-
1 кхъуэ
свинья/ ШэрыпIхэм ящыщу лы, щэ, цы пхъашэ къыпахын папщIэ зэрахуэ псэущхьэ.* Кхъуэ гъэхъун. Кхъуэ гъэшхэн. Зи кхъуэ кIуэдам кхъуэ кIий макъ и тхьэкIумэм икIыркъым. (погов.)Кхъуэ дэгу зыщIын притвориться глухим.Кхъуэ дэгу хъун просторечие оглохнуть.Кхъуэ жьакIэ пренебреж. сл. бранное выражение в адрес стариков (букв. свинная борода).* Ахьа, кхъуэ жьакIэ, ухуэза? Пьесэхэр. {Адэмей:} ГъэувыIэт а кхъуэ жьакIэр! Акъ. З.кхъуэ лэу см. кхъуэ шыр.* Ди джэмыдэжьыр гъэ мэкъуауэнмэ худогъэтIыгъуэр, хугъуэжьейм мэз кхъуэ лэухэм къыщаущыхь. Н. Ш.кхъуэ тIыгъэ мащэ устар. 1. канавки, ямки, вырытые кабанами/ Кхъуэм зэхивыхьа, зэхитIыхьа щIыпIэ, къритхъуа мащэ.* СяпэкIэ соплъэри, кхъуэ тIыгъэ мащэр къыщытщ. фольк.2. переносное подвох, подлог, хитрость, обман/ Бзаджагъэ, гъэпцIагъэ, хьилагъэ.* Хьилэт зэрахьэри кхъуэ тIыгъэ мащэр къысхуащI. Къэб. п. и ант.кхъуэ шыр поросенок/ Кхъуэм и шыр, и щIэжьей.Кхъуэныжьым кхъуэ шырипщI щIэсщ. -
2 тхьэкIумэ
1. ухо/ ЦIыхумрэ тхы къупщхьэ зиIэ псэущхьэхэмрэ зэрыдаIуэ орган.ТхьэкIмэм зэхих нэхърэ нэм илъагъу. (погов.)2. устар. переносное плетенный карниз крыши (из сена, соломы)/ Псэуалъэ блыным ищхьэм дэкIуэу трахукI чий бгъузэ цIыкIу, мыдэкIэ къытегъэщIеикIауэ.Чийм къыхэщIыкIа тхьэкIумэ.ТхьэкIумэ ящэ глухому обедню два раза не служат (букв. продают уши).ТхьэкIумэ Iув непонятливый (букв. толстые уши).* ТхьэкIумэ IувкIэ къызэджэу зы махуэ жылэм щысхьынкъым. фольк.И тхьэкIумэм блимыгъэкIыу слушать внимательно, ничего не пропуская.* ЩIалэр даIуэрт зы псалъэ и тхьэкIумэм блимыгъэкIыу.ТхьэкIумэм жьы иужын перестать звенеть в ушах (от шума, гама).{И} тхьэкIумэм имыгъэхьэн пропустить мимо ушей, оставить без внимания и ответа что-л.ТхьэкIумэм имыкIыжын стоять долго в ушах (о чьих-л. словах, крике).* Хьэпакъ и тхьэкIумэм икIыжыркъым абы щыгъуэ и анэр зэрылъэIуауэ щытар.. Iуащхь.{И} тхьэкIумэм имыкIын = тхьэкIумэм итын.* Зи кхъуэ кIуэдам кхъуэ кIий макъ и тхьэкIумэм икIыркъым. (погов.){И} тхьэкIумэм имыхьэн = тхьэкIумэм имыгъэхьэн.ТхьэкIумэм итын стоять в ушах.* Ар {щIалэр} зэрыкIияр иджыри си тхьэкIумэм итщ. Къэб.ТхьэкIумэм ихъуцэцэн шепнуть что-л. на ухо кому-л., по секрету сообщить о чем-л.* Абдейм зыр зым и тхьэкIумэм ихъуцацэу щIадзащ, къумыкъу дыщэкIым и щIапIэжь бгынэжам дыщэ гулъэ къыщыщIатIыкIауэ зэрапхъуэ жаIэу. Ж. Б.ТхьэкIумэм ицырхъэн = тхьэкIумэм къицырхъэн.{И} тхьэкIумэм иIуэн = тхьэкIумэм къицырхъэн.* Унэхъунум и тхьэкIумэм гуо макъ иIуэжыркъым. (погов.)ТхьэкIумэм иIущэщэн = тхьэкIумэм ихъуцэцэн.ТхьэкIумэм къицырхъэн 1) дойти до чьего-л. слуха 2) уловить что-л. краем уха.* ЯпэмкIэ зыри щыIэ хуэдэкъым, ауэ фоч къэгъапкIэ Iэуэлъауэ {Хьэждал} и тхьэкIумэм къоцырхъэ. Къ. Хь.ТхьэкIумэм къищтэн быть слышным.ТхьэкIумэм къиIуэн дойти до чьего-л. слуха.* Дыгъужь къугъ макъ абы {Исмел} и тхьэкIумэм къиIуащ. Т. Хь.ТхьэкIумэм цIыв игъэпщхьэн стать глухим ко всему, стараться ничего не слышать, делать вид, что ничего не слышишь.ТхьэкIумэм Iусын прожжужать чьи-л. уши.* УвыIэгъуэ симыIэу уи тхьэкIумэм сыIусщи, итIани къыбгурыIуакъым. Iуащхь.ТхьэкIумэр вуун звенеть, шуметь в ушах от чего-л.ТхьэкIумэр гъэжанын = тхьэкIумэр гъэкIын.ТхьэкIумэр гъэкIын навострить уши, слушать внимательно, обратиться в слух.* Я тхьэкIумэхэр гъэкIауэ абы {Мурат жиIэм} щIэдэIурт. Къ. Хь.ТхьэкIумэр зэблэгъэплъын прясть ушами ( чаще о лошадях).* Щытщ Iэнкуну шы зытесыр, И тхьэкIумэр зэблигъэплъу. КI. А.И тхьэкIумэр иричын оглушить кого-л. (криком и т. п.).ТхьэкIумэхэр тегъэлIэн опустить уши (напр. о собаке).ТхьэкIумэр тегъэхуауэ обратившись в слух.ТхьэкIумэр удэгун прожжужать все уши кому-л.ТхьэкIумэр IуэнтIэн (хуэIуэнтIэн) строго-настрого предупредить кого-л. о чем-л.ТхьэкIумитIымкIэ зэхэхын слышать что-л. собственными ушами.тхьэкIумэ вей сера ( ушная)/ ТхьэкIумэм ирищIэ фIейр.тхьэкIумэ дакъэ нижняя часть уха/ ТхьэкIумэм и дакъащхьэм щыфIэтым нэхъ гъунэгъу Iыхьэр.ТхьэкIумэдакъэ узын.тхьэкIумэ жан см. тхьэкIумафIэ.тхьэкIумэ жьажьэ тугоухий, глуховатый/ ЩIагъуэу зэхэзымых, дэгу-дэгуу щыт.тхьэкIумэ тхьэгъу см. тхьэгъу 2.тхьэкIумэ уз болезнь уха/ ТхьэкIумэм къефыкI узыгъуэ.ТхьэкIумэ узым имыгъэжеин. -
3 бын
1. дитя/ ЩIэблэ.* Расул ищIэрт Джэрий бын зэримыIэр. Къу. Хь.2. семья/ ЗэрылъхузэрыпI, къэзылъхуахэмрэ къалъхуахэмрэ; къизышамрэ кърашамрэ.Кхъуэ бын. Джэдкъурт бын.Бын гъуэтын (зэгъэгъуэтын) родить, обзавестись ребенком.* Абы фыз къиша нэужь, бын имыгъуэту куэд екIуэкIащ. Къу. Хь.Бын зэдэгъуэтын нажить детей ( о муже и жене).Бын щIын усыновить (удочерить) кого-л.бын кIасэ поздние дети/ Зи ныбжь хэкIуэта зэлIзэфызым ягъуэтыж бын.бын пажэ первенец/ Бынхэм я нэхъыжь.* Илъэс зыбжанэ лъандэрэ щхьэлтету лажьэ Жамырзэ и бын пажэт Хьэсэн. Къу. Хь.бын пасэ ранний ребенок/ Зэщхьэгъусэ щIалэхэм пасэу ягъуэта бын.* Бын пасэ зыгъуэтар хущIегъуэжыркъым. (погов.)бын пэлъытэ чужой ребенок, к которому относятся как к родному/ Быным хуэдэу къалъытэ цIыху.* Си гум ихункъым.. уи бын пэлъытэу Гуапэу си щхьэфэм Iэ щыдэплъар. Iуащхь.бын тIуащIэ сводные дети/ ФызитIым зы лIым къыхуилъхуа, зы фызым лIитIым къахуилъхуа бын.Бын тIуащIэ хъун. -
4 вакIуэ
1. пахарь/ ЩIыр зывэ цIыху, вакIуэм хэт; вакIуэлI.ВакIуэр пхъэIэщэм кIэлъоплъ.2. пахота/ ЩIым зыгуэр трасэну къыщызэрагъэдзэкI.ЩIалэхэр вакIуэ дэкIащ.вакIуэ дэкIыгъуэ время, пора выхода на весеннюю вспашку/ Вэну игъуэ щыхъуа зэман.* ВакIуэ дэкIыгъуэм уи вапIэм бжэн къытелъадэмэ, уэгъущ, кхъуэ къытелъадэмэ, угъурлыщ, бэв хъунущ, жаIэу щытащ. Ад. фольк.вакIуэ мэжаджэ этн. обрядовый каравай из просяной муки (обычно брали с собой выезжающие на пахоту)/ Япэу вакIуэ щыдэкIкIэ, здахь мэжаджэ, абы папщIэкIэ ягъэжьа. -
5 жьы
I 1. старый, ветхий/ Ныбжьышхуэ зиIэ, куэд щIа, кхъахэ.Унэжь.2. старый, престарелый/ Зи ныбжь хэкIуэта.ЛIыжь. Фызыжь. Жэмыжь. Шыжь.* БетIал занщIэу гу лъитащ Радион Михайлович.. жьы зэрыхъуам. Ш. А.3. недействительный, негодный; использованный/ ЗемыкIуэж, мыхьэнэ зимыIэж.Ахъшэжь.4. старинный; устаревший/ Пасэрей, япэрей.Уэрэдыжь. Хабзэжь. Къафэжь.{И} жьы хъугъуэ на склоне лет.II 1. воздух/ Хьэуа.* Пшапэр щызэхэуэм ирихьэлIэу, пхъэ куэд зэхуэтхьэсри мафIэшхуэ тщIащ, ди щIакIуэхэр дыубгъури и хъуреягъкIэ дыкъегъуэлъэкIыжащ. Ар сыт хуэдэу тхъэгъуэт, жьы къабзэм ухэлъу. Къ. З.2. ветер/ Хьэуам и зекIуэныгъэ.* ЩIыбым къызэрыщIэкIыу жьы щIыIэтыIэ къыкъуэуам я напэхэр къахуилъэщIащ, жыг тхьэмпэхэм я Iущащэри жыжьэ къыщыIуащ. Къу. С.{Гум} жьы дихужын см. гу II.Жьы зыщIэт энергичный, живой ( о человеке).* Зулижан жьы зыщIэт цIыхут. Къ. Хь.Жьы зыщIегъэхун выйти на свежий воздух, проветриться.* Жьы зыщIригъэхущ, зигъэпсэхури, Леонид Петрович нэжэгужэу унэм къыщIыхьэжащ. Iуащхь.Жьы зыIурыгъэхьэн передохнуть.* Ешахэр жьы зыIурагъэхьэну къыщIэкIырт. ГуфIэгъуэ. ФIанэр мыдэ къызэти, жьы зыIурыгъэхьэ. Зы б. з.Жьы къабзэм хэтын дышать свежим воздухом.Жьы къепщэн подуть ( о ветре).{И}жь къыщIихун испытать на себе чье-л. влияние.Жьы пихун подуть ( о слабом ветерке).Жьы темыгъэпсэн совершить, сделать что-л. быстро, моментально.Жьы темыпсэу быстро, мгновенно.Жьым тесу псым епыджын озорничать (букв. сидя на ветре, воду бодать).{И} жьыр щIэпщэн = {и}жь къыщIихун.* Уэ залыму уэ кхъуэ жьакIэм уи жьыр псоми ящIэпщащ. фольк.Жьы щIэтын с огоньком.Жьы щIегъэхун просторечие промотать, растранжирить, пустить на ветер.Жьы Iурыгъэхьэн дать подышать ( свежим воздухом).* Сабийр щIыбым щIэхауэ жьы къабзэ Iурыгъэхьэн хуейщ. Iуащхь.жьы зэпепщэ см. жьы зэпеуэ.жьы зэпеуэ сквозняк/ Зэтауэ щыт щхьэгъубжэ, бжэ Iухахэм, IугъэзэщIыкIахэм я зэхуаку щызэприху жьы.* Абдеж жьы зэпеуэщи жьыщIыгъэр фIыуэ гъущынщ. Iуащхь.жьы ихупIэ отдушина, вентиляционное отверстие/ Жьы кIуапIэ, жьы дэхупIэ.жьы кIэрахъуэ см. гъуэжькуий.жьы кхъухь парусник/ ЖьыкIэ зекIуэ кхъухь.жьы щхьэл ветряная мельница/ ЖьыкIэ лажьэ щхьэл.жьы Iурыхьэгъуэ передышка/ БэуапIэ.Жьы Iурыхьэгъуэ гъуэтын передохнуть, получить передышку.* Жьы Iурыхьэгъуэ зэригъуэтыххэу къыщIолъэдэжри псыр къыпыжу щIопхъуэ аргуэру. Щ. I.III ранний ( о времени)/ Пасэ.* Пщэдджыжьыр жьы пэтми, колхоз правленэ бжэIупэм цIыху куэд щызэхэтт. КI. Т. Дуней уфам пщэдджыжьыр иджыри жьы дыдэу къыпфIигъэщIырт. Къ. Хь. -
6 зэраныншэ
безвредный; безобидный/ Зэран мыхъу, зи ягъэ къомыкI; еншэ.* -Мы хьеуан тхьэмыщкIэхэм сыт къыващIэн фи гъугъэ, мыхэр фэр нэхърэ нэхъ зэраныншэщ, - жиIэри Батыр кхъуэ пIащитIыр иутIыпщыжащ. Анэд. -
7 зэрыгъэхуэбэн
(зэрогъэхуабэ) неперех. гл. согревать друг друга/ Зым зыр игъэхуэбэн, хуабэ зэрыгъэхъун.* Абы {дыгъужь анэжьым} и дыгъужь шыр цIыкIуищыр къэмыхъеяуэ жейхэрт, Iуву зэхэпщхьахэу зэрыгъэхуабэхэу. Анэд. Ахэр {кхъуэ шырхэр} сыт щыгъуи зэщIыгъущ.. щыжейкIи зэгъусэхэщ, зым зым быдэу зрикъузылIэжурэ зэрыгъэхуабэурэ зэхэлъщ. Анэд. -
8 къэхусын
(къехус) перех. гл. пригнать к какому-л. месту ( сюда)/ Къэпхуурэ зыщIыпIэ къэгъэсын.* {Щэуей:} - Мы кхъуэ лъакъуэхужьыр нышэдибэ Ибгъу къыщетхужьэри Щхьэгуащапщэ къэтхусауэ нарт щакIуэхэм дишхэр увыIэри абдеж тIысыгъэ щытщIауэ си гъусэхэр къызожьэ. Нарт. -
9 кхъуэн
устар. свиноматка/ ЩIэжьей къэзыт кхъуэ; кхъуэбз.Кхъуэныр гъэшхэн.Кхъуэн и кхъуэц неразбериха, путаница, отсутствие порядка в чем-л. Кхъуэн и кхъуэцу зэхэзэрыхьын. -
10 кхъуэпIащэ
дикий кабан/ Мэзыкхъуэхэм ящыщ хъу.* Кхъуэ пIащэ бзаджитI хэсу мэзышхуэ гуэр яIэт а къуажэм. КI. Т. -
11 кхъуэшэ
I молоко свиноматки/ Кхъуэм и шырхэр зэрипI (зэригъашхэ) шэ.II заряд ( картечь) для охоты на кабана/ Кхъуэ къызэраукI бдзапцIэшэ. -
12 кхъуэщ
свинарник/ Кхъуэ щаIыгъ, щагъэхъу псэуалъэ. -
13 лэу
мозд. диалект см. кхъуэ.* И щIопщыджэ макъыр къуэ кIуэцIиблым щоIу, лэу чыцIхэр къыхегъэщт. Нарт. -
14 хъуф-сыф
междом. 1. хрю-хрю/ Кхъуэ пырхъыкIэ кърагъэлъагъуэ.Бажэжь цIыкIур кхъуэм щыкIэщIэуIуэм, “хъуф-сыф” жиIэу зыкъигъэзащ. Дыщэ кI.2. имитирует звуки при лакании чего-л./ ЗыIурилъафэу зыгуэр щышхэм деж хужаIэ псалъэ.* “Хъуф-сыф” жери иныжьым ажэ псор зыIурилъафэри къэтIысыжащ. фольк. -
15 цIакхъуэ
джейран/ Губгъуэ бжэн лъэпкъ, бжьакъуэ цIыкIу ятету.* ЦIакхъуэщ жаIэри кхъуэ къаукI. фольк. -
16 шэтIэтI
жидкая грязь, месиво/ ЯтIэ хъудыр, ятIэпс, шэд.* Уей мыгъуэ, фи кхъуэ гъэшхахэри АтIэ гущэ шэтIэтIым хэлъи. фольк.
Перевод: c черкесского на русский
с русского на черкесский- С русского на:
- Черкесский
- C черкесского на:
- Русский