tveir

* * *

(tvær, tvau), card. numb. two;

höggva tveim höndum, with both hands;

höggva í tvau, in two, asunder;

tveimr er tveggja hugr, two men two minds;

tveim megin Slésvíkr, on both sides of Slesvik.

* * *

gen. tveggja, dat. tveimr or tveim, acc. tvá (mod. tvo), tvær, tvau (mod. tvö); tvau and þau make a rhyme, Skáld H.: [Goth. twai; A. S. twâ; Engl. two, twain; Germ. zwei; Dan. to; Swed. två; Lat. duo; Gr. δύο, etc.]:—two, passim; tveir ok tveir, two and two, Hkr. i. 125; báðir tveir, Fms. vii. 202; bæði tvau, Skáld H. 3. 7, 6. 55; tveim höndum, with both hands, Eg. 532, Fms. vii. 290; hvárr-tveggja, annarr-tveggja, q. v.; í tvau, adverb, in two, asunder, Fms. vii. 72, 193: in the saying, tveimr er tveggja hugr, two men two minds (= quot homines, tot sententiae), Fas. ii. 228; cp. tveir erut einsherjar, Hm.

two

[tveɪr]

num. card.

two

(f. tvær n. tvey)

by twos

* * *

(blæs; blés, blésum; blásinn), v.

1) to blow, of the wind;

blásandi byrr, a spanking breeze;

2) to blow with the mouth (hann blés í kross yfir drykk sínum); to pant (hestrinn tók at frýsa ok blása);

blása við to draw a deep breath, to sigh (jarl blés þá við mœðiliga);

fig., blása móti e-m, to be unfavourably disposed towards one;

3) with dat., to set in motion by blowing or breathing;

blés mœðiliga öndinni, breathed hard;

blása e-m e-u í brjóst, to inspire, suggest a thing to one (guð blés henni því í brjóst);

blása eldi, eitri, of serpents;

4) to blow with a musical instrument;

blása lúðri, horni, to blow the trumpet, horn;

blása liði (troops) til landgöngu;

blása til stefnu, to a meeting;

blása herblástr, to sound an alarm;

5) to melt, cast (blása gullmálm, rauða);

yxn tveir ór eiri blásnir (cast);

6) to blow up, inflate (sem belgr blásinn);

7) impers., blés upp fótinn, kviðinn, the leg, belly, swelled up;

of land, to be laid bare, stripped of the turf (hafði blásit hauginn ok lá silfrit bert).

* * *

blés, blésu, blásit; pres. blæss, [Ulf. blêsan, a redupl. verb; Germ. blasen; Swed. blåsa; cp. Engl. blow ( blast); A. S. blâvan; Lat. flare.]

I. to blow, Lat. flare, of the wind; the naut. alliterative phrase, blásandi byrr, a fresh breeze, Fms. vii. 287; vindrinn blæs og þú heyrir hans þyt, John iii. 8.

2. act. to blow a trumpet, sound an alarm, with dat. of the people and the instrument, the act of blowing in acc.; b. lúðri, Fms. vii. 287; var blásinn herblástr, sounded an alarm, ix. 358; b. liði ( troops) til ofangaungu, Orkn. 350, Bret. 46; b. til stefnu, to a meeting, Fms. vii. 286; konungr lét b. öllum mönnum ór bænum, ix. 304; b. til þings, viii. 210; til héraðstefnu, ix. 255, v. l.: absol., þá bað hann b., sound the attack, viii. 403.

β. to blow the bellows; blástu (imperat.) meir, Landn. 270 (in a verse), Edda 69, 70.

γ. to melt, cast, the metal in acc.; hann blés fyrstr manna rauða á Íslandi, ok var hann af því kallaðr Rauðabjörn, Landn. 71, cp. Sks. 163; b. gullmálm, Bret. 4; sumir blésu ok steyptu af málmi Guðs líkneski, Barl. 139; sem af glóanda járni því er ákafliga er blásit í eldi, Fms. viii. 8; yxn tveir ór eiri blásnir ( cast), Bret. 22.

δ. to swell, blow up; létt sem belgr blásinn, Fms. x. 308.

II. to breathe, Lat. spirare; svá sem andi blæsk af munni, Eluc. 4: to blow with the mouth, hann blés í kross yfir drykk sínum, Fs. 103; bléss hann á þá og sagði, með-takið þeir Heilagan Anda, John xx. 22; b. við, to draw a deep breath; hón blés við ok svarar, Clem. 50; jarl blés þá við mæðiliga, Fs. 10, Magn. 444: to sigh, of a sick man, Gísl. 47; b. hátt við, Bjarn. 24: without ‘við,’ Sturl. i. 20; b. eitri, eldi (of serpents or dragons), to snort, Edda 42; of a horse, Greg. 49.

2. theol. to inspire; Guð blés sínum anda (dat.) í brjóst honum, Fms. i. 142, 199; Guð blés henni því í brjóst, Stj. 160 (cp. innblástr).

3. b. móti e-m, to conspire against one, Fms. vii. 164: in the phrase, ‘to blow not a hair off one’s head,’ Jarl mælti, at eingi skyldi b. hár af höfði Sveini, no one should dare to make a hair move on his head, Orkn. 252.

III. impers.:

1. medic. to ‘boulne,’ swell, from sickness, wounds …, the wound or swollen limb in acc.; hann svall svá ákafliga, at allan blés kviðinn, Bs. i. 319; sár Gríms varð illa, ok blés upp fótinn, Dropl. 36, Grett. 153; hann blés allan, Bs. i. 116.

2. of land, to be laid bare, stripped of the turf by wind; hafði blásit hauginn ok lá silfrið bert, Fms. iv. 57.

3. in supine, and partic. the personal construction reappears; á Ormarsstöðum þar sem er blásið allt, where all is stripped, barren, Landn. 280; meltorfa blásin mjök, stripped, barren, Hrafn. 27: medic., hin hægri geirvartan var blásin upp, 655 xxxii. 10; hans hörund var allt blásit, Fas. i. 286, Rb. 374; sýndist fótrinn blásinn ok kolblár, Grett. 152.

* * *

card. numb. and pron.

1) one;

einn skal við einn eiga, one shall fight against one;

einn ok einn, one by one, one at a time, singly;

2) as ord. numb. = inn fyrsti (Urð hétu eina, aðra Verðandi, Skuld ina þriðju);

3) the same, one and the same (váru sveinarnir up fœddir báðir í einu þorpi);

allt í eina leið, all in one way;

einn … ok, the same as (í einu herbergi ok hinn);

allr einn, the very same, quite the same (þat er allt eitt ok himinn);

allt at einu, nevertheless, for all that (þó at þú þjónaðir illum, þó var hann allt at einu þinn herra);

4) indef. one, a certain (einn vetr, einn dag, eitt kveld);

einn vinr Þóris, a certain friend of Th.;

before numbers, about, some;

einar fimm þúsundir, some five thousand;

einir … aðrir, some … others (einir tóku dúka ok aðrir rekkjublæjur);

einn ok ýmiss, one and another (einar ok ýmissar þjóðir);

5) after a negation, any;

né eitt, not anything;

6) gen. pl. ‘einna’ used in an intensive sense;

einna manna bezt, best of all (single) men;

einna verst, by far the worst;

einna sízt, by far the least, least of all;

engi er einna hvatastr, no man is superior to all others;

7) alone (Guðrún skyldi ein ráða fyrir fé þeirra);

láta konu eina, to desert or divorce one’s wife;

with gen., hann varð einn sinna manna, he was separated from his men;

if put after the noun ‘einn’ generally denotes only, but;

segja þetta prett einn, to call this a mere trick;

vín eitt, wine only;

var þat (handklæði) raufar einar, all in holes, mere tatters;

fáir einir, only a few;

einn sér or sér einn, quite by oneself, alone (hann var einn sér);

einn saman, einn samt, quite alone;

kona eigi ein saman, not alone, with child;

at eins, only, but;

eigi at eins, not only;

því at eins, only in that case;

údauðr at eins, merely not dead, all but dead, barely alive;

at einu = at eins.

* * *

adj., pl. einir, acc. sing. einn, but also einan, esp. in the sense al-einan etc.; [Gr. εἱς, εν; Lat. ūnus, and early Lat. oinos; Ulf. ains; A. S. ân; Engl. one, in E. Engl. proncd. like stone, bone; Scot. ane; Swed. en; Dan. een]:—one.

A. Cardinal number, one; einn, tveir, þrír …, opp. to báðir, fleiri, etc.; einum eðr fleirum, Grág. i. 108; eina sök eðr fleiri, 78; unnu báðir eins verk, Fas. i. 515; einum ok einum, one by one, ii. 252; tveir menn veðmæltu um einn grip, Grág. i. 412.

2. in old poems it is used as an ordinal number; Urð hétu eina, aðra Verðandi, Vsp. 20; segðu þat it eina …, opp. to þat it annat, Vþm. 20; hjálp heitir eitt, help ranks first, Hm. 147, Vkv. 2; but this use is quite obsolete.

3. with the notion of sameness, one and the same (unus et idem;) í einu húsi, in the same house, Grág. ii. 42; ein ero lög um, hvárt sem ero naut eðr sauðir, i. 422; allt á eina leið, all one way, Fms. ii. 315; til einnar gistingar báðir, vii. 274; í einu brjósti, Alm. 36; allr einn, the very same, Nj. 213.

II. indefinite, a, an, a certain one; einn vetr, a winter, Fms. i. 57; einn dag, x. 11, Fas. i. 514; eitt kveld, Ld. 38; einn hinn versti maðr, Fær. 91; Breiðlingr einn, a man from Broaddale, Sturl. ii. 249; einn vinr Þóris, a certain friend of Thorir, Fms. vi. 277: einn as the indefinite article is hardly found in old writers; and though it is freq. in the Bible, sermons, hymns, etc., since the Reformation, it was no doubt borrowed from the German, and has never been naturalised.

β. about, before numbers; ein tvau hundruð vaðmála, about two hundred pieces, Sks. 30; einar fimm þúsudir, about three thousand, Al. 111,—obsolete, in mod. usage hérum-bil or the like.

III. alone, Gr. μόνος, Lat. solus, used both in sing. and plur.; Guðrún skyldi ein ráða, Ld. 132; Hallr tók einn upp fang, 38; láta einan, to let alone; láttu mig Drottinn einan ekki, Pass. 34. 11; as a law term, to let one’s wife alone, þá lét hann eina Guðrúnu, Fms. x. 324 (cp. einlát); Gunnarr mundi vera einn heima, Nj. 113; sjá einn hlutr, that one thing only, 112; þau ein tíðendi (plur.), only such news, 242.

β. if put after the noun, einn denotes, only, but, sheer, and is almost adverb.; segja þetta prett einn, a mere trick, Sturl. ii. 249; raufar einar, all in holes, Nj. 176; urðu borðin í blóði einu, the tables were bedabbled with blood all over, 270, Ó. H. 116; öll orðin at hvölum einum, all turned into whales, Fas. i. 372; gabb eitt ok háð, sheer mockery, Sks. 247; orð ein, mere words, Nj. 123; ígangs-klæði ein, Eg. 75; vin eitt, wine only, Gm. 19; heiptyrði ein, Fm. 9; hamingjur einar, Vþm. 49; ofsamenn einir, Ld. 158; þá nótt eina, for that one night, N. G. L. i. 240: also after an adj., lítið eina, only a little, Stj. 177; þat eina, er hann ætti sjálfr, Eg. 47, Fms. v. 303; nema góðs eina, naught but good, Eg. 63; fátt eitt, few only, but few; vilt eitt, but what is agreeable, Hm. 125; mikit eitt skala manni gefa, a proverb, ‘small gifts shew great love,’ 51; sá einn, er …, he only, who …, 17; satt eitt, sooth only, Fm. 9; the sense differs according as the adj. is placed before or after the noun, einn Guð, the one God; but, Guð einn, God only, none but God.

IV. plur. in a distributive sense, single; ein gjöld, a single weregild, opp. to tvenn, þrenn, fern, double, triple, quadruple, Grág. ii. 232; thus Icel. say, einir sokkar, skór, vetlingar, a pair of socks, shoes, gloves; einar brækr, a pair of breeches; also with nouns which have only plur., e. g. ein, tvenn, þrenn Jól, one, two, three Christmasses ( Yules); einar (tvennar) dyrr, a single … door; eina Páska, one Easter.

V. gen. pl. einna is used in an intensive sense; einna manna bezt, best of all single men, Fms. ix. 258; í mesta lagi einna manna, foremost of all single men, Bjarn. 65; fátt er svá einna hluta, at örvænt sé at hitti annat slíkt, Ó. H. 75.

β. ellipt., manna, hluta, or the like being omitted, einna becomes almost an adverbial phrase, by far, exceedingly; at engi viti einna miklogi görr (= einna manna), that no one ( no single man) shall know it much better, Grág. i. 2; einna verst, by far the worst, Orkn. 162, Nj. 38; einna sizt, by far the least, least of all, Fms. i. 37; einna mest verðr, Ld. 8; er einna var ríkastr, who was the mightiest of all, Fms. i. 297; engan rétt einna meir kunnan at göra (= einna rétta meir), Sks. 22; engi er einna hvatastr (= e. manna), there is none so mighty but be may find his match, Hm. 63: in mod. usage einna, joined with a superlative, is used adverbially, e. beztr, e. fljótastr, the best, the fleetest, but in a somewhat depreciatory sense.

VI. used adverb.:

1. gen. sing. eins,

α. eins ok, as, as if; eins ok væri hann með öllu óttalauss, Hkr. iii. 275; allt eins ok ( just as) rakkar metja með tungu, Stj. 392.

β. likewise, in the same way; mikill þorri var þat er þær sögðu eins báðar, Landn. (Hb.) 320; this use of eins is very rare in old writers, but freq. in mod. use; in the spoken language at least ‘eins’ (= as) has almost replaced the old ‘sem.’

γ. only; er ek hefi áðr spurn til eins, Fms. iv. 139 (rare).

δ. at eins, only, but, Grág. i. 235; vel at eins, ironically, well enough, Ld. 248; eigi at eins, not only, Fms. i. 266; með sínum at eins kostnaði, vii. 184; því at eins, only in that case, Nj. 228; þar at eins, Ísl. ii. 400; allt eins, not the less for that, 216: in mod. use, just as (vide allr A. V. 5).

2. dat. at einu = at eins; údauðr at einu, Ld. 242; því at einu = því at eins, Fms. iv. 195; því at einu er rétt …, Grág. i. 164; svá at einu, id., Nj. 103; sá evkr syndir sínar at einu, he but adds to his sins, Hom. 157; allt at einu, all the same, Ísl. ii. 216, v. l.: af því einu, only because, Mork. 140.

B. Joined to another pronominal adj. or adv.:

I. einn hverr, adj. pron., in old writers usually in two words and with a double declension (see below), but now and then (and in mod. usage always) in a single word, einn being indecl.; einhverja (acc. f.), Hbl. 30; einhverjum (dat. sing.), Hm. 122, Fms. x. 71; einhverjo héraði, Al. 98, Nj. 2; einhverra (gen.), Fms. iv. 75; einhverir (nom. pl.), viii. 202; einhver, einhverir, etc.: the form eins-hverr is peculiar, keeping the gen. indecl. through all the cases, nom. einshverr, N. G. L. i. 6; acc. einshverja, Stj. 156, 655 xxxii. 18, Gþl. 135; dat. einshverjum, Stj. 22, 442, 448; this form seems to be chiefly Norse, is very rare in old writers, and now quite obsolete; neut. sing. eitthvert, Vm. 73, or eitthvat, Stj. 442, the mod. usage makes a distinction, and uses eitthvert only as adj., eitthvað as subst.:

1. each one, each single one; maðr er einn hverr, Edda 108; þær eru svá margar, at ein hver má vel endask, Eg. 414; ór þeirra fjórðungi sem ór einum hverjum öðrum, Íb. ch. 5; skal einn hverr ( each) þeirra nefna sér vátta, Grág. i. 74; jafnmikinn arf sem einn hverr ( each) sona hans, Sturl. ii. 77; fátt er svá herra einhverra hluta, of any single thing, Fms. iv. 175.

β. joined to a superl. it strengthens the sense; ágætastr maðr einn hverr, one of the very first men, Nj. 282; vinsælastr höfðingi einhverr, highly popular, Fms. vii. 4; einhver drengilegust vörn, ix. 515.

2. in an indefinite sense, some, somebody, a certain one; eitthvert ríki, Sks. 350; eina hverja nótt, some night, 686 B. 4; eitthvert sinn, once, sometime, Sturl. i. 77, Nj. 79; einhverju sinni, id., 2; einhvern dag, some day, Fms. v. 177, Ísl. ii. 212; eina hverja þessa tíð, about this time, N. G. L. i. 355; til einnar hverrar stefnu, to some meeting, Fb. i. 354; eins-hverja hluti, Stj. 156; með eins-hverjum sveini, 442; at ekki sé minna vert, at hlýða prests-messu nývígðs hinni fyrstu, heldr en biskups-messu einhverri, Bs. i. 131.

β. used as subst.; einn hverr várr búandanna, Fms. i. 34; einn hvern manna hans, Eg. 258; einhverr í hverjum dal, Ld. 258, Nj. 192.

γ. einhver-staðar (eins-hver-staðar, Fms. vii. 84), adv. somewhere, Grett. 130, Fms. iv. 57, Sd. 181.

II. einn-saman, adj. ‘one together’ (vide einsamall), i. e. quite alone; maðrinn lifir ekki af einu-saman brauði, Matth. iv. 4; með einni-saman sinni sýn, með einni-saman sinni þefan, Stj. 93; ef útlegðir fara einar-saman, if it be solely a matter of outlay ( fine), Grág. i. 103; ef þat færi eitt-saman, ii. 10: of a woman, vera eigi ein-saman, to be not alone, to be with a child, Fms. iii. 109.

III. with other words; einir … ýmissir, ‘one and sundry;’ various, mixed, Stj. 88, 204; eina hluti ok ýmissa, Fb. i. 191.

β. hverr ok einn, ‘each and one,’ every one, 677. 1, H. E. i. 393, Rb. 492; fyrir hvern mun ok einn, Fas. i. 396.

γ. einn ok sér-hverr, one and all.

δ. einn sér, apart, for oneself, alone; Múspells-synir hafa einir sér fylking, Edda 41; einn sér, sole, Fms. ii. 308; sér einir, Sturl. ii. 53: metaph. singular, peculiar, ein var hón sér í lýðsku, Fs. 30.

ε. sér-hverr, adj. every one, q. v.: eins-konar, adv. of one kind, Skálda 165; mod. indef. of a certain kind, a kind of: eins-kostar, adv. particularly, Ísl. ii. 322, Mork. 81.

ζ. né einn, not one, none; in old writers usually so, but now and then contracted neinn (q. v.), and in mod. usage always so; né eina sekð, Grág. i. 136; né eitt úhreint, Stj. 409; né einu sinni, not once, Fms. xi. 13; né eins, not a single thing, 112; né eina herferð, vii. 28.

η. fáir einir, only a few, in mod. usage in one word, nom. fáeinir, dat. fáeinum, gen. fáeinna: ein-stakr, single, q. v.: al-einn, alone, q. v.: ein-mana, q. v. (cp. Gr. μόνος): einum-megin, adv. on one side, Nj. 248 (vide vegr).

(-s, -ar), m.

1) kettle, cauldron;

2) hot spring (hverrinn var bæði heitr ok djúpr); holtriða h., ‘rock-cauldron’, cave.

1) interrog., used both substantively and adjectively, who, which, what? hverjar ero þær meyjar? who are these maids? h. á hestinn? who owns the horse? h. er þessi maðr? who is this man? hvern enda? what end?

2) indef. each, every one, as subst., with gen.; manna h., every man; fróðra h., every wise man; h. várr, each of us; as a., h. gumi, every man; hverjan or hvern dag, every day; as adv., í hverju, moment (veðrit óx í hverju);

3) any (fyrir útan hverja hjálp);

4) with the relat. part. ‘er’ or ‘sem’, whosoever, whichever (þá skulu þeir þegar drepa hann h. sem hann er);

5) with another pron. or adj; h. at öðrum, one after another (hverja nótt eptir aðra); at öðru hverju, every now and then, hverir tveir, every two and two; þriðja hvert ár, every three years (= á hverjum þremr árum); hverr … sinn, every one … his (hverr maðr í sínu rúmi);

6) relat. (rare), who, which.

* * *

m., pl. hverar:

I. a cauldron, boiler; hver kringlóttan af eiri, Stj. 564; heyrði til höddu er Þorr bar hverinn, Skálda 168, Hym. 1, 3, 5, 9, 13, 27, 33, 34, 36, 39 (of a boiler); hefja af hvera, Gm. 42, = mod. taka ofan pottinn; in Gkv. 3, 6, 9, 10, ketill and hver are synonymous: hver-gætir, m. a cauldron-keeper, cook, Am. 58: hvera-lundr, m. a cauldron groove, Vsp. 39: Hver-gelmir, m. local name of the northern Tartarus, the abyss, Edda.

II. metaph. in volcanic Icel. this word was taken to express the hot springs, and it is so used to the present day (in pl. often hverir), Sd. 191, Grett. 141 (hverar), Bs. i. 322, Ann. 1294, and freq. in local names. In the west the largest hverar are those in Reykjahólar, Eggert Itin. 382; in the north the Reykja-hver; Hvera-vellir in the wilderness Kjöl, 637; Reykjadals-hverar, among which the largest is the Uxa-hver, and Baðstofu-hver, 640, 641. In the east there are only a few, see Itin. 798; whereas the south is very rich in such springs, especially the neighbourhood of Haukadal (Geysir, Strokkr), see Ann. 1294; Grafar-hver, 890; Reykjaness-hverar, 895, (whence Hver-hólmr, the name of a holm); the springs in Krísuvík, 897; the hverar in Reykja-holt and Reykja-dalr: they are found even in glaciers, as in Torfa-jökull, 766.

COMPDS: hverafuglar, hverahella, hverahrúðr, hveraleir, hveraslý, hverasteinar, hveravatn, hvera-lundr in Vsp. an Icel. origin of this poem is suggested by Prof. Bergmann in his Poëmes Islandaises, Paris 1838, p. 183, as the verse seems to refer to volcanic agencies.

pron. interrog. and indef.; at the present day proncd. hvur, with u throughout, and in mod. printed books usually spelt hvör, a form no doubt derived from the dual hvárr (hvorr), used in a plur. sense: for its declension, see Gramm. p. xxi; an acc. hverjan, Hým. 39; hverjan morgin, Vsp. 22, Fb. ii. 71 (in a verse); hverjan dag, Vþm. 11, 18, 23, 41, Gm. 8, 14, 20, 29; hverjan veg, Vþm. 18; whence the contracted form hvern. [The Gothic has a threefold interrog. pron., a sing. hwas, hwo, hwa; a dual, hwaþar; and a plur. hwarjis, hwarja, hwarjata. To the first of these pronouns answers the old Icel. form hvar, A. S. hwa, Scot. who, Engl. who, Swed. ho, Dan. hvo, cp. Lat. quis; but this pronoun is defective, and remains only in the neut. hvat, q. v., Ulf. hwa, A. S. hwat, Engl. what, Germ. was, Dan.-Swed. hvad, Lat. quid: the dat. masc. hveim is obsolete, Goth. hvamme, Engl. whom, Dan. hvem: the dat. hví (see hvat II, III): a nom. masc. hvar (hva-r) seems to be used a few times in old MSS. (e. g. Kb. of the Grágás), but it is uncertain, as the word is usually abbreviated h^er or h^ur: a gen. sing. hves (Goth. hwes, North. E. whese) occurs, hves lengra, how much farther? Hom. (St.) 50; til hves, to what? 65: possibly the απ. λεγ. hós, Ls. 33, is a remnant of the old gen. To the Goth. dual answers the Icel. hvárr (hvaðarr), q. v. To the Goth. plur. answers the Icel. hverr, with characteristic j, which is used in sing. and plur. alike. In the neut. sing. the two forms, hvat and hvert, are distinguished thus, that hvat (hvað) is interrog., hvert indef., e. g. hvað barn, what bairn? but hvert barn, every bairn.]

A. Interrogative, = Lat. quis, quae, quid? who, what, which? as substantive and adjective, direct and indirect; hvers fregnit mik? Vsp. 22; hverjar ro þær meyjar? Vþm. 48; hverir æsir? 30, Fsm. 8, 34; hverr er sá enn eini? Fas. ii. 529; hverir hafa tekið ofan skjöldu vára? Nj. 68; hverju skal launa kvæðit? Ísl. ii. 230; hverr er sá maðr? Fms. ii. 269; telja til hvers hann hafði neytt eði hvers úneytt, Grág. i. 155; spyrja hverja þeir vilja kveðja, ii. 24; kveða á þingmörk hver eru, i. 100; (segja) hverjar guðsifjar með þeim eru, 30; hugsa til hvers þú munt færr verða, Fms. i. 83; vita hverr þú ert, ii. 269; vita hvert biðja skal, Edda; þeir þóttusk sjá til hvers aetlað var, Fms. ix. 461; eigi veit ek til hvers ek má ætla, Bs. i. 541; hón segir honum hvers efni í eru, how matters stood, 539; þeir vissu hverju hann ætlaði fram at fara, Fms. i. 291; hann segir hverrar ættar Ólafr var, 81; sögðu með hverju (erendi) þeir höfðu farit, Eg. 281.

2. with the notion of Lat. qualis; en hvat kemr þér í hug, hverr ( qualis) ek muna vera þeim Írum, ef? …, Fas. ii. 529; þeim þótti úsýnt hverr friðr gefinn væri, Fms. v. 24; sá einn veit, hverju geði styrir gumna hverr, Hm. 17.

B. Indefinite pronoun, = Lat. quisque, every one, each, used both as substantive and as adjective:

1. as subst.; with gen., þat sæti ætlaði sér hverr sona hans, Fms. i. 7; manna, seggja, lýða, gumna hverr, every one of the men, every man, Hm. 14, 17, 53–55, Sól. 49; fróðra hverr, every wise man, Hm. 7; ráðsnotra hverr, 63: absol., as in the sayings, hverr er sjálfum sér næstr; bærr er hverr at ráða sínu; djarfr er hverrum deildan verð; fróðr er hverr fregnvíss; hverr er sinnar hamingju smiðr; dauðr verðr hverr, Hallfred; hail er heima hverr, Hm.; kveðr hverr sinnar þurftar: lét harm þar tala um hvern þat er vildi, Eb. and passim: with a possess, pron., ef sér ferr hverr várr, each of us, Glúm. 329.

2. as adj., á hverju þingi, Hkr. ii. 300; hverjan dag, every day, Vsp., Vþm., Gm.; í hverri tíð, at any time, Hom. 112; hver undr, Fs. 115; hverjum manni, Nj. 6; meiri ok sterkari hverjum manni, Hkr. i. 148; hver spurning liítr til svara, Sks. 307; hverr gumi, Hm. 13, passim.

3. as adv., í hverju, evermore; veðrit óx í hverju, Fms. vi. 379; þykir harðna sambúðin í hverju, grew ever worse and worse, xi. 441; veðrit óx í hverri, Skáld. H. 4. 14.

II. any; fyrir utan hverja hjálp, Hom. 159: esp. if following after a compar., es meiri fögnuðr boðinn á þessi tíð en á hverri annarri, Hom. (St.); hefir þetta með meirum fádæmum gengit heldr en hvert annarra, Band. 33 new Ed.

III. adding the relat. particle er or sem, whosoever, whichsoever, whatsoever; hvers sem við þarf, Fms. i. 306; þá á þá sök hverr er vill, Grág. i. 10; hverr er svá er spakr, Hom. 2; hverju sinni er, whensoever, Str. 27 and passim.

IV. with another pron. or adj.; hverr at öðrum, one after another, Eg. 91, Fs. 158; hvert at öðru, Fas. ii. 556; hvert sumar frá öðru, Grág. i. 92; hverja nótt eptir aðra, Þiðr. 53, 150; at öðru hverju, now and then, adverbially; hverir tveir, every two and two, by twos, Fms. iv. 299; þriðja hvert ár, every three years, Fas. ii. 64; á hverjum þremr árum, id., Stj. 573; dag inn sjaunda hvern, K. ÞK.; þriðja hvert sumar, Landn. 299; annan hvern dag, níundu hverja nótt, Skm. 21, Nj. 190.

2. hverr … sinn, every … his; hverr maðr í sínu rúmi, Nj. 51; hverr sér, each separately; sér hverr, each in particular, every one; at serhverju hofi, at every single temple, Landn. 336 (App.); þó at ek greina eigi ser hvat, though I do not tell each thing in detail, Bs. i. 64; sérhverja atburði, 134; sérhverjum hlut, Fms. v. 333; sérhverjum þeirra, Nj. 256, Landn. 35, Sturl. ii. 175; sérhvern fingr, Fas. iii. 345; sérhvern mann, Fms. i. 149; allir ok sérhverir, all and several, i. e. everyone, Grág. ii. 36, 140, Eluc. 43, H. E. i. 468; einn ok sérhverr, one and all, every one, Skálda 161; hverr sem einn, each as one, all like one man, 165, Al. 91, 93, Barl. 40, Stj. 4; hvereinn, every one.

C. Relative, = Lat. qui, quae, quod, Engl. who, which, only in later writers of the end of the 13th and the 14th centuries, and since freq. in N. T., Vídal., Hymns; at first it was seldom used but with the particles er, at, as in Engl. who that …, which that …; þat herbergi, í hverju er …, in which that …, Stj.; takandi vátta, hverir at sóru fullan bókareið, Dipl. ii. 2; með fullkomnum ávexti, hverr at þekkr mun verða, Fms. v. 159 and passim: singly, tvær jarðir, hverjar svá heita, Dipl. v. 27; Guðs orð, hver frjófgask munu, Fms. v. 159; Gerhardus, hverr með fögrum píslar-sigri fór brott, Mar.; með hverjum hann hugar-prýði vann, Fb. iii. 567.

(-ar, pl. -ir, acc. -i or -u), m.

1) choice, alternative (hann sá engan sinn kost annan);

mun ek engan kost á gøra, I will give no choice in the matter;

2) choice, terms (hvern kost vili þér nú gøra Ingjaldi);

hugsat hefi ek kostinn, I have thought over the terms;

3) choice, chance, opportunity;

kostr er e-s, there is a chance (þat er hverjum manni boðit at leita sér lífs, meðan kostr er);

eiga e-s kost, to have a choice of (eiga slíkra manna kost);

eiga alls kosti við e-n, to have one altogether in one’s power;

4) match (Sigríðr hét dóttir hans ok þótti bezir kostr á Hálogalandi);

hann spyrr, hverr eigi að ráða fyrir kosti hennar, who was to give her away;

5) state, condition;

sjá fyrir sínum kosti, to take care of oneself;

síðan lét Símon varðveita kost hennar, look after her affairs;

6) cost, expense = kostnaðr( þat skip höfðu bœjarmenn látit gøra af sínum kosti);

7) means, victuals, provisions (bauð hann Oddi alla kosti með sér);

8) food (þat var siðr at fœra konum þeim kost, er á sæng hvíldu);

9) board (þá bauð Ketill fé fyrir kost hennar);

10) stores, goods (tvau skip hlaðin vænum kosti);

11) good quality, good things;

segja kost ok löst á e-u, to tell both the good and the bad of a thing;

fær þú fátt af mér fríðra kosta, thou shalt get little good from me;

12) virtue, opp. to löstr;

13) adverb. usages:

þat er til kostar, ef, it is well done, if;

at þeim kosti, on that condition;

at öðrum kosti, else, otherwise;

at síðasta, efsta kosti, in the last instance, last emergency;

alls kostar, quite, in every respect;

eigi eins kostar, not very, not peculiarly;

annars kostar, as for the rest;

nökkurs kostar, in any wise;

þess kostar, in this case, thus.

* * *

m., gen. kostar, pl. kostir, old acc. pl. kostu, which is used in old poets as Sighvat (Ó. H. 39), Arnór (Edda 50); but the usual form in the MSS. as well as in mod. usage is kosti; [Ulf. kustus = δοκιμή, 2 Cor. ii. 9, xiii. 3; Germ. and Dan. kost = fare, food]:—a choice, the fundamental notion being trial;

I. condition, chance, but mostly with the notion of a hard choice; eru nú tveir kostir til, sá annarr, at …, hinn annarr, at …, Nj. 199; sá er hinn þriði kostr, Grág. ii. 83; munu þér hinn sama kost fyrir höndum eiga sem vær áttum, at verja fé yðvart ok frelsi … en at öðrum kosti, Eg. 8; hann sá engan sinn kost annan, en hann lét fallask þvers undan laginu, Nj. 246, Eg. 24; sám vér þann helzt várn kost at firrask fund hans, 70; nú má Flosi sjá sinn kost, hvárt hann vill sættask til þess at sumir sé utan sætta, Nj. 250; það er hverjum manni boðit, at leita sér lífs meðan kostr er, 202; einbeygðr kostr, the only choice left, Orkn. 58.

2. choice, terms; hvern kost vili þér nú göra Ingjaldi? Nj. 3; ek göri þér skjótan kost, Dropl. 6; göra e-m tvá kosti, Ld. 212, Fs. 57; tók Kali þenna kost, Orkn. 214.

3. a chance, opportunity, possibility; göra kost á e-u, Nj. 155, 271; mun ek öngan kost á göra, I will give no choice in the matter, i. e. will not do it, 149; kost muntú láta at etja, 90:—kostr er á, or gen. kostr e-s, a thing is possible, there is a chance, 254, 263; ef þess er k., Grág. ii. 56; Háreks var ekki við k., there was no question as to H., Ísl. ii. 315; þá er mín er eigi við kostr, when I am gone, Stj. 363:—eiga e-s kosti, to have a chance of, be able, allowed, Grág. i. 63, 468, Ld. 84, 160, 184, Nj. 57, 132, Eg. 16, 60, 531, Sks. 20 B.

4. a match, of an unmarried woman; Sigríðr hét dóttir hans ok þótti beztr kostr á Hálogalandi, Eg. 25; hann átti dóttur eina er Unnr hét, hón var væn kona ok kurteis ok vel at sér, ok þótti sá beztr k. á Rangárvöllum, Nj. (begin.); Hallr kvað góðan kost í henni, H. said she was a good match, 180, Fs. 88, Stj. 187; engi kostr þótti þá þvílíkr sem Helga hin Fagra í öllum Borgarfirði, Ísl. ii. 206: giving a woman away, hann spyrr hverr ráða eigi fyrir kosti hennar, who was to give her away, Band. 9 new Ed.; mey til kosta, a maid to be married, Hm. 81, (MS. kossa), cp. liggja heima sem mær til kosta, Fas. iii. 409, (ráða-kostr, a match); kvennkostr (q. v.), góðr kvennkostr.

5. choice, state, condition; þat mun mína kosti hér fram draga, at þú átt ekki vald á mér, Orkn. 120; kostum drepr kvenna karla ofríki, i. e. the tyranny of man crushes a woman’s right, Am. 69; drap þá brátt kosti, then the state grew worse, id.; sjá fyrir sínum kosti, to take care of oneself, Fms. x. 236; eigi mun honum þykkja batnað hafa várr kostr, Eg. 287; eigi treystusk menn at raska kosti þeirra, people dared not meddle with them, disturb them, Ld. 146; bændr vildu verja kost sinn, defend themselves, Fms. ix. 306; síðan lét Simon varðveita kost hennar, guard her affairs, vii. 233; þá heldr hann kosti sínum, then he holds his place, loses not his right, Grág. ii. 209; ú-kostir, afar-kostir, a hard, evil choice; ör-kostr, lack of choice, poverty.

II. cost, expence; allan þann kost er hann hefir fyrir haft, Jb. 321; sá er vitna þarf skal standa þeim kost allan, 358; hver maðr er sik ok sín hjú heldr á sínum kosti, K. Á. 78; þat skip höfðu bæjar-menn látið göra af sínum kosti, Fms. ix. 270; hann hélt sik ríkmannlega at klæðum ok öllum kosti ( fare), ii. 278; hann lét alla sína félaga á sinn kost þann vetr, Gullþ. 9; hví hann var svá djarfr at taka slíka menn upp á kost hans, Landn. 149, v. l.; hann gaf sér mikinn kost til ( he took great pains), at koma þeim öllum í vingun við Guð, Hom. 108; þóat hann hefði mörgu sinni mikinn kost ( pains) til gefit, Al. 116; hann lézk þar vildu sína kosti til leggja ( do his best), at þeir Hákon deildi enga úhæfu, Fms. i. 22.

III. means; er (þeir) synja ölmusu, er kosti höfðu til, Hom. 64; hafa meira kost, to be the strongest, Fb. ii. 361; eiga alls kosti við e-n, to have it all in one’s power, i. e. to be the strongest; Jökull gaf honum líf ok átti áðr alls kosti við hann, Fs. 10; eiga alla kosti, Fms. iv. 296, Stj. 481; Bessus er slíks átti kosti við hann er hann vildi gört hafa, Al. 101; eiga nokkurs góðs kosti, 96; hafa lítils kosti, to have small chance, be little worth, Mar.: means, provisions, meðan mér endask föng til, þótt ek véla um mína kosti, though I am left to my own supplies, Eg. 66; bauð hann Oddi alla kosti með sér, Fas. ii. 540; ef vér hittumk síðar svá at þeir hafi meiri kosli ( forces), Fms. v. 87; bændr efldu þá kost hans um búit, Sturl. iii. 196 C: stores, tvau skip hlaðin vænum kosti, Fms. xi. 436; hér sé ek beggja kost, I see here plenty of either, Sighvat; mungát né aðra kosti ( fare), setjask í kosti e-s, Fms. viii. 58; bændr uggðu at sezt mundi á kost þeirra, ok kurruðu ílla, Bs. i. 549: victuals, provisions, Germ. kost, selja silfr fyrir kost, Fas. i. 450; hveiti ok annarr kostr, Stj. 112; Kirkja á þetta í kosti, tvær vættir skreiðar, vætt smjörs, vætt kjöts, Pm. 34; tvau hundruð í haustlagi, tíu aura í kosti, Vm. 42: board, bóndi skal halda honum kost, Jb. 374; þá bauð Ketill fé fyrir kost hennar, Dropl. 4; til kostar ok klæða, fare and clothing, B. K. 108; at konungs kosti, at the king’s table, Bs. i. 782; far-k. (q. v.), a ship, vehicle; liðs-k., forces, troops.

IV. cost, quality; af léttum kosti, Fms. x. 173; þat sax var afburðar-járn kosti, of fine steel, id.

2. good things; friði fylgja allir kostir ok öll fríðindi, Clem. 29; kyn ok kostr ( quality), MS. 4. 9; fátt fríðra kosta, Hdl. 45: þeir kostir skulu ok fylgja, at þik skal aldri kala í skyrtunni, Fas. ii. 529, 531; þá ferr hann ór skyrtu sinni, ok hélt hón öllum kostum sínum, 539: fatness, Lat. ubertas glebae, jarðarinnar kost ok feitleik, Stj. 167; þar vóru allgóðir lands-kostir, Hkr. i. 55; er mér sagt gott frá landa-kostum, at þar gangi fé sjálfala á vetrum en fiskr í hverju vatni, Fs. 20, 25, Landn. 225, v. l.; af kostum skal þessu landi nafn gefa ok kalla Markland, Fb. i. 539.

3. virtue; þeir stígask yfir af hermönnum Krists fyrir helga kosti, Hom. 27; Kristni þróask at mannfjölda ok kostum, MS. 677. 8; eigi er þat rúnanna kostr, … heldr er þat þinn kostr, Skálda 162, freq. in mod. usage.

4. a good quality, virtue; segja kost ok löst, to tell fairly the good and bad of a thing; skalt þú segja kost ok löst á konunni, Nj. 23; hann sagði kost ok löst af landinu, Landn. 30; löstu ok kostu bera ljóða synir blandna brjóstum í, Hm. 134; ú-kostr, a fault, flaw; mann-kostir, virtues.

5. spec. of a horse, plur. a fine pace; hestr óð kafs af kostum, Sighvat.

V. spec. and adverb. usages; til kostar, well! all right! well done! er þat til kostar, ef eigi flýjum vér fyrir mönnunum, Fms. xi. 139; þat er til kostar, ef …, well done, if …, Hým. 33; er þat ok til kostar ( it is a comfort) at Höskuldi muni þá tveir hlutir ílla líka, Ld. 70: because, allra mest af þeim kosti, at …, Hom. 33: sagði Ósvífr at þeir mundi á kostum ( indeed) finna, at þau Guðrún vóru eigi jafnmenni, Ld. 122; þeim kosti, in that case, Grág. i. 40; engum kosti, by no means, MS. 4. 21; at þeim kosti, on that condition, Grág. ii. 239; at öðrum kosti, else, otherwise, Eg. 8, 749; at þriðja kosti, thirdly, 14, Grág. i. 395; at síðasta, efsta kosti, in the last instance, last emergency, Nj. 221; at fæsta kosti, at least, N. G. L. i. 61; at versta kosti, in the worst case, 101; at minnsta kosti, at least: gen., alls kostar, quite, in every respect, Sks. 674 B, passim; eigi eins kostar, not very, not peculiarly, Ísl. ii. 322; annars kostar, as for the rest, 108 B; nokkurs kostar, in any wise, Fms. xi. 79, Fb. i. 74; sums kostar, in some respect, Fas. ii. 547, v. 69, Hom. 89; þess kostar, in this case, thus, Fms. xi. 79, Rb. 36, Hom. (St.): acc., þá kostu, as adv., in such a manner, N. G. L. i. 327; fyrir hvern kost, by every means. ☞ Kostr, in sense I, is in old writers often omitted, and left to be supplied by the adjective or pronoun, e. g. þann (viz. kost) munu vér af taka, Ld. 188; at hann mundi verða þann upp at taka, Eg. 157, Nj. 222; er þá ok sá einn (viz. kostr) til, 227, Fms. vii. 265; er oss nú engi annarr til, Nj. 143, Eg. 405; er yðr engi annarr á görr en snúa aptr, Nj. 207; Hákon jarl er alltrauðr undir trúna at ganga, ok þykkir vera harðr (viz. kostr) á annat borð, Fms. xi. 39.

COMPDS: kostarhald, kostarlauss, kostaboð, kostamikill, kostamunr, kostavandr, kostavanr.

(-ar; pl. -ir, acc. -u), m.

1) verdict (of neighbours); bera kvið um e-t, to give a verdict in a case; bera kvið á e-n, í móti e-m (af e-m), to give a verdict against (for, in favour of) one;

2) inquest, jury; kveðja e-n kviðar, to call (a neighbour) on an inquest; ryðja kviðinn, bjóða til ruðningar um kviðinn, to challenge the jury;

3) saying, word; kviðr norna, the decree of the Fates (kveld lifir maðr ekki eptir kvið norna).

(-ar; pl. -ir, acc. -u), m.

1) belly, abdomen;

2) womb.

* * *

m., gen. kviðar, pl. kviðir, acc. pl. kviðu. [Ulf. qiss = -φημία, -λογία, as in ana-qiss = βλασφημία; þiuþi-qiss and waila-qiss = εὐλογία; missa-qiss = σχίσμα, etc.]:—prop. a saw, saying, speech, word, and hence in law a verdict given by neighbours; for the Engl. ‘verdict’ is indeed a kind of rendering of the Norse term; kviðr Norna, the word of the Norns, weird, fate, death, kveld lifir maðr ekki eptir kvið Norna, Hðm. 31; orðs-kviðr, a saw, proverb; mis-kviðr, ‘saying-amiss,’ false pleading. The old law makes a distinction between vætti ( a witness) and kviðr ( a verdict),—þar er bæði fylgir einni sök vætti ok kviðr, þá skal vætti fara fyrr fram en kviðr, Grág. i. 47: before delivering his opinion each neighbour had to take an oath,—þat er mælt, áðr kviðr sé borinn, at þeir skulu eiða vinna allir áðr at dómi, 53. The old records mention various kinds of neighbours and verdicts:

1. in Norse law,

α. the heimis-kviðr (heims-kviðr, heimilis-k.) or a ‘home-verdict,’ a verdict of neighbours, bearing some resemblance to the oath of compurgators; ten, or in lesser cases four or six, neighbours were to accompany the accused to the court, two of whom had to swear on the book, and the rest followed,—en þat er heims kviðr er tíu menn fylgja til móts, en sverja tveir menn á bók, en átta sanna þat, N. G. L. i. 311, cp. ii. 505; hafa með sér heimiliskviðar-vátta til þings, K. Á. 214; hann hafi heiman heimiliskviðar-vitni, 152; nema heimiliskviðar-vitni fylgi, Gþl. 193: þá skal með þessu heimiliskviðar-vitni sækja, N. G. L. 4. 140 (heimskviðar-vitni, 337); þá skal með þessu heimiliskviðjar-vitni sækja, at einn skal bera en tveir sanna um þriggja aura mál, en um sex aura mál skal einn sanna en fjórir sverja, en þeir skulu vera fylkis-menn, N. G. L. i. 140, 316; en ef eigi kemr saga hins sára fram á fyrsta þingi né heimiliskviðar-vitni, þá …, 160: similar were the ‘sandemænd’ ( soothmen) of the early Danish law; to this the old saw refers, hættr er heimiskviðr, nema sér góðan geti, perilous is the home-verdict, unless one gets a good one, Sdm. 25.

β. in Icel., unless the bjargkviðr (q. v.) be identical to heimis-kviðr, this sort of verdict is seldom mentioned; eigi skal heimis-kvið annan at henda, Grág. i. 361.

2. in Icel. law the tólftar-kviðr ( verdict of twelve), also called goða-kviðr ( priest verdict), Grág. i. 168, viz. a body of twelve men, of whom eleven were to be summoned by the goði of the district, and he, being the twelfth of the number, had to deliver the final verdict. The verdict of twelve was only appointed for certain cases defined in the law, K. Þ. K. 168, v. l.; nú hefir maðr tólptar-kviðar kvatt, ok skal goði nefna þriðjungs-menn sína til kviðar þess með sér, ok er honum rétt hvárz þeir eru bændr eða grið-menn, hann skal ellefu menn nefna aðra en sik, Grág. i. 57, see the whole chapter 17 in Þ. Þ., as also the Grág. passim; ella kveðja til tylptar-kviðar goða þess (þann?) er sóttr er …, en ef sjálfr er sóttr goðinn þeirri sök, þá skal kveðja samþingis-goðann tólptar-kviðar; tólptar-kviðar skal kveðja þann goða er sá er í þingi er sóttr er, Grág. i. 138; er goði er kvaddr tólptar-kviðar um þat er hann á eigi at skilja, þá …, 168, 207; nú koma menn til þings, ok málit í dóm, ok á Glúmr (in his capacity as goði) at bera tólptar-kvið, … Glúmr berr at honum kviðinn ok únýtti málit, Glúm. ch. 18: tólptar-kviðr átti um at skilja, en hvárrgi þeirra Snorra né Arnkels þótti bera mega kviðinn fyrir hleyta sakir við sækjanda ok varnar-aðilja, var þá Helgi Hofgarða-goði kvaddr tylptar-kviðar, … eptir þat bar Helgi at kviðinn, Eb. ch. 16, cp. also the passage in Lv. ch. 4, where a verdict of twelve seems to be meant.

β. but the common popular verdict was the búa-kviðr or neighbour-verdict, given by five, and in some cases by nine, neighbours (see búi), who had to be summoned either at home (kveðja búa heiman) or in certain exceptional instances in the court (á þingi); the instances in the Grág. and the Sagas, esp. the Nj., are almost endless: technical phrase, bera kvið, to give the verdict, Nj. 87, Grág. i. 57, passim; as also, bera af kviðinn, or, bera á kviðinn, to give a verdict for or against, (see bera B. I); ryðja kvið or kviðu, prop. to ‘clear the verdict,’ i. e. to challenge the neighbours, Grág. i. 29; bjóða til ruðningar um kviðinn, Nj. 87, passim.

γ. a special kind, egningar-kviðr, a kind of law quirk, Grág. i. 56: ironical, nú er getið um fyrir Þorkatli at honum þykkja ríkt bornir kviðirnir, Lv. 27. From the analogy of the Icel. customs, it can be inferred with certainty that along with the invasion of the Danes and Norsemen, the judgment by verdict was also transplanted to English ground, for the settlers of England were kith and kin to those of Iceland, carrying with them the same laws and customs; lastly, after the Conquest it became the law of the land. This old Scandinavian institution gradually died out in the mother countries, and came to an end in Icel. A. D. 1271–1281, with the fall of the Commonwealth, and the introduction of a Norse code of laws, whereas it was naturalised in England, which came to be the classical land of trial by jury.

m., gen. kviðar, pl. kviðir, acc. pl. kviðu; [Ulf. qiþus = κοιλία, μήτηρ; A. S. cwið; O. H. G. quiti; Swed. qved; Gr. γαστήρ; cp. Lat. venter]:—the womb; Ulfr reist á honum kviðinn, Nj. 275; minta styrkir kvið, Lækn.: of animals, svall allr kviðrinn á hestinum, Bs. i. 345; so water reaches, upp í kvið; éta hálfan kvið, to eat half one’s fill; fara síganda kviði, to go with a sinking belly, i. e. to limp, lag behind; get ek at þeim fari héðan af síganda kviði, Grett. 151 A; hann tók hendi sinni niðr undir miðjan kviðinn, Edda 33, Fms. iv. 385.

2. esp. the womb, Lat. uterus; konu er barn hefir kviknat í kviði, K. Þ. K. 134, Grág. ii. 69; þat barn er eigi arfgengt, er kvikt er í kviði áðr móðurinni sé frelsi gefit, i. 178; óx brúðar kviðr frá brjósti niðr, Bjarn. (in a verse), Fms. vi. 350–352, as also the N. T.,—þú munt getnað fá í kviði þínum, Luke i. 31; ok barnið spratt upp í hennar kviði, 41, 44; blessaðr er ávöxtr kviðar þíns, 42; áðr en hann var getinn í móður-kviði, ii. 21; allt karlkyns þat er fyrst opnaði sinnar móður kvið, 23; af móður-kviði fæddir, Matth. xix. 12, Gal. i. 15; sæll er sá kviðr er þig bar og þau brjóst er þú milktir, Luke xi. 27.

* * *

(ligg; lá, lágum; leginn), v.

1) to lie (ör liggr þar úti á vegginum);

liggja sjúkr, to lie sick (hann liggr sjúkr heima);

þeir lágu í sárum, they lay ill of their wounds;

2) to lie buried (hér liggr skáld);

3) to lie at anchor (hann lagði til hafnar ok lá þþþþþþar um hríð);

liggja veðrfastr, to lie weather-bound;

4) to lie, be situated, of a place (þorp ok borgir, er lágu við ríki hans);

5) to lie, go, lead, of a road (liggr gata til bœjarins);

6) to be covered with ice, ice-bound (vetrar-ríki var á mikit ok lágu firðir allir);

7) to lie with, have sexual intercourse with, = liggja hjá konu;

8) with preps. and advs.:

liggja á e-m, to lie heavy on, weigh upon, oppress (liggja á mér hugir stórra manna);

liggja á hálsi e-m, to hang on one’s neck, blame one;

liggja á e-m, to be fated to one (þat lá á konungi, at hann skyldi eigi lifa um tíu vetr);

liggja á e-u, to attend, be connected with (á þessum ráðum liggja stórmeinbugir);

to be urgent, of importance, pressing (A. kvað honum eigi á liggja þat at vita);

liggr honum ekki á, it does not matter to him;

liggja á úknyttum, to pursue wicked courses;

liggja eptir, to be left undone (skal ekki eptir liggja þat, sem vér megum þeim veita);

liggja fyrir e-m, to lie in wait for;

liggja fyrir, to be in store for, or open to, one;

þœtti mér þat ráð fyrir liggja, at þú sendir menn, that the best thing would be to send men;

liggja hjá e-rri, to lie with (lá ek hjá dóttur þinni);

liggja í e-u, to stick or sink in (lágu hestarnir á kafi í snjónum);

liggja í, to stick fast in mire or bog (liggr í hestrinn undir þeim);

liggja í hernaði, víkingu, to be engaged in warfare;

liggja niðri, to lie untold (nú skal þat eigi niðri liggja, er honum er þó mest vegsemd í);

liggja saman, to be adjacent (lágu saman skógar þeirra Lopts);

liggja til e-s, to belong to (naut ok sauðir, lá þat til Atleyjar);

bœtr liggja til alls, there is atonement for every case;

to be due or proper (þótti þat til liggja at taka af honum tignina);

liggja til byrjar, to lie by for a fair wind;

liggja til hafs, to lie ready for sea (lá biskup til hafs sex vikur);

liggja um e-n, to lie in wait for;

liggja um e-t, to be bent upon (hann liggr um þat nótt ok dag at veita yðr líflát);

liggja undir e-n or e-m, to be subject to, belong to (þessi lönd liggja undir Danakonung);

hlutr e-s liggr undir, one is worsted;

liggja úti, to lie out, not in a house (sumir lágu úti á fjöllum með bú sín);

liggja við, to lie at stake (líf mitt liggr við);

þá muntu bezt gefast, er mest liggr við, when the need is greatest;

e-m liggr við e-u, one is on the verge of;

mörgum lá við bana, many lay at death’s door;

lá við sjálft, at, ti was just on the point of.

* * *

pres. ligg, pl. liggja; pret. lá, 2nd pers. látt, mod. lást; subj. lægi; imperat. ligg and liggðú; part. leginn: [Ulf. ligan = κεισθαι; A. S. licgan; Chauc. to ligge; North. E. and Scot. to lig; Engl. to lie; Germ. liegen; Dan. ligge]:—to lie; ör liggr þar úti á vegginum, Nj. 115, Fas. i. 284; þeir vógu at honum liggjanda ok úvörum, 332; hann liggr á hauginum, Fb. i. 215; lá hann inni meðan þeir börðusk, Nj. 85; legsk hann niðr í runna nokkura ok liggr þar um stund, 132; Rafn lá í bekk, Sturl. i. 140; sveinar tveir er lengi höfðu úti legit á fjöllum, to lie out in the cold, Fms. ii. 98; sumir lágu úti á fjöllum með bú sín, lay out on the fells with their cattle, Sturl. iii. 75: of robbers, cp. úti-legu-maðr, an ‘outlying-man,’ outlaw; l. úti á fjöllum, Ld. 250: of freebooters, víkingar tveir, ok lágu úti bæði vetr ok sumar, Grett. 83; l. í hernaði, víkingu, to be out on a raid, Fs. 120, Eg. 1, Fms. xi. 44:—to lie, rest, þú skalt liggja í lopti hjá mér í nótt, Nj. 6; lágu þau þar tvau ein í loptinu, 7; þú skalt ríða um nætr en liggja ( but lie abed) um daga, 34; Gunnarr lá mjök langa hríð, 94; þeir lágu úti um nóttina, lay out by night, Fms. ix. 364: the phrase, liggja á gólfi, to lie on the floor, to lie in labour, Fb. ii. 263: of carnal intercourse, to lie with, hefir Guðrún dóttir mín legit hjá þér, Nj. 94; lá ek hjá dóttur þinni, 130: liggja með e-m, id., Grág. i. 128; hón hefir legit sekt í garð konungs, N. G. L. i. 358: with acc., liggja konu, stuprare, Gþl. 203, N. G. L. i. 20; at þú hafir legit dóttur Ísólfs, Lv. 78: of animals (rare), en veðrarnir ok bukkarnir lágu þær, Stj. 178:—to lie sick, hann liggr sjúkr heima at búð …, lá hann sjúkr um allt þingit, Nj. 80; Þórólfr ok Bárðr lágu í sárum, lay sick of their wounds, Eg. 34; Helga tók þá ok þyngd ok lá þó eigi, H. lay sick, but not bedridden, Ísl. ii. 274; ef griðmaðr liggr af verkum sínum, lies sick from his work, Grág. i. 154; ef hann liggr í helsótt, 201:—to lie, be buried, Björn liggr í Farmanns-haugi, Fms. i. 12; hér liggr skald, Fb. i. 215 (in a verse):—to lie at anchor, Bs. i. 713; þar lagði hann til hafnar ok lá þar um hríð, Fms. i. 145; lágu langskip konungs með endilöngum bryggjum, ix. 478; þeir lágu þar nokkura hríð undir nesi einu, Nj. 43; hann lá í Gautelfi austr, 122; þar lá fyrir í höfninni knörr einn mikill, Eg. 79; en er hann kom fyrir Elfina þá lágu þeir þar ok biðu nætr, 80; Haraldr konungr lá liði sínu út fyrir Hreinsléttu, Fms. i. 12; liggja til byrjar, to lie by for a fair wind, 135; liggja til hafs, id., Bs. i. 66, Bjarn. 4, Gísl. 7, Landn. 223: l. veðr-fastr, to lie weather-bound:—lágu hvelpar í hundunum, they were big with whelps, Fms. xi. 10: l. í kafi, to sink deep; þá liggr í hestrinn undir þeim, sank in a quagmire, Fs. 65; Gregorius lá í ísinum, Fms. vii. 273; also, lágu hestarnir á (í) kafi, Eg. 546.

II. to be covered with ice, ice-bound (cp. leggja); vötnin lágu öll, Fbr. 13; til Vigra-fjarðar, ok lá hann allr, Eb. 84 new Ed.; lágu allir firðir, 306.

III. to lie idle, of capital; enda er heimting til fjárins, hversu lengi sem liggr, Grág. i. 209; enda liggr féit hér alldregi, 220; erfðir liggi sem áðr er skilt um, Gþl. 254; liggja úslegit, to lie unmown, Grág. ii. 284; láta sum orð liggja (to let them lie, leave out) þau er máli eigu at skipta, þat er ljúgvitni, i. 43; l. niðri, to lie down, lie dormant, lie untold, or the like, Fagrsk, 126, Nj. 88, Ó. H. 233, Grett. 192 new Ed.; opt má satt kyrt liggja, truth may often be left alone, a saying: liggja eptir, to be left behind, untold, Fms. viii. 4: spec. usages, liggja lauss fyrir, to lie loose, lie at one’s hand; fylg þú nú virðing þinni er þér liggr laus fyrir, Boll. 360; þótti eigi svá laust fyrir liggja sem þeir hugsuðu, Fms. viii. 357: liggja undir e-m (or e-n), of power, lands, to belong to; jörðu þeirri er legit hefir undir oss langfeðrum, Gþl. 296; þat er mikit ríki, ok liggr undir biskup í Skáni, Fms. xi. 231.

IV. to take, hold, of a measure; vatns-ker þau er í lágu matskjólur tvennar, Hom. (St.): the phrase, liggja í miklu, litlu rúmi, to take a great, a little space, metaph. to think much, little of a thing, Ld. 210, Al. 152; liggja í léttu rúmi, to care little for: e-m liggja vel (ílla) orð til e-s, to speak well ( ill) of a thing or person, Konr.; honum lágu vel orð til hans, he spoke favourably of him.

V. to lie, be situated, of a place, road, of direction; slá er lá um þvert skipit, Nj. 125; liggja saman garðar, Gísl. 10; liggr sá steinn þar enn, Eg. 142, Gm. 4, 12; þær (the Scilly Islands) liggja vestr í hafit fra Englandi, Fms. i. 145; at garði þeim sem liggr ofan eptir mýrinni, Dipl. v. 25; er sagt er at liggi sex dægra sigling í norðr frá Bretlandi, Landn. (begin.); en Finnmörk liggr fyrir ofan öll þessi lönd, Eg. 58; Ey liggr í Hitará, Bjarn. 22; eyin liggr við þjóðleið fyrir útan, Ó. H. 116; veiði-stöð sú liggr á Breiða-firði er Bjarneyjar heita, Ld. 38; þar liggr til hafs útver, lies on the sea-side, Ó. H. 149; veginn þann er um skóginn lá, Eg. 578; sem leið liggr, Eb. 306; liggr gata til bæjarins, Gísl. 28; en til góðs vinar liggja gagnvegir, Hm. 33; leiðin liggr fram með hálsinum, Eg. 582; tjaldstaði þá er þeim þóttu beztir, ok hæst lágu, Fms. vi. 135; þangat sem leiðin liggr lægra, Sturl. ii. 247: of the body, lá hátt tanngarðrinn, he had prominent teeth, Nj. 39: of the eyes, rauðlituð augu ok lágu fagrt ok fast, Fms. viii. 447; augu þau er liggja í ljósu líki, Kormak: ofarliga mun liggja ú-jafnaðr í þér, Grett. 135 new Ed.

B. Metaph. usages, esp. with prepp.; liggja á, to lie heavy on, to weigh upon, and metaph. to oppress; liggja á mér hugir stórra manna, Fb. i. 258, Sks. 276; l. á hálsi e-m, to hang on one’s neck, blame, Fms. xi. 336: of a fine, þar liggr ekki fégjald á, ’tis not finable, K. Þ. K. 164: to be bewitched, lie under a spell, þat lá á konungi, at hann skyldi eigi lifa um tíu vetr, Fms. x. 220 (cp. leggja á e-n and á-lög): to pursue, liggja á úknyttum, to pursue wicked things, 172; liggja á úráði, Karl. 121: to be urgent, of importance, pressing, kvað honum eigi á liggja þat at vita, Grett. 37 new Ed.; eigi þykki mér á því liggja, segir Járnskjöldr, Fb. i. 259; mun þar stórt á liggja, ’tis a grave matter, Nj. 62; nú liggr honum ekki á ( it does not matter for him), þótt hann komi aldri til Íslands, Band. 10: mod., það liggr ekki á, it does not press, is not urgent; mér liggr á, it lies on me, is pressing for me: impers. to feel, be in spirits so and so, liggr vel á e-m, to be in good spirits; liggr ílla á e-m, to be in low spirits, the metaphor being taken from the pressure on the mind: leaving out the prep., lá honum þat ílla, it weighed heavily on hitn, Bs. i. 775:—liggja að, in the phrase, það lá að, that was just what was to be expected! an expression of dislike:—liggja fyrir e-m, to lie before one, of things to be done or to happen, of what is fated, doomed (see for-lög); þætti mér þat ráð fyrir liggja, faðir, at þú sendir menn, the best thing to be done would be to send men, Eg. 167; at þat mundi fyrir liggja at búask til orrostu, 283; en Bera kvað Egil vera víkings-efni, kvað þat mundu fyrir liggja, þegar hann hefði aldr til, 190: liggja fyrir e-m, to lie in one’s way, in ambush (cp. fyrirsát), Edda 148 (pref.), Eg. 240:—liggja um e-t, to lie in wait for, Fms. x. 287; l. um líf e-s, to seek one’s life, Stj. 550, Sks. 722:—liggja til, to be due to, deserved; þótti þat til liggja at taka af honum tignina, Eg. 271: to belong to, naut ok sauðir, lá þat til Atleyjar, 719: to fit to, til sumra meina liggr bruni (as a remedy), 655 xi. 28; bætr liggja til alls, there is atonement for every case, Fas. iii. 522; e-m liggr vel (ílla) orð til e-s, to speak well (or evil) of a person, Sturl. iii. 143:—liggja undir, to lie underneath, be worsted, of wrestling, Bárð. 166; fyrir hverjum liggr hlutr þinn undir, Eb. 156:—liggja við, to lie at slake; deildi … ok hafði einn þat er við lá, Ísl. ii. 215; en þeir köru at hætta til, er féfang lá við svá mikit, Eg. 57; skal þar liggja við mundrinn allr, Nj. 15; liggr þér nökkut við?—Líf mitt liggr við, segir hann, 116; þá muntú bezt gefask, er mest liggr við, when the need is greatest, 179; svá er ok at mikit liggr yðr þá við, 227; en mér liggr hér nú allt við, it is all important to me, 265; þótt ek vita at líf mitt liggi við, 115; lá við sjálft, at …, it was on the point of …, Al. 79: mod., það lá við, að …

C. Reflex. to lay oneself down, lie down; þá er þat étr ok er fullt liggsk þat ok söfr (of cattle), Best. 58, cp. Gm.

2. e-m liggsk e-t, to leave behind, forget; svínið lásk mér eptir, Skíða R. 185; legisk hefir mér nokkut í minni venju, ek gáða eigi at taka blezun af biskupi, Bs. i. 781: hence the mod. phrase, mér láðist ( I forgot) and mér hefir láðst, which is a corruption from mér lásk eptir; for lá mér eptir, read lásk mér eptir, I forgot, neglected (?), Skv. 1. 20; láskat þat dægr háski, it did not miss, did not fail, Arnór; láskat, be failed not, Bjarn. (in a verse).

* * *

(-da, -dr), v.

1) to name (nefndu þinn föðr); nefna sik, to name one’s name; nefna e-n á nafn, to name by name; Oddr er maðr nefndr, there is a man mentioned, of the name of Odd;

2) to mention by name, point out (nefni ek til þess Björn ok Helga);

3) to name, appoint, order (nefndi konungr nökkura menn at ganga upp á eyna);

4) a law term, to call (n. menn í dóm); to summon, cite (allir aðrir, þeir sem þannig vóru nefndir); to levy (n. lið ór heruðum);

5) refl., nefnast, to give one’s name as, call oneself (hann nefndist Hrappr).

f. naming, nomination (cf. dómnefna).

* * *

and nemna, d, [nafn; Goth. namnjan; Germ.; nennen], to name; kona Manue fæðir son ok nefnir Samson, Stj. 410; nefndú þinn föður! Hkv. Hjörv. 16; veit ek þann mann er þora man, … nefndú hann ! Nj. 89; á bréfi þessu vóru nefndir ( specially named) hinir stærstu höfðingjar, Fagrsk. 91; maðr er nefndr Mörðr, Nj. 2; nefna sik, to name one’s name, 6; Hallfreðr nefndi sik, Fms. ii. 86: n. e-n á nafn, to name by name; hann kallaði á menn mína ok nefndi á nafn, Nj. 211; nefna barn á nafn (in christening), N. G. L. i. 339: in a narrative, maðr er nefndr Mörðr, a man was named M., i. e. there was a man named Mord, Nj. 1; ‘maðr er nefndr N.’ is a standing phrase in the Sagas: Oddr er maðr nefndr, ok var Örlygsson, Gísl. 12; tveir menn eru nefndir, Þorkatlar tveir, 8; Bræðr þrír eru nefndir til sögunnar, hét einn … Nj. 22; sá maðr er nefndr til sögunnar er Geirr goði hét, now the story names a man who hight G., Nj, passim, cp. N. M. hét maðr.

2. to mention by name, to name, point out; vóru þessir staðir á nefndir, Bs. i. 731; hann nefndi til þess skipstjórnar-menn, Eg. 33; nefni ek til þess Björn ok Helga, Ld. 14; hann eggjaði mága sína ok nefndi til Hjarranda, Dropl. 24: instances influenced by the Latin, nefndr Eiríkr, the said E., Fms. xi. 412; opt nefndir menn, Dipl. v. 26; fyrr-nefndr, above-named.

II. to name, order, appoint; nemdi konungr nökkura menn at ganga upp á eyna, Fms. ii. 285; n. mann til skipstjórnar, Fb. i. 186: as a law term, to call, nefna vátta, n. mann í dóm, Nj. 14, Dropl. 13, Grág. i. 15, 72, passim; n. féránsdóm, Grág. i. 80; n. dóm á máli, Nj. passim: to summon, cite, allir aðrir þeir sem þannig vóru nefndir, Fms. ix. 279: to levy, n. lið ór héruðum, vii. 299; cp. nefnd, dómnefna.

III. reflex. to name oneself, give up one’s name; hann nefndisk Hrappr, Nj. 130; hanu spyrr hvat kvenna hón væri, hón nefndisk Hallgerðr, id.; hón nefndisk fyrir þeim Gunnhildr, Fms. i. 8; ok nefndisk Þýr, Rm. 10.

2. to be summoned, cited; ef sá maðr lætr í dóm nefnask, Grág. i. 16.

(sín, sitt), poss. pron. his, her, its, their;

1) referring to the subj. in a sentence, Hallgerðr fastnaði dóttur sína, H. betrothed her daughter;

Hrútr var harðráðr við úvini sína, H. was stern towards his foes;

2) referring to the object;

hvat vill Haraldr bjóða Nóregs konungi fyrir sitt starf, what will H. offer to the king of Norway for his (viz. the latter’s) trouble? Sigurðr jarl gaf upp Orkneyingum óðul sín, their odals;

hann þakkar honum sitt sinni, he thanks him for his help;

3) neut. as subst.;

kostaði hann einn allt fyrir, en bœndr ekki af sínu, nothing of their own;

allt mun þat sínu fran fara um aldr manna, it will all go its own course to a man’s life;

4) with sjálfr both words are declined;

þeir báðu hana taka sjálfrar sinnar ráð, they bade her take her own counsel;

5) with hvárr and hverr in a distributive sense;

tók sitt langskip hvárr þeira, each of the two took a long ship;

sinn vetr þá hvárr heimboð at öðrum, they visited each other, winter about;

sínu sinni at hvárs búum, alternately on each other’s estates;

sinn veg hvárr, one each way;

þykkir nökkut sinn veg hváru, each took his own view of the matter;

ferr sinn veg hverr um skóginn, they (all) went each his own way in the wood;

skulu vaka sinn þriðjung nætr hverir tveir, two and two in turn.

n. time;

eitt sinn, einu sinni, one time, once (þat var eitt sinn, at Egill gekk til elda at verma sik);

eitthvert sinn, einhverju sinni = eitt sinn, einu sinni;

einhverju sinni bar svá til, at, one time it happened that;

ekki sinn, engu sinni, never;

aldri sinn, never more (aldri skaltu koma í mína rekkju sinn síðan);

þat sinn, that time;

þessu sinni, this time;

(í) annat sinn, öðru sinni, a second time, again;

hit fyrra sinn, the first time;

hit þriðja sinn, for the third time;

at sinni, for the present (þeir skilja tal sitt at sinni);

um sinn, once (veg þú aldri meirr í inn sama knérunn en um sinn);

for this one time (ek mun leysa þik ór vandræði þessu um sinn);

um sinns sakir, for this once (eigi vil ek synja þér um sinns sakir þessa);

dat. pl., sjau sinnum, seven times;

endr ok sinnum, now and then, from time to time;

nökkurum sinnum, several times.

* * *

sín, sitt, pron. possess. reflex.; the better and true form is sínn, sín, sítt, with í throughout, see the remarks on minn; [Ulf. seins, etc.]:—his, hers, its, theirs = Lat. suus, usually placed after, but also, if emphatic, before; þar sitr Sigyn um sínum ver, Vsp. 39; síns um freista frama, Hm. 2; mál síns maga, 20; síns ins heila hugar, síns ins svára sofa, 105: properly referring to the subject in a sentence, Hallgerðr fastnaði dóttur sína, H. gave away her daughter. Nj. 51; Hrútr var hagráðr við vini sína, 2; hann skipaði sínum mónnum, 50; þeir leiða hesta sína, 265; hann kvaddi Ólaf stjúpson sinn til at söðla sér hest, Ó. H. 15; síðan vóru honum öll ráð sín þungrærð ok torsótt, 195; var honum sjálfum hugr sinn bæði fyrir skjöld ok brynju, Fbr. 56 new Ed. The pronoun may also refer to the object, or, in a complex sentence, to a second person in the predicate of the sentence, hvat vill Haraldr bjóða Noregs konungi fyrir sitt starf, what will H. offer to the king of Norway for his (i. e. the Norse king’s) trouble? Fms. vi. 415; Sigurðr jarl gaf upp Orkneyingum óðul sín (their odals), Orkn. 20, cp. the Lat. ‘Syracusanis res suas restituit;’ sagði Dufþakr at Ormr skyldi hafa byrði sína, i. e. as much as O. could carry, Fb. i. 523; eigi þér at bæta prestinum rétt sinn, to the priest his due, Bs. i. 709; Eyjólfr þakkar konungi gjafir sínar ok vinmæli for his (the king’s) gifts, Lv. 112; hann þakkar honum sitt sinni, he thanks him for his help, Fas. ii. 542: so also in mod. writers, og hann gaf hann aptr sinni móður, Luke vii. 15 (Vídal.); ræn ei Guð Sínum rétti, rob thou not God of his right, Pass. 7. 11, and passim.

II. neut. as subst.; allt mun þat sínu fram fara ( go its own course) um aldr manna, Nj. 259; ryðik hann um sitt, = Lat. pro virili, i. e. for his own part, with might and main, Fms. xi. 132: ellipt., hann segir sínar (viz. farar) eigi sléttar, Korm. 158; kom hann svá sinni (viz. ár) fyrir borð, Fas. i. 524.

III. with sjálfr, both words are declined; skaða sjálfs síns, one’s own self’s scathe, Sks. 228 B; minni sjálfs síns, one’s own recollection, D. N. ii. 110; þeir báðu hana taka sjálfrar sinnar ráð. ‘take her own self’s rede,’ act for herself, Fms. x. 103; með höndum sjálfra sinna, Barl. 25; leggr hón í veð sjálfra sinna eignir, D. N. ii. 82; sakir óforsjó sálfra sinna, i. 107: in mod. usage both the possessive and the indeclinable forms are used, thus, sjálfs síns eignum, but if placed after, eignum sjálfs sín; the possessive however is more freq., as it also is the better form of the two.

IV. with hvárr (dual), hverr (plur.), in a distributive sense:

α. sinn-hverr in n purely distributive sense; tók sitt langskip ‘hvárr þeirra, they took a long ship, each of the two, Eg. 74; England ok Skotland er ein ey, ok er þó sitt hvárt konungs-ríki, England and Scotland are one island, and yet each is a separate kingdom, Symb. 14: lét sitt naut hvárr fram leiða, Eg. 506; sinn vetr þá hvúrr heimboð at öðrum, each his winter, alternately, Nj. 51; ef sinn lögsögu-mann vilja hvárir, Grág. i. 1; þeirra manna er tví-tyngðir eru ok hafa í sínum hváptinum hvára tunguna, Al. 4; hón hélt sinni hendi um háls hvárum þeirra, … liggi til sinnar handar mér hvárr ykkar, Fms. i. 9.

β. sinn hverr (plur.), ferr sinn veg hverr um skóginn, they went each his own way in the wood, i. e. dispersed, Glúm. 329; skulu vaka sinn þriðjung nætr hverir tveir, two and two in turn, Fms. iv. 299; hann selr sína bolöxi í hendr hverjum þeirra, v. 288; hann sá þrjú hásæti ok sátu þrír menn, sinn í hverju, Edda 2; hann kastaði um öxl hverja sínum sauðum tveimr, Grett. 134 new Ed.; fór sinn veg hverr, they went each his own way, i. e. they parted; but, fór hverr sinn veg, each his (appointed) way: rarely with the possessive placed after, fóru hvárir leið sína, Nj. 34; fara hvárir til síns heima, Korm. 222. In mod. usage, when sinn is placed after hverr, it gives emphasis with the notion of one’s due, one’s own, thus, gefa hverjum sitt, to give every one his due, Lat. suum cuique; whereas ‘sitt hverjum,’ with the order reversed, is merely distributive; thus hver fékk sinn penning, Matth. xx. 9 (of wages due to each); whereas ‘fékk sinn pening hverr’ would be said of alms distributed.

B. COMPDS: sinn-veg, sinn-eg, sinn-ig, adv. one each way; þykkir nokkut sinnveg hváru, they disagreed, Ld. 90; talaði annarr at öðrum, ok hóf sinneg; hverr, they all spoke in turn, and each began his speech differently, Fms. vii. 222. Also, sinns-ig, adv.; flýði sinnsig hverr, Fms. viii. 413, v. l.; sinnsiginn var litr hvers steins, Konr.; skildu þeir svá sínu tali, at sinnsiginn líkaði hverjum, Bs. (Laur.); segir svá Gregorius papa, at sinnsig á hvern á at minna, each has to be admonished in his own way, one this way, another that, 655 xi. 2.

* * *

(-ta, -tr), v.

1) to span, clasp (s. sverð báðum höndum); hon spennti hringinn á hönd honum, she clasped the ring round his wrist; s. e-u um sik, s. sik e-u, to gird oneself with, buckle on (hann spennti sik megingjörðum); s. af sér beltinu, to unclasp the belt;

2) to clasp the hands round one’s neck, = s. höndum um háls e-m (þykki þér betra at s. karlsdóttur);

3) to clasp, catch, capture (prestr nökkurr gekk á land; Birkibeinar spenntu hann); harðliga spenntr, in hard straits;

4) to spend (eptir ár liðit skal ek segja þér, hvat þú spennir);

5) s. boga, to draw a bow.

f. inconvenience.

* * *

t, [A. S. spannan], to span, clasp; s. sverð báðum höndum, Fms. viii. 363; spenna árarnar fjórir hverja, 384; á langskipunum spenntu tveir eina ár, ix. 310; spenntu tveir hverja ár, 303, v. l.

2. to span; lín svá mikit at spennt fengi um mesta fingri, to span with the thumb and the middle finger, Ó. H.; hjálm á höfði enn ekki spennt ( clasped) kinnbjörgunum, Grett. 118; spennt gullhlaði at höfði sér, Fms. ii. 264; s. um sik beltinu, xi. 272; Egill spennti gullhring á hverja hönd honum, Eg. 300; ok er hann spennir þeim um sik, Edda 15; þeir spenntu næfrum at fötleggjum sér. Fms. vii. 320; hann hafði spennt af sér ( unclasped) beltinn, xi. 290; spenn af mér belti ok knífinn, iv. 27; s. höndum um háls e-m, to clasp the hands round one’s neck, Ísl. ii. 343; hann spennti um hann stúfunum, Gullþ. 59; s. karls dóttur, Fas. i. 50; prestr nokkurr gékk á land, Birkibeinar spenntu hann, clasped, caught him, Fms. viii. 358; harðliga spenntr, in hard straits, Grett. 158 A: spenna boga, to draw a bow, Þiðr. 39.

II. to spend, enjoy; meiri Sæmd en hann hefði fyrr því lika spennt, Th. 18; eptir ár liðit skal ek segja þér hvat þu spennir, Fms. xi. 423; upp spenna góz e-s, N. G. L. iii. 245.

III. = spenja, Fms. ix. 262, v. l.

* * *

older umb, prep. with acc. and dat.

I. with acc.

1) around (slá hring um e-n);

2) about, all over (hárit féll um hana alla); um allar sveitir, all over the country; mikill um herðar, large about the shoulders, broad-shouldered; liggja um akkeri, to ride at anchor;

3) of proportion; margir voru um einn, many against one; um einn hest voru tveir menn, two men to each horse;

4) round, past, beyond, with verbs denoting motion (sigla vestr um Bretland); leggja um skut þessu skipi, to pass by this ship; ríða um tún, to pass by a place;

5) over, across, along (flytja e-n um haf); kominn um langan veg, come from a long way off; ganga um gólf, to cross the floor (but also to walk up and down the floor); slá, er lá um þvert skipit, a beam that lay athwart the ship; um kné sér, across the knee; e-t er hœgt um hönd, gives little trouble, is ready to hand;

6) of time, during, in the course of (um messuna, um þingit, um sumarit); þat var um nótt, by night; um nætr sem um daga, by night as well as day; lengra en fara megi um dag, in the course of one day;

7) at a point of time (hann kom at höllinni um drykkju); um þat, at that time, then; um þat er, when (um þat, er vér erum allir at velli lagðir);

8) of, about, in regard to a thing; bera um e-t, dœma um e-t, to bear witness, judge about; tala um e-t, to speak of; annast um e-t, to attend to; sviðr um sik, wise of oneself; hvárr um sik, each for himself; var mart vel um hann, he had many good qualities;

9) e-m er ekki um e-t, one does not like (var honum ekki um Norðmenn); with infin., honum er ekki um at berjast í dag, he has no liking to fight to-day; er þér nökkut um, at vér rannsökum þik ok hús þín, have you any objection that we …?; e-m er mikit (lítil) um e-t, one likes it much, little (Guðrúnu var lítil um þat); sá, er mönnum væri meira um, whom people liked better; e-m finnst mikit um e-t, one is much pleased umwith, has a high opinion of (konungi fannst mikit um list þá ok kurteisi þá, er þar var á öllu);

10) because of, for; öfunda e-n um e-t, to envy one for a thing; verða útlagt um e-t, to be fined for a transgression; um sakleysi, without cause;

11) beyond, above; margir fengu eigi hlaupit um röst, more than one mile; hafa vetr um þrítugt, to be thirty-one; e-m um afl, um megn, beyond one’s strength, more than one can do (þetta mál er nökkut þér um megn); kasta steini um megn sér, to overstrain oneself; um of, too much, excessive (þótti mörgum þetta um of); um alla menn fram or um fram alla menn, above all men (hón unni honum um alla menn fram); e-m er e-t um hug, one has no mind for, dislikes (ef þér er nökkut um hug á kaupum við oss);

12) over, across; detta, falla um e-t, to stumble over (féll bóandinn um hann);

13) by; draugrinn hafði þokat at Þorsteini um þrjár setur, by three seats;

14) about; þeir sögðu honum, hvat um var at vera, what it was about, how matters stood; hvat sem um þat er, however that may be; eiga e-t um at vera, to be troubled about a thing (lætr sem hann eigi um ekki at vera); var fátt um með þeim, they were not on good terms;

15) ellipt., ef satt skal um tala, if the truth must be told; þannig sem atburðr hefir orðit um, as things have turned out;

16) as adv., gekk um veðrit, veered round, changed; ríða (sigla) um, to ride (sail) by; langt um, far beyond, quite; fljótit var langt um úfœrt (úreitt), quite impassable; um liðinn, passed by, of time; á þeirri viku, er um var liðin, in the past umweek;

II. with dat.

1) over, esp. poet.; sitja um borðum = sitja yfir borðum; sá es um verði glissir, he that gabbles over a meal;

2) of time, by; um dögum, um nóttum, by day, by night; um sumrum, haustum, vetrum, várum, in the summer, etc.; um vetrum ok sumrum, both winter and summer.

* * *

umb, of, prep. (sounded umm); umb is used in the oldest vellums (the Eluc., Greg., Miracle-book, Jb.), and occurs now and then in later vellums (e. g. Orkn. 218, Fms. x. 378, xi. 63, 64), perh. from being a transcript of an old vellum; in rhymes, umb, tr umbu, Fms. viii. (in a verse of A. D. 1184); for of see ‘of’ at p. 462, col. 2: [A. S. ymbe; Germ. um; um and yfir (q. v.) are identical.]

WITH ACC.

A. Around; silki-hlað um höfuð, Ld. 188; um höfuð henni, 36; hafa um sik belti, Nj. 91, 184; um herðar sér, Ld. 56; leggja linda umb kistu, leggja lindann umb enn vanheila mann, Bs. i. 337; gyrða um sik, Sks.; beta strengi um ásenda … festa endana um steina, Nj. 115; vefjask um fótinn, Fms. iv. 335; upp um herðarnar, Eg. 580; göra garð of engi, Grág. ii. 288; lykja um akra ok eng, Eg. 529; skjóta um hann skjaldborg, Nj. 274; slá hring um e-n, 275, Eg. 88; fara í hring um skipit, Ld. 56; taka um hönd e-m, Ó. H. 176; þar var poki um útan, Ld. 188; honum vefsk tunga um höfuð, Nj. 160; vefsk tunga um tönn (see tönn) … strjúka dúki um augu, Fms. v. 326, Fs. 114 (in a verse); sjó, er fellr um heim allan, Róm. 193: Aðils jarl féll ok mart manna um hann, Eg. 297; tjalda um skip sín, Fms. xi. 63; hafa um sik ( about oneself) fjölmenni, Eg. 12, 38; selit var gört um einn ás, Ld. 280.

II. about, all over, denoting the surface; manna-ferð um héraðit, Ld. 257; fylgja þeim um einn skóg, Karl. 348; hann hafði goðorð suðr um Nesin, Ísl. ii. 207; herja um Skotland, Írland, Fms. i. 23; næfrum var þakt um ræfrit, Eg. 90; dæma för úmögum um þat þing, Grág. i. 127; flýja hingað ok þangat um eyjarnar, Fms. vii. 43; um allar sveitir, all over the country, Boll. 362; kunnigt er mér um allt Ísland, Nj. 32; of allan Noreg, Fms. x. 118; um alla Svíþjóð, Ó. H. 17; um allt ríki sitt, Eg. 278; sitja um mitt landit, about the midland, Fms. i. 26; um miðjan skóginn er smáviði, Eg. 580; sjá um alla veröld, Ó. H. 202; kominn um langan veg, come a long way off, Stj. 366, Skv. 8; of lopt ok um lög, Hkv. 1. 21; fátt kom um lengra, farther off, Fb. ii. 303; hárit féll um hana alla, Landn. 151, Fas. i. 244; hárit hékk ofan um bringu, Fas. ii. 518: mikill um herðar, large about the shoulders, broad-shouldered, Nj. 200; þykkr um bóga, þeim manni er beit á of garðinn, Grág. ii. 286; skalat hann verja um bóstað hans, 222; kveðja um þann vetvang, 106; kveðja búa heiman um þann stað, i. 130, 355: liggja um strengi, Ld. 76; or liggja um akkeri, to ride at anchor, Eg. 261, 374, Fms. ii. 5, ix. 45, x. 351.

2. of proportion; margir vóru um einn, too many against one, Ld. 156; þar vóru fjórir of einn ( four to one) mót Hákoni, Fms. x. 382; eigi minni liðs-munr, en sex mundi vera um Hákonar mann einn, i. 43; um einn hest vóru tveir menn, two men to each horse, vii. 295; sex menn sé um sáld, Grág. ii. 402: Hrafn var mjök einn um sitt, kept for himself, Fs. 29; malit hefi ek mitt of leiti? Gs. 16.

III. off, past, beyond (cp. yfir), with verbs denoting motion; fara … suðr um Stað, Eg. 12; norðr um Stað, Fms. vii. 7; sigla vestr um Bretland, Nj. 281; er þeir kómu fram um Bjarkey, Ó. H. 137; norðr um Jaðar, 182; austan um Foldina, Eg. 81; út um Eldey, Eb. 108; austr um búðina, Nj. 231; ríða um þá þrjá bæi, Grág. i. 432; hann hljóp um þá, ok í fjall upp, passed them by, Landn. 89; sigla svá um oss fram, Orkn. 402; leggja um skut þessu skipi, to pass by this ship, Fms. x. 346; leita langt um skamt fram, Nj. 207 (cp. Lat. quod petis hic est); vaða jörð upp um klaufir, Ld. 336; fram um stafn, Landn. 29; aptr um stafn, Fms. x. 266; honum var úhægt at höggva um bríkina, Sturl. iii. 219; ríða um tún, to pass by a place, Ísl. ii. 252; neðan um sáðlandit, Nj. 82; fara of engi manns, Grág. ii. 277; fara um góð héruð, Landn. 37; ganga upp um bryggjuna, Eg. 195; ganga um stræti, by the road, Korm. 228; róa út um sund, Eg. 385; kominn um langan veg, 410; þeim dropum er renna um þekjuna, Fms. i. 263.

2. over, across, along; sá er annan dregr um eldinn, Fms. i. 305; skyldi ganga um gólf at minnum öllum, to cross the flood, Eg. 253; but also to walk up and down the floor, 247; bera öl um eld, to bear the ale across the fire, Fms. vi. 442; slá um þvert skipit, Nj. 44; sigla vestr um haf, Fms. i. 22; ríða vestr um ár, austr um ár, Nj. 10, 99; suðr um sæ, Eg. 288; flytja e-n um haf, Nj. 128; austan um Kjöl, Ó. H.; sunnan um fjall, Fms. x. 3; suðr um fjall, Eg. 476; um þvera stofu, Fms. vi. 440; um þvera búð, Grág. i. 24; um þvert nesit, Fms. xi. 65; um öxl, round or across the shoulder, Ld. 276; um kné sér, across the knee, Eg. 304: the phrase, mér er e-ð um hönd, difficult to lay hand on, hard, not easy; and again, hægt um hönd, giving little trouble, easy to lay hand on; ykkr er þat hægst um hönd, easiest for you, Nj. 25; þegar eg vil er hægt um hönd, heima á Fróni at vera, Núm.; kastaði (the mail) um söðul sinn, across the saddle, Grett. 93 A.

IV. with adverbs denoting direction, upp um, út um, niðr um, ofan um, inn um, fram um, with acc. or ellipt.; sær féll út ok inn of nökkvann, Edda 36; loginn stóð inn um ræfrit, Eg. 239; hann var kominn upp um ský, Fms. i. 137; út um bringuna, Ld. 150; hann gékk út of Miðgarð, Edda 35; ganga út um dyrr, Eg. 420; fara út um glugg, Fms. ix. 3; út um glugginn, Ld. 278; láta sér um munn fara, to pass out of the mouth, Háv. 51; ferr orð er um munn líðr, Sturl. i. 207.

B. Temp. during, in the course of, cp. Engl. that spring, that summer; um messuna, Fms. x. 109; um þingit, Eg. 765; um sex ár, Stj.; um vetrinn, Eg. 168; of sumarit, Fms. x. 93; um sumarit, Nj. 4; um várit, Eg. 42; um nótt, Grág. i. 115; þat var um nótt, by night, Ld. 152; hann mátti eigi sofa um nætr, Nj. 210; sofa um nóttina, 7; vera þar um nóttina, 252; lengra enn fara megi um dag, in the course of one day, Grág. i. 89; um daginn, for the rest of the day, Ld. 42; um morna, Landn. (in a verse), Ó. H. 44; um nætr sem um daga, by night as well as day, Sks. 20 new Ed.; um allar aldir, Edda; um alla daga, all day long, Skm. 4; um alla sína daga, all his days, Hom. 114; allt um hans æfi, Eg. 268; um aldr, for ever, passim; um tíma, for a while, Mar.; um hríð, um stund, for a while, see stund, hríð; um … sakar, a while, see sök (A. III. 2); um samt, altogether, Sks. 113 B.

2. above, beyond; standa um várþing, Grág. i. 103; um hálfan mánuð, Fms. ix. 526, v. l.; um viku, above a week.

3. at a point of time, at; hann kom at höllinni um drykkju, Nj. 269; of matmál, at meal time, Grág. i. 261; um dagmál, um náttmál, einnhvern dag um þingit, Ld. 290; eitt hvert sinn um haustið, Nj. 26; þat var of vár, Fms. x. 389; um várit urðu mikil tíðendi, 2; þeir höfðu verit á sundi um daginn, Ld. 130; opt um daga, Edda 39; um daginn, the other day: um þat, when; um þat er þrír vetr eru liðnir, Ld. 146; um þat þessir eru bættir, Eg. 426; um þat lýkr, when the end is there, in the end, Fas. ii. 361; ef ek kom eigi aptr um þat, then, at that time, Fms. ii. 58; um þat er vér erum allir at velli lagðir, Eg. 426; um sinn, once, see sinni B, p. 530; um síðir, at last, see síð (II); um leið, at the same time; hér um bil, about so and so; um allt, of allt, always; Kristinn dóin má um allt sækja, at all times, N. G. L. ii. 154; nokkrum sinnum, ok hefir mér ofallt íllt þótt, Fms. v. 205 (see ávallt, p. 47, col. 2).

C. Metaph. usages, of, about, in regard to a thing, Lat. de; halda vörð á um e-t, Eg. ch. 27; annask um e-t, to attend to, Nj. 75, Glúm. 342, Kormak; gefa gaum at um e-t, to give heed to, Ó. H. 215; bera um e-t, dæma um e-t, to bear witness, judge about, Nj. 100; tala um e-t, to speak of, 40; þræta um e-t, to quarrel about; spyrja um e-t, to speer or ask about, 110; göra, yrkja um e-n, Fms. x. 378; halda njósn um e-t, Eg. 72; nefna, búa um mál, Nj. 86; um alla ráða-görð, 101; stefna e-m um e-t, Grág. i. 175, 313, Nj. 87; vera til eptir-máls um e-t, passim; frækinn um allt, in everything, 89; bera gæfu til um e-t, Eg. 76; kappsamr of allt, þeir hyggja þat lög um þat mál, Grág. i. 9; eitt ráð myndi honum um þat sýnask, Nj. 79; kunna hóf at um ágirni sína, Ó. H. 131; þat er um þat átan, er …, N. G. L. i. 19; þau tíðendi er görzk höfðu um ferðir Egils ok stórvirki, Eg. 686; stór úfarar görask of menn þessa, Fms. xi. 151; aumligt er um e-t, Hom. 159 (Ed.); seinkaðisk of svörin, 623. 16; mikit er um fyrirburði slíka, Nj. 119; þá var hvíld á um bardagann, 248; hann telzk undan um förina, Fms. xi. 69; ruðning um kviðinn, Nj.; misfangi um mark, a mistake as to a mark, Grág.; binda um heilt, to bind up a sound limb, Ld. 206: gróa um heilt, to become sound, be healed, Fms. xi. 87, Al. 120; ganga um beina, to attend; leita e-s í um mein hennar, Eg. 565; veita tilkall um arf, Eg.; leita um sættir, grið, Nj. 92; selja laun um liðveizlu, 214: in inscriptions of chapters, um so and so, = Lat. de; um viðrtal Njáls ok Skarphéðins, um misfanga ok um mark, um bæjar bruna, Nj., Grág., Fms.; göra mikit um sik, to make a great fuss, Fb. i. 545; görði mikit um sik ok var sjálfhælinn, Grett. 133 A: vera vel um sik ( of good quality) ok vinsæll, Fms. xi. 118; mey er ok vissa vænsta ok bezt um sik, 104; at hón væri í engum hlut verri um sik, Hkr. ii. 129; sviðr um sik, wise of oneself, Hm. 102; auga blátt ok snart ok vel um sik, Mag. 7; hvárr um sik, each for himself, one by one, Dipl. ii. 11; vér staðfestum þessa articulos hvern um sik ok sér hverja, 13; þykki mér þat undarligt um svá vitran mann, of a man so wise, Eg. 20; var mart vel um hann, he had many good qualities, Rb. 364; þat mátti vera um röskvan mann, Fms. vii. 227.

2. ganga um sýslur manna, to go about or upon men’s business, as an overseer. Eg. 2; ganga um beina, to attend, see beini.

3. e-m er mikit (ekki) um e-t, to like, dislike; Guðrúnu var lítið um þat … lítið ætla ek þeim um þat bræðrum, at …, Ld. 246, 264, Fms. ii. 81; var honum ekki um Norðmenn, Hkr. i. 128; Þórði kvaðsk ekki vera um manna-setur, Ld. 42; er þér nökkut um ( hast thou any objection?), at vér rannsakim þik ok hús þin, Gísl. 53; sá er mönnum væri meira um, whom people liked more, Fms, ix. 36; ef þór er mikit um ráða-hug við mik, if thou art much bent on it, xi. 4.

4. búa um eitt lyndi, to be of one mind, Jb. 396; búa um nægtir, grun, skoll, búa um heilt, see búa (A. II); búa um hvílu, to make a bed; búa um okkr, Nj. 201 (see búa B. I. 2. γ); setjask um kyrt, to settle oneself to rest, take rest, Fas. ii. 530; or sitja um kyrt.

II. because of, for, Lat. ob; öfunda e-n um e-t ( invidere a-i a-d), Nj. 168; reiðask um e-t, um hvat reiddusk goðin þá, Bs. i. 22; telja á e-n of e-t, to blame one for a thing, Nj. 52; berja e-n íllyrðum um slikt, 64; lágu margir á hálsi honum þat, Fms. xi. 336; týna aldri um óra sök, Skv. 3. 49; verða útlagr um e-t, to be fined for a transgression, Grág. i. 16; dæmdr fjörbaugs-maðr um spellvirki, 129; maðr vegr mann um konu, if a man slays a person for [ violating] his wife, 61; um sakleysi, without cause, Nj. 106, 270, Bs. i. 19.

III. beyond, above; fimm hundruð gólfa ok um ( plus) fjórum togum, Gm. 24; kistan var eigi um vættar höfga, Bs. i. 712; margir fengu eigi hlaupit um röst, Karl. 351; lítið um tuttugu menn, Sturl. i. 183; hann var ekki um tvítugan, Róm. 327; hafa vetr um þrítugt, to be one beyond thirty, i. e. thirty-one, Sturl. i. 183: freq. in mod. usage, hafa tvo um þrítugt ( thirty-two), átta um fertugt ( forty-eight), tvo um fimtugt ( fifty-two), einn um áttrætt ( eighty-one); sá dagr, sem um vikur fullar er í árinu, Rb. 128: at yðr verði þat ekki um afl, beyond your strength, more than one can do, Band. 21 new Ed.; um megn, id., Fms. viii. 62; þetta mál er nökkut þér um megn, vi. 18; kasta steini um megn sér, to overstrain oneself: um of, excessive; þótti mörgum þetta um of, Vígl. 18: um fram (q. v.), beyond; um alla menn fram, above all men, Ld. 20, Fms. v. 343; um alla hluti fram, above all things; um þat fram sem ykkr var lofat, Sks.: um hug; vera e-t um hug, to have no mind for, dislike; ef þér er nökkut um hug á kaupum við oss, Nj. 24.

IV. turned over, in exchange; skipta um, snúa um, venda um, see skipta III and snúa A. III.

V. over, across; detta, falla um e-t, to stumble over; hverr féll um annan, of heaps of slain. Eg. 24; fÉll bóandinn um hann, Nj. 96; detta um stein, þúfu, to stumble over a stone, mound; glotta um tönn, see tönn.

VI. by; draugrinn hafði þokat at Þorsteini um þrjár setur, by three seats, Fb. i. 417; hefja upp of faðm saman, by a fathom, Grág. ii. 336; minka um helming, to decrease by one half; hverr um sik, each by himself, Rétt. 114.

VII. about; eiga e-t um at vera, to be troubled about a thing; þeir sögðu honum hvat um var at vera, what it was about, Hrafn. 18; sem engi ótti væri um at vera, no danger, Fms. iv. 57; eiga ekki um at vera, iii. 156; or, eiga um ekki at vera, Gísl. 30; eiga vandræði, fjölskyldi um at vera, Fms. vi. 378, xi. 78; hann segir honum um hvat vera er, what was the matter? Gísl. 36; þann sagði þvílíkt er hann hafði um at vera, Krok.; var fátt um með þeim, they were on cold terms, Nj. 2; var þá ekki lítið um, there was no little fuss about it, Bárð. 174; mikit er um þá maðrinn býr, mart hefir hann að hugsa, a ditty.

VIII. ellipt., til marks um, Nj. 56; þykkir honum vænkask um, Fms. xi. 135; þann mála-búnað at hann verðr sekr um, Nj. 88; ef satt skal um tala, 105; mér hefir tvennt um sýnzk, 3; menn ræddu um at vánt væri skip hans, 282; hér má ek vel svara þér um, 33; hann brá dúki um, Fms. x. 382; enda er þá djöfullinn um (about, lurking) at svíkja þann mann, Hom. 159; þannig sem atburðr hefir orðit um, as things have turned out, Fms. xi. 64; ekki er við menn um at eiga, this is no dealing with men (but with trolls or devils), Nj. 97.

IX. with adverbs; í hring útan um, all round, Eg. 486; gékk um Veðrit, veered round, changed, Bs. i. 775; ríða um, to ride by, Eg. 748; sigla um, to sail by, Fms. x. 23; er konungr færi norðan ok suðr um, Eg. 53; langt um, far beyond, quite; fljótið var langt um úfært, quite impassable, Nj. 63, 144; þessi veðr eru langt um úfær, Grett. 181 new Ed.; cp. mod. það er langt um betra, by far better; kring-um, all around, see A.V.

2. um liðinn, passed by, of time; á þeirri viku er um var liðin, in the past week, Ísl. ii. 332.

WITH DAT.

A. Local, over, Lat. super; but almost entirely confined to poets, sitja um matborði (of Hkr. iii. 109) = sitja yfir matborði, Fms. viii. 51; um verði, over the table, Hm. 30; sitja of (= yfir) skörðum hlut, Ó. H. 150; sá er tvá húskarla á, ok um sjálfum sér, two house-carles besides himself, Grág. (Kb.) i. 10; um alda sonum, Fm. 16; er ek hafðak veldi of héruðum þessum, Clem. 35; hár söngr of svírum, Hornklofi; nema þér syngi um höfði, Hkv. 2; sitja um sínum ver, Vsp.; er ek sat soltin um Sigurði, Gkv. 2. 11; opin-spjallr um e-u, … þagmælskr um þjóðlygi (dat.), Ad. 1; um styrkum ættar stuðli, 12; ægis-hjálm bar ek um alda sonum, meðan ek um menjum lák, Fm. 16; gól um hánum, Vsp.; úlfr þaut um hræfi, Ó. H. (in a verse); see ‘of,’ prep., p. 462, col. 2, and yfir.

B. Of time, by; um dögum, by day, Fms. vi. 98, ix. 48; um nóttum, by night, vii. 166; um haustum, in the autumn, Eb. 216; bæði um haustum ok várum, both in autumn and spring, Sks. 235 B; um sumrum, Fms. vi. 255; um sumrum herjuðu þeir í Noreg, Eb. 3; þakt með ísum um vetrum ok sumrum, both winter and summer, Sks. 181 B; opt um vetnim, Eg. 4; þeir liggja úti hvert sumar, en um vetrum eru þeir heima, Fms. xi. 97. This use with dat. is obsolete in mod. prose.

(yngri, yngstr), a. young.

* * *

ung, ungt, adj., compar. yngri, superl. yngstr; for the form jungr see p. 327, col. 1: [Goth. juggs, compar. juhiza; A. S. geong; Engl. young; O. H. G. and Germ. jung; Dutch jong; but Dan.-Swed. ung; cp. Lat. juvenis.]

β. an older and obsolete compar. œri or œrri, early Dan. urœ; þótta’k hæfr þá er vórum œri, Korm. (in a verse); öngr mannr œri honum, Orkn. (in a verse); œri endr bar ek mærð ór hendi, Edda (in a verse); fylkir œri þér fórat heiman, Ó. H. (in a verse): in prose, hit ellra barn má œra ( madden) it œrra ( the younger), Skálda 162 (Thorodd); engi œri enn áttján vetra gamall, Fms. xi. 90; þú er miklu œri maðr at aldri, 93 (yngri, v. l. of the later vellums); eigi skyldi øri djáknar enn hálf-þrítugir, Greg. 60; tungl tveim nóttum œra, Rb. 1812. 52; skal þat eigi vesa œra an fimtán nátta (spelt eora), 20; ok skal þat vesa at eora (æra) tungl, 57; enum eorum tunglum, 55; gott æ ørum mönnum, Landn. (Hb.) 45; þá telja Paktar nótt œri (ærna Ed.), Rb. 32; þó at eigi sé þú œri at vetra-tali, Þiðr. 339: the superl. ærstr occurs but a single time, hann rauð œrstr (youngest, i. e. while quite young) úlfs fót, Ó. H. (in a verse). According to Thorodd the grammarian the œ in œri was sounded as a nasal diphthong, indicating its contraction, (cp. Goth. juhiza), and distinguished from the verb œra (from órar, q. v.) with its pure diphthong.

B. USAGE.—Young; ungir ok bernskir, Fms. i. 22; þá er þér vórut yngri, Nj. 198; hinn yngra manninn, Fms. vi. 187; hann var þeirra yngstr, Nj. 269; kært görðisk með þessum yngrum mönnum, Ld. 160; tvau naut við kú ef yngri eru, Grág. i. 147; ungra manna, ii. 11; á unga aldri, in one’s youth, 623. 59: sayings, ungr skal at ungum vega, Ísl. ii. 309; upp at eins er ungum vegar, the way of the young is upwards, Mkv.; ungr má en gamall skal, see skulu; lengi man þat er ungr getr, 248; þeygi á saman gamalt og ungt, Úlf. 3. 44; vera ungr í annat sinn,—eptir þat stóð Hákon upp ok talaði, mæltu þá tveir ok tveir sín í milli, at þar væri þá kominn Haraldr inn Hárfagri, ok orðinn ungr í annat sinn, Hkr. i. 125, Gísl. 84; cp. ‘Hamilcarem juvenem redditum sibi veteres milites credere,’ Livy xxi. 4.

2. young, recent; ungir í Kristninni, Fms. i. 244; Ljótr mælti, ung er nú trúan, Valla L. 209; hann kvað ungt vinfengi þeirra Bjarnar, Bjarn. 56.

II. Ungi or inn Ungi, as a nickname, the Younger, Junior = Lat. minor, opp. to inn Gamli; Eindriði ungi, Hákon ungi, Kolbeinn ungi, see gamall III.

C. -ungr, an inflexion, see Gramm.

Russian\ \ таблица четырехклеточная; четырехкратная таблица; четырехклеточная таблица колебаний

* * *

prep. w. dat.

I. Of place:

1) off, from;

G. hljóp af hesti sínum, G. jumped off his horse;

ganga af mótinu, to go away from the meeting;

Flosi kastaði af sér skikkjunni, threw off his cloak;

Gizzur gekk af útsuðri at gerðinu, from the south-west;

hann hafði leyst af sér skúa sína, he had taken off his shoes;

Steinarr vildi slíta hann af sér, throw him off;

tók Gísli þá af sér vápnin, took off his arms;

bréf af Magnúsi konungi, a letter from king Magnus;

land af landi, from one land to the other;

hverr af öðrum, one after another, in succession;

vil ek þú vinnir af þér skuldina, work off the debt;

muntu enga sætt af mér fá, no peace at my hand;

rísa af dauða, to rise from the dead;

vakna af draumi, to awaken from a dream;

lúka upp af hrossi, to open a gate from off a horse;

vindr stóð af landi, the wind blew from the land;

2) out of;

verða tekinn af heimi, to be taken out of the world;

gruflar hón af læknum, she scrambles out of the brook;

Otradalr var mjök af vegi, far out of the way.

Connected with út; föstudaginn fór út herrinn af borginni, marched out of the town.

II. Of time; past, beyond:

af ómagaaldri, able to support oneself, of age;

ek em nú af léttasta skeiði, no longer in the prime of life;

þá er sjau vikur eru af sumri, when seven weeks of summer are past;

var mikit af nótt, much of the night was past.

III. In various other relations:

1) þiggja lið af e-m, to receive help from one;

hafa umboð af e-m, to be another’s deputy;

vera góðs (ills) maklegr af e-m, to deserve good (bad) of one;

féll þar lið mart af Eyvindi, many of Eyvind’s men fell there;

þá eru þeir útlagir ok af goðorði sínu, have forfeited their goðorð;

þá skalt þú af allri fjárheimtunni, forfeit all the claim;

ek skal stefna þér af konunni, summon thee to give up;

2) off, of;

höggva fót, hönd, af e-m, to cut off one’s foot, hand;

vil ek, at þú takir slíkt sem þér líkar af varningi, whatever you like of the stores;

þar lá forkr einn ok brotit af endanum, with the point broken off;

absol., beit hann höndina af, bit the hand off;

fauk af höfuðit, the head flew off;

3) of, among;

hinn efniligasti maðr af ungum mönnum, the most promising of the young men;

4) with;

hláða, (ferma) skip af e-u, to load (freight) a ship with;

fylla heiminn af sínu kyni, to fill the world with his offspring;

5) of (= ór which is more frequent);

húsit var gert af timbr stokkum, was built of trunks of trees;

6) fig., eigi vita menn hvat af honum er orðit, what has become of him;

hvat hefir þú gert af Gunnari, what hast thou done with Gunnar?;

7) denoting parentage, descent, origin;

ok eru af þeim komnir Gilsbekkingar, are descended from them;

kominn af Trójumönnum, descended from the Trojans;

8) by, of (after passive);

ek em sendr hingat af Starkaði, sent hither by;

ástsæll af landsmónnum, beloved of;

9) on account of, by reason of, by;

úbygðr at frosti ok kulda, because of frost and cold;

ómáli af áverkum, speechless from wounds;

af ástæld hans, by his popularity;

af því, therefore;

af hví, wherefor why;

af því at, because;

10) by means of, by;

framfœra e-n af verkum sínum, by means of his own labour;

af sínu fé, by one’s own means;

absol., hann fekk af hina mestu sœmd, derived great honour from it;

11) with adjectives, in regard to;

mildr af fé, liberal of money;

góðr af griðum, merciful;

fastr af drykk, close (stingy) in regard to drink;

12) used absol. with a verb, off away;

hann bað hann þá róa af fjörðinn, to row the firth off;

ok er þeir höfðu af fjörðung, when they had covered one forth of the way;

sofa af nóttina, to sleep the night away.

* * *

prep. often used elliptically by dropping the case, or even merely adverbially, [Ulf. af; A. S. and Engl. of, off; Hel. ab; Germ. ab; Gr. άπό; Lat. a, ab.] With dat. denoting a motion a loco; one of the three prepp. af, ór, frá, corresponding to those in loco—á, í, við, and ad locum—á, í, at. It in general corresponds to the prepp. in loco—á, or in locum— til, whilst ór answers more to í; but it also frequently corresponds to yfir, um or í. It ranges between ór and frá, generally denoting the idea from the surface of, while ór means from the inner part, and frá from the outer part or border. The motion from a hill, plain, open place is thus denoted by af; by ór that from an enclosed space, depth, cavity, thus af fjalli, but ór of a valley, dale; af Englandi, but ór Danmörk, as mörk implies the notion of a deep wood, forest. The wind blows af landi, but a ship sets sail frá landi; frá landi also means a distance from: af hendi, of a glove, ring; ór hendi, of whatever has been kept in the hand (correl. to á hendi and í hendi). On the other hand af is more general, whilst frá and ór are of a more special character; frá denoting a departure, ór an impulse or force; a member goes home af þingi, whereas ór may denote an inmate of a district, or convey the notion of secession or exclusion from, Eb. 105 new Ed.; the traveller goes af landi, the exile ór landi: taka e-t af e-m is to take a thing out of one’s hand, that of taka frá e-m to remove out of one’s sight, etc. In general af answers to Engl. of, off, ór to out of, and frá to from: the Lat. prepp. ab, de, and ex do not exactly correspond to the Icelandic, yet as a rule ór may answer to ex, af sometimes to ab, sometimes to de. Of, off, from among; with, by; on account of by means of, because of concerning, in respect of.

A. Loc.

I. With motion, off, from:

1. prop. corresp. to á,

α. konungr dró gullhring af hendi sér (but á hendi), Ld. 32; Höskuldr lætr bera farm af skipi, unload the ship (but bera farm á skip), id.; var tekit af hestum þeirra, they were unsaddled, Nj. 4; Gunnarr hafði farit heiman af bæ sínum, he was away from home, 82; Gunnarr hljóp af hesti sínum, jumped off his horse (but hl. á hest), 83; hlaupa, stökkva af baki, id., 112, 264 ; Gunnarr skýtr til hans af boganum, from the bow, where af has a slight notion of instrumentality, 96; flýja af fundinum, to fly from off the battle-field, 102; ríða af Þríhyrningshálsum, 206; út af Langaholti, Eg. 744 ; sunnan ór Danmörk ok af Saxlandi, 560; ganga af mótinu, to go from the meeting, Fms. vii. 130; af þeirra fundi reis María upp ok fór, 625. 85 ; Flosi kastaði af ser skikkjunni, threw his cloak off him (but kasta á sik),Nj. 176; taka Hrungnis fót af honum, of a load, burden, Edda 58; land þat er hann fiskði af, from which he set off to fish, Grág. i. 151, is irregular, frá would suit better; slíta af baki e-s, from off one’s back, ii. 9 ; bera af borði, to clear the table, Nj. 75.

β. where it more nearly answers to í; þeir koma af hafi, of sailors coming in (but leggja í haf), Nj. 128 ; fara til Noregs af Orkneyjum (but í or til O.), 131; þeim Agli fórst vel ok komu af hafi i Borgarfjörð, Eg. 392 ; hann var útlagi ( outlawed) af Noregi, where ór would be more regular, 344; af Islandi, of a traveller, Fms. x. 3; búa her af báðum ríkjunum, to take a levy from, 51; hinir beztu bændr ór Norðlendingafjórðungi ok af Sunnlendingafjórðungi, the most eminent Southerners and Northerners, 113; Gizzurr gékk af útsuðri at gerðinu, from south-west, Sturl. ii. 219; prestar af hvárutveggja biskupsdæmi, from either diocess, Dipl. ii. 11; verða tekinn af heimi, to be taken out of the world, 623. 21; gruflar hon af læknum, scrambles out of the brook, Ísl. ii. 340; Egill kneyfði af horninu í einum drykk, drained off the horn at one draught, literally squeezed every drop out of it, Eg. 557; brottuaf herbúðunurn, Fms. x. 343.

γ. of things more or less surrounding the subject, corresp. to yfir or um; láta þeir þegar af sér tjöldin, break off, take down the tents in preparing for battle, Eg. 261; kyrtillinn rifnaði af honum, his coat burst, caused by the swollen body, 602; hann hafði leyst af sér skúa sína, he untied his shoes (but binda á sik), 716; Steinarr vildi slíta hann af sér, throw him off, of one clinging to one’s body, 747; tók Gísli þá af sér vápnin, took off his arms, Fms. vii. 39. Of putting off clothes; fara af kápu, Nj. 143; far þú eigi af brynjunni, Bs. i. 541; þá ætlaði Sigurðr at fara af brynjunni, id.; þá var Skarphéðinn flettr af klæðunum, Nj. 209: now more usually fara or klæðum, fötum, exuere, to undress.

δ. connected with út; föstudaginn for út herrinn af borginni, marched out of the town, Nj. 274; ganga út af kirkjunni, to go out of the church, now út úr, Fms. vii. 107: drekki hann af þeirri jörðunni, of something impregnated with the earth, Laekn. 402.

ε. more closely corresponding to frá, being in such cases a Latinism (now frá); bréf af páfa, a pope’s bull, Fms. x. 6; rit af hánum, letter from him, 623. 52; bréf af Magnúsi konungi, a letter from king Magnus, Bs. i. 712; farið þér á brautu af mér í eilífan eld, Hom. 143; brott af drottins augliti, Stj. 43.

ζ. denoting an uninterrupted continuity, in such phrases as land aflandi, from land to land, Eg. 343, Fas. ii. 539; skip af skipl. from ship to ship, Fms. v. 10; brann hvat af öðru, one after another, of an increasing fire, destroying everything, i. 128; brandr af brandi brenn, funi kveykist af funa, one from another, Hm. 56; hverr af öðrum, one after another, in succession, also hverr at öðrum, Eb. 272, 280 (where at in both passages).

2. metaph., at ganga af e-m dauðum, to go from, leave one dead on the spot, of two combatants; en hann segiz bani hins ef hann gekk af dauðum manni, Grág. ii. 88, Hkr. 1. 327; undr þykir mér er bróðir þinn vildi eigi taka af þér starf þetta, would not take this toil from thee, Nj. 77; þegnar hans glöddust af honum, were fain of him, Fms. x. 380; at koma þeim manni af sér er settr var á fé hans, to get rid of, Ld. 52; vil ek þú vinriir af þér skuldina, work off the debt, Njarð. 366; reka af sér, to repel, Sturl. ii. 219; hann á þá sonu er aldri munu af oss ganga, who will never leave us, whom we shall never get rid of, Fas. i. 280; leysa e-n af e-u, to relieve, 64; taka e-n af lífi, to kill, Eg. 48, 416, Nj. 126; af lífdögum, Fms. vii. 204; ek mun ná lögum af því máli, get the benefit of the law in this case, Eg. 468; muntu enga sætt af mér fá, no peace at my hand, 414; rísa af dauða, to rise from death, Fms. ii. 142; guð bætti honum þó af þessi sótt, healed him of this sickness, ix. 390; vakna af sýn, draumi, svefni, to awaken from a vision, dream, sleep, 655 xxxii. I, Gísl. 24, Eb. 192, Fas. i. 41. Rather with the notion out of, in the phrase af sér etc., e. g. sýna e-t af scr, to shew, exhibit a disposition for or against, Ld. 18; gera mikit af sér, to shew great prowess, Ísl. ii. 368; éf þú gerir eigi meira af þér um aðra leika, unless you make more of thyself, Edda 32; Svipdagr hafði mikit af sér gert, fought bravely, Fas. i. 41; góðr (illr) af sér, good ( bad) of oneself, by nature; mikill af sjálfum sér, proud, bold, stout, Nj. 15; ágætastr maðr af sjálfum sér, the greatest hero, Bret.: góðr af ser, excellent, Hrafn. 7; but, on the contrary, af sér kominn, ruinous, in decay; this phrase is used of old houses or buildings, as in Bs. i. 488 = Sturl. l. c.; af sér kominn af mæði can also be said of a man fallen off from what he used to be; kominn af fotum fram, off his legs from age, Sturl. i. 223, Korm. 154 (in a verse).

II. WITHOUT MOTION:

1. denoting direction from, but at the same time continuous connection with an object from which an act or thing proceeds, from; tengja skip hvárt fram af stafni annars, to tie the ships in a line, stem to stern, Fms. i. 157, xi. 111; svá at þeir tóku út af borðum, jutted out of the boards, of rafters or poles, iv. 49; stjarna ok af sem skaft, of a comet, ix. 482; lúka upp af hrossi, to open a gate from off a horse, Grág. ii. 264; hon svarar af sínu sæti sem álpt af baru, Fás. i. 186; þar er sjá mátti utau af firði, af þjóðleið, that might be seen from the fareway on the sea when sailing in the firth, Hkr. ii. 64; þá mun hringt af (better at) Burakirkju, of bells rung at the church, Fms. xi. 160; gengr þar af Meðalfellsströnd, projects from, juts out, of a promontory, Ld. 10.

2. denoting direction alone; upp af víkinni stóð borg mikil, a burg inland from the inlet, Eg. 161; lokrekkja innar af seti, a shut bed inward from the benches in the hall, Ísl. ii. 262; kapella upp af konungs herbergjum, upwards from, Fms. x. 153; vindr stóð af landi, the wind stood off the land, Bárð. 166.

β. metaph., stauda af e-u, vide VI. 4.

γ. ellipt., hallaði af norðr, of the channel, north of a spot, Boll. 348; also, austr af, suðr af, vestr af, etc.

3. denoting absence; þingheyendr skulu eigi vera um nótt af þingi ( away from the meeting), eðr lengr, þá eru þeir af þingi ( away from (be meeting) ef þeir eru or ( out of) þingmarki, Grág. i. 25; vera um nótt af várþingi, 115; meðan hann er af landi héðan, abroad, 150.

β. metaph., gud hvíldi af öllum verkum sínum á sjaunda degi, rested from his labours, Ver. 3.

4. denoting distance; þat er komit af þjóðleið, out of the high road, remote, Eg. 369; af þjóðbraut, Grág. ii. 264, i. 15; Otradalr (a farm) var mjök af vegi, far out of the way, Háv. 53.

B. TEMP, past, from, out of, beyond:

1. of a person’s age, in the sense of having past a period of life; af ómaga aldri, of age, able to support oneself, Grág. i. 243; af aeskualdri, stricken in years, having past the prime of life, Eg. 202; lítið af barnsaldri, still a child, Ld. 74; ek em nú af léttasia skeiði, no longer in the prime of life, Háv. 40.

2. of a part or period of time, past; eigi síðar en nótt er af þingi, a night of the session past, Grág. i. 101; þá er sjau vikur eru af sumri, seven weeks past of the summer, 182; tíu vikur af sumri, Íb. 10; var mikit af nótt, much of the night was past, Háv. 41; mikið af vetri, much of the winter was past, Fas. ii. 186; þriðjungr af nótt, a third of the night past, Fms. x. 160; stund af degi, etc.; tveir mánoðr af sumri, Gþl. 103.

3. in adverbial phrases such as, af stundu, soon; af bragði, at once; af tómi, at leisure, at ease; af nýju, again; af skyndingu, speedily; af bráðungu, in a hurry, etc.

C. In various other relations:

I. denoting the passage or transition of an object, concrete or abstract, of, from.

1. where a thing is received, derived from, conferred by a person or object; þiggja lið af e-m, to derive help from, Edda 26; taka traust af e-m, to receive support, comfort from, Fms. xi. 243; taka mála af e-m, to be in one’s pay, of a soldier, Eg. 266; halda land af e-m, to hold land of any one, 282; verða viss af e-m, to get information from, 57, Nj. 130; taka við sök af manni (a law term), to undertake a case, suit, Grág. i. 142; hafa umboð af e-m, to be another’s deputy, ii. 374; vera góðs (ills) maklegr af e-m, to deserve good (bad) of, Vd. 88 (old Ed., the new reads frá), Fs. 45; afla matar af eyjum, to derive supplies from, Eb. 12.

2. where an object is taken by force:

α. prop. out of a person’s hand; þú skalt hnykkja smíðit af honum, wrest it out of his hand, Nj. 32; cp. taka, þrífa, svipta e-u (e-t) af e-m, to wrest from.

β. metaph. of a person’s deprival of anything in general; hann tók af þér konuna, carried thy wife off, Nj. 33; tók Gunnarr af þér sáðland þitt, robbed thee of seedland, 103; taka af honum tignina, to depose, degrade him, Eg. 271; vinna e-t af e-m, to carry off by force of arms, conquer, Fms. iii. 29; drepa menn af e-m, for one, slay one’s man, Eg. 417; fell þar lið mart af Eyvindi, many of Eyvind’s people fell there, 261.

γ. in such phrases as, hyggja af e-u (v. afhuga), hugsa af e-u, to forget; hyggja af harmi; sjá af e-u, to lose, miss; var svá ástúðigt með þeim, at livargi þóttist mega af öðrum sjá, neither of them could take his eyes off the other, Sturl. i. 194; svá er mörg við ver sinn vær, at varla um sér hon af hoiuun nær, Skálda 163.

3. denoting forfeiture; þá eru þeir útlagir, ok af goðorði sínu, have forfeited their priesthood, Grág. i. 24; telja hann af ráðunum fjár síns alls, to oust one, on account of idiocy or madness, 176; verða af kaupi, to be off the bargain, Edda 26; þá skalt þú af allri fjárheimtunni, forfeit all the claim, Nj. 15; ek skal stefna þér af konunni, summon thee to forfeit, a case of divorce, id.; ella er hann af rettarfari um hana, has forfeited the suit, Grág. i. 381.

β. ellipt., af ferr eindagi ef, is forfeited, Grág. i. 140.

II. denoting relation of a part to a whole, off, of, Lat. de; höggva hönd, höfuð, fót af e-um, to cut one’s hand, head, foot off, Nj. 97, 92, Bs. i. 674; höggva spjót af skapti, to sever the blade from the shaft, 264; hann lét þá ekki hafa af föðurarfi sínum, nothing of their patrimony, Eg. 25; vil ek at þú takir slíkt sem þér líkar af varningi, take what you like of the stores, Nj. 4; at þú eignist slíkt af fé okkru sem þú vili, 94.

β. ellipt., en nú höfum vér kjörit, en þat er af krossinum, a slice of, Fms. vii. 89; Þórðr gaf Skólm frænda sínum af landnámi sínu, a part of, Landn. 211; hafði hann þat af hans eigu er hann vildi, Sturl. ii. 169; þar lá forkr einn ok brotið af endanum, the point broken off, Háv. 24, Sturl. i. 169.

γ. absol. off; beit hann höndina af, þar sem nú heitir úlfliðr, bit the hand off, Edda 17; fauk af höfuðit, the head flew off, Nj. 97; jafnt er sem þér synist, af er fótrinn, the foot is off, id.; af bæði eyru, both ears off, Vm. 29.

2. with the notion of—among; mestr skörungr af konum á Norðrlöndum, the greatest heroine in the North, Fms. i. 116; hinn efniligasti maðr af ungum mönnum í Austfjörðum, the most hopeful of youths in the Eastfirths, Njarð. 364; af ( among) öllurn hirðmönnuni virði konungr mest skáld sín, Eg. 27; ef hann vildi nokkura kaupa af þessum konum, Ld. 30; ör liggr þar útiá vegginum, ok er sú af þeirra örum, one of their own arrows, Nj. 115.

β. from, among, belonging to; guð kaus hana af ollum konum sér til móður, of the Virgin Mary, Mar. A. i. 27.

γ. metaph., kunna mikit (lítið) af e-u, to know much, little of, Bragi kann mest af skáldskap, is more cunning of poetry than any one else, Edda 17.

δ. absol. out of, before, in preference to all others; Gunnarr bauð þér góð boð, en þú vildir eingi af taka, you would choose none of them, Nj. 77; ráða e-t af, to decide; þó mun faðir minn mestu af ráða, all depends upon him, Ld. 22; konungr kveðst því mundu heldr af trúa, preferred believing that of the two, Eg. 55; var honum ekki vildara af ván, he could expect nothing better, 364.

3. with the additional sense of instrumentality, with; ferma skip af e-u, to freight a ship with, Eg. 364; hlaða mörg skip af korni, load many ships with corn, Fms. xi. 8; klyfja tvá hesta af mat, Nj. 74; var vágrinn skipaðr af herskipum, the bay was covered with war ships, 124; fylla ker af glóðum, fill it with embers, Stj. 319; fylla heiminn af sínu kyni, to fill the world with his offspring, Ver. 3.

III. denoting the substance of which a thing is made, of; used indifferently with ór, though ór be more frequent; þeir gerðu af honum jörðina, af blóði hans sæinn ok vötnin, of the creation of the world from the corpse of the giant Ymir; the poem Gm. 40, 41, constantly uses ór in this sense, just as in modern Icelandic, Edda 5; svá skildu þeir, at allir hlutir væri smíðaðir af nokkru efni, 147 (pref.); húsit var gert af timbrstokkum, built of trunks of timber, Eg. 233; hjöhin vóru af gulli, of gold, golden, Fms. i. 17; af osti, of cheese, but in the verse 1. c. ór osti, Fms. vi. 253; línklæði af lérepti, linen, Sks. 287.

2. metaph. in the phrases, göra e-t af e-n ( to dispose of), verða af ( become of), hvat hefir þú gört af Gunnari, what hast thou done with Gunnar? Njarð. 376; hvat af motrinuni er orðit, what has become of it? of a lost thing, Ld. 208; hverfr Óspakr á burt, svá eigi vita menn hvat af honum er orðit, what has become of him? Band. 5.

IV. denoting parentage, descent, origin, domicile, abode:

1. parentage, of, from, used indifferently with frá; ok eru af þeim komnir Gilsbekkingar, descend from them, but a little below—frá honum eru konmir Sturlungar, Eb. 338, cp. afkvæmi; af ætt Hörðakára, Fms. i. 287; kominn af Trojumönnum, xi. 416; af Ása-ætt (Kb. wrongly at), Edda I.

β. metaph., vera af Guði (theol.), of God, = righteous, 686 B. 9; illr ávöxtr af íllri rót, Fms. ii. 48; Asia er kölluð af nafni nokkurar konu, derives her name from, Stj. 67; af honum er bragr kallaðr skáldskapr, called after his name, Edda 17.

2. of domicile; af danskri tungu, of Danish or Scandinavian origin, speaking the Danish tongue, Grág. ii. 73; hvaðan af löndum, whence, native of what country? Ísl.

β. especially denoting a man’s abode, and answering to á and í, the name of the farm (or country) being added to proper names, (as in Scotland,) to distinguish persons of the same name; Hallr af Síðu, Nj. 189; Erlingr af Straumey, 273; Ástríðr af Djúpárbakka, 39; Gunnarr af Hlíðarenda (more usual frá); þorir haklangr konungr af Ögðum, king of Agdir, Eg. 35, etc.; cp. ór and frá.

V. denoting a person with whom an act, feeling, etc. originates, for the most part with a periphrastic passive:

1. by, the Old Engl. of; as, ek em sendr hingað af Starkaði ok sonum hans, sent hither by, Nj. 94; inna e-t af hendi, to perform, 257; þó at alþýða væri skírð af kennimönnum, baptized of, Fms. ii. 158; meira virðr af mönnum, higher esteemed, Ld. 158; ástsæll af landsmönnum, beloved, íb. 16; vinsæll af mönnum, Nj. 102; í allgóðu yfirlæti af þeim feðgum, hospitably treated by them, Eg. 170; var þá nokkut drukkið af alþjóð, there was somewhat hard drinking of the people, Sturl. iii. 229; mun þat ekki upp tekið af þeim sükudólgum mínum, they will not clutch at that, Nj. 257; ef svá væri í hendr þér búit af mér, if í had so made everything ready to thy hands, Ld. 130; þá varð fárætt um af föður hans, his father said little about it, Fms. ii. 154.

2. it is now also sometimes used as a periphrase of a nom., e. g. ritað, þýtt af e-m, written, translated, edited by, but such phrases scarcely occur in old writers.

VI. denoting cause, ground, reason:

1. originating from, on account of, by reason of; af frændsemis sökum, for kinship’s sake, Grág. ii. 72; ómáli af áverkum, speechless from wounds, 27; af manna völdum, by violence, not by natural accident, of a crime, Nj. 76; af fortölum Halls, through his pleading, 255; af ástsæld hans ok af tölum þeirra Sæmundar, by his popularity and the eloquence of S., Íb. 16; af ráðum Haralds konungs, by his contriving, Landn. 157; úbygðr af frosti ok kulda, because of frost and cold, Hkr. i. 5.

β. adverbially, af því, therefore, Nj. 78; af hví, why? 686 B. 9; þá verðr bóndi heiðinn af barni sínu, viz. if he does not cause his child to be christened, K. Þ. K. 20.

2. denoting instrumentality, by means of; af sinu fé, by one’s own means, Grág. i. 293; framfæra e-n af verkum sinum, by means of one’s own labour, K. Þ. K. 142; draga saman auð af sökum, ok vælum ok kaupum, make money by, 623. I; af sínum kostnaði, at hi s own expense, Hkr. i. 217.

β. absol., hún fellir á mik dropa svá heita at ek brenn af öll, Ld. 328; hann fékk af hina mestu sæmd, derived great honotur from it, Nj. 88; elli sótti á hendr honum svá at hann lagðist í rekkju af, he grew bedridden from age, Ld. 54; komast undan af hlaupi, escape by running, Fms. viii. 58; spinna garn af rokki, spin off a wheel (now, spinna á rokk), from a notion of instrumentality, or because of the thread being spun out (?), Eb. 92.

3. denoting proceeding, originating from; lýsti af höndum hennar, her hands spread beams of light, Edda 22; allir heimar lýstust ( were illuminated) af henni, id.; en er lýsti af degi, when the day broke forth, Fms. ii. 16; lítt var lýst af degi, the day was just beginning to break, Ld. 46; þá tók at myrkja af nótt, the ‘mirk-time’ of night began to set in, Eg. 230; tók þá brátt at myrkva af nótt, the night grew dark, Hkr. ii. 230.

4. metaph., standa, leiða, hljótast af, to be caused by, result from; opt hlýtst íllt af kvenna hjali, great mischief is wrought by women’s gossip (a proverb), Gísl. 15, 98; at af þeim mundi mikit mein ok úhapp standa, be caused by, Edda 18; kenna kulda af ráðum e-s, to feel sore from, Eb. 42; þó mun her hljótast af margs manns bani, Nj, 90.

5. in adverbial phrases, denoting state of mind; af mikilli æði, in fury, Nj. 116; af móð, in great emotion, Fms. xi. 221; af áhyggju, with concern, i. 186; af létta, frankly, iii. 91; af viti, collectedly, Grág. ii. 27; af heilu, sincerely, Eg. 46; áf fári, in rage; af æðru, timidly, Nj. (in a verse); af setning, composedly, in tune, Fms. iii. 187; af mikilli frægð, gallantly, Fas. i. 261; af öllu afli, with all might, Grág. ii. 41; af riki, violently, Fbr. (in a verse); af trúnaði, confidently, Grág. i. 400.

VII. denoting regard to, of, concerning, in respect of, as regards:

1. with verbs, denoting to tell of, be informed, inquire about, Lat. de; Dioscorides segir af grasi því, speaks of, 655 xxx. 5; er menn spurðu af landinu, inquired about it, Landn. 30; halda njósn af e-u, Nj. 104; er þat skjótast þar af at segja, Eg. 546, Band. 8.

β. absol., hann mun spyrja, hvárt þér sé nokkut af kunnigt hversu for með okkr, whether you know anything about, how, Nj. 33; halda skóla af, to hold a school in a science, 656 A. i. 19 (sounds like a Latinism); en ek gerða þik sera mestan mann af öllu, in respect of all, that you should get all the honour of it, Nj. 78.

2. with adjectives such as mildr, illr, góðrafe-u, denoting disposition or character in respect to; alira manna mildastr af fo, very liberal, often-banded, Fms. vii. 197; mildr af gulli, i. 33; góðr af griðum, merciful, Al. 33; íllr af mat en mildr af gulli, Fms. i. 53; fastr af drykk, close, stingy in regard to, Sturl. ii. 125; gat þess Hildigunnr at þú mundir góðr af hestinum, that you would be good about the horse, Nj. 90, cp. auðigr at, v. at, which corresponds to the above phrases; cp. also the phrase af sér above, p. 4, col. I, ll. 50 sqq.

VIII. periphrasis of a genitive (rare); provincialis af öllum Predikaraklaustrum, Fms. x. 76; vera af hinum mesta fjandskap, to breathe deep hatred to, be on bad terms with, ix. 220; af hendi, af hálfu e-s, on one’s behalf, v. those words.

IX. in adverbial phrases; as, af launungu, secretly; af hljóði, silently; v. those words.

β. also used absolutely with a verb, almost adverbially, nearly in the signification off, away; hann bað þá róa af fjörðinn, pass the firth swiftly by rowing, row the firth off, Fms. ix. 502; var pá af farit þat seni skerjóttast var, was past, sailed past, Ld. 142; ok er þeir höfðu af fjórðung, past one fourth of the way, Dropl. 10: skína af, to clear up, of the skv, Eb. 152; hence in common language, skína af sér, when the sun breaks forth: sofa af nóttina, to sleep it away, Fms. ii. 98; leið af nóttin, the night past away, Nj. 53; dvelja af stundir, to kill the time, Band. 8; drepa af, to kill; láta af, to slaughter, kill off;

γ. in exclamations; af tjöldin, off with the awnings, Bs. i. 420, Fins, ix. 49.

δ. in the phrases, þar af, thence; hér af, hence, Fms. ii. 102; af fram, straight on, Nj. 144; now, á fram, on, advance.

X. it often refers to a whole sentence or to an adverb, not only like other prepp. to hér, hvar, þar, but also redundantly to hvaðan, héðan, þaðan, whence, hence, thence.

2. the preposition may sometimes be repeated, once elliptically or adverbially, and once properly, e. g. en er af var borit at borðinu, the cloth was taken off from the table, Nj. 176; Guð þerrir af (off, away) hvert tár af ( from) augum heilagra manna, God wipes off every tear from the eyes of his saints, 655 xx. vii. 17; skal þó fyrst bætr af lúka af fé vegaiula, pay off, from, Gþl. 160, the last af may be omitted—var þá af borið borðinu—and the prep. thus be separated from its case, or it may refer to some of the indecl. relatives er or sem, the prep. hvar, hér, þar being placed behind them without a case, and referring to the preceding relative, e. g. oss er þar mikit af sagt auð þeim, we have been told much about these riches, Band. 24; er þat skjótast þar af at segja, in short, shortly. Eg. 546; þaðan af veit ek, thence í infer, know, Fms. i. 97.

XI. it is moreover connected with a great many verbs besides those mentioned above, e. g. bera af, to excel, whence afbragð, afbrigði; draga af, to detract, deduct, hence afdráttr; veita ekki af, to be hard with; ganga at, to be left, hence afgangr; standast af um e-t, to stand, how matters stand; sem af tekr, at a furious rate; vita af, to be conscious, know about (vide VII).

D. As a prefix to compounds distinction is to be made between:

I. af privativum, denoting diminution, want, deduction, loss, separation, negation of, etc., answering indifferently to Lat. ab-, de-, ex-, dis-, and rarely to re- and se-, v. the following COMPDS, such as segja, dicere, but afsegja, negare; rækja, colere, but afrækja, negligere; aflaga, contra legem; skapligr, normalis, afskapligr, deformis; afvik, recessus; afhús, afhellir, afdalr, etc.

II. af intensivum, etymologically different, and akin to of, afr-, e. g. afdrykkja = ofdrykkja, inebrietas; afbrýði, jealously; afbendi, tenesmus; afglapi, vir fatuus, etc. etc. Both the privative and the intensive af may be contracted into á, esp. before a labial f, m, v, e. g. á fram = af fram; ábrýði = afbrýði; ávöxtr = afvöxtr; áburðr = afburðr; ávíta = afvíta (?). In some cases dubious. With extenuated and changed vowel; auvirðiligr or övirðiligr, depreciated, = afv- etc., v. those words.

n. a law term.

I. Icel. contradictory testimony, such as was contrary to law. Thus defined: þat er a. er menn bera gegn því sem áðr er borit, vætti í gegn kvið, eðr kviðr í gegn vætti, svá at eigi má hvárttveggja rétt vera, Grág. i. 59, 60; it was liable to the lesser outlawry, skoluð menn a. bera ok hér á þingi, en ef menn bera, ok varðar þat útlegð, enda á þat einskis at meta, id.; en ef menn bera þat a. varðar þat fjörbaugsgarð, ii. 272; bera þeir a. guðunum, false witness against the gods, 655 xiii. B. I.

II. Norse, where it appears to mean contradictory testimony, such as was usually admissible; ok koma eigi a. móti, N. G. L. ii. 89, v. l.; svá er ef einn ber vitni með manni sem engi beri, en tveir sem tíu, ef maðr uggir eigi a. móti, if one bears witness for a man it is as though no man bore witness for him, but two are as good as ten, if a man doth not fear that contradictory evidence will be brought against him, 150.