Перевод: с исландского на английский

с английского на исландский

to+conduct

  • 1 fara meî, fylgja

    Íslensk-ensk orðabók > fara meî, fylgja

  • 2 framkvæmd, stjórn

    Íslensk-ensk orðabók > framkvæmd, stjórn

  • 3 haga sér

    Íslensk-ensk orðabók > haga sér

  • 4 leiîa

    Íslensk-ensk orðabók > leiîa

  • 5 stÿra, stjórna

    Íslensk-ensk orðabók > stÿra, stjórna

  • 6 FAR

    * * *
    n.
    1) a means off passage, ship; bjarga fari á floti, to save a vessel qflaat; in compds., a trading vessel (Íslands-far, Englands-far);
    2) passage; taka (fá, ráða) sér fari or far, to take a passage in a ship; beiðast fars, to ask for a passage; synja e-m fars, to deny one a passage; banna e-m f., to forbid one to sail (cf. farbann);
    3) trace, print, track (Sveinki rak lömb sín til fjöru í förin); villast hundarnir farsins, the hounds lose the track; of et sama f., on the same subject;
    4) life, conduct, behaviour; í fari konungsins in the king’s character;
    5) state, condition (gefa þeir eigi gaum um hennar far) f. veðranna, the course of the winds; at fornu fari, of yore, of old.
    * * *
    n.
    I. motion, travel; rare in this sense, as the fem. för and ferð, q. v., are used instead.
    β. of the clouds, in the phrase, far á lopti, drift in the sky.
    II. a means of passage, a ship; far er skip, Edda 110, Skálda 163: the allit. phrase, hvert fljótanda far, every floating vessel, Fms. xi. 125, Fær. 260; at bjarga fari á floti, Hm. 155.
    2. in compds, a trading vessel; Íslands-far, an Iceland-trader, Fms. vi. 370, vii. 32; Englands-far, an English-trader, ix. 41; Dýrlinnar-far, a Dublin ship, Eb. 254; fjögra-, tveggja-, sex-manna-far, a four-, two-, six-oared boat.
    3. passage, in the phrases, taka sér (e-m) fari, fá sér fari, ráða sér fari, usually so in dat., but in mod. usage acc. (taka, ráða sér far), to take a passage in a ship, Gþl. 516, Grág. ii. 400, 406 (acc.), Ld. 50, Landn. 307, Eg. 288, Nj. 111, 112, Ísl. ii. 199, Eb. 194; beiðask fars, id., Grág. i. 90, Fms. vi. 239; banna e-m far, to forbid one a passage, stop one (far-bann), Landn. 307; synja e-m fars, to deny one a passage (far-synjan), Hbl. 54; at þeir hafi allir far, Jb. 393.
    III. a trace, track, print, Hom. 120; Sveinki rak lömb sín til fjöru í förin, at eigi mátti sjá tveggja manna för, Njarð. 376; nú villask hundarnir farsins, the hounds lost the track, Fms. v. 147, cp. O. H. L. 83: metaph., of et sama far, on the same subject, of a book, Íb. (pref.): in many compds, a print, mark of anv kind, fóta-för, footprints; skafla-för, the print of a sharp-shod horse; nálar-far, a stitch; fingra-för, a finger-print; tanna-för, a bite; nagla-för, the marks of nails, John xx. 25; knífs-far, a knife’s mark; eggjar-far, the mark of the edge, in a cut; járna-far, the print of the shackles; kjal-far, the keel’s track, wake of a ship; um-far, a turn, round; saum-far, a rim on a ship’s side.
    IV. metaph. life, conduct, behaviour; hugar-far, geðs-far, lundar-far, disposition, character; ættar-far, a family mark, peculiarity; dag-far, daily life, conduct of life; í góðra manna fari ok vándra, 677. 3; hvat þess mundi vera í fari konungsins, in the king’s character, Fms. v. 327; ek vissa þá marga hluti í fari Knúts konungs, at hann mætti heilagr vera, xi. 287; nokkut af fyrnsku eptir í fari hans, iii. 131.
    2. estate, condition; ok gefa þeir eigi gaum um hennar far, N. G. L. i. 226; sem hann hafði skírt far sitt, made known his state, how he fared, 34; aldar-far, Lat. genius seculi; dægra-far, q. v.: sára-far, the state of the wounds; víga-far, q. v.; heilindis-far, health, Mar. 124; far veðranna, the course of the winds, Eb. 218; þá skrifaða ek þessa (bók) of et sama far, on the same subject, Íb. (pref.)
    3. the phrase, at forni fari, of yore, of old, Gþl. 85, 86, Eg. 711; at fornu fari ok nýju, of yore and of late, D. N.; at réttu fari, justly.
    β. the phrase, göra sér far um e-t, to take pains about a thing.
    B. = fár, q. v., bale, ill-fate (rare); far er reiði, far er skip, Edda 110; at hann mundi fara þat far sem hans formaðr, that he would fare as ill as his predecessor, Bs. i. 758: cp. the dubious phrase, muna yðvart far allt í sundi þótt ek hafa öndu látið, your ill-fate will not all be afloat, i. e. cleared off, though I am dead, Skv. 3. 51; vera í illu fari, to fare ill, be in a strait, Orkn. 480; ok vóru í illu fari hér um, Stj. 394. Judges viii. 1, ‘and they did chide with him sharply,’ A. V.; at hann skyldi í engu fari móti þeim vera, that he should not be plotting ( brooding mischief) against them, Sturl. iii. 121 C.

    Íslensk-ensk orðabók > FAR

  • 7 at-hæfi

    (not athœfi, vide Sks. B., which carefully distinguishes between æ and œ), n. conduct, behaviour; a. kristinna manna, their rites, service, Fms. ii. 37, cp. Ld. 174; í öllu sínu a., conduct, proceeding, Fms. xi. 78, viii. 253: manners, ceremonies, Sks. 301; konunga a., royal manners, Hom.: þetta hefir verit a. ( instinct) þessa skrímsls, Sks.: deeds, doings; skal nú þar standa fyrst um a. þeirra, Mag. 11. Now freq. in a theol. sense.

    Íslensk-ensk orðabók > at-hæfi

  • 8 BREYTA

    * * *
    (-tta, -ttr), v.
    1) to change, alter (breyta átrúnaði);
    refl., breytast; hafa þau eigi breyzt síðan, they have not changed since;
    2) to vary; breyta háttum, to vary the metre; breyta hári sínu, to dress one’s hair; réttr ok breyttr, plain and artificial;
    3) absol. to condiuct oneself, do, act; munum við báðir í brott komast, ef við breytum svá, if we do so; breyta eptir em, to imitate; breyta til es, to attempt.
    * * *
    tt, [braut, via], to alter, change: bregða implies the notion of breach, breyta simply denotes change: with dat.; b. farveg (of a river), to form a new channel, Grág. i. 350, Nj. 4, Ld. 158, Fms. ii. 158, Fb. i. 292; flestar Þjóðir þurfa at b. ( transform) nafni hans til sinnar tungu, Edda 14; þá vóru snjóvar miklir ok breyttir (changed, become impassable) vegir allir, Eg. 543, Rb. 262 (where the acc. is wrong;).
    β. reflex., hafa þau ekki breyzk síðan, they have not changed since, Fms. viii. 5.
    γ. to vary; b. háttum, to vary the metre, Edda 121; b. hári sínu, to dress the hair, Greg. 45; b. málum, to speak rhetorically, dress one’s words, Fms. vi. 392; réttr ok b., plain and artificial, Edda 120; úbreyttr, plain.
    II. metaph., absol. without case, to conduct oneself, act, do, behave; ef við breytum svá, if we do so, Nj. 202, Ísl. ii. 181, Fms. i. 150; b. eptir e-m, to imitate, Symb. 15; b. til e-s, to attempt, Grág. ii. 94.
    2. in mod. use chiefly in moral sense, to behave, conduct oneself; b. vel, illa, kristilega, cp. breytni, N. T., Vidal., Pass.

    Íslensk-ensk orðabók > BREYTA

  • 9 HÁTTR

    m. hat, = höttr.
    * * *
    m., gen. háttar, dat. hætti, pl. hættir, acc. háttu, [akin to hagr, qs. hagtr], manner, habit:
    I. a mode of life, habit; ríkra manna háttr, Nj. 268; fara vel með sínum háttum, to conduct oneself well, Eg. 65; ráða sjálfr háttum sínum, to be one’s own master, Fms. vii. 199; fornmennis-háttr, ii. 59; riddaraligr háttr, x. 230; víkinga-háttr, Fb. i. 412; þat er háttr skálda at ( it is the fashion of poets to) lofa þann mest er þá eru þeir fyrir, Hkr. (pref.): hátta-góðr, adj. well-mannered, Eb. 258: halda teknum hætti, to go on in one’s usual way, persevere, Fb. ii. 85, Eb. 77.
    2. conduct; vanda um háttu manna, Fb. ii. 37.
    II. a mode, way of doing a thing; kunna hátt á e-u, to know how to do a thing, Barl. 101:—answering to Lat. hoc modo, hunc ad modum, hann reist örn á baki honum með þeima hætti, at …, Hkr. i. 108; hann stóð upp ok svaraði erendi konungs með þessum hætti ( as follows), Fms. i. 33; með hverjum hætti, in what manner? how? með ymsum hætti, etc.
    2. appearance, manner; hversu vóru þeir menn í hátt, how did those men look? Stj. 396; jörðin ok dýrin ok fuglarnir höfðu saman eðli í sumum hlutum, en þó ólík at hætti, but unlike in manners, Edda 144 (pref.): manner, kind, sá er annarr háttr jarldóms, N. G. L. ii. 403.
    3. moderation, measure; ágirni kann engan hátt, Hom. 18; hófsemi er háttr alls lífs, 28.
    4. adverbial usages answering to Lat, - modi in hujusmodi, ejusmodi:
    α. gen., mikils háttar, Fms. vi. 20, 144, 229, viii. 198, x. 234; lítils háttar, insignificant, vi. 7, 229, viii. 198; minna háttar, i. 160; alls-háttar, of every kind, iii. 184; nokkurs háttar, in some way, Stj. 178; þess-háttar, of that kind, Edda 149 (pref.), passim; engis-háttar, in nowise, Stj. 81; margs-háttar, of many kinds, Stj. passim.
    β. acc., á allan hátt, in every respect, Bs. i. 857; á engan hátt, by no means; á ymsan hátt, in various respects; á hvárigan hátt, etc.
    γ. eptir hætti, duly, tolerably, as may be expected.
    III. a metre; þenna hátt fann fyrst Veili, Edda (Ht.) 131; þeir létu vera fimm vísur með hverjum hætti, Orkn. 304, cp. Edda (Ht.) passim; eptir hætti, in the proper metre, Edda 131. Names of metres, Kviðu-háttr, the epic metre (as the Völuspá), Skálda; Ljóða-h. or Ljóðs-h., the trimeter in old saws and didactic poems (as the Háva-mál); Mála-h., Ref-hvarfa-h., Orðskviða-h., Draugs-h., Flagða-h., Dýri-h., Nýi-h., Álags-h., Hátt-lausa: derived from the names of men, Egils-h., Braga-h., Torf-Einars-h., Fleins-h.; Núfu-h., Edda; of countries, Grænlenzki-h., expounded in Edda (Ht.) and Háttat. Rögnvalds, Skálda: a saying is called máls-háttr.
    COMPDS: háttaföll, háttalykill, háttaskipti, háttatal.

    Íslensk-ensk orðabók > HÁTTR

  • 10 hegðan

    f. conduct, behaviour.
    * * *
    f. arrangement, H. E. i. 246: mod. usage eccl. conduct, freq.

    Íslensk-ensk orðabók > hegðan

  • 11 LEIÐA

    I)
    (-dda, -ddr), v.
    1) to lead, conduct (Ólafr konungr leiddi Kjartan til skips); leiða upp skip, to drag a ship ashore;
    2) fig., leiða augum (sjónum), to behold; leiða hugum, to consider; leiða huga at e-u, to mark, note; leiða spurningum at um e-t, to inquire; leiða getum um e-t, to guess at a thing; leiða ástum, to love; leiða af e-u, to result from;
    3) gramm. to pronounce (því at hann leiddi eigi svá sem tíðast er);
    4) to bury, lead to the grave (Steinarr leiddi hann uppi í holtum).
    (-dda, -ddr), v.
    2) refl., leiðast e-t (acc.), to loathe, get tired of (leiðist manngi gott, ef getr); impers., e-m leiðist, one feels discontented (man honum leiðast, ef deildr er verðrinn); mér leiðist e-t, I am tired of (leiðist mönnum opt á at heyra).
    * * *
    1.
    d, [A. S. lâdjan; Engl. to lead; Germ. leiten; Dan. lede]:—to lead, conduct, lead by the hand; hann tók í hönd henni ok leiddi hana eina saman, Nj. í 29: of guests, hvergi mun ek leiða þik, segir hón, ok far nú vel ok heill! Ld. 188; Ólafr konungr leiddi Kjartan til skips, 190; allir leiddu hann ofan til sjófar, 655 xvi. B. 2; leiddu Hildiríðarsynir hann virðuliga brott með gjöfum, Eg. 52; ef hón fær svá út leitt son sinn, at þat er með þvílíkri stórmensku sem nú leiðir hón hann inn, Ó. H. 31; þann skal út leiða, er maðr vill at aptr komi, a saying, Fær. 101; þá leiddi hann Eirík son sinn í hásæti sitt, Fms. i. 18; leiða fram, Nj. 91: metaph., leiða upp, to drag ashore; ætla þeir at leiða upp skipit undir honum, to draw it ashore, Ld. 78; ær þær er þeir telja at leitt hafi dilkana, Grág. i. 417: leiða konu í kirkju, to church a woman, N. G. L. i. 384, Vm. 76.
    II. metaph. phrases, leiða augum (sjónum), to behold, Hým. 13, Sks. 434, Fms. ii. 6, Stj. 719; leiða hugum, to consider, meditate, Sks. 334, 368 (hug-leiðing); leiða huga at, to mark, note, 301, Fms. iv. 33 (at-hugi); leiða spurningum at um e-t, to enquire, 230; leiða getum um e-t, to guess at a thing, Nj. 14, 205; leiða atkvæðum, to declare, Niðrst. 2, Bs. i. 295; leiða ástum, to love, Hkv. Hjörv. 41, Eb. 206 (in a verse): leiða af e-u, to result from, Nj. 38, 109, 169, 171, Fms. iii. 210, H. E. i. 497 (af-leiðing = result).
    2. gramm. to pronounce; þvíat hann leiddi eigi svá sem tíðast er, Glúm. 389; opt skipta orða-leiðingar öllu máli, hvárt inn sami hljóðstafr er leiddr skjótt eða seint, Skálda 171; hann kvaðsk Höskuldr heita, … Hvárt þótti þér hann seint leiða nafn sitt eðr skjótt?—Víst heldr seint, segir Rafn, þá kalla ek hann Haustskuld, Sturl. iii. 216.
    III. to bury, lead to the grave; Steinarr leiddi hann uppi í holtunum, Eg. 713, Karl. 128; hann sá þar haug mikinn, hann spurði hverir þar væri leiddir, Landn. (App.) 254, 326, Bret. 166, v. l.
    2.
    d, [different from the preceding word, see leiðr below; A. S. læddan = to hate; Engl. loathe]:—to make a person loathe a thing, with dat. of the person and acc. of the thing; hafði hann þat í hug sér, at leiða smá-mönnum at sækja mál á hendr honum, Hrafn. 18; en svá skal leiða dróttins-svikum, Fms. x. 271; ok leiða svá öðrum at brjóta lögin, vi. 98; ok leiðum svá öðrum frúm at svíkja sína herra, Karl. 59; ok l. honum svá landráð ok dróttins-svik, Fb. ii. 330.
    II. reflex., with acc., leiðask e-t, to loathe, get tired of; ungr leiddisk eldvelli, Hornklofi; leiðisk manngi gott ef getr, Hm. 13; krása, þá seðsk hann ok leiðisk þær, Greg. 28; leiðask andligar krásir, 3; bóndi leiðisk konu sína, Post. 656 A. ii. 15; þá leiðisk þér þá ( abhor ye them) sem villu-menn eðr heiðingja, Bs. i. 105; nú vill sveinn eigi nema ok leiðisk bók, K. Þ. K. 56.
    2. impers., e-m leiðisk e-ð, to become tired of; mér leiðisk at eiga fyrir höndum slíkan úfriðar-ágang, Fms. i. 188; ok leiðisk honum bók, Grág. (Kb.) i. 18; nú leiðisk mönnum hér at sitja, Fb. ii. 56: freq. in mod. usage, mér leiðist, ‘it irks me,’ I find the time long.

    Íslensk-ensk orðabók > LEIÐA

  • 12 lifnaðr

    m.
    2) convent life, convent.
    * * *
    m. life, conduct of life, Stj. 55, 223, freq. in mod. usage: ó-lifnaðr, a wicked life.
    2. convent life, a convent, Ann. 1231, Fms. xi. 444, Bs. i. 857, ii. 151.

    Íslensk-ensk orðabók > lifnaðr

  • 13 lífi

    n.
    1) life;
    * * *
    n. = líf, conduct, Barl. 43, 69, 89, 104, 185: in compds, hrein-lífi, saur-lífi, etc.

    Íslensk-ensk orðabók > lífi

  • 14 MEÐ

    prep. with dat. and acc.
    I. with dat.
    1) with, along with, together with (Unnr dóttir hans fór með honum; hón hafði á skipi m. sér sex tigi karla);
    2) denoting help, assistance; leggja til m. e-m, to help one by word or deed; to give one advice; fá menn m. sér, to get followers;
    3) by means of, with (verja sik með sverðum, skjöldum);
    4) by, through, with, using (með harðfengi ok kappi); m. hlaupi, by running; m. einum bug, with one mind; m. sama hætti, in the same way;
    5) including, inclusive of (hundrað manna m. nábúum); ok þat m., at, and besides (therewith) that; þann dag ok nóttina m., and the night too;
    6) among, between (var fact um m. þeim brœðrum); þreyta e-t m. sér, to fight it out among themselves; koma m. e-m, to come among (maðr, er m. mörgum kemr);
    7) denoting inward quality, in (hann hafði alla þá hluti m. sér, er konung prýða);
    8) along (landit er viðast bygt með sjónum); esp. of direction, with an adv. denoting the direction (upp með, ofan með, fram með, inn með, út með, etc.); m. stöfnum, from stem to stern, all along the ship; biðja matar með bœjum, from house to house;
    9) adverbial usages; m. öllu, altogether, quite; m. öllu skjótt, all of a sudden; m. því at, in case that (m. því at ek falla); as, because (m. því at menn vóru hraustir, þá komast þeir yfir ána);
    10) with verbs; ganga m. barni, to go with child, mæla m., to recommend;
    II. with acc.
    1) with, with the notion of bearing, bringing, carrying (hann fór til Íslands m. konu sína ok börn); fara m. vápn, to carry a weapon; fig., fara með sök, mál, to conduct, manage a case; m. engi lögskil, in no lawful manner;
    2) with, among; úsnotr m., es m. aldir kemr, a fool when he comes among men;
    3) with an ordinal number; m. tólfta mann, with twelve men, including himself; with eleven others.
    * * *
    prep., also meðr, a form common in Stj. and in legendary writers, but not in the classical writers or in mod. speech or writing; [Ulf. meþ = σύν and μετά; A. S. and Chaucer, mid; it remains in Engl. only in ‘mid-wife,’ qs. ‘with-wife,’ cp. Icel. náveru-kona, nær-kona, yfirsetu-kona; Germ. mit; Dan. med; Gr. μετά]:—with, along with, a prep. with dat. and acc.; with dat. it has the notion of coming or going in company, with acc. of bringing or fetching; thus, hann kom með honum, he came along with, in company with him; but hann kom með hann, he brought him wilh him.
    WITH DAT.
    With, along with, together with; Þórólfr var með konungi, Eg. 29; hann var þar með Otkatli, Nj. 73; hann kvaddi hann til ferðar með sér, id.; hann stóð upp ok Kolskeggr með honum, 58; með honum var sá maðr Íslenzkr er …, 157; hann fór útan með honum, Eg. 196: Unnr dóttir hans fór með honum, Ld. 4; fara á fjall með húskörlum, Korm. 10; vera með goða, i. e. to be in his jurisdiction, Grág. i. 108; hón hafði á skipi með sér sextigi karla, i. e. with her, under her command, Landn. 109; brott með sér, Nj. 114, and in endless instances.
    II. denoting assistance, help, with; til umráða með sér, Grág. i. 5; leggja til með e-m, to help one by word or deed, Nj. 7: to give one advice, Fms. xi. 81; sjá á með e-m, to look after, help, Nj. 113; vita e-t með e-m, to be privy to, an accomplice in a thing, 136; bætti hann þat með mér, he mended it for me, Fms. vii. 158; fá menn með sér, i. e. to get followers, opp. to mót, Nj. 180.
    III. denoting instrumentality, by, with; með öxi, Fms. vi. 6; verja sik með sverðum, með skjöldum, Nj. 272; með atgeirinum, 120; skip skarat með skjöldum, Ld. 78; falda sér með motri, 202, and passim; or ellipt., the prep. being understood, an instrumental dative, höggva sverði, leggja spjóti, taka höndum, stíga fótum, and in endless similar instances.
    IV. by, through, partly denoting means, partly accompaniment, by, through, with, using; með harðfengi ok kappi, Nj. 98; með mikilli snild, með fögrum orðum, Ld. 84; með hans ráði, 58; með ráði konungs, Eg. 35; með lögum, með úlögum, Nj. 106, 234; með ráni, by violence, 5; með vegsemd, blíðu, Fms. x. 235; með íllyrðum, Nj. 128; með vitsmunum mínum, 262; með hlaupi, by running, Eg. 12; með ( through) atgöngu Gunnlaugs, Ísl. ii. 210; með váttum, Nj. 101; með einum hug, with one mind, Edda 37; með gráti, Fms. x. 261; með gleði, 220; með reiði. Nj. 108: með hættu, Ld. 46; með sannyndum. forsooth, truly, Ó. H. 175; með sönnu, forsooth, Fms. vii. 158, Ld. 76; með sama hætti, in the same way, Nj. 272; með þessum hætti, Fms. x. 220; með nokkuru móti, Ld. 164: also freq. ellipt., mæla fögrum orðum, þegja þunnu hljóði, Hm., passim.
    V. including, inclusively; hundrað manna með nábúum Njáls, Nj. 208; ok eru þá tólf menn, ór fjórðungi hverjum með þeim, including themselves, Grág. i. 72: sjau vetr ok tuttugu með þeim enum fyrsta, including the first, Fms. x. 410; fimmtán menn með þeim fimm, er …, Nj. 266; þar var vinátta mikil með frændsemi, friendship as well as kin, Ísl. ii. 209; nótt með degi, both night and day, N. G. L. i, passim:—ok þat með ( therewith), at …, Nj. 5; þá, veit ek mesta orrostu-menn, ok þat með, at þeir hafa vápn svá góð, at …, 44; þann dag, ok nóttina með, and the night too, Barl. 207; sagði hann þetta meðr, he said this too, added this, Stj. 130.
    VI. with, among, between, amidst; með þeim bræðrum, Fms. vii. 240; samðisk með þeim feðgum, Ísl. ii. 210; dró seint saman með þeim, Fb. ii. 259; þar varð íllla með þeim, Nj. 39; var fátt um með þeim bræðrum nokkura hríð, 2; þar skilr með þeim, there they parted, Grett. 75 new Ed.; þat var siðr með kaupmönnum, Eg. 265; með mönnum, among men, Ls. 46; eigi er þó kosta-munr með ykkr Njáli, Nj. 52; með þeim Ingjaldi, Ld. 44; skipta, deila með e-m, to share among, Eg. 311; deila víg með verum, Ls. 22, Hbl. 25; þeir skiptu ríki með sér, Fms. i. 108; þreyta e-t með sér, to fight it out among themselves, Nj. 31; ef engi væri túlkr með kaupmönnum, Ld. 76; var deila mikil með sonum hans, Eg. 367; var með þeim en kærsta vinátta, 2:—fara ( to travel) með úkunnum þjóðum, Edda 21; sízt ek með fólkum fór, Gm. 48; koma með e-m, to come among, Vþm. 30, 39; er með horskum kemr, Hm. 19, 63; maðr er með mörgum kemr, 62; er með snotrum sitr, 5, 23; þótt hann með grömum glami, 30.
    VII. denoting inward quality, with, in; svá hefir hann nátturu mikla með sér, Nj. 44; öllum sem lifs-andi er meðr, Stj.; flesta hluti hefir hann þá með sér, er prýða máttu góðan höfðingja, Fms. x. 535; hann hafði alla þá, hluti með sér er konung prýðir, xi. 217; svá er mál með vexti, so shapen, Lv. 43; limaðr vel með höadum ok fótum, Ld. 20.
    2. skip með gyltum höfðum, Fms. x. 2; dreginn á leo með gulli, Ld. 78; hross með söðlum, a horse with the saddle on, Nj. 253; skip með reiða, Eg. 35; klæði með mörgum litum, 517; með sínum lit hverr, Fas. i. 316; vera úti með sólsetrum, i. e. to be out (of a shepherd) with sunset, Lv. 43.
    VIII. along, following, of direction, with an adverb, denoting the direction; upp með, ofan með, fram með, norðr með, út með, inn með; ofan með á, Lv. 43; upp með ánni, Nj. 253; upp með Rangá, 74; suðr með landi, Fms. i. 38, ii. 3: með endilöngu landi, ix. 33; hann gengr með reykinum, Nj. 58; með sjónum, Bs. ii. 5; með hafinu, along the sea, on the horizon, Fms. xi. 136; áin var leyst með löndum, Boll. 358; með eggju, Hkv. Hjörv. 9.
    2. með stöfnum, from stem to stern, all along the ship, Bs. i. 16 (see kveyfa); var þá hroðit með stöfnum skipit, Grett. 81; með endum, from one end to another, Fagrsk. (in a verse): fara með húsum, to go from house to house, begging, Grág. i. 192; biðja matar með bæjum, Fas. ii. 271.
    IX. adverbial usages; með öllu, altogether, quite, Ld. 4; með öllu skjótt, all of a sudden, Fms. x. 136; með því at, in case that, Ld. 44; með því at ek falla, in case I fall, Fms. vii. 274; en með því at yðr líki þetta, x. 261: as, because, in consequence of, en með því at menn vóru hraustir, þá komask þeir yfir ána, Ld. 46, passim: hér-með, herewith, farther; þar-með, therewith, id., Skíða R. 11.
    X. with verbs; ganga með barni, to go with child; ganga með e-u, to confess; taka með, to accept; mæla með, to speak for, recommend; fara með, to treat, go with; gefa með, to give a fee of alimentation; leggjask með, to lie with; eiga barn með konu, to have a child in wedlock, and so on; see the verbs.
    WITH ACC.
    With, with the notion of bearing, bringing, carrying, treating, conducting; fara með vápn, to fare, go, carrying a weapon, Fms. vii. 240; hann fór suðr aptr með miklar vingjafir, id.; þeir fóru aptr með skip þat, er, Eg. 29; með lið sitt, 11; kom með horn fullt, 213; gékk at borðinu með handlaugar, Nj. 52; ganga út með dómendr sína, Grág. i. 37; fara brott með föt sín, 300; með þessa menn, Fas. i. 333; þeir hljópu á brott með konur þeirra, lausafé ok bátinn, Landn. 35; hann fór til Íslands með konu sína ok börn, 205; ef hann leitaði vestan um haf með her sinn, Fms. i. 26; fara með her á hendr e-m, 120; mjöðdrekku er hann fór með, Eg. 240; at þeir skyldu fara með sveit sína, 74; skip þat er hann fór með, id.; ef ek mætta með þik komask, Sturl. ii. 108; farina með erfðina, Nj. 7.
    2. metaph., fara með sök, mál, etc., to conduct, manage a case, Nj. 86; fara af hljóði með þessa ráða-görð, 103; þeir fóru með þann hug, to carry that mind, intention, 99; með vátta, with witnesses; með eið, on oath, Grág. i. 20, 243 (but með váttum, Nj. 101): með hver skil, by what way of proceeding, id.: með engi lögskil, in no lawful manner, 296; þat varð með atburð, by accident, Fms. ii. 172: in regard to, ú-afskiptinn með mála-ferli, Lv. 73, (rare.)
    II. with, among; kom með fróð regin, Vþm. 26; ú-snotr maðr er með aldir kömr, Hm. 21; sízt Hákon fór með heiðin goð, went among, took up his abode amongst the heathen gods, Hkm. 26.
    III. with an ordinal number; með tólfta mann, with twelve men, including oneself, Eg. 180; með tíunda mann, Ld. 140; með fimmta mann, Ísl. ii. 266.
    IV. with verbs; tala með e-n, to speak with, Stj. 151, (Dan. tale med en); göra með e-n, to do, 143; lifa meðr brauð, to live on bread, 146; fæðask meðr mold, to live on earth, 37; eiga með e-t, to possess.
    V. denoting materials, of; altaris-klæði með pell, Vm. 153; Máríu-skript með tönn, 22; kross með silfr, D. N.; kaðall görr með hár, kirkja með stein, of stone, id.; pílárr meðr kopar, Stj. 101.
    2. til alls hagleiks með málm, Fms. xi. 427; hón samdi sik með örvar ok boga, Fas. i. 531; þeir grófu hana með fagran flúr, Skíða R. 200.

    Íslensk-ensk orðabók > MEÐ

  • 15 SIÐR

    (-ar, -ir, acc. -u), m.
    1) custom, habit (þat mun hér vera s., at menn ganga vápnlausir fyrir konung);
    2) conduct, moral life (spilla ill mál góðum siðum);
    3) religion, faith; inn forni s., the ancient (heathen) faith; inn nýi s., the new (Christian) faith; kristinn s., the Christian religion; heiðinn s., heathenism; í fornum sið, in the olden, or heathen, times.
    * * *
    m., gen. siðar, dat. sið, pl. siðir, acc. siðu, mod. siði, [Ulf. sidus = ήθος; Hel. sidu; O. H. G. situ; Germ. sitte; Dan. sæd; Swed. sed]:—custom, habit, manner, Lat. mos, a word of importance and wide use; sjá, kanna annarra manna siðu, Sks. 17; sem þá var víða siðr til, Bs. i. 41; þat mun hér vera siðr, Eg. 110; sæmileikr hennar ok siðir, Str. 21; konungliga siðu, kaupmanna siðu, lærðra manna siðu, … siðu ok athæfi, Sks. 5; lands-siðr, the custom of the land; í fyrnskunni var sá siðr, at …, N. G. L. ii. 416: conversation, falla í sið með mönnum, to live sociably, Þiðr. 149 (sið-blendinn).
    2. conduct, moral life [Lat. mores]; góðir siðir, þat er upphaf allra góðra siða at elska Guð, N. G. L. ii. 419; hann tók at semja heima-manna siðu ok híbýla-háttu, Bs. i. 102; sjá ok nema góða siðu, 271; at hvergi hefði þeir séð fegri siðu, id.; siða-tjón, Sks. 352; ó-siðir, ill manners, a wicked life, Bs. i. 62, N. G. L. ii 419; það er ó-siðr, ‘tis ill-breeding.
    3. siðr (also in plur.) is the old and expressive word for religion, faith, as it appears in the life, laws, habits, and rites of a people; thus, inn Forni siðr, the ancient (heathen) faith; inn Nýi siðr, the new (Christian) faith; Kristinn siðr, the Christian religion; Heiðinn siðr, heathenism, etc.; snúa öllum til Kristins siðar, 655 iii. 3; eptir því sem mér skilsk, eru mjök sundrlausir siðir várir, Bs. i. 38; skurðgoða-blót ak allan heiðinn sið, 43; at þeir mætti sjá atferði siðar þess, er Kristnir menn höfðu, Ld. 174; er þat ok nær mínu hugborði, at þú, Kjartan, hafir betra sið þá er þú siglir af Noregi enn þá er þu komt hegat, 172; geldr at nýbreytni konungs, ok þessa ens nýja siðar er goðin hafa reiðsk … hversu ertú fúss, frændi, at taka við trú þeirri er konungr býðr?—Ekki em ek þess fúss, segir Bolli, þvíat mér lízt siðr þeirra veykligr mjök, 168, 170; kom þat ásamt með þeim, at níta sið þeim er konungr bauð, 166; Ólafr konungr boðaði siða-skipti þar í landi, Fms. ii. 26; þat spurðisk þar með at siða-skipti var orðit í Noregi, höfðu þeir kastað enum forna sið … Ok ef þeir menn koma út hingat er þann sið bjóða, þá skal ek þat vel flytja, Nj. 156; þeir hafa Ebreska tíða-görð ok alla siðu, Symb. 57; þeir biskup fóru með nýjan sið, Fs. 76; með nýjum sið ok boðorðum. 91; siðar þess er várir foreldrar hata haft, O. H. L. 23; í fornum sið, in the olden times, in the heathen times: hann var göfgastr allra herkonunga ok bezt at sér í fornum sið, Fb. i. 349. The same term was afterwards used of the Reformation (the Reformed faith as opp. to the Roman Catholic faith), [cp. Germ. die alte Sitten]; féllu þeir helzt í sið með herra Gizuri biskupi, sira Gísli Jónsson …, Bs. ii. 250; nokkuð ágrip um gömlu siðina, 247; hann tók af alla Pápista siðu, 249; vegna þeirra nýju siða, Safn i. 682.
    4. a rite, ceremonial, esp. in plur.; brúðkaups-siðir, bridal ceremonies; kirkju-siðir. church rites; hirð-siðir, court ceremonies; borð-siðir, table ceremonies.
    COMPDS: siðabót, siðamaðr, siðasamr, siðaskipti, siðavandr, siðavendni.

    Íslensk-ensk orðabók > SIÐR

  • 16 SÖK

    (gen. sakar, pl. sakar or sakir), f.
    1) charge, the offence charged;
    sönn sök, a true charge;
    gera sakar á hendr sér, to incur charges;
    gera sakir við e-n, to do offence or harm to one;
    sannr at sök, proved (found) guilty;
    gefa e-m (upp) sakir, to remit a charge;
    gefa e-m sök (sakar) á e-u, gefa e-m e-t at sök, to make a charge against one;
    fœrast undan sökum, to plead not guilty;
    vera (bundinn) í sökum við e-n, to have done offence to one (konungr tók stór gjöld af bóndum þeim, er honum þóttu í sökum við sik);
    2) suit, action, in court;
    ek á sjálfr sök á því, that is my own affair;
    sækja e-n sökum, to prosecute one;
    svæfa allar sakar, to settle all causes;
    fara með sökina, to conduct the suit;
    segja fram sök sína, to declare ones suit;
    3) effect;
    hafa ekki at sök, to effect nothing;
    tók Þóroddr þá at vanda um kvámur hans, ok hafði ekki at sök, but to no effect;
    4) cause, reason (þótti konungi sakir til, þótt hann hefði eigi komit);
    fyrir hverja sök, for the sake of what, why?
    fyrir þá (þessa) sök, for that reason, therefore;
    af þeim sökum, from that cause (svá lauk þessu, at húsfreyja lézt af þeim sökum);
    fyrir e-s sakir or sökum, for the sake of, because of;
    fyrir ástar sakir, for love’s sake;
    with respect to (skyldi boðit verða sem vegligast, bæði fyrir tilfanga sakir ok fjölmennis);
    fyrir mínum sökum, for my sake, for my part;
    um sakar þínar, for thy sake;
    of time, um nokkurra nátta sakir, for a few nights;
    of (um) stundar sakir, for a while;
    um sinns sakir, for this once;
    um nætr sakir, for one night;
    sakir e-s, sökum e-s = fyrir sakir e-s, fyrir sökum e-s.
    * * *
    f., gen. sakar, dat. sök, and older saku, which occurs on Runic stones; pl. sakar, later sakir; a gen. sing. söku or saku (from saka, u, f.) remains in the compds söku-dólgr, söku-nautr: [Ulf. sakjo = μάχη; A. S. sacu; Engl. sake; Germ. sache; Dan. sag; Swed. sak.]
    A. A charge, then the offence charged, guilt, crime, like Lat. crimen; göra sakar á hendr sér, to incur charges, Ld. 44; sannr at sök, guilty, Nj. 87, Grág. i. 75; sök er sönn, a true charge, 294; sakar allar skulu liggja niðri meðal okkar, Grág. i. 362; svæfa sakar, Gm. 15; semr hann dóma ok sakar leggr, Vsp. 64; ef sakar görask þær skal fé bæta, Ísl. ii. 380; bæta sakir þær allar með fé er görzk höfðu í þeim málum, Eg. 98; nú er sagt hvaðan sakar görðusk, Hkv.; veiztú hverjar sakir ek á við konung þenna? … hann hefir drepit föður minn, Fas. ii. 532; þeim megin siglu er menn eigu síðr sakir við menn, Grág. ii. 137; gefa e-m upp sakir, to remit a charge, Ld. 44; or, gefa e-m sakir, id., Fms. x. 326; gefa e-m sök (sakar) á e-u, to make a charge against one, Landn. 145; gefa e-m e-t að sök, id., Fms. i. 37; bera sakar á e-n, to bring a charge against, Hkr. i. 168; eiga sakar við e-n, to have a charge against a person; færask undan sökum, to plead not guilty, Fms. xi. 251; verjask sök, id., Grág. i. 38; lúka sökum með sér, to settle the charges brought by one against the other, 361; líta á sakar úreiðr, Fms. i. 15; vera bundinn í sökum við e-n, to stand committed, Eg. 589, Fms. i. 61.
    2. the offence charged; falla í sök, to fall into crime, Sks. 575; fyrir sakir ( for wrongs committed) skyldi niðr falla þriðjungr gjalda, Fms. ix. 227; dauða verðr fyrir sökina, Sks. 575 B; fyrir-gef oss várar sakar ( our trespasses), Hom. 158; fyrir hví var hann píndr, eða hvat sök görði hann? Bs. i. 9.
    II. a law phrase, a plaint, suit, action in court; ef hann á sök at sækja, þá er …, Grág. i. 64; sakar-aðili, a plaintiff, Grág. passim; eiga sök í dómi, i. 74; sækjandi ok sakar verjandi, 17; á sá sök er …, he owns the case, i. e. is the right plaintiff, 38; fara með sök, to conduct a suit, 37, Nj. 86; færa fram sök, Grág. i. 83; segja fram sök, 39, 43, Nj. 36, 87, 110, 187; sök fyrnisk, is prescribed, Grág. i. 381; í salti liggr sök ef sækendr duga, see salt; göra tvær sakar ór vígi ok fram hlaupi, ii. 35; hafa sök at sækja, or, hafa sök at verja, i. 37, 76; hafa sök á hendi e-m, 75; hluta sakir, 74, 104; lýsa sakar, 19, Nj. 110; lýsa sök á hönd e-m, 18, 19, 110; selja e-m sök á hendr e-m, at þú mættir hvárki sækja þína sök né annarra, 99; sækja svá sök sína, Grág. i. 75; hafa sök at sækja, etc.; verja sök, 298; eiga sök á e-u, to have a suit against one, of the injured person; hvat hafðir þú til gört áðr?—þat er hann átti enga sök á, what hast thou done?—That for which he had no ground for complaint, i. e. which did not concern him, Nj. 130; eg á sjálfr sök á því, that is my own affair; dómar fara út til saka, the courts are sitting to hear the pleadings, 295; því at eins verðr sökin ( the action) við hann, ef …, 405; bjóða sök á þingi, N. G. L. i. 20; sökin Tyrfings, the case of T., Nj. 100, 101; þriggja þinga sök, a case lasting three sessions, Grág. i. 441, ii. 233; tólf aura, sex aura, merkr, þriggja marka sök, an action for three marks, N. G. L. i. 81, 82, Grág. i. 405, ii. 113; víg-sök, a case of manslaughter; fjörbaugs-sök, skóggangs-sök, a case, action of outlawry, passim; borgit málinu ok svá sökinni, the case and the suit, Nj. 36.
    2. spec., persecution; sök eða vörn, Grág. i. 17, (rare, see sókn); at sökum öllum ok svá at vörnum, 104.
    3. phrases; hafa ekki at sök, to no effect; hann kvað sér þó þungt, at nokkut mundi at sök hafa, Eb. 53 new Ed.; tók Þóroddr at vanda um kvámur hans, ok hafði ekki (not eigi) at sök, 50 new Ed.; ok hafði ekki vætta at sök, Fms. viii. 18; hann eggjar lið sitt ok hafði gott at sök, Flóv. 44.
    III. a ‘sake,’ cause; eru fleiri vinda sakir, are there more causes of the winds? Rb. 440; þótti konungi sakir til þótt hann hefði eigi komit, Fms. xi. 13; hann skal segja hvat at sökum er, what is the reason, cause? Grág. i. 310; sú var sök til þess, at …, Fms. i. 153; brýnar sakar, Al. 7; fyrir hverja sök, for the sake of what? wherefore? Fms. i. 81; af sök nökkurar óvináttu, for the sake of, because of, Hom. 20.
    2. adverbial phrases; fyrir sakar (sakir) e-s, for the sake of, because of; fyrir sakir orma, Al. 1; beztr kostr fyrir sakir frænda …, Glúm. 348; er þér þat sjálf-rátt fyrir sakir höfðing-skapar þíns, Nj. 266; fyrir tignar sakir várrar ok lands siðar, 6; fyrir styrks sakar ok megins, Eg. 107; fyrir úrækðar sakar, … fyrir veðrs sakar, K. Þ. K.; fyrir ástar sakir, Nj. 3: leaving out ‘fyrir,’ whereby sakar (acc.) becomes quite a preposition; sakir harma várra, Lv. 67; sakar refsingar ok ástar sakar við hina, Sks. 666 B; sakir þess at hann var ekki skáld, Fb. i. 215; sakir (þess) at hann var gamall, Fas. iii. 260: acc., fyrir þínar sakir, Nj. 140; fyrir várar sakir, Fms. vii. 190; um sakar e-s, id.; um konu sakar, Grág. ii. 62; of óra sök, Skv. 3. 49: temp., um nökkorra nátta sakir, for a few nights, Fms. i. 213; of stundar sakir, for a while, Nj. 139, Al. 99, Fms. xi. 107; um viku sakir, a week’s respite, Eg.; um hríðar sakar, a while, Mar., Al. 83; gefa mat um máls sakir, for one meal, Vm. 16; um sinn sakir, for this once, Ld. 184, 196, 310, Þórð. 36 new Ed.:—dat. plur. sökum, placed after a genitive, in which case even indeclinable fem. nouns for the sake of euphony assume a final s; af hennar sökum, for her sake, Ver. 44; af frændsemis sökum, Grág. ii. 72; af hræsnis sökum, Hom. 23; at sinn sakum, for this once, Sks. 483 B; fyrir þeim sökum, on that account, Grág. i. 48; fyrir veðrs sökum, K. Þ. K.; fyrir aldrs sökum, for old sake, Fms. xi. 50; fyrir veilendi sökum, Grág. i. 41; fyrir fáfræðis sökum ok úgá, Bs. i. 137; fyrir mínum sökum, for my sake, Þorst. St. 54; at hann mundi eigi mega vera einn konungr fyrir Áka sökum, Fms. xi. 46; sökum snjóvar, Lv. 25; fylgir þar enn sökum þess því goðorði alþingis-helgun, Landn. 336 (Append.), and passim.
    B. COMPDS: sakaraðili, sakaráberi, sakabætr, sakadólgr, sakareyrir, sakarferli, sakafullr, sakargipt, sakalauss, sakamaðr, sakarspell, sakarstaðr, sakartaka, sakartökuváttr, sakartökuvætti, sakarvandræði, sakarvörn.

    Íslensk-ensk orðabók > SÖK

  • 17 at-ferð

    f. (neut. 655 xxxii.)
    α. aggression, incursion, in a hostile sense, Fms. ix. 11, v. l.
    β. more freq. in a good sense, exertion, activity, Fs. 4; vikjast eptir atferðum enna fyrri frænda þinna, to imitate their good deeds, id.; atferð ok eljun, energy, Ld. 318.
    γ. a law term, execution; með dómrofum ok atferðum, Gþl. 183.
    δ. behaviour, proceeding, conduct; hverja a. vér skulum hafa, Nj. 194, Rb. 390, Sks. 239, 655 xxxii. 2;—now freq. in the last sense.
    COMPDS: atferðarleysi, atferðarmaðr.

    Íslensk-ensk orðabók > at-ferð

  • 18 at-höfn

    f. [hafast at, to commit], conduct, behaviour, business; hvat er hann hafði frétt um a. Skota konungs, his doings and whereabouts, Eg. 271; fengin var þeim önnur a., occupation, Fbr. 19; ganga til skripta ok segja sínar athafnir, to go to shrift and confess his behaviour, Fms. i. 301; í athöfnum margir, en sumir í kaupferðum, Orkn. 298; er þat ok likligt at þú fylgir þar eptir þinni a., (ironically) that you will go your own foolish way, Fs. 4.
    COMPDS: athafnarlauss, athafnarleysi, athafnarmaðr.

    Íslensk-ensk orðabók > at-höfn

  • 19 breytni

    f. change; gera breytni á um e-t, to make an alteration in a thing; breytni í klæðnaði, fashion.
    * * *
    f. change; göra b. á um e-t, to make an alteration in a thing, Fas. iii. 155, Mag. 5, Fs. 98; b. í klæðnaði, fashion, N. G. L. iii. 262: new fashion, Grág. i. 338; ný-breytni, Snót 68; hann kvaðst eigi nenna enn um sinn at hafa þessa b., he said that he was not yet minded to, viz. to be baptized, Fs. 77, Nj. 13 (shape, nature).
    2. in mod. usage chiefly moral conduct, acting; eptir-breytni, imitation.

    Íslensk-ensk orðabók > breytni

  • 20 BÚA

    (bý; bjó, bjoggum or bjuggum; búinn), v.
    1) to prepare, make ready;
    búa mál á hendr e-m, to take out a summons against one, be in a lawsuit;
    2) to dress, attire, adorn, ornament;
    bjó hón hana sem hón kunni bezt, she dressed her as well as she could;
    sá þeir konur vel búnar, well dressed;
    búa beð, rekkju, to make a bed;
    búa öndvegi, hús, to make a high seat, adorn a house (for a feast);
    öll umgjörðin var búin gulli ok silfri, adorned (mounted) with gold and silver;
    vápn búit mjök, much ornamented;
    3) to fix one’s abode in a place, = byggja( þegar munu jötnar Ásgarð búa);
    4) to deal with, to treat;
    þeir bjuggu búi sem þeim líkaði, they treated it as they liked, viz. recklessly;
    Haraldr bjó heldr úsparliga kornum Sveins, used S.’s stores rather unsparingly;
    5) to live, dwell (búa í tjöldum);
    þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed there during the night;
    sá maðr bjó á skipi (had his berth) næst Haraldi;
    6) to have a household (cattle, sheep, and milk);
    meðan þú vilt búa, as long as thou will keep house;
    búa á or at, with the name of the place added in dat., to live at or in (hann bjó á Velli; Gunnar bjó at Hlíðarenda);
    búa í skapi, brjósti e-m, to be, dwell in one’s mind (eigi býr þér lítit í skapi);
    sýnandi þá hjartaliga gleði, er í brjósti býr, that fills the breast;
    8) to behave, conduct onself (bjuggu þeir þar fremr úfriðliga);
    9) with preps.:
    búa af e-u, to lose;
    láta e-n af baugum búa, to let him be deprived of his riches;
    búa at e-u, to treat, = búa e-u (cf. 4);
    þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had treated their premises;
    búa e-t fyrir, to prepare (þeir hlutir, er guð hefir fyrir búit sínum ástvinum);
    búa fyrir, to be present (hann ætlar, at Selþórir muni fyrir búa í hverju holti);
    búa hjá konu, to lie with a woman;
    búa í e-u, to be at the bottom of, = búa undir e-u (en í þessu vináttumerki bjuggu enn fleiri hlutir);
    búa með e-m or e-rri, to cohabit with;
    búa með konu, to lie with;
    búa saman, to live together (as husband and wife, as friends); to have a common household (ef menn búa saman);
    búa e-t til, to prepare, take the preparatory steps in a case (búa sök, mál, vígsmál til, cf. 1);
    búa til veizlu, to prepare for a feast;
    búa um e-n, to make one’s bed (var búit um þá Þórodd á seti ok lögðust þeir til svefns);
    Þórólfr lét setja upp skip sitt ok um búa, he had his ship laid up and fenced round;
    kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to dress B.’s (her husband’s) bloody head;
    búa um andvirki, to fence and thatch hayricks;
    at búa svá um, at aldri mátti vökna, to pack it up so that it could not get wet;
    búa svá um, at (with subj.), to arrange it so, that;
    búa eigi um heilt við e-n, to be plotting something against one;
    búa um nökkurn skoll, to brood over some mischief (deceit);
    búa um grun, to be suspicious;
    búa um hverfan hug, to be fickleminded;
    gott er um öruggt at búa, to be in a safe position;
    búa undir e-u, to be subject to, suffer, endure (hart mun þykkja undir at búa);
    eiga undir slíkum ofsa at búa, to have to put up with such insolence; to be the (hidden) reason of, to be at the bottom of (þat bjó þar undir, at hann vildi taka ríkit undir sik);
    þér vitið gørst, hvat yðr býr undir (what reason you have) at girnast eina útlenda mey;
    sárt býr þú nú við mik, Þóra, thou treatest me sorely;
    búa við e-t, to enjoy (þú býr við eilífa ást ok bíðr eilífra ömbuna); to submit to, put up with;
    ok mun eigi við þat mega búa, it will be too hard to bide;
    búa yfir e-u, to hide, conceal;
    framhlutr ormsins býr yfir eitri, is venomous;
    lítill búkr býr yfir miklu viti, little body holds mickle wit;
    búa yfir brögðum, flærð ok vélum, to brood over tricks, falsehood, and deceit;
    10) refl., búast.
    * * *
    pret. sing. bjó, 2nd pers. bjótt, mod. bjóst; plur. bjoggu, bjöggu, and mod. bjuggu, or even buggu; sup. búit, búið, and (rarely) contr. búð; part. búinn; pret. subj. bjöggi, mod. byggi or bjyggi; pres. sing. indic. bý; pl. búm, mod. búum: reflex. forms býsk or býst, bjósk or bjóst, bjöggusk, búisk, etc.: poët. forms with suffixed negative bjó-at, Skv. 3. 39: an obsolete pret. bjoggi = bjó, Fms. ix. 440 (in a verse); bjöggisk = bjósk, Hom. 118. [Búa is originally a reduplicated and contracted verb answering to Goth. búan, of which the pret. may have been baibau: by bûan Ulf. renders Gr. οικειν, κατοικειν; Hel. bûan = habitare; Germ. bauen; Swed. and Dan. bo. The Icel. distinguishes between the strong neut. and originally redupl. verb búa, and the transit. and weak byggja, q. v.: búa seems to be kindred to Gr. φύω, εφυσα (cp. Sansk. bhû, bhavâmi, Lat. fui); byggja to Lat. făcio, cp. Swed.-Dan. bygga, Scot. and North. E. to ‘big,’ i. e. to build; cp. Lat. aedificare, nidificare: again, the coincidence in sense with the Gr. οικος, οικειν, Lat. vicus, is no less striking, cp. the references s. v. bú above. Búa, as a root word, is one of the most interesting words in the Scandin. tongues; bú, bær, bygg, bygð, byggja, etc., all belong to this family: it survives in the North. E. word to ‘big,’ in the Germ. bauen ( to till), and possibly (v. above) in the auxiliary verb ‘to be.’]
    A. NEUTER, to live, abide, dwell, = Gr. οικειν, Lat. habitare; sú synd sem í mér býr, Rom. vii. 17, 20; í mér, þat er í mínu holdi, býr ekki gott, 18; hann sem býr í ljósinu, 1 Tim. vi. 16; fyrir Heilagan Anda sem í oss býr, 2 Tim. i. 14; Látið Christs orð ríkulega búa meðal yðar, Col. iii. 16; þá trú … sem áðr fyr bjó í þinni ömmu Loide, 2 Tim. i. 5; þat hit góða sem í oss býr, 14; hann sem býr í ljósinu, þar einginn kann til að komast, 1 Tim. vi. 16; hence íbúð, living in, etc.; in many of those passages some Edd. of N. T. use byggja, but búa suits better: of a temporary abode, hann bjó í tjöldum, he abode in tents, Fms. x. 413.
    2. a naut. term; þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed, cast anchor during the night, Fms. vii. 3: on board ship, to have one’s berth, sá maðr bjó á skipi næst Haraldi er hét Loðinn, 166; engi maðr skyldi búa á þessu skipi yngri en tvítugr, x. 321.
    3. to live together as man and wife; henni hagar að b. við hann, 1 Cor. vii. 12; hagar honum hjá henni að b., 13; b. með húsfrú sinni, Stj. 47; b. við; Helgi prestr bjó við konu þá, er Þórdís hét (of concubinage), Sturl. i. 141; but búa saman, of wedded life, K. Á. 134.
    4. b. fyrir, to be present in the place: at Selþórir muni fyrir b. í hverju holti, Fms. iv. 260: recipr., sjór ok skúgr bjoggusk í grend, Skálda 202, Baruch.
    5. esp. (v. bú) to have a household, cattle, sheep, and milk; hence búandi, bóndi, bær, and bú; búa við málnytu ( milk), ok hafa kýr ok ær at búi, Nj. 236, Grág. i. 168, 335; b. búi (dat.), 153, K. Þ. K. 90; búa búi sínu, to ‘big ane’s ain biggin,’ have one’s own homestead.
    β. absol., meðan þú vilt b., so long as thou wilt keep bouse, Hrafn. 9; b. vel, illa, to be a good (bad) housekeeper; vænt er að kunna vel að búa, Bb. 3. 1; Salomon kóngur kunni að b., 100; fara að b., to begin housekeeping, 2. 6; b. á jörðu, to keep a farm, gefa þeim óðul sín er á bjoggu, Fms. i. 21.
    γ. búa á …, at …, i …, with the name of the place added, to live at or in a place; hann bjó á Velli (the farm) á Rangárvöllum (the county), Nj. 1; Höskuldr bjó á Höskuldstöðum, 2: hann bjó at Varmalæk, 22; hann bjó undir Felli, 16; Gunnarr bjó at Hlíðarenda, 29; Njáll bjó at Bergþórshváli, 30, 38, 147, 162, 164, 173, 174, 213, Landn. 39–41, and in numberless passages; Eb., Ld., Eg., Sturl., Bs., Ísl. ii, etc. (very freq.): also b. í brjósti, skapi, huga e-m, to be, dwell in one’s mind, with the notion of rooted conviction or determination, þess hins mikla áhuga, er þér býr í brjósti, Fms. iv. 80; því er mér hefir lengi í skapi búit, 78; ekki muntu leynask fyrir mér, veit ek hvat í býr skapinu, Lv. 16.
    II. metaph. and with prepp.; b. um e-t, or b. yfir e-u, almost in an uncanny sense, to brood over hidden schemes, designs, resentment, or the like; búa um hverfan hug, to be of a fickle mind, Skv. 3. 39; b. eigi um heilt, to brood over something against one, to be insincere, Fms. xi. 365; b. um skoll, to brood over some deceit, id.; b. um grun, to be suspicious, ii. 87: in good sense, b. um eitt lunderni, to be of one mind, Jb. 17; b. um þrek, hug, to have a bold heart, Lex. Poët.: b. í or undir e-u, to be at the bottom of a thing; en í þessu vináttu merki bjoggu enn fleiri hlutir, Ó. H. 125; mart býr í þokunni (a proverb), many things bide in the mist; en þat b. mest undir ferð Áka, at …, Fms. xi. 45; þóttusk eigi vita hvat undir myndi b., Nj. 62: b. yfir e-u, to brood over something, conceal; (ormrinn) bjó yfir eitri, i. e. the snake was venomous, Fms. vi. 351: the saying, lítill búkr býr yfir miklu viti, little bulk hides mickle wit, Al.; b. yfir flærð ok vélum, to brood over falsehood and deceit, id.; b. yfir brögðum, Fas. i. 290: b. undir, við e-t, to live under or with a thing, to bide, put up with; eiga undir slíkum ofsa at b., to have to put up with such insolence, Fms. xi. 248; at hart mun þykkja undir at b., Nj. 90, 101; ok mun eigi við þat mega b., i. e. it will be too hard to bide, 164; því at bændr máttu eigi við hitt b., Fms. xi. 224.
    III. in a half active sense; b. at e-u, or b. e-u (with dat.), to treat; þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had used their premises, Eg. 85; þeir bjoggu búi sem þeim líkaði (where with dat.), i. e. they treated it recklessly, Bs. i. 544; Haraldr jarl fór til bús Sveins, ok bjó þá heldr úspakliga kornum hans, Orkn. 424 (in all passages in bad sense): búa vel saman, to live well together, be friendly, Fms. xi. 312; hence sam-búð, living together; b. við e-n, to treat one so and so; sárt býr þú við mik, Þóra, thou treatest me sorely, vii. 203.
    B. ACTIVE, to make ready: the sense and form here reminds one of the Gr. ποιειν: [this sense is much used in Old Engl., esp. the part. bone, boon, or boun, ready, (‘boun to go,’ Chaucer, etc.); in later Engl. ‘boun’ was corrupted into ‘bound,’ in such naut. phrases as bound for a port, etc.: from this part, the ballad writers formed a fresh verb, to boun, ‘busk ye, boun ye;’ ‘busk’ is a remnant of the old reflex, búask, see Dasent, Burnt Njal, pref. xvi. note, and cp. below III.]
    I. to make ready, ‘boun,’ for a journey; b. ferð, för sína; and as a naut. term, b. skip, to make ready for sea; bjoggu þeir ferð sína, Fms. ix. 453; en er þeir vóru búnir, Nj. 122; ok vóru þá mjök brott búnir, they were ‘boun’ for sea, Fms. vii. 101; bjó hann skip sitt, Nj. 128; en skip er brotið, svá at eigi er í för búanda á því sumri, i. e. ship unfit to go to sea, Grág. i. 92; b. sik til göngu, to be ‘boun’ for a walk, Ld. 46; b. sik at keyra, to make one ready for …, Nj. 91.
    β. as a law term, b. sök, mál, or adding til, b. til sök, mál á hendr e-m, to take out a summons against one, begin a lawsuit; b. mál í dóm, of the preliminaries to a lawsuit, hence málatilbúningr, in numberless cases in the Grágás and Sagas.
    γ. generally to prepare, make; b. smyrsl, to make ointments, Rb. 82.
    2. = Old Engl. to boun, i. e. to dress, equip; b. sik, to dress; svá búinn, so dressed, Fms. xi. 272; hence búningr, dress (freq.); vel búinn, well-dressed, Nj. 3, Ísl. ii. 434; spari-búinn, in holiday dress; illa búinn, ill-dressed; síðan bjó hon hana sem hon kunni, she dressed her as well as she could, Finnb. 258; b. beð, rekkjur, to make a bed, Eg. 236; b. upp hvílur, id., Nj. 168; b. öndvegi, hús, to make a high seat, dress a house for a feast, 175, (hús-búnaðr, hús-búningr, tapestry); búa borð, to dress the table, (borð búnaðr, table-service); b. stofu, Fms. iv. 75.
    β. búa til veizlu, to make ‘boun’ ( prepare) for a feast, Eg. 38, Fms. vii. 307; b. til seyðis, to make the fire ‘boun’ for cooking, Nj. 199; b. til vetrsetu, to make ‘boun’ for a winter abode, Fms. x. 42; til-búa, and fyrir-b., to prepare; eg fer héðan að til-b. yðr stað, John xiv. 3; eignizt það ríki sem yðr var til-búið frá upphafi veraldar, Matth. xxv. 34.
    γ. b. um e-t, in mod. use with the notion of packing up, to make into a bundle, of parcels, letters, etc.; hence um-búningr and um-búðir, a packing, packing-cover; b. um rúm, hvílu, to make a bed; búa um e-n, to make one’s bed; var búið um þá Þórodd í seti, ok lögðusk þeir til svefns, Th.’s bed was made on the benches, and they went to sleep, Ó. H. 153; skaltú nú sjá hvar vit leggumk niðr, ok hversu ek bý um okkr (of the dying Njal), Nj. 701; er mér sagt at hann hafi illa um búit, of a dead body, 51; þeir höfðu (svá) um sik búit ( they had covered themselves so) at þá mátti eigi sjá, 261; kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to comb B.’s (her husband’s) bloody head, Ld. 244; búa svá um at aldri mátti vökna, pack it up so that it cannot get wet, Fms. vii. 225; Þórólfr lét setja upp skip ok um búa, he had the ship laid up and fenced it round (for the winter), Eg. 199; b. um andvirki, to fence and thatch bay-ricks, Grág. ii. 335: metaph. to manage, preserve a thing, Fms. ix. 52; aumlega búinn, in a piteous state, Hom. 115.
    3. to ornament, esp. with metals or artificial work of any kind, of clothes laced with gold; kyrtill hlaðbúinn, Ísl. ii. 434, Nj. 48, Vm. 129: of gloves, B. K. 84: of a belt with stones or artificial work, Fms. xi. 271: of a drinking-horn, D. N. (Fr.); but esp. of a weapon, sword, or the like, enamelled with gold or silver (gull-búinn, silfr-búinn); búin gulli ok silfri, Fms. i. 15; búinn knífr, xi. 271; vápn búit mjök, much ornamented, ii. 255, iv. 77, 130, Eb. 226, 228.
    β. part., búinn at e-u, or vel búinn, metaph. endowed with, well endowed; at flestum í þróttum vel búinn, Nj. 61, Fms. x. 295; at auð vel búinn, wealthy, 410; vel búinn at hreysti ok allri atgörvi, Eg. 82; bezt at viti búinn, Fms. xi. 51.
    II. particular use of the part. pass, ‘boun,’ ready, willing; margir munu búnir at kaupa, ready, willing to buy, Fms. vi. 218; hann kvaðsk þess fyrir löngu búinn, Ld. 66, Fms. iii. 123; nefna vátta at þeir eru búnir ( ready) at leysa kvið þann af hendi, Grág. i. 54; vóru allir til þess búnir, Fms. xi. 360: compar., engir menn sýna sik búnari ( more willing) til liðveizlu, Sturl. i. 103: the allit. phrase, vera boðinn og búinn til e-s, vide bjóða VI: denoting fitted, adapted, ek em gamall, ok lítt b. at ( little fit to) hefna sona minna, Nj. 200; þótt ek sé verr til b. en hann fyrir vanheilsu sakir, Fms. vii. 275; eiga við búið (mod. vera við búinn), to keep oneself ready, to be on one’s guard, Bs. i. 537.
    2. on the point of doing, about to do so and so; hann var búinn til falls, he was just about to tumble, Fms. x. 314; en áðr þeir kómu var búið til hins mesta váða, ix. 444, v. l.
    β. neut. búið is used almost adverbially, on the point of, just about to; ok búið við skipbroti, Ísl. ii. 245; búið við váða miklum, Fms. ix. 310; sagði at þá var búit við geig mikinn með þeim feðgum, Eg. 158: this is rare and obsolete in mod. usage; and the Icel. now say, liggja við mér lá við að detta, where an old writer would have said, ek var búinn at detta; the sense would else be ambiguous, as búinn, vera búinn, in mod. usage means to have done; ég er búinn að eta, I have done eating; vera búinn að e-u (a work, business of any kind), to have done with it; also absol., eg er búinn, I have done; thus e. g. vera b. að kaupa, fyrir löngu b., b. at græða, leysa, etc., in mod. sense means to have done, done long ago; only by adding prepp. við, til (vera við búinn, til búinn) the part. resumes its old sense: on the other hand, búinn in the sense of having done hardly ever occurs in old writers.
    γ. búð (búið) is even used adverbially = may be, may happen; with subj. with or without ‘at,’ búð, svá sé til ætlað, may be, it will come so to happen, Nj. 114; búð, dragi til þess sem vera vill, 185; búð, eigi fari fjarri því sem þú gazt til, id., Ed. Johns. 508, note c; búð, svá þykki sem ek grípa gulli við þá, 9, note 3; búð, eigi hendi hann slík úgipta annat sinn, 42; búð, ek láta annars víti at varnaði verða, 106; búð, vér þurfim enn hlífanna, Sturl. ii. 137 (vellum MSS.; um ríð, Ed., quite without sense), cp. also Eb. 27 new Ed.: in mod. usage it is freq. to say, það er búið, vel búið, albúið, etc., it is likely, most likely that …
    δ. svá búit, adverbially, and proncd. as if one word, as matters stand, or even temp. at present, as yet; eigi mun hlýða svá búit, i. e. it will not do ‘so done,’ i. e. something else must be done, Eg. 507; eigi munu þér fá at unnit svá búið, i. e. not as yet, Fms. vii. 270; stendr þar nú svá búit (i. e. unchanged), um hríð, xi. 81; en berjask eigi svo búit, not fight as yet, Nj. 229; segja Eyjólfi til svá búins, they tell Eyolf the state of things, viz. that nothing had been done, Gísl. 41; þeir skildu við svá búit; þeir lögðu frá við svá búið, implying ‘vain effort,’ Germ. ‘unverrichteter Sache,’ Ísl. ii, Hkr. i. 340: at svá búnu, adverbially, as yet, at present; hann kvaðsk eigi fýsask til Íslands at svá búnu, Nj. 123, Fms. xi. 131; þenna draum segjum vér engum manni at svá búnu, this dream we will not tell to anybody as yet, Nj. 212; en at svá búnu tjár ekki, Fas. i. 364.
    III. reflex. to ‘boun’ or ‘busk’ oneself, make oneself ready, equip oneself; gengu menn þá á skip sín, ok bjoggusk sem hvatligast, Fms. v. 15: adding the infinitive of a verb as predicate, bjósk hann at fara norðr til Þrandheims, Eg. 18; or ellipt., where búask thus denotes the act itself, nú býsk hann út til Íslands, i. e. he ‘busked’ him to go …, Nj. 10; bjoggusk þeir fóstbræðr í hernað, they went on a free-booting trip, Landn. 31; seg Agli at þeir búisk þaðan fimmtán, 94: or adding another verb denoting the act, in the same tense, bjósk Haraldr konungr úr Þrándheimi með skipaliði, ok fór suðr á Mæri, he ‘busked’ him … and went south, Eg. 7; the journey added in gen., búask ferðar sinnar, Fms. i. 3; búask menn ferða sinna, Ld. 177.
    β. denoting intention, hidden or not put into action; fór sá kurr, at Skúli byggisk á land upp, Fms. ix. 483.
    2. to prepare for a thing; búask við boði, veizlu, etc., Nj. 10, Korm. 10; b. (vel, kristilega) við dauða sínum, andláti sínu, (eccl.) to prepare for one’s death, Fs. 80, Bs. i. 74; búask við vetri, to provide for the winter, get store in, Fms. xi. 415; b. við úfriði, vii. 23.
    β. to be on one’s guard, take steps to prevent a thing; nú ríða hér úvinir þínir at þér; skaltu svá við búask, i. e. be sure of that, make up thy mind, Nj. 264; bústu svá við, skal hann kveða, at …, Grág. ii. 244.
    γ. such phrases as, búask um = búa um sik, to make one’s own bed, encamp, make oneself comfortable, Nj. 259; tjölduðu búðir ok bjöggusk vel um, 219; var hörð veðrátta, svá at ekki mátti úti um búask, Fms. x. 13. Ld. 348; in the last passage the verb is deponent.
    3. metaph., b. við e-u, to expect, freq. in mod. usage; in phrases, það er ekki við að búast, it cannot be expected; búast við e-m, to expect a guest, or the like.
    β. to intend, think about; eg býst við að koma, I hope to come; eg bjóst aldrei við því, I never hoped for that, it never entered my mind, and in numberless cases.
    4. passive (very rare and not classical); um kveldit er matr bjósk = er m. var búinn, Fms. ix. 364.

    Íslensk-ensk orðabók > BÚA

Страницы

См. также в других словарях:

  • Conduct disorder — Classification and external resources ICD 10 F91 ICD 9 312 …   Wikipedia

  • conduct — con·duct / kän ˌdəkt/ n 1 a: the act, manner, or process of carrying on or managing his conduct of the case was negligent b: an act or omission to act a crime is that conduct which is defined as criminal Louisiana Revised Statutes 2 …   Law dictionary

  • Conduct — Con duct (k[o^]n d[u^]kt), n. [LL. conductus defense, escort, fr. L. conductus, p. p. of conducere. See {Conduce}, and cf. {Conduit}.] 1. The act or method of conducting; guidance; management. [1913 Webster] Christianity has humanized the conduct …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Conduct money — Conduct Con duct (k[o^]n d[u^]kt), n. [LL. conductus defense, escort, fr. L. conductus, p. p. of conducere. See {Conduce}, and cf. {Conduit}.] 1. The act or method of conducting; guidance; management. [1913 Webster] Christianity has humanized the …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Conduct unbecoming an officer and a gentleman — (or conduct unbecoming for short) is an offense subject to court martial defined in the punitive code, Article 133, of the United States Uniform Code of Military Justice (UCMJ), enacted at 10 U.S.C. § 933. The elements are: That the… …   Wikipedia

  • Conduct Becoming — is a student created and driven organization that raises money for Canadian cancer research. Also known as Conduct Becoming: Mount Allison Voices Against Cancer, Conduct Becoming: Voices Against Cancer and Conduct Becoming: Canadian Voices… …   Wikipedia

  • conduct — CONDÚCT, conducte, s.n. Formaţie anatomică cu aspect de canal sau de tub. – Din germ. Kondukt. Trimis de LauraGellner, 30.07.2004. Sursa: DEX 98  CONDÚCT s. (anat.) canal, duct, tub. (conduct auditiv extern.) Trimis de siveco, 05.08.2004. Sursa …   Dicționar Român

  • Conduct money — is money paid in some legal systems to a person under the compulsion of a summons to witness (subpoena) to pay for their expenses to attend in court. It generally incorporates a daily rate for each day the witness must attend in court (with a one …   Wikipedia

  • Conduct Zero — Hangul 품행제로 RR …   Wikipedia

  • Conduct book — Conduct books are a genre of books that attempt to educate the reader on social norms. As a genre, they began in the mid to late Middle Ages, although antecedents such as The Maxims of Ptahhotep (ca. 2350 BC) are among the earliest surviving… …   Wikipedia

  • Conduct Unbecoming (film) — Conduct Unbecoming Directed by Michael Anderson Starring Michael York …   Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»