-
1 щхьэгъусэ
супруг; супруга/ Фызым илI; лIым и фыз.Щхьэгъусэ гъуэтын. -
2 къэшэн
I (къешэ) перех. гл. 1. привезти, привести кого-что-л./ Зыгуэр зыгуэркIэ къэгъэсын, къэгъэIэпхъуэн.Къэбэрдейм къашэрт Iэщэ, чэтэн, щэкI боз, шухьэ, икIи нэгъуэщI хьэпшыпхэр. Къэб. и ист.2. жениться/ Бзылъхугъэ щхьэгъусэ щIын.ХэкIэсауэ къэшэн.* И анэ еплъи ипхъу къашэ. (погов.)II невеста/ Щхьэгъусэ ящIыну мурад зыхуащIа пщащэ.* Тэркъаным уи къэшэн дахэм А махуэм и гур къыпщыкIщ. фольк. Къамбот щIалэм и къэшэныр Пщым и пащхьэм щыпудынущ. Щ. А. -
3 лIы
1. мужчина/ ЦIыхухъу.* ЛIы цIэрыIуэ. ЛIым и лIыгъэр зауэм къыщацIыху. (погов.) ЛIы и махуэрэ шы и махуэрэ зэхуэдэкъым. (погов.)2. муж, супруг/ ЦIыхубзым и щхьэгъусэ.Мы дэжэун.ЛIы дэкIуэн выйти замуж.ЛIы етын выдать кого-л. замуж.* Сэ сыщымыIэу, Аминатыр лIы иратат. Къу. Хь.ЛIы жагъуэ хуашэ хуэдэ быть в плохом настроении (букв. словно выдают замуж за нелюбимого человека).ЛIы и жэщ темная, пасмурная ночь.ЛIы икъугъэ (икъущ) настоящий мужчина.* Хьэхьей, Нартхэ ди Бэдынокъуэ! Нартхэ ди лIы икъугъэ, Бэлэрыгъ зекIуэкIэ, Уи шыфэлIыфэр сфIэдахэщ. Нарт.ЛIы и лIыж = лIым я лей.* ГуфIэгъуэ мыухыжыр зыгъуэта нартхэм лъэIукIэ ирагъэблэгъащ лIы и лIыж Батрэзыр. Нарт.ЛIы фIыцIэ гъущIынэ храбрый мужчина.* Сосрыкъуэу си напщIэ, лIы фIыцIэ гъущIынэ. Нарт.ЛIы хъун = лIыпIэ иувэн.ЛIы цIыкIу къамэшхуэ мужчина с амбициями.ЛIы щIын сделать, воспитать кого-л. мужчиной.ЛIым я лей храбрейший из храбрых. ЛIым я лейуэ щхьэ хъыжьэ, зауэ хъумэ, лIы хахуэ. Ад. фольк.ЛIыуэ анэм къилъхуа настоящий мужчина. *ЛIыуэ пащIэ тетын быть настоящим мужчиной.* УлIу пащIэ птетмэ си пащхьэм къиувэ. Щ. Ам.ЛIыфI натIэ ухъу хорошего мужа тебе ( пожелание девушке).* Пщащэм, гушыIэ хуэдэу: - НасыпыфIэ, лIыфI натIэ ухъу! - жраIэ. Ад. фольк.лIы дакъэ крепкий, сбитый мужчина/ ЛIы быдэ, Iэчлъэч.лIы дэкIуэгъуэ брачный возраст девушки, пора замужества/ Бзылъхугъэм и балигъыпIэ, ар унагъуэ щихьэ хъуну ныбжь.Пщащэм и лIы дэкIуэгъуэ хъуащ.лIы закъуэ бобыль/ Щхьэгъусэ, унагъуэ зимыIэ (зимыIэж) цIыхухъу.лIы закъуэ унэ семья мужчины без братьев и сыновей/ Къуэш, къуэ зимыIэ цIыхухъум и унагъуэ.лIы къуапцIэ стройный высокий мужчина/ ЦIыхухъу уардэ.* Сосрыкъуэу лIы къуапцIэ, сэркIэ укъэмыпцIэ. Нарт.лIы пцIанэ безоружный мужчина/ Iэщэ зымыIыгъ цIыхухъу.* Атаманым Бадым и псалъэр и фIэщ хъуащ, лIы пцIанэм сыт ищIэн, Iэрыубыд хъуащ жыхуиIэ хьисэпкIэ къепсыхащ. Iуащхь. -
4 гуащэ
I 1. княгиня/ Пщым и фыз, пщым и щхьэгъусэ.* Гуащэрэ пэт данэ кIапэ щощIэ. (погов.) Гуащэ мыхъу жьантIакIуэщ. (погов.)2. свекровь/ Нысэм и лIым и анэ.НысащIэм и гуащэ.II кукла/ ЦIыху сурэт теплъэ зиIэ зэрыджэгу хьэпшып.Къупщхьэ гуащэ. Гуащэ джэгун. Гуащэ хьэпшып. -
5 дэкIуэжын
I (докIуэж) неперех. гл. возвратиться, вернуться с кем-л. ( домой)/ Зыгуэрым и гъусэу унэм, къыздикIам кIуэжын.ЩIалэр янэм къуажэм дэкIуэжащ.II (докIуэж) неперех. гл. 1. снова сойтись с мужем/ И лIу щытам аргуэру дэпсэуну бгъэдыхьэжын.ЦIыхубзыр и лIым дэкIуэжащ.2. выйти снова замуж/ КъикIыжа е зилI лIа цIыхубзыр нэгъуэщIылIым щхьэгъусэ хуэхъун.Фызабэр лIы дэкIуэжащ. -
6 дэкIуэн
I (докIуэ) неперех. гл. идти, ехать вместе с кем-л., сопровождать кого-л./ Зыгуэрым и гъусэу зыщIыпIэ кIуэн.* Хьэр чырэм докIуэ. (погов.)II (докIуэ) неперех. гл. выйти замуж/ ЦIыхубзым щхьэгъусэ зригъэгъуэтын.* Верэ Павловнэ афицар гуэрым дэкIуэри зыдэкIуар... зауэм зэрынэсу къаукIат. Iуащхь. Зы махуаем зумыгъалIэ, зы махуэлIым удэмыкIуэ. (погов.) -
7 дэIэпыкъун
(доIэпыкъу) неперех. гл. помочь, оказать помощь кому-л./ Зыгуэрым зэщIэгъэкъуэн, дэIэпыкъуэгъу, сэбэп хуэхъун, Iуэху гуэр дэщIэн.ЗылъэмыкIым дэIэпыкъун хуейщ.* Хьэчим и щхьэгъусэ Iэминати Iэнэ къищтэну зегъэхьэзыр, ипхъу Мэряни абы доIэпыкъу. Щ. А. -
8 зэрышэн
(зэрешэ) неперех. гл. 1. идти вместе куда-л./ Зым зыр ишэн, зэрыгъэгушхуэу, зэщIыгъуу зыщIыпIэ кIуэн.ЩIалэхэр гупышхуэ зэрыгъэхури нысашэ зиIэ унагъуэмкIэ зэрышахэщ.2. пожениться/ Щхьэгъусэ зэрыщIын, зэхуэхъун.* Нартхэ я хабзэмкIэ.. зы жэщым къалъхуа щауэмрэ пщащэмрэ зэрышэн хуейуэ унафэ ящIырт. Нарт. Зэхуэмыдэ зэдэкIуэркъым, зэмыфэгъу зэрышэркъым. (погов.) -
9 зекIуэ
устар. набег ( совеошаемый целью грабежа или из удальства)/ ХъунщIэн мурадкIэ е лIыгъэ зэхэгъэкIыпIэу гъуэгуанэ кIыхь зэрытеувэу щытам ироджэ.Ижь лъандэрэ зи гъащIэр зекIуэм, бэнэным хэмыкIа адыгэхэм я дежкIэ шыр ныбжьэгъу пэжу щытащ. Нарт.ЗекIуэ кIуэн (ежьэн) отправиться в поход, в набег. ЩIалитIым шу гъусэхэр зыщIагъури зекIуэ ежьащ. Ш. А. ЗекIуэ кIуа нартхэр къэту Хъымыщ и щхьэгъусэ испы гуащэ.. щIалэ къилъхуащ. Нарт. -
10 зыхэгъэхьэжын
(зыхегъэхьэж) перех. гл. 1. принять кого-л. в свою компанию/ Гупым зыгуэр зыхашэжын.ЩIалэр гупым зыхагъэхьэжащ.2. привести мужа в свой дом/ Щхьэгъусэ зыхэшэжын.Фызым и лIыр лIати, нэгъуэщI зыхигъэхьэжащ. -
11 икIыжын
(йокIыж) неперех. гл. 1. уйти обратно откуда-л. (напр. из огорода)/ ИгъэзыкIыжауэ зыгуэр (утыкур) бгынэн.* Хъыджэбзхэр я щхьэ фIэхуауэ {утыкум} йокIыж. Iуащхь.2. перейти, переправиться обратно через что-л. (напр. через реку, мост)/ ЗэпрыкIыжын (псым, тенджызым).* Псым икIыжын. И ужь ит шухэр лъэмыжым икIыжа къудейуэ, пхъэрыр къос. фольк.3. покинуть дом мужа ( после развода)/ Щхьэгъусэ къалэн имыIэжу лIым и унэр фызым ибгынэн, бгъэдэкIыжын.* - Уи нэ къыфIэнэу мы унагъуэм илъыр зыдихи икIыж, - жиIащ Унэджокъуэм, Мэлычыпхъур зэрыригъэкIыжыр и гум къыщIитхъыурэ. Нарт.Хэкум икIыжын см. хэку.ЩIым икIыжын см. щIы. -
12 къэшэгъуэ
1. время, момент привода, привоза кого-чего-л./ Зыгуэр къыщашэ зэман.Гъавэ къэшэгъуэ.2. возраст, подходящий для женитьбы/ Щхьэгъусэ щыгъуэтыпхъэ зэман, ныбжь.* Дэбэч и къуэ нэхъыжьым фыз къимышэурэ нэхъыщIэхэм я къэшэгъуэ хъуащ. Нарт. -
13 къишыжын
(кърешыж) перех. гл. 1. привести кого-что-л. откуда-л., вывести из чего-л./ ЗыщIыпIэ (зыгуэрым и кIуэцIым, и кум) пшэурэ зыгуэр къигъэжыкIын.Сабийр садым къишыжын. Шыхэр шыхъуэм къишыжын.2. переправить кого-что-л. через что-л. ( сюда)/ Зыгуэр зыщIыпIэ къызэпрышыжын.Шыр лъэмыжым къишыжын.3. переносное забрать, увести домой ( дочь от зятя)/ Здашам имыгъэсыжын, зышам, щхьэгъусэм къыбгъэдэшыжын (цIыхубзыр).Ди гъунэгъум я пхъур кърашыжащ, щхьэгъусэ хуэхъуам езэгъыртэкъыми. -
14 къылъыхъун
(къылъохъу) неперех. гл. свататься за кого-л./ Щхьэгъусэ ящIыну цIыхубзым къыщIэупщIэн.* Бэрэ укъыслъыхъуми, сыпхуэмей! Къэб. фольк. -
15 лъэщыджэ
беременная/ Лъхугъэ пэплъэу сабий зыпкърылъ цIыхубз.* Хъымыщ и щхьэгъусэ испы гуащэ лъэщыджэм тIысри щIалэ къилъхуащ. Нарт. -
16 малъхъэ
зять/ Пхъум, шыпхъум е пщыпхъум и щхьэгъусэ.* Си малъхъэм и япэ лъэIур сэ сыхуейкъым згъэщIэхъуну; бзаджащIэр футIыпщ хъунущ. Дыщэ кI.Малъхъэ зытегъэхьэн см. малъхъэтешэ.Малъхъэ щIын брать кого-л. в зятья.* Уэзырмэс лIыжь Iущым и псэкIэ и жагъуэтэкъым Батэрэзыр малъхъэ ищIыну. Нарт. -
17 пэж
I правда, истина/ Iуэхур зэрыщыт, зытет дыдэ, пцIы зыхэмылъ, захуэ, тэмэм.* Пэжыр гъуджэщ - сыт пкIэрылъми, лей щIымыгъуу укъищынщ. Къэб. п. и ант. Пэжым нэр ирещI. (погов.)ПэжкIэ бгъэдэтын быть верным, преданным кому-л. ПэжкIэ къыбгъэдэтын = пэжкIэ бгъэдэтын.II 1. правдивый, истинный/ ПцIы зыхэмылъ.Хъыбар пэж.2. честный, верный, преданный/ Гурэ псэкIэ зыгуэрым бгъэдэт, укъэзымыгъэпцIэжын.ЦIыху пэж. Ныбжьэгъу пэж. Щхьэгъусэ пэж.3. точный, правильный, без отклонения/ Тэмэм, зэрыщытын хуейм тет.Тэрэзэ пэж. Сыхьэт пэж. -
18 псэгъу
спутник жизни, супруг, супруга/ ГъащIэр здырахьэкI цIыху; щхьэгъусэ.* - Сэ сыхъунщ {жэмыш}, - хуэму жиIащ а псалъэр ФатIимэ IэфIу, и щхьэр тричу и псэгъум жриIэ хуэдэу. Къу. С.Псэгъу хуэхъун жениться, выйти замуж.* Уарэзымэ, къащтэ уи Iэр къызэти гъащIэ псэгъу пэж укъысхуэхъуну тхьэ къысхуэIуэ. Къэб. -
19 псэлъыхъу
1. жених/ Щхьэгъусэ ищIын цIыхубз щIэупщIэ цIыхухъу.Хъыджэбзым и псэлъыхъу.* Напэ мазэгъуэр лыдыжу псэлъыхъу щIалэжьым ныхуокIуэ. Щ. А.2. кубано-зеленчукские сватовство/ ЛъыхъуакIуэ, щIэупщIакIуэ (къишэну цIыхубзым деж).* ЗумыщIэжмэ псэлъыхъу кIуэ. (погов.) -
20 псэлъыхъун
(мэпсэлъыхъу) неперех. гл. быть женихом/ Къишэну, щхьэгъусэ ищIыну щIэупщIэн.
Страницы
- 1
- 2