belles.
    \
        Victa causa. Lucan. Le parti du vaincu.
    \
        Victrix causa. Lucan. Le parti du vainqueur.
    \
        Accipere causam quaesiti. Ouid. Ouir, Entendre, Escouter.
    \
        Accumulare causas. Ouid. Adiicere causam. Ouid. Adjouster.
    \
        Probabilem causam afferre. Ci. Amener, Alleguer cause et raison probable.
    \
        Afferre causam faciendi aliquid dicitur res aliqua. Ci. Apporter ou donner occasion.
    \
        Aperire causas. Propert. Declarer.
    \
        Attribuere causam calamitatis. Cic. Attribuer.
    \
        Valetudinis causas saepe attulerunt cibi. Quintil. Les viandes ont souvent esté cause de maladie.
    \
        Conferre causas. Cic. Comparer, Accomparager.
    \
        Congerere causas in aliquem. Liu. Rejecter les causes sur luy.
    \
        Constat causa belli huius in tua persona. Cic. Tu es cause de ceste guerre.
    \
        Contrahere sibi causam mortis. Plin. Estre cause de sa mort.
    \
        Dicere causas alicuius rei. Lucret. Dire et alleguer les causes et raisons pourquoy il est ainsi.
    \
        Exigere causam rei alicuius. Seneca. Demander.
    \
        Hortandi causas eximere. Tacit. Oster.
    \
        Expedire causam morbi. Virgil. Exposer, Declarer.
    \
        Explorare causas. Stat. Enquerir.
    \
        Exponere causam. Horat. Exposer.
    \
        Expromere veras causas. Lucan. Declarer,
    \
        Fluunt inde causae. Quintil. Viennent de là.
    \
        Incidunt causae. Cic. Il advient, le cas advient.
    \
        Inire causam alicuius rei. Liu. Trouver et entendre la raison pourquoy quelque chose se fait.
    \
        Retro causas legere. Quintil. Repeter ou redire depuis le commencement.
    \
        Manent causae. Cic. Durent, Sont encores.
    \
        Memorare causas alicui. Virgil. Raconter.
    \
        Nactus causam moriendi. Ci. Qui a trouvé l'occasion de mourir.
    \
        Perstare in causam damni. Ouid. Perseverer.
    \
        Repetere causas ab vltimo. Quint. Repeter depuis le commencement.
    \
        Causas sequi. Lucan. Suyvre le bon droict.
    \
        Ne miretur cur idem iterum facerem, hoc causae sumpsi, quod etc. Cic. J'ay prins ceste excuse.
    \
        Sustulit causas rerum efficientium. Cic. Il a osté.
    \
        Tegere causam alicuius rei. Ouid. Celer.
    \
        Tentare causas. Virgil. Cercher, Enquerir.
    \
        Videre causas. Lucret. Cognoistre.
    \
        Causa. Matiere, ou Question, ou Different, Cause, Proces.
    \
        Actor causae. Quintil. Celuy qui plaide une cause, Advocat.
    \
        Cardo causae. Quintil. Le neud, le principal point de la matiere.
    \
        Frons causae. Quintil. Maxime vbi frons causae non satis honesta est. Quand de prime face la cause ne semble point honneste.
    \
        Absoluta causa. Vlpian. Qui n'ha point de difficulté.
    \
        Certissima causa. Cic. Cause de laquelle il n'y a point de debat, Cause toute clere.
    \
        Accedere ad causam. Cic. Prendre la charge de la matiere, ou du proces, Se mesler de la matiere.
    \
        Acuere linguam causis. Horat. Exerciter sa langue à plaider.
    \
        Admissus reus ad causam dicendam. Ci. Qui est receu en ses deffenses et justifications.
    \
        Agere causam. Quintil. Plaider une cause.
    \
        Tu adhuc causam meam agis. Cic. Tu parles pour moy. B.
    \
        Amittere causam. Cic. Perdre son proces.
    \
        Cadere causa. Cic. Perdre sa cause, ou son proces.
    \
        Cognoscere causam alicuius ab altero. Cic. Par un autre.
    \
        Complecti causam. Cic. Prendre une querelle, Se formalizer.
    \
        Componere causam cum causa. Quintil. Comparer. Accomparager.
    \
        Credere causam alicui. Lucan. Commettre, Bailler en charge, à aucun, S'en fier en luy.
    \
        In causam se deducere. Liu. Prendre la querelle, et se formalizer, Se mettre en la meslee.
    \
        Demittere se in causam. Ci. Suyvir du tout un parti, et une querelle. Se formalizer, Se mesler de la matiere.
    \
        Causam dicere. Curt. Proposer ses defenses, Se defendre.
    \
        Causam dixisse quis dicitur, qui inter reos receptus est. Plin. Cic. Avoir esté attainct de justice, ou accusé de quelque cas en justice.
    \
        Causam dicere ex vinculis. Liu. Estre en prison, ou tenir prison fermee pendant qu'on se defend, et qu'on fait le proces.
    \
        Causae dictio. Caesar. Defense.
    \
        Causam haud dico. Plaut. Je ne contredy point, Je m'y accorde, Je ne vueil nier.
    \
        Causae nihil dicimus quin tibi vadimonium promiserit. Cic. Je ne dy point le contraire.
    \
        Non causam dico quin quod meritus est, ferat. Terent. Je n'empesche point.
    \
        In meliore causa esse. Cic. Estre mieulx.
    \
        Exudare causas. Horat. Plaider une cause en suans d'ahan, Suer en plaidant.
    \
        Fidere causae. Cic. Se fier en son bon droict.
    \
        Incumbere in causam. Cic. Incliner et s'addonner à un parti et querelle, Se mesler de la matiere.
    \
        Indicta causa damnari. Cic. Estre condamné sans estre ouy en ses defenses.
    \
        Indormire causae. Cic. S'endormir en un affaire, Le conduire negligemment.
    \
        Inedita causa. Ouid. Qui n'est point encore mise en avant, ne manifestee.
    \
        Ingredi in causam. Cic, Entrer en querelle, et suyvre un parti, Se formalizer pour un parti.
    \
        Insinuare se in causam. Cic. Entendre profondement la matiere.
    \
        Laborare causa. Quintil. N'avoir gueres bonne matiere, Quand nostre droict est bien malade.
    \
        Obtinere causam. Cic. Gaigner son proces, ou sa cause.
    \
        Vt causam certissimam obtineret. Cic. Pour gaigner sa cause toute clere.
    \
        Orare causas. Virgil. Plaider une cause.
    \
        Perdere causam. Cic. Perdre son proces.
    \
        Periclitari causa. Quintil. Estre en danger de perdre son proces.
    \
        Perorare causam. Cic. Faire fin à son plaidoyer.
    \
        Postulat causa. Cic. La matiere le requiert.
    \
        Recognoscere causam. Cic. Reveoir le proces.
    \
        Remittere causam ad Senatum. Tacit. Renvoyer.
    \
        Repetere ab vltimo causas. Quintil. Repeter depuis le commencement.
    \
        Superior causa. Cic. Le droict plus apparent, Le meilleur droict.
    \
        Sustinere causam. Cic. Quand le blasme vient sur quelcun, Estre fort souspeconné de quelque cas.
    \
        Tenere causam apud iudices. Tranquil. Gaigner sa cause.
    \
        Tradere causam aduersariis. Terent. Donner gaigné, Quicter, Trahir celuy de qui on meine la cause, et s'entendre avec partie adverse.
    \
        Vincere causam. Ouid. Gaigner sa cause.
    \
        Omnis familiae causa consistit tibi. Plaut. La charge, Le faiz, L'estat.
    \
        Accipere causam. Cic. Tenir pour excusé, Accepter l'excuse.
    \
        Fingere causas. Terent. Controuver des excuses ou menteries.
    \
        Inferre causam. Hirtius. Donner occasion.
    \
        Nectere causas. Virgil. Delayer et alleguer plusieurs excuses.
    \
        Obtendere fugae causas. Tacit. Alleguer des raisons pour couvrir et excuser la faulte qu'on a faict de s'en estre fuy.
    \
        Causa est tibi de hac re. Terent. Tu as excusation et dequoy te defendre.
    \
        Causa, Occasio: vt Causa adempta. Terent. Occasion ostee.
    \
        Capere causam. Terent. Prendre occasion.
    \
        Viro fit causa, exigitur matrimonio. Plaut. Le mari ha occasion.
    \
        Inuenta est causa qua te expellerent. Terent. Ils ont trouvé le moyen de te, etc.
    \
        Quamobrem insigne aliquid faceret. Terent. Il cercheoit occasion.
    \
        Causa, Status et conditio. Cicero. Qui in eadem causa, in qua ego, fuisset, Qui avoit suyvi le mesme parti que moy.
    \
        Eadem suam causam videbat esse, quam illorum qui innocentes peribant Ci. Il voyoit que son affaire estoit pareil, etc.
    \
        Negat Platonem, si sapiens non sit, eadem esse in causa qua Dionysium tyrannum. Cic. De mesme facon et condition.
    \
        In causam suam recidere. Pompon. Retourner en son estat, condition, et qualité.
    \
        Reuerti in pristinam causam. Martianus iuriscon. Retourner en son premier estat.
    \
        In ea causa res est. Vlpian. La chose est telle, ou en tel estat.
    \
        Sistere in eadem causa. Vlpian. Representer quelcun en mesme estat.
    \
        In eam causam venire. Triphoni. En cest estat et condition.
    \
        Causa, pro Partibus. Cic. Diutius in causa est, quam nos, commoratus. Il a plus long temps suyvi le parti de Pompee.
    \
        Quorum erat vna causa. Cic. Qui suyvoyent un mesme parti.
    \
        Causa, pro Accessione. Vlpian. Prouffit et emolument de quelque chose.

    Dictionarium latinogallicum > causa

  • 10 causa

    causa (von Cicero u. nach ihm noch von Vergil u. auch in Inschr. caussa geschr., s. Quint. 1, 7, 20; vgl. Osann Cic. de rep. 1, 6. p. 20), ae, f. (v. cūdo), der Fall, I) der veranlassende, die Veranlassung, der Anlaß, der Grund (Beweggrund), der Umstand, die Ursache, Quelle, Schuld von etw. (Ggstz. effecta u. facta, n. pl.; vgl. Cic. de fat. 34 die Definition von causa), a) übh.: causa parva, Ter., parvula, Caes.: magna, Cic., maior, Liv.: c. levis, gravis, Cic.: c. evidens (Ggstz. c. abdita od. obscura od. in obscuro posita), Cels.: c. perspicua (Ggstz. obscura), Cic.: c. externa, Cic.: c. iusta, iustior, Cic.: c. vera, Ter.: c. probabilis, Cic. – cum causa, mit (triftigem, stichhaltigem) Grund, Ggstz. sine causa, Cic.: non sine causa fieri, Cels. – qua de causa, Cic.: quibus de causis, Quint.: his de causis, Cic.: quacunque de causa, Cels.: aliquibus de causis, Cels.: gravi de causa, Cic.: iustis de causis, Cic. – qua ex causa, Cic.: quibus ex causis, Quint., od. ex quibus causis, Plin. ep.: u. ex hac causa, ex his causis, Cels. – ex alia causa, Cels.: nulla alia ex causa, Sen.: multis ex causis, ex pluribus causis, Quint.: obscura aliqua ex causa, Cic. – ob eam causam, Cic.: ob eas causas, Caes.: u. ob eandem causam, Liv.: ob quam causam u. quam ob causam, quas ob causas, Liv.: ob aliam causam, non ob aliam causam, Liv.: ob nullam aliam causam, nullam aliam ob causam, nullam ob aliam causam, Liv. (s. über die Verbindung mit ob übh. Fabri Liv. 24, 8, 5). – propter eam quam dixi causam, Cic. – mit Ang. wessen? wozu? durch Genet., selten (nicht bei Cic.) durch den Infin., od. durch ad mit Akk., c. adventus, Nep.: c. belli, Cic. u.a. (auch v. Pers., s. Fabri Liv. 21, 21, 2): c. criminis, Cic.: c. mortis, v. Pers., Cic., v. einem Umstande, Liv.: parvulae causae vel falsae suscipionis vel terroris repentini, kl. U., die in f. V. od. pl. Schr. liegen, Caes.: quae tot scelerum suscipiendorum causa? Cic.: durch Infin., quae causa fuit consurgere in arma, Verg.: dolor huic et cura Neaerae coniugis ereptae causa perire fuit, Tibull.: durch ad mit Akk., satis vehemens causa ad obiurgandum, Ter. – m. weiterer Ang. weshalb? warum? causae, propter quas, Quint.: ob eam causam, quia speciem habet admirabilem, Thaumante dicitur esse natus, Cic.: cur causa Zenoni non fuerit, quamobrem etc., Cic.: multae causae sunt, quam ob rem etc., Ter. (s. Spengel Ter. Andr. 382): causam Ulixi fuisse, quare interfecerit Aiacem, Cornif. rhet.: quidnam esse causae, cur etc., Cic.: quae causa sit, cur etc., Cic.: cuius rei cum causam quaererem quidnam esset cur in quoquo oratore plurimum esset, ita maxime is pertimesceret, has causas inveniebam duas, Cic. – m. weiterer Ang. des Grundes, weil, daß od. daß nicht usw. durch quod, quo (= ut eo) ut, ne, quin, quominus (s. Fabri Sall. Cat. 51, 41. Weißenb. Liv. 5, 55, 5 u. 40, 26, 5), zB. propter hanc causam, quod etc., Cic.: ob eam causam, ut od. ne etc., Cic.: neque ob eam causam, quo facilius consequerer, Cic.: ea est causa, ut veteres cloacae nunc privata passim subeant tecta, Liv.: huius epistulae non solum ea causa est, ut ne quis a me dies intermittatur, quin etc.... sed etiam haec iustior, ut a te impetrarem, ut etc., Cic.: num quid est causae, quin amicos nostros Stoicos dimittamus? Cic.: quibus aut emerita stipendia aut morbus causae essent, quominus militarent, Liv.: eis causis, quominus dimicare vellet, movebatur, Caes. – Redensarten: in causa esse, U., Sch. sein (vgl. no. II, a am A.), zB. in causa haec sunt, Cic. ep. 1, 1. § 1: in causa (est) amor primum, deinde quod (weil usw.) etc., Plin. ep. 7, 5, 1: vim morbi in causa esse, quo serius perficeretur, Liv. 40, 26, 5: u. esse alci in causa, ut etc., Quint. 12, 5, 2. – afferre causam, causam consilii sui, den Grund angeben von usw., Cic.: afferre causam explicandae philosophiae, Veranlassung geben zu usw., Cic.: alci inferre causam belli, iurgii, gegen jmd. einen Grund zum Kr., zum Streite geltend machen, suchen (vgl. no. II a. E.), Cic. de imp. Pomp. 65. Phaedr. 1, 1, 4: alci causam alcis rei dare, Veranlassung geben zu etw. (zB. harum litterarum), Cic.: esse causam alcis rei (v. Pers.u. Lebl.), Cic. u.a. (auch von mehreren, zB. dicuntur causa mortis fuisse, Quint.: nos causa belli sumus, Liv.): causae esse, Caes., alci causae esse, Liv.: nancisci causam alcis rei, Cic.: quaerere causam eius rei u. novi consilii, nach der U. fragen, Cic. u. Liv. (vgl. quaerit causae quid sit tam repentini consilii, Nep.). – habere multas et graves causas corrumpendi iudicii, Cic.: nec umquam bellorum civilium semen et causa deerit, Cic.: causam alcis rei sustinere, von etw. die Schuld tragen, Cic. – b) der entschuldigende Grund, der Entschuldigungsgrund, die Entschuldigung, die Ausrede, der Einwand, tibi causa est de hac re, Ter.: causam accipere (gelten lassen), Cic. – c) der bemäntelnde, erdichtete Grund, der Vorwand, das Vorgeben (πρόφασις; vgl. Ruhnk. Ter. Andr. 1, 3, 8), causas fingere, Ov.: causam invenire, Ter.: causam interponens (als Vorwand angebend, unter dem Vorwand) se collegas exspectare, Nep.: u. ebenso causam interserens te hostem esse Atheniensibus, Nep. – mit Ang. wessen? durch Genet., muri causam opponere, Cic.: bes. per causam m. Genet. = unter dem Vorwande einer Sache (griech. κατά πρόφασιν), zB. per causam supplementi equitatusque cogendi, Caes.: per causam renovati ab Aequis belli, Liv. (s. Drak. Liv. 2, 32, 1. Broukh. Tibull. 1, 6 [7], 26). – mit Ang. wozu? durch Genet. od. ad m. Akk., causas novarum postulationum quaerere, Cic.: causam bellandi reperire, Nep.: causam habere ad iniuriam, Cic. – m. weiterer Ang. weshalb? iam diu aliquam causam quaerere, quamobrem etc., Ter. – m. weiterer Ang. daß od. daß nicht, fingere causam peracutam, ut etc., Cic.: fingere causas, ut etc., Tibull.: fingere causas, ne etc., Ter. – d) der eingewendete Grund, die Einwendung, der Einwand, causam hau dico, ich mache keinen Einw., Plaut.: nullam od. non causam dico, quin etc., ich habe nichts einzuwenden, daß usw., Plaut. u. Ter.: num quid causae est od. num quae causa est, quin etc., Plaut.: neu causa ulla restet relicua, quin etc., Ter.: causae nihil dicimus, quin etc., Cic. Quinct. 57. Vgl. Brix Plaut. capt. 350. Lorenz Einl. zu Plaut. Pseud. S. 9. Anm. 9. – e) als mediz. t. t., der Krankheitsanlaß, Krankheitszustand (s. Fabri Liv. 22, 8, 3), causa levis (Ggstz. causa gravior), Liv.: causa tenuissima, Cic.: causae externae, Liv.: tantum causam metuere, Cels.: afferre valetudinis causas, Quint. – dah. bei Spät. = Krankheit, Cael. Aur., Veget. u.a. – f) Abl. causā m. Genet. od. Pronom. possess., aus Ursache, auf Veranlassung, in Rücksicht auf, im Interesse eines Ggstds., um... willen, wegen, halber, auch zu, α) m. Genet., gew. dem Genet. nachgestellt, selten (des Gegensatzes, Nachdrucks wegen) ihm vorangesetzt, fili causā, Plaut.: tempestatis causā, auf V. des Wetters, durch das W., Cic.: temporis causā, der Zeit u. Umstände wegen, im Drange des Augenblicks, Cic.: rei publicae causā, Cic.: ioci causā, Cic.: delectationis causā, Cels.: animi causā, s. animus no. II, A, 2, d: auxilii causā, Caes.: contumeliae causā (Ggstz. honoris causā), Cic.: mortis causā patris sui, Liv.: honoris causā, s. honōs: fidei causā, Sall.: exempli causā, Cic.: verbi causā, Cic.: liberorum quaerendorum causā, Plaut. u. Suet.: liberûm quaesundûm causā, Enn. fr.: voluptatum adipiscendarum causā, Cic.: dissimulandi causā, Sall.: u. alcis causā cupere, velle, velle omnia, debere omnia, Cic. – vor dem Genet., causā virginis, Ter. Eun. 202: causā antiquitatis, Vulcat. Sedig. fr. bei Gell. 15, 24. v. 13: causā amicorum, Cic. de amic. 57: causā ignominiae, Liv. 40, 41, 11 H.: causā ludorum, Liv. 40, 44, 10 H.: causā detrectandi sacramenti, Suet. Aug. 24 R., causā conservandae vocis, Augustin. conf. 6, 3, 3, s. Madvig Emendatt. Liv. p. 474. – zwischen zwei Genet., aedificandi causā theatri, Amm. 29, 6, 11. – β) m. Pronom. poss., meā causā, um meinetwillen, meinetwegen, in meinem Interesse, mir zuliebe, Cic. (auch causā meā des Verses wegen bei den Komik. u. bei Hor. sat. 1, 4, 97): u. so tuā causā, nostrā causā, vestrā causā, Cic.: alienā potius causā quam suā, Quint.

    II) der obwaltende, a) die obwaltende Angelegenheit, Sache, der Gegenstand, Punkt, die Sachlage, der Sachverhalt, Alexandrina causa, Cic.: nec praetermittebat fere quicquam, quod esset in causa, was zur Sache gehörte, Cic. Brut. 303 (vgl. oben no. I, a in causa esse): et causam et hominem probare, Caes.: super tali causa eodem missum esse, Nep.: sic egit causam tuam, ut etc., Cic.: cui senatus dederat publicam (al. publice) causam, ut etc., den offiziellen Auftrag, Cic. – im Ggstz. zu Nebenumständen, armis inferiores, non causā fuisse, Cic.: parum precibus, parum causā proficere, Liv. – b) die obwaltende Lage, Stellung, der obwaltende Fall, obwaltende Zustand, suam causam non nosse, alienas facile discere, Cic.: num alia in causa M. Cato fuit, aliā ceteri qui etc., Cic.: (Regulus) erat in meliore causa, Cic.: in eadem causa erant Usipetes et Tenchteri, Caes.: (praedia) soluta meliore causā sunt quam obligata, Cic. – c) das obwaltende freundschaftliche Verhältnis, die freundschaftliche Beziehung zu jmd., das Freundschaftsverhältnis, die Verbindung, quicum tibi affinitas, societas, omnes denique causae et necessitudines veteres intercedebant, Cic.: ad eas causas quibus inter nos amore sumus, officiis, vetustate coniuncti patriae caritas accessit, Cic.: explicare breviter, quae mihi sit ratio et causa cum Caesare, Cic. – d) das Interesse, das man verfolgt, die Sache, Partei, die man verficht (s. die Auslgg. zu Cic. de imp. Pomp. 2): causa senatoria, popularis, Iustin.: populi Romani vera, Cic.: c. Caesaris melior, Quint.: suarum partium c., Quint.: c., quam Pompeius susceperat, Cic.: causam imperii cognoscere, Cic.: causam rei publicae non tenere, Cic. (s. Halm Cic. Sull. 32): u. ad causam publicam accedere, das Interesse des Staates zu vertreten beginnen, Cic.: causam populi agere (Ggstz. causam optimatium agere), Nep.: rem in causam plebis inclinare, Quint.: ea causa, quae est senatui, quae est dis hominibusque gratissima, Cic.: ii, quorum est una causa, Cic.: non omnibus Sullae causa grata, Cic.: utrum militantium

    adversarii estis, an causam agitis ? Liv.: omnis familiae causa consistit tibi, das Interesse für usw. (die Sorge für die Unterhaltung der usw.), Plaut. asin. 520. – e) der in Frage stehende od. gestellte Gegenstand, Punkt, α) = ὑπόθεσις die Aufgabe, der Stoff, das Thema, der Streitpunkt (s. Cic. top. 79. Quint. 3, 5, 7), sowohl einer philosophischen Erörterung usw., poscere eorum aliquem qui adsunt causam disserendi, Cic.: quod vero maxime rem causamque continet, Cic. – als einer rednerischen Darstellung, der Fall, verae causae aut forenses, wirkliche Geschäfts-od. Gerichtsfälle, Cic.: causarum, quae sint a communi quaestione seiunctae, partim in iudiciis versari, partim in deliberationibus, Cic. – β) der obwaltende Rechtsfall, die Rechtssache, die Rechtsfrage, die gerichtliche Sache, die Streitfrage, der Prozeß, causa capitis, causa capitis aut famae, Cic.: maiestatis, Tac. – causae forenses, Cic.: causae malae, optimae, Cic.: causae privatae, publicae, Cic.: c. centumviralis, Cic.: c. liberalis, Cic.: c. superior, Ggstz. c. inferior, Cic.: c. parvula, Bagatellsache, Cic.: c. tenuis, Cic.: c. vera (gerechte), Cic.: causa iudicata atque damnata, Cic.: causā indictā, ohne Prozeß, Cic.: causā cognitā (Ggstz. causā

    incognitā), Cic. – actio, actor causae, Cic.: causae dictio, Cic.: orationes causarum, Cic. – accedere causae od. ad causam, Cic.: adesse in hac causa, Cic.: adesse tali causae, Quint.: agere causam, s. ago no. II, B, 5, c (S. 270): causam defendere, Cic.: causas defensitare, Cic. – causam dicere = den Prozeß führen (v. gerichtl. Redner) u. = sich verteidigen od. sich verteidigen lassen (v. Angeklagten, Ggstz. accusare), Cic.: causam parricidii dicere (v. gerichtl. Redner), Liv.: coronae subreptae de Capitolio causam dicere (v. Angeklagten), Porphyr.: causam ex vinculis dicere (v. Angeklagten), Caes. u. Liv. – causam discere, sich vortragen lassen (v. Sachwalter), Cic.: causam docere alqm, einem Sachwalter vortragen, Cic.: causam orare, perorare, Cic. – causam alci inferre, Auct. b. Hisp. 1, 4 u. ICt. (versch. v. oben no. I, a). – causam recipere, suscipere, Cic.: causā desistere (v. Kläger), Cic.: causā premi, mit seinem Pr. ins Gedränge kommen, Sen.: in causis iudiciisque versari, Cic. – causam tenere, obtinere, sustinere, den Prozeß gewinnen, Cic.: u. so auch vincere causam suam, Ov. – u. causam perdere, seines Interesses verlustig gehen, den Pr. verlieren, Cic.: causā cadere, infolge eines Formfehlers den Pr. verlieren, Cic., Suet. u. ICt. (s. Piderit Cic. de or. 1, 66. Halm Cic. Mur. 9). – causa labefactatur ad iudicem, Cic. – f) die ganze jurist. Beschaffenheit eines Rechtsobjekts, bes. die damit verbundenen Lasten und Vorteile, tota causa fundi, ICt.: fundus cum sua causa transit, ICt.: dominium cum sua causa transferre, ICt.: bona cum causa, ICt.: dah. oft sine causa, ohne Nutzen od. Vorteil, umsonst, Eccl. (s. Rönsch Itala p. 306). – / Nicht selten steht causa mit einem gewissen Lautspiele in einem Satze in der Bedeutung von no. I u. von no. II nebeneinander, zB. meā causā causam accipite, Ter. heaut. 47: his de causis ego huic causae patronus exstiti, Cic. Rosc. Am. 5 (dazu Halm).

    lateinisch-deutsches > causa

  • 11 concido [2]

    2. concido, cidī, ere (con u. cado), zusammenfallen, -sinken, -stürzen, einfallen, einsinken, einstürzen, zu Boden fallen, -stürzen, I) eig.: A) v. sächl. Subjj.: a) übh.: concidat caelum omne necesse est, Cic.: concidit conclave, Cic.: repentinā ruinā pars eius turris concidit, Caes.: urbs acerbissimo concidit incendio conflagrata, Cornif. rhet. – b) v. der Flamme, in sich zusammensinken, iam illa flamma, quae magna congerie convaluerat, diductis quibus alebatur, concidet, Quint. 5, 13, 13; vgl. im Bilde, nonne, ut ignis in aquam coniectus continuo restinguitur et refrigeratur, sic refervens falsum crimen in purissimam et castissimam vitam collatum statim concidit et exstinguitur? zerfällt gänzlich in nichts, Cic. Rosc. com. 17. – c) vom Winde, sich legen (Ggstz. surgere, consurgere), concidunt venti fugiuntque nubes, Hor. carm. 1, 12, 30. – d) (als mediz. t.t.) v. Körperteilen, zusammenfallen, einfallen, einsinken (Ggstz. attolli, excitari), palpebra concidit, Cels.: quidquid e cartilagine concidit excitandum leniter est, Cels. – v. Puls, sinken, si protinus venae conciderunt, Cels. – B) v. leb. Wesen: a) übh.: equus eius ante signum Iovis Statoris sine causa concidit, Cic.: dum cupidius instat, in locum delatus inferiorem concidit, Caes.: Macedonem tam graviter palmā percussit, ut paene concideret, Plin. ep. – v. Ermatteten, c. in cursu, Plaut.: sub onere, Liv. – v. Kraftlosen, Ohnmächtigen, Epileptischen usw., oft bei Cels. – v. Entseelten, Themistoclem aiunt eo (tauri sanguine) poto concidisse, Cic. – v. Kämpfenden, ita pugnans concidit, Caes.: in proelio concidit, Cic.: cum pars quaedam gladiatorum mutuis vulneribus concidisset, Suet. – v. erlegten Wilde, per herbas, Ov. her. 4, 93 sq. – v. Opfertieren, vitulus propter mactatus concidit aras, Lucr.: ante aras ingens ubi victima taurus concidit, Ov. – v. Menschen als Opfer, Lucr. u. Val. Max. – b) (wie συμπίπτειν) vor Magerkeit einfallen = zusammenschrumpfen, concidimus macie, Ps. Ov. her. 21, 215. – II) übtr.: A) v. lebl. Subjj.: a) übh. v. Zuständen aller Art, zusammenstürzen, sinken = allen Halt-, allen Wert-, alle Geltung-, alles Ansehen verlieren, zugrunde gehen, schwinden, ein Ende nehmen, concidit vita, es stürzen die Pfeiler des Lebens zusammen, Lucr.: rem publicam concidere unius discessu, quam omnium interitu occidere malui, Cic.: cum religio, cum pudicitia, cum iudiciorum fides, cum senatus auctoritas concidisset, fore, ut etc., Cic.: scimus Romae solutione impeditā fidem (Kredit) concidisse, Cic.: neque enim tam facile opes Carthaginis tantae concidissent, nisi etc., Cic.: quo prodigio totum id concidit regnum, Plin.: morte Othonis concidisse bellum, habe mit dem Tode Othos von selbst sein Ende erreicht, Tac. – b) v. geistigen, gemütlichen Zuständen, sinken, sich legen, schwinden, si cui simul animus (Mut) cum re concidit, Trag. inc. fr.: tum ferocia omnis concidit, Liv.: mens (Besinnung) debilitata metu concidit, Cic. – B) v. leb. Wesen: a) gewaltsam, bes. im polit. Leben, fallen, sinken, stürzen, gestürzt werden, unterliegen, erliegen, nullo modo posse video stare illum diutius, quin ipse per se etiam languentibus nobis concidat, Cic.: non tribunicio, sed consulari ictu concidisse, Cic.: malas causas semper obtinuit, in optima concidit (Pompeius), Cic.: Ggstz., atque illas assumere robora gentes, concidere has, Ov. met. 15, 421 sq. – bes. vor Gericht, concidit autem maxime uno crimine, quod etc., Nep.: iudicum vocibus fractus reus et unā patroni omnes conciderunt, Cic.: a.P. Aquilio accusatus populi iudicio concidit, Val. Max. – b) moralisch durch Verlust der Besonnenheit, des Mutes, der Hoffnung, der Besinnung allen Halt verlieren, ne unā plagā acceptā patres conscripti conciderent, ne deficerent, Cic.: hostes concidunt animis, Hirt. b.G. – allato nuntio de legione quarta mente concidit, verlor er die Besinnung, Cic.

    lateinisch-deutsches > concido [2]

  • 12 concilium

    concilium, ī, n. (viell. *con-calion v. calāre, rufen), I) die Vereinigung, Verbindung, 1) im allg.: c. rerum, Lucr.: genitali concilio arcere, am Zeugungsakt hindern, Lucr.: hoc mihi tecum concilium manebit, so will ich vereint mit dir bleiben, Ov. met. 1, 710. – 2) insbes., die fleischliche Vereinigung, Begattung, concilia corporalia, Arnob. 2, 16. – dah. meton., die den Begattungstrieb erregende Pflanze iasine, Plin. 22, 82. – II) das bewirkte Zusammenkommen, die Zusammenkunft, das Stelldichein (Rendezvous) zweier od. mehrerer, 1) eig.: videre ambas si in uno miles concilio volet, sie beide an einem Orte zusammensehen will, Plaut.: hic c. fuit, hier standen zwei zusammen, Plaut.: quod earum (Camenarum) ibi concilia cum coniuge sua Egeria essent, Liv. – 2) meton., die Zusammenkunft = die Versammlung, a) übh. die Versammlung = der Verein, Kreis, die versammelte Schar, in concilium pastorum se recipere, Cic.: mortalium concilium adire, Curt.: (im Bilde) tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere, Cic.: bes. v. Versammlungen der Götter usw., seclusum a concilio deorum, Cic.: collocare alqm in concilio caelestium, Cic.: modo ex deorum concilio descendisse, Cic.: abigi ab sede piorum coetu concilioque, Liv.: in illud divinum animorum concilium coetumque proficisci, Cic.: alqm deorum concilio adicere, Val. Max. – b) insbes., die zu einem gemeinschaftlichen Zwecke u. unter Leitung eines Vorsitzenden abgehaltene Versammlung, bes. die der Vornehmen, Edlen, Vertreter eines Volks, Landtag, Bundestag, der versammelte Bund, od. die eines ganzen Volks, Volksversammlung, α) außer Rom, c. amicorum, Nep.: Gallorum, Liv.: Achaeorum, Arcadum, Liv.: commune Belgarum, Caes.: c. totius Graeciae (bei den isthmischen Spielen), Curt.: c. Achaicum, der ach. Bund (griech. συμπολιτεία τῶν Ἀχαιῶν), Liv.: antiquum gentis c., v. dems., Liv.: concilii eorum (ein Mitglied ihres [des achäischen] Bundes) esse recusare, Liv.: constituere diem concilio, Caes.: indicere concilium, Liv.: c. totius Galliae indicere in diem certam, Caes.: indicere c. Elin (nach E.), Liv.: indicere c. Aetolis Heracleam (nach H.), Liv.: belli pacisque causā c. indici vetare, Liv.: cogere c., Caes. u. Verg.: cogere c. Hypatam (nach H.), Liv.: convocare c., Caes.: c. Latinorum advocare, Liv.: habere extemplo c., Liv.: habere c. amicorum, Nep.: habere c. plebis (zu Athen), Curt.: ibi (in theatro) c. populi (zu Athen) habere, Nep.: colonos passim concilia facere, Liv.: concilia secreta agere, Liv.: differre concilium in posterum diem, Curt.: c. negare (verweigern), Liv.: c. transferre Lutetiam Parisiorum, Caes.: c. dimittere, Caes.: Boeoticum c. discutere, Liv. – vocare od. advocare alqm in concilium deorum (unter Jupiters Vorsitz), Cic.: alqm adhibere ad concilium, Caes.: adire concilium gentis, Liv.: adhiberi in concilia publica, Liv.: ex concilio abire, Liv.: excedere concilio, Liv.: consurgere ac relinquere concilium, Liv.: dare od. praebere concilium legatis, für die G. eine Vers. (einen Landtag) abhalten (um ihnen Audienz zu geben; auch m. Ang. wo? zB. Aegi, zu Ägium), Liv. – β) in Rom, c. sanctum patrum, Hor.: nullum futurum fuisse Romae nisi publicum concilium, Liv.: concilia privata principum cogere, Liv.: vocare in concilium multitudinem, Liv. – bes. von den Zenturiat- od. Tributkomitien (mit dem Zusatz plebis immer v. den Tributkomitien, mit dem Zusatz populi gew. v. den Kuriatkomitien, selten von den Tributkomitien), zB. concilium advocare legemque ferre, Cic.: plebi concilium edicere (v. den Volkstribunen), Liv.: concilium plebis habere, dimittere, Liv.: permixtum senatui esse populi concilium, Liv.: patres ex concilio (aus den Tributkom.) submovere, Liv. – / Synk. Genet. concili, Corp. inscr. Lat. 4, 2465.

    lateinisch-deutsches > concilium

  • 13 consido

    cōn-sīdo, sēdī, sessum, ere, sich niedersetzen, absol., od. m. Ang. wo? durch Advv. od. Praepp., od. durch Genet. od. Abl. loc., 1) eig.: a) v. leb. Wesen (Ggstz. surgere, consurgere, excitari, d.i. aufstehen, sich erheben, od. ambulare, umhergehen; u. Perf. consedisse, Ggstz. stare, stehen), leniter ambulare, hinc considere opus est, Cels.: pastor nec recubet nec considat, Col.: legati considere iussi, Curt. – gew. m. Ang. wo? cur non hic corulis mixtas inter considimus ulmos? Verg.: in ara, Nep.: in arbore od. in foro (v. Bienenschwarm), Liv.: apud Sigillaria in libraria, Gell.: in atrio, Val. Max.: in molli herba, Verg.: in conspectu (Angesicht gegen Angesicht = einander gegenüber), Cic.: in lecto alcis, Val. Max.: in sede alcis, Liv.: in sedili alto, Cels.: in aurea sella, in curuli sella, Aur. Vict.: in turre (v. einem Vogel), Curt.: sub arguta ilice, Verg.: super eum cumulum, Cic.: propius ipsum, Curt. – positis sedibus, Liv.: ante foros longis scamnis, Ov.: tergo tauri, Ov. – zugl. m. Dat. pers., dormienti in labellis (v. Bienen), Cic.: ei ius dicenti in capite (v. einem Spechte), Val. Max.: Romano repente in galea (v. einem Raben), Liv.: ingredienti cum fascibus forum dexteriore umero (v. einem Adler), Suet. – zugl. m. cum u. Abl., hoc poteras mecum considere saxo, Ov. – So nun bes.: α) zu gelehrter Unterhaltung sich wo niederlassen, si videtur, hic considamus in umbra, Cic.: c. eodem in spatio, Cic.: in propatulo propter Platonis statuam, Cic. – Passiv unpers., in silvam venitur et ibi magna cum audiendi exspectatione considitur, Cic. – β) im Theater usw. als Zuschauer sich niederlassen, in orchestra, Suet. Aug. 44, 1: inter patres, Tac. ann. 13, 54. – γ) zur Beratung-, zu Gericht sich niederlassen, Sitzung halten, v. der Volksversammlung in Athen, in theatro c., Cic. – v. den Senatoren in Rom, priusquam consideret quisque, Suet. – bes. v. den Richtern, ut primum iudices consederunt, Cic.: eos tres recuperatores considere iussit, Liv.: Argolicos duces mediis considere castris iussit et arbitrium litis traiecit in omnes, Ov.: c. certo anni tempore in finibus Carnutum in loco consecrato (v. den Druiden), Caes. – v. Jupiter als König u. Richter, consedit genitor tum deorum maximus, Phaedr. – m. ad u. Akk., ad ius dicendum (v. den Suffeten in Karthago), Liv.: ad causam cognoscendam (v. Diktator), Liv. – m. in (gegen, über) u. Akk., in hunc reum, Cic. – selten v. Beklagten, introductum in tabernaculum (Persea regem) adversus advocatos in consilium considere iussit, den zum Kriegsrat Berufenen gegenüber Platz zu nehmen, Liv. 45, 7. § 5. – δ) als milit. t. t., teils = in der Schlachtlinie sich in Anschlag niederlassen, sich in Anschlag legen, triarii sub vexillis considebant sinistro crure porrecto etc., Liv. 8, 8, 10. – teils = sich in Hinterhalt legen, Gabiniā viā occultum considere iubet, Liv.: in insidiis, Liv.: cum cohorte sua in insidiis loco obscuro, Liv.: cum parte (militum) occultum loco ad insidias opportuno, Liv.: inter virgulta, Sall.: in silva, Curt. – teils übh. = nach einem Marsche, auf der Flucht u. dgl. irgendwo sich lagern, sich festsetzen, Aufstellung nehmen, totam noctem itinere facto consedit, Sall.: hic consedit, Caes.: c. non longius mille passibus ab nostris munitionibus, Caes.: haud procul, Curt.: haud procul oppido stativisque hostium, Liv.: haud longe a mari prope Cirtam oppidum, Sall.: circiter duum milium intervallo ante eos, Sall.: contra eum duum milium spatio, Caes.: ad ripas Rheni, Caes.: proiectā palude ad ripas Sequanae e regione Lutetiae contra Labieni castra, Caes.: haud procul inde ad confluentes in ripis utriusque amnis, Liv.: sine centurione ullo apud Philomelium, Cic.: in eo colle, Sall.: propter Hannibalis copias, Enn. fr.: utrimque pro castris (v. zwei Heeren), Liv.: sub monte, Caes.: sub ipsis radicibus montium, Sall.: trans id flumen, Caes.: superioribus locis, Sall.: plebs in colle, qui sacer appellatur, armata consedit, Val. Max. – ε) auf eine kürzere od. längere Zeit an einem Orte sich niederlassen, sich festsetzen, wo seinen Aufenthalt nehmen, v. Seefahrern auch = wo anlegen, landen, hic an Antii, Cic.: Tarquiniis, Liv.: Cretae, Verg.: in Ubiorum finibus, Caes.: in hoc campo, Curt.: Atraciis in oris, Prop.: Latio, Verg.: Ausonio portu, Verg. – m. in u. Akk., in novam urbem, Curt. 7, 3 (14), 23. – insbes., v. Buhldirnen, tabernae, unde tabernariae, quod ibi soleant considere, Isid. 15, 2, 43.

    b) v. lebl. Subjj., sich niedersetzen, niedersinken, in sich zusammensinken, zu Boden sinken, einsinken, deutsch auch bl. sich setzen, sich legen, sinken, sich senken, quae (Alpes) iam licet considant, Cic.: Ilion ardebat neque adhuc consederat ignis, Ov.: donec consideret pulvis, Curt.: ne considat (cutis), Cels. – m. in u. Abl., in Veliterno agro terra ingentibus cavernis consedit, Liv.: quo fit, ut per se singula intestina in suas sedes reducantur et in his considant, Cels.: cum omnia sacra profanaque in ignem considerent, Tac. – m. in od. intra u. Akk., Arpini terra campestri agro in ingentem sinum consedit, Liv.: omne mihi visum considere in ignes Ilium, Verg.: quae excesserunt intra uterum considunt, Cels.

    II) übtr.: a) v. leb. Wesen: α) gleichs. sich niederlassen, wo Platz nehmen, c. in otio, sich der Muße hingeben, Cic.: secedere et in alia parte considere, auf eine andere Seite (mit seiner Meinung) treten, Sen. – β) (συνιζάνειν) gleichs. durch Verlust des moral. Haltes zu Boden sinken, totam videmus consedisse urbem luctu, durch Trauer niedergeschlagen, in Trauer versunken ist, Verg. Aen. 11, 350.

    b) v. lebl., bes. abstr. Subjj.: α) gleichs. sich nie derlassen, wo Platz nehmen od. greifen, eine bleibende Stätte finden, sich festsetzen, sich einnisten, quorum (ludorum) religio tanta est, ut ex ultimis terris arcessita in hac urbe consederit, Cic.: improbitas, si cuius in mente consedit, Cic. – β) gleichs. sinken, teils durch Abnahme der intensiven Stärke, sich legen, motus (Aufruhr) consedit, Liv. epit.: quia praesentia satis consederant, da für jetzt die Ruhe hinlänglich gesichert war, Tac. – ardor animi consedit, Cic.: cum iam consedisset ferocia ab re bene gesta, Liv.: ubi primus terror ab necopinato visu consedit, Liv.: alcis furor consedit, Cic.: omnis quae me urgebat de re publica cura consedit, Cic. – teils durch Abnahme der Geltung, in Vergessenheit sinken, consedit utriusque nomen in quaestura, Cic. Mur. 18. – γ) gleichs. sich senken, v. der Rede, abfallen, sich verlaufen, sich zu Ende neigen, ut eorum verborum iunctio... varie distincteque considat, Cic. de or. 3, 191. – / Perfekt-Form considerat, Enn. sat. 14: considerant, Tac. ann. 1, 30: consideramus, Plin. ep. 6, 20, 14. Gell. 5, 4, 1. Vgl. Wagner Verg. ecl. 7, 1 not. crit. Neue-Wagener Formenl.3 Bd. 3. S. 415.

    lateinisch-deutsches > consido

  • 14 exserte

    exsertē (exertē), Adv. (exsertus), kräftig, mutig, entschlossen, streng, clamitare, Apul. met. 1, 17: ad audendum exsertius consurgere, Amm. 16, 12, 46: alqd exs. defendere, Tert. adv. Val. 3: iubere, Tert. ad ux. 2, 1: de alqa re exsertius disserere, Dict. 5, 5: severissime exsertissimeque agere tribunatum, Spart. Sev. 3, 1.

    lateinisch-deutsches > exserte

  • 15 momen

    mōmen, inis, n. (aus *movimen, v. moveo), die Bewegung, als innewohnende Kraft, I) das Sich-Bewegen, A) eig.: e salso consurgere momine ponti, schwankenden Salzflut, Lucr. 6, 474. – B) übtr., der Zeitlauf, Manil. 3, 695. – II) der Bewegungsdruck, Anstoß, A) eig.: momine parvo impulsa, Lucr. 3, 188: tantillo momine flutat, Lucr. 3, 189: u. so Auct. Aetnae 213 u. 306. Hilar. Pict. genes. v. 33. – B) übtr., das Gewicht, die Bedeutung, nullius mominis esse, Arnob. 2, 49.

    lateinisch-deutsches > momen

  • 16 aufschwingen

    aufschwingen, sich, I) eig.: a) aufsteigend; z. B. sich au. (aufs Pferd), s. schwingen (sich). – b) schwebend, sursum od. sublime ferri (im allg.). – sublimem abire (sich in die Luft erheben, v. leb. Wesen). – evolare (auffliegen, v. Vögeln; u. im Bilde = entschweben). – subvolare (emporfliegen, v. Vögeln). – sich zum Himmel au., in caelum abire (v. Pers. u. v. Lebl.); ad deos abire (zu den Göttern gehen, v. Sterbenden): sich zu den Sternen au., efferre se ad astra; astra petere. – II) übtr.: a) geistig: attolli (in Affekt geraten, v. Dichter od. Gedicht). – impetum sumere (einen Anlauf nehmen, v. Feuer der Gedanken). – evolare (einen Aufflug nehmen, v. der Rede). – b) politisch: consurgere (sich erheben, ad alcis gloriam: u. humili Loco natum ad summam dignitatem). – sich plötzlich zum König au., repente regem exoriri: sich zu höhern Ehrenstellen au., in ampliorem gradum provehi: sich über andere au., alios post se relinquere. Aufschwung, conatus (der Anlauf, eig. u. bildl.). – impetus (der Ansatz, eig. u. bildl., z. B. acrior animi). – einen Au. nehmen, s. aufschwingen (sich) no. II, a.

    deutsch-lateinisches > aufschwingen

  • 17 hervorbrechen

    hervorbrechen, erumpere (zur Bezeichnung des woher = herausbrechen; auch v. Soldaten, die einen Ausfall machen, z.B. ex castris). – prorumpere. prorumpi (hervorstürzen, zur Bezeichnung des wohin; auch von Soldaten, die hervor- u. vorwärtsstürmen). – eruptionem facere (einen Ausfall machen, v. Truppen). – procurrere (hervorrennen, bes. aus der Schlachtordnung). – provolare, evolare, aus, ex etc. (eilig hervorbrechen, z.B. mit allen Truppen, der ganzen Streitmacht, omnibus copiis). – emergere, aus, ex etc. (gleichs. hervortauchen). – exoriri (hervortreten, von der Sonne; übtr., entstehen, z.B. tota bella repente aliis ex lo:. cis exorta sunt). – cooriri (entstehend sich erheben, ausbrechen, v. Naturereignissen [Wind, Regen etc.], v. polit. Ereignissen [Krieg, Aufruhr], von Krankheiten u. dgl.; und zu einer Tätigkeit, bes. im polit. Leben u. im Kriege sich erheben, losbrechen, v. Pers.). – exardescere (entflammt werden, von Leidenschaften, Aufruhr, Krieg etc.). – plötzlich aus dem Hinterhalt h., ex insidiis subito consurgere: die Sonne bricht (zwischen den Wolken) hervor, sol inter nubes effulget (glänzt hervor). – Hervorbrechen, das, eruptio (z.B. sanguinis; auch = Ausfall der Truppen aus einer Stadt etc.).

    deutsch-lateinisches > hervorbrechen

  • 18 Neuerung

    Neuerung, res nova. – novitas m. Genet. (neues Verhältnis, z.B. im Leben, vitae). – eine N. einführen, rem novam instituere. – sich eine N. (im Herkommen) erlauben, aliquid sibi in consuetudine novanda licentiae sumere. – Neuerungen, res novae: nach Neuerungen (im Staate) streben, zur N. Hang haben, geneigt sein (= neuerungssüchtig sein), rerum novarum cupidum od. avidum esse; rerum commutandarum cupidum esse; [1785] rerum mutationis cupidum esse; novas res moliri od. tentare; rebus novis studere; novandarum rerum consilia agitare: nicht zu N. geneigt sein, keinen Hang zu N. haben, cogitatione rerum novarum abstinere; a rerum mutatione abhorrere: N. anfangen, res novare; ad res novas consurgere: täglich N. aufbringen, cotidie novi aliquid movere. – Neuerungen im Redegebrauch, immanitas verborum.

    deutsch-lateinisches > Neuerung

  • 19 Platz

    Platz, I) als Ort: a) freier Raum übh.: locus – campus (freier Pl., Plan, z. B. mitten in einer Stadt). – arĕa (Platz, der nicht bebaut ist, z. B. Hof vor od. hinter dem Hause, Bauplatz; auch Spielplatz für Kinder). – ein öffentlicher Pl., locus publicus (vgl. »Ort«): der Pl. vor dem Hause, propatŭlum (im allg.); vestibulum (die area vor dem Hause, wo sich die aufwartenden Klienten versammelten): auf dem Pl. (Kampfplatz) bleiben, fallen, pugnantem cadere: den Pl. behaupten, superiorem discedere: immer gleich auf dem Pl. sein (bereitstehen), ad omnia praesto adesse. – b) bewohnter Ort: locus. – oppidum (ein mit Mauern umgebener Ort). – ein fester Pl., locus munitus (im allg.); castrum. castellum (Kastell, Fort): ein offener Pl., locus non munitus. – II) als begrenzter und bestimmter Raumteil, a) eig.: locus (im allg.) – sedes [1875]( Platz, wo man sitzt). – spectaculum (ein Platz zum Zusehen, im Theater etc.). – spatium (der Raum, die Strecke, die ein Platz einnimmt). – die Plätze eines Wagens, vehiculi loca (z. B. omnia vehiculi loca tenere). – die erste Legion bekam ihren Pl. im Vordertreffen, prima legio in primo instructa est: jmdm. seinen Pl. (im Theater) anweisen, alqm sessum ducere: Pl. nehmen, considĕre; assidĕre (im allg.); accumbere (bei Tische, s. [sich] niederlegen): neben jmd. Pl. nehmen, assidĕre alqm: jmdm. zunächst, alci proximum assidĕ re:jmdm. zur Rechten Pl. nehmen, dextrā assidĕre alqm: auf einem Stuhl etc., in sella assidĕre: neben jmd. Pl. genommen haben, alci assidēre: von seinem Pl. aufstehen, surgere od. exsurgere od. (bes. v. mehreren) consurgere (sich erheben, um sich dann wieder zu setzen); sedem nudam et inanem relinquere (seinen Sitz verlassen, weil sich einer, neben dem wir nicht sitzen wollen, ebendahin setzen will): vor jmd. von seinem Pl. aufstehen (um ihn dadurch zu ehren), alci assurgere. – Pl. machen, viam od. locum dare. locum dare et cedere (selbst Raum geben); populum od. turbam submovere (unter dem Volke Pl. machen, z.B. für den Konsul, von den Liktoren); partem sedis od. subsellii vacuefacere (auf einem Sitz, auf einer Bank Platz machen, damit sich noch einer mit darauf setzen kann): das Volk machte Pl., multitudo se dimovit: sich Pl. machen, locum sibi facere; sibi viam aperire: Pl. lassen für jmd. oder etw., locum relinquere alci od. alci rei: sie hatten nicht Pl. im Schiffe, navis eos non recepit: sie hatten nicht Pl., ihre Pferde zu tummeln, spatium non erat agitandi equos: sie bauen, wo sie Pl. finden, in vacuo aedificant. – b) uneig.: locus. – jmdm. einen Pl. unter seinen Freunden anweisen, alqm amicis suis ascribere: keinen Pl. unter den Dichtern verdienen, in numerum poëtarum non venire: er erwarb sich früh einen Pl. unter den ersten Rednern, mature in locum principum oratorum venit: den ersten Pl. unter den Rednern einnehmen, principatum eloquentiae obtinere: jmdm. den ersten Pl. einräumen, primum omnium ponere alqm (im allg.); primas od. priores deferre alci (bei einem Rang- oder Wettstreit, und zwar primas vor mehreren, priores vor einem einzigen): den von der Natur angewiesenen Pl. behaupten. assignatum a natura locum tueri: jmd. von seinem Pl. verdrängen, alqm loco suo pellere. – etw. greift Pl., locus est alci rei (etw. ist am Orte od. Platze); alqd incessit, invadit (ein Übel reißt ein): etwas greift (nimmt) in jmds. Herzen Pl., alqd intrat alcis animum (z.B. die Ruhmsucht): am Pl. sein, locum habere: es scheint wohl am Pl. zu sein, zu etc., non alienum od. non indignum videtur mit folg. Infin. (z.B. docere, commemorare u. dgl.).

    deutsch-lateinisches > Platz

  • 20 Stoß

    Stoß, I) als Handlung, Zustand, schmerzliche Berührung oder Empfindung: pulsus (das Stoßen an oder auf einen Gegenstand, sowohl mit Genet. wessen? z.B. remorum, als mit Genet. woran? z.B. an die Tür, ostii). – percussio (die heftige, erschütternde Berührung, z.B. auf den Kopf, capitis). – ictus (der treffende und verwundende Stoß). – plaga (der heftig auffallende Stoß; da her auch bildl. = Unfall, Unglück, von dem jmd. betroffen wird). – petitio (der nach jmd. geführte Streich). – auf Hieb und Stoß (Stich), caesim et punctim: Stöße bekommen, erhalten, pulsari (im Gedränge gestoßen werden, ohne Absicht); plagas [2227] accipere (Streiche, Stiche bekommen, die nach einem absichtlich geführt werden): jmdm. einen St. geben, beibringen, versetzen, ictum corpori alcis infligere; plagam alci infligere: jmdm. mit einem Finger einen solchen St. geben od. versetzen, daß er etc., alqm uno digito sie affligere, ut etc.: einen St. bei jmd. anzubringen suchen, jmdm. beizubringen suchen, petere alqm gladio; petitionem conicere in alqm: zu einem zweiten St. ausholen, ad iterandum ictum consurgere. – Bildl., die Stöße des Schicksals, s. Schicksalsschläge: eine Sache hat einen St. erlitten, plaga alci rei iniecta est: einen St. (einen Unfall) erleiden, plagam accipere: der Gesundheit jmds. einen St. geben, alcis valetudininocere: seiner Ehre einen St. geben, dignitati suae labem aspergere: seiner Seele, seinem Herzen einen St. geben, invito animo agere; vincere animum suum. – II) ein Haufen: strues (aufgeschichteter Haufen). - acervus (Haufen daliegender Dinge übh., z.B. librorum). – ein St. Holz, s. Holzstoß.

    deutsch-lateinisches > Stoß

См. также в других словарях:

  • consurgere — con·sùr·ge·re v.intr. (essere) OB LE sorgere, nascere: lo più bello ramo che de la radice razionale consurga è la discrezione (Dante) {{line}} {{/line}} DATA: 1304 08. ETIMO: dal lat. consŭrgĕre, comp. di con assieme, con e surgĕre sorgere . NOTA …   Dizionario italiano

  • Kastell Esztergom–Hideglelőskereszt —  Karte mit allen Koordinaten: OSM, Google oder …   Deutsch Wikipedia

  • CECROPS — primus Atheniensium Rex. Euseb. in Chron. l. 1. Οἱ δὲ οὖν κατα τὸν Ω῎γυγον, καὶ τὸν κατακλυσμὸν, βαςιλεῖς; εἰςἱν ὅι δέ. Πρῶτος Κέκροψ, ὁ Διφυής. Iohannes Tzetzes, Chil. 5. Hist. 18. Πρῶτος ἁπάντων Α᾿ττικῆς ὁ Κέκροψ βαςιλεὑει, Apollodotus, l. 3.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • EPULAE — apud Vett. festis diebus maturius solito institui, et diutius produci solebant, uti videre est hic, in voce De die, et ubi de Tempestivis Conviviis. Iisdem honorari a Magnatibus Principibufque Viris, magni semper aestimatum est. Hinc Stat.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • NILUS — I. NILUS Aegypti Episcopus exustus, sub Diocletiano. Vide Lactantium, l. 5. c. 11: II. NILUS Africae fluv. celeberrimus, ut Asiae Ganges, et Indus, atque Europae Danubius. Plurima eius ab antiquis perhibentur, et celebrantur nomina. Nam et… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • RETE — Arachnes inventum, Plin. l. 7. c. 56. qui idem linum Zoelicum ex Hispania illis aptissimum iudicat, l. 19. c. 1. Usus in Venatione maxime: unde Retia Dianae utpote venatricis Deae, statuis olim addita: quemadmodum et venabula, lineae versicolores …   Hofmann J. Lexicon universale

  • TILIA — seu Philyra, et Papyrus, arbores erant, in quarum libris olim scriptitatum, ita enim Plin. l. 13. c. 11. In foliis primo scriptum: deinde quarundam arborum libris. Et de Tilia quidem, quae φιλύρα Graecis, ita Suidas: φιλύρα, εἶδος δένδρου ἔχον… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • VENUS — I. VENUS ab antiquis amorum, gratiarum, pulchritudinis, deliciarum, voluptatumque omnium habita est Dea: ita dicta a veniendo, quod ad omnes res veniat, ut auctore est Cicer. l. 3. de Nat. Deor. c. 24. Hanc Poetae, ex spumâ maris et Caeli… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • conseil — Conseil, m. acut. Est l advis et opinion qu on demande ou donne à aucun sur quelque affaire douteuse, Consilium, duquel mot il est prins, Ainsi lon dit, Demander conseil aux Advocats, Iurisperitos consulere, Et donner conseil à quelqu un,… …   Thresor de la langue françoyse

  • eslever — Eslever, act. acut. Signifie porter de bas en haut. Il vient du Latin Eleuare, qui vaut autant que In altum e loco depresso tollere, efferre, Ainsi dit on, Eslever à Roy, In regale fastigium ac culmen attollere. Laquelle façon de parler peut… …   Thresor de la langue françoyse

  • lever — Lever, act. acut. Signifie haulser, et de bas tirer en hault, Erigere, comme, Levez vous, Erige te. Lever la main, pour prester serment, Manum ad iusiurandum attollere. Lever de terre, Ex humo sursum educere, extollere. Les François l esleverent… …   Thresor de la langue françoyse

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»