-
1 кхъухь
корабль, теплоход, пароход/ Псы щIыIум тету зэрызекIуэ, хьэлъэ зэрызэрашэ транспорт.* КхъухькIэ хым техьэн. ИгъащIэм имылъэгъуа кхъухьым хуэпабгъэу КIукIуэ и нэхэр триубыдащ. Iуащхь.кхъухь тедзапIэ порт/ Кхъухьхэм хьэлъэ иралъхьэн е яунэщIын папщIэ, зыхуей псомкIи къызэгъэпэщауэ псы Iуфэм IуащIыхь кхъухь увыIэпIэ, щытыпIэ.* Кхъухь тедзапIэр чэнжыIуэти, кхъухьышхуэхэр Анапэ къекIуалIэ хъуртэкъым. Ш. А.Кхъухь увыIэпIэ причал; пристань/ Кхъухьхэр екIуалIэ хъуну псы Iуфэм IуащIыхь увыIэпIэ. -
2 псы
I 1. вода/ Псыежэх, тенджыз, гуэл сытхэр къэзыгъэхъу ущызэкIэщIэплъ ткIуаткIуэ.* Шыгъу зышхар псы йофэж. (погов.) Псыр псэ пылъхьэжщ. (погов.)2. река/ Псыежэх.* Лъагъуэхэш ажэжьхэр псы уэрым пэмылъэщу ирихьэжьэрэ хъушэр абы кIэлъелъэрышэмэ, куэд итхьэлэнкIэ хъунут. Т. Хь. Псы икIыгъуэм унэмысу уи кIэр думыхьей. (погов.)Псибл икIын кануть в вечность (букв. оно уже за семью реками). Псы гъэва кипяченная вода.* Пщэдджыжьым ХьэтIутIэ псы гъэвакIэ зэхэпща хьэкъуртыр ишхри лIыщIапIэм къэкIуащ. Ж. Б.Псы игъэжыхьыжын разорить дотла подчистую что-л.* ЖьакIэжь и лъапсэм псы идгъэжыхьыжынщи ди Сэтэней гуащэ дахэр тхьыжынщ, - яжриIащ Уэзырмэс нартхэм. Нарт.Псы мэхын = псы хуэлIэн.Псы утхъуам бдзэжьей къыщыубыдын в мутной воде ловить рыбу.Псы хыхьэн пропитаться водой.* ЦейлъэщIым псы хуабжьу хыхьэри шыдым и хьэлъэр куэдкIэ нэхъ уэндэгъу хъуащ. Япэу лъ. з.Псы хуэлIэн испытывать жажду.* Ажэр псы хуэлIэ хъуати бгым ехри псыкъуийм бгъэдыхьащ. Япэу лъ. з.Псы щIэгъэуэн затопить.Псы щIэуауэ къэнэн остаться ни с чем, разориться.Псым итхьэлэн утонуть.* Бдзэжьей цIыкIу псышхуэ итхьэлэрэ? (погов.) Инжыдж узэпрыкI хъуну псытэкъым - шыбэри Iэщ хъушэри итхьэлащ. Нарт.Псым иубыдын = псы хуэлIэн.* Пхъэри ислъхьауэ, тIэкIуи сешауэ, псым сиубыдати, адэ.. къуэмкIэ сежьащ. Е. К.Псым тхъу техын переливать из пустого в порожнее (букв. с воды снимать коровье масло).Псым хуэдэу къэфэн танцевать плавно (букв. танцевать как вода).Псым хуэдэу уаулъагъу! Чтоб тебя ( люди) стали ценить так же, как и воду!Псым щIилъэфэн пойти ко дну, утонуть.Псыр щIэкIын высыхать.псы бабыщ серая утка/ Шэд къамылылъэхэм щыпсэу бабыщыщхъуэ.Псы бабыщым и лыр IэфIщ.псы бзу оляпка, водяной воробей/ Зи дамэхэр кIэщI, бзу гъуабжэ кIагуэ лъакъуэ кIыхь цIыкIу.Псы бзур нэхъыбэрэ щыгъуалъхьэр псы Iуфэ пабжьэ зэгъуэкIхэрщ.псы бланэ бобр/ ЩIыIубнэфым ещхьыфэ дзыгъуэ лъэпкъ.Псы бланэр нэхъыбэрэ мэзым щIэж псыхэм щопсэу.псы дэгъэуэхыпIэ место пуска воды по определённым руслам/ Псыр зыхуей кIэнауэм щыдагъэлъадэ, щагуэш щIапIэ.* Псы дэгъэуэхыпIэ щIын./ Шэдыр зи псэупIэ джэд лъэпкъ.Псы джэд псым итхьэлэкъым, мэлыхъуэхьэ дыгъужьым ихькъым.псы дзыгъуэ водяная полевка ( водяная крыса)/ Псым щыпсэу дзыгъуэ.Псы дзыгъуэм пыт кIэ кIэщIыр щескIэ къегъэсэбэп.псы ефапIэ водопой/ Iэщыр псы щрагъафэу псыежэх, гуэл с. ху. яIэ щIыпIэ хэха.Шыхэр псы ефапIэм хун.псы жапIэ см. псы бэкъу.* Псы жапIэу дэ тхуащIахэм Тэрч IурыщIэу тетщи къожэр. П. Б.псы зешапIэ водопровод/ Псыр бжьамийхэмкIэ зэрызэрашэ ухуэныгъэ.Къуажэхэм псы зешапIэхэр щащIащ.псы ина лужа/ Уэшх нэужьым, уэсыр щыткIукIэ е псы къытеуа нэужь кумблIэмбхэм къинэ псы.Машинэм псы инахэр иутхыурэ мажэ.псы куу глубоководный/ Зи гущIыIумрэ зи лъащIэмрэ зэпэIэщIэ псы.Псы куухэм кхъухь щызокIуэ.псы кIантIэ ручей/ Псыежэх цIыкIу.псы кIэнтхъ незначительный остаток воды ( после запруды или пересыхания)/ Псы кIэкъинэ.Псы кIэнтхъ икIутын.псы къиуа разлив, половодье/ Уэсымрэ мылымрэ куэду ткIууэ е уэшхышхуэ къешхыху псыр ину къежэхыныгъэ.Псы къиуам нэри пэри ихьу йожэх. Псы къиуам хэхуэн.псы къыпыжыпIэ водосток/ Псыр къыщыпыж, къызыпыж.Псы къыпыжыпIэр пыщтыкIат.* Псы къыпыжыпIэм пэгун щIэгъэувэн.псы къыхэжыпIэ исток реки/ Псыежэхым и къежьапIэ.псы къуэкIий см. псыбэкъу.* Темботрэ Исуфрэ шыгъуэгу щхьэгъубжэмкIэ долъ, бжыхьым щхьэдолъыхри псы къуэкIийм долъадэ. Щ. Ам.псы нэпкъ обрывистый крутой берег/ Псы Iуфэ задэ.псы ныджэ пойма реки/ Псы къыщиуам деж щIигъанэ щIыналъэр.* Си наджэ-къаджэм псы ныджэ пшахъуэр яубэ... Къэб. п. и ант.псы уэрыпIэ стремнина ( в реке)/ Псыежэхыр нэхъ щыуэр щIыпIэ.Псы уэрыпIэм щынэсым шур шым кърихьэхащ.псы хэлъэдапIэ устье реки/ Псы ежэхыр тенджызым, гуэлым е нэгъуэщI псыежэхым щыхэхуэж щIыпIэ.псы хэхуапIэ см. псы хэлъэдапIэ.псы хэхуэжыпIэ см. псы хэлъэдапIэ.псы хущхъуэ целебная вода, лечебный источник/ Уз гуэрхэм зэреIэзэ псы.Ди республикэр псы хущхъуэхэмкIэ къулейщ.псы хьэлывэ вареник/ Кхъуейлъалъэ, кIэртIоф с. ху. дэлъу гъэва хьэлывэ цIыкIу.Псы хьэлывэ щIын.псы хъумапIэ водохранилище/ Псы щахъумэн папщIэ ящIа гуэл IэрыщI.псы шындырхъуо тритон ( хвостатое земноводное)/ КIэпIащIэ зиIэ, псым щесыф, шындырхъуом ещхь псэущхьэ.псы щхьэл водяная мельница/ Псым игъэхьэжэ щхьэл./ Псым и лъащIэ.Псыр къабзэти псы щIагъым щIэлъ псори плъагъурт.псы щIагъ кхъухь подводная лодка/ Псы щIагъым щызекIуэ кхъухь.Псы щIагъ кхъухьым къулыкъу щыщIэн.псы IэфI газированная вода с сиропом/ Газ зыхэт, пхъэщхьэмыщхьэпс IэфI зыхэкIа псы.Псы IэфI ефэн.псы Iуб глоток воды/ Псы ткIуэпс, гъаткIуэ, псы еIубыгъуэ.* Пхъэру къажэм псы Iуб ягъуэткъым. фольк. Дыгъужьыгъуэ хьэкхъуафэм итым щыщу зы псы Iуби сIухуакъым. Нарт.псы Iуфэ берег реки/ Псыежэхыр зыдэт къуэм и джабитI псым хуэгъэзар.* КIукIуэ нэпкъым ехри псы Iуфэм Iулъ мывэ гуэрым тетIысхьащ. Iуащхь. Псы Iуфэм Iусым икIыпIэр ещIэ. (погов.)Псы Iуфэ мылу зыIуегъэхын убраться, уйти с глаз долой.Псы Iуфэ мылу IугъэсыкIын заставить кого-л. уйти, убраться.* Пщы ябгэм и гъунэгъуу хамэ гуэр къэтIысамэ, псы Iуфэ мылу IуигъэсыкIырт. Къэб. таур.псы Iуфэ бзу трясогузка ( птица)/ Псыхъуэм дэсырей бзу кIэ кIыхь цIыкIу; мывэкIэпыс.II 1. шнурок2. ручка чего-л./ Сумкэ, портфель с. ху. яIэ убыдыпIэ. -
3 баржэ
баржа/ Езыр-езыру земыкIуэу, нэгъуэщI кхъухьым кIэрыщIауэ, хьэлъэ къызэрырашэкI кхъухь лъащIабгъуэ псым куууэ хэмытIысхьэ.* Хьэлъэ ярызу баржитI кхъухь цIыкIум кIэрыщIауэ Индыл тету къох. Къ. Б. -
4 жьы
I 1. старый, ветхий/ Ныбжьышхуэ зиIэ, куэд щIа, кхъахэ.Унэжь.2. старый, престарелый/ Зи ныбжь хэкIуэта.ЛIыжь. Фызыжь. Жэмыжь. Шыжь.* БетIал занщIэу гу лъитащ Радион Михайлович.. жьы зэрыхъуам. Ш. А.3. недействительный, негодный; использованный/ ЗемыкIуэж, мыхьэнэ зимыIэж.Ахъшэжь.4. старинный; устаревший/ Пасэрей, япэрей.Уэрэдыжь. Хабзэжь. Къафэжь.{И} жьы хъугъуэ на склоне лет.II 1. воздух/ Хьэуа.* Пшапэр щызэхэуэм ирихьэлIэу, пхъэ куэд зэхуэтхьэсри мафIэшхуэ тщIащ, ди щIакIуэхэр дыубгъури и хъуреягъкIэ дыкъегъуэлъэкIыжащ. Ар сыт хуэдэу тхъэгъуэт, жьы къабзэм ухэлъу. Къ. З.2. ветер/ Хьэуам и зекIуэныгъэ.* ЩIыбым къызэрыщIэкIыу жьы щIыIэтыIэ къыкъуэуам я напэхэр къахуилъэщIащ, жыг тхьэмпэхэм я Iущащэри жыжьэ къыщыIуащ. Къу. С.{Гум} жьы дихужын см. гу II.Жьы зыщIэт энергичный, живой ( о человеке).* Зулижан жьы зыщIэт цIыхут. Къ. Хь.Жьы зыщIегъэхун выйти на свежий воздух, проветриться.* Жьы зыщIригъэхущ, зигъэпсэхури, Леонид Петрович нэжэгужэу унэм къыщIыхьэжащ. Iуащхь.Жьы зыIурыгъэхьэн передохнуть.* Ешахэр жьы зыIурагъэхьэну къыщIэкIырт. ГуфIэгъуэ. ФIанэр мыдэ къызэти, жьы зыIурыгъэхьэ. Зы б. з.Жьы къабзэм хэтын дышать свежим воздухом.Жьы къепщэн подуть ( о ветре).{И}жь къыщIихун испытать на себе чье-л. влияние.Жьы пихун подуть ( о слабом ветерке).Жьы темыгъэпсэн совершить, сделать что-л. быстро, моментально.Жьы темыпсэу быстро, мгновенно.Жьым тесу псым епыджын озорничать (букв. сидя на ветре, воду бодать).{И} жьыр щIэпщэн = {и}жь къыщIихун.* Уэ залыму уэ кхъуэ жьакIэм уи жьыр псоми ящIэпщащ. фольк.Жьы щIэтын с огоньком.Жьы щIегъэхун просторечие промотать, растранжирить, пустить на ветер.Жьы Iурыгъэхьэн дать подышать ( свежим воздухом).* Сабийр щIыбым щIэхауэ жьы къабзэ Iурыгъэхьэн хуейщ. Iуащхь.жьы зэпепщэ см. жьы зэпеуэ.жьы зэпеуэ сквозняк/ Зэтауэ щыт щхьэгъубжэ, бжэ Iухахэм, IугъэзэщIыкIахэм я зэхуаку щызэприху жьы.* Абдеж жьы зэпеуэщи жьыщIыгъэр фIыуэ гъущынщ. Iуащхь.жьы ихупIэ отдушина, вентиляционное отверстие/ Жьы кIуапIэ, жьы дэхупIэ.жьы кIэрахъуэ см. гъуэжькуий.жьы кхъухь парусник/ ЖьыкIэ зекIуэ кхъухь.жьы щхьэл ветряная мельница/ ЖьыкIэ лажьэ щхьэл.жьы Iурыхьэгъуэ передышка/ БэуапIэ.Жьы Iурыхьэгъуэ гъуэтын передохнуть, получить передышку.* Жьы Iурыхьэгъуэ зэригъуэтыххэу къыщIолъэдэжри псыр къыпыжу щIопхъуэ аргуэру. Щ. I.III ранний ( о времени)/ Пасэ.* Пщэдджыжьыр жьы пэтми, колхоз правленэ бжэIупэм цIыху куэд щызэхэтт. КI. Т. Дуней уфам пщэдджыжьыр иджыри жьы дыдэу къыпфIигъэщIырт. Къ. Хь. -
5 мелуан
1. миллион/ Минурэ мин (1000. 000) хъу бжыгъэ.Сом мелуан.* АкъылыфIэр мелуан уасэщ. П. Б.2. переносное большое количество/ Куэдыщэ.* Хьэпшып мелуан шыхэм тепхауэ Хъуэжэрэ и гъусэ лIымрэ къахьри зэкIужауэ къэкIуэжахэщ. фольк.мелуан кхъухь Большой корабль/ Кхъухьышхуэ.* Бэтокъуэр зы махуэ гуэрым тенджыз Iуфэм Iутурэ здэкIуэм зы мелуан кхъухь гуэрыр псым щIилъэфауэ къилъэгъуащ. фольк. -
6 брам
паром/ Псыежэхым, гуэлым хьэлъэ, цIыху, Iэщ зэрызэпраш кхъухь, кхъуэфэжьей лъэгубгъуэ. -
7 военнэ
1. военный (напр. завод)/ Зауэм пыщIа, зауэм хуэлажьэ.Военнэ завод. Военнэ кхъухь.2. военный (об одежде, училище)/ Армэм къулыкъу щыщIэным пыщIа, епха.Военнэ училищэ.3. военный (о долге, присяге и т. п.) Армэм къулыкъу щызыщIэм епха, пыщIа, теухуа. Военнэ присягэ.4. военный (о враче, корреспонденте и т. п.)/ Армэм хэт, абы къулыкъу щызыщIэ.Военнэ дохутыр. Военнэ корреспондент. -
8 гъэпщылIын
/ ПщылIын псалъэм и каузатив.* Япэрауэ, урыс кхъухь Хы ФIыцIым трамыгъэхьэн, етIуанэрауэ, хы Iуфэм Iус шэрджэс лъэпкъхэр ягъэпщылIын - мис арат Анапэ зыхуащIар тыркухэм. Ш. А. -
9 дэтхъуеин
(дретхъуей) перех. гл. 1. грести, нагрести что-л. на верх чего-л./ ИщхьэмкIэ зыгуэр тхъун.Гуэдз самэр дэтхъуеин.2. переносное плыть, идти вверх, против течения/ Псы къежэхым еныкъуэкъуу, пэщIэувауэ дэкIуеин.* Нил щхьэфагъуэр пэкIэ ибзуэ кхъухь ин гуэрым дретхъуей. КIу. Б. -
10 есыхын
I (йосых) неперех. гл. плыть вниз по течению/ Есурэ псыр здэжэмкIэ кIуэн.Къазхэр пым есыхащ.* Псыр, блэм хуэдэу, нэшэкъашэу йох, кхъухь цIыкIури, псым зэрызищIым хуэдэу зищIурэ, йосых. КI. Т.II (иресых) перех. гл. обжечь что-л. (напр. пищевод-об острой или горячей пище)/ Шхын пщтырым е сырым ехыу исын (тэмакъыр, ныбэлыцIыр). Шыбжийм си Iур ирисыхащ. Шей пщтырым си Iур ирисыхащ. -
11 етIуанэрауэ
вводн. сл. во-вторых/ Iуэхугъуэ гуэрхэр зэкIэлъыхьауэ къыщрабжэкIым деж етIуанэ пунктыр кърагъэлъагъуэ.* Япэрауэ, урыс кхъухь хы ФIыцIэм трамыгъэхьэн, етIуанэрауэ, хы Iуфэм Iус шэрджэс лъэпкъхэр ягъэпщылIын - мис арат Анапэ зыхуащIар тыркухэм. Ш. А. -
12 зэпрытIыкIын
(зэпретIыкI) перех. гл. прорыть, прокопать что-л. поперек/ ЗэпрыкIыу тIын.* Волгэрэ Донрэ я зэхуакур зэпратIыкIри кхъухь щызекIуэу псы гъуэгушхуэ ящIащ. Iуащхь. -
13 зэпрышын
(зэпреш) перех. гл. перевезти, перевести кого-что-л. через что-л./ Гу, машинэ, кхъухь сыт хуэдэ гуэркIэ мыдрыщIым ишауэ адрыщIым шэн; гъуэгу егъэлъэгъуурэ, мыдрыщIым ишу адрыщIым зыгуэр шэн.ХадапщIэ кIуэхэр псым зэпрышын. Зи нэгу зезыгъэужьыну кIуэхэр кхъуафэжьейкIэ гуэлым зэпрышын.* И анэм щIалэ цIыкIур уэрамым зэпришри еджапIэм кIуэну иутIыпщащ. Къэб.2. протянуть что-л. через что-л. (напр. канат, веревку, проволоку и т. п.)/ КIапсэ сыт хуэдэ гуэрым и зы кIапэр мыдрыщIым щыIэу адрей и кIапэр адрыщIым шэн.Канатыр псым зэпрысшащ. Телефон кIапсэр уэрамым зэпрашри унэм щIашащ. -
14 катер
катер/ МоторкIэ лажьэ кхъухь цIыкIу.Торпеднэ катер. -
15 крейсер
крейсер/ ТопхэмкIэ, торпедэхэмкIэ, минэхэмкIэ, ракетэхэмкIэ лъэщу зэщIэузэда псынщIэрызекIуэ зауэ кхъухь.Крейсерхэр тенджызым тетт. -
16 къуапэлъапэ
углы края, выступы чего-л./ Зыгуэрым и къуапэхэр, къыхэбелджылыкI Iыхьэхэр.* Мес тхылъымпIэм хэщIыкIауэ, къуапэлъапэр гъэтIеяуэ, Мусэм кхъухь псым трегъэхьэ. Хьэн. А. -
17 кхъухьыдзэ
эскадра/ IэщэкIэ зэщIэузэда тенджыз флотым и кхъухь гупышхуэ. -
18 маршрут
маршрут/ Ежьэным ипэ къихуэу яубзыхуа зэрыкIуэну гъуэгу (цIыху, мафIэгу, кхъухь, н. къ.), къыщыувыIэну щIыпIэхэри къэгъэлъэгъуауэ.Турист ежьам и маршрут. -
19 мылкъутэ
ледокол/ Мылыр икъутэурэ кIуэцIрыкIыным хуэщIа кхъухь лъэщ.* Дунейм и кIуэцIкIэ япэ дыдэу ди деж щащIащ атомкIэ лажьэ мылкъутэ кхъухьыр. Iуащхь. -
20 ныбэф
1. просторечие брюхастый, толстобрюхий, пузатый/ Зи ныбэр къипщауэ щыт, ныбэшхуэ.ЛIы гъум ныбэф.2. переносное пузатый (напр. чайник)/ Лъахъшэ быхъуу, и джабэхэр къипщауэ щыт (хьэкъущыкъу сыт хуэдэхэм щхьэкIэ жаIэ).* Шеныч ныбэф. Кхъухь ныбэф цIыкIу гуэр Псжь тету йох. КI. Т.
Страницы
- 1
- 2
См. также в других словарях:
Кабардино-черкесский язык — Самоназвание: Къэбэрдей шэрджэсыбзэ, адыгэбзэ Страны: Россия … Википедия