-
1 robor
rōbur ( rōbor, v. Lucr. p. 140 Lachm.; also an older form rōbus, Cato, R. R. 17, 1; Col. 2, 6, 1; cf. Paul. ex Fest. p. 264 Müll.), ŏris, n. [cf. Sanscr. radh-as, abundance; Gr. rhônnumi for rhôthnumi, to strengthen, rhômê], a very hard kind of oak (cf.:I.quercus, ilex),
Plin. 16, 6, 8, § 19; 16, 7, 10, § 28; 16, 38, 73, § 186; 16, 40, 76, § 204; 16, 40, 77, § 218.— Hence,Lit.1.In gen., a very hard kind of tree or wood:2.morsus roboris,
i. e. of the wild olive, Verg. A. 12, 783 (a little before: foliis oleaster amaris Hic steterat);so of the same,
id. G. 2, 305; cf.:solido de robore myrtus,
id. ib. 2, 64:annoso validam robore quercum,
i. e. of an old and sturdy trunk, id. A. 4, 441; so,annoso robore quercus,
Ov. M. 8, 743:antiquo robore quercus,
with ancient trunk, Verg. G. 3, 332:Massyla, i. e. citri,
Stat. S. 3, 3, 94; also,Maurorum,
id. ib. 4, 2, 39.—Absol., usu., an oak-tree, an oak in gen.:3.fixa est pariter cum robore cervix,
i. e. was pinned fast to the oak, Ov. M. 3, 92:agitata robora pulsant (delphines),
id. ib. 1, 303.—Oak-wood, oak:II.naves totae factae ex robore,
Caes. B. G. 3, 13; cf.:(sapiens) non est e saxo sculptus aut e robore dolatus,
Cic. Ac. 2, 31, 101; and with this cf. id. Div. 2, 41, 85. — Poet.:illi robur et aes triplex Circa pectus erat,
Hor. C. 1, 3, 9; cf.:o saxis nimirum et robore nati!
Stat. Th. 4, 340. —Transf.A.Of things made of oak or of any other hard wood.1.In gen.:2.Lacedaemonii cottidianis epulis in robore accumbunt,
i. e. on oaken, hard benches, Cic. Mur. 35, 74.— So of the wooden horse before Troy:sacrum,
Verg. A. 2, 230; of a lance:ferro praefixum,
id. ib. 10, 479; Sil. 2, 244; 267; of a club, Ov. M. 12, 349; Mart. 9, 44, 4 et saep.:aratri,
i. e. the oaken plough, Verg. G. 1, 162; Val. Fl. 7, 555.—In partic., the lower and stronger part of the prison at Rome, built by Servius Tullius, was called Robur (also Tullianum):B. 1.Robus in carcere dicitur is locus, quo praecipitatur maleficorum genus, quod ante arcis robusteis includebatur, Paul. ex Fest. s. v. robum, p. 264 Müll.: in robore et tenebris exspiret,
Liv. 38, 59 fin.:robur et saxum minitari,
Tac. A. 4, 29; Val. Max. 6, 3, 1:verbera, carnifices, robur,
Lucr. 3, 1017; Hor. C. 2, 13, 19 (v. carcer and Tullianum).—Lit.:2.duri robora ferri,
Lucr. 2, 449; so,ferri,
Verg. A. 7, 609:saxi,
Lucr. 1, 882:navium,
Liv. 37, 30: omnia pariter crescunt et robora sumunt, gain strength, [p. 1598] Lucr. 5, 820; 895; cf.:qui si jam satis aetatis atque roboris haberet, ipse pro Sex. Roscio diceret,
Cic. Rosc. Am. 51, 149:paululum jam roboris accessit aetati,
id. Cael. 30, 73:solidaeque suo stant robore vires,
Verg. A. 2, 639; Vulg. Judic. 8, 21:si quod est robur,
Flor. 2, 1, 1.—Trop., power, strength, force, vigor (very freq.):b.alter virtutis robore firmior quam aetatis,
Cic. Phil. 10, 8, 16:in animi excelsi atque invicti magnitudine ac robore,
id. Off. 1, 5, 14; so,animi (with magnitudo),
id. de Or. 2, 84, 343; id. Tusc. 1, 40, 95:robur incredibile animi,
id. Mil. 37, 101:quantum in cujusque animo roboris est ac nervorum,
id. Fam. 6, 1, 3:multo plus firmamenti ac roboris,
id. Imp. Pomp. 4, 10; so (with firmamentum) id. Mur. 28, 58; (with firmitas) id. Fin. 5, 5, 12:hi tot equites Romani quid roboris hujus petitioni attulerunt?
id. Planc. 8, 21:pectus robore fultum,
Ov. Tr. 5, 12, 11:te mea robora fallunt,
id. H. 16, 367:velocitate pari, robore animi virumque praestanti,
Liv. 24, 26, 11:verba quanti roboris plena,
Sen. Ep 10, 3:qui robur aliquod in stilo fecerint,
Quint. 10, 3, 10; cf.:robur oratorium adicere sententiis,
id. 10, 5, 4; 8, prooem. §3: illi robur et aes triplex Circa pectus erat,
Hor. C. 1, 3, 9; cf.:O saxis nimirum et robore nati,
Stat. Th. 4, 340. —Authority: nostrarum constitutionum, Just. Inst. prooem. 6.—c.Concr., the strongest, most effective, or best part, the pith, kernel, strength of any thing; of soldiers, the flower of the troops, choice troops, etc. (freq. and class.):versaris in optimorum civium vel flore vel robore,
Cic. Or. 10, 34: et robur et suboles militum interiit, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33; cf.:quod fuit roboris, duobus proeliis interiit,
Caes. B. C. 3, 87:quod roboris ea provincia habuerat,
Liv. 30, 2; Ov. M. 14, 454 al.:senatūs robur,
Liv. 5, 39. — Plur.:tunc C. Flavius Pusio, Cn. Titinnius, C. Maecenas, illa robora populi Romani,
Cic. Clu. 56, 163:haec sunt nostra robora,
id. Att. 6, 5, 3; Liv. 7, 7; 12; 21, 54; 22, 6; 23, 16; 25, 6 init.:robora pubis,
Verg. A. 8, 518; Ov. M. 7, 510:ingentia robora virorum,
Plin. Pan. 34, 3:conferta robora virorum,
Curt. 3, 5, 13: betae, i. e. stalks, Col. poët. 10, 326. — Of a place, a stronghold:quod coloniam virium et opum validam robur ac sedem bello legisset,
Tac. H. 2, 19.— Absol.: robus, the name of an excellent kind of wheat:quoniam et pondere et nitore praestat,
Col. 2, 6, 1. -
2 robur
rōbur ( rōbor, v. Lucr. p. 140 Lachm.; also an older form rōbus, Cato, R. R. 17, 1; Col. 2, 6, 1; cf. Paul. ex Fest. p. 264 Müll.), ŏris, n. [cf. Sanscr. radh-as, abundance; Gr. rhônnumi for rhôthnumi, to strengthen, rhômê], a very hard kind of oak (cf.:I.quercus, ilex),
Plin. 16, 6, 8, § 19; 16, 7, 10, § 28; 16, 38, 73, § 186; 16, 40, 76, § 204; 16, 40, 77, § 218.— Hence,Lit.1.In gen., a very hard kind of tree or wood:2.morsus roboris,
i. e. of the wild olive, Verg. A. 12, 783 (a little before: foliis oleaster amaris Hic steterat);so of the same,
id. G. 2, 305; cf.:solido de robore myrtus,
id. ib. 2, 64:annoso validam robore quercum,
i. e. of an old and sturdy trunk, id. A. 4, 441; so,annoso robore quercus,
Ov. M. 8, 743:antiquo robore quercus,
with ancient trunk, Verg. G. 3, 332:Massyla, i. e. citri,
Stat. S. 3, 3, 94; also,Maurorum,
id. ib. 4, 2, 39.—Absol., usu., an oak-tree, an oak in gen.:3.fixa est pariter cum robore cervix,
i. e. was pinned fast to the oak, Ov. M. 3, 92:agitata robora pulsant (delphines),
id. ib. 1, 303.—Oak-wood, oak:II.naves totae factae ex robore,
Caes. B. G. 3, 13; cf.:(sapiens) non est e saxo sculptus aut e robore dolatus,
Cic. Ac. 2, 31, 101; and with this cf. id. Div. 2, 41, 85. — Poet.:illi robur et aes triplex Circa pectus erat,
Hor. C. 1, 3, 9; cf.:o saxis nimirum et robore nati!
Stat. Th. 4, 340. —Transf.A.Of things made of oak or of any other hard wood.1.In gen.:2.Lacedaemonii cottidianis epulis in robore accumbunt,
i. e. on oaken, hard benches, Cic. Mur. 35, 74.— So of the wooden horse before Troy:sacrum,
Verg. A. 2, 230; of a lance:ferro praefixum,
id. ib. 10, 479; Sil. 2, 244; 267; of a club, Ov. M. 12, 349; Mart. 9, 44, 4 et saep.:aratri,
i. e. the oaken plough, Verg. G. 1, 162; Val. Fl. 7, 555.—In partic., the lower and stronger part of the prison at Rome, built by Servius Tullius, was called Robur (also Tullianum):B. 1.Robus in carcere dicitur is locus, quo praecipitatur maleficorum genus, quod ante arcis robusteis includebatur, Paul. ex Fest. s. v. robum, p. 264 Müll.: in robore et tenebris exspiret,
Liv. 38, 59 fin.:robur et saxum minitari,
Tac. A. 4, 29; Val. Max. 6, 3, 1:verbera, carnifices, robur,
Lucr. 3, 1017; Hor. C. 2, 13, 19 (v. carcer and Tullianum).—Lit.:2.duri robora ferri,
Lucr. 2, 449; so,ferri,
Verg. A. 7, 609:saxi,
Lucr. 1, 882:navium,
Liv. 37, 30: omnia pariter crescunt et robora sumunt, gain strength, [p. 1598] Lucr. 5, 820; 895; cf.:qui si jam satis aetatis atque roboris haberet, ipse pro Sex. Roscio diceret,
Cic. Rosc. Am. 51, 149:paululum jam roboris accessit aetati,
id. Cael. 30, 73:solidaeque suo stant robore vires,
Verg. A. 2, 639; Vulg. Judic. 8, 21:si quod est robur,
Flor. 2, 1, 1.—Trop., power, strength, force, vigor (very freq.):b.alter virtutis robore firmior quam aetatis,
Cic. Phil. 10, 8, 16:in animi excelsi atque invicti magnitudine ac robore,
id. Off. 1, 5, 14; so,animi (with magnitudo),
id. de Or. 2, 84, 343; id. Tusc. 1, 40, 95:robur incredibile animi,
id. Mil. 37, 101:quantum in cujusque animo roboris est ac nervorum,
id. Fam. 6, 1, 3:multo plus firmamenti ac roboris,
id. Imp. Pomp. 4, 10; so (with firmamentum) id. Mur. 28, 58; (with firmitas) id. Fin. 5, 5, 12:hi tot equites Romani quid roboris hujus petitioni attulerunt?
id. Planc. 8, 21:pectus robore fultum,
Ov. Tr. 5, 12, 11:te mea robora fallunt,
id. H. 16, 367:velocitate pari, robore animi virumque praestanti,
Liv. 24, 26, 11:verba quanti roboris plena,
Sen. Ep 10, 3:qui robur aliquod in stilo fecerint,
Quint. 10, 3, 10; cf.:robur oratorium adicere sententiis,
id. 10, 5, 4; 8, prooem. §3: illi robur et aes triplex Circa pectus erat,
Hor. C. 1, 3, 9; cf.:O saxis nimirum et robore nati,
Stat. Th. 4, 340. —Authority: nostrarum constitutionum, Just. Inst. prooem. 6.—c.Concr., the strongest, most effective, or best part, the pith, kernel, strength of any thing; of soldiers, the flower of the troops, choice troops, etc. (freq. and class.):versaris in optimorum civium vel flore vel robore,
Cic. Or. 10, 34: et robur et suboles militum interiit, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33; cf.:quod fuit roboris, duobus proeliis interiit,
Caes. B. C. 3, 87:quod roboris ea provincia habuerat,
Liv. 30, 2; Ov. M. 14, 454 al.:senatūs robur,
Liv. 5, 39. — Plur.:tunc C. Flavius Pusio, Cn. Titinnius, C. Maecenas, illa robora populi Romani,
Cic. Clu. 56, 163:haec sunt nostra robora,
id. Att. 6, 5, 3; Liv. 7, 7; 12; 21, 54; 22, 6; 23, 16; 25, 6 init.:robora pubis,
Verg. A. 8, 518; Ov. M. 7, 510:ingentia robora virorum,
Plin. Pan. 34, 3:conferta robora virorum,
Curt. 3, 5, 13: betae, i. e. stalks, Col. poët. 10, 326. — Of a place, a stronghold:quod coloniam virium et opum validam robur ac sedem bello legisset,
Tac. H. 2, 19.— Absol.: robus, the name of an excellent kind of wheat:quoniam et pondere et nitore praestat,
Col. 2, 6, 1. -
3 dirigo
dī-rigo (dē-rigo), rēxī, rēctum, ere (dis u. rego), I) etw. in allen seinen Teilen gerade richten, gerade machen, einer Sache eine gerade Richtung geben, etw. geradeaus (horizontal) laufen lassen, Passiv dirigi = eine gerade Richtung bekommen, in gerader Richtung laufen, gerade werden, gerade auslaufen, a) übh.: coronam (Hof des Mondes) si diviseris, arcus erit, si direxeris, virga (eine Regengalle), Sen. nat. qu. 1, 10: arboribus adminicula, quibus dirigantur, applicare, Sen. de clem. 2, 7, 4: cum radii per angusta foramina diriguntur, Sen. nat. qu. 1, 11, 1: utrimque a iugo ternos direxerant gladios, Curt. 4, 9 (35), 5: cum neque flectere navim propter vim fluminis neque directam tantis fluctibus tenere posset, geradeaus fahren konnte, Auct. b. Alex. 64, 5: Maeander direxit aquas, nahm einen geraden Lauf, Lucan. 6, 475. – übtr., dirigitur (sc. argumentatio), cum proposuit aliquid, quod probaret, es (das Beweisverfahren) schreitet in gerader Richtung ohne Einbiegung vorwärts, wenn es usw., Cic. part. or. 46. – b) insbes., α) als t.t. der Baukunst, gerade machen = abputzen, verputzen, imum caelum camerarum arenā, Vitr. 7, 3, 3; vgl. 7, 4, 1. – u. etw. als Abputz anwerfen, alterum corium mediocre (eine andere Schicht aus mittelfeinem Mörtel), Vitr. 7, 6, 3. – β) eine Fläche mit geraden Linien beziehen, liniie ren, membrana directa plumbo, Catull. 22, 8.
II) eine bestimmte Richtung geben, richten, A) eig.: 1) der Bewegung nach, a) Segel, Fahrzeuge, leb. Wesen und deren Lauf (Weg) richten, lenken, vela in medio freto, Ov.: ad castra Corneliana vela, Caes.: ratem ad od. in ripam, Curt.: currum in hostem, Ov.: equum in alqm, Liv. – cursum direxit, quo tendebat, Nep.: cursum eo (quo), Cic.: cursum in Africam, Vell.: cursum Gades (nach G.), Curt.: cursum per auras in lucos, Verg.: cursum ad nocturnos ignes, Suet.: huius classis cursum esse directum columbae antecedentis volatu ferunt, Vell. – timidae navis iter, Ov.: iter ad Mutinam, Cic.: iter secundum eas (naves, ihrem Laufe folgend) terrā direxerant, Caes. – ut, quā primum viam direxisset (wo er zuerst seinen Weg genommen), eā demum ire agere deberet, Cels. dig. 8, 1, 9. – huc dirige gressum, Verg. Aen. 5, 162: ex eo dirigite gressus vestros, Vulg. Tob. 14, 12. – u. intr. im Bilde, dir. ad duas metas, nach zwei Zielen hinlenken = zweierlei im Auge haben, Varro r.r. 1, 4, 1 u. 1, 18, 1. – dah. α) v. Pers., se dir. od. bl. dir. m. in u. Akk. u. dgl., wohin seinen Weg nehmen, sich wohin begeben, dir. se in Pomponii domum, Val. Max. 5, 4, 3: usque ad inferos et ipsius Orci ferales penates se der., Apul. met. 6, 16: u. bl. dir. per altum ad Nesida, Sen. ep. 53, 1: hinc dir. Mediam, Auct. itin. Alex. 30 in. – β) v. Lebl., bl. dir.,die Richtung nehmen, ut cadat e regione loci, quā dirigit aestus, sich hinzieht, Lucr. 6, 823. – b) Waffen u. dgl. auf od. gegen Jmd. richten, mit etw. nach jmd. od. etw. zielen, etw. nach od. auf etw. od. jmd. zielend abschleudern, abschießen, hastam in alqm, Ov.: hastam in os od. in guttur, mucrones in ora, Curt.: in alcis corpus tela manusque, Verg.: virgam in alcis oculum, Val. Max. – poet. m. Dat., procul validam hastam Ilo (auf den J.), Verg. Aen. 10, 401. – ohne Ang. der Richtung, m. Ang. womit? durch Abl., tela Cydonio arcu, Hor.: hastile certo ictu, Verg.: cetera letifera spicula dextrā, Ov.: sagittas tantā arte, ut etc., Suet.: per auras aligero letalia vulnera ferro, tödlich verwunden, Sil. – m. bl. Acc., sagittas, Vulg. paral. 12, 2: Athamantheae spicula dextrae, Claud. in Rufin. 1, 81: vulnera, verwundende Pfeile, Verg. Aen. 10, 140, u. danach e ripa vulnera (verwundende Hiebe), Tac. hist. 2, 35. – u. intr., zielen, schießen nach usw., in cuius caudam contento dirigit arcu, Manil. 1, 269. – c) eine Sendung od. Pers. wohin richten = senden, schicken, direxi duas litteras, Cic. fr. (?) bei Serv. Verg. Aen. 1, 168. – m. ad u. Akk.: indumenta regia ad alqm per alqm, Aur. Vict. epit. 34, 2: illos oportere eum ad sese dirigere, Iul. Val. 1, 39 (41). p. 51, 20 K. – m. Dat. (wem?), frumenta laborantibus, Iul. Val. 2, 3. p. 74, 27 K.: alci orationem, Sidon. epist. 7, 9, 1: affatus non alci ullos (brieflich), Claud. epist. 3, 1. – d) das Gesicht, den Blick, die Augen auf od. nach jmd. richten, hinwenden, qui nostri voltus derigis (dirigis) inferieis (= inferiis), das Antlitz unserer Grabstätte zuwendest, Corp. inscr. Lat. 9, 1837: os atque oculos eundum in locum, Gell. 2, 2. § 2: aciem ad alqm (v. der Pupille), Catull. 63, 56: oculorum aciem illuc, ubi etc., Cassian. coenob. inst. 5, 15: oculos eo, quo etc., Lact. 2, 17, 9: oculos suos ad alqm, Vulg. 2. par. 20, 12 u. Tob. 3, 14: oculos in domum alcis, Sen. contr. 7, 6 (21), 19: oculos in villam, Sen. ep. 55, 3: oculos in alqm, Sen. ad Polyb. 12 (31), 3: in me omnium diriguntur oculi, Sen. contr. 1, 8, 6: in te omnium oculi diriguntur, Hieron. epist. 60, 14.
2) der Stellung od. Lage nach: a) der Stellung nach richten, stellen, aufstellen, ordnen, α) übh.: ordines paribus spatiis, Col. 3, 15, 2: in quincuncem ordines (arborum), Cic. de sen. 59: ad hunc quadruplicem fontem ordines diriguntur bini, uni transversi, alteri directi (gerade), Varro LL. 10, 22: ita formandi sunt rami arborum vitiferarum, ne alter sub alterius linea dirigatur (zu stehen kommt), Pallad. 3, 13, 2. – β) als milit. t.t., richten, aufstellen, formieren, αα) m. Acc.: aciem (die Schlachtreihe), sich in Schlachtordnung aufstellen, in Schl. aufmarschieren, Caes. u.a. Histor.: aciem contra, gegenüber in Schl. aufmarschieren, sich zur Wehr setzen, Plin. 11, 58: aciem ex adverso, Vulg. 1. par. 19, 17: aciem iuxta portam civitatis, ibid. 1, 19, 9: Romanorum aciem laevam, formieren, dah. befehligen, Amm.: frontem, die Front formieren, Liv.: directā fronte pugnare, den Kampf in gerader Frontaufstellung führen, Quint.: equitatum dextrā sinistrā ab oppidi lateribus, Auct. b. Afr.: Numidas ita in longitudinem, ut etc., Auct. b. Afr.: naves in pugnam, Liv.: in frontem dirigi, eine Frontaufstellung nehmen (v. Schiffen), Liv.: dir. suos in Veientem hostem, Liv. – ββ) absol., sich aufstellen, aufmarschieren, dir. contra (gegenüber), Tac. hist. 4, 58: dir. comminus in aspectum, Apul. met. 2, 17: dir. in frontem (in Front), v. Schiffen, Liv. 37, 23, 10: occisi sunt multi leones, qui dirigere (sich zur Wehr setzen) nolebant, sagittis, Vopisc. Prob. 19, 1. – b) der Lage nach, richten, leiten, α) übh.: littera
Θ, per quam duae lineae dirigantur, gezogen werden, Chalcid. Tim. 78. – β) insbes.: αα) einem Flusse, einer Wasserleitung eine Richtung geben, ihn od. sie leiten, flumina arcemus, dirigimus, avertimus, Cic. de nat. deor. 2, 152: sin autem valles erunt perpetuae, in declinato loco cursus dirigentur, wird man die Leitung an einem Abhange herabführen, Vitr. 8, 6 (7), 5. – ββ) als t.t. der Baukunst, etw. in einer gewissen Richtung legen, stylobatam ad libellam (wagerecht), Vitr. 3, 4, 5. – γγ) als t.t. der Auguralspr., die Richtung einer Himmelsgegend bestimmen, eine Himmelsgegend bezeichnen, dir. regiones, Cic. de div. 1, 30. – δδ) die Richtung einer Grenze bestimmen, eine Grenze bestimmen, ziehen, per alias regionem (anderswo) fines dir., Ulp. dig. 10, 1, 2. § 1: m. dopp. Acc., dir. finem (als Gr.) Philippo viam regiam, Liv. 39, 27, 10. – im Bilde, dir. fines (das Ziel) bonorum utilitate aut voluptate (nach dem N. od. V.), Cic. de fin. 5, 57. – εε) die Richtung bestimmen, abstecken, absteckend anlegen, aufführen, ascensus scalasque, Vitr. 5, 6 (7), 2: opera, Caes. b.G. 7, 27, 1: vicos, Liv. 5, 55, 4: aggerem in Appiae viae formam, Suet. Cal. 19, 1: novi operis molem in adversum ventum non latere (mit der breiten Seite), sed adversā fronte, Curt. 4, 3 (13), 8: in Rheni ripa quinquaginta amplius castella, Flor. 4, 12, 26. – m. Adv., dirigentur autem haec (plateae et angiportus) recte, si etc., sie erhalten aber die geeignete Richtung, wenn usw., Vitr. 1, 6, 1. – ζζ) intr. bl. dir., sowohl die Richtung wohin nehmen, sich wohin erstrecken, Cancer in adversum Capricorni dirigit astrum, Manil. 4, 324: bes. als t.t. der Landmesser, quo dirigant fines, Gromat. vet. 303, 4 u. so (v.d. limites) dir. in meridianum, Gromat. 29, 10: dir. ab oriente in occidentem, Gromat. 167, 5. – als die Richtung nach etw. angeben, nach etw. zeigen, cuius cacumen dirigat ad punctorum regiones, Vitr. 9, 9 (8), 12.
B) übtr.: a) übh. richten, lenken, dirige vatis opus, Ov. fast. 6, 484: si direxerit cor ad eum, Vulg. Iob 34, 14. – u. intr., hinlenken, ea (divinatio) fallit fortasse non numquam, sed tamen ad veritatem saepissime dirigit, führt zur W., Cic. de div. 1, 25: quorum (medicorum) cum ad unam potionem sententiae direxissent, sich entschieden hatten für usw., Val. Max. 3, 8. ext. 6. – b) den Geist, die Gedanken auf etw. od. jmd. richten, m. Adv. od. mit ad od. in u. Acc., dies noctesque oculos mentemque ad mare dispositos directosque habere, Auct. b. Afr. 26, 4. – dir. animum ad alqm, Val. Max. 8, 14, 4, od. in alqm, Sen. de ben. 6, 16, 3 u. 6, 19, 3: dir. suas cogitationes ad alqd, Cic. Acad. 2, 66: contemplationem suam ad alqd, Col. 3, 12, 4: totā mente in opus ipsum intentionem, Quint. 10, 3, 28. – dah. dir. se ad alqd, sich (seinen Sinn) auf etw. richten, se ad imitationem Labeonis, Sen. contr. 10. praef. § 11: se ad id, Quint. 12, 3, 8: se ad ea efficienda, Quint. 10, 1, 127. – c) die Rede an od. gegen jmd. richten, einen Vortrag an od. gegen jmd. halten, m. ad od. in od. adversus u. Akk., ad iudicem omnem sermonem, Quint. 2, 13, 5: ad Ciceronem principium (einen Eingang), Quint. 4, 1, 68: orationem in alqm, Curt. 8, 5 (18), 13, od. ad alqd, Cic. top. 89: communes locos (Sätze) in vitia, Quint. 2, 1, 11: actionem (den Vortrag) adversus singulos, Quint. 5, 7, 6. – d) etw. nach etw. wie nach einem Maßstabe richten, einer Sache nach etw. die u. die Richtung geben, bei etw. den u. den Maßstab anlegen, etw. nach etw. bemessen, bestimmen, beurteilen, etw. von etw. abhängig machen, etw. einer Sache anbequemen, dah. Passiv dirigi auch = nach etw. sich richten, seine Richtung erhalten, m. ad u. Akk., ad libram opus (v. der Hausfrau), Ambros. in Luc. 8. § 11: spatium mensium ad hunc lunae modum (nach diesen Mondphasen), Curt. 8, 9 (33), 37: omnia ad exactam regulam (v. Beurteiler), Sen. contr. 10. praef. § 10: vitam ad certam rationis normam, sein Verhalten nach der festen Richtschnur eines philos. Systems (näml. des stoischen) bestimmen, Cic. Mur. 3: nihil non ad rationem tamquam ad artem, Cic.: haec omnia ad rationem civitatis, Cic.: ad illius similitudinem artem et manum, Cic.: ut ad ea iudicium dirigatur, danach sich richtet, seine Richtung erhält, Quint.: ad exemplum omnium mens dirigenda, muß seine Richtung erhalten nach usw., Quint.: ad voluntatis alcis interpretationem sententiam suam, Liv. 8, 32, 5: deliberationes omnes ad utilitatem eorum, qui etc., Cic.: ad positionem controversiae colorem actionis, Sen. contr. 10, 1 (30), 12: ad utilitatem vitae omnia consilia factaque nostra, Tac. dial.: invidiam rerum non ad causam, sed ad voluntatem personasque, Vell.: ad alcis arbitrium fugam, Vell.: principia rerum ad famam, Tac. – m. Abl. des Maßstabes, nec haec sunt rhythmicorum aut musicorum acerrimā normā dirigenda, Cic.: utilitate officium magis quam humanitate, Cic.: ne in maximis quidem rebus quicquam adhuc inveni firmius, quod tenerem aut quo iudicium meum dirigerem, quam id etc., habe ich keinen festern Stützpunkt, keine zuverlässigere Richtschnur für mein Urteil gefunden, als das usw., Cic.: ut tandem propius discas, quo fine beatum dirigitur, nach welcher Gr. das selige Leben bemessen wird = des seligen Lebens Ziel, Claud. Mall. Theod. cons. 96. – m. Adv., iudex officium suum ita diriget, ut etc., so bemessen, einrichten, Ulp. dig. 10, 3, 7. § 10: et ita dirigantur angiportorum divisiones, ist die Einteilung der Gassen anzuordnen, Vitr. 1, 6, 13. – / Synk. Perf. direxti, Verg. Aen. 5, 57. – dirigo wechselt in den Handschriften mit derigo, das zB. Ribbeck im Vergil, Halm u. Heräus im Tacitus aufgenommen haben, s. Halm Praefat. ad Tac. ann. ed. 3. p. XXV. Heräus zu Tac. hist. 4, 16, 8; auch inschr., zB. Corp. inscr. Lat. 1, 1220.
-
4 inflatio
īnflātio, ōnis, f. (inflo), das »Sich-Aufblasen«, 1) eig.: a) das Aufbrausen des Windes, der sich erhebende Wind, Sing. u. Plur., Prisc. de ventis in Anecd. Graec. et Graecolat. ed. Rose 1. p. 53 sqq. – b) das Aufschwellen, die Aufschwellung = das Steigen des kochenden Wassers, aqua in se recipiens fervoris validam inflationem, Vitr. 8, 3, 3: emissis inflationibus, ibid. – c) als mediz. t. t., α) das Aufschwellen, insbes. die Blähung, stomachi, Colum.: intestinorum, Scrib. Larg. u. Cael. Aur.: inflationem facere od. parere (verursachen), Colum. u. Plin.: inflationem magnam habere, starke Bl. verursachen (v. den Bohnen), Cic.: in nostris corporibus ex cibo fit inflatio, Sen.: urgueri inflationibus, Scrib. Larg. – β) infl. praecordiorum, Brustentzündung, Suet. Aug. 81, 2. Cael. Aur. de morb. chron. 1, 4, 104. – II) übtr., das Sich-Aufblähen vor Hochmut, iactavit se: sed inflatio est ista, non plenitudo, Augustin. serm. 36, 11 extr.
-
5 robur
rōbur (altlat. rōbus), oris, n. ( aus *rōbos, vgl. rōbustus), das Starke, I) eig., das Starkholz, Hartholz, Kernholz, bes. das Eichenholz, die Eiche, a) im allg.: robur querceum vel subereum, Colum.: quercus antiquo robore, Verg.: annoso robore, Verg. u. Ov.: fixa est pariter cum robore cervix, mit der Eiche, Ov.: naves totae factae ex robore, Caes.: u. so sapiens non est e saxo sculptus aut e robore dolatus, Cic. – poet. v. and. Hartholz, morsus roboris, des Oleasters, Verg.: robora Maurorum, Citrusbäume, Stat. – b) κατ᾽ εξ. – die sehr harte Steineiche, Plin. 16, 19 ( neben ilex, quercus etc.) u.a. – II) meton.: A) von den aus Eichen- od. anderem hartem Holze bereiteten Ggstdn.: a) übh.: in robore accumbunt, auf eichenen, harten Bänken, Cic.: r. aratri, eichener Pflug, Verg.: r. sacrum, das hölzerne Pferd von Troja, Verg.: robur praefixum ferro, Speer, Lanze, Verg.: u. so r. letale, Sil.: robur impingere, Mauerbrecher, Lucan.: substernere robora (eichene Balken), Min. Fel. – b) insbes., der von Servius Tullius im röm. Staatsgefängnisse (carcer) angelegte schauerliche unterirdische Kerker, in dem schwere Staatsverbrecher gefangen gehalten u. auch hingerichtet wurden, nach dem Erbauer auch Tullianum gen., Liv. 38, 59, 10. Tac. ann. 4, 29. Hor. carm. 2, 13, 19: archaist. robus, Paul. ex Fest. 264, 12. – B) die Härte, Stärke, Festigkeit, Kraft eines Ggstds., 1) als Eigenschaft: a) v. phys. Härte usw., r. ferri, Verg.: saxi, Lucr.: navium, Liv. – omnia pariter crescunt et robora sumunt, gewinnt Kraft, Lucr. – v. Körperkraft, die Manneskraft, Rüstigkeit, robur et colos imperatoris, Liv.: rob. iuventae, Liv.: qui (Messala) si iam satis aetatis atque roboris haberet, ipse pro Sex. Roscio diceret, Cic.: cum paululum iam roboris accessisset aetati, Cic. – b) v. polit. Macht, neque his ipsis tantum umquam virium aut roboris fuit, Liv. 21, 1, 2. – c) v. geistiger u. moralischer Kraft, Stärke, alter virtutis robore firmior quam aetatis, Cic.: r. incredibile animi, Cic.: grave magnanimi robur Rutili, Ov.: quantum in cuiusque animo roboris est ac nervorum, Cic.: quid roboris attulerunt, Cic. – sententiis adicere oratorium robur, rednerischen Nachdruck geben, Quint.: m. Gen. Gerund., robur dicendi, Quint. – 2) konkr., der stärkste, kräftigste Teil eines Ggstds., Kraft, Kern, Stamm, a) übh.: versaris in optimorum civium vel flore vel robore, Cic.: Celtiberi, id est robur Hispaniae, Flor.: poet., r. betae, Stengel, Colum. poët. – Plur., C. Flavius Pusio, Cn. Titinius, C. Maecenas, illa robora populi Romani, Cic.: ingentia robora virorum, Plin. pan. – b) v. Soldaten, der Kern, die Kerntruppen, der alte Stamm, et robur et suboles militum periit, As. Poll. in Cic. ep.: quod fuit roboris duobus proeliis interiit, Caes. – Plur., haec sunt nostra robora, Cic.: robora peditum, centurionum, Liv. – c) v. einer Örtl., der Stützpunkt, quod coloniam virium et opum validam robur ac sedem (Herd) bello legisset, zu fester Basis des Kr., Tac. hist. 2, 19. – d) (archaist. robus) eine vorzügl. schwere Art Weizen, Kraftweizen, Colum. 2, 6, 1. – C) der Starrkrampf, als Krankheit der Pferde, Pelagon. veterin. 23 (294 Ihm); vgl. Veget. mul. 5, 23. § 3 u. 17. – / Archaist. Form robus, Cato r. r. 17, 1. Colum. 2, 6, 1. – Bei den Gramm. (Charis. 30, 5; 43, 31; 86, 5; 119, 2. Prisc. de accent. 24. p. 524, 2 K. Phocas 416, 10 K.) u. in sehr guten Hdschrn., doch nicht in den Ausgaben, auch robor, s. Lachm. Lucr. 2, 1131. p. 140. Neue Wagener-Formenl. 1, 270.
-
6 dirigo
dī-rigo (dē-rigo), rēxī, rēctum, ere (dis u. rego), I) etw. in allen seinen Teilen gerade richten, gerade machen, einer Sache eine gerade Richtung geben, etw. geradeaus (horizontal) laufen lassen, Passiv dirigi = eine gerade Richtung bekommen, in gerader Richtung laufen, gerade werden, gerade auslaufen, a) übh.: coronam (Hof des Mondes) si diviseris, arcus erit, si direxeris, virga (eine Regengalle), Sen. nat. qu. 1, 10: arboribus adminicula, quibus dirigantur, applicare, Sen. de clem. 2, 7, 4: cum radii per angusta foramina diriguntur, Sen. nat. qu. 1, 11, 1: utrimque a iugo ternos direxerant gladios, Curt. 4, 9 (35), 5: cum neque flectere navim propter vim fluminis neque directam tantis fluctibus tenere posset, geradeaus fahren konnte, Auct. b. Alex. 64, 5: Maeander direxit aquas, nahm einen geraden Lauf, Lucan. 6, 475. – übtr., dirigitur (sc. argumentatio), cum proposuit aliquid, quod probaret, es (das Beweisverfahren) schreitet in gerader Richtung ohne Einbiegung vorwärts, wenn es usw., Cic. part. or. 46. – b) insbes., α) als t.t. der Baukunst, gerade machen = abputzen, verputzen, imum caelum camerarum arenā, Vitr. 7, 3, 3; vgl. 7, 4, 1. – u. etw. als Abputz anwerfen, alterum corium mediocre (eine andere Schicht aus mittelfeinem Mörtel), Vitr. 7, 6, 3. – β) eine Fläche mit geraden Linien beziehen, liniie-————ren, membrana directa plumbo, Catull. 22, 8.II) eine bestimmte Richtung geben, richten, A) eig.: 1) der Bewegung nach, a) Segel, Fahrzeuge, leb. Wesen und deren Lauf (Weg) richten, lenken, vela in medio freto, Ov.: ad castra Corneliana vela, Caes.: ratem ad od. in ripam, Curt.: currum in hostem, Ov.: equum in alqm, Liv. – cursum direxit, quo tendebat, Nep.: cursum eo (quo), Cic.: cursum in Africam, Vell.: cursum Gades (nach G.), Curt.: cursum per auras in lucos, Verg.: cursum ad nocturnos ignes, Suet.: huius classis cursum esse directum columbae antecedentis volatu ferunt, Vell. – timidae navis iter, Ov.: iter ad Mutinam, Cic.: iter secundum eas (naves, ihrem Laufe folgend) terrā direxerant, Caes. – ut, quā primum viam direxisset (wo er zuerst seinen Weg genommen), eā demum ire agere deberet, Cels. dig. 8, 1, 9. – huc dirige gressum, Verg. Aen. 5, 162: ex eo dirigite gressus vestros, Vulg. Tob. 14, 12. – u. intr. im Bilde, dir. ad duas metas, nach zwei Zielen hinlenken = zweierlei im Auge haben, Varro r.r. 1, 4, 1 u. 1, 18, 1. – dah. α) v. Pers., se dir. od. bl. dir. m. in u. Akk. u. dgl., wohin seinen Weg nehmen, sich wohin begeben, dir. se in Pomponii domum, Val. Max. 5, 4, 3: usque ad inferos et ipsius Orci ferales penates se der., Apul. met. 6, 16: u. bl. dir. per altum ad Nesida, Sen. ep. 53, 1: hinc dir. Mediam, Auct. itin. Alex. 30 in. – β) v. Lebl., bl. dir.,————die Richtung nehmen, ut cadat e regione loci, quā dirigit aestus, sich hinzieht, Lucr. 6, 823. – b) Waffen u. dgl. auf od. gegen Jmd. richten, mit etw. nach jmd. od. etw. zielen, etw. nach od. auf etw. od. jmd. zielend abschleudern, abschießen, hastam in alqm, Ov.: hastam in os od. in guttur, mucrones in ora, Curt.: in alcis corpus tela manusque, Verg.: virgam in alcis oculum, Val. Max. – poet. m. Dat., procul validam hastam Ilo (auf den J.), Verg. Aen. 10, 401. – ohne Ang. der Richtung, m. Ang. womit? durch Abl., tela Cydonio arcu, Hor.: hastile certo ictu, Verg.: cetera letifera spicula dextrā, Ov.: sagittas tantā arte, ut etc., Suet.: per auras aligero letalia vulnera ferro, tödlich verwunden, Sil. – m. bl. Acc., sagittas, Vulg. paral. 12, 2: Athamantheae spicula dextrae, Claud. in Rufin. 1, 81: vulnera, verwundende Pfeile, Verg. Aen. 10, 140, u. danach e ripa vulnera (verwundende Hiebe), Tac. hist. 2, 35. – u. intr., zielen, schießen nach usw., in cuius caudam contento dirigit arcu, Manil. 1, 269. – c) eine Sendung od. Pers. wohin richten = senden, schicken, direxi duas litteras, Cic. fr. (?) bei Serv. Verg. Aen. 1, 168. – m. ad u. Akk.: indumenta regia ad alqm per alqm, Aur. Vict. epit. 34, 2: illos oportere eum ad sese dirigere, Iul. Val. 1, 39 (41). p. 51, 20 K. – m. Dat. (wem?), frumenta laborantibus, Iul. Val. 2, 3. p. 74, 27 K.: alci orationem, Sidon. epist. 7, 9, 1: affatus non alci————ullos (brieflich), Claud. epist. 3, 1. – d) das Gesicht, den Blick, die Augen auf od. nach jmd. richten, hinwenden, qui nostri voltus derigis (dirigis) inferieis (= inferiis), das Antlitz unserer Grabstätte zuwendest, Corp. inscr. Lat. 9, 1837: os atque oculos eundum in locum, Gell. 2, 2. § 2: aciem ad alqm (v. der Pupille), Catull. 63, 56: oculorum aciem illuc, ubi etc., Cassian. coenob. inst. 5, 15: oculos eo, quo etc., Lact. 2, 17, 9: oculos suos ad alqm, Vulg. 2. par. 20, 12 u. Tob. 3, 14: oculos in domum alcis, Sen. contr. 7, 6 (21), 19: oculos in villam, Sen. ep. 55, 3: oculos in alqm, Sen. ad Polyb. 12 (31), 3: in me omnium diriguntur oculi, Sen. contr. 1, 8, 6: in te omnium oculi diriguntur, Hieron. epist. 60, 14.2) der Stellung od. Lage nach: a) der Stellung nach richten, stellen, aufstellen, ordnen, α) übh.: ordines paribus spatiis, Col. 3, 15, 2: in quincuncem ordines (arborum), Cic. de sen. 59: ad hunc quadruplicem fontem ordines diriguntur bini, uni transversi, alteri directi (gerade), Varro LL. 10, 22: ita formandi sunt rami arborum vitiferarum, ne alter sub alterius linea dirigatur (zu stehen kommt), Pallad. 3, 13, 2. – β) als milit. t.t., richten, aufstellen, formieren, αα) m. Acc.: aciem (die Schlachtreihe), sich in Schlachtordnung aufstellen, in Schl. aufmarschieren, Caes. u.a. Histor.: aciem contra, gegenüber in Schl. aufmarschieren, sich zur Wehr setzen, Plin. 11, 58:————aciem ex adverso, Vulg. 1. par. 19, 17: aciem iuxta portam civitatis, ibid. 1, 19, 9: Romanorum aciem laevam, formieren, dah. befehligen, Amm.: frontem, die Front formieren, Liv.: directā fronte pugnare, den Kampf in gerader Frontaufstellung führen, Quint.: equitatum dextrā sinistrā ab oppidi lateribus, Auct. b. Afr.: Numidas ita in longitudinem, ut etc., Auct. b. Afr.: naves in pugnam, Liv.: in frontem dirigi, eine Frontaufstellung nehmen (v. Schiffen), Liv.: dir. suos in Veientem hostem, Liv. – ββ) absol., sich aufstellen, aufmarschieren, dir. contra (gegenüber), Tac. hist. 4, 58: dir. comminus in aspectum, Apul. met. 2, 17: dir. in frontem (in Front), v. Schiffen, Liv. 37, 23, 10: occisi sunt multi leones, qui dirigere (sich zur Wehr setzen) nolebant, sagittis, Vopisc. Prob. 19, 1. – b) der Lage nach, richten, leiten, α) übh.: litteraΘ, per quam duae lineae dirigantur, gezogen werden, Chalcid. Tim. 78. – β) insbes.: αα) einem Flusse, einer Wasserleitung eine Richtung geben, ihn od. sie leiten, flumina arcemus, dirigimus, avertimus, Cic. de nat. deor. 2, 152: sin autem valles erunt perpetuae, in declinato loco cursus dirigentur, wird man die Leitung an einem Abhange herabführen, Vitr. 8, 6 (7), 5. – ββ) als t.t. der Baukunst, etw. in einer gewissen Richtung legen, stylobatam ad libellam (wagerecht), Vitr. 3, 4, 5. – γγ) als t.t. der Auguralspr.,————die Richtung einer Himmelsgegend bestimmen, eine Himmelsgegend bezeichnen, dir. regiones, Cic. de div. 1, 30. – δδ) die Richtung einer Grenze bestimmen, eine Grenze bestimmen, ziehen, per alias regionem (anderswo) fines dir., Ulp. dig. 10, 1, 2. § 1: m. dopp. Acc., dir. finem (als Gr.) Philippo viam regiam, Liv. 39, 27, 10. – im Bilde, dir. fines (das Ziel) bonorum utilitate aut voluptate (nach dem N. od. V.), Cic. de fin. 5, 57. – εε) die Richtung bestimmen, abstecken, absteckend anlegen, aufführen, ascensus scalasque, Vitr. 5, 6 (7), 2: opera, Caes. b.G. 7, 27, 1: vicos, Liv. 5, 55, 4: aggerem in Appiae viae formam, Suet. Cal. 19, 1: novi operis molem in adversum ventum non latere (mit der breiten Seite), sed adversā fronte, Curt. 4, 3 (13), 8: in Rheni ripa quinquaginta amplius castella, Flor. 4, 12, 26. – m. Adv., dirigentur autem haec (plateae et angiportus) recte, si etc., sie erhalten aber die geeignete Richtung, wenn usw., Vitr. 1, 6, 1. – ζζ) intr. bl. dir., sowohl die Richtung wohin nehmen, sich wohin erstrecken, Cancer in adversum Capricorni dirigit astrum, Manil. 4, 324: bes. als t.t. der Landmesser, quo dirigant fines, Gromat. vet. 303, 4 u. so (v.d. limites) dir. in meridianum, Gromat. 29, 10: dir. ab oriente in occidentem, Gromat. 167, 5. – als die Richtung nach etw. angeben, nach etw. zeigen, cuius cacumen dirigat ad punctorum regiones, Vitr. 9, 9 (8), 12.————B) übtr.: a) übh. richten, lenken, dirige vatis opus, Ov. fast. 6, 484: si direxerit cor ad eum, Vulg. Iob 34, 14. – u. intr., hinlenken, ea (divinatio) fallit fortasse non numquam, sed tamen ad veritatem saepissime dirigit, führt zur W., Cic. de div. 1, 25: quorum (medicorum) cum ad unam potionem sententiae direxissent, sich entschieden hatten für usw., Val. Max. 3, 8. ext. 6. – b) den Geist, die Gedanken auf etw. od. jmd. richten, m. Adv. od. mit ad od. in u. Acc., dies noctesque oculos mentemque ad mare dispositos directosque habere, Auct. b. Afr. 26, 4. – dir. animum ad alqm, Val. Max. 8, 14, 4, od. in alqm, Sen. de ben. 6, 16, 3 u. 6, 19, 3: dir. suas cogitationes ad alqd, Cic. Acad. 2, 66: contemplationem suam ad alqd, Col. 3, 12, 4: totā mente in opus ipsum intentionem, Quint. 10, 3, 28. – dah. dir. se ad alqd, sich (seinen Sinn) auf etw. richten, se ad imitationem Labeonis, Sen. contr. 10. praef. § 11: se ad id, Quint. 12, 3, 8: se ad ea efficienda, Quint. 10, 1, 127. – c) die Rede an od. gegen jmd. richten, einen Vortrag an od. gegen jmd. halten, m. ad od. in od. adversus u. Akk., ad iudicem omnem sermonem, Quint. 2, 13, 5: ad Ciceronem principium (einen Eingang), Quint. 4, 1, 68: orationem in alqm, Curt. 8, 5 (18), 13, od. ad alqd, Cic. top. 89: communes locos (Sätze) in vitia, Quint. 2, 1, 11: actionem (den Vortrag) adversus singulos, Quint. 5, 7, 6. – d) etw. nach etw. wie————nach einem Maßstabe richten, einer Sache nach etw. die u. die Richtung geben, bei etw. den u. den Maßstab anlegen, etw. nach etw. bemessen, bestimmen, beurteilen, etw. von etw. abhängig machen, etw. einer Sache anbequemen, dah. Passiv dirigi auch = nach etw. sich richten, seine Richtung erhalten, m. ad u. Akk., ad libram opus (v. der Hausfrau), Ambros. in Luc. 8. § 11: spatium mensium ad hunc lunae modum (nach diesen Mondphasen), Curt. 8, 9 (33), 37: omnia ad exactam regulam (v. Beurteiler), Sen. contr. 10. praef. § 10: vitam ad certam rationis normam, sein Verhalten nach der festen Richtschnur eines philos. Systems (näml. des stoischen) bestimmen, Cic. Mur. 3: nihil non ad rationem tamquam ad artem, Cic.: haec omnia ad rationem civitatis, Cic.: ad illius similitudinem artem et manum, Cic.: ut ad ea iudicium dirigatur, danach sich richtet, seine Richtung erhält, Quint.: ad exemplum omnium mens dirigenda, muß seine Richtung erhalten nach usw., Quint.: ad voluntatis alcis interpretationem sententiam suam, Liv. 8, 32, 5: deliberationes omnes ad utilitatem eorum, qui etc., Cic.: ad positionem controversiae colorem actionis, Sen. contr. 10, 1 (30), 12: ad utilitatem vitae omnia consilia factaque nostra, Tac. dial.: invidiam rerum non ad causam, sed ad voluntatem personasque, Vell.: ad alcis arbitrium fugam, Vell.: principia rerum ad famam, Tac. – m.————Abl. des Maßstabes, nec haec sunt rhythmicorum aut musicorum acerrimā normā dirigenda, Cic.: utilitate officium magis quam humanitate, Cic.: ne in maximis quidem rebus quicquam adhuc inveni firmius, quod tenerem aut quo iudicium meum dirigerem, quam id etc., habe ich keinen festern Stützpunkt, keine zuverlässigere Richtschnur für mein Urteil gefunden, als das usw., Cic.: ut tandem propius discas, quo fine beatum dirigitur, nach welcher Gr. das selige Leben bemessen wird = des seligen Lebens Ziel, Claud. Mall. Theod. cons. 96. – m. Adv., iudex officium suum ita diriget, ut etc., so bemessen, einrichten, Ulp. dig. 10, 3, 7. § 10: et ita dirigantur angiportorum divisiones, ist die Einteilung der Gassen anzuordnen, Vitr. 1, 6, 13. – ⇒ Synk. Perf. direxti, Verg. Aen. 5, 57. – dirigo wechselt in den Handschriften mit derigo, das zB. Ribbeck im Vergil, Halm u. Heräus im Tacitus aufgenommen haben, s. Halm Praefat. ad Tac. ann. ed. 3. p. XXV. Heräus zu Tac. hist. 4, 16, 8; auch inschr., zB. Corp. inscr. Lat. 1, 1220. -
7 inflatio
īnflātio, ōnis, f. (inflo), das »Sich-Aufblasen«, 1) eig.: a) das Aufbrausen des Windes, der sich erhebende Wind, Sing. u. Plur., Prisc. de ventis in Anecd. Graec. et Graecolat. ed. Rose 1. p. 53 sqq. – b) das Aufschwellen, die Aufschwellung = das Steigen des kochenden Wassers, aqua in se recipiens fervoris validam inflationem, Vitr. 8, 3, 3: emissis inflationibus, ibid. – c) als mediz. t. t., α) das Aufschwellen, insbes. die Blähung, stomachi, Colum.: intestinorum, Scrib. Larg. u. Cael. Aur.: inflationem facere od. parere (verursachen), Colum. u. Plin.: inflationem magnam habere, starke Bl. verursachen (v. den Bohnen), Cic.: in nostris corporibus ex cibo fit inflatio, Sen.: urgueri inflationibus, Scrib. Larg. – β) infl. praecordiorum, Brustentzündung, Suet. Aug. 81, 2. Cael. Aur. de morb. chron. 1, 4, 104. – II) übtr., das Sich-Aufblähen vor Hochmut, iactavit se: sed inflatio est ista, non plenitudo, Augustin. serm. 36, 11 extr.Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > inflatio
-
8 robur
rōbur (altlat. rōbus), oris, n. ( aus *rōbos, vgl. rōbustus), das Starke, I) eig., das Starkholz, Hartholz, Kernholz, bes. das Eichenholz, die Eiche, a) im allg.: robur querceum vel subereum, Colum.: quercus antiquo robore, Verg.: annoso robore, Verg. u. Ov.: fixa est pariter cum robore cervix, mit der Eiche, Ov.: naves totae factae ex robore, Caes.: u. so sapiens non est e saxo sculptus aut e robore dolatus, Cic. – poet. v. and. Hartholz, morsus roboris, des Oleasters, Verg.: robora Maurorum, Citrusbäume, Stat. – b) κατ᾽ εξ. – die sehr harte Steineiche, Plin. 16, 19 ( neben ilex, quercus etc.) u.a. – II) meton.: A) von den aus Eichen- od. anderem hartem Holze bereiteten Ggstdn.: a) übh.: in robore accumbunt, auf eichenen, harten Bänken, Cic.: r. aratri, eichener Pflug, Verg.: r. sacrum, das hölzerne Pferd von Troja, Verg.: robur praefixum ferro, Speer, Lanze, Verg.: u. so r. letale, Sil.: robur impingere, Mauerbrecher, Lucan.: substernere robora (eichene Balken), Min. Fel. – b) insbes., der von Servius Tullius im röm. Staatsgefängnisse (carcer) angelegte schauerliche unterirdische Kerker, in dem schwere Staatsverbrecher gefangen gehalten u. auch hingerichtet wurden, nach dem Erbauer auch Tullianum gen., Liv. 38, 59, 10. Tac. ann. 4, 29. Hor. carm. 2, 13, 19: archaist. robus, Paul. ex Fest. 264, 12. – B) die Härte,————Stärke, Festigkeit, Kraft eines Ggstds., 1) als Eigenschaft: a) v. phys. Härte usw., r. ferri, Verg.: saxi, Lucr.: navium, Liv. – omnia pariter crescunt et robora sumunt, gewinnt Kraft, Lucr. – v. Körperkraft, die Manneskraft, Rüstigkeit, robur et colos imperatoris, Liv.: rob. iuventae, Liv.: qui (Messala) si iam satis aetatis atque roboris haberet, ipse pro Sex. Roscio diceret, Cic.: cum paululum iam roboris accessisset aetati, Cic. – b) v. polit. Macht, neque his ipsis tantum umquam virium aut roboris fuit, Liv. 21, 1, 2. – c) v. geistiger u. moralischer Kraft, Stärke, alter virtutis robore firmior quam aetatis, Cic.: r. incredibile animi, Cic.: grave magnanimi robur Rutili, Ov.: quantum in cuiusque animo roboris est ac nervorum, Cic.: quid roboris attulerunt, Cic. – sententiis adicere oratorium robur, rednerischen Nachdruck geben, Quint.: m. Gen. Gerund., robur dicendi, Quint. – 2) konkr., der stärkste, kräftigste Teil eines Ggstds., Kraft, Kern, Stamm, a) übh.: versaris in optimorum civium vel flore vel robore, Cic.: Celtiberi, id est robur Hispaniae, Flor.: poet., r. betae, Stengel, Colum. poët. – Plur., C. Flavius Pusio, Cn. Titinius, C. Maecenas, illa robora populi Romani, Cic.: ingentia robora virorum, Plin. pan. – b) v. Soldaten, der Kern, die Kerntruppen, der alte Stamm, et robur et suboles militum periit, As. Poll. in Cic. ep.: quod fuit roboris duobus proeliis interiit, Caes. – Plur., haec sunt no-————stra robora, Cic.: robora peditum, centurionum, Liv. – c) v. einer Örtl., der Stützpunkt, quod coloniam virium et opum validam robur ac sedem (Herd) bello legisset, zu fester Basis des Kr., Tac. hist. 2, 19. – d) (archaist. robus) eine vorzügl. schwere Art Weizen, Kraftweizen, Colum. 2, 6, 1. – C) der Starrkrampf, als Krankheit der Pferde, Pelagon. veterin. 23 (294 Ihm); vgl. Veget. mul. 5, 23. § 3 u. 17. – ⇒ Archaist. Form robus, Cato r. r. 17, 1. Colum. 2, 6, 1. – Bei den Gramm. (Charis. 30, 5; 43, 31; 86, 5; 119, 2. Prisc. de accent. 24. p. 524, 2 K. Phocas 416, 10 K.) u. in sehr guten Hdschrn., doch nicht in den Ausgaben, auch robor, s. Lachm. Lucr. 2, 1131. p. 140. Neue Wagener-Formenl. 1, 270. -
9 mōlior
mōlior ītus, īrī, dep. [moles], to make exertion, exert oneself, endeavor, struggle, strive, toil: in demoliendo signo: Dum moliuntur annus est, T.— To labor upon, set in motion, work, ply: nulla opera: validam in vitīs bipennem, wield, V.: ancoras, weigh anchor, L.: terram aratro, till, V.: portas, try, L.: clausum aditum domūs, Cu.: habenas, guide, V.: fulmina dextra, hurl, V.— To set out, start, depart: dum (naves) moliuntur a terrā, L. — To set in motion, bestir, rouse, cause to remove, displace, start: montes suā sede, L.: classem, V.: corpora ex somno, L.— To build, make, erect, construct: muros, V.: atrium, H.: locum, prepares, V.—Fig., to endeavor to do, undertake, attempt, set about, be busy with: multa simul, S.: ea, quae agant, cum labore operoso, perform: (hasta) viam clipei molita per oras, made its way, V.: inde datum molitur iter, V.: animum, form, O.: laborem, undertake, V.: aliquid calamitatis filio, contrive: pestem patriae nefarie: insidias avibus, lay snares, V.: triumphos, O.: moram, occasion, V.: de occupando regno moliens, striving to usurp: apud iudices oratione molienda sunt amor, odium, etc., are to be excited: fidem moliri coepit, disturb, L.: redire molientem (Antonium) reppulistis: Reicere vestem molibar, O.: adversus fortunam, to struggle, Ta.: consiliis res externas, Ta.* * *moliri, molitus sum V DEPstruggle, labor, labor at; construct, build; undertake, set in motion, plan -
10 rōbur
rōbur oris, n hard-wood, oak-wood, oak: naves totae factae ex robore, Cs.: (sapiens) non est e robore dolatus: Illi robur et aes triplex Circa pectus erat, H.—Very hard wood: morsus Roboris, i. e. of the wild olive, V.: solido de robore myrtus, V.—A tree-trunk: annoso validam robore quercum, i. e. old and sturdy, V.: antiquo robore quercus, with ancient trunk, V.—An oak-tree, oak: fixa est pariter cum robore cervix, i. e. was pinned fast to the oak, O.: agitata robora pulsant (delphines), O.—A piece of oak, structure of hard wood: in robore accumbunt, i. e. on hard benches: sacrum, i. e. the wooden horse, V.: ferro praefixum, i. e. lance, V.: nodosum, i. e. club, O.: aratri, i. e. the oaken plough, V.—A stronghold, dungeon: in robore et tenebris exspiret, L.: Italum, H.—Fig., hardness, physical strength, firmness, vigor, power: aeternaque ferri Robora, V.: navium, L.: satis aetatis atque roboris habere: corporum animorumque, L.: solidaeque suo stant robore vires, V. —Enduring strength, force, vigor: virtutis: animi: pectus robore fultum, O.: neque his (gentibus) tantum virium aut roboris fuit, L.—The best part, pith, kernel, strength, flower, choice: totius Italiae: quod fuit roboris, duobus proeliis interiit, Cs.: senatūs robur, L.: haec sunt nostra robora: lecta robora virorum, L.: robora pubis, V.* * *oak (tree/timber/trunk/club/post/cell); tough core; resolve/purpose; B:tetnus; strength/firmness/solidity; vigor, robustness; potency, force, effectiveness; military strength/might/power; heart, main strength, strongest element; mainstay/bulwark, source of strength; stronghold, position of strength -
11 molior
I.Neutr.A.To set one's self or one's powers in motion, to make exertions, exert one's self, to endeavor, struggle, strive, toil, etc. (rare but class.;B.syn.: conor, nitor): viden ut misere moliuntur?
Plaut. Curc. 1, 3, 32:agam per me ipse et moliar,
Cic. Fam. 6, 10, 2:nōsti mores mulierum: Dum moliuntur, dum comuntur, annus est,
Ter. Heaut. 2, 2, 11:horam amplius jam in demoliendo signo permulti homines moliebantur,
Cic. Verr. 2, 4, 43, § 95.—To set one's self in motion, endeavor to depart, to depart:II.molientem hinc Hannibalem,
Liv. 28, 44:dum naves moliuntur a terra,
id. 37, 11:in quam (insulam) gladiatores navibus molientes,
Tac. H. 2, 35.—Act.A.To labor upon any thing, exert one's self at or upon, set in motion, work an instrument or engine; to work any thing (cf. ago; class.).1.Nihil enim agit (vita deorum),... nulla opera molitur, Cic. N. D. 1, 19, 51:2.res dura et regni novitas me talia cogant moliri,
Verg. A. 1, 564: validam in vites molire bipennem, to work, i. e. wield, id. G. 4, 331: ancoras, to work, i. e. hoist the anchor, weigh anchor, Liv. 28, 17:agricola incurvo terram molitus aratro,
i. e. to work, cultivate, till the ground, Verg. G. 1, 494; Col. 1 praef. 17;11, 2, 19: erro molirier arva,
Lucr. 5, 932: fores, to work, i. e. to force, to break open, Tac. A. 1, 39; 2, 82; Liv. 23, 18, 2; 24, 46, 5:Atharrias ad Philotam missus clausum aditum domus moliebatur,
Curt. 6, 8, 20:habenas,
to guide, Verg. A. 12, 327:fulmina molitur dextrā,
hurls, id. G. 1, 329:ignem,
id. A. 10, 131:opera,
to begin work, Col. 11, 2, 2:aliquid sub divo moliri potest,
id. 1, 8, 9.—To set in motion, bestir, rouse, cause to remove, displace (syn.:3.deicio, deturbo): montes suā sede,
displaces, Liv. 9, 3:corpora ex somno moliebantur,
aroused, id. 36, 24, 3:onera objecta,
id. 25, 36.—To build, make, erect, construct (syn.:B.condo, fundo, construo): muros,
to build, Verg. A. 3, 132:classem,
id. ib. 3, 6:arcem,
id. ib. 1, 424:atrium,
Hor. C. 3, 1, 46:aedem,
Flor. 1, 7:locum,
prepares, Verg. A. 7, 158:pocula de inimicorum capitibus hominum,
to construct, make, Sol. 15.—Trop., to endeavor to do; to undertake, attempt, set about any thing (cf.:aggredior, apparo): nec ea, quae agunt, molientes cum labore operoso,
performing, doing, Cic. N. D. 2, 23, 59:viam clipei molita per oras,
made its way, Verg. A. 10, 477:inde datum molitur iter,
id. ib. 6, 477:jamque alio moliris iter,
Stat. S. 5, 2, 61:viam et gressus,
Claud. Rapt. Pros. 1, 278; 3, 438: animum, to form or acquire for one's self, Ov. A. A. 2, 119:laborem,
to undertake, Verg. A. 4, 233:struere et moliri aliquid calamitatis alicui,
to try to bring upon, Cic. Clu. 64, 178:fortissimis atque optimis civibus periculum moliri,
id. Sest. 1, 1:pestem patriae nefarie,
id. Cat. 2, 1, 1:perniciem rei publicae,
id. ib. 1, 2, 5: insidias avibus, to lay snares, Verg. G. 1, 271:crimina et accusatorem,
to bring about, find out, Tac. A. 12, 22:triumphos,
Ov. M. 14, 719:fugam,
Verg. A. 2, 109:moram,
to cause, make, occasion, id. ib. 1, 414:opem extremam alicui,
Val. Fl. 6, 431:dolos apertos,
to devise, id. 5, 249:bellum in animo,
to design, meditate, Vell. 2, 46:Athenienses urbem ex integro condere moliuntur,
Just. 2, 15, 1:mundum efficere moliens deus,
attempting, Cic. Univ. 4:fallere,
Val. Fl. 3, 491:de occupando regno moliens,
striving to usurp the government, Cic. Rep. 2, 35, 60:nuptias,
to bring about, Tac. A. 12, 3:apud judices oratione molienda sunt amor, odium, etc.,
are to be excited, called forth, Cic. de Or. 2, 51, 206:tumorem,
Col. 6, 17:vorandi facultatem,
Cels. 1, 3:fidem moliri coepit,
began to meddle with, disturb, Liv. 6, 11, 8. -
12 resto
rē-sto, stĭti, 1 ( perf. subj. restaverit, Prop. 2, 34, 53), v. n.I. A.Lit.: si resto, pergit, ut eam: si ire conor, prohibet betere, Pac. ap. Non. 77, 25. —B.Trop.: impetus haut longe mediis regionibus restat, Enn. ap. Fest. p. 285 Müll. (Ann. v. 475 Vahl.):II. A.nullo dominae teritur molimine amator Restat et immerita sustinet aure minas,
stands firm, holds out, Prop. 2, 25 (3, 20), 18. —Of military resistance, to stand firm, hold out, not yield; constr. usually absol.; rarely with dat. or adversum: Illyrii restant sicis sibinisque fodantes, Enn. ap. Paul. ex Fest. p. 336 Müll. (Ann. v. 496 Vahl.): validam urbem multos dies restantem pugnando vicit, Sall. ap. Non. 526, 12 (id. H. 1, 75 Dietsch):B.quia summā vi restare (milites) nunciabantur,
Liv. 4, 58 Drak.:solā virtute militum restantes caeduntur caeduntque,
id. 6, 30; 32; 8, 39; 23, 45; 26, 3; 29, 2;34, 14: dum restat Hector,
Prop. 3, 8, 31:nunc in restantes mucronem comminus urget,
Sil. 10, 25.— Impers. pass.:ut quā minimā vi restatur, eā parte irrumpat,
Liv. 34, 15. — With dat.:paucis plures vix restatis,
Liv. 23, 45 fin.:restando adversis,
Sil. 10, 125.—With adversum:paulum morae attulere ferrati restantibus laminis adversum pila et gladios,
Tac. A. 3, 46.—Apart from milit. lang., in gen.:III.nunc ratio nulla est restandi, nulla facultas, etc.,
Lucr. 1, 110:is mihi, dum resto, juvenili guttura pugno Rupit,
Ov. M. 3, 626; 7, 411:in quā re nunc tam confidenter restas, stulta?
oppose me, Ter. Heaut. 5, 3, 7; cf. Plaut. Most. 5, 2, 50. —Of things:aera claustris restantia vociferantur,
Lucr. 2, 450:restantia claustra,
Sil. 7, 130.—To be left, remain (syn. remaneo; the predominant signif. of the word;2.most freq. in the third person): hujus generis reliquias Restare video,
Ter. Ad. 3, 3, 91:ego conviviis delector nec cum aequalibus solum qui pauci jam admodum restant, sed cum vestrā etiam aetate,
Cic. Sen. 14, 46:ego vivendo vici mea fata, superstes Restarem ut genitor,
Verg. A. 11, 161:de bonis quod restat reliquiarum,
Plaut. Rud. 5, 1, 7; cf. id. Cist. 1, 3, 40:unam sibi spem reliquam in Etruscis restare,
Liv. 10, 16; Cic. Scaur. Fragm. 45, p. 268 Orell.:quae (studia) sola ei in malis restiterunt,
id. Sull. 26, 74:omnes composui. Felices! Nunc ego resto,
Hor. S. 1, 9, 28; Pers. 3, 97:de viginti Restabam solus,
Ov. M. 3, 687:jam labor exiguus Phoebo restabat,
id. ib. 6, 486:duae restant noctes de mense secundo,
id. F. 2, 857:si e nobis aliquid nisi umbra restat,
id. Am. 3, 9, 60:jam duo restabant fata tum,
Plaut. Bacch. 4, 9, 35:qui e divisione tripartitā duas partes absolverit, huic necesse est restare tertiam,
Cic. Off. 3, 2, 9:infinitae caedi,
id. Cat. 3, 10: dona ferens pelago et flammis restantia Trojae, left, remaining from the sea, etc., Verg. A. 1, 679:unum etiam restat amico nostro ad omne dedecus, ut, etc.,
id. Att. 8, 7:hoc unum restabat, ut,
Ov. M. 2, 471; cf.:illud etiam restiterat, ut, etc.,
Cic. Quint. 9, 33.— Impers.:restat, ut aut summa neglegentia tibi obstiterit, aut, etc.,
Cic. Quint. 12, 41; so,restat, ut,
id. N. D. 2, 16, 44; 17 init.; Hor. Ep. 1, 1, 27 al.—With inf. (mostly poet.):nec aliud restabat quam corrigere, etc.,
Liv. 44, 4, 8:restabat aliud nihil, nisi oculos pascere,
Ter. Phorm. 1, 2, 35; Ov. M. 1, 700; Stat. S. 4, 1, 40.—In partic., with reference to the future, to remain for, await one (rare and mostly poet.):quid restat, nisi porro ut fiam miser,
Ter. Hec. 3, 1, 20:placet (vobis) socios sic tractari, quod restat, ut per haec tempora tractatos videtis?
i. e. hereafter, for the future, Cic. Verr. 2, 3, 89, § 208:nudus humi jacet infans... ut aequom est, cui tantum in vitā restet transire malorum,
Lucr. 5, 227; Hor. Ep. 1, 6, 27:hoc Latio restare canunt,
Verg. A. 7, 270; Ov. F. 2, 749.
См. также в других словарях:
Phillip Norreys — Phillip Norreys, Irish theologian, fl. 1427 1465.A native of the diocese of Dublin, Ireland, Norreys made a successful career for himself in the church and Oxford university. He was vicar of Dundalk from 1427, and Doctor of Theology at Oxford by… … Wikipedia
ABAS — I. ABAS Armeniae maioris fluv. ubi Pompeius Albanos praelio fudit. Plut. in Pom. II. ABAS Centaurus, Ixionis et Nubis filius, venator insignis, Ovid. Met. l. 12. III. ABAS Filius Cymei et Hypermnestrae, Danai filiae, Abarum Phocensium Urbis… … Hofmann J. Lexicon universale
ACTOR — I. ACTOR Neptuni fil. ex Agamede, Augei filia. Hyginus Fab. 157. II. ACTOR comes Herculis contra Amazonas, in quo bello vulneratus, cum retro domum abire vellet, in itinere mortuus est. Item Astyoches pater. Hom. Il. ss. Item, Menoetii, ex Aegina … Hofmann J. Lexicon universale
ALDENARDUM — vulgo Oudenarde, urbs Flandriae munita, inter Gandavum atque Tornacum, et interfluente Scaldi fluv. dividitur, sub Galliae Rege. Arcem habet validam, Pamele dictam, in medio urbis. Nic. Lloydius. Pace Neomagensi Hispanis reddita est A. C. 1678.… … Hofmann J. Lexicon universale
BRICOLA — Ital. Briccole, Gall. Bricolle, vox citerioris aevi, machinae λιθοβόλου seu saxa eiaculantis species, cuiusmodi machinas privatim in turribus habere vetantur cives, in Iure Municipali Florentinorum l. 3. Eam sic describit Blondus Romae triumph. l … Hofmann J. Lexicon universale
CALATRAVA — I. CALATRAVA Ordo militaris in Hispania institutus a Sanctio III. Castellae Rege. Hic enim cum arcem validam Calatrava Mauris Andaluziae eripuisset, eius desensionem Templariis obtulit, qui eam tueri desperantes Regi restituêre. Abbas autem… … Hofmann J. Lexicon universale
CALMARIA — urbs munita Sueciae, in Ostrogothia et Samlandia provine. cum portu, in ora littorali maris Balthici, e regione Oelandiae inssul. Mite desormata incendiô A. C. 1647. Arcem habet validam. 4. leut. a Uhrsitianopoli. 40. ab Hafnia. Ab ca mare, inter … Hofmann J. Lexicon universale
DIVODORUM — Ptol. a Gallis dictum, quasi Aqua fontis, Gallicâ enim linguâ Dur vel Durum aquam olim sonuit: vel a Belgis, quasi Divina aqua, vel Sacrum ostium, ad os quippe Saliae positum, fluvii sale et salinis suis, quae olim inter summa Deorum beneficia… … Hofmann J. Lexicon universale
GERYON sive GERYONES — GERYON, sive GERYONES Chrysaoris fil. Hesiod. Trium Hispanicarum insularum Rex priscus Belearidum viz duarum, et Ebusi, quae res locum fecit Poetarum fabulis, ut Geryonem tricorporeum fuisse dicerent Hunc Hercules interfecit, bovesque eius in… … Hofmann J. Lexicon universale
HELEPOLIS — vox Graeca παρὰ τὸ ἑλεῖν τᾶς πόλεις, i. e. a. capiendo urbes, machinam militarem ingentis molis significat, quâ loco arietum iam crebritate suâ despectorum, Demetrius Antigoni fil. feliciter usus, Rhodo aliisqueve urbibus eius operâ expugnatis,… … Hofmann J. Lexicon universale
MEMELIUM vulgo MEMEL — MEMELIUM, vulgo MEMEL oppid. munitum Prussiae Ducatus in confinio Samogitiae, iuxta Curonensem lacum, ubi in mare Balthicum se exonerat. Sub Electore Brandeburg. 35. milliar. a Libavia in Meridiem, 70. a Regio monte in Septentrionem, in tractu… … Hofmann J. Lexicon universale