-
1 шашу
неперех.1) сойти́ с ума́, лиши́ться здра́вого рассу́дка, ума́; помеша́ться; одуре́ть, ошале́тькайгыдан шаша язу — чуть не помеша́ться от го́ря
2) беси́ться, беснова́ться (от радости, гнева, горя и т. п.), приходи́ть/прийти́ в бе́шенство, в я́рость ( от гнева); разъяря́ться/разъяри́ться; выходи́ть/вы́йти из себя́, быть вне себя́ачудан шашу — разъяри́ться от гне́ва
шатлыгым чиксез, ашкынам, шашам — ра́дость моя́ безграни́чна, рвусь и бешу́сь я
3) бушева́ть, разбушева́ться, свире́пствовать, яри́ться (о стихиях, о природных явлениях)урынсызга, җилләр, шашмагыз — без причи́ны не свире́пствуйте, ве́тры
диңгез дулый, диңгез шаша — бушу́ет мо́ре, свире́пствует
4) беси́ться, резви́ться, дура́читься, вози́ться, шали́ть без у́держу, вести́ себя́ бу́йно (обычно о детях, молодежи)шашмагыз әле, балалар — не беси́тесь, де́ти
5) си́льно увлека́ться чем-л.; быть одержи́мымфән дип шашу — быть одержи́мым стра́стью к нау́ке
6) диал. торопи́ться, заторопи́тьсятукта, шашма — погоди́, не торопи́сь
шашырсың, җилкәңне кашырсың — (посл.) бу́дешь торопи́ться - придётся почеса́ть заты́лок (т. е. раска́яться)
7) в знач. нареч. шашыпа) с аза́ртом, с задо́ром, задо́рно, увлечённо; бе́шено, с исступле́нием, со стра́стью, с я́ростьюшашып бию — пляса́ть с аза́ртом, с исступле́нием
шашып җырлау — петь со стра́стью
шашып гармунда уйнау — с аза́ртом игра́ть на гармо́ни
шашып эшләү — рабо́тать исступлённо
б) стра́стно, безу́мно, до безу́мияшашып ярату (сөю) — люби́ть безу́мно (до безу́мия)
шашып үбү — осыпа́ть (покрыва́ть) стра́стными поцелу́ями
в) я́ростно, неукроти́мо; неи́стовошашып искән җил — неи́стовый ве́тер
тау елгасы шашып ага — го́рная река́ течёт неукроти́мо
•- шашып китү -
2 шашу
гл1. беситься, горячиться2. обезуметь, дуреть3. сойти с ума, буйствовать4. шашып безумно, пылко; с азартом, с исступлением -
3 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
4 котыру
1. неперех.1) беси́ться, взбеси́ться; боле́ть (заболе́ть) бе́шенством ( обычно у животных)2) разг. сойти́ с ума́, помеша́ться; обезу́меть, одуре́ть; ошале́ть, очуме́ть прост. см. тж. тилерү; акылдан язубала кайгысыннан котыру — сойти́ с ума́ от го́ря из-за ребёнка
котырдыгызмы әллә? — с ума́, что ли, сошли́? одуре́ли (очуме́ли), что ли?
3) бе́шенствовать, бу́йствовать, беси́ться, беснова́ться, неи́стовствовать; разъяря́ться/разъяри́ться, выходи́ть/вы́йти из себя́, быть вне себя́; рвать и мета́ть, мета́ть гром и мо́лниикүзе-башы күрми котырса — в бе́шенстве (в я́рости) ничего́ не ви́дит; е́сли придёт в я́рость, ничего́ не ви́дит
котырганнан котыра бару — ещё сильне́е разъяри́ться, вы́йти из себя́
котырырсың-котырырсың да туктарсың әле — ничего́, побе́сишься и переста́нешь
4) распоя́сываться/распоя́саться, разнузда́тьсякараклар котырды — во́ры распоя́сались
5) бушева́ть, разбушева́ться, свире́пствовать, неи́стовствовать, яри́ться (о стихии, природных явлениях)буран котырды — бу́ря разбушева́лась
янгын котыра — пожа́р свире́пствует
6) перен.; разг. дура́читься, резви́ться, вози́ться, игра́ть; шали́ть, беси́тьсякөн буе уйнадылар, котырдылар — они́ це́лый день игра́ли, резви́лись
котырмагыз, балалар — не беси́тесь, де́ти
котыра инде шул машиналары белән — уж с ума́ схо́дит с э́тими маши́нами
радиоалгыч белән котырган вакыты иде — тогда́ он си́льно увлека́лся радиоприёмником
8) в знач. нареч. котырыпа) о́чень си́льно, хорошо́, бе́шено, бу́йно (расти, расцвести, уродиться, плодоносить - о растениях)яшелчәләр котырып уңды — о́вощи хорошо́ уроди́лись
б) о́чень бы́стро, с большо́й ско́ростью, стреми́тельно, бе́шенотәгәрмәчләр котырып әйләнә — колёса бе́шено кру́тятся
2. сущ.поезд котырып чаба — по́езд стреми́тельно мчи́тся
1) мед. бе́шенство; гидрофо́бия; водобоя́знькотырга каршы прививка — приви́вка про́тив бе́шенства
котыру белән авыртучылар — больны́е бе́шенством
эттәге котыру авыруы — боле́знь бе́шенства у соба́к
2) разг. психопа́тия; психи́ческое расстро́йство; помеша́тельство3) исступлённость, исступле́ние, необу́зданность, неи́стовство•- котырып алу
- котырып китү -
5 шаштыру
1) понуд. от шашуакылдан шаштыру — свести́ с ума́
шул сүзләрең белән шаштырырсың инде мине — э́тими слова́ми ты меня́ с ума́ сведёшь
-
6 эротик
прил.; книжн.эроти́ческийэро́тик шашу — эроти́ческий разгу́л
эро́тик поэзия — эроти́ческая поэ́зия
-
7 юл
сущ.1) доро́га, доро́жка; путь || доро́жный, путево́йюлда булу — быть в пути́
туры юл — пряма́я доро́га
чана юлы — са́нный путь
юл салу — проложи́ть доро́гу
юл язмалары — путевы́е заме́тки
юл билгеләре — доро́жные зна́ки
юл хезмәте — доро́жная слу́жба
2) путь; тра́ссааралашу юллары — пути́ сообще́ния
һава юлы — возду́шный путь; возду́шная тра́сса
су юлы — во́дный путь
3) путь, доро́га (в знач. маршру́т, направле́ние)юл югалту — потеря́ть направле́ние
юлны белү — знать маршру́т
4)а) прохо́д, вы́ходагар су юлын табар — (посл.) теку́чая вода́ найдёт себе́ вы́ход
б) жи́ла; ход (в чём-л.)5) полоса́, поло́ска, ли́ния, след и т. п.чаңгы юлы — лы́жный след, след лыж
яшен юлы — след мо́лнии
келәмдәге сары юл — жёлтая поло́ска на ковре́
6) строка́ ( в шитье и на письме)шигырь юлы — строка́ (стро́чка) стихотворе́ния, стихотво́рная строка́
һәр биттә илле юл — на ка́ждой страни́це - пятьдеся́т строк
7)а) путь, расстоя́ние; перехо́д определённой дли́тельностиякын юл — бли́зкий путь
юл азагы - юл башы — (посл.) коне́ц пути́ - (э́то) нача́ло пути́ (пойдёшь, зна́чит дойдёшь)
б) доро́га, путь, пое́здка, хожде́ние (рассматриваемое как дело, преодоление трудностей)юлга азык — провиа́нт на доро́гу
авыр юлдан соң — по́сле тяжёлой доро́ги (пое́здки, хожде́ния)
8)а) перен. путь, направле́ние де́ятельноститормыш юлында — на жи́зненном пути́
үсешнең катлаулы юлы — сло́жный путь разви́тия
б) дурно́й, (ско́льзкий) путь, крива́я доро́жканачар юлга басу — вступи́ть на дурно́й путь
9) перен. путь, спо́соб де́йствия; сре́дство к достиже́нию це́лителәгең көчле булса, юлы табыла — е́сли си́льно хо́чешь - найдёшь сре́дство к достиже́нию це́ли
төрле юллар белән — ра́зными путя́ми
10) уст. сча́стье; счастли́вая судьба́улы барның юлы бар — посл. у кого́ есть сын - у того́ счастли́вая судьба́
•- юл яздыру
- юл адашу
- юл алу
- юл ачу
- юл яру
- юл ачучы
- юл яручы
- юл ачык
- юл ачылу
- юл бирү
- юл йөрү
- юл йөрүче
- юл кешесе
- юл килгәндә
- юл килсә
- юл килү
- юл күрсәткеч
- юл өзелү
- юл өсте
- юл өстендә
- юл сызу
- юл уңу
- юл уң булу
- юл чыгу
- юлга аркылы
- юлга төшү
- юлга чыгу
- юлдан себереп ташлау••юл асты мәгънәсе — скры́тый смысл; подстро́чное значе́ние
юл булу — удава́ться, быть уда́чливым (о каком-л. деле, предпринятых шагах)
юл булды — (мне) сопу́тствовала уда́ча
юл булсын! — пусть (тебе́) сопу́тствует уда́ча!
юл калдыру — оставля́ть/оста́вить возмо́жность (лазе́йку) ( для кого-что), для неблагови́дных дел (злословия, нареканий, придирок и т. п.)
юл киселү — быть отре́занным ( от всех дорог)
сиңа юл котлыгы, миңа өй котлыгы — посл. тебе́ сча́стья в доро́ге, а мне - сча́стья до́ма
юл күрсәтү — дава́ть, дать указа́ния осуществля́ть руково́дство
юл өсте — бо́йкое ме́сто
юл уңаена (уңына) — по пути́, проезжа́я (ми́мо)
юл уңаенда (юл уңаендагы) — находя́щийся на пути́ (на тра́ссе, маршру́те)
юл юсыгы белән — сле́дуя указа́ниям (пра́вилам)
юлга аркылы төшү (юлга аркылы яту) — быть препя́тствием; пере́чить; стоя́ть (встава́ть/встать) поперёк доро́ги
юлга киртә салу (юлга киртә кору) — возводи́ть/возвести́ прегра́ды; сооружа́ть/сооруди́ть барье́ры на пути́ ( кому-чему); воспрепя́тствовать
юлында тору — стоя́ть на доро́ге (кого-л.)
юлыннан азу (юлыннан язу; юлыннан чыгу; юлыннан шашу) — сби́ться с пути́, распу́тничать; сходи́ть/сойти́ с ума́
юлны буу (юлын буу) — останови́ть; прегражда́ть/прегради́ть путь (кому-л.)
юлны бүлү (юлын бүлү) — остана́вливать/останови́ть в пути́ (пу́тника); отвлека́ть/отвле́чь пу́тника
юлыңа ак җәймә! — ска́тертью доро́га!
- юл аягы- юл басу
- юл башы
- юл кисү
- юл котлыгы
- юл коты
- юл кую
- юл сабу
- юл тоту
- юл төшү
- юл уңае
- юл уңы
- юл язу
- юлга салу
- юлга кую
- юлыңда бул
- юлыңны кара
См. также в других словарях:
шашу — зат. Келін түскенде құрт, кәмпит, күміс ақшаны құрмет тұтып шашу ырымы … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі
шашу — 1. Хисләрнең ташуы, кайгы яки шатлыктан нишләргә белмәү, нормаль хәлдән, чиктән ашу. рәв. ШАШЫП – Ярсып, ташкын хис белән, чын күңелдән 2. Артык котырыну, нишләгәнен белмәү дәрәҗәсендә ярсу. Башкаларга мөнәсәбәт мәсьәләсендә киртәдән чыгу, үзенә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шашу — 1. (Тау., Қош.; Орал, Жән.) тұқым себу, егін салу. Шүй бойына егін ш а ш ы л м а й д ы (Тау., Қош.). 2. (Жамб., Луг.; Шымк., Түлк.) үлестіру, бөліп беру. Бидайды еңбекке ш а ш ы п жатыр. Құмшекерді бәрімізге бірдей ш а ш т ы (Шымк., Түлк.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
құрсақ шашу — 1. (Алм.: Шел., Жам.; Талд.: Гв., Керб.; Шымк.: Сайр., Түркіс., Түлк.; Жамб.: Шу, Мер., Луг.) жүкті әйелге әкелетін шашу; іштегі бала екі үш ай болғанда жасалатын ырым. Бұрынғы кезде абысын ажын қ ұ р с а қ ш а ш у әкелетін еді (Талд., Гв.).… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
бауырсақ шашу — Баланы бесікке салғанда, жас келін түсіргенде, қуанышты сезімді және тілектестікті білдіретін шашу … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі
құрсақ шашу — этногр. Көптен бала көтермеген әйел не жас түскен келін екі қабат болғанда жасалатын ырым … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі
бақша шашу — (Қост.: Фед., Семиоз.) бақша егу. Бұл жылы б а қ ш а н ы кеш ш а шс а қ т а, өнімі жаман болған жоқ (Қост., Фед.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
егін шашу — (Шығ.Қаз., Ү Н.; Тау., Қош.) егін егу. Шүй бойына е г і н ш а ш ы лм а й д ы (Тау., Қош.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
жар шашу — (ҚХР) хабарландыру, үндеу … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
жылым шашу — (Қарақ.) жылым ауды жазысу, балыққа құру. Ж ы л ы м ш а ш қ а нн а н кейін оны жағаға шығару машина күшімен болады (Қарақ.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
қолдан келген өнерді шашу — (Сем.: Көкп., Ақс.) қолдан келген іспен кәсіп ету. Мен қ о л д а н к е л г е н ө н е р д і ш аш а й ы н деп осында келген соң, майда шаруашылықпен араласа бастадым (Сем., Көкп.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі