Перевод: с исландского на английский

с английского на исландский

vegr

  • 61 á-gæti

    n. renown, glory, excellence; göra e-t til ágætis sér, as a glory to himself, Fms. xi. 72, 109; reyna á. e-s, to put one on his trial, 142; þú hyggr at engu öðru en ákafa einum ok á., o nly bent upon rushing on and shewing one’s prowess, 389; vegr ok á., fame and glory, Fas. i. 140, Sks. 241. In pl. glorious deeds; mikil á. vóni sögð frá Gunnari, Nj. 41: in the phrase, göra e-t at ágætum, to laud, praise highly, Fms. viii. 139, vii. 147: in the proverb, hefir hverr til sins ágætis nokkuð, every one’s fame rests upon some deed of his own, no one gets his fame for naught, the context implies, a n d thou ha s t done what will make thee famous, Nj. 116.
    2. in COMPDS ágætis- and ágæta- are prefixed to a great many words, esp. in mod. use, to express something capital, excellent; ágæta-skjótr, adj. very swift, Fms. vii. 169; ágæta-vel, adv. excellently well, Nj. 218: and even to substantives, e. g. ágæta-gripr and ágætis-gripr, m. a capital thing, Fms. ix. 416, x. 254, Ld. 202; ágæta-naut, n. a fine ox, Eb. 318; ágætis-maðr, m. a great man, Landn. 324, Fms. vii. 102, xi. 329.

    Íslensk-ensk orðabók > á-gæti

  • 62 BRAUT

    * * *
    I)
    (pl. brautir), f.
    1) road (cut through rocks, forests, etc.); ryðja braut, to cut a road;
    2) as adv. away, either with or without the prep. ‘á’ or ‘í’ (fara, ganga, komast braut or á braut, brauta; vera í braut or brautu; kasta e-u í braut, hverfa í braut, vera í braut or brautu). Cf. brott, burt.
    m. compds., see brott.
    from brjóta.
    * * *
    f., dat. brautu, pl. ir, [a purely Scandin. word, formed from brjóta, braut, as Engl. road from Ital. rotta, via rupta]:— a road cut through rocks, forests, or the like, and distinguished from vegr, stigr, gata (path, track); Önundr konungr lét brjóta vegu um markir ok mýrar ok fjallvegu, fyrir því var hann Braut-Önundr kallaðr, Hkr. i. 46; ryðja b., to cut a road, Ísl. ii. 400; braut … eigi breiðari en götu breidd, Eg. 582.
    II. as adv. away, either with or without the prep. ‘á’ or ‘í,’ á braut or á brautu, which is the oldest form; but the common form in the old writers is brot, or with a double consonant, brott; later by metath. burt, burtu [Dan.-Swed. bort], which are the mod. forms, but not found in very early MSS.: it occurs in a verse in the Skálda—reið Brynhildar bróðir | ‘bort’ sá er hug né ‘skorti:’—braut, brautu; braut hvarf or sal sæta, Korm. (in a verse), Hm. 88; þraut, fer ek einn á brautu, Grett. (in a verse); in the Grág. freq., esp. in the old fragment Ed. A. D. 1852, pp. 19–26, where Kb. reads brott; the Miracle-book, Bs. i. 333 sqq., constantly gives braut; so also Ó. H. vellum of the middle of the 13th century: brott, Eg. 603, Nj. 132, Grág. i. 275: burt, burtu, in MSS. of the 15th century; the MSS. freq. use an abbreviated spelling b∞t (∞ denoting ro and or), so that it is difficult to see whether it is to be read brot or burt or bort. It is used with or without notion of motion; the acc. forms braut, brott, burt, originally denote going away; the dat. brautu, burtu, being away; but in common use both are used indiscriminately; þat var brott frá öðrum húsum, far off from other bouses, Eg. 203; vera rekinn brott (braut), to be driven away, Nj. 132; fara braut, to go away, Fms. x. 216; af landi brott, Grág. i. 275, 331, 145, 258, 264, cp. also Nj. 10, 14, 26, 52, 196, Fms. ix. 431, Eg. 319, 370, and endless instances.
    COMPDS: brautargengi, brautarmót, brautartak.

    Íslensk-ensk orðabók > BRAUT

  • 63 DAUÐI

    m. death;
    taka dauða, to meet one’s death, die;
    dauði ferr á e-n, one is surprised by death;
    draga e-m til dauða, to cause one’s death;
    sá vegr, er til dauða dregr, that leads to death;
    liggja fyrir dauðanum, to be dying or on the point of death.
    * * *
    a, m. [Ulf. dauþus = θάνατος; A. S. deað; Engl. death; Germ. tod; Swed. and Dan. död]
    1. death; the word is used in the strong form in all Teut. dialects from Gothic to English, but in Icel. it is weak, even in the earliest writers; though traces of a strong form (dauðr, s or ar) are found in the phrase til dauðs ( to death) and in compds, as mann-dauðr: cp. also Hm. 69, where dauðr seems to be a substantive not an adjective: Fagrsk. 139 also writes dauðar-orð instead of dauða orð; an old song, Edda 52, has Dvalins dauðs-drykkr = dauða-drykkr, i. e. the death-drink of the dwarf; the strong form also remains in such words as dauð-dagi, dauð-hræddr, dauð-yfli, dauð-ligr, dauð-vána, which could not possibly be forms of a weak daudi, Nj. 198; at dauða kominn, Fms. i. 32; d. for a hann, Nj. 27; the references are numberless, though heathen proverbs and sayings prefer to use ‘hel’ or ‘feigð,’ which were more antique, whereas dauoi recalls Christian ideas, or sometimes denotes the manner of death.
    2. medic. mortification.
    COMPDS: dauðablóð, dauðabönd, dauðadagr, dauðadá, dauðadómr, dauðadrep, dauðadrukkinn, dauðadrykkr, dauðadyrr, dauðadæmdr, dauðafylgja, dauðahræddr, dauðakvöl, dauðaleit, dauðalitr, dauðamaðr, dauðamark, dauðamein, dauðaorð, dauðaráð, dauðaróg, Dauðasjór, dauðaskattr, dauðaskellr, dauðaskuld, dauðaslag, dauðaslig, dauðasnara, dauðasteytr, dauðastríð, dauðastund, dauðasvefn, dauðasök, dauðatákn, dauðateygjur, dauðaútlegð, dauðaverk.

    Íslensk-ensk orðabók > DAUÐI

  • 64 DRJÚGR

    a. substantial, lasting, ample; verða drjúgari (drjúgastr), to get the better (best) of it; þú munt þeim öllum drjúgari verða, you will outdo them all, Baglar reðust at, ok varð þat drjúgara, at, the issue was, that.
    * * *
    adj., compar. drjúgari, superl. drjúgastr; in mod. use more freq. drýgri, drýgstr, solid, substantial; the phrase, verða drjúgari or drjúgastr, to get the better or best of it, to prove the better (of two champions); varð Þórir þeirra drjúgari, Bárð. 170; þú, Kári, munt þeim öllum drjúgari verða, thou, K., wilt outdo them all, Nj. 171; hvárir þar mundi drjúgari verða, Ld. 222; þótti þeim, sem hann myndi drjúgastr, Bárð. 170; hverr yðar drjúgastr ( strongest) er höfðingjanna, Ísl. ii. 165, Grett. 151.
    β. the neut. drjúgt and drjúgum is used as adv. in great numbers, much; Kolskeggr vá drjúgt menn, Kolskegg slew men in numbers, Nj. 108; þaðan af muntu d. spekjask, 677. 12; vegr Gunnarr drjugum menn, Nj. 96; lá þá drjúgum í fyrir þeim, Hrafn. 27: almost, nearly, drjúgum allr, almost all, Fms. ix. 318; drjúgum allra manna virðing, Bret. 38; drjúgum hverr bóndi, Landn. (Mant.) 330; drjúgum dauðr af kulda, Fms. ix. 467: drjúgan (acc. masc.) as adv., id., Fb. i. 304, Karl. 246, 181 (Fr.): the proverb, þat er drjúgt sem drýpr, i. e. many drops make a flood; þar var drjúgt manna, a good many people, Bs. i. 536.
    2. substantial, lasting, rich, ample, [Swed. dryg, Dan. dröj], in compds as, drjúg-virkr, vinnu-d., one who works slowly but surely; ráða-d., hamingju-d., etc.
    β. saving, blanda agnar við brauð, … til þess at þá sé drjúgari fæzlan en áðr, Sks. 321; til þess at rit verði minna, ok bókfell drjúgara, i. e. to save parchment, Skálda 168; at jafndrjúg verði sagan ok Jólin, that the story shall last as long as Yule, Fms. vi. 355.

    Íslensk-ensk orðabók > DRJÚGR

  • 65 EINN

    * * *
    card. numb. and pron.
    1) one;
    einn skal við einn eiga, one shall fight against one;
    einn ok einn, one by one, one at a time, singly;
    2) as ord. numb. = inn fyrsti (Urð hétu eina, aðra Verðandi, Skuld ina þriðju);
    3) the same, one and the same (váru sveinarnir up fœddir báðir í einu þorpi);
    allt í eina leið, all in one way;
    einn … ok, the same as (í einu herbergi ok hinn);
    allr einn, the very same, quite the same (þat er allt eitt ok himinn);
    allt at einu, nevertheless, for all that (þó at þú þjónaðir illum, þó var hann allt at einu þinn herra);
    4) indef. one, a certain (einn vetr, einn dag, eitt kveld);
    einn vinr Þóris, a certain friend of Th.;
    before numbers, about, some;
    einar fimm þúsundir, some five thousand;
    einir … aðrir, some … others (einir tóku dúka ok aðrir rekkjublæjur);
    einn ok ýmiss, one and another (einar ok ýmissar þjóðir);
    5) after a negation, any;
    né eitt, not anything;
    6) gen. pl. ‘einna’ used in an intensive sense;
    einna manna bezt, best of all (single) men;
    einna verst, by far the worst;
    einna sízt, by far the least, least of all;
    engi er einna hvatastr, no man is superior to all others;
    7) alone (Guðrún skyldi ein ráða fyrir fé þeirra);
    láta konu eina, to desert or divorce one’s wife;
    with gen., hann varð einn sinna manna, he was separated from his men;
    if put after the noun ‘einn’ generally denotes only, but;
    segja þetta prett einn, to call this a mere trick;
    vín eitt, wine only;
    var þat (handklæði) raufar einar, all in holes, mere tatters;
    fáir einir, only a few;
    einn sér or sér einn, quite by oneself, alone (hann var einn sér);
    einn saman, einn samt, quite alone;
    kona eigi ein saman, not alone, with child;
    at eins, only, but;
    eigi at eins, not only;
    því at eins, only in that case;
    údauðr at eins, merely not dead, all but dead, barely alive;
    at einu = at eins.
    * * *
    adj., pl. einir, acc. sing. einn, but also einan, esp. in the sense al-einan etc.; [Gr. εἱς, εν; Lat. ūnus, and early Lat. oinos; Ulf. ains; A. S. ân; Engl. one, in E. Engl. proncd. like stone, bone; Scot. ane; Swed. en; Dan. een]:—one.
    A. Cardinal number, one; einn, tveir, þrír …, opp. to báðir, fleiri, etc.; einum eðr fleirum, Grág. i. 108; eina sök eðr fleiri, 78; unnu báðir eins verk, Fas. i. 515; einum ok einum, one by one, ii. 252; tveir menn veðmæltu um einn grip, Grág. i. 412.
    2. in old poems it is used as an ordinal number; Urð hétu eina, aðra Verðandi, Vsp. 20; segðu þat it eina …, opp. to þat it annat, Vþm. 20; hjálp heitir eitt, help ranks first, Hm. 147, Vkv. 2; but this use is quite obsolete.
    3. with the notion of sameness, one and the same (unus et idem;) í einu húsi, in the same house, Grág. ii. 42; ein ero lög um, hvárt sem ero naut eðr sauðir, i. 422; allt á eina leið, all one way, Fms. ii. 315; til einnar gistingar báðir, vii. 274; í einu brjósti, Alm. 36; allr einn, the very same, Nj. 213.
    II. indefinite, a, an, a certain one; einn vetr, a winter, Fms. i. 57; einn dag, x. 11, Fas. i. 514; eitt kveld, Ld. 38; einn hinn versti maðr, Fær. 91; Breiðlingr einn, a man from Broaddale, Sturl. ii. 249; einn vinr Þóris, a certain friend of Thorir, Fms. vi. 277: einn as the indefinite article is hardly found in old writers; and though it is freq. in the Bible, sermons, hymns, etc., since the Reformation, it was no doubt borrowed from the German, and has never been naturalised.
    β. about, before numbers; ein tvau hundruð vaðmála, about two hundred pieces, Sks. 30; einar fimm þúsudir, about three thousand, Al. 111,—obsolete, in mod. usage hérum-bil or the like.
    III. alone, Gr. μόνος, Lat. solus, used both in sing. and plur.; Guðrún skyldi ein ráða, Ld. 132; Hallr tók einn upp fang, 38; láta einan, to let alone; láttu mig Drottinn einan ekki, Pass. 34. 11; as a law term, to let one’s wife alone, þá lét hann eina Guðrúnu, Fms. x. 324 (cp. einlát); Gunnarr mundi vera einn heima, Nj. 113; sjá einn hlutr, that one thing only, 112; þau ein tíðendi (plur.), only such news, 242.
    β. if put after the noun, einn denotes, only, but, sheer, and is almost adverb.; segja þetta prett einn, a mere trick, Sturl. ii. 249; raufar einar, all in holes, Nj. 176; urðu borðin í blóði einu, the tables were bedabbled with blood all over, 270, Ó. H. 116; öll orðin at hvölum einum, all turned into whales, Fas. i. 372; gabb eitt ok háð, sheer mockery, Sks. 247; orð ein, mere words, Nj. 123; ígangs-klæði ein, Eg. 75; vin eitt, wine only, Gm. 19; heiptyrði ein, Fm. 9; hamingjur einar, Vþm. 49; ofsamenn einir, Ld. 158; þá nótt eina, for that one night, N. G. L. i. 240: also after an adj., lítið eina, only a little, Stj. 177; þat eina, er hann ætti sjálfr, Eg. 47, Fms. v. 303; nema góðs eina, naught but good, Eg. 63; fátt eitt, few only, but few; vilt eitt, but what is agreeable, Hm. 125; mikit eitt skala manni gefa, a proverb, ‘small gifts shew great love,’ 51; sá einn, er …, he only, who …, 17; satt eitt, sooth only, Fm. 9; the sense differs according as the adj. is placed before or after the noun, einn Guð, the one God; but, Guð einn, God only, none but God.
    IV. plur. in a distributive sense, single; ein gjöld, a single weregild, opp. to tvenn, þrenn, fern, double, triple, quadruple, Grág. ii. 232; thus Icel. say, einir sokkar, skór, vetlingar, a pair of socks, shoes, gloves; einar brækr, a pair of breeches; also with nouns which have only plur., e. g. ein, tvenn, þrenn Jól, one, two, three Christmasses ( Yules); einar (tvennar) dyrr, a single … door; eina Páska, one Easter.
    V. gen. pl. einna is used in an intensive sense; einna manna bezt, best of all single men, Fms. ix. 258; í mesta lagi einna manna, foremost of all single men, Bjarn. 65; fátt er svá einna hluta, at örvænt sé at hitti annat slíkt, Ó. H. 75.
    β. ellipt., manna, hluta, or the like being omitted, einna becomes almost an adverbial phrase, by far, exceedingly; at engi viti einna miklogi görr (= einna manna), that no one ( no single man) shall know it much better, Grág. i. 2; einna verst, by far the worst, Orkn. 162, Nj. 38; einna sizt, by far the least, least of all, Fms. i. 37; einna mest verðr, Ld. 8; er einna var ríkastr, who was the mightiest of all, Fms. i. 297; engan rétt einna meir kunnan at göra (= einna rétta meir), Sks. 22; engi er einna hvatastr (= e. manna), there is none so mighty but be may find his match, Hm. 63: in mod. usage einna, joined with a superlative, is used adverbially, e. beztr, e. fljótastr, the best, the fleetest, but in a somewhat depreciatory sense.
    VI. used adverb.:
    1. gen. sing. eins,
    α. eins ok, as, as if; eins ok væri hann með öllu óttalauss, Hkr. iii. 275; allt eins ok ( just as) rakkar metja með tungu, Stj. 392.
    β. likewise, in the same way; mikill þorri var þat er þær sögðu eins báðar, Landn. (Hb.) 320; this use of eins is very rare in old writers, but freq. in mod. use; in the spoken language at least ‘eins’ (= as) has almost replaced the old ‘sem.’
    γ. only; er ek hefi áðr spurn til eins, Fms. iv. 139 (rare).
    δ. at eins, only, but, Grág. i. 235; vel at eins, ironically, well enough, Ld. 248; eigi at eins, not only, Fms. i. 266; með sínum at eins kostnaði, vii. 184; því at eins, only in that case, Nj. 228; þar at eins, Ísl. ii. 400; allt eins, not the less for that, 216: in mod. use, just as (vide allr A. V. 5).
    2. dat. at einu = at eins; údauðr at einu, Ld. 242; því at einu = því at eins, Fms. iv. 195; því at einu er rétt …, Grág. i. 164; svá at einu, id., Nj. 103; sá evkr syndir sínar at einu, he but adds to his sins, Hom. 157; allt at einu, all the same, Ísl. ii. 216, v. l.: af því einu, only because, Mork. 140.
    B. Joined to another pronominal adj. or adv.:
    I. einn hverr, adj. pron., in old writers usually in two words and with a double declension (see below), but now and then (and in mod. usage always) in a single word, einn being indecl.; einhverja (acc. f.), Hbl. 30; einhverjum (dat. sing.), Hm. 122, Fms. x. 71; einhverjo héraði, Al. 98, Nj. 2; einhverra (gen.), Fms. iv. 75; einhverir (nom. pl.), viii. 202; einhver, einhverir, etc.: the form eins-hverr is peculiar, keeping the gen. indecl. through all the cases, nom. einshverr, N. G. L. i. 6; acc. einshverja, Stj. 156, 655 xxxii. 18, Gþl. 135; dat. einshverjum, Stj. 22, 442, 448; this form seems to be chiefly Norse, is very rare in old writers, and now quite obsolete; neut. sing. eitthvert, Vm. 73, or eitthvat, Stj. 442, the mod. usage makes a distinction, and uses eitthvert only as adj., eitthvað as subst.:
    1. each one, each single one; maðr er einn hverr, Edda 108; þær eru svá margar, at ein hver má vel endask, Eg. 414; ór þeirra fjórðungi sem ór einum hverjum öðrum, Íb. ch. 5; skal einn hverr ( each) þeirra nefna sér vátta, Grág. i. 74; jafnmikinn arf sem einn hverr ( each) sona hans, Sturl. ii. 77; fátt er svá herra einhverra hluta, of any single thing, Fms. iv. 175.
    β. joined to a superl. it strengthens the sense; ágætastr maðr einn hverr, one of the very first men, Nj. 282; vinsælastr höfðingi einhverr, highly popular, Fms. vii. 4; einhver drengilegust vörn, ix. 515.
    2. in an indefinite sense, some, somebody, a certain one; eitthvert ríki, Sks. 350; eina hverja nótt, some night, 686 B. 4; eitthvert sinn, once, sometime, Sturl. i. 77, Nj. 79; einhverju sinni, id., 2; einhvern dag, some day, Fms. v. 177, Ísl. ii. 212; eina hverja þessa tíð, about this time, N. G. L. i. 355; til einnar hverrar stefnu, to some meeting, Fb. i. 354; eins-hverja hluti, Stj. 156; með eins-hverjum sveini, 442; at ekki sé minna vert, at hlýða prests-messu nývígðs hinni fyrstu, heldr en biskups-messu einhverri, Bs. i. 131.
    β. used as subst.; einn hverr várr búandanna, Fms. i. 34; einn hvern manna hans, Eg. 258; einhverr í hverjum dal, Ld. 258, Nj. 192.
    γ. einhver-staðar (eins-hver-staðar, Fms. vii. 84), adv. somewhere, Grett. 130, Fms. iv. 57, Sd. 181.
    II. einn-saman, adj. ‘one together’ (vide einsamall), i. e. quite alone; maðrinn lifir ekki af einu-saman brauði, Matth. iv. 4; með einni-saman sinni sýn, með einni-saman sinni þefan, Stj. 93; ef útlegðir fara einar-saman, if it be solely a matter of outlay ( fine), Grág. i. 103; ef þat færi eitt-saman, ii. 10: of a woman, vera eigi ein-saman, to be not alone, to be with a child, Fms. iii. 109.
    III. with other words; einir … ýmissir, ‘one and sundry;’ various, mixed, Stj. 88, 204; eina hluti ok ýmissa, Fb. i. 191.
    β. hverr ok einn, ‘each and one,’ every one, 677. 1, H. E. i. 393, Rb. 492; fyrir hvern mun ok einn, Fas. i. 396.
    γ. einn ok sér-hverr, one and all.
    δ. einn sér, apart, for oneself, alone; Múspells-synir hafa einir sér fylking, Edda 41; einn sér, sole, Fms. ii. 308; sér einir, Sturl. ii. 53: metaph. singular, peculiar, ein var hón sér í lýðsku, Fs. 30.
    ε. sér-hverr, adj. every one, q. v.: eins-konar, adv. of one kind, Skálda 165; mod. indef. of a certain kind, a kind of: eins-kostar, adv. particularly, Ísl. ii. 322, Mork. 81.
    ζ. né einn, not one, none; in old writers usually so, but now and then contracted neinn (q. v.), and in mod. usage always so; né eina sekð, Grág. i. 136; né eitt úhreint, Stj. 409; né einu sinni, not once, Fms. xi. 13; né eins, not a single thing, 112; né eina herferð, vii. 28.
    η. fáir einir, only a few, in mod. usage in one word, nom. fáeinir, dat. fáeinum, gen. fáeinna: ein-stakr, single, q. v.: al-einn, alone, q. v.: ein-mana, q. v. (cp. Gr. μόνος): einum-megin, adv. on one side, Nj. 248 (vide vegr).

    Íslensk-ensk orðabók > EINN

  • 66 einn-ig

    (einn-eg, einn-og, einn-ug), in mod. pronunciation and in MSS. of the 15th century einninn or einneginn (qs. einn veginn), adv. [from einn and vegr, qs. einn veg; cp. hvernig, how; þannig, thus; hinnig, otherwise]:—in the same way, likewise, also; the subst. notion is still seen in the phrase, á einneg, in the same manner, 686 B. 12, Hom. (St.) 64; ek vil sjá hvernog þú markar þinn hlut, at eigi markim vit einnog báðir, Hkr. iii. 59; eigi þótti öllum einnug, Ísl. ii. 352; Torfa Svartsson einnig ( likewise), Sturl. i. 103; einneginn Ölver, O. likewise, Fas. iii. 470; fylgir honum ok einninn sá kappi, Fas. i. 419; létu þeir einninn syngja í kirkju, Bs. (Laur. S.)

    Íslensk-ensk orðabók > einn-ig

  • 67 GAGN-

    an adverbial prefix:
    A. [Cp. the adv. gegn], gain- (in gainsay), counter, esp. in law terms:—hence gagna-gögn, n. pl. counter-proofs, Grág. i. 106. gagn-augu, n. pl. ‘counter-eyes,’ temples. gagn-dyrt, n. adj. with doors opposite one another, Fas. ii. 181. gagn-gjald, n., prop. a ‘countergild,’ antidote, a Norse law term, which seems identical with mundr or tilgjöf, opp. to heiman-fylgja, dowry, which in case of the husband’s death or divorce was to be the wife’s property; gjöf and gagngjald are distinguished, N. G. L. i. 29; þá skal hon þarnast gagngjalds ok gjafar, 51. gagn-görð, f. transgression, 15. 1 (MS.) gagn-hollr, adj. kind to one another, Hm. 31. gagn-kvöð, f. a counter-summons, Grág. ii. 102. gagn-mælendr, part. pl. gain-sayers, opponents, Mart. 114. gagn-mæli, n. gain-saying, contradiction, Fms. x. 403, Stj. 331. gagn-nefna, u, f. a mutual nomination, of arbitrators, Grág. i. 495. gagn-staða, u, f. ‘gain-staying,’ resistance, Fms. x. 387, Hom. (St.) 43. gagnstöðu-flokkr, m. the opposite party, Fms. viii. 323: gagnstöðu-maðr, m. an opponent, adversary, 623. 12, 655 xvi. B. 3: gagn-staðleikr (- leiki), m. the contradictory, reverse, Stj. 263. gagn-staðligr, adj. (-liga, adv.), contrary, opposed to, Fms. i. 263, viii. 326, x. 233, Stj. 29, 73, Ó. H. 195, Sks. 576. gagn-staðr, adj. id., Stj. 163, Fms. viii. 323. gagn-stæðligr and gagn-stæðiligr, adj. = gagnstaðligr, Fms. ix. 528, Sks. 111, 130, 337, Stj. 335, Fs. 172. gagn-sök, f. a counter-action, counter-charge, a law term,—the defendant brought forth counter-charges, to be set off against those of the prosecutor, vide Nj. passim, Grág. i. 294, K. Þ. K. 160, Fs. 74, 125, Grett. 151, Valla L. 204, Rd. 300. gagn-tak, n. a ‘holder against,’ the strap to which the girth is attached, Fms. vii. 170, Sturl. iii. 114, Glúm. 393, Hkr. iii. 283, Karl. 458, Flor. 78; also called mót-tak. gagn-vert and gagn-vart, n. adj., used as prep. and adv., over against, with dat., Eg. 206, Fms. vi. 32, vii. 253. xi. 34, Nj. 34, Sd. 163; sitja g. e-m, Fs. 148; g. sólunni, 1812. 133; g. dyrum, Gullþ. 26, Fbr. 37, 64, passim:—as adv., Landn. 62, Fms. ii. 27, xi. 125.
    B. [Cp. gegnum and the adj. gegn], through, right through, straight; and so thorough, thoroughly, very (in which sense gay or gey is still used in Scot. and North. E., Jamieson Suppl. s. v.):—hence gagn-drepa, adj. wet through. gagn-færiligr and gagn-færr, adj. through-going, used as transl. of the Lat. penetrans, Stj. 89, 656 A. i. 34, 655 xxxii. 19. gagn-gört, n. adj. straight, Fb. iii. 296, Gísl. 38. gagn-hræddr, adj. ‘gay’ (i. e. very) frightened, Fms. iv. 147, 625. 18. gagn-kunnigr, adj. knowing thoroughly. gagn-leiði, n. the ‘ganest’ (i. e. shortest) way, Al. 92. gagn-orðr, adj. ‘gane-worded,’ speaking shortly, to the point, Nj. 38; (opp. to marg-orðr or lang-orðr.) gagn-skeytiligr, adj. to be shot through, Sks. 398 B. gagn-skorinn, part. scored through, i. e. cut through by fjords, rivers, etc., Fas. iii. 511: also thoroughly scored, i. e. carved all over, Vígl. 48 new Ed. gagn-stígr, m. a ‘gane’ way, short cut, Al. 109, Sks. 2, Fms. vii. 82 (in a verse). gagn-sæll, adj. through-seeing, penetrating, Sks. 208, (rare.) gagn-sær, adj. transparent, Rb. 354; gagnsætt gler, Hom. 128. gagn-vátr, adj. wet through. gagn-vegr, m. [Swed. genväg] = gagnstígr, Hm. 33. gagn-þurr, adj. dry all through, quite dry.

    Íslensk-ensk orðabók > GAGN-

  • 68 gengr

    a.
    2) fit to walk on (vegr vel g.);
    * * *
    adj. able to walk, Grág. ii. 33, Fms. vii. 208, Landn. 226:—passable, fit to walk, Bs. i. 322; ó-gengr, unfit to walk or impassable; íll-g., bad to pass, of ice, crags, or the like:—the phrase, eiga heiman-gengt, to be able to go from home, i. e. to have leisure, Fbr. 17 new Ed.; eg á ekki heiman-gengt, ílla heiman-gengt, etc.:—of money, good, D. N.

    Íslensk-ensk orðabók > gengr

  • 69 GOÐ

    * * *
    n. pl. [all the Teutonic languages have this word in common; Ulf. guþa, n. pl., Gal. iv. 8; guda, id., John x. 34, 35; and Guþ, m.; A. S. godu, n. pl., and God, m.; O. H. G. Cot: in mod. languages masc.; Engl. God; Germ. Gott; Dan.-Swed. Gud].
    A. HISTORICAL REMARKS.—In heathen times this word was neuter, and was used almost exclusively in plur., as were also other words denoting Godhead, e. g. regin or rögn = numina, q. v.; and bönd, höpt, prop. = bonds, and metaph. gods:—this plur. usage seems not to refer to a plurality of gods, but rather, as the Hebrew אלהים, to the majesty and mystery of the Godhead; it points to an earlier and purer faith than that which was current in the later ages of the Scandinavian heathendom; thus the old religious poem Völuspá distinguishes a twofold order of gods,—the heavenly powers (regin or ginn-heilög goð) who had no special names or attributes, and who ruled the world, like the Μοιρα or Αισα of Gr. mythology;—and the common gods who were divided into two tribes, Æsir ( Ases) and Vanir, whose conflict and league are recorded in Vsp. 27, 28, and Edda 47.
    II. after the introduction of Christianity, the masculine gender (as in Greek and Latin) superseded the neuter in all Teutonic languages, first in Gothic, then in Old High German and Anglo-Saxon, and lastly in the Scandinavian languages; but neither in Gothic nor in Icel. did the word ever take the masc. inflexive r or s, so that it remains almost unique in form.
    2. in Scandinavian the root vowel was altered from o to u (goð to guð), [Swed.-Dan. gud], yet in old poems of the Christian age it is still made to rhyme with o, Goðs, boðnum; Goð, roðnar, Sighvat; as also in the oldest MSS. of the 12th century; sometimes however it is written ḡþ, in which case the root vowel cannot be discerned.
    3. in Icel. the pronunciation also underwent a change, and the g in Guð ( God) is now pronounced gw (Gwuð), both in the single word and in those proper names which have become Christian, e. g. Guðmundr pronounced Gwuðmundr, whence the abbreviated form Gvendr or Gvöndr. The old form with o is still retained in obsolete words, as goði, goðorð, vide below, and in local names from the heathen age, as Goð-dalir; so also Gormr (q. v.), which is contracted from Goð-ormr not Guð-ormr. On the other hand, the Saxon and German have kept the root vowel o.
    III. in old poems of heathen times it was almost always used without the article; gremdu eigi goð at þér, Ls.; áðr vér heilög goð blótim, Fas. i. (in a verse); ginnheilög Goð, Vsp. passim; goðum ek þat þakka, Am. 53; með goðum, Alm.; in prose, en goð hefna eigi alls þegar, Nj. 132.
    2. with the article goð-in, Vsp. 27: freq. in prose, um hvat reiddusk goðin þá er hér brann hraunit er nú stöndu vér á, Bs. i. (Kr. S.) 22; eigi eru undr at goðin reiðisk tölum slíkum, id.; Hallfreðr lastaði eigi goðin, þó aðrir menn hallmælti þeim, Fms. ii. 52; allmikin hug leggr þú á goðin, Fs. 94; eigi munu goðin þessu valda, Nj. 132, passim.
    3. very seldom in sing., and only if applied to a single goddess or the like, as Öndor-goðs (gen.), Haustl. 7; Vana-goð, of Freyja, Edda; enu skírleita goði, of the Sun, Gm. 39.
    IV. after the introduction of Christianity, the neut. was only used of false gods in sing. as well as in pl., Sólar-goð = Apollo, Orrostu-goð = Mars, Drauma-goð = Morpheus, Bret. (Verel.); and was held up for execration by the missionaries; gör þik eigi svá djarfa, at þú kallir goð hinn hæsta konung er ek trúi á, Fb. i. 371. Yet so strongly did the neut. gender cleave to the popular mind that it remains (Grág. Kb. i. 192) in the oath formula, goð gramt = Goð gramr; and Icel. still say, í Guðanna (pl.) bænum.
    2. guðír, masc. pl., as in A. S. gudas, is freq. in eccl. writers, but borrowed from the eccl. Lat.
    B. IN COMPDS:
    I. with nouns, goða-blót, n. sacrifice to the gods, Fb. i. 35. goða-gremi, f. a term in the heathen oath, wrath of the gods, Eg. 352. goða-heill, f. favour of the gods, Þorst. Síðu H. 9. goða-hús, n. a house of gods, temple, Dropl. 11, Nj. 131, Fb. i. 337. goða-stallar, m. pl. the altar in temples, Fas. i. 454. goða-stúka, u, f. the sanctuary in heathen temples, answering to the choir or sanctuary in churches, Landn. 335 (App.) goða-tala, u, f. in the phrase, í goðatölu, in the tale ( list) of gods, 625. 41. goð-borinn, part. διογενής, god-born, Hkv. 1. 29. goð-brúðr, f. bride of the gods (the goddess Skaði), Edda (in a verse). Goð-dalir, m. pl. a local name, hence Goð-dælir, m. pl. a family, Landn. goð-gá, f. blasphemy against the gods, Nj. 163, Ld. 180. goð-heimr, m. the home of the gods, Stor. 20, cp. Ýt. goð-konungr, m. (cp. Gr. διογενής βασιλεύς), a king,—kings being deemed the offspring of gods, Ýt. goð-kunnigr and goð-kyndr, adj. of the kith of gods, Edda 6, 11, 13. goð-lauss, adj. godless, a nickname, Landn. goð-lax, m. a kind of salmon, Edda (Gl.) goð-leiðr, adj. loathed by the gods, Korm. goð-máligr, adj. skilled in the lore of the gods, Hým. 38. goð-mögn, n. pl. divine powers, deities, Edda 1; biðja til þinna goðmagna, Bret. (Verel.) goð-reið, f. ‘a ride of gods’ through the air, a meteor, thought to forebode great events, Glúm. (in a verse), cp. the Swed. åska. goð-rifi, n. scorn of the gods, Sks. 435. goð-rækr, adj. ‘god-forsaken,’ wicked, 623. 30. goðum-leiðr, adj. = goðleiðr, Landn. (in a verse). goð-vargr, m. a ‘god-worrier,’ sacrilegus, ‘lupus in sanctis,’ Bs. i. 13 (in a verse). goð-vefr, vide guðvefr. goð-vegr, m. the way of the gods, the heaven, the sky, Hdl. 5. Goð-þjóð, f. the abode of the gods, Vsp.:—but Goth. Gut-þjuda = the land of the Goths, by assimilation Goð-þjóð, passim in old poems and the Sagas.
    II. with pr. names, originally Goð-, later and mod. Guð-; of men, Guð-brandr, Guð-laugr, Guð-leifr, Guð-mundr, Guð-röðr, Guð-ormr or Gutt-ormr, etc.; of women, Guð-björg, Guð-finna, Guð-laug, Guð-leif, Guð-ný, Guð-ríðr, Guð-rún, etc.; cp. the interesting statement in Eb. (App.) 126 new Ed. (from the Hauks-bók), that men of the olden time used to call their sons and daughters after the gods (Goð-, Þór-, Frey-, Ás-); and it was thought that a double (i. e. a compound) name gave luck and long life, esp. those compounded with the names of gods; menn höfðu mjök þá tvau nöfn, þótti þat likast til langlífis ok heilla, þótt nokkurir fyrirmælti þeim við goðin, þá mundi þat ekki saka, ef þeir ætti eitt nafn, though any one cursed them by the gods it would not hurt if they had ‘one’ name, i. e. if they were the namesakes of the gods, Eb. l. c.;—we read ‘eitt nafn’ for ‘eitt annat nafn’ of the Ed. and MS. In Fb. i. 23, the mythical king Raum is said to have had three sons, Alf, Björn, and Brand; the first was reared by the Finns, and called Finn-Alf; Björn by his mother (a giantess), and called Jötun-Björn; and Brand was given to the gods, and called Goð-Brand (Guð-brandr, whence Guðbrands-dalir, a county in Norway); cp. also Eb. ch. 7.
    ☞ For the Christian sense of God and its compds vide s. v. Guð.

    Íslensk-ensk orðabók > GOÐ

  • 70 HANN

    he
    * * *
    pers. pron. he.
    * * *
    pers. pron. masc. he; fem. HÓN or HÚN, she; for the pronunciation of this word see introduction to letter H; as to the inflexion see Gramm. p. xxi; in the MSS. the word is usually abbreviated  = hann; hº or hō = hón; m = hánum; ar = hennar; i or e = henni: the old dat. masc. was hánum, as shewn by rhymes, mána vegr und hánum, Haustl.; but in Icel. it was no doubt sounded h́num, by way of umlaut; it was then sounded hónum with a long vowel, and lastly honum with a short vowel, which also is the mod. form; the old MSS. often spell hánum in full; the spelling hönum in old printed books recalls the old form h́num; from Pass. 9. 7 it may be seen that in the middle of the 17th century the dative was sounded precisely as at present.
    2. sing. fem. hón (ho in mod. Norse, hoo in Lancashire) seems to be the older form; the MSS. use both forms hón and hún, but the former is the usual one; it was prob. sounded h́n, which again points to a long root vowel, hánn, hána? [Cp. Ulf. is; Germ. er; A. S., Engl., and Hel. he; old Fris. hi; in the Scandin. idioms with a suffixed demonstrative particle, vide Gramm. p. xxviii; Dan. and Swed. han, hun, etc.]
    B. As this word appears almost in every line only special usages need be mentioned, as, ef maðr færir ómaga fram ok beri fé undir hann (acc., sc. ómagi), eðr eigi hann (nom., the same) fé, þá skal hann (nom., sc. maðr) beiða hann (acc., sc. ómagi) með vátta, at hann (nom., the same) seli hánum (dat., sc. maðr) fjár-heimting á hönd þeim mönnum er hann (nom., sc. ómagi) á fé undir, Grág. i. 279; here the context is very perplexing, chiefly owing to the identity of acc. and nom. sing. masc., but also because the pron. is sometimes demonstr., sometimes reflexive; in the latter case an Icel. would now say sér instead of hánum: so also, þá skal hann beiða samþingis-goða, at hanu fái honum (i. e. sibi) mann, 10: again, skal hann selja sókn ok vörn ef hann vill, ok svá varðveizlu fjár síns þess er hann á hér eptir, 146; þá skal hón ráða við ráð frænda síns ( her) nokkurs, 307; Gunnarr kenndi féit at þat var hit sama sem hann (i. e. Njal) hafði honum (i. e. to Gunnar) greitt, Nj. 56.
    II. the pers. pron. is often prefixed to a pr. name, as a sign of familiarity; farit upp til hestsins ok gætið hans Kols, Nj. 56; eðr hverr maðr er hann Gunnarr, what sort of a man is Gunnar? 51; ok hleypr á hann Þorkel upp, 114; ok leitið ér at honum Höskuldi, go and look after Hoskuld, 171; sæmd er ek veitta honum Þórólfi bróður þínum, Eg. 112; segir hann Pálnir, Fms. xi. 47; hón Ingibjörg, 49; hann Gísli, Grett. (in a verse); ok berjask við hann Ólaf, Fagrsk. 86; hans Vígólfs, Sól.; svá er, segir hann Þórðr, Ísl. ii. 329:—this has become very freq. in mod. conversational usage, so that a person (nay, even an animal or a ship that has a name) is scarcely ever named without the pron., bidd’ ‘ann Jón að koma, segð’ ‘onum Jóni, vekt’ ‘ana Sigríði; hún Sigga litla, hann Jón litli, etc.; or of ponies, sækt’ ‘ann Brún, legð’ á ‘ana Skjónu; cp. the dialogue in Ísl. Þjóðs. i. 612,—ég skal fylla mína hít, segir ‘ún Hvít, ég ét sem ég þoli, segir ‘ann boli, etc.; or Kvöldv. ii. 197,—taktú þarna frá ‘enni Reyðr og gefð’ ‘enni Hyrnu, hún Húfa hefir flækt sig í niðrbandinu.
    III. er hann = who, that; sá maðr er hann vill, Grág. i. 19, 27, 36, vide p. 132.
    2. answering to Fr. on, Germ. man, Engl. one; væri sverðit til tækt er hann vildi, when one wished, Eg. 505; but this use is very rare.

    Íslensk-ensk orðabók > HANN

  • 71 hálfna

    að, to have half done with a thing; er þeir höfðu hálfnað sundit, Fær. 173: to be half gone or past, Fms. iii. 81, Bret. ch. 13, Sd. ch. 22 ( slain the half of it); dagr, nótt, vegr er hálfnaðr, the day, night, way is half past.

    Íslensk-ensk orðabók > hálfna

  • 72 hizig

    hitzig, hizug, adv., in N. G. L. i. 242 hizcu = hizug, [hinn vegr]:—yonder, there, Lat. illic, heimta at erfingjum, ef hitzig var eigi til, K. Þ. K. 9 (1853), hitze, v. l.; við Útstein hitzig, yonder at U., Sighvat; hitzig ( yonder) er heitir Helganes, Fms. vi. 84 (in a verse); hizug í Hafrsfirði, Fagrsk. 8 (in a verse):—above, sem hizig vas tínt, as told above, Grág. ii. 222 A; ok hafa, þat allt er hitzug leifir, whatsoever is left in the other (in the former code, the code of Hafliði), i. 7; en hafa ómagann sjálfr, ef hann festir eigi hizig framfærsluna, unless he shifts the alimentation on to the other part, 254; at hann vill hitzi (= hitzig) í þingi vera, 159:—cp. hinnsig, hinnig, s. v. hinn.

    Íslensk-ensk orðabók > hizig

  • 73 hvernig

    * * *
    adv. how (= hvern veg).
    * * *
    qs. hvernveg, [see hverr], interrog. direct and indirect; the forms vary, hverneg or hvernig, Eg. 19 A, 106, 123, 292, 394, Hkr. i. 170, 287, Korm. 130, 148, Glúm. 327, Band. 18 new Ed., passim: hvernog or hvernug, Orkn. 83 (v. 1.), Hkr. i. 120, 347, Al. 63, 65, and passim in old MSS.: the mod. form is hvernin, proncd. hvurinn or kvurninn, qs. hvernveginn, from vegr with the article, which form is also now and then found in old MSS., Fs. 105 (MS. Arna-Magn. 132), Bs. Hungrv. passim, as also later MSS.:— how? in what way? the references passim.

    Íslensk-ensk orðabók > hvernig

  • 74 KLJÚFA

    * * *
    (klýf; klauf, klufum; klofinn), v. to cleave, split (hann hjó þegar í skjöld Hrúts ok klauf allan niðr); skammt upp klofinn, having a short fork, short-legged.
    * * *
    prts. klýf; pret. klauf, klauft (klaufst), klauf, pl. klufu; subj. klyfi; part. klofinn; [A. S. cleôfan; Engl cleave; O. H. G. chlioban; mid. H. G. klieben; Dan. klöve; Swed. klyfva]:—to cleave, split; hann hjó á skjöld Rúts ok klauf allan niðr, Nj. 95; elda er rétt at göra ok k. torf til, K. Þ. K. 88; ætluðu at flá hann kvikan ok klufu svörðinn í höfðinu, Fms. vii. 227; era sem kolvið kljúfi, karl sá er vegr at jarli, viii. (in a verse); eða ek klyf þik í herðar niðr, Nj. 185; kom í höfuðit ok klauf ofan í jaxlana, 144; skildir ‘ro klofnir, cloven, cleft, Vsp. 46: metaph. to split, ek klýf ór þessum sex greinir ins fjórða tigar, Skálda 162.
    II. reflex., þar at sem björgin kljúfask, are cleft, branch out, Finnb. 242.
    2. recipr., þó at þeir klyfisk í herðar niðr, Fas. i. 404.
    3. part. klofinn, as adj. cloven; langt upp klofinn, i. e. long-legged, Bárð. 165.

    Íslensk-ensk orðabók > KLJÚFA

  • 75 kol-viðr

    m. ‘coal-wood,’ wood for charcoal, Nj. 58, Grág. ii. 298, Jb. 237; era sem kolvið kljúfi | karl sá er vegr at jarli, Fms. viii. (a ditty).

    Íslensk-ensk orðabók > kol-viðr

  • 76 KOMA

    * * *
    I)
    (kem; kom or kvam, kómum or kvamúm; kominn), v.
    1) to come (litlu síðarr kómu Finnar aptr heim);
    2) to come, arrive (bréf kómu frá Skúla jarli);
    kom svá, at (it came to pass, that) Bárði var heitit meyjunni;
    3) with dat. of the object, to make to come, to take, bring, carry, etc.;
    hann skyldi koma Þór í Geirröðargarða, he should make Th. come to G.;
    hann kom Þórhaddi heilum yfir ána, he brought Th. safe across the river;
    koma e-m í hel, to put one to death;
    koma e-m til falls, to make one fall;
    koma e-m í sætt við e-n, to reconcile one with another;
    koma sér vel hjá e-m, to bring oneself into favour with, be agreeable to (þeir kómu sér vel við alla);
    koma e-u til leiðar (til vegar), to effect, bring about;
    koma orðum við e-n, to speak with a person (hann gørði sik svá reiðan, at ekki mátti orðum við hann koma);
    4) with preps.:
    koma e-u af sér, to get rid of (allt mun ek til vinna at koma af mér yðvarri reiði);
    koma e-u af, to abolish (Þvi hafði eigi orðit af komitmeði öllu);
    koma at e-m, to come upon one (kómu þessir at honum fyrir Sjólandi með tveim skipum);
    koma at hendi, to happen (mikill vandi er kominn at hendi);
    impers., Gunnarr játaði því, en þá er at kom, vildi hann eigi, G. agreed to it, but when it came to the point he would not;
    koma at e-u, to come at, regain, recover (koma at hamri);
    koma sér at e-u, to bring oneself to (Þ. kom sér ekki at því);
    koma á e-t, to come on, hit (höggit kom á lærit);
    koma e-u á, to bring about, effect (máttu þeir øngum flutningum á koma);
    koma kristni (dat.) á England, to christianize E.;
    koma fram, to come forth, appear, emerge (sigldi E. suðr með landi ok kom fram í Danmörk); to be produced, brought forward (nú mun pat fram koma sem ek sagða);
    koma e-u fram, to bring about, effect (koma fram hefndum);
    koma fyrir e-t, to be an equivalent for (fyrir víg Hjartar skyldi koma víg Kols);
    allt mun koma fyrir eitt, it will all come to the same;
    koma fyrir ekki, to come to naught, be of no avail;
    e-m þykkir fyrir ván komit, at, one thinks it past all hope, that;
    koma e-u fyrir, to destroy (hann kom hverjum hesti fyrir);
    koma í e-t, to come into, enter;
    koma niðr, to come down;
    hann reyndi eptir, hvar G. væri niðr kominn, what had become of G.;
    kom þar niðr tal hennar, at hon sagði honum, hversu, the end of her talk was, that she told him how koma;
    koma hart niðr, to pay dearly for it (ek hafða illa til gört, enda kom ek hart niðr);
    koma saman, to come together, gather (er saman kom liðit); to agree;
    þat kom saman (or ásamt) með þeim, they agreed on it;
    impers., kom þeim vel saman (ásamt), they agreed well;
    koma e-u saman, to bring about, effect;
    koma saman sættum með e-m, to reconcile them;
    koma til e-s, to come to a person or place (jarlinn kom með allan her sinn til Dyflinnar);
    koma till ríkis, to come to, or succeed to, the throne;
    koma til e-s, to cause: þat kemr til þess, at, the reason is, that; to help, avail: koma til lítils, to come to little, be of small avail (= koma fyrir lítit); to concern: þetta mál kemr ekki til þín, this quarrel is no business of thine; þat er til mín kemr, so far as I am concerned; to mean, signify (Þ. kvezk skilja, hvar orð hans kómu til); to be of value: sverð þat, er til kom mörk gulls, that was worth a ‘mark’ of gold; mikit þykkir til e-s koma, one is much thought of, is thought to be of great importance;
    koma til, to be born;
    koma e-m undan, to help one to escape;
    koma undir e-n, to come unto one;
    ef undir oss skal koma kjörit, if we are to choose;
    koma e-m undir, to get one down, overcome one;
    koma upp, to come up;
    tungl kemr upp, the moon rises;
    eldr kom upp, fire broke out;
    kom þá upp af tali þeirra, at, the end of their talk was, that; to come out, become known (kom þat þá upp, at hann hafði beðit hennar);
    koma e-u upp, to open (kerling tekr hörpuna ok vildi upp koma);
    hann mátti lengi eigi orði upp koma, it was long before he could utter a word;
    koma við e-t, to touch (komit var við hurðina);
    þeir kómu við sker, they struck on a reef;
    hann kemr við margar sögur, he appears in many sagas; to be added to (koma þær nætr við hinar fyrri);
    koma við, to fit, be convenient, suit;
    koma e-u við, to employ, make use of (ek mátta eigi boganum við koma); hann kom því við (he brought about), at engi skyldi fara með vápn; urðu þeir at flýja sem því kómu við, all fled that could;
    koma sér við, to bring about, effect, be able to do (ek mun veita þér slíkt lið sem ek má mér við koma); to behave (hversu hann kom sér við í þessum málum);
    koma yfir, to pass over (hvert kveld, er yfir kom);
    5) refl., komast;
    * * *
    pres. sing. kem, kemr, kemr; an older form komr is used constantly in very old and good vellum MSS., as the Kb. of Sæm.; and even spelt keomr or ceomr (in Eluc., Greg., etc.); reflex. komsk, 2nd pers. kømztu ( pervenis), Sdm. 10: pret. kom, kom-k, I came, Skm. 18: 2nd pers. komt, 17, mod. komst: the pret. plur. varies, kvámu being the oldest form; kvómu, often in the MSS.; kómu, as it is still pronounced in the west of Icel.; the usual and latest form is komu, with a short vowel; the spelling of the MSS. cannot always be ascertained, as the word is usually written kumu or qumu: pret. subj. kvæmi and kꝍmi (kæmi): imperat. kom, kom-ðú, proncd, kondu, come thou! pret. infin. kómu ( venisse), Fms. i. 224 (in a verse), Geisli 62:—with suff. neg., pres. kmr-at or kømr-að, Akv. 11, Grág. ii. 141, Gkv. 3. 8; pret. kom-a, kom-að, came not, Ls. 56, Þorf. Karl. (in a verse), Þd. 18; 2nd pers. komtaðu ( non venisti), Am. 99; subj. kømi-a ( non veniret), Gs. 10: reflex., pres. kømsk-at, Grág. ii. 180; pret. komsk-at ( could not come), Am. 3:—a middle form, pres. 1st pers. komum-k (komumsk), Ó. H. 140, 214, Skm. 10, 11; subj. pres. komimk, Ó. H. 85; pret. kømomc, Hbl. 33 (Bugge); part. pass. kominn, see Gramm. p. xix. The preterite forms kvam and kvaminn, used in the Edition of the Sturl. and in a few other mod. Editions without warrant in the MSS., are due to the fact that the Edition of Sturl. was published from a transcript now in the Advocates’ Library in Edinburgh, made by the learned priest Eyjolf á Völlum (died A. D. 1745), who used this spelling: in prehistoric times, before the age of writing, it may be assumed for certain that this verb had a v throughout, as in Gothic: [Ulf. qiman, i. e. qwiman, = ἔρχεσθαι; A. S. cuman; Engl. come; O. H. G. queman; Germ. kommen; Dutch komen; Dan. komme; Swed. komma; Lat. venio, qs. gvenio; the Ormul. spells cumenn, indicating a long root vowel; cp. North. E. coom.]
    A. To come; sá þeirra sem fyrr kæmi, Fms. ix. 373; konungr kom norðr til Túnsbergs, 375; kómu Finnar heim, i. 9; þeir mágar kómu ór hjúkólfi, Sturl. ii. 124; kömr hann á konungs fund, Fms. ix. 221; þá vóru þeir norðan komnir, 308; hér er nú komin ær ein kollótt, Sturl. i. 159, passim.
    2. to become, arrive; bréf kómu frá Skúla jarli, Fms. ix. 375; ef svá síðarliga kömr skip til hlunns, Sks. 28; en er vár kom, Eg. 167; koma at máli við e-n, to have an interview, talk with one, 467; konungi kom njósn, Fms. vii. 57; þá komu honum þau tíðendi, i. 37; þetta kom allt fyrir Ingimar, vii. 114; kom honum þat (it came to him, he got it) fyrir útan fé, en engum kom fyrr, x. 394; hvat sem á bak kemr, whatsoever may befall, Nj. 193; koma e-m at haldi, or í hald, to avail oneself, 192, Fms. x. 413; koma at gagni, to ‘come in useful,’ be of use, Nj. 264; koma at úvörum, to come at unawares, Ld. 132; koma e-m fyrir úvart, id., Fms. xi. 290; koma á úvart, Nj. 236; koma í þörf = koma í gagn, Fms. vii. 14; hvar kom kapp þitt þá? Bs. i. 18; mál koma í dóm, to be brought up for judgment, Fms. vii. 115; líðr vetrinn, kemr þar ( that time comes) er menn fara til Gulaþings, Eg. 340; var þá svá komit, at allir menn vóru sofa farnir, 376; kom svá ( it came to pass) at Bárði var heitið meyjunni, 26; svá kemr, kemr þar, at, it comes to pass. Fb. i. 174, ii. 48, 68; láta koma, to let come, put; síðan létu þeir koma eld í spánuna, Fms. xi. 34.
    3. in greeting; kom heill, welcome! kom heill ok sæll, frændi! Nj. 175: mod. komdu (kondu) sæll! komið þér sælir!
    II. with prepp.; koma á, to hit; ef á kömr, Grág. ii. 7:—koma at, to come to, arrive, happen; láttu at því koma, let it be so, Dropl. 24; kom þat mjök optliga at honum, of sickness, Fms. vii. 150; kom at þeim svefnhöfgi, sleep came upon them, Nj. 104; koma at hendi, to happen; mikill vandi er kominn at hendi, 177, Hom. 80; koma at e-u, to come at, regain, recover; koma at hamri, Þkv. 32:—koma fram, to come forth, appear, stund var í milli er þeir sá framstafninn ok inn eptri kom fram, Fms. ii. 304; engin kom önnur vistin fram, Eg. 549; nú eru öll sóknar-gögn fram komin, Nj. 143: to emerge, hann kom fram í Danmörk, Hkr. i. 210, 277, Ísl. ii. 232, Eg. 23, Landn. 134, Orkn. 152: to arrive, sendimenn fóru ok fram kómu, Fms. xi. 27; reifa mál þau fyrst er fyrst eru fram komin, each in its turn, Grág. i. 64: to be fulfilled, happen, því er á þínum dögum mun fram koma, Ld. 132; nú mun þat fram komit sem ek sagða, Eg. 283; kom nú fram spásagan Gests, Ld. 286; öll þessi merki kómu fram ok fylldusk, Stj. 444; aldrei skal maðr arf taka eptir þann mann er hann vegr, eðr ræðr bana fram kominn, whom he has slain, or whose death he has devised with effect, Grág. ii. 113; staðar-prýði flest fram komin, Bs. i. 146; vera langt fram kominn, mod. áfram kominn, to be ‘in extremis,’ at the point of death, 644; er sú frásögn eigi langt fram komin, this story comes from not far off, i. e. it is derived from first, not second hand, Fms. viii. 5:—koma fyrir, to come as payment, tvau hundrað skyldu koma fyrir víg Snorra (of weregild), Sturl. ii. 158; henni kvaðsk aldri hefnt þykkja Kjartans, nema Bolli kæmi fyrir, Ld. 240; allt mun koma fyrir eitt, it will come to the same, Lv. 11, Nj. 91, Fms. i. 208; koma fyrir ekki, to come to naught, be of no avail, Ísl. ii. 215, Fms. vi. 5:—koma í, to enter, come in, a fisherman’s term; koma í drátt, to hook a fish; at í komi með ykkr Þorbrandssonum, that ye and the Th. come to loggerheads, Eb. 80:—koma með, to come with a thing, to bring; kondu með það, fetch it!—koma til, to come to; vera kann at eigi spillisk þótt ek koma til, Eg. 506; nú er rétt lögruðning til ykkar komin, Nj. 236; koma til ríkis, to come to a kingdom, Eg. 268; þeir létu til hans koma um alla héraðs-stjórn, Fs. 44: to befall, kom svá til efnis, it so happened, Mar.; þeim hlutum sem hafinu kunni opt til at koma, Stj. 105, Sks. 323: to mean, signify, en hvar kom þat til er hann sagði, Ó. H. 87; ef þat kom til annars, en þess er hann mælti, id.: to cause, hygg ek at meir komi þar til lítilmennska, Eb. 172; konungr spurði hvat til bæri úgleði hans, hann kvað koma til mislyndi sína, Fms. vi. 355, Fb. ii. 80, Band. 29 new Ed.: to concern, þetta mál er eigi kom síðr til yðvar en vár, Fms. vii. 130; þetta mál kemr ekki til þín, Nj. 227; þat er kemr til Knúts, Fms. v. 24; þat er til mín kemr, so far as I am concerned, iv. 194; hann kvað þetta mál ekki til sín koma, vi. 100; þeir eru orðmargir ok láta hvervetna til sín koma, meddle in all things, 655 xi. 2: to belong to, skulu þeir gjalda hinum slíka jörð sem til þeirra kemr, proportionally, Jb. 195; kemr þat til vár er lögin kunnum, Nj. 149; sú sök er tylptar-kviðr kömr til, Grág. i. 20; tylptar-kviðar á jafnan á þingi at kveðja, þar sem hann kömr til saka, ii. 37; þá er komit til þessa gjalds ( it is due), er menn koma í akkeris-sát, 408: to help, avail, koma til lítils, to come to little, be of small avail, Nj. 149, Fms. vi. 211; at göra litla fésekt, veit ek eigi hvat til annars kemr, I am not aware what else will do, I believe that will meet the case best, Band. 36 new Ed.; koma til, to ‘come to,’ of a person in a swoon, etc.; veit ek eigi til hvers koma mun sú tiltekja Fb. i. 177, Fms. xi. 103; hvar til þessi svör skulu koma, i. 3; það kemr til, it will all come right; kom þar til með kóngum tveim, two kings came to a quarrel, Skíða R. 48: to be of value, importance, authority, þótti allt meira til hans koma, Fas. i. 16; hvart sem til hans kæmi meira eðr minna, Fms. xi. 76; sverð þat er til kom hálf mörk gulls, Ld. 32; svá fémikill at til kómu tuttugu merkr gulls, Fms. xi. 85; mér þykir lítið til hans koma, I think little of him:—koma saman, to come together, live together, marry, K. Á. 134: to agree, þat kom saman með þeim, they agreed on it, Dropl. 9, Gísl. 41; kom þat ásamt með þeim, id., Fb. i. 168; koma vel ásamt, to agree well, Nj. 25:—koma undir e-n, to come unto one, ef undir oss bræðr skal koma kjörit, if we are to choose, Nj. 192; öll lögmæt skil þau er undir mik koma á þessu þingi, 239: to depend on, það er mikit undir komið, at …, be of importance:—koma upp, to come up, break out; kom þá upp grátr fyrir henni, she burst into tears, Fms. ix. 477; er lúðrar kvæði við, ok herblástr kæmi upp, v. 74; er seiðlætin kómu upp, Ld. 152; eldr kom upp, fire came up, Ölk. 35, (hence elds-uppkoma, an upcome of fire, an eruption); ef nokkut kemr síðan sannara upp, Fms. vii. 121: þá kom þat upp at hann hafði beðit hennar, Eg. 587; kom þat upp af tali þeirra, at …, Fms. vii. 282; þat kom upp ( it ended so) at hverr skyldi vera vin annars, i. 58: to turn up, ek ætla mér góðan kost hvárn sem upp kemr, Eg. 715; mun nú hamingjan skipta hverr upp kemr, 418; at sakar görðisk eða upp kæmi, Grág. i. 27; skaut til Guðs sínu máli, ok bað hann láta þat upp koma er hann sæi at bazt gegni, Ó. H. 195, Stj. 385:—koma við, to touch, hit; sé eigi komið við, if it is not touched, Grág. ii. 65; komit var við hurðina, Fas. i. 30; at þeir skyldi koma við torfuna, Ld. 60; hefi ek aldrei svá reitt vápn at manni, at eigi hafi við komit, Nj. 185; hann kemr við margar sögur, he comes up, appears in many Sagas, Ld. 334; koma þeir allir við þessa sögu síðan, Nj. 30; sem ek kom við (as I mentioned, touched upon) í morgin, Fms. ii. 142; er mestr er, ok úskapligast komi við, Ld. 118: to fit, þat kemr lítt við, ‘tis not meet, it won’t do, Lv. 20; mun ek gefa þér tveggja dægra byr þann er bezt kemr við, Fas. iii. 619: koma við, to land, call; þeir vóru komnir við Ísland, Eg. 128; þeir kómu við Hernar, Nj. 4; þeir kómu suðr við Katanes, 127; þeir kómu við sker ( struck on a skerry) ok brutu stýri sín, Fms. ix. 164; hann hafði komit við hval, he had struck against a whale, Sturl. ii. 164; hence in mod. usage, koma við, to call, make a short stay, also on land: to be added to, tekr heldr at grána gamanit ok koma kveðlingar við, i. 21; koma þær nætr við inar fyrri, Rb. 58; þá koma enn ellefu nætr við, 22:—koma yfir, to overcome, pass over; íss er yfir kömr, Hm. 81; hvert kveld er yfir kom, Finnb. 230; hryggleikr kom yfir, 623. 57; at sá dagr myndi ekki yfir koma, Sks. 111.
    B. With the dat. of the object, to make to come, put, bring, carry; páfa þess, er Kristni (dat.) kom á England, who Christianised England, Íb. 14; koma mönnum til réttrar trúar, Fms. i. 146; koma orðum við e-n, to speak to a person; görðisk hann styggr svá at fáir menn máttu orðum við hann koma, i. e. that no one could come to words with him, Eg. 3; hann görði sik svá reiðan, at ekki mátti orðum við hann koma, Fms. i. 83, xi. 293; koma vélræðum við e-n, to plan against one, Eg. 49; koma flugu í munn e-m, Nj. 64, 68; þú skalt ekki láta í skorta at koma þeim í (málit) með þér, 271; hann skyldi koma Þór í Geirröðar-garða, make Thor come to G., Edda 60; hann kom Þorhaddi heilum yfir ána, he brought Th. safe across the river, Þorst. Síðu H. 181; koma kaupi, to bring about a bargain, Gþl. 415; koma e-m í hel, to put one to death, Anal. 233; koma e-m til falls, to make one fall, Edda 34; koma e-m í sætt, Fs. 9; mun ek koma þér í sætt við konung, Eg. 227; hann kom sér í mikla kærleika við jarlinn, Nj. 268; koma sér í þjónustu, Fs. 84; koma sér vel, to put oneself in favour, be engaging; ek hefi komit mér vel hjá meyjum, Kormak; þeir komu sér vel við alla, Fas. iii. 529, Fs. 96, Nj. 66; koma sér ílla, to make oneself hated; það kemr sér ílla, it is ill seen, unpleasant; as also, það kemr sér vel, a thing is agreeable, acceptable; koma e-u til leiðar, to effect, make, Nj. 250, Eb. 118; koma e-u til vegar, id., Ld. 320; koma tölu á, to put, count on, count, number, Anal. 217; koma friði, sættum á, to bring peace, agreement about: hann kom þeim á flótta, he put them to flight, Fms. vii. 235; tóku þar allt er þeir kómu höndum á, all they could catch, ix. 473; koma e-m ór eldi, Fb. i. 300; tók hann merkit ok kom því (put it, hid it) í millum klæða sinna, Nj. 274: Gunnarr kom þangat at þeim örunum, 115; allt þat er bitið var ok blóði kom út á, where it was bitten so as to make blood flow, Fms. vii. 187.
    II. with prepp.; koma e-u fram, to effect; koma fram ferð, máli, Nj. 102; til lítils þætti þat koma, en enginn kvæmi sínu máli fram þótt til alþingis væri stefnt, 149, Fb. ii. 90; þat skal aldri verða at hann komi þessu fram, Eg. 765; ef ek kem hefndum fram, Ld. 262; koma fram lögum við e-n. Eg. 722:—koma e-u á, to bring about, introduce:—koma e-u af, to abolish; þó fékk hann því ekki af komit, Bs. i. 165; koma e-u af sér, to get rid of, Fs. 96, Eb. 40, 41:—koma e-u fyrir, to arrange; koma e-m fyrir, to get a place for one; hann kom honum fyrir í skóla: to destroy (fyrir-koma), hann kom hverjum hesti fyrir, Glúm. 356:—koma e-u upp, to open; áðr ek kom henni upp, before I could open it, Fms. iii. 74; kerling tekr hörpuna ok vildi upp koma ( open), nú fær hón upp komit hörpunni, Fas. i. 233; hann mátti lengi eigi orði upp koma fyrir harmi, it was long before he could speak, utter a word, Fms. vi. 234; sá svarar er mátti máli upp koma, vii. 288:—koma e-m undir, to overthrow one, get one down; varð at kenna afls-munar áðr hann kæmi honum undir, Eb. 172:—koma e-m undan, to make one escape. Fms. vii. 265, 623. 18:—ek ætla at koma mér útan, I think to go abroad, Nj. 261:—koma e-u við, to bring about, effect, to be able to do; ek mun veita þér slíkt sem ek má mér við koma, as I can, Nj.; þú munt öðru koma við en gabba oss, Anal. 77; hann kom því við ( brought about) at engi skyldi fara með vápn, Fms. vii. 240; ef váttum kvæmi við, in a case where witnesses were at hand, Íb. 12; liðit flýði allt þat er því kom við, all that could fled, Eg. 529; Guðmundr hafði almanna-lof hversu hann kom sér við ( how he behaved) þessum málum, Nj. 251; komi þeir til er því koma við, who can, Gþl. 371; menn skyldi tala hljótt ef því kæmi við, Sturl. iii. 147; ef því kemr við, if it is possible, Gþl. 429; urðu þeir at flýja sem því kómu við, Fb. ii. 187; ekki mun oss þetta duga, at hann komi boganum við, Nj. 96.
    C. Reflex. komask, to come to the end, get through, reach, Lat. pervenire; the difference between the active and reflex. is seen from such phrases as, hann kemr ef hann kemst, he will come if he can; or, eg komst ekki á stað, I could not get off; eg komst ekki fyrir íllviðri, I could not come for bad weather; or, to come into a certain state, with the notion of chance, hap, komask í lífs háska, to come into danger of life; komask í skipreika, to be shipwrecked, and the like; Þorfinnr kom öngu hljóði í lúðrinn, ok komsk eigi upp blástrinn, Fms. ix. 30; komask á fætr, to get on one’s legs, Eg. 748; hann komsk við svá búit í ríki sitt, Hkr. i. 76; meina honum vötn eða veðr svá at hann má ekki komask til þess staðar, Grág. i. 496; hann komsk með sundi til lands, Eg. 261; kómusk sauðirnir upp á fjallit fyrir þeim, Nj. 27; ef Gunnarr færi eigi utan ok mætti hann komask, 111; ef maðr byrgir mann inni í húsi, svá at hann má eigi út komask, so that he cannot get out, Grág. ii. 110; en allt fólk flýði með allt lausa-fé er með fékk komisk, with all the property they could carry with them, Fms. i. 153; ek komumk vel annar-staðar út, þótt hér gangi eigi, Nj. 202; komask á milli manna, to get oneself among people, intrude oneself, 168; komsk hann í mestu kærleika við konung, Eg. 12; komask at orði, to come by a word, to express oneself; einsog hann að orði komsk, passim.
    II. with prepp.; komast á, to get into use; það komst á:—komask af, to get off, escape, save one’s life; hann bað menn duga svá at af kæmisk skipit, Fms. x. 98; tveir druknuðu, en hinir kómusk af:—komask at e-u, to get at a thing, procure; mörgum manns-öldrum síðarr komsk at bók þeirri Theodosius, Niðrst. 10; Hrani gat komisk at trúnaði margra ríkra manna, Fms. iv. 62; þú hefir at þessum peningum vel komisk, ‘tis money well gotten, i. 256; eigi skaltú ílla at komask, thou shall not get it unfairly, vii. 124:—komast eptir, to enquire into, get information of:—komask fyrir, to prevent, come in another’s way:—koma hjá e-u, to evade, pass by, escape doing:—komast til e-s, to come towards, and metaph. to have time for a thing, ek komst ekki til þess, I have no time; eg komst ekki til að fara:—komask undan, to escape; allt þat lið er undan komsk, Eg. 261; ekki manns barn komsk undan, Fms. xi. 387; komask undan á flótta, Eg. 11:—komask við, to be able; komusk þeir ekki í fyrstu við atlöguna, Fms. vii. 264; ef hann vill refsa údáða-mönnum, ok má þó við komask, N. G. L. i. 123; brenn allt ok bæl, sem þú mátt við komask, Fær. 64; ef ek viðr of kœmimk, Hbl. 33; þá er ek komumk við, Eg. 319; komask við veðri, to get abroad, Rd. 252; hann lét þat ekki við veðri komask, Fms. vii. 165: to be touched (við-kvæmni), hann komsk við mjök ok felldi tár, iii. 57; eða hann komisk við ( repent) ok hverfi aptr at íllsku sinni, Greg. 41; þá komsk mjök við inn válaði, svá at hann matti eigi lengi orði upp koma fyrir harmi, Fms. vi. 234; þá komsk hón við ákaflega mjök, Clem. 32; með við komnu hjarta, with a touched heart, Bs. i. 561, Karl. 166:—komask yfir e-t, to overcome, get hold of; er hann komsk yfir fét, Bárð. 175.
    D. Part. kominn, in special phrases; inn komni maðr, a new comer, stranger, Gullþ. 47; at kominn, arrived; hinn aðkomni maðr, a guest; at kominn, just come to, on the brink of; kominn at andláti, at dauða, to be at the last gasp; var at komit, at …, it was on the point of happening, that …, Str. 8; vóru þeir mjök at komnir ( much exhausted) svá magrir vóru þeir, Fas. iii. 571:—heill kominn, hail! Blas. 42; vel kominn, welcome! vertu vel kominn! ver með oss vel kominn, Þiðr. 319, Fs. 158; hann bað þá vera vel komna, passim; so also, það er vel komið, ‘it is welcome,’ i. e. with great pleasure, granting a favour:—placed, ertu maðr sannorðr ok kominn nær frétt, Nj. 175; Pétri var svá nær komit, P. was so closely pursued, Fms. ix. 48; ok nú eigi allfjarri yðr komit, xi. 123; svá vel er sá uppsát komin, at …, ix. 368: situated, hann (the hospital) er kominn á fjall upp, is situated on a fell, Symb. 18; útsker þat er komit af þjóðleið, Eg. 369: metaph., vel, ílla kominn, well placed, in good, bad estate; ek þykjumk hér vel kominn; hann var vel til náms kominn, he was in a good place for learning, Bs. i. 153; þat fé er ílla komit er fólgit er í jörðu, Grett. 39 new Ed.; mér þykkir son minn hvergi betr kominn, methinks my son is nowhere better off, in better hands, Fms. vi. 5; lítt ertú nú kominn, Njarð. 376; þykkjumk ek hér vel kominn með þér, Nj. 258:—kominn af, or frá e-m, come of, descended from, Landn., Eb., passim:—kominn á sik vel, in a good state, accomplished, Orkn. 202; hverjum manni betr á sik kominn, Ld. 110; kominn á sik manna bezt, Ísl. ii. 203: vera á legg kominn, to be grown up, Fms. xi. 186; vera svá aldrs kominn, to be of such an age, Fs. 4, 13, Sturl. iii. 100, Fms. xi. 56; hér er allvel á komit, it suits well enough, Bs. i. 531: hann sagði henni hvar þá var komit, how matters stood, Nj. 271, Fms. ii. 152; hann undi vel við þar sem komit var, as it stood, in statu quo, Nj. 22; Sveinn segir honum sem komit var þessu máli, Fms. ii. 159; at svá komnu, as matters stand, Bs. i. 317; málum várum er komit í únýtt efni, Nj. 164, 190:—vera kominn til e-s, to be entitled to, have due to one; ef hann fengi þat er hann var eigi til kominn, Fms. x. 7; þeir er til einskis eru komnir, ix. 248; fá þeir margir af yðr sæmd mikla er til minna eru komnir, en hann, Eg. 111; þeim til sæmdar er til þess er kominn, Sks. 311, rétt komnir til konungdóms, rétt kominn til Noregs, right heir to the kingdom, to Norway, Fms. ix. 332; lézk Sigvaldi nú kominn til ráða við Astríði, xi. 104: fit for, entitled to, hann þótti vel til kominn at vera konungr yfir Danmörk, i. 65: shapen, þetta mál er svá til komit, vii. 130; sagðisk hann eigi verr til manns kominn en Sturla bróðir hans, Sturl.; eigi þóttusk þeir til minna vera komnir fyrir ættar sakir, entitled to less, Eb. 17.
    II. part. pres. komandi, a new comer, stranger, Fbr. 168, Stj. 525: one to come, future generations, verandum ok viðr-komendum, N. G. L. i. 121; allir menn verandi ok eptir-komandi, D. I. i. 3; komendr, pl. guests, comers.

    Íslensk-ensk orðabók > KOMA

  • 77 LINNR

    m. serpent (poet.).
    * * *
    m. [cp. Germ. lind-wurm], a serpent, only in poetry, see Lex. Poët. passim; as also in circumlocutions, the serpent of the shield = a sword; the serpent of the arm = a bracelet.
    COMPDS: linn-ból, -setr, -vegr, -vengi, a serpent’s lair, seat, way, field, = gold, Lex. Poët.

    Íslensk-ensk orðabók > LINNR

  • 78 MAÐR

    (gen. manns, pl. menn, with the art. menninir), m.
    1) man (irrespective of sex), human being (guð skapaði síðarst menn tvá, er ættir eru frá komnar);
    sýndi maðr manni, one showed it to another, it went from from hand to hand;
    fjöldi manns, a great number of people;
    múgr manns, crowd of people;
    2) degree in kinship;
    vera at þriðja, fjórða, fimta manni, to be related in the third, fourth, fifth degree;
    hann var manni firr en systrungr Bárðar, he was the son of a cousin of B.;
    * * *
    m., qs. mann-r, which form also occurs in old poets, engi mannr und ranni, Vellekla, (for the change of nn before r into ð see the introduction to letter N); gen. manns, dat. manni, acc. mann, plur. menn, qs. menn-r; with the article, menninir, so always in old writers, but in mod. mennirnir erroneously, as if from mennir: the plur. meðr, answering to the sing. maðr, occurs in old poets—mr vituð öðling æðra, Fms. vii. 87 (in a verse); Norð-mr róa nri, vi. 309 (in a verse); mr fengu mikit vr, Edda 102; hirð-mr, vja, Rekst., all verses of the 11th and 12th centuries; er meðr Myrkvið kalla, Akv. 5: meðr hlutu sár, Fbr. 75 new Ed. (in a verse): gen. pl. manna, dat. mönnum, acc. menn. In Ballads and Rímur after the 15th century, and hence in eccl. writers of later times, a nom. mann is now and then used, esp. in compds influenced by Germ. and Engl., e. g. hreysti-mann, Skíða R. 58; or for the sake of rhyme, ætla þú ekki, aumr mann | af komast muni strafflaust hann, Pass. 14. 17: [Ulf. manna = ἄνθρωπος; in other Teut. languages spelt man, or better mann.]
    B. A man = Lat. homo, Gr. ἄνθρωπος, also people; eigi vil ek segja frá manninum þvíat mér er maðrinn skyldr, þat er frá manni at segja, at maðr er vel auðigr at fé, Nj. 51; mennskr maðr, a manlike man, a human being, opp. to giants or beings of superhuman strength, Gm. 31; menn eru hér komnir ef menn skal kalla, en líkari eru þeir þursum at vexti ok sýn en mennskum mönnum, Eg. 110; flýjum nú! ekki er við menn um at eiga, Nj. 97; þat hafa gamlir menn mælt, at þess manns mundi hefnt verða ef hann félli á grúfu, Eg. 107; þeir ungu menn ( the young people) elskask sín í millum, Mar.; þótt nökkut væri þústr á með enum yngrum mönnum, Ld. 200; fjöldi manns, múgr manns, Fms. ii. 45, 234, xi. 245; þykkir mönnum nökkur várkunn til þess, 192; var þat margra manna mál, at …, Eg. 537, Fms. i. 45; er þat íllt manni? Eg. 604; sá maðr, that person, K. Þ. K. 4; manna beztr, fríðastr …, the best, fairest … of men, passim; allra manna bezt, beyond all men, best of all men, Bs. i. 67; kona var enn þriði maðr, Hkr. iii. 184; hvárr þeirra manna, each of the wedded fair, Grág. i. 476; góðir menn, good men! in addressing, passim: allit., Guði ok góðum mönnum, to God and all good men, Bs. i. 68: sayings, maðr skal eptir mann lifa, man shall live after man (as a consolation), Eg. 322: maðr er manns gaman, man is man’s comfort, Hm. 46; whence huggun er manni mönnum at, Pass. 2. 10: maðr eptir mann, man after man, in succession; or, maðr af manni, man after man, in turn: sýndi maðr manni, man shewed it to man, it went round from hand to hand, Fms. vi. 216; nú segir maðr manni þessi fagnaðar-tíðendi, Bs. i. 181, Þiðr. 142; kunni þat maðr manni at segja at Bróðir felldi Brján, Nj. 275.
    2. phrases, þat veit menn (the verb in sing., the noun in plur.), every one knows that! to be sure! Art. 31, 62, Karl. 48; meðr of veit, Sighvat: mod. viti menn! with a notion of irony; thus also menn segja, men say, (in old poët. usage elliptically, kveða = Lat. dicunt, Vþm. 24, 26, 28, 30, Gm. 13, Hdl. 42, Hm. 11; kváðu, people said, Vm. 33): the sing. maðr = Fr. on, mod. Dan. man (in Dan. man siger), is not vernacular.
    3. in compds. kvenn-maðr, a woman; karl-maðr, a man: of families, Mýra-menn, Síðu-menn, Landn.: inhabitants, people, Norð-menn, Norsemen; Noregs-menn, the men of Norway; Athenu-menn, Athenians; Korintu-menn, Corinthians; of condition of life, leik-menn, laymen; kenni-menn, clergymen; búand-menn, peasants; valds-menn, rulers; kaup-menn, merchants; sjó-menn, seamen; vinnu-menn, labourers.
    4. degree in a lineage: at þriðja, fjórða, fimta … manni, in the third, fourth, fifth … degree, Grág. i. 321; manni firnari en systrungr …, one degree remoter than …, used of odd degrees (e. g. four on one side and three on the other), ii. 172; hann var manni firr en systrungr Bárðar, he was an odd second cousin of B., Bárð. 165; hence tví-menningar, þrí-menningar, fjór-menningar …, a second, third, fourth … cousin, passim.
    II. a man. Lat. vir; vér höfum þrjú skip ok hundruð manna á hverju, Fas. ii. 521; síðan fór hann til manna sinna, Fms. v. 514; greiða eyri gulls hverjum manni, 178; hann fór með of manns yfir landit, iv. 146; and so in countless instances: Sigurðar-menn, the followers of S.; Tuma-menn, konungs-menn, Krist-menn, kross-menn, vii. 293, 299, Ó. H. 216.
    2. a husband; Guð er Kristinnar andar maðr er honum giptisk í trú, Greg. 31: freq. in mod. usage, maðrinn minn, my husband! dóttur-maðr, a son-in-law.
    3. metaph., vera maðr fyrir e-u, to be man enough for it, able to do it; eg er ekki maðr fyrir því, maðr til þess, id.; hann sýndisk eigi maðr til at setjask í svá háleitt sæti, Bs. i. 743; mikill, lítill, maðr fyrir sér, to be a great, strong, weak man, and the like.
    III. the Rune m, see introduction.
    C. COMPDS, manns- and manna-: manns-aldr, m. a man’s life, generation, 623. 10, Fms. viii. 240, Fas. i. 406. manns-bani, a, m. ‘man’s bane,’ a man-slayer, Js. 49, Ni. 119. manns-barn, n. a ‘man’s bairn;’ in the phrase, hvert m., every child of man, Sturl. i. 47. manna-bein, n. pl. human bones, Fms. i. 230. manns-blóð, n. human blood, Nj. 59, Fms. iii. 125. manna-búkar, m. pl. corpses of slain, Fms. iii. 7, xi. 355. manna-bygð, f. human abodes, opp. to the wilderness, Fms. i. 215. manna-bær, m. dwelling-houses, Ann. 1390. manns-bætr, f. pl. weregild, Eg. 259. manns-efni, n. a man to be; gott-m. (see efni), Eg. 368, Fms. i. 174, Fær. 231. manna-farvegr, m. a foot-path, Gþl. 539. manns-fingr, m. a human finger. manna-forráð, n. ‘man-sway,’ rule, dominion; the godord or priesthood is often in the Laws and Sagas so called, Hrafn. 21, Nj. 149, Grág., Ísl. ii. 402, Fms. x. 45. manna-forræði, n. = mannaforráð, Nj. 231, Ld. 310. manns-fótr, m. a human foot, Hkr. ii. 114. manna-fundr, m. a meeting of men, Grág. i. 420. manns-fylgja, u, f., or manna-fylgjur, f. pl. fetches of men, Lv. 69, Fs. 68; see fylgja. manna-för, n. pl. men’s footprints, Eg. 578. manna-grein, f. distinction of men, Fms. viii. 21. manns-hauss, m. a human skull, Þorf. Karl. 242. manns-hár, n. human hair, Edda 4, Fas. iii. 266. manns-hold, n. human flesh, Fms. xi. 235. manna-hugir, m. pl., see hugr III. 2, Háv. 55, Þórð. 17 new Ed. manna-hús, n. pl. men’s houses, Fbr. 77: human abodes. manns-höfuð, manna-höfuð, m. (he human head, K. Á. 1, Fms. x. 280, Nj. 275. manns-hönd, f. a human hand, Fas. i. 66. manns-kona, u, f. a man’s wife, married woman, Grág. i. 335, 337, 341, 344, 380, Bs. i. 777, Sks. 340. manna-lát, n. the loss of men, loss of life, death, Nj. 248, Eg. 585, Orkn. 296. manns-lát, n. a person’s death, decease; heyra mannslát, to hear of a person’s death. manns-líf, n. man’s life, Hom. 6. manns-líki, n. human shape, Edda 9. manna-lof, n. praise of men, Hom. 83. manna-mál, n. human voices, human speech, Nj. 154; or manns-mál, id., in the phrase, það heyrist ekki mannsmál, no man’s voice can be heard, of a great noise. manna-missir, m. the loss of men, Sturl. iii. 7, Fas. ii. 552. manns-morð, n. murder, N. G. L. i. 256. manna-mót, n. = mannfundr, Grág. i. 343. manns-mót, n. manly mien, ‘manfulness,’ Fms. i. 149, xi. 86; þat er mannsmót að honum, he looks like a true man. manna-munr, m. distinction, difference of men, Bs. i. 855. manna-múgr, m. a crowd of people, Fær. 12. manns-mynd, f. the human shape, Stj. 147. manna-reið, f. (a body of) horsemen, Nj. 206. manna-samnaðr, m. = mannsafnaðr, Ísl. ii. 83. manna-seta, u, f. men staying in a place, Ld. 42. manna-skipan, f. the placing of people, as at a banquet, in battle, Korm. 62, Sturl. i. 20, ii. 237. manna-skipti, n. pl. exchange of men, Germ. auswechselung, Hkr. i. 8. manna-slóð, f.man’s sleuth,’ a track of men, Sturl. i. 83. manna-spor, n. pl. men’s footprints. Sturl. ii. 90, Eg. 578, Landn. 191. manna-styrkr, m. help, Þórð. 74. manna-sættir, m. a daysman, peacemaker, Fms. x. 51, Eb. manna-taka, u, f. a reception of men, strangers, Fb. ii. 194. manna-tal, n. = manntal, Hkr. ii. 340. manns-váði, a, m. danger of life, Fms. viii. 224. manna-vegr, m. a road where men pass, opp. to a wilderness, Grett. 115 A, Ld. 328. manna-verk, n. pl. = mannvirki, man’s work, work by human hands, Fb. i. 541. manns-verk, n. work to be done by a person, N. G. L. i., 38, Gþl. 114. manna-vist, f. a human abode. Fms. i. 226, Jb. 9, Orkn. 434. manns-vit, n. ‘man’s wit,’ human understanding, reason, Nj. 106. manna-völd, n. pl.; in the phrase, e-t er af manna-völdum, it is due to human causes, not by natural causes, e. g. of a fire, the disappearance of a thing, or the like, Nj. 76, Fms. ii. 146, iii. 98. manns-vöxtr, m. a man’s stature, Fas. ii. 508, Hom. 112. manna-þengill, m. king of men, the name of Njörð, Gm. 16, Edda 104. manns-æði, n. human bearing, behaviour. manns-æfi, f. man’s lifetime; mart kann skipask á mannsæfinni, a saying, Fms. vii. 156; mart verðr á mannsætinni, útítt var þat þá er vér vórum ungir, Fær. 195.

    Íslensk-ensk orðabók > MAÐR

  • 79 MÁNI

    m., poet. moon.
    * * *
    a. m. [Ulf. mêna; A. S. môna; Engl. moon; O. H. G. mâno; Dan. maane; Swed. måne; in Germ. the primitive word has been replaced by the derivative ‘mond,’ which properly means a moon-period, month]:—the moon; the word, however, is scarcely used in prose, old or mod., but is poetical or can only be used in certain phrases, for tungl is the common word, Vsp. 5, Alm. 14, 15, Hm. 138, Vþm. 22, Anal. 177; skarðr máni, the crescent moon, Vkv. 6: mythol. the Moon (Máni) was brother to the Sun (Sól), and both were the children of the giant Mundilföri (a name evidently referring to the rotation of the heavens), Edda 7, Vþm. 23. For the legend of the two men in the moon with a bucket and pole on their shoulders see Edda 7, 220 (in a verse): urðar-múni, a weird moon, an apparition, Fb. 270: poët. phrases, mána rann, the moon’s dwelling = the sky, Skálda (in a verse); mána-vegr, the moon’s way = the sky, Haustl.; mána-fold, id.; mána-salr, Hkv. 1: brá-máni, enni-máni, the brow moon = the eye, Ad.: a nickname, as also a pr. name, Landn.
    II. in local names, Mán-á, Mána-berg, Mána-fell, Mána-þúfa, Landn.
    COMPDS: Mánadagr, Mánanótt, mánaskin.

    Íslensk-ensk orðabók > MÁNI

  • 80 MEGIN

    I)
    (gen. -s, dat. magni or megni), n.
    1) might, power, strenght (svá sem á leið sóttina minkaði storum m. hans);
    2) the main, chief part of a thing; allt m. landsins, the main part of the land.
    adv., prop. dat. pl. from vegr; kvenna m., on the women’s side (in a chuch); karla m., on the men’s side; Hjarðarholts m., on the H. side (of the river); inum vinstra m., hœgra m., on the left (right) side; einuni m., from one side only (þar mátti einum m. at sœkja); öðrum m., on the other side (herskip liggja öðrum m. undir nesinu); báðum m., on both sides; öllum m., from all sides; þeim m., on that side.
    * * *
    n., gen. megins, Gs. 22; but else contr. in gen. and dat. megns, megni, see megn; [from mega; Engl. main]:—might, main, strength; kosta megins, Gs. 22; þitt varð nú meira megin. Fm. 22; orms megin, 28; hjörs megin, 30; svá at þitt minnkisk megin, Hsm. 21. 1; oddar görva jarli megin, Mkv.; trúa á mátt sinn ok megin, Fms. i. 35; þegar er hann vitkaðisk ok fékk megin sitt, Fb. ii. 389; ok svá sem á leið sóttina minnkadi stórum megin (acc.) hans, Fms. ix. 250; Medi funnu megin hans, MS. 544. 39: ú-megin, a swoon; van-megin, weakness.
    II. [cp. Engl. mainland], the main, chief part of a thing; allt megin landsins, the main of the land, Fms. x. 184; Jótland er megin Dana-veldis, vi. 53; megin árinnar, the main-stream, Þórð. 11 new Ed.: in a more local sense, máni þat né vissi hvat hann megins átti, the moon knew not his main, his place in heaven, had not his fixed course, Vsp. 5; jarðar-megin, the earth’s main, the wide earth, Hm.; vetrar-megin, the main part of winter, Sks. 59; veðr-megin, ‘weather-main’ the power, but also the ‘airt,’ direction of the weather; hafs-megin, the main, open sea; lands-megin, the mainland. Eg. 50.
    B. COMPDS: meginafl, meginá, megináss, meginborg, meginbygð, megindómar, megindráttr, megindróttning, megindýrr, meginekkja, meginfjall, meginfjarri, meginfjöldi, meginflokkr, meginflótti, megingjörð, megingóðr, megingóðvætliga, megingrimmr, meginhaf, meginherr, meginhérað, meginhúfr, meginhyggja, meginhöfn, meginkátr, meginland, meginlauss, meginleikr, meginleysi, meginlið, meginligr, meginlítill, meginljótr, meginmeingjarn, meginmerki, meginmildr, meginmörk, meginnjörðr, meginramr, meginrás, meginrúnar, meginsjór, meginskjótr, meginskjöldungr, meginstjarna, meginstormr, meginstraumr, megintíðendi, megintírr, megintrygðir, meginveðr, meginvegr, meginvel, meginverk, meginþing, meginþungr, meginþorf.

    Íslensk-ensk orðabók > MEGIN

См. также в других словарях:

  • Noms de l'Allemagne — En raison de la situation géographique de l Allemagne, située au centre de l Europe à un carrefour de peuples, et de la réalisation tardive de son unité, celle ci connaît de nombreux noms différents qui varient selon les langues, inspirés par les …   Wikipédia en Français

  • Норвегия — норвежец, норвежанин, народн. диал. Норвега, Норвег, Норг Норвегия , арханг. (Подв.). Литер. форма заимств. через нем. Norwegen Норвегия или ср. лат. Norwegia (Саксон Грамматик; наряду с Norici), которое происходит из др. исл. Noregr Норвегия от… …   Этимологический словарь русского языка Макса Фасмера

  • By the way — Way Way, n. [OE. wey, way, AS. weg; akin to OS., D., OHG., & G. weg, Icel. vegr, Sw. v[ a]g, Dan. vei, Goth. wigs, L. via, and AS. wegan to move, L. vehere to carry, Skr. vah. [root]136. Cf. {Convex}, {Inveigh}, {Vehicle}, {Vex}, {Via}, {Voyage} …   The Collaborative International Dictionary of English

  • By way of — Way Way, n. [OE. wey, way, AS. weg; akin to OS., D., OHG., & G. weg, Icel. vegr, Sw. v[ a]g, Dan. vei, Goth. wigs, L. via, and AS. wegan to move, L. vehere to carry, Skr. vah. [root]136. Cf. {Convex}, {Inveigh}, {Vehicle}, {Vex}, {Via}, {Voyage} …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Covert way — Way Way, n. [OE. wey, way, AS. weg; akin to OS., D., OHG., & G. weg, Icel. vegr, Sw. v[ a]g, Dan. vei, Goth. wigs, L. via, and AS. wegan to move, L. vehere to carry, Skr. vah. [root]136. Cf. {Convex}, {Inveigh}, {Vehicle}, {Vex}, {Via}, {Voyage} …   The Collaborative International Dictionary of English

  • In the family way — Way Way, n. [OE. wey, way, AS. weg; akin to OS., D., OHG., & G. weg, Icel. vegr, Sw. v[ a]g, Dan. vei, Goth. wigs, L. via, and AS. wegan to move, L. vehere to carry, Skr. vah. [root]136. Cf. {Convex}, {Inveigh}, {Vehicle}, {Vex}, {Via}, {Voyage} …   The Collaborative International Dictionary of English

  • In the way — Way Way, n. [OE. wey, way, AS. weg; akin to OS., D., OHG., & G. weg, Icel. vegr, Sw. v[ a]g, Dan. vei, Goth. wigs, L. via, and AS. wegan to move, L. vehere to carry, Skr. vah. [root]136. Cf. {Convex}, {Inveigh}, {Vehicle}, {Vex}, {Via}, {Voyage} …   The Collaborative International Dictionary of English

  • In the way with — Way Way, n. [OE. wey, way, AS. weg; akin to OS., D., OHG., & G. weg, Icel. vegr, Sw. v[ a]g, Dan. vei, Goth. wigs, L. via, and AS. wegan to move, L. vehere to carry, Skr. vah. [root]136. Cf. {Convex}, {Inveigh}, {Vehicle}, {Vex}, {Via}, {Voyage} …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Milky way — Way Way, n. [OE. wey, way, AS. weg; akin to OS., D., OHG., & G. weg, Icel. vegr, Sw. v[ a]g, Dan. vei, Goth. wigs, L. via, and AS. wegan to move, L. vehere to carry, Skr. vah. [root]136. Cf. {Convex}, {Inveigh}, {Vehicle}, {Vex}, {Via}, {Voyage} …   The Collaborative International Dictionary of English

  • No way — Way Way, n. [OE. wey, way, AS. weg; akin to OS., D., OHG., & G. weg, Icel. vegr, Sw. v[ a]g, Dan. vei, Goth. wigs, L. via, and AS. wegan to move, L. vehere to carry, Skr. vah. [root]136. Cf. {Convex}, {Inveigh}, {Vehicle}, {Vex}, {Via}, {Voyage} …   The Collaborative International Dictionary of English

  • No ways — Way Way, n. [OE. wey, way, AS. weg; akin to OS., D., OHG., & G. weg, Icel. vegr, Sw. v[ a]g, Dan. vei, Goth. wigs, L. via, and AS. wegan to move, L. vehere to carry, Skr. vah. [root]136. Cf. {Convex}, {Inveigh}, {Vehicle}, {Vex}, {Via}, {Voyage} …   The Collaborative International Dictionary of English

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»