-
81 convenio
con-venio, vēnī, ventum, īre, beikommen = eintreffen, sich einfinden, bes. v. mehreren = auf einem Punkte = zusammenkommen, zusammentreffen, sich zusammenfinden, sich versammeln (Ggstz. abire, discedere), I) im allg.: A) v. intr.: a) übh.: α) v. leb. Wesen u. Schiffen: convenerant duces, waren (in derselben Gegend) eingetroffen, Liv.: conveniunt duces, kommen zusammen (versammeln sich); quaeritur, quid opus sit facto, Nep.: cum maiores manus hostium adiunctis Germanis convenissent, Caes.: cum omnes in verba iuraverint conventuros se iussu consulis nec iniussu abituros, Liv. – diem ad conveniendum edicere, Liv.: nunc enim ita convenimus, ut etc., ist unsere Zusammenkunft von der Art, daß wir usw., Cic. – boni (als G.) quoniam convenimus ambo, Verg.: Eporedorix Aeduus et unā Viridomarus in equitum numero convenerant nominatim ab eo evocati, Caes.: Tyrii per (über) limina laeta frequentes convenere, Verg.: v. einem, qui ex iis novissimus convenit, wer zuletzt eintrifft, Caes. b. G. 5, 56, 2. – m. Ang. wann? ante lucem, Plin. ep. (vgl. unten »m. Ang. wohin?«). – m. Ang. woher? durch Advv. od. durch Praepp., huc undique, Caes.: undique ex Gallia, Caes.: ad certam diem frequentes undique, Liv. – ex diversis regionibus, Liv.: ex provincia, Caes.: interea et ex proximis hibernis et a Caesare conventura————auxilia, Caes.: naves, quas ex Pictonibus et Santonis convenire iusserat, Caes. – m. Ang. wohin? durch Advv., od. durch Praepp. (gew. in od. ad m. Akk.), od. durch Acc. loc., c. huc, Cic.: illuc, Ov.: quo (wohin) lege communi omnes puberes armati convenire consuerant, Caes.: colloquendi tempus sumitur locusque, quo (wohin) conveniretur, Nep.: omnes etiam gravioris aetatis eo (dahin) convenerant, Caes.: eo omnes cotidie convenire (iussit), Nep. – proximā nocte in oppidum, Caes.: quem in locum convenire possimus, rescribite, Brut. in Cic. ep.: c. in eum locum, Cic.: in unum locum, Pompei. in Cic. ep.: unum in locum, Cic. u. Caes.: od. bl. in unum, Liv.: in una moenia (Ggstz. incertis sedibus vagari), Sall.: in Remos, Tac.: c. Idibus Maiis in senatum, Cic.: c. in contionem, Cic.: c. in colloquium, Nep.: mane in consilium frequentes, Cic.: in coetus scholarum laeti et alacres conveniunt (discipuli), Quint.: v. einem, in mediam praeceps convenit ursa viam, Avian. fab. 9, 6: neque quam in partem quisque conveniat, provident, Caes. b. G. 6, 37, 6. – c. ad ripam Rhodani, Caes.: ad aedes alcis noctu, Cic.: ad signa (sich bei den F. einfinden,) Caes.: ad Isthmicum spectaculum, Val. Max.: ad hoc iudicium, Cic.: ad regem, Liv.: omnem senatum ad se c. iussit, Liv.: armati cum silentio ad se convenirent, Liv.: c. luce primā in Achradinam ad curiam, Liv.: esse homines, qui novum————genus disciplinae instituerunt, ad quos iuventus in ludos conveniat, Vet. edict. – c. Romam, Liv.: Cales, Liv.: qui Romam frequentissimi convenerant, Cic. – m. Ang. woher? u. wohin? zugl. durch Advv. od. Praepp., huc undique, Caes.: undique frequentes, Caes.: ex fuga in oppidum, Caes.: eodem et ab Selymbria L. Cornelius et ex Thracia paucos post dies Antiochus convenerunt, Liv. – m. Ang. wo? (wenn die sich Versammelnden sich schon an dem Orte befinden) durch Advv., durch Praepp. od. durch Genet. od. Abl. loc., zB. quanta illic multitudo convenisse dicebatur, Cic.: c. in colonia Agrippinensi in domum privatam, Tac.: Cyrri apud hiberna decumae legionis, Tac. – m. Ang. wobei? worauf? = infolge wessen? durch ad m. Akk., celeriter ad clamorem hominum circiter milia sex convenerunt, Caes.: ad nomen quoque barbari conveniunt, Curt.: ad bucinam inflatam certo tempore apros et capreas convenire ad pastum, Varro r. r. – m. Ang. zu welchem Zwecke? durch de (wegen, über), durch causā u. gratiā m. Genet. (wegen), durch ad od. in (zu) u. Akk., durch 1. Supin. (um zu), durch einen Finalsatz m. ut u. Konj., c. de communi officio (v. zwei Feldherren), Cic.: ad alqm de civitate impetranda (v. den Gesandten der Latiner), Val. Max. – uno tempore undique comitiorum ludorum censendique causā, Cic.: ex oppidis finitimis visendi causā, Cic.: visendi eius gratiā ad alqm,————Vell.: spectandorum ludorum gratiā Romam, Val. Max.: ad decuriatum aut centuriatum, Liv.: in domum Calvini ad officium, Val. Max.: ad delectationem (v. Zuhörern), Quint.: c. ad auxilium, Caes.: ad eum defendendum, Nep.: ad eos defendendos, Caes.: ad prosequendum Scipionem officii causā, Liv.: funus, quo amici non conveniunt ad exsequias cohonestandas, sed etc., Cic.: c. in obsequium funeris, Sulp. Sev.: c. undique Romam gratulatum, Liv.: c. ad Caesarem gratulatum, Caes.: iussit eo omnes cotidie convenire, ut ibi de summis rebus consilia caperentur, Nep.: reguli in unum convenere, ut inter se de cunctis negotiis disceptarent, Sall. – β) v. lebl. Subjj.: conveniunt mihi munera multa huc ab amatoribus, kommen ein, Plaut.: huc convenit utrumque bivium, trifft zusammen, Plin. – v. Abstr., multa convenerunt, quae mentem exturbarent meam, Cic.: cum multae causae convenisse unum in locum atque inter se congruere videntur, Cic.: quae (bellum intestinum et externum) si in unum conveniant, vix deorum opibus, quin obruatur Romana res, resisti posse, Liv.b) insbes.: α) als publiz. t. t.: c. alqo, zu irgend einem Gerichtsbezirk der Provinz gehören, civitates, quae in id forum conveniunt, in diese Kreisstadt gehören, Cic. Verr. 2, 38: Carthaginem conveniunt populi LXV, Plin. 3, 25; vgl. Plin. 5, 105. – β) als jurist. t. t., v. der Frau, c. in manum, durch Heirat————(usus, coëmptio, confarreatio, w. vgl.) in die Gewalt des Mannes kommen, absol., Cic. top. 14: Flacc. 84. Quint. 5, 10, 62. Gaius inst. 3, 84: viro in manum, Cic. top. 23: in manum flaminis, Tac. ann. 4, 16. – u. übh. v. der Verheiratung, c. in matrimonium alcis, Papin. dig. 45, 1, 121. § 1; od. cum alqo, Gell. 18, 6, 8: c. in nuptias, Cod. Theod. 3, 7, 11.B) v. tr. gleichs. an od. zu jmd. beikommen = jmd. treffen, zufällig oder absichtlich mit jmd. zusammentreffen, jmd. aufsuchen, besuchen, sprechen, a) übh.: α) m. Acc.: hominem, fratrem, Plaut.: c. equites, Caes.: cotidie plurimos, Cic.: Epaminondam, Nep.: adversarios eius, Nep.: conveniri nolle, Cic.: nocte conveniri et interdiu ab omnibus mortalibus posse, Sen.: nunc conveniundus Phormio est, Ter.: conveniundi patris tempus capere, Ter.: alcis conveniendi habere potestatem, Nep.: in conveniendis magistratibus et senatoribus, Cic.: sunt qui volunt te conventam, Plaut.: quod esse ambas conventas volo, Plaut.: prius P. Scipione convento, Liv.: conventis proceribus, Symm.: opus esse sibi domino eius convento, er müsse den H. sprechen, Liv.: edit nomina eorum, quibus conventis opus esset, Liv. – m. Ang. wie? (= als wen? in welchem Zustande?) durch Prädik.-Acc. od. im Passiv durch Prädik.-Nom. eines Partiz., c. Atilium spargentem semen, Cic.: cum quo forte Romam rediens ab nuntio uxoris erat conventus, auf————der Rückkehr nach R. begriffen getroffen worden war, Liv. – m. Ang. durch wen? (= wessen Vermittlung) durch per u. Akk., per Gabinium ceteros, Sall.: qui antea per tres consacerdotes nostros fuerat ex multorum auctoritate conventus, Symm. ep. 10, 74. – m. Ang. wo? durch Advv., durch Praepp. od. durch Genet. od. Abl. loc., ubi eos convenit? Cic.: dic, ubi te conveniam? Mart.: Ariminum cum ea legione proficiscitur ibique tribunos plebis, qui ad eum confugerant, convenit, Caes.: cum legati eum in itinere convenissent, Caes.: ad Tempe Thessalica Philippus est conventus, Liv.: Bruti pueri Laodiceae me convenerunt, Cic.: convento Cn. Octavio Demetriade, Cic.: ubi (verst. Megarae) cum Theodorum domi convenire vellet, Val. Max.: non uno est omnis convenienda loco, Ov. art. am. 2, 394. – β) m. inter se (einander): tribuni plebis non desistebant clam inter se convenire, Cic. agr. 2, 12: nequeunt homines armenta feraeque inter sese ullam rem gignere conveniundo, Lucr. 2, 922 sq. – γ) absol. (wobei die Ang. wen? leicht aus dem Zshg. zu ergänzen): post convenero (verst. eum), Plaut.: die convenisse (verst. me), Ter.: aditum petentibus conveniundi non dabat, Nep. – b) als jurist. t. t., jmd. gerichtlich angehen, belangen, alqm, ICt. (u. so conventus debitor, Chalcid. Tim. 159): alqm de od. pro alqa re, ICt.: dah. alqd (nomen, culpam u. dgl.), wegen etw. klagbar werden, ICt.————II) prägn.: A) beikommend-, sich anschließend in etw. hineingehen, an etw. darangehen, in od. an etw. passen, mit etw. zusammenpassen, 1) eig., m. in od. ad u. Akk., conveniebatne in vaginam tuam machaera militis? Plaut.: fistula ferrea, quae in columellam convenit et in cupam, Cato: si cothurni laus illa esset ad pedem apte convenire, Cic.: m. Dat. (wem?), dicitur Afrani toga convenisse Menandro (bildl.), Hor. – absol., noli mirari, si (corona) non convenit; caput enim magnum est, Cic.2) übtr., hinpassen, zusammenpassen, d.i. deutsch je nach dem Zusammenhang und nach der Konstruktion bald = passen, übereinstimmen, stimmen, zutreffen, bald = sich passen (sich reimen, sich schicken), passend-, geeignet-, anwendbar sein, zukommen, entsprechen, zusagen (vgl. Fronto de oratt. p. 159, 13 N. nam convenire et decere et aptum esse et congruere Graeci ἡρμόσθαι appellant), α) m. Subj.-Nom.: mores conveniunt, Ter.: atque ita cum et vultus similitudo et expositionis tempora et pastoris confessio convenirent, nepotem agnovit, Iustin.: nomen non convenit, Ter.: conveniet numerus quantum debui, Ter.: conveniet etiam ambulatio quaedam, Quint. – m. cum u. Abl., haec tua deliberatio non convenit cum oratione Largi, Cic.: quod quidem somnium Sisenna cum disputavisset mirifice ad verbum cum re convenisse, Cic.: qua ex coniunctione na-————turae... convenire potest aut fissum iecoris cum lucello meo aut meus quaesticulus cum caelo, terra rerumque natura? Cic. – m. in od. ad u. Akk., v. mater. Subjj., ceterae vites in quemvis agrum conveniunt, Cato: emplastrum viride ad podagram satis convenit, Scrib.: v. abstr. Subjj., non in omnes omnia convenire, Cic.: nec hoc in te convenit, Cic.: erat nemo, in quem ea suspicio conveniret, Cic.: quae vitia videntur in quemvis potius quam in istum convenire, Cic.: hoc maxime in Alcibiadem convenire videbatur, Nep.: poteram ego, verbum (πάθη) ipsum interpretans, morbos appellare, sed non conveniret ad omnia, Cic. – m. Dat. (wem?), v. leb. Wesen u. mater. Subjj., mulier mulieri magis convenit, Ter.: nihil autem minus perfecto duci quam festinationem temeritatemque convenire arbitrabatur, Suet. Aug. 25, 4: nervis et articulis convenit plantago trita cum sale, Plin.: v. abstr. Subjj., negavit id suae virtuti convenire, Nep.: munditias mulieribus, viris laborem convenire, Sall.: qui nihil rectum nisi quod ipsorum moribus conveniat putabunt, Nep.: quid posterius priori non convenit? Cic.: non enim hoc convenire Antigoni prudentiae, ut sic deuteretur victo, Nep. – poet. m. Acc. u. Infin. (zur Ang. wozu?), Prop. 2, 1, 41. – β) m. Infin. od. Acc. u. Infin. (s. Benecke Cic. Cat. 1, 4), quo sidere ulmis adiungere vites conveniat, Verg.: ilicone ad praetorem ire convenit? Cic.: quî convenit in minore————negotio legem timere, cum eam in maiore neglexeris, Sall.: ubi sementem paraveris, glandem parari legique convenit, Cato: haud convenit unā ire cum amica imperatorem in via, Ter.: quibus de rebus nos dicere oporteat et quid vos sequi conveniat, Cic.: quo ex (infolge) senatus consulto confestim te interfectum esse convenit, Cic. – m. Dat., fundo suburbano arbustum maxime habere convenit, Cato: neque enim debet aut convenit nobis periculo ulli submittere animum nostrum, Brut. et Cass. in Cic. ep.: respondebam non convenire moribus meis aliud palam, aliud agere secreto, Plin. ep. – γ) unpers.: ad nummum convenit, es trifft auf den Heller, Cic. – videte nunc illum primum egredientem e villa, subito; cur? vesperi; quid necesse est? tarde; quî convenit, praesertim id temporis? Cic. – m. Dat., minime miror caelum et terras vim suam, si tibi ita conveniat (zusagt), dimittere, Cic.: in quam cuique feminae convenisset domum nuberet, Liv.: quam sibi conveniat, ipse viderit, Hor.: si tibi curae (est), quantae conveniat, Munatius, ob dir M. so lieb ist, wie er es verdient, Hor. – convenit, es sagt mir zu! Plaut. Cas. 272.B) zusammenkommend ein Ganzes bilden, sich vereinigen, sich verbinden, 1) eig., v. Atomen, Lucr. 5, 429. – v. leb. Wesen = sich begatten, inter se, Lucr. 2, 923: clunibus, Plin. 11, 85: m. Ang. wozu? in voluptatem veneriam, Apul. met. 4, 27: gignendis————liberis, Arnob. 7, 9.2) übtr., der Ansicht, Meinung nach sich einigen, u. zwar klassisch nur res convenit od. unpers. bl. convenit, man einigt sich, wird od. ist einig (eins), man vereinbart (verständigt) sich über etw., man kommt über etw. überein, es kommt etw. durch Übereinkunft zustande, man beschließt etw. gemeinschaftlich, man behauptet etw. einstimmig (allgemein), erst bei Spät. homines conveniunt, die Leute einigen sich, a) übh. (s. über die Konstr. Spengel T. Maccius Plautus p. 40. Benecke Cic. Lig. 18 u. Iustin. 9, 5, 3. Held Caes. b. c. 1, 28, 2. Dietsch Sall. Iug. 83, 2), α) res convenit: tempus et locus convenit, Liv.: id convenerat signum, Liv.: Marcellus posse rem convenire ratus, Liv.: addebant praeterea rem conventuram, Cic. (vgl. Drak. Liv. 30, 3, 7): ubi ratio agendae rei (Operationsplan) et tempus convenit, Liv.: eo signo, quod convenerat, revocantur, Caes. – pax convenit, Sall. u. Liv., non convenit, Iustin.: si condiciones pacis non convenissent, Liv.: pax ita convenerat, ut Etruscis Latinisque fluvius Albula finis esset, Liv.: in eas condiciones cum pax conveniret, Liv.: Corinthus, ut ibi deponerentur obsides, convenit, Liv.: saepe pacem conventam frustra fuisse, Sall. Iug. 112, 2: quibus conventis, Liv. 30. 43, 7. – mit Dat., omnibus amicis idem convenit, Plaut.: saepius ultro citroque agitantibus rem conventuram,————Liv.: pax, quae non ipsis civitatibus conveniret, Iustin. – m. cum u. Abl., cum his mihi nec locus nec sermo convenit, Plaut.: haec fratri mecum non conveniunt neque placent, Ter.: pax, quae cum T. Quinctio convenisset, ut rata esset petierunt, Liv.: quid nobis conveniat cum adversariis (Ggstz. quid in controversia relinquatur), Cornif. rhet.: ut notam apponam eam, quae mihi tecum convenit, Cic. – m. inter u. Akk., ratio inter nos convenit, Plaut.: si quid inter quos convenit, Cornif. rhet.: illud unum inter nos non convenit, Sen.: pactum est, quod inter aliquos convenit, Cic.: ea quae inter regem Pausaniamque convenerant, Nep.: quod tempus inter eos committendi proelii convenerat, Caes.: iudex inter adversarios convenit, Cic.: u. (m. dopp. Nom.) iudex (als R.) inter eos convenit Atilius Calatinus, Val. Max. – m. folg. quod (daß), id modo non conveniebat, quod senatus consulesque nusquam alibi spem quam in armis ponebant, plebes omnia quam bellum malebat, darin war man nicht einig, daß usw., Liv. 2, 39, 8. – β) convenit m. Acc. u. Infin., m. ut od. ne u. Konj., m. bl. Coni., m. indir. Fragesatz, Ggstz. discrepat, gew. m. Dat. od. m. cum u. Abl. od. m. inter u. Akk., interfectum esse a Clytaemnestra Agamemnonem convenit, Cic.: signum, quod ab eo dari convenerat, Suet.: convenit iam inde per consules reliqua belli perfecta (esse), Liv.: veneno quidem occisum (Claudium) convenit; ubi autem aut————per quem dato discrepat, Suet.: inter omnes convenit Sibyllam tres libros attulisse, Plin. – convenisse, ut ne quid dotis mea ad te afferret filia, Plaut.: miles ea quae acta erant quaeque ut agerentur convenerat ad consulem refert, Liv.: pacto convenit, ut Himera amnis finis regni Syracusani ac Punici imperii esset, Liv.: mihi cum Deiotaro convenit, utille in meis castris esset cum suis copiis, Cic.: ita sibi cum Dolabella convenisse, ut etc., Cic.: convenit inter eos, cuius cornu prius laborare coepisset, ut is capite suo fata patriae lueret, Val. Max. – convenerat, ne interloquereris, Sen. de clem. 1, 9, 9. – u. (m. bl. Coni.) pro argento si aurum dare vellent, darent convenit, Liv. – u. (m. indir. Fragesatz) quibus consulibus interierit (Hannibal), non convenit, Nep.: cum eo sine ullo intertrimento convenerat iam, quemadmodum traderetur, Cic. – γ) convenit absol.: ita ut convenerat factum est, Liv.: ut od. uti convenerat, Hirt. b. G. u. Sall.: ita enim convenerat, Liv.: si ita conventum est, Cod. Iust. 5, 3, 7. – m. Dat. od. m. cum u. Abl., se dare operam, ut Lacedaemoniis cum rege conveniret, Nep.: sic sibi cum Caecina convenisse, Cic.: non modo inter patres, sed ne inter consules quidem satis conveniebat, Liv. – m. de u. Abl. (Ggstz. discrepat, controversia est), cum de facto conveniret, Cic.: cum de legibus conveniret, de latore tantum discreparet, Liv.: de verbo controversia est, de re quidem convenit, Sen.: mitterent ad eum,————quibuscum sibi de pace conveniret, Iustin.: cum de pretio inter ementem vendentemque convenerit, Sen.: de qua (annona) inter licentem vendentemque conveniat, Plin. pan.: ea de quibus inter creditorem et debitorem conventum est, Cod. Iust. 8, 34, 3. § 1. – δ) homines conveniunt, die Leute einigen sich, cum de praeda non convenirent, Iustin. 15, 4, 23: de rebus litigiosis et convenire et transigere possumus, Paul. sent. 1, 1. § 5: quos negant inter se convenisse, Hyg. astr. 2, 4: ideo plerumque artifices convenire solent m. folg. Acc. u. Infin., Ulp. dig. 9, 2, 27. § 29.b) insbes., bene (optime) convenit (alci) cum alqo, es steht jmd. auf gutem Fuße-, in gutem Verhältnis od. Vernehmen mit jmd., es steht sich jmd. gut mit jmd. (Ggstz. animus alcis ab alqo alienus est), cui cum paupertate bene convenit, dives est, Sen.: sororis vir, quīcum optime convenisset, Cic.: pulchre convenit improbis cinaedis, Catull. – u. ebenso bene convenit od. bl. convenit inter aliquos, es besteht ein gutes Verhältnis zwischen usw., primo hos dies complusculos bene conveniebat sane inter eas, Ter.: nec conventurum inter nos posthac arbitror, Ter. Vgl. conveniens no. II, b. – ⇒ Archaist. synk. Präs. coveniatis, Cato oratt. 40. fr. 1: Futur. convenibo, Plaut. Cas. 548.Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > convenio
-
82 ante
ante (alte Form anti, wovon antidea, antideo; altind. ánti, gegenüber, angesichts, griech. ἀντί, gegenüber, got. and, entlang, auf, über), vorn, vor (Ggstz. post), Adv. u. Praep., I) Adv.: A) im Raume, vorn, voran (Ggstz. post, a tergo), ante aut post pugnare, Liv.: ut et aliquis ante et a tergo complures, qui sequantur, retinaculis eos (boves) contineant, Col.: coronatus stabit et ante calix, Tibull.: ante volans, Verg.: Morbos agit ante (vor sich her), Verg. – in der Bewegung, nach vorn, vorwärts (Ggstz. retro), ante ingredi, Cic. de fin. 5, 35: ante ferre gressum, Verg. Aen. 6, 677: neque post respiciens, neque ante prospiciens, Varr. sat. Men. 260.
B) übtr.: 1) in der Reihenfolge, vorher (s. Drak. Liv. 37, 6, 4), quem locum paulo ante perstrinxi, Cic.: fugitivus ille, ut dixeram ante, Plaut.: quem ante diximus, Liv.: ut od. sicut ante dictum est, Liv.: ante dictus perfuga, Amm.: dies triginta ante dicti, Scrib.: ante dicta medicamenta, Scrib. – 2) in der Zeit: a) in Beziehung auf eine andere vergangene Zeit, vor, vorher (wo dann die genauere Angabe der Zeit bald im Abl., bald im Acc. steht, nach dem gew. Gebrauch dieser Kasus in Zeitverhältnissen, s. Zumpt § 395 f.u. 476 ff.), ante actum tempus, Lucr.: ante acti anni, Tibull.: ante facta (Ggstz. futura), Turpil. fr. u. Vitr.: ante partum u. ante parta (perta), Komik.: ante ad te falsum scripseram, Cic.: multis ante saeculis, Cic.: aliquot annis ante, Liv.: paucis annis ante, Cic.: paucis ante annis, Sall.: paucis ante diebus, Cic. u. Sall.: paucis mensibus ante, Caes.: ante annum, ein Jahr vorher, Col.: ante annum Troianae cladis, ein Jahr vor Trojas Fall, Iustin. – Mit versch. Advv., multo ante, Ter., od. ante multo, Cic.: longe ante, aliquanto ante u. ante aliquanto, paulo ante, Cic.: haud multum ante, Tac.: ante posteaque, Plin.: non ante consulto senatu, Liv. – Oft folgt quam auf ante (mit dem es bei vermindertem Nachdruck zu einem Wort antequam verbunden wird), eher als, ehe, bevor (m. folg. Indicat. u. Coni., s. Weißenb. § 444 u. in bezug auf den Indicat. u. Coni. des Praes. die richtigere Ansicht b. Benecke Cic. Deiot. 7. p. 90), ut te ante videret, quam a vita discederet, Cic.: veniam ante, quam plane ex animo tuo effluo, Cic.: ante quam de incommodis dico, Cic.: anno ante, quam mortuus est, Cic.: neque defatigabor ante, quam percepero, Cic.: nec ante nos hinc moverimus, quam patres acciverint, Liv.: auch m. Indicat. Imperf., nec ante, quam vires ad standum in muris ferendaque arma deerant, expugnati sunt, Liv. 23, 30, 4 (vgl. 23, 48, 1). – Bei Dichtern zuw. quam ante, Lucr., Tibull. u.a.: ebenso bei Dichtern zuw. pleon. prius... ante... quam, Verg.: u. prius... quam... ante, Prop. – non ante (nicht eher) m. folg. dum (bis), non ante absolvit, dum omnes rediere captivi, Amm. 17, 10, 8. – b) in Beziehung auf die Folge od. Gegenwart, vormals, früher, ehemals, Ov. fast. 1, 337. – c) zur Angabe der Ordnung, vorerst, zuerst (für das klassische primum), mit folg. deinde od. tum, Cels.: ante..., deinde..., tum, Cels. – d) sehr selten adjekt., neque ignari sumus ante malorum (= τῶν πρὶν κακῶν), der frühern Leiden, Verg. Aen. 1, 198: u. so Ps. Quint. decl. 5, 15.
II) Praep. m. Acc., vor, A) im Raume: 1) eig.: post me erat Aegina, ante me Megara, Sulpic. in Cic. ep.: ut (simiae) catulos, quos impendio diligunt, ante se ferant, quoniam neglecti pone matrem haerent, Solin.: quemadmodum aliquando umbra antecedit, aliquando a tergo est, ita gloria aliquando ante nos est visendamque se praebet, aliquando in averso est, Sen.: ante pedes, Ter. u. Cic.: ante ostium, ante fores, Komik.: ante urbem, Turpil. fr.: ante oppidum, Cic.: alqm vinctum ante se agere, Nep. – bei Verben der Bewegung (s. Weißenb. Liv. 7, 41, 1; 26, 48, 10), ante signa progredi, Liv.: ante aram stetuere, Liv. – 2) übtr., zur Bezeichnung des Vorzugs in der Beurteilung od. Rangordnung (eig. die Bed. des prae, w.s., u. dah. seltener als dieses, v. Cicero u. Cäsar gar nicht gebraucht), vor, quem ante me diligo, vor mir, mehr als mich, Balb. in Cic. ep.: ante alqm od. alqd esse, jmd. od. etw. übertreffen, Sall. u.a. (s. Fabri Sall. Cat. 53, 3): u. so ante Iovem haberi, höher stehen als J., Curt. 8, 7 (25), 13. – Dah. sehr häufig a) in der Verbindung ante alios, Plaut., Liv. u.a. (s. Müller Liv. 1, 9, 12), ante omnes, Komik. u. Tac., ante cunctos, Plin. u.a., ante ceteros, Apul. flor. 16. p. 24, 17 Kr., zur Bezeichnung eines komparativ. Verhältnisses: dah. auch zuw. zur Steigerung neben Kompar. u. Superl., scelere ante alios immanior omnes, Verg.: ante alios miserandi magis, Liv.: longe ante alios acceptissimus militum animis, Liv.: ante cunctas mulieres longe deterrima coniuga, Apul. – b) ante omnia, α) vor allem andern, d.h. ehe alles andere geschieht, Liv. u.a. (vgl. Drak. Liv. 35, 34, 4). – β) komparativ, überaus, ganz besonders, ante omnia insignis, Liv.: dulces ante omnia Musae, die vor allem geliebten, überaus geliebten Musen, Verg.: ante omnia deplorati erant equites, Liv. – γ) im Anfang abzuhandelnder Gegenstände od. aufzuführender Gründe, zuvörderst, zunächst (ac primum quidem, καὶ πρῶτον μὲν οὖν), Quint. ö.; vgl. Spalding Quint. 4, 2, 4. Frotscher Quint. 10, 2, 4.
B) in der Zeit (Ggstz. post), vor, ante lucem, Komik., Cic. u.a.: ante hunc diem, Ter.: ante brumam, Ter.: cum ante meridiem dictioni operam dedissemus, post meridiem in Academiam descendimus, Cic.: verum nec ante tertium neque post quintum annum iuvencos domari placet, Col.: solus omnium ante se principum, Tac. hist. 1, 50: omnium ante se primus, Flor. 3, 5, 22: omnium ante se genitorum diligentissimus vitae, Plin. 25, 5. – m. Zeitadvv., multo ante noctem, Liv.: paulo ante lucem, Sulpic. in Cic. ep. – seinem Kasus (bes. bei qui) zuw. nachgesetzt, diem statuo, quam ante, Cic. – Häufig auch die Zeitbestimmung umschrieben, entweder durch eine Person, qui honos togato habitus ante me est nemini, Cic.: oder durch einen Gegenstand, der in jene Zeit fällt, ante has meas litteras, vor Empfang dieser meiner Briefe, Cic.: oder durch Angabe des Amtes einer Person, ante aedilitatem meam, Cic.: oft auch solchen Substst. zur Verdeutlichung ein partic. perf. od. futur. pass. beigefügt, ante hanc urbem conditam, Cic.: ante decemviros creatos, Liv. – Besondere Ausdrücke sind noch: a) ante rem, vor dem Kampfe, Liv. 9, 40, 5. – b) ante finem,vor Ende, Plin. ep. 1, 13, 2. – c) ante annum, vor einem Jahre, ein Jahr vorher, Plin. ep. 8, 23, 7. Col. arb. 4, 2: so auch ante quadriennium, vier Jahre vorher, Tac. Agr. 45, 6: ante aliquot dies, einige Tage vorher, Nep. Dat. 11, 2 (dazu Nipp.). – d) ante tempus, d.i. α) vor der rechten Zeit, Liv. 31, 36, 3. – β) vor der festgesetzten, gesetzlichen Zeit, Cic. u. Suet. – e) ante diem (poet.), d.i. α) vor der Zeit, Ov. u. Stat. – β) vor der vom Schicksal bestimmten Zeit, Verg. u. Ov.: u. so ante annos suos, Ov. am. 2, 2, 46. – f) ante id tempus, bis zu dieser Zeit, quod ante id tempus accidit nulli, Caes.: qui honos huic uni ante id tempus contigit, Nep.: ebenso armorum quantum quaeque civitas domi quodque ante tempus (bis zu welcher Zeit) efficiat, constituit, Caes. – u. ante hoc, bis dahin, Tac. Germ. 13. – ante hunc diem numquam,bisher nie, Plaut. u. Ter.: dass. non ante usquam prius, Plaut. – g) ante certam diem, vor Ablauf eines bestimmten Tages, binnen einer bestimmten Zeit, equites ante certam diem decederent, Cic.: ante quem diem iturus sit, Caes. – h) ante verb. mit dies ( abgekürzt a.d.) und einer Ordnungszahl zur Angabe des Datums u. zwar nicht des vorhergehenden, sondern eben dieses Tages, zB. a.d. VIII Kalendas Decembres, den 8. (nicht den 9.) Tag vor den Kalenden des Dezembers, d.i. den 24. November, Cic.: a.d. IV Id. Mart. (ante diem quartum Idus Martias), d.i. den 12. März, Cic. Urspr. gehört ante zu Kalendas u. man sagte entweder ante die octavo Kalendas (d.i. octavo die ante Kalendas) od. ante diem octavum Kalendas (wie auch wir sagen: am achten od. den achten); letztere Redeweise wurde die herrschende, u. ante verwuchs mit dem diem so sehr, daß ihm (gleichs. antediem, wie proconsule), noch die Präpositionen in u. ex beigefügt werden konnten, u. so sagte man in ante diem (differre u. dgl.), Cic. u. Liv.: ex ante diem, von dem Tage an, Varr., Cic. u.a. Vgl. Manuzzi Cic. ep. 3, 12. Benecke Cic. Cat. 1, 7. p. 34. – / Im Vulgärlat. m. Abl. zB. ante oculis omnium, Itala 2. Mach. 2, 23. – ante nachgestellt, caput ante, Tibull. 2, 5, 66.
-
83 ante
ante (alte Form anti, wovon antidea, antideo; altind. ánti, gegenüber, angesichts, griech. ἀντί, gegenüber, got. and, entlang, auf, über), vorn, vor (Ggstz. post), Adv. u. Praep., I) Adv.: A) im Raume, vorn, voran (Ggstz. post, a tergo), ante aut post pugnare, Liv.: ut et aliquis ante et a tergo complures, qui sequantur, retinaculis eos (boves) contineant, Col.: coronatus stabit et ante calix, Tibull.: ante volans, Verg.: Morbos agit ante (vor sich her), Verg. – in der Bewegung, nach vorn, vorwärts (Ggstz. retro), ante ingredi, Cic. de fin. 5, 35: ante ferre gressum, Verg. Aen. 6, 677: neque post respiciens, neque ante prospiciens, Varr. sat. Men. 260.B) übtr.: 1) in der Reihenfolge, vorher (s. Drak. Liv. 37, 6, 4), quem locum paulo ante perstrinxi, Cic.: fugitivus ille, ut dixeram ante, Plaut.: quem ante diximus, Liv.: ut od. sicut ante dictum est, Liv.: ante dictus perfuga, Amm.: dies triginta ante dicti, Scrib.: ante dicta medicamenta, Scrib. – 2) in der Zeit: a) in Beziehung auf eine andere vergangene Zeit, vor, vorher (wo dann die genauere Angabe der Zeit bald im Abl., bald im Acc. steht, nach dem gew. Gebrauch dieser Kasus in Zeitverhältnissen, s. Zumpt § 395 f.u. 476 ff.), ante actum tempus, Lucr.: ante acti anni, Tibull.: ante facta (Ggstz. futura), Turpil. fr. u. Vitr.: ante partum u. ante parta (perta), Komik.: ante————ad te falsum scripseram, Cic.: multis ante saeculis, Cic.: aliquot annis ante, Liv.: paucis annis ante, Cic.: paucis ante annis, Sall.: paucis ante diebus, Cic. u. Sall.: paucis mensibus ante, Caes.: ante annum, ein Jahr vorher, Col.: ante annum Troianae cladis, ein Jahr vor Trojas Fall, Iustin. – Mit versch. Advv., multo ante, Ter., od. ante multo, Cic.: longe ante, aliquanto ante u. ante aliquanto, paulo ante, Cic.: haud multum ante, Tac.: ante posteaque, Plin.: non ante consulto senatu, Liv. – Oft folgt quam auf ante (mit dem es bei vermindertem Nachdruck zu einem Wort antequam verbunden wird), eher als, ehe, bevor (m. folg. Indicat. u. Coni., s. Weißenb. § 444 u. in bezug auf den Indicat. u. Coni. des Praes. die richtigere Ansicht b. Benecke Cic. Deiot. 7. p. 90), ut te ante videret, quam a vita discederet, Cic.: veniam ante, quam plane ex animo tuo effluo, Cic.: ante quam de incommodis dico, Cic.: anno ante, quam mortuus est, Cic.: neque defatigabor ante, quam percepero, Cic.: nec ante nos hinc moverimus, quam patres acciverint, Liv.: auch m. Indicat. Imperf., nec ante, quam vires ad standum in muris ferendaque arma deerant, expugnati sunt, Liv. 23, 30, 4 (vgl. 23, 48, 1). – Bei Dichtern zuw. quam ante, Lucr., Tibull. u.a.: ebenso bei Dichtern zuw. pleon. prius... ante... quam, Verg.: u. prius... quam... ante, Prop. – non ante (nicht eher) m. folg. dum (bis), non ante absolvit, dum omnes rediere————captivi, Amm. 17, 10, 8. – b) in Beziehung auf die Folge od. Gegenwart, vormals, früher, ehemals, Ov. fast. 1, 337. – c) zur Angabe der Ordnung, vorerst, zuerst (für das klassische primum), mit folg. deinde od. tum, Cels.: ante..., deinde..., tum, Cels. – d) sehr selten adjekt., neque ignari sumus ante malorum (= τῶν πρὶν κακῶν), der frühern Leiden, Verg. Aen. 1, 198: u. so Ps. Quint. decl. 5, 15.II) Praep. m. Acc., vor, A) im Raume: 1) eig.: post me erat Aegina, ante me Megara, Sulpic. in Cic. ep.: ut (simiae) catulos, quos impendio diligunt, ante se ferant, quoniam neglecti pone matrem haerent, Solin.: quemadmodum aliquando umbra antecedit, aliquando a tergo est, ita gloria aliquando ante nos est visendamque se praebet, aliquando in averso est, Sen.: ante pedes, Ter. u. Cic.: ante ostium, ante fores, Komik.: ante urbem, Turpil. fr.: ante oppidum, Cic.: alqm vinctum ante se agere, Nep. – bei Verben der Bewegung (s. Weißenb. Liv. 7, 41, 1; 26, 48, 10), ante signa progredi, Liv.: ante aram stetuere, Liv. – 2) übtr., zur Bezeichnung des Vorzugs in der Beurteilung od. Rangordnung (eig. die Bed. des prae, w.s., u. dah. seltener als dieses, v. Cicero u. Cäsar gar nicht gebraucht), vor, quem ante me diligo, vor mir, mehr als mich, Balb. in Cic. ep.: ante alqm od. alqd esse, jmd. od. etw. übertreffen, Sall. u.a. (s. Fabri Sall. Cat. 53, 3): u. so ante Iovem haberi, höher ste-————hen als J., Curt. 8, 7 (25), 13. – Dah. sehr häufig a) in der Verbindung ante alios, Plaut., Liv. u.a. (s. Müller Liv. 1, 9, 12), ante omnes, Komik. u. Tac., ante cunctos, Plin. u.a., ante ceteros, Apul. flor. 16. p. 24, 17 Kr., zur Bezeichnung eines komparativ. Verhältnisses: dah. auch zuw. zur Steigerung neben Kompar. u. Superl., scelere ante alios immanior omnes, Verg.: ante alios miserandi magis, Liv.: longe ante alios acceptissimus militum animis, Liv.: ante cunctas mulieres longe deterrima coniuga, Apul. – b) ante omnia, α) vor allem andern, d.h. ehe alles andere geschieht, Liv. u.a. (vgl. Drak. Liv. 35, 34, 4). – β) komparativ, überaus, ganz besonders, ante omnia insignis, Liv.: dulces ante omnia Musae, die vor allem geliebten, überaus geliebten Musen, Verg.: ante omnia deplorati erant equites, Liv. – γ) im Anfang abzuhandelnder Gegenstände od. aufzuführender Gründe, zuvörderst, zunächst (ac primum quidem, καὶ πρῶτον μὲν οὖν), Quint. ö.; vgl. Spalding Quint. 4, 2, 4. Frotscher Quint. 10, 2, 4.B) in der Zeit (Ggstz. post), vor, ante lucem, Komik., Cic. u.a.: ante hunc diem, Ter.: ante brumam, Ter.: cum ante meridiem dictioni operam dedissemus, post meridiem in Academiam descendimus, Cic.: verum nec ante tertium neque post quintum annum iuvencos domari placet, Col.: solus omnium ante se principum, Tac. hist. 1, 50: omnium ante se primus,————Flor. 3, 5, 22: omnium ante se genitorum diligentissimus vitae, Plin. 25, 5. – m. Zeitadvv., multo ante noctem, Liv.: paulo ante lucem, Sulpic. in Cic. ep. – seinem Kasus (bes. bei qui) zuw. nachgesetzt, diem statuo, quam ante, Cic. – Häufig auch die Zeitbestimmung umschrieben, entweder durch eine Person, qui honos togato habitus ante me est nemini, Cic.: oder durch einen Gegenstand, der in jene Zeit fällt, ante has meas litteras, vor Empfang dieser meiner Briefe, Cic.: oder durch Angabe des Amtes einer Person, ante aedilitatem meam, Cic.: oft auch solchen Substst. zur Verdeutlichung ein partic. perf. od. futur. pass. beigefügt, ante hanc urbem conditam, Cic.: ante decemviros creatos, Liv. – Besondere Ausdrücke sind noch: a) ante rem, vor dem Kampfe, Liv. 9, 40, 5. – b) ante finem,vor Ende, Plin. ep. 1, 13, 2. – c) ante annum, vor einem Jahre, ein Jahr vorher, Plin. ep. 8, 23, 7. Col. arb. 4, 2: so auch ante quadriennium, vier Jahre vorher, Tac. Agr. 45, 6: ante aliquot dies, einige Tage vorher, Nep. Dat. 11, 2 (dazu Nipp.). – d) ante tempus, d.i. α) vor der rechten Zeit, Liv. 31, 36, 3. – β) vor der festgesetzten, gesetzlichen Zeit, Cic. u. Suet. – e) ante diem (poet.), d.i. α) vor der Zeit, Ov. u. Stat. – β) vor der vom Schicksal bestimmten Zeit, Verg. u. Ov.: u. so ante annos suos, Ov. am. 2, 2, 46. – f) ante id tempus, bis zu dieser Zeit, quod ante id tempus accidit nulli,————Caes.: qui honos huic uni ante id tempus contigit, Nep.: ebenso armorum quantum quaeque civitas domi quodque ante tempus (bis zu welcher Zeit) efficiat, constituit, Caes. – u. ante hoc, bis dahin, Tac. Germ. 13. – ante hunc diem numquam,bisher nie, Plaut. u. Ter.: dass. non ante usquam prius, Plaut. – g) ante certam diem, vor Ablauf eines bestimmten Tages, binnen einer bestimmten Zeit, equites ante certam diem decederent, Cic.: ante quem diem iturus sit, Caes. – h) ante verb. mit dies ( abgekürzt a.d.) und einer Ordnungszahl zur Angabe des Datums u. zwar nicht des vorhergehenden, sondern eben dieses Tages, zB. a.d. VIII Kalendas Decembres, den 8. (nicht den 9.) Tag vor den Kalenden des Dezembers, d.i. den 24. November, Cic.: a.d. IV Id. Mart. (ante diem quartum Idus Martias), d.i. den 12. März, Cic. Urspr. gehört ante zu Kalendas u. man sagte entweder ante die octavo Kalendas (d.i. octavo die ante Kalendas) od. ante diem octavum Kalendas (wie auch wir sagen: am achten od. den achten); letztere Redeweise wurde die herrschende, u. ante verwuchs mit dem diem so sehr, daß ihm (gleichs. antediem, wie proconsule), noch die Präpositionen in u. ex beigefügt werden konnten, u. so sagte man in ante diem (differre u. dgl.), Cic. u. Liv.: ex ante diem, von dem Tage an, Varr., Cic. u.a. Vgl. Manuzzi Cic. ep. 3, 12. Benecke Cic. Cat. 1, 7. p. 34. – ⇒ Im Vulgärlat. m.————Abl. zB. ante oculis omnium, Itala 2. Mach. 2, 23. – ante nachgestellt, caput ante, Tibull. 2, 5, 66. -
84 statuo
stătŭo, ui, utum, 3, v. a. [statum, sup. of sto], to cause to stand (cf.: colloco, pono).I.Corporeally.A. 1.To set up, set in the ground, erect:2.ibi arbores pedicino in lapide statuito,
Cato, R. R. 18:inter parietes arbores ubi statues,
id. ib.:stipites statuito,
id. ib.:palis statutis crebris,
Varr. R. R. 1, 14 init.:pedamenta jacentia statuenda,
are to be raised, Col. 4, 26:pedamentum inter duas vitis,
Plin. 17, 22, 21, § 194:hic statui volo primum aquilam,
the standard of the troops, Plaut. Pers. 5, 1, 7:signifer, statue signum,
plant the ensign, Liv. 5, 55, 1; Val. Max. 1, 5, 1.—To plant (rare):3. a.eodem modo vineam statuito, alligato, flexatoque uti fuerit,
Plin. 17, 22, 35, § 198:agro qui statuit meo Te, triste lignum (i. e. arborem),
Hor. C. 2, 13, 10.—Without specifying the place:b.ollam statuito cum aqua,
let a jar stand with water, Cato, R. R. 156 (157):crateras magnos statuunt, i. e. on the table,
Verg. A. 1, 724; so,crateras laeti statuunt,
id. ib. 7, 147: haec carina satis probe fundata et bene statuta est, well placed, i. e. so that the hull stands perpendicularly (cf.:bene lineatam carinam collocavit, v. 42),
Plaut. Mil. 3, 3, 44:nec quidquam explicare, nec statuere potuerant, nec quod statutum esset, manebat, omnia perscindente vento,
Liv. 21, 58, 7:eo die tabernacula statui passus non est,
to pitch, Caes. B. C. 1, 81; so, aciem statuere, to draw up an army:aciem quam arte statuerat, latius porrigit,
Sall. J. 52, 6.—With designation of the place by in and abl.; by adv. of place; by ante, apud, ad, circa, super, and acc.; by pro and abl.; by abl. alone (very rare), or by in and acc. (very rare): signa domi pro supellectile statuere, Cato ap. Prisc. 7, 19, 95 (p. 782 P.):4. a.statuite hic lectulos,
Plaut. Pers. 5, 1, 7:etiamsi in caelo Capitolium statueretur,
Cic. Or. 3, 46, 180:statuitur Sollius in illo gladiatorum convivio... atuitur, ut dico, eques Romanus in Apronii convivio,
is taken to the banquet, id. Verr. 2, 3, 25, § 61 sq.:tabernacula in foro statuere,
Liv. 39, 46, 3:in principiis statuit tabernaculum,
Nep. Eum. 7, 1:in nostris castris tibi tabernaculum statue,
Curt. 5, 11, 6; 8, 13, 20:statui in medium undique conspicuum tabernaculum jussit,
id. 9, 6, 1:(sagittae) longae, nisi prius in terra statuerent arcum, haud satis apte imponuntur,
id. 8, 14, 19:sedes curules sacerdotum Augustalium locis, superque eas querceae coronae statuerentur,
Tac. A. 2, 83:donum deae apud Antium statuitur,
id. ib. 3, 71:pro rigidis calamos columnis,
Ov. F. 3, 529:jamque ratem Scythicis auster statuisset in oris,
Val. Fl. 3, 653:statuere vas in loco frigido,
Pall. Oct. 22.—Of living beings:capite in terram statuerem, Ut cerebro dispergat viam,
Ter. Ad. 3, 2, 18:qui capite ipse sua in statuit vestigia sese (= qui sese ipse capite in sua vestigia statuit),
i. e. stands on his head, Lucr. 4, 472:patrem ejus a mortuis excitasses, statuisses ante oculos,
Cic. Or. 1, 57, 245:captivos vinctos in medio statuit,
Liv. 21, 42, 1:ubi primum equus Curtium in vado statuit,
id. 1, 13, 5:quattuor cohortes in fronte statuit,
id. 28, 33, 12:ante se statuit funditores,
id. 42, 58, 10:puerum ad canendum ante tibicinem cum statuisset,
id. 7, 2, 9:procul in conspectu eum (Philopoemenem) statuerunt,
id. 39, 49, 11:media porta robora legionum, duabus circa portis milites levemque armaturam statuit,
id. 23, 16, 8:bovem ad fanum Dianae et ante aram statuit,
id. 1, 45, 6:cum Calchanta circa aram statuisset,
Val. Max. 8, 11, ext. 6:marium si qui eo loci statuisset,
id. 3, 1, 2 fin.:adulescentes ante Caesarem statuunt,
Tac. A. 4, 8:in fronte statuerat ferratos, in cornibus cohortes,
id. ib. 3, 45:puer quis Ad cyathum statuetur?
Hor. C. 1, 29, 8:tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam Ante aras,
id. S. 2, 3, 199:et statuam ante aras aurata fronte juvencum,
Verg. A. 9, 627:clara regione profundi Aetheros innumeri statuerunt agmina cygni,
Stat. Th. 3, 525.—Of statues, temples, columns, altars, trophies, etc.; constr. with acc. alone, or acc. of the structure and dat. of the person for whom or in whose honor it is erected:b.siquidem mihi aram et statuam statuis,
Plaut. As. 3, 3, 122:huic statuam statui decet ex auro,
id. Bacch. 4, 4, 1:ne ego aurea pro statua vineam tibi statuam,
id. Curc. 1, 2, 52:eique statuam equestrem in rostris statui placere,
Cic. Phil. 5, 15, 41; so id. ib. 9, 5, 10; 9, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 62, § 151; 2, 2, 20, § 48; so,simulacrum alicui statuere,
Val. Max. 1, 1, 8:effigiem,
Verg. A. 2, 184:Mancinus eo habitu sibi statuit quo, etc. (effigiem),
Plin. 34, 5, 10, § 18:simulacrum in curia,
Tac. A. 14, 12:quanam in civitate tempium statueretur,
id. ib. 4, 55:se primos templum urbis Romae statuisse,
id. ib. 4, 56; so id. ib. 4, 15:nec tibi de Pario statuam, Germanice, templum,
Ov. P. 4, 8, 31:templa tibi statuam, tribuam tibi turis honorem,
id. M. 14, 128:super terrae tumulum noluit quid statui nisi columellam,
Cic. Leg. 2, 26, 66:victimas atque aras diis Manibus statuentes,
Tac. A. 3, 2:statuitque aras e cespite,
Ov. M. 7, 240:statuantur arae,
Sen. Med. 579:aeneum statuerunt tropaeum,
Cic. Inv. 2, 23, 69:monumentum,
id. ib. § 70; so,in alio orbe tropaea statuere,
Curt. 7, 7, 14;so,
Plin. 3, 3, 4, § 18: ut illum di perdant qui primus statuit hic solarium, Plaut. Fragm. ap. Gell. 3, 3, 5:princeps Romanis solarium horologium statuisse L. Papirius Cursor proditur,
Plin. 7, 60, 60, § 213:a miliario in capite Romani fori statuto,
id. 3, 5, 9, § 66:carceres eo anno in Circo primum statuti,
Liv. 8, 20, 1:quo molem hanc immanis equi statuere?
Verg. A. 2, 150:multo altiorem statui crucem jussit,
Suet. Galb. 9:obeliscam,
Plin. 36, 9, 14, § 71:at nunc disturba quas statuisti machinas,
Plaut. Ps. 1, 5, 137:incensis operibus quae statuerat,
Nep. Milt. 7, 4:si vallum statuitur procul urbis illecebris,
Tac. A. 4, 2:castra in quinto lapide a Carthagine statuit,
Just. 22, 6, 9.—Poet. and in post-class. prose (rare):5.aliquem statuere = alicui statuam statuere: inter et Aegidas media statuaris in urbe,
Ov. H. 2, 67:statuarque tumulo hilaris et coronatus,
my statue will be erected, Tac. Dial. 13; so with two acc.: custodem medio statuit quam vilicus horto, whose statue he placed as protectress, etc., Mart. 3, 68, 9; cf.in double sense: nudam te statuet, i. e. nudam faciet (= nudabit fortunis), and statuam tibi nu dam faciet,
Mart. 4, 28, 8.—Of cities, etc., to establish, found, build (in class. prose usu. condo):B.Agamemnon tres ibi urbes statuit,
Vell. 1, 1, 2:urbem quam statuo vestra est,
Verg. A. 1, 573:urbom praeclaram,
id. ib. 4, 655:Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,
Prop. 3, 11 (4, 10), 21:ibi civitatem statuerunt,
Just. 23, 1; so,licentia et impunitas asyla statuendi (= aperiendi),
Tac. A. 3, 60.—Hence, transf.: carmen statuere = carmen condere, to compose, devise a song:nunc volucrum... inexpertum carmen, quod tacita statuere bruma,
Stat. S. 4, 5, 12.—To cause to stand still, to stop (rare; cf.C.sisto, III. B.): navem extemplo statuimus,
Plaut. Bacch. 2, 3, 57:et statuit fessos, fessus et ipse, boves,
Prop. 4 (5), 9, 4:famuli hoc modo statuerunt aquas,
Arn. 1, p. 30: sanguinem, Oct. Hor. 4.—To cause to stand firm, strengthen, support (rare; = stabilire), only transf.: qui rem publicam certo animo adjuverit, statuerit, Att. ap. Cic. Sest. 56, 120 (Trag. Rel. v. 357 Rib.).II.Trop.A.To establish, constitute (= constituo).1.Esp.: exemplum or documentum (v. edo fin., and cf. Sen. Phoen. 320), to set forth an example or precedent for warning or imitation:2.statuite exemplum impudenti, date pudori praemium,
Plaut. Rud. 3, 2, 6:exemplum statuite in me ut adulescentuli Vobis placere studeant potius quam sibi,
Ter. Heaut. prol. 51; Auct. Her. 4, 35, 47:ut illi intellegere possint, in quo homine statueris exemplum hujus modi,
Cic. Verr. 2, 2, 45, § 111:in quos aliquid exempli populus Romanus statui putat oportere,
id. ib. 2, 3, 90, §210: statuam in te exemplum, ne quis posthac infelicibus miseriis patriae illudat,
Just. 8, 7, 14:documentum autem statui oportere, si quis resipiscat et antiquam societatem respiciat,
Liv. 24, 45, 5: statueretur immo [p. 1753] documentum, quo uxorem imperator acciperet, a precedent, Tac. A. 12, 6.—Jus statuere, to establish a principle or relation of law:3.ut (majores nostri) omnia omnium rerum jura statuerint,
Cic. Caecin. 12, 34: qui magistratum potestatemve habebit, si quid in aliquem novi juris statuerit, ipse quoque, adversario postulante, eodem jure uti debebit, if he has established any new principle of law, Edict. Praet. in Dig. 2, 2, 1, § 1:si quid injungere inferiori velis, id prius in te ac tuos si ipse juris statueris, facilius omnes oboedientes habeas,
if you first admit it against yourself, Liv. 26, 36, 3:si dicemus in omnibus aequabile jus statui convenire,
equal principles of law should be applied to all, Auct. Her. 3, 3, 4. —In gen., to establish by authority (of relations, institutions, rights, duties, etc.):4.(Numa) omnis partis religionis statuit sanctissime,
Cic. Rep. 2, 14, 26:hoc judicium sic exspectatur ut non unae rei statui, sed omnibus constitui putetur,
id. Tull. 15, 36:ad formandos animos statuendasque vitae leges, Quint. prooem. 14: sic hujus (virtutis) ut caelestium statuta magnitudo est,
Sen. Ep. 79, 10:vectigal etiam novum ex salaria annona statuerunt,
Liv. 29, 37, 2:novos statuere fines,
id. 42, 24, 8:neque eos quos statuit terminos observat,
id. 21, 44, 5:quibus rebus cum pax statuta esset,
Just. 5, 10, 8; so id. 25, 1, 1:sedesque ibi statuentibus,
id. 18, 5, 11.—With double acc., to constitute, appoint, create:B.Hirtius arbitrum me statuebat non modo hujus rei, sed totius consulatus sui,
Cic. Att. 14, 1, a, 2:telluris erum natura nec illum, nec quemquam constituit,
Hor. S. 2, 2, 130:de principatu (vinorum) se quisque judicem statuet,
Plin. 14, 6, 8, § 59:praefectus his statuitur Andragoras,
Just. 21, 4, 5.—To determine, fix, etc. (of temporal or local relations); constr. usually with acc. and dat. or acc. and gen.1.Modum statuere alicui or alicujus rei, to determine the manner, mode, or measure of, assign limits, restrictions or restraints to a thing or person, to impose restraints upon.(α).With dat.:(β).diuturnitati imperii modum statuendum putavistis,
that a limit should be assigned to the duration of his power, Cic. Imp. Pomp. 9, 26:statui mihi tum modum et orationi meae,
imposed restraints upon myself and my words, id. Verr. 2, 5, 63, § 163:non statuendo felicitati modum, nec cohibendo fortunam,
by not assigning any limits to his success, Liv. 30, 30, 23 (Pompeium) affirmabant, libertati publicae statuturum modum, Vell. 2, 40:cupidinibus statuat natura modum,
Hor. S. 1, 2, 111:quem modum sibi ipsa statuit (crudelitas)?
Val. Max. 9, 2 pr.:modum ipsae res statuunt (i. e. sibi),
Plin. 28, 15, 61, § 216:modum nuptiarum sumptibus statuerunt,
Just. 21, 4, 5:timori quem meo statuam modum?
Sen. Thyest. 483;and with finem: jam statui aerumnis modum et finem cladi,
id. Herc. Fur. 206. —With gen.:2.honestius te inimicitiarum modum statuere potuisse quam me humanitatis,
Cic. Sull. 17, 48:ipse modum statuam carminis,
Ov. Tr. 1, 11, 44:errorisque sui sic statuisse modum,
Prop. 3, 12 (4, 11), 36:modum statuunt fellis pondere denarii,
they limit the quantity of the gall to the weight of a denarius, Plin. 28, 19, 77, § 254.—Condicionem or legem alicui, to impose a condition or law upon one, to dictate, assign a condition to:3.hanc tu condicionem statuis Gaditanis,
Cic. Balb. 10, 25:providete ne duriorem vobis condicionem statuatis ordinique vestro quam ferre possit,
id. Rab. Post. 6, 15:alter eam sibi legem statuerat ut, etc.,
id. Phil. 10, 6, 12: pretio statuta lege ne modum excederet, etc., the law being assigned to the price that not, etc., i. e. the price being limited by the law, etc., Plin. 33, 7, 40, § 118:pacis legem universae Graeciae statuit,
Just. 9, 5, 2.—So with ellipsis of dat., to agree upon, stipulate:statutis condicionibus,
Just. 6, 1, 3:omnibus consentientibus Carthago conditur, statuto annuo vectigali pro solo urbis,
id. 18, 5, 14. —Finem, to assign or put an end to, make an end of:4.haud opinor commode Finem statuisse orationi militem,
Ter. Hec. 1, 2, 21:et finem statuit cuppedinis atque timoris,
Lucr. 6, 25:cum Fulvius Flaccus finem poenae eorum statuere cogeretur,
Val. Max. 3, 2, ext. 1: majores vestri omnium magnarum rerum et principia exorsi ab diis sunt, et finem statuerunt, finished, Liv. 45, 39, 10; so,terminum: nam templis numquam statuetur terminus aevi,
Stat. S. 3, 1, 180:cum consilii tui bene fortiterque suscepti eum tibi finem statueris, quem ipsa fortuna terminum nostrarum contentionum esse voluisset,
since you have assigned that end, Cic. Fam. 6, 22, 2.—Pretium alicui rei, to assign a price to something; fix, determine the price of something:5.quae probast mers, pretium ei statuit,
Plaut. Mil. 3, 1, 132:numquam avare pretium statui arti meae,
Ter. Heaut. prol. 48:statuit frumento pretium,
Tac. A. 2, 87; so with dat. understood:ut eos (obsides) pretio quantum ipsi statuissent patres redimi paterentur,
Liv. 45, 42, 7:pretium statuit (i. e. vecturae et sali),
id. 45, 29, 13; so with in and acc.: ut in singulas amphoras (vini) centeni nummi statuantur, that the price may be set down at 100 sesterces for an amphora, Plin. 14, 4, 6, § 56.—Statuere diem, horam, tempus, locum alicui rei, or alicui, or with dat. gerund., to assign or appoint a day, time, place, etc. (for the more usual diem dicere):6.statutus est comitiis dies,
Liv. 24, 27, 1:diem patrando facinori statuerat,
id. 35, 35, 15:multitudini diem statuit ante quam sine fraude liceret ab armis discedere,
Sall. C. 36, 2:dies insidiis statuitur,
id. J. 70, 3:ad tempus locumque colloquio statuendum,
Liv. 28, 35, 4:subverti leges quae sua spatia (= tempora) quaerendis aut potiundis honoribus statuerint,
Tac. A. 2, 36.—With ellipsis of dat.:observans quem statuere diem,
Mart. 4, 54, 6:noctem unam poscit: statuitur nox,
Tac. A. 13, 44.—Esp. in the part. statutus, fixed, appointed (in MSS. and edd. often confounded with status; v. sisto fin.):institum ut quotannis... libri diebus statutis (statis) recitarentur,
Suet. Claud. 42:ut die statuta omnes equos ante regiam producerent,
Just. 1, 10, 1:quaedam (genera) statutum tempus anni habent,
Plin. 17, 18, 30, § 135:fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant,
Curt. 6, 3, 7:sacrificium non esse redditum statuto tempore,
id. 8, 2, 6:statuto tempore quo urbem Mithridati traderet,
Just. 16, 4, 9:cum ad statutam horam omnes convenissent,
id. 1, 10, 8:intra tempus statutum,
fixed by the law, Dig. 4, 4, 19 and 20.—To recount, count up, state (very rare): statue sex et quinquaginta annos, quibus mox divus Augustus rempublicam rexit: adice Tiberii tres et viginti... centum et viginti anni colliguntur, count, fix the number at, Tac. Or. 17:C.Cinyphiae segetis citius numerabis aristas... quam tibi nostrorum statuatur summa laborum,
Ov. P. 2, 7, 29.—To decide, determine, with reference to a result, to settle, fix, bring about, choose, make a decision.1.Of disputes, differences, questions, etc., between others.(α).With interrog.-clause:(β).ut statuatis hoc judicio utrum posthac amicitias clarorum virorum calamitati hominibus an ornamento esse malitis,
Cic. Balb. 28, 65:eam potestatem habetis ut statuatis utrum nos... semper miseri lugeamus, an, etc.,
id. Mil. 2, 4:in hoc homine statuatis, possitne senatoribus judicantibus homo nocentissim us pecuniosissimusque damnari,
id. Verr. 1, 16, 47:vos statuite, recuperatores, utra (sententia) utilior esse videatur,
id. Caecin. 27, 77:decidis tu statuisque quid iis ad denarium solveretur,
id. Quint. 4, 17:magni esse judicis statuere quid quemque cuique praestare oporteret,
id. Off. 3, 17, 70:mihi vero Pompeius statuisse videtur quid vos in judicando spectare oporteret,
id. Mil. 6, 15:semel (senatus) statuerent quid donatum Masinissae vellent,
Liv. 42, 23:nec quid faciendum modo sit statuunt, sed, etc.,
decide, dictate, id. 44, 22:nondum statuerat conservaret eum necne,
Nep. Eum. 11, 2:statutumque (est) quantum curules, quantum plebei pignoris caperent,
Tac. A. 13, 28: semel nobis esse statuendum quod consilium in illo sequamur, August. ap. Suet. Claud. 4. —With de:(γ).ut consules de Caesaris actis cognoscerent, statuerent, judicarent,
Cic. Att. 16, 16, B, 8:et collegas suos de religione statuisse, in senatu de lege statuturos,
id. ib. 4, 2, 4:ut de absente eo C. Licinius statueret ac judicaret,
Liv. 42, 22:si de summa rerum liberum senatui permittat rex statuendi jus,
id. 42, 62: qui ab exercitu ab imperatore eove cui de ea re statuendi potestas fuerit, dimissus erit, Edict. Praet. in Dig. 3, 2, 1.—Often with reference to punishment:cum de P. Lentulo ceterisque statuetis, pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinae decernere,
Sall. C. 52, 17:satis visum de Vestilia statuere,
to pass sentence against, Tac. A. 2, 85:jus statuendi de procuratoribus,
id. ib. 12, 54:facta patribus potestate statuendi de Caeciliano,
id. ib. 6, 7; so id. ib. 13, 28; cf. id. ib. 15, 14; 2, 85; Suet. Tib. 61 fin. —In partic.: de se statuere, to decide on, or dispose of one's self, i. e. of one's life, = to commit suicide:eorum qui de se statuebant humabantur corpora,
Tac. A. 6, 29.—With de and abl. and interrog.-clause:(δ).si quibusdam populis permittendum esse videatur ut statuant ipsi de suis rebus quo jure uti velint,
Cic. Balb. 8, 22.—With contra:(ε).consequeris tamen ut eos ipsos quos contra statuas aequos placatosque dimittas,
Cic. Or. 10, 34. —With indef. obj., usu. a neutr. pron.:(ζ).utrum igitur hoc Graeci statuent... an nostri praetores?
Cic. Fl. 12, 27:dixisti quippiam: fixum (i. e. id) et statutum est,
id. Mur. 30, 62:eoque utrique quod statuit contenti sunt,
Caes. B. C. 1, 87:senatus, ne quid absente rege statueret,
Liv. 39, 24, 13:maturato opus est, quidquid statuere placet (senatui),
id. 8, 13, 17:id ubi in P. Licinio ita statutum est,
id. 41, 15, 10:interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,
Curt. 8, 14, 43:quid in futurum statuerim, aperiam,
Tac. A. 4, 37:utque rata essent quae procuratores sui in judicando statuerent,
Suet. Claud. 12;qul statuit aliquid parte inaudita altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit,
Sen. Med. 2, 199:non ergo quod libet statuere arbiter potest,
Dig. 4, 8, 32, § 15; cf.:earum rerum quas Caesar statuisset, decrevisset, egisset,
Cic. Att. 16, 16, C, 11.—With de or super and abl.:(η).vos de crudelissimis parricidis quid statuatis cunctamini?
Sall. C. 52, 31:nihil super ea re nisi ex voluntate filii statuere,
Suet. Tib. 13:ne quid super tanta re absente principe statueretur,
Tac. H. 4, 9.—Absol., mostly pass. impers.:(θ).ita expediri posse consilium ut pro merito cujusque statueretur,
Liv. 8, 14, 1:tunc ut quaeque causa erit statuetis,
id. 3, 53, 10:non ex rumore statuendum,
decisions should not be founded on rumors, Tac. A. 3, 69.—With cognoscere, to examine ( officially) and decide:2.petit ut vel ipse de eo causa cognita statuat, vel civitatem statuere jubeat,
Caes. B. G. 1, 19:consuli ut cognosceret statueretque senatus permiserat,
Liv. 39, 3, 2:missuros qui de eorum controversiis cognoscerent statuerentque,
id. 40, 20, 1; 45, 13, 11:quod causa cognita erit statuendum,
Dig. 2, 11, 2, § 8.—With reference to the mind of the subject, to decide, to make up one's mind, conclude, determine, be convinced, usu. with interrog.clause:D. 1.numquam intellegis, statuendum tibi esse, utrum illi homicidae sint an vindices libertatis,
Cic. Phil. 2, 12, 30:illud mirum videri solet, tot homines... statuere non potuisse, utrum judicem an arbitrum, rem an litem dici oporteret,
id. Mur. 12, 27:neque tamen possum statuere, utrum magis mirer, etc.,
id. de Or. 3, 22, 82:ipsi statuerent, quo tempore possent suo jure arma capere,
id. Tull. 5, 12:ut statuerem quid esset faciendum,
id. Att. 7, 26, 3:statuere enim qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis,
id. Ac. 2, 3, 9:si habes jam statutum quid tibi agendum putes,
id. Fam. 4, 2, 4:tu quantum tribuendum nobis putes statuas ipse, et, ut spero, statues ex nostra dignitate,
id. ib. 5, 8, 4:vix statui posse utrum quae pro se, an quae contra fratrem petiturus esset ab senatu magis impetrabilia forent,
Liv. 45, 19, 6:quam satis statuerat, utram foveret partem,
id. 42, 29, 11:posse ipsam Liviam statuere, nubendum post Drusum, an, etc.,
Tac. A. 4, 40:statue quem poenae extrahas,
Sen. Troad. 661.—So with apud animum, to make up one's mind:vix statuere apud animum meum possum atrum pejor ipsa res an pejore exemplo agatur,
Liv. 34, 2, 4:proinde ipsi primum statuerent apud animos quid vellent,
id. 6, 39, 11.—Rarely with neutr, pron. as object:quidquid nos de communi sententia statuerimus,
Cic. Fam. 4, 1, 2:sic statue, quidquid statuis, ut causam famamque tuam in arto stare scias,
Sen. Herc. Fur. 1306.—With ut or ne: statuunt ut decem milia hominum in oppidum submittantur, [p. 1754] Caes. B. G. 7, 21:2.eos (Siculos) statuisse ut hoc quod dico postularet,
Cic. Verr. 2, 2, 42, § 103:statuunt illi atque decernunt ut eae litterae... removerentur,
id. ib. 2, 2, 71, §173: statuit iste ut arator... vadimonium promitteret,
id. ib. 2, 3, 15, §38: orare patres ut statuerent ne absentium nomina reciperentur,
id. ib. 2, 2, 42, §103: statuitur ne post M. Brutum proconsulem sit Creta provincia,
id. Phil. 2, 38, 97:(Tiberius) auxit patrum honorem statuendo ut qui ad senatum provocavissent, etc.,
Tac. A. 14, 28:statuiturque (a senatu) ut... in servitute haberentur,
id. ib. 12, 53.—So of a decree, determination, or agreement by several persons or parties to be carried out by each of them:statutum esse (inter plebem et Poenos) ut... impedimenta diriperent,
Liv. 23, 16, 6:Athenienses cum statuerent, ut urbe relicta naves conscenderent,
Cic. Off. 3, 11, 48:statuunt ut fallere custodes tentent,
Ov. M. 4, 84.—With acc. (post-Aug.):3.remedium statuere,
to prescribe a remedy against public abuses, Tac. A. 3, 28; 6, 4:Caesar ducentesimam (vectigalis) in posterum statuit,
decreed that one half of one per cent. be the tax, id. ib. 2, 42.—So with sic (= hoc):sic, di, statuistis,
Ov. M. 4, 661.—With dat. and acc. (not ante-Aug.):4.eis (Vestalibus) stipendium de publico statuit,
decreed, allowed a salary, Liv. 1, 20, 3:Aurelio quoque annuam pecuniam statuit princeps,
decreed, granted, Tac. A. 13, 34:biduum criminibus obiciendis statuitur,
are allowed, id. ib. 3, 13:itaque et alimenta pueris statuta... et patribus praemia statuta,
Just. 12, 4, 8:ceu Aeolus insanis statuat certamina ventis,
Stat. Th. 6, 300:non hoc statui sub tempore rebus occasum Aeoniis,
id. ib. 7, 219:statuere alicui munera,
Val. Fl. 2, 566.—With dat. and interrog.-clause:5. (α).cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti darent,
Cic. Verr. 2, 5, 21, § 53:ordo iis quo quisque die supplicarent, statutus,
Liv. 7, 28, 8.—With poenam, etc., with or without in and acc. pers. (mostly post-Aug.):(β).considerando... in utra (lege) major poena statuatur,
Cic. Inv. 2, 49, 145:poenam statui par fuisse,
Tac. A. 14, 49:qui non judicium, sed poenam statui videbant,
id. ib. 11, 6:eadem poena in Catum Firmium statuitur,
id. ib. 6, 31:senatu universo in socios facinoris ultimam statuente poenam,
Suet. Caes. 14;so with mercedem (= poenam): debuisse gravissimam temeritatis mercedem statui,
Liv. 39, 55, 3; cf.also: Thrasea, non quidquid nocens reus pati mereretur, id egregio sub principe statuendum disseruit,
Tac. A. 14, 48.— Absol.:non debere eripi patribus vim statuendi (sc. poenas),
Tac. A. 3, 70.—With indef. obj., generally with in and acc.: aliquid gravius in aliquem, to proceed severely against:(γ).obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret,
Caes. B. G. 1, 20:fac aliquid gravius in Hejum statuisse Mamertinos,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 19:res monet cavere ab illis magis quam quid in illos statuamus consultare,
Sall. C. 52, 3:qui cum triste aliquid statuit, fit tristis et ipse,
Ov. P. 2, 2, 119:si quid ob eam rem de se crudelius statuerent,
Just. 2, 15, 10.—With a word expressing the kind of punishment (post-Aug.):(δ).in Pompeiam Sabinam exilium statuitur,
Tac. A. 6, 24 (18).—De capite, to pass sentence of death:E.legem illam praeclaram quae de capite civis Romani nisi comitiis centuriatis statui vetaret,
Cic. Rep. 2, 36, 61.—Referring to one's own acts, to resolve, determine, purpose, to propose, with inf. (first in Cic.;F.freq. and class.): statuit ab initio et in eo perseveravit, jus publicano non dicere,
Cic. Prov. Cons. 5, 10:P. Clodius cum statuisset omni scelere in praetura vexare rem publicam,
id. Mil. 9, 24:statuerat excusare,
to decline the office, id. Lig. 7, 21:cum statuissem scribere ad te aliquid,
id. Off. 1, 2, 4:quod iste certe statuerat et deliberaverat non adesse,
id. Verr. 2, 1, 1, § 1:se statuisse animum advertere in omnes nauarchos,
id. ib. 2, 5, 40, §105: nam statueram in perpetuum tacere,
id. Fam. 4, 4, 4:statueram... nihil de illo dicere,
id. Fragm. Clod. 1, 1:statueram recta Appia Romam (i. e. venire),
id. Att. 16, 10, 1:Pompeius statuerat bello decertare,
Caes. B. C. 3, 86: si cedere hinc statuisset, Liv. 44, 39, 7:triumphare mense Januario statuerat,
id. 39, 15:immemor sim propositi quo statui non ultra attingere externa nisi qua Romanis cohaererent rebus,
id. 39, 48:rex quamquam dissimulare statuerat,
id. 42, 21:opperiri ibi hostium adventum statuit,
id. 42, 54, 9:ut statuisse non pugnare consules cognitum est,
id. 2, 45, 9:exaugurare fana statuit,
id. 1, 55, 2:Delphos mittere statuit,
id. 1, 56, 5:eos deducere in agros statuerunt,
id. 40, 38, 2:tradere se, ait, moenia statuisse,
id. 8, 25, 10:Samnitium exercitus certamine ultimo fortunam experiri statuit,
id. 7, 37, 4:statuit sic adfectos hosti non obicere,
id. 44, 36, 2:sub idem tempus statuit senatus Carthaginem excidere,
Vell. 1, 12, 2:statui pauca disserere,
Tac. H. 4, 73:amoliri juvenem specie honoris statuit,
id. A. 2, 42:statuerat urbem novam condere,
Curt. 4, 8, 1:statuerat parcere urbi conditae a Cyro,
id. 7, 6, 20:rex statuerat inde abire,
id. 7, 11, 4:Alexander statuerat ex Syria petere Africam,
id. 10, 1, 17; 10, 5, 24; 5, 27 (9), 13; so,statutum habere cum animo ac deliberatum,
to have firmly and deliberately resolved, Cic. Verr. 2, 3, 41, § 95.—With sic:caedis initium fecisset a me, sic enim statuerat,
id. Phil. 3, 7, 29.—To judge, declare as a judgment, be of opinion, hold (especially of legal opinions), think, consider (always implying the establishment of a principle, or a decided conviction; cf.: existimo, puto, etc.).1.With acc. and inf.a.In gen.:b.senatus consulta falsa delata ab eo judicavimus... leges statuimus per vim et contra auspicia latas,
Cic. Phil. 12, 5, 12:statuit senatus hoc ne illi quidem esse licitum cui concesserat omnia,
id. Verr. 2, 3, 35, § 81:quin is tamen (judex) statuat fieri non posse ut de isto non severissime judicetur,
id. ib. 2, 3, 62, §144: hujusce rei vos (recuperatores) statuetis nullam esse actionem qui obstiterit armatis hominibus?
id. Caecin. 13, 39, ut quisquam juris numeretur peritus, qui id statuit esse jus quod non oporteat judicari, who holds that to be the law, id. ib. 24, 68:is (Pompeius) se in publico statuit esse non posse,
id. Pis. 13, 29:tu unquam tantam plagam tacitus accipere potuisses, nisi hoc ita statuisses, quidquid dixisses te deterius esse facturum?
id. Verr. 2, 3, 58, § 133:si causa cum causa contenderet, nos nostram perfacile cuivis probaturos statuebamus,
we were sure, id. Quint. 30, 92:non statuit sibi quidquam licere quod non patrem suum facere vidisset,
id. Verr. 2, 3, 90, § 211:hi sibi nullam societatem communis utilitatis causa statuunt esse cum civibus,
assume, id. Off. 3, 6, 28:cum igitur statuisset opus esse ad eam rem constituendam pecunia,
had become convinced, id. ib. 2, 23, 82:quo cive neminem ego statuo in hac re publica esse fortiorem,
id. Planc. 21, 51:quam quidem laudem sapientiae statuo esse maximam,
id. Fam. 5, 13, 1:hoc anno statuit temporis esse satis,
Ov. F. 1, 34:nolim statuas me mente maligna id facere,
Cat. 67, 37.— So with sic:velim sic statuas tuas mihi litteras longissimas quasque gratissimas fore,
Cic. Fam. 7, 33 fin.:ego sic statuo a me in hac causa pietatis potius quam defensionis partes esse susceptas,
I hold, lay down as the principle of my defence, id. Sest. 2, 3:quod sic statuit omnino consularem legem nullam putare,
id. ib. 64, 135:sic statuo et judico, neminem tot et tanta habuisse ornamenta dicendi,
id. Or. 2, 28, 122. —Hence, statui, I have judged, i. e. I know, and statueram, I had judged, i. e. I knew:ut ego qui in te satis consilii statuerim esse, mallem Peducaeum tibi consilium dare quam me, ironically,
Cic. Att. 1, 5, 4:qui saepe audissent, nihil esse pulchrius quam Syracusarum moenia, statuerant se, si ea Verre praetore non vidissent, numquam esse visuros,
id. Verr. 2, 5, 36, § 95.—With neutr. pron.:si dicam non recte aliquid statuere eos qui consulantur,
that they hold an erroneous opinion, Cic. Caecin. 24, 68; cf.:quis hoc statuit umquam, aut cui concedi potest, ut eum jure potuerit occidere a quo, etc.,
id. Tull. 24, 56; Quint. 5, 13, 21.—Particularly of a conclusion drawn from circumstances, to judge, infer, conclude; declare (as an inference):c.cum tuto senatum haberi non posse judicavistis, tum statuiistis, etiam intra muros Antonii scelus versari,
Cic. Phil. 3, 5, 13: quod si aliter statuetis, videte ne hoc vos statuatis, qui vivus decesserit, ei vim non esse factam, id. Caecin. 16, 46:quid? si tu ipse statuisti, bona P. Quinctii ex edicto possessa non esse?
id. Quint. 24, 76:ergo ad fidem bonam statuit pertinere notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
id. Off. 3, 16, 67:Juppiter esse pium statuit quodcumque juvaret,
Ov. H. 4, 133.—With neutr. pron.:hoc (i. e. litteris Gabinii credendum non esse) statuit senatus cum frequens supplicationem Gabinio denegavit,
Cic. Prov. Cons. 6, 14:quod si tum statuit opus esse, quid cum ille decessisset, Flacco existimatis statuendum et faciendum fuisse?
id. Fl. 12, 29; cf. id. Caecin. 16, 46, supra; so,hoc si ita statuetis,
id. ib. 16, 47.—Esp. with gerund.-clause.(α).To hold, judge, think, consider, acknowledge, that something must be done, or should have been done:(β).tu cum tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas... non statuebas tibi de illorum factis rationem esse reddendam?
did you not consider, did it not strike you? Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29: statuit, si hoc crimen extenuari vellet, nauarchos omnes vita esse privandos, he thought it necessary to deprive, etc., id. ib. 2, 5, 40, §103: ut statuas mihi non modo non cedendum, sed etiam tuo auxilio utendum fuisse,
id. Fam. 5, 2, 10:statuebam sic, boni nihil ab illis nugis expectandum,
id. Sest. 10, 24:Antigonus statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum,
Nep. Eum. 8, 4. —So with opus fuisse:ut hoc statuatis oratione longa nihil opus fuisse,
acknowledge, Cic. Verr. 1, 18, 56: causam sibi dicendam esse statuerat jam ante quam hoc usu venit, knew (cf. a. supra), id. ib. 2, 5, 39, § 101. —To think that one must do something, to resolve, propose, usu. with dat. pers.:2.manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria,
Cic. Phil. 1, 1, 1: quae vobis fit injuria si statuimus, vestro nobis judicio standum esse, if we conclude, purpose, to abide, etc., id. Fl. 27, 65:ut ea quae statuisses tibi in senatu dicenda, reticeres,
id. Fam. 5, 2, 1:statuit tamen nihil sibi in tantis injuriis gravius faciendum,
id. Clu. 6, 16:Caesar statuit exspectandam classem,
Caes. B. G. 3, 14:non expectandum sibi statuit dum, etc.,
id. ib. 1, 11:quod eo tempore statuerat non esse faciendum,
id. B. C. 3, 44:statuit sibi nihil agitandum,
Sall. J. 39, 5:Metellus statuit alio more bellum gerendum,
id. ib. 54, 5:Laco statuit accuratius sibi agendum cum Pharnabazo,
Nep. Alcib. 10, 2:sororis filios tollendos statuit,
Just. 38, 1.—With ut:3.si, ut Manilius statuebat, sic est judicatum (= ut judicandum esse statuebat),
Cic. Caecin. 24, 69:ut veteres statuerunt poetae (ut = quod ita esse),
id. Arat. 267 (33): quae majora auribus accepta sunt quam oculis noscuntur, ut statuit, as he thought, i. e. that those things were greater, etc., Liv. 45, 27:cum esset, ut ego mihi statuo, talis qualem te esse video,
Cic. Mur. 14, 32.—With two acc. (= duco, existimo):omnes qui libere de re publica sensimus, statuit ille quidem non inimicos, sed hostes,
regarded not as adversaries, but as foes, Cic. Phil. 11, 1, 3:Anaximenes aera deum statuit,
id. N. D. 10, 26:voluptatem summum bonum statuens,
id. Off. 1, 2, 5:video Lentulum cujus ego parentem deum ac patronum statuo fortunae ac nominis mei,
id. Sest. 69, 144:si rectum statuerimus concedere amicis quidquid velint,
id. Lael. 11, 38:Hieronymus summum bonum statuit non dolere,
id. Fin. 2, 6, 19:noster vero Plato Titanum e genere statuit eos qui... adversentur magistratibus,
id. Leg. 3, 2, 5:decretum postulat, quo justae inter patruos fratrumque filias nuptiae statuerentur,
Tac. A. 12, 7:optimum in praesentia statuit reponere odium,
id. Agr. 39.— P. a.: stătūtus, a, um, i. e. baculo, propped, leaning on a stick (dub. v. I. C. supra):vidistis senem... statutum, ventriosum?
Plaut. Rud. 2, 2, 11.—Hence, subst.: stătūtum, i, n., a law, decision, determination, statute (late Lat.):Dei,
Lact. 2, 16, 14:Parcarum leges ac statuta,
id. 1, 11, 14:statuta Dei et placita,
id. 7, 25, 8. -
85 deficio
dēfĭcĭo, ĕre, fēci, fectum [de + facio] - arch. defexit = defecerit Liv. 1, 24, 8. - passif: deficior mais aussi defit. - intr. - [st1]1 [-] se séparer de, se détacher de; quitter un parti, faire défection, renoncer. - ab aliqua re deficere, Caes. BG. 3, 3, 3: se détacher d'une chose. - ab aliquo deficere, Caes. BG. 2, 14, 3: se détacher de qqn. - a patribus ad plebem deficere, Liv. 6, 20, 3: se détacher des patriciens pour embrasser la cause des plébéiens. - ad Poenos deficere, Liv. 22, 61, 11: passer du côté des Carthaginois. - absol. civitates quae defecerant, Caes. BG. 3, 17, 2: les cités qui avaient fait défection. - si a virtute defeceris, Cic. Lae. 37: si tu abandonnes le parti de la vertu. - si utilitas ab amicitia defecerit, Cic. Fin. 2, 79, si l'intérêt n'est plus d'accord avec l'amitié. - deficere a cultu idolorum, Lact.: renoncer au culte des idoles. - ut a me ipse deficerem, Cic. Fam. 2, 16, 1: pour me manquer à moi-même. - deficere ab amicitia populi Romani, Caes. B. G. 5, 3, 3: renoncer à l'alliance du peuple romain. - avec abl. illis legibus populus Romanus prior non deficiet, Liv. 1, 24, 8: le peuple romain ne s'écartera pas le premier de ces clauses. [st1]2 [-] cesser, faire faute, manquer. - vires, tela nostris deficiunt Caes. BG. 3, 5, 1 [mss]: les forces, les traits manquent à nos soldats. - absol. materia, frumentum deficit, Caes. BC. 2, 37, 6: le bois, le blé fait défaut. - vererer ne vox viresque deficerent, Cic. Verr. 1, 31: je craindrais que la voix et les forces ne me fissent défaut. - memoria deficit, Cic. Fin. 2, 44: la mémoire fait défaut. - luna deficit, Cic. Rep. 1, 23: la lune s'éclipse. - multi Gallicis tot bellis defecerant, Caes. BC. 3, 2, 3: beaucoup avaient été rendus invalides par tant de campagnes en Gaule. - (animo) deficere, Caes. Cic.: perdre courage. - jam stragis acervis deficiunt campi, Sil. 8: déjà la plaine ne suffit plus aux cadavres amoncelés. - si tempus anni ad bellum gerendum deficeret, Caes. BG. 4: si la saison trop avancée ne lui laissait pas le temps de faire campagne. - deficere legibus, Liv.: violer les lois. - nisi debitores defecerint, Dig.: à moins que les débiteurs ne soient insolvables. - non comminus pugnando deficiebant, Caes. BC. 2: ils ne lâchaient pas pied dans le combat corps à corps. - singuli numquam exsatiabuntur, res publica deficiet, Tac. An. 2: aucun d'eux en particulier ne sera jamais rassasié et l'Etat s'épuisera (= fera faillite). - deficere (vitā): mourir. - in hac voce defecit: "Livia, nostri conjugii memor vive!" Suet.: il expira en prononçant ces mots: "Livie, souviens-toi de notre union." [st1]3 [-] finir, disparaître; se terminer en. - progenies Caesarum in Nerone defecit, Suet. Galb. 1, l: la famille des Césars s'éteignit avec Néron. - ultima pars aulae deficientis, Mart.: l'extrémité du palais qui a disparu. - deficere mucrone, Plin.: se terminer en pointe. - in deficiente porticu, Petr.: au bout d'un portique. - tr. - [st1]3 [-] abandonner, quitter, manquer à. - quem jam sanguis viresque deficiunt, Caes. BG. 7, 50, 6: que déjà le sang et les forces abandonnent. - me dies, vox, latera deficiant, si velim... Cic. Verr. 2, 52: le jour, la voix, les poumons me feraient défaut, si je voulais... - tempus te citius quam oratio deficeret, Cic. Amer. 89: le temps te manquerait plus tôt que les paroles. - poét., avec inf. nec me deficiet nautas rogitare, Prop. 1, 8, 23: et je ne cesserai pas d'interroger les matelots. - deficiam scandere montes, Sil.: je me lasserai de gravir les montagnes. - au passif cum a viribus deficeretur, Caes. BC. 3, 64, 3: comme ses forces l'abandonnaient. - mulier consilio et ratione deficitur, Cic. Clu. 184: cette femme est dépourvue de sagesse et de raison. - aqua ciboque defecti, Quint. 3, 8, 23: manquant d'eau et de vivres. - defectus facultatibus, Dig. 23, 3, 33: privé de ses moyens. - defici, Cic. Br. 34: être abandonné = être à court dans la respiration. - voir defectus.* * *dēfĭcĭo, ĕre, fēci, fectum [de + facio] - arch. defexit = defecerit Liv. 1, 24, 8. - passif: deficior mais aussi defit. - intr. - [st1]1 [-] se séparer de, se détacher de; quitter un parti, faire défection, renoncer. - ab aliqua re deficere, Caes. BG. 3, 3, 3: se détacher d'une chose. - ab aliquo deficere, Caes. BG. 2, 14, 3: se détacher de qqn. - a patribus ad plebem deficere, Liv. 6, 20, 3: se détacher des patriciens pour embrasser la cause des plébéiens. - ad Poenos deficere, Liv. 22, 61, 11: passer du côté des Carthaginois. - absol. civitates quae defecerant, Caes. BG. 3, 17, 2: les cités qui avaient fait défection. - si a virtute defeceris, Cic. Lae. 37: si tu abandonnes le parti de la vertu. - si utilitas ab amicitia defecerit, Cic. Fin. 2, 79, si l'intérêt n'est plus d'accord avec l'amitié. - deficere a cultu idolorum, Lact.: renoncer au culte des idoles. - ut a me ipse deficerem, Cic. Fam. 2, 16, 1: pour me manquer à moi-même. - deficere ab amicitia populi Romani, Caes. B. G. 5, 3, 3: renoncer à l'alliance du peuple romain. - avec abl. illis legibus populus Romanus prior non deficiet, Liv. 1, 24, 8: le peuple romain ne s'écartera pas le premier de ces clauses. [st1]2 [-] cesser, faire faute, manquer. - vires, tela nostris deficiunt Caes. BG. 3, 5, 1 [mss]: les forces, les traits manquent à nos soldats. - absol. materia, frumentum deficit, Caes. BC. 2, 37, 6: le bois, le blé fait défaut. - vererer ne vox viresque deficerent, Cic. Verr. 1, 31: je craindrais que la voix et les forces ne me fissent défaut. - memoria deficit, Cic. Fin. 2, 44: la mémoire fait défaut. - luna deficit, Cic. Rep. 1, 23: la lune s'éclipse. - multi Gallicis tot bellis defecerant, Caes. BC. 3, 2, 3: beaucoup avaient été rendus invalides par tant de campagnes en Gaule. - (animo) deficere, Caes. Cic.: perdre courage. - jam stragis acervis deficiunt campi, Sil. 8: déjà la plaine ne suffit plus aux cadavres amoncelés. - si tempus anni ad bellum gerendum deficeret, Caes. BG. 4: si la saison trop avancée ne lui laissait pas le temps de faire campagne. - deficere legibus, Liv.: violer les lois. - nisi debitores defecerint, Dig.: à moins que les débiteurs ne soient insolvables. - non comminus pugnando deficiebant, Caes. BC. 2: ils ne lâchaient pas pied dans le combat corps à corps. - singuli numquam exsatiabuntur, res publica deficiet, Tac. An. 2: aucun d'eux en particulier ne sera jamais rassasié et l'Etat s'épuisera (= fera faillite). - deficere (vitā): mourir. - in hac voce defecit: "Livia, nostri conjugii memor vive!" Suet.: il expira en prononçant ces mots: "Livie, souviens-toi de notre union." [st1]3 [-] finir, disparaître; se terminer en. - progenies Caesarum in Nerone defecit, Suet. Galb. 1, l: la famille des Césars s'éteignit avec Néron. - ultima pars aulae deficientis, Mart.: l'extrémité du palais qui a disparu. - deficere mucrone, Plin.: se terminer en pointe. - in deficiente porticu, Petr.: au bout d'un portique. - tr. - [st1]3 [-] abandonner, quitter, manquer à. - quem jam sanguis viresque deficiunt, Caes. BG. 7, 50, 6: que déjà le sang et les forces abandonnent. - me dies, vox, latera deficiant, si velim... Cic. Verr. 2, 52: le jour, la voix, les poumons me feraient défaut, si je voulais... - tempus te citius quam oratio deficeret, Cic. Amer. 89: le temps te manquerait plus tôt que les paroles. - poét., avec inf. nec me deficiet nautas rogitare, Prop. 1, 8, 23: et je ne cesserai pas d'interroger les matelots. - deficiam scandere montes, Sil.: je me lasserai de gravir les montagnes. - au passif cum a viribus deficeretur, Caes. BC. 3, 64, 3: comme ses forces l'abandonnaient. - mulier consilio et ratione deficitur, Cic. Clu. 184: cette femme est dépourvue de sagesse et de raison. - aqua ciboque defecti, Quint. 3, 8, 23: manquant d'eau et de vivres. - defectus facultatibus, Dig. 23, 3, 33: privé de ses moyens. - defici, Cic. Br. 34: être abandonné = être à court dans la respiration. - voir defectus.* * *Deficere, pro Deesse. Cic. Vererer ne mihi vox viresque deficerent. Que la force ne me defaillist.\Anima deficit per aestum. Cels. Le cueur default, On s'esvanouit.\In causa aliquem deficiunt omnia. Cic. Toutes choses luy defaillent.\Dolor me non deficit. Cic. Ma douleur ne cesse point, Ne me laisse point.\Improbitas aliquem defecit. Cic. Luy a defailli.\Deficit luna nocturno tempore. Plin. La lune eclipse, ou default par nuict.\Membra deficiunt. Lucret. Defaillent, et perdent toute force et vertu.\Deficit illum prudentia. Cic. Il ha faulte de prudence.\Deficit et extinguitur Sol. Cic. Le soleil eclipse et default.\Deficiunt me solatia. Cic. J'ay faulte de soulagement, ou de soulas.\Deficiunt syluae glandes. Virg. Les forests n'ont point de gland.\Tempus hercule te citius, quam oratio, deficeret. Cic. Tu aurois plus tost faulte de temps, que de parolle.\Discentes vita deficit. Cic. Ils meurent en apprenant, Leur vie n'est point assez longue pour apprendre, La vie leur default.\Vox eum defecit. Cic. La voix luy est faillie.\Deficit in mucronem figura. Plin. Elle va en aguisant, en poincte.\Deficere. Sallust. Se rendre du parti contraire, Se revolter.\Deficere a principe aliquo ad alium. Liu. Abandonner le service ou l'alliance d'un prince, et se mettre au service ou en l'alliance de son ennemi.\Quid ages, si vtilitas ab amicitia defecerit? Cic. Si prouffit se depart d'avec amitié? Si l'amitié d'autruy te vient à dommage, t'est dommageable? ou Si l'amitié d'autruy ne te porte point de prouffit?\Deficere a virtute. Cic. Delaisser vertu.\A seipso deficere, Est mores mutare. Cic. N'estre plus semblable à soymesme, Changer de conditions.\Deficere a vita. Cic. Se tuer.\Deficere, pro Defetisci, neutrum. Mart. Cic. Estre si las qu'on n'en puisse plus.\Concidere et deficere. Cic. Tomber et defaillir, Perdre toute force et vertu.\Deficere animo, animis, viribus. Cic. Defaillir de courage et de force.\Animo non deficiam. Cic. Le cueur ne me fauldra point, J'auray tousjours bon courage.\Deficere alimento. Colum. Avoir faulte de nourriture.\Deficere coeptis. Valer. Flac. Ne point poursuyvre et continuer son entreprinse, ou ce qu'on a commencé.\Mente deficere. Ouid. Perdre le sens et l'entendement.\Deficere visu. Sueton. Perdre la veue, Quand la veue default.\Deficior, passiue. Colum. Si memoria deficitur. Si la memoire luy default, S'il ha faulte de memoire.\Mulier abundat audacia, consilio et ratione deficitur. Cic. Elle est desprouveue, ou Elle ha faulte de bon sens et de raison.\Deficitur aqua salienti haec amoenitas. Plin. iunior. Elle ha faulte d'eaue vive. -
86 do
do, dăre, dĕdi, dătum - tr. - - Quelques formes archaïques: - danunt = dant - duim = dem - duis = des - duit = det - duint = dent - duas = des - dane = dasne. - voir datum. - voir datus. - voir dato. [st1]1 [-] donner, offrir, confier, remettre, admettre, accorder, permettre, concéder, présenter. - Ea causa illam (= ancillam) emi, dono quam darem matri meae - Ne duas (illam), neve te advexisse dixeris, Plaut. Merc.: Je l'ai achetée pour la donner à ma mère - Ne la lui donne pas et ne dis pas que tu l'as ramenée. - dare alicui aliquid in manus: donner qqch à qqn en mains propres. - dare alicui copiam: donner à qqn la possibilité. - manus dare: se rendre. - dare terga: tourner le dos, fuir. - dare ut: - [abcl]a - accorder de (que). - [abcl]b - admettre que. - id certe non dant ut... Cic.: ils n'admettent certainement pas que... - dabat et famae, ut... Tac.: il tenait aussi à faire croire que... - da femina ne sim, Ov. M. 12: accorde-moi de n'être pas femme. - dare iter alicui per provinciam: permettre à qqn de passer par la province. - dare + adj. verbal: donner à (l’adjectif verbal a le sens de l’infinitif de but.) - agros locupletium colendos dedit, Cic.: il donna les terres des riches à cultiver. - dare id alicui cogitendum, Cic.: soumettre cela aux réflexions de qqn. - dare operam alicui rei: se consacrer à qqch. - dare operam ut + subj.: faire en sorte que. - dare bibere: donner à boire. - da mihi castra sequi: permets-moi de suivre le camp. - dare inter sese: [donner entre eux]= échanger mutuellement. - dantur opes nulli nunc nisi divitibus, Mart. 5, 81, 2: on ne prête qu'aux riches. - dare nomen: donner son nom, s’enrôler (pour le service militaire). - impers. - datur: il est donné, il est permis, on permet, on peut. - interim recedere sensim datur, Quint. 11, 3, 127: on peut toutefois se reculer tout doucement. - nonne cernere datur...? Plin-jn.: ne nous est-il pas donné de voir...? - dari sibi diem postulabat, Plin. Ep. 9: il demanda qu'on lui accordât un délai. - locus se dat: l’occasion se présente. - ut res dant sese, Ter.: selon que les choses se présentent, selon les circonstances. [st1]2 [-] mettre, remettre, livrer, abandonner; jeter, placer; servir (à table). - data pridie Kal. Decembr.: (lettre) datée de la veille des calendes de décembre. - hostes in fugam dare: mettre les ennemis en fuite. - aliquem in custodiam dare: mettre qqn en prison. - ad terram aliquem dare: jeter qqn à terre. - dare se aegritudini: s'abandonner à la tristesse. - dare aliquem leto, Phaedr.: mettre à mort qqn. - dare diripiendam urbem, Cic.: livrer la ville au pillage. - dare praedae, Liv.: livrer au pillage. - dare funera in rogos, Ov.: jeter des cadavres sur les bûchers. - dare alicui turdum, Hor.: servir une grive à qqn. [st1]3 [-] attribuer, imputer; fixer (un jour); imposer. - avec double dat. - vitio alicui aliquid dare: reprocher qqch à qqn. - crimini dedit mihi meam fidem: il m’a reproché ma bonne foi. - dare aliquid alicui laudi: louer qqn pour qqch. - dare diem colloquio: fixer un jour pour un entretien. - dare diem alicui: assigner qqn en justice. - dare alicui negotium ut...: donner à qqn la mission de... - Fabio datum ut... Liv.: on chargea Fabius de... [st1]4 [-] causer, provoquer, produire. - alicui damnum dare: causer du dommage à qqn. - dare foras librum (= edere librum), Cic. Att. 13: publier un livre. - dabat omnia tellus, Ov.: la terre produisait tout. [st1]5 [-] dire, exposer, raconter. - iste deus qui sit, da nobis, Virg.: dis-nous quel est ce dieu. - quam ob rem has partes didicerim, paucis dabo, Ter. Heaut.: pourquoi ai-je appris ce rôle? Je vais le dire en peu de mots. - Thessalici da bella ducis, Val. Fl. 5: chante les combats du héros thessalien. [st1]6 [-] nommer, prononcer (un jugement); juger. - dare sententiam: prononcer une sentence. - absentibus secundum praesentes dabat, Suet.: il donnait gain de cause aux parties présentes contre les absents. - dare litem secundum aliquem: donner gain de cause à qqn. - si contra te lis data erit, Gell.: si c'est à toi qu'on donne tort. [st1]7 [-] faire jouer, jouer, représenter une pièce (de théâtre). - dare fabulam: jouer une pièce. [st1]8 [-] locutions diverses. - in pedes se dare: s’enfuir. - se dare alicui, alicui rei: se consacrer à qqn, à qqch. - dare operam alicui rei: s'adonner à qqch, s'appliquer à qqch. - dare operam valetudini: s'occuper de sa santé. - poenas dare: subir un châtiment, être puni. - sic datur, Plaut.: tel est ton destin! tu as ce que tu mérites: attrape! - dare tabellam de aliquo: **donner au juge un bulletin pour qu'il prononce la sentence de qqn** = faire prononcer une sentence.* * *do, dăre, dĕdi, dătum - tr. - - Quelques formes archaïques: - danunt = dant - duim = dem - duis = des - duit = det - duint = dent - duas = des - dane = dasne. - voir datum. - voir datus. - voir dato. [st1]1 [-] donner, offrir, confier, remettre, admettre, accorder, permettre, concéder, présenter. - Ea causa illam (= ancillam) emi, dono quam darem matri meae - Ne duas (illam), neve te advexisse dixeris, Plaut. Merc.: Je l'ai achetée pour la donner à ma mère - Ne la lui donne pas et ne dis pas que tu l'as ramenée. - dare alicui aliquid in manus: donner qqch à qqn en mains propres. - dare alicui copiam: donner à qqn la possibilité. - manus dare: se rendre. - dare terga: tourner le dos, fuir. - dare ut: - [abcl]a - accorder de (que). - [abcl]b - admettre que. - id certe non dant ut... Cic.: ils n'admettent certainement pas que... - dabat et famae, ut... Tac.: il tenait aussi à faire croire que... - da femina ne sim, Ov. M. 12: accorde-moi de n'être pas femme. - dare iter alicui per provinciam: permettre à qqn de passer par la province. - dare + adj. verbal: donner à (l’adjectif verbal a le sens de l’infinitif de but.) - agros locupletium colendos dedit, Cic.: il donna les terres des riches à cultiver. - dare id alicui cogitendum, Cic.: soumettre cela aux réflexions de qqn. - dare operam alicui rei: se consacrer à qqch. - dare operam ut + subj.: faire en sorte que. - dare bibere: donner à boire. - da mihi castra sequi: permets-moi de suivre le camp. - dare inter sese: [donner entre eux]= échanger mutuellement. - dantur opes nulli nunc nisi divitibus, Mart. 5, 81, 2: on ne prête qu'aux riches. - dare nomen: donner son nom, s’enrôler (pour le service militaire). - impers. - datur: il est donné, il est permis, on permet, on peut. - interim recedere sensim datur, Quint. 11, 3, 127: on peut toutefois se reculer tout doucement. - nonne cernere datur...? Plin-jn.: ne nous est-il pas donné de voir...? - dari sibi diem postulabat, Plin. Ep. 9: il demanda qu'on lui accordât un délai. - locus se dat: l’occasion se présente. - ut res dant sese, Ter.: selon que les choses se présentent, selon les circonstances. [st1]2 [-] mettre, remettre, livrer, abandonner; jeter, placer; servir (à table). - data pridie Kal. Decembr.: (lettre) datée de la veille des calendes de décembre. - hostes in fugam dare: mettre les ennemis en fuite. - aliquem in custodiam dare: mettre qqn en prison. - ad terram aliquem dare: jeter qqn à terre. - dare se aegritudini: s'abandonner à la tristesse. - dare aliquem leto, Phaedr.: mettre à mort qqn. - dare diripiendam urbem, Cic.: livrer la ville au pillage. - dare praedae, Liv.: livrer au pillage. - dare funera in rogos, Ov.: jeter des cadavres sur les bûchers. - dare alicui turdum, Hor.: servir une grive à qqn. [st1]3 [-] attribuer, imputer; fixer (un jour); imposer. - avec double dat. - vitio alicui aliquid dare: reprocher qqch à qqn. - crimini dedit mihi meam fidem: il m’a reproché ma bonne foi. - dare aliquid alicui laudi: louer qqn pour qqch. - dare diem colloquio: fixer un jour pour un entretien. - dare diem alicui: assigner qqn en justice. - dare alicui negotium ut...: donner à qqn la mission de... - Fabio datum ut... Liv.: on chargea Fabius de... [st1]4 [-] causer, provoquer, produire. - alicui damnum dare: causer du dommage à qqn. - dare foras librum (= edere librum), Cic. Att. 13: publier un livre. - dabat omnia tellus, Ov.: la terre produisait tout. [st1]5 [-] dire, exposer, raconter. - iste deus qui sit, da nobis, Virg.: dis-nous quel est ce dieu. - quam ob rem has partes didicerim, paucis dabo, Ter. Heaut.: pourquoi ai-je appris ce rôle? Je vais le dire en peu de mots. - Thessalici da bella ducis, Val. Fl. 5: chante les combats du héros thessalien. [st1]6 [-] nommer, prononcer (un jugement); juger. - dare sententiam: prononcer une sentence. - absentibus secundum praesentes dabat, Suet.: il donnait gain de cause aux parties présentes contre les absents. - dare litem secundum aliquem: donner gain de cause à qqn. - si contra te lis data erit, Gell.: si c'est à toi qu'on donne tort. [st1]7 [-] faire jouer, jouer, représenter une pièce (de théâtre). - dare fabulam: jouer une pièce. [st1]8 [-] locutions diverses. - in pedes se dare: s’enfuir. - se dare alicui, alicui rei: se consacrer à qqn, à qqch. - dare operam alicui rei: s'adonner à qqch, s'appliquer à qqch. - dare operam valetudini: s'occuper de sa santé. - poenas dare: subir un châtiment, être puni. - sic datur, Plaut.: tel est ton destin! tu as ce que tu mérites: attrape! - dare tabellam de aliquo: **donner au juge un bulletin pour qu'il prononce la sentence de qqn** = faire prononcer une sentence.* * *Do, das, dedi, datum, dare. Donner, et faire celuy à qui l'on donne, seigneur de la chose donnee.\Da te mihi. Terent. Fay ce que je te diray.\Alicui se dare. Cic. S'addonner à suyvre aucun et le hanter, et aucunement s'assubjectir à luy.\Si viuo, adeo exornatum dabo, vt dum viuat, meminerit semper mei. Terent. Je l'accoustreray en telle sorte.\Oculos natura nobis ad motus animorum declarandos dedit. Cic. Nous a donné pour, etc.\Quis enim tibi dederit aut Deum omnia posse, aut, etc. Qui est ce qui t'accordera que, etc.\Puero quoque hoc a me dabis. Cic. De par moy.\Sed do hoc vobis et concedo, esse multos, etc. Cic. Je vous donne, accorde, et concede cela que, etc.\Da hoc illi mortuae, da caeteris amicis Cic. Fay cela pour l'amour et en faveur de la trespassee et de tes autres amis.\Exinde me ilico protinam dedi. Plaut. Je suis saillie incontinent hors de là.\Dare, Dicere. Plaut. Declarer, Dire.\Paucis dabo. Terent. Je declareray en brief.\Dare, Facere. Terent. Pol haud paternum istud dedisti. Ton pere ne t'avoit pas monstré de faire ceci, Tu as faict ici un tour que tu n'as pas apprins de ton pere.\Dabo statuam faciendam. Plaut. Je bailleray à faire.\Datur haec sexaginta minis. Plaut. On te la laisse pour, etc.\Vt res dant sese. Terent. Selon que les choses s'addonnent, ou viennent à poinct.\Vt se initia dederint, perscribas. Cic. Comme s'est porté le commencement.\Quod datur, accipio. Cic. Je me contente de ce qu'on me baille.\Dare actionem dicitur iudex, quando actiorem ad intendendam actionem admittit. Dicitur et Dare iudicium. Vlp. Vide actionem dare in AGO. Presenter ou mettre en barbe.\Dare aditum. Colum. Donner ou faire entree, Donner accez.\Adiumentum. Plaut. Aider, Faire avance.\Adiutorem ad rem aliquam. Terent. Donner aucun pour aide.\In adoptionem filium. Quintil. Donner son fils pour estre adopté par un autre.\In aequor se dare. Virgil. Se jecter en la mer.\Amplexus dare. Virgil. Embrasser.\Animam sub fasce dare. Virgil. Mourir soubs le fardeau.\Animos dare. Virgil. Donner courage, Encourager.\Animum suum alicui. Plaut. Mettre son cueur et son affection en luy.\Dant animum ad loquendum libere. Liu. Me donnent cueur et hardiesse de parler librement.\Animum moerori. Cic. Se contrister.\Annos venatibus. Valer. Flac. User ou employer son aage à la chasse.\Ansam ad reprehendendum. Cic. Bailler occasion.\Dare aquam in aluum. Celsus. Jecter dedens le ventre, comme un clystere.\Aquam manibus. Plaut. Verser de l'eaue sur les mains, Bailler à laver.\Arbitros dare. Caesar. Prouvoir les parties d'arbitres.\Auribus alicuius dare. Trebonius Ciceroni. Flatter aucun.\Aures dare. Seneca. Escouter, Prester l'oreille.\Aures suas alicui. Cic. Prester l'oreille, Donner audience.\Rem authorem. Plaut. Vide AVTHOR. Monstrer par effect.\Auxilia dare. Liu. Donner ou envoyer secours.\Beneficium dare. Cic. Faire plaisir.\Dare bibere. Terent. Donner à boire.\Boni multum alicui dare. Plaut. Faire grand bien.\Brachia dare ad funes. Ouid. Tendre les bras pour empoigner les chordes.\Brachia collo. Virgil. Accoller.\Caliginem dare. Liu. Donner obscurité.\Campo se dare. Virgil. Se mettre en plain champ.\Cantus dare. Virgil. Chanter.\Ad carnuficem dare. Plaut. Mettre entre les mains du bourreau.\Dare se in casum. Liu. Se mettre à l'adventure, et au hazard, Se hazarder.\Rem in casum dare, praelioque experiri statuit. Tacit. Adventurer.\In caueam dabo te. Plaut. Je te mettray en une cage.\Causam recusandi dare. Cic. Donner occasion.\Cibum ouibus dare. Varro. Donner à manger.\Ciuitatem alicui dare. Cic. Octroyer le droict de citoyen et de bourgeois en une ville.\Clamorem ad astra dare. Sil. Crier hault à merveilles.\Claritatem alicui dare. Plin. Le mettre en reputation, et luy donner bruit.\Claritatem arti alicui. Plin. La mettre en bruit.\Coenam alicui. Plaut. Donner à soupper.\Cognitionem Consulibus dat lex. Cic. Leur donne povoir et authorité d'en congnoistre.\Lacertis colla dare. Stat. Se laisser accoller.\Retro colla dare. Ouid. Tourner le col derriere.\Colloquium alicui dare. Liu. Le laisser parlementer avec soy.\Se comitem alicui. Liu. L'accompaigner, Luy faire compagnie.\Commeatum militi dare. Liu. Vide COMMEATVS. Luy donner congé pour quelque temps.\Connubia gentibus. Ouid. Donner des femmes en mariage.\Consilium dare. Terent. Donner conseil.\In conspectum dare. Terent. Presenter aucun, Mettre devant les yeulx, Mettre en barbe.\Se in conspectum alicuius dare. Cic. Se monstrer.\Se in consuetudinem vel familiaritatem alterius. Cic. Le hanter ordinairement, Prendre familiarité avec luy, Estre grandement son familier.\Copiam dare. Terent. Donner permission, Permettre.\Crimini dare. Cic. Accuser aucun, Mettre sus quelque cas à quelqu'un.\Crucibus. Plaut. Crucifier.\Curam alicui dare. Cic. Luy bailler charge.\In custodiam vel custodias dare. Liu. Emprisonner, Mettre en prison.\Se in custodiam dare. Cic. S'emprisonner soymesme.\Damnum dare. Plaut. Nuire et faire dommage.\Auxilia decus id non dant. Plin. Ne font pas avoir cest honneur.\Vos illi fugati exercitus dedistis decus. Liu. Vous luy avez donné l'honneur d'avoir mis en fuite, etc.\Defensionem dare. Suet. Ouir quelqu'un en ses defenses.\Dare se in delicias. Seneca. S'addonner à delices.\Dare dexteras. Plaut. Toucher en la main d'un autre.\Dextris inter se datis. Liuius. Ayant touché en la main l'un de l'autre.\Dexteram dare misero. Virgil. Aider et secourir.\Dare dextras, fidemque, haud impune adultero fore. Liu. Promettez en touchant en la main l'un de l'autre.\Haec vbi dicta dedit, stringit gladium. Liu. Apres avoir dict ces parolles.\Dicta dulcia dare. Plaut. Parler doulcement.\Diem. Cic. Donner jour, Adjourner.\Dari sibi diem ad diluenda crimina postulant. Plin. iunior. Ils demandent delay.\In discrimen legiones dare. Tacit. Mettre en danger.\Dare in diuitias filiam. Plaut. Marier richement.\Quo documentum dedistis hostibus, non cum Scipionibus extinctum esse nomen Romanum. Liu. Vous leur avez donné à congnoistre.\Dolorem alicui dare. Cic. Contrister aucun, Luy donner et faire ennuy.\Dolores ingentes. Horat. Donner et faire grans ennuis.\Se dolori dare. Plin. iunior. Se contrister.\Dare dono. Virgil. Donner en pur don.\Dotem dare. Terent. Donner dot, Assigner.\Dubitationem alicui. Caesar. Mettre en doubte et en crainte.\Duras alicui dare. Sub. poenas. Terent. Luy bailler fort à faire.\Epulas oculis dare. Plaut. Repaistre ses yeulx.\Esui dare. Plin. Bailler à manger.\Exceptionem alicui dare. Cic. Bailler exception.\Excidio ac ruinis opus aliquod dare. Liu. Destruire et ruiner, Demolir.\Da me excruciatum. Plaut. Tormente moy.\Exercitum ducendum dare. Liu. Donner la charge de conduire l'armee. \ Exilium dare alicui. Tacit. Bannir.\Exitio dare. Tacit. Faire mourir.\Expectationem dare. Cic. Mettre les gens en esperance.\Experimentum insignis artificii. Sueton. Faire preuve, Faire chef d'oeuvre.\Exuuias ad hostes dare. Plaut. Estre despouillé des ennemis.\Fabulam dare. Cic. Jouer une farce, ou Bailler une farce pour estre jouee. \ Factum dare. Plaut. Rendre faict.\Dare facere. Cic. Donner ou faire.\- dare facultatem obsecro Huic pariundi. Terent. Donnez luy l'aisance d'enfanter, Donnez luy le moyen.\His ego duobus generibus facultatem ad se aere alieno liberandas aut leuandas dedi. Cic. Je leur donnay le moyen.\Data est mihi facultas, vt meo arbitratu facerem. Cic. On m'a donné permission.\Famae aliquid dare. Horat. Faire quelque chose pour acquerir bruit et renommee.\Famae dare. Tacit. Publier, Divulguer, Semer par tout.\Famam celeritatis dare. Plin. Donner bruit.\Fidem dare. Cic. Promettre, Asseurer, Jurer.\Dare fiduciam. Liu. Asseurer, Donner hardiesse.\Flammas. Ouid. Jecter flamme.\Fluctibus dare se. Valer. Flac. Aller sur la mer, Se mettre sur mer.\Foenore dare. Plaut. Prester à usure, ou à interest.\In foenus. Varro. Bailler à usure, ou à interest.\Foras se dare. Lucret. Sortir dehors.\Foras vestem dare. Plaut. Prester sa robbe à quelqu'un qui n'est point de nostre maison.\Dare fraenos impotenti naturae et indomito animali. Liu. Bailler un mors pour donter, Bailler une bride, Tenir en bride et subjection.\Fructum meliorem arbores dare dicuntur. Columel. Porter meilleur fruict.\Fugam, stragemque. Liu. Mettre en fuite et tuer beaucoup de gens.\Dare aliquem in fugam. Caesar. Le faire fuir, Le mettre en fuite, Luy donner la chasse.\Gemitum dare. Virgil. Gemir.\Se gemitui dare. Cic. Se prendre à escrier doloreusement, et Mener dueil.\Gemmas digitis dare. Ouidius. Mettre en ses doigts des anneaux garniz de pierreries.\Dare aliquid gratiae alicuius. Liu. Faire quelque chose pour l'amour d'aucun.\Gustum dare. Senec. Donner une preuve ou essay, Faire une monstre de quelque chose parquoy on puist juger du reste, Donner à gouster et taster.\Gyros. Virgil. Apprendre à voltiger un cheval.\Habenas laxas dare. Virgil. Lascher la bride.\Quin te hilarem das mihi? Plautus. Que ne te resjouis tu, et fais bonne chere avec moy?\Dare aliquid honori alicuius. Senec. Faire quelque chose pour l'honneur d'aucun.\Hospitium dare. Ouid. Loger quelqu'un.\Hostem. Tacit. Presenter en barbe.\Iacturam dare. Plaut. Porter dommage.\Immunitatem muneris alicuius. Cic. Donner exemption d'aucune charge, Exempter.\Impetum dare. Liu. Donner dedens les ennemis, Courir de grand force et randon dedens les ennemis.\Impressionem. Liu. Donner de grande puissance dedens les ennemis, Choquer.\Impunitatem dare. Cic. Remettre la peine, Donner grace et remission ou pardon.\Incommodum. Cic. Faire dommage.\Indicia. Cic. Donner signes ou enseignes.\Inducias. Liu. Donner treves.\Insidias alicui dare. Plaut. Guetter, Espier, Tromper.\Iter. Liu. Donner passage.\Dare se itineribus. Cic. Se mettre à cheminer, S'acheminer.\Iucunditati se dare. Cic. S'esjouir.\Iugulum. Cic. Presenter le gosier pour souffrir et endurer la mort.\Iumentum. Terent. Donner aide, Aider et secourir.\Quum ius mihi dederis referendi ad te de quibus dubito. Plin. iunior. Veu que tu m'as donné loy et permission.\Iusiurandum. Plaut. Promettre par son serment, Promettre avec jurement.\Labem dare. Lucret. Cheoir, Tomber.\Se labori dare. Cic. Se mettre à travailler.\Lachrymas dare. Virgil. Larmoyer, Pleurer.\Me haec deambulatio ad languorem dedit. Terent. M'a fort lassé. \ Se in laqueum dare. Plaut. Se pendre.\Dat nemo largius. Terent. Il n'y a homme qui donne plus liberalement que luy.\Laudem alicui rei dare. Plin. La louer et priser.\Laudi dare. Cic. Louer.\Laxamentum legi dare. Cic. Donner quelque relasche.\Do lego. Iabolenus. Je luy donne et laisse.\Letho dare. Virgil. Tuer, Mettre à mort.\Libellos de re aliqua dare. Quintil. Composer et publier.\Pueris licentiam ludendi. Cic. Donner congé.\Linamentum dare in plagam. Celsus. Mettre de la charpie dedens la playe, ou une tente.\Lintea ventis dare. Ouid. Mettre la voile au vent.\Literas alicui dare. Cic. Bailler.\Literas alicui per aliquem. Cic. Envoyer par aucun.\Literas alicui ad aliquem. Cic. Bailler à quelqu'un pour porter à un autre.\Ad tuas literas ego eo ipso die dederam. Cic. Ce mesme jour j'avoye faict response à tes lettres.\Se alicui generi literarum dare. Cic. S'addonner, etc.\Locum dare. Plaut. Donner lieu.\Dare locum, pro Cedere. Terent. Faire place.\Ad ludendum se dare. Cic. S'addonner à jouer.\Magistros rerum esse dedit. Virg. Il les a faict et establi maistres et gouverneurs.\Malum alicui dare. Plaut. Faire du mal.\Mammam. Terent. Allaicter.\Dare mancipio, vel mancupio. Plaut. Vendre avec promesse de garantir.\Mandata dare. Cic. Bailler charge et commission.\Aliquid in mandatis. Plaut. Donner charge de quelque chose specialement parmi d'autres.\De manu pabulum porcis dare, cui opponitur Foris. Columel. De celuy qu'on ha de provision en sa maison, quand ils ne trouvent dequoy paistre aux champs.\Manum alicui dare. Plaut. Toucher en la main d'aucun en signe d'accord.\Manus alicui. Cic. Luy bailler ses mains, confessant estre vaincu, Se rendre et consentir à aucun, Luy donner gaigné.\Do manus. Cic. J'ay tort, Je le quicte, Je le vous donne gaigné.\Manus intus dare. Celsus. Mettre dedens, Fourrer dedens.\In manu dare. Cic. Bailler entre les mains, ou manuellement.\Aliquid in manum. Terent. Donner à aucun quelque chose secrettement, et sans tesmoing: comme à un juge qu'on veult corrompre, Mettre dedens la main.\Aliquid in manus hominum. Plin. iunior. Publier et mettre entre les mains des hommes quelque chose qu'on a faict.\Dare virginem alicui in manum. Terent. Quand un pere ou les tuteurs donnoyent une fille à aucun en mariage pour estre sa mere de famille et en puissance du mari, ce que toutes femmes n'estoyent pas.\Manu plena dare. Senec. Donner largement et beaucoup.\Dare manibus alterius. Liu. Faire quelque chose pour l'amour d'un trespassé. \ Materiam inuidiae. Cic. Donner occasion.\Ei filiam suam in matrimonium dat. Caesar. Il luy baille sa fille en mariage.\Super medicamentum glutinans dandum. Cels. Il fault mettre le medicament ou emplastre dessus.\Memoriae dare. Gell. Mettre par memoire et escrire.\Merita. Cic. Faire plaisir.\Modum alicui. Horat. Donner mesure.\Ad mortem dare. Plaut. Faire mourir, Mettre à mort.\Mores suos alteri dare. Plin. Luy apprendre sa facon de faire.\Motus dare. Virgil. Danser.\Muneri dare aliquid. Quintil. Donner en don.\Murmura dare. Ouid. Murmurer.\Mutuum. Terent. Cic. Prester.\Natalia dare. Cic. Faire banquet le jour de sa nativité.\Animal neci dare. Virgil. Tuer.\Dare negotium. Terent. Bailler charge.\Corpus in neruum ac supplicia dare. Liu. Pour estre mis au sep, et estre tormenté.\Nomen militiae et ad militiam dare. Liu. Se faire enrouler.\Nomen dare suo authori dicitur libellus. Ouid. Donner bruit et renommee.\Nomen alicui rei. Plin. Luy bailler nom, ou imposer.\Nouitatem vetustis dare. Plin. Faire une vieille chose neufve.\In nuptias dare. Terent. Bailler en mariage.\Nuptum dare filiam. Plaut. Bailler sa fille en mariage.\Obliuioni dare. Liu. Oublier.\Obsides dare. Caesar. Bailler ostage.\Obsidio datus alicui. Tacit. Baillé en ostage.\Obuiam dari. Terent. Estre rencontré.\Nihil est quod malim, quam illam totam familiam dari mihi obuiam. Terent. Rencontrer.\Operam. Terent. Mettre peine.\Operam alicui dare. Plaut. Luy aider.\Da mihi paulum operae. Terent. Aide moy un petit.\Ei rei operam dabant. Plaut. Ils ne taschoyent qu'à cela.\Ne te abduceret, operam dedi. Plaut. J'ay mis peine, J'ay donné ordre que, etc.\Benigne vt operam detis ad nostrum gregem. Plaut. Que vous nous oyez paisiblement.\Operam amori et desidiae. Plaut. Estre amoureux et s'addonner à paresse.\Operam aurium alicui dare. Plaut. L'escouter.\Operam auscultando. Plaut. Escouter.\Dare operam fabulae. Plaut. Escouter une fable.\Operam dare Platoni, et caeteris, pro Discipulum ei esse. Cic. L'ouir et estudier soubs luy, Estre son disciple.\Operam veteri domino. Plaut. Servir.\Id operam do vt, etc. Terent. Je mets peine à cela que, etc.\Operam liberis. Cic. Engendrer enfants.\Operam malam alicui dare. Plaut. Nuire.\Operam mutuam. Gell. Aider pour la pareille, A la charge d'en faire autant pour eulx, Prester une corvee.\Operam promissam. Plaut. Aider comme on a promis.\Operam rei. Terent. Mettre peine à acquerir des biens.\Operam sermoni reliquo. Cic. Parachever le reste de quelque propos.\Operam sermoni alicuius. Plaut. Escouter ce qu'il dit.\Operam somno. Plaut. Liu. Dormir.\Dare operam iuris ciuilis studio Q. Scaeuolae. Cic. Apprendre le droict civil soubs Scevola.\Operam tonsoribus. Suet. Faire accoustrer sa barbe et ses cheveuls et se faire peigner par le barbier.\Operam virtuti. Cic. Estudier à vertu.\- da mihi operam, vt Narrem quae volo. Plaut. Laisse moy raconter ce que je veulx.\Si des operam vt cum ratione insanias. Terent. Si tu mets peine, etc. \ Dabitur opera. Plaut. On y mettra peine.\Operas in portu dare. Cic. Avoir charge et entendre au faict du peage des ports et passages.\Operas in scriptura pro magistro. Cic. Entendre au faict de la ferme des forests et herbages pour le fermier.\Optionem dare. Liu. Donner le cheois.\Orationem alicui. Plaut. Donner audience, Laisser parler.\Oratorem. Plaut. Envoyer embassade.\Osculum dare, Osculari. Plaut. Baiser.\Se otio dare. Plaut. Se reposer.\Pacem dare. Plaut. Donner paix.\Danda palma docto oratori. Cic. Luy fault donner le pris.\Dare palmam alicui rei. Plin. La priser par dessus une autre.\Do palmam huic consilio. Terent. Ce conseil est le meilleur, Je luy donne le pris.\Partes alicui dare. Liu. Luy bailler charge.\Eloquentia, varietate, copia quam se cunque in partem dedisset, omnium fuit facile princeps. Cic. De quelque part qu'il se tournast.\Pausam conciliis. Lucret. Donner repos, Mettre fin.\Pectus dare ensibus. Seneca. Presenter et exposer sa poictrine aux espees.\In sumptum pecunias. Terent. Pour faire la despence.\Se in pedes dare. Terent. S'enfuir, Gaigner aux pieds.\Perniciem alicui dare. Cic. Donner malencontre.\Nae ego cum illo pignus haud ausim dare. Plaut. Je n'oseroye pas gager contre luy.\Da pignus, ni nunc peieres. Plaut. Fay gajure à moy que tu te parjures.\Pignori dare. Plaut. Bailler en gage, Engager.\Plagas dare. Plaut. Estre fouetté et batu.\Plausum. Cic. Heurter ou Frapper des pieds, Claquer des mains en signe de faveur.\Plausum pennis dare. Virgil. Battre des aelles.\Poculum alicui. Cic. Luy bailler quelque bruvage.\Poenas. Cic. Estre puni pour quelque meffaict, Comparoir quelque faulte.\Dedit poenas populo Romano. Cic. Le peuple romain a esté vengé de luy.\Potestatem. Plaut. Donner povoir et puissance.\In potestatem. Liu. Livrer entre les mains.\Potui dare. Celsus. Donner pour bruvages.\Potum arenti solo. Plin. Arrouser.\Praecipitem dare. Terent. Ruer du hault en bas, Precipiter.\In praeceps. Liu. Jecter du hault en bas. Et per translationem, Ruiner et destruire.\Praecepta dare. Virgil. Donner enseignements et doctrine.\Praeceptum. Liu. Faire commandement.\Ad eas res ab Epicuro praecepta dantur. Cic. Enseignements sont donnez.\In praemium. Liu. Pour remuneration et guerdon.\Quod praesens, tanquam in manu datur, iucundius est. Cic. Ce qu'on donne et qu'on livre quand et quand.\Dare praestare. Scaeuola. Bailler et delivrer.\Prandium. Plaut. Donner à disner.\Dare precibus alicuius. Plin. iunior. Octroyer la requeste à aucun, Faire quelque chose pour les prieres d'aucun.\Primas alicui rei dare. Cic. L'estimer la plus excellente de toutes les autres, Luy donner le premier lieu, La priser sur toutes les autres.\Principatum. Cic. Donner le premier lieu.\- quod dedit Principium adueniens? Terent. Quelle entree a il faicte?\Principium alicui rei dare. Lucret. Donner commencement.\Prolem dare. Virgil. Engendrer lignee.\Promissa. Catullus. Promettre.\Prouincias magistratibus, aut iis qui magistratu abierunt. Cic. Assigner et bailler à un d'iceulx le gouvernement de quelque province.\In publicum aliquid dare. Plin. iunior. Publier.\Pugnam. Plaut. Donner un assault, et faire quelque fascherie.\Ad purgationes cloacarum dare. Plin. iunior. Condemner à curer et nettoyer les esgousts de la ville.\In quaestionem dare seruos dicebatur dominus. Author ad Heren. Quand le maistre anciennement livroit ses serfs, et consentoit qu'on leur baillast la torture pour enquerir la verité de quelque faict concernant l'interest d'autruy.\Quietem membris dare. Virgil. Donner repos.\Quieti corpora. Liu. Reposer et dormir.\Se dare quieti ex labore. Caes. Se reposer apres avoir travaillé.\Rationem dare. Plaut. Donner le moyen de faire quelque chose.\Receptum facilem aut celerem. Caesar. Bailler aisee retraicte à gens de guerre.\Recessum. Caesar. Donner lieu pour reculer.\Reditum gloriosum alicui. Cic. Donner retour honorable.\Seruos ad remum dabamus. Liu. Nous fournissions chascun d'un nombre de serfs pour tirer à la rame.\Requiem nullam dare. Plin. iunior. Ne cesser.\Responsum dare. Cic. Faire response.\Risus alicui dare. Horat. Luy donner occasion de rire, le faire rire.\Oculis ruborem dare. Ouid. Faire rougir.\Dare in ruborem. Plaut. Faire devenir rouge.\Ruinam dare. Virgil. Tomber impetueusement.\Dare saltus. Ouid. Saulter.\Salutem alicui. Cic. Luy sauver la vie.\Salutem aduenienti. Plaut. Le saluer.\Quaenam vnquam ob mortem Myrtili poenis luendis dabitur satietas supplicii? Cic. Quand sera on saoul de, etc.\Dare se alicui. Terent. Se donner à aucun, et se mettre en sa sauvegarde. C'est aussi se laisser gouverner par aucun, et faire tout ce qu'il vouldra.\Alicui se dare ad docendum. Cic. Prendre la peine d'enseigner aucun.\Senatum legatis dare. Liu. Assembler le Senat pour donner audience aux embassadeurs.\Sententiam dare. Cic. Dire sa sentence.\Ad sepulturam dare. Cic. Enterrer.\Se sermonibus vulgi dare. Cic. Tascher à avoir la grace du peuple, et estre haultement loué de luy.\Se in sermonem aliorum dare familiariter. Cic. Se mesler parmi leur propos.\Seruandum dare. Terent. Donner en garde, Donner à garder.\Signum dare. Terent. Faire signe.\Signum oculis. Plautus, Oculis mihi signum dedit ne se appellarem. Il me feit signe des yeulx que je ne disse point son nom.\Signum tuba. Caes. Sonner la trompette.\Signum receptui. Liu. Sonner la retraicte.\Signi satis dedit, siquid esset quod posset dicere, se tacere non posse. Cic. Il a assez monstré et donné à congnoistre que, etc.\Silentium dare. Terent. Se taire, Faire silence, Ne faire point de bruit.\Solatia. Cic. Donner grand soulas et passetemps.\Se somno dare. Cic. Se mettre à dormir.\Membra sopori dare. Horat. Dormir.\Spatium conglobandi se, respirandi, aut docendi aliquem: et ad se colligendum et deliberandum. Liu. Caesar. Cic. Donner le temps et le loisir.\Speciem indolis clarum dare. Plin. iunior. Donner quelque grand signe et enseigne de bonté naturelle.\Specimen sui. Liu. Faire preuve de soy.\Spectandum dare. Plaut. Monstrer à quelqu'un, Bailler à regarder.\Spem dare. Plaut. Cic. Donner esperance.\Spiramentum. Plin. Bailler air.\In splendorem bullas forium dare. Plaut. Les brunir et faire reluire.\In stipendium pecuniam dare. Caesar. Pour la soulde des gensd'armes.\Stragem dare, pro Facere. Liu. Faire grande tuerie de gens.\Studii plurimum in literis dare. Quintil. Mettre grande estude aux lettres.\Suauium dare. Cic. Atticae meis verbis suauium des. Baise la à ma requeste.\Supplicium alicui de se dare. Plaut. Estre puni par aucun.\Suspicionem timoris dare. Caes. Faire semblant qu'on ha crainte, Mettre les gens en souspecon qu'on ha crainte d'eulx.\Symbolum dare. Terent. Contribuer à l'escot pour sa part avec les autres.\Da te hodie mihi. Terent. Je te prie fay aujourd'huy à ma fantasie, Fay ce que je vouldray.\Tempus, menses, diem alicui rei dare. Cic. Employer.\Tempus colloquio non dare. Caes. N'assigner point jour pour parlementer.\Nesciebas quam eiusmodi homini raro tempus se daret? Plaut. Combien peu souvent l'opportunite et occasion s'addonnoit.\Dum tempus datur. Terentius. Ce pendant que nous avons le temps.\Terga dare. Liu. Monstrer les talons, Tourner le dos et s'enfuir.\Ad terram dare. Suet. Jecter par terre.\Testes in aliquem dare. Cic. Produire tesmoings.\Testem Iouem dare. Plaut. Jurer par Jupiter.\Testimonium dare. Cic. Porter tesmoignage.\Testimonium quod ei apud me dederas. Cic. Le tesmoignage que tu m'avois porté de luy.\In timorem dare. Plaut. Faire peur à quelqu'un, Espovanter.\Se in tormenta dare. Cic. Aller franchement aux torments.\Transitum. Liu. Donner passage.\Tribunali reliquam partem diei dare. Plin. iunior. Employer certaines heures du jour à ouir les plaids, et dire droict, et rendre justice.\Turbas dare. Plaut. Faire troubles, Fascheries, Grandes crieries.\Vadem. Cic. Donner caution en matiere capitale de se representer au jour.\Vbera. Ouid. Allaicter, Donner la mammelle.\Vela. Ouid. Faire voile.\Vela in altum dare. liu. Desployer les voiles pour aller en haulte mer.\Vela dare, per translationem. Cic. Faire voile.\Ad id, vnde aliquis flatus ostenditur, vela do. Cic. Je fay voile à touts vents.\Vela indignationi dare. Plin. iunior. Parler de grande vehemence et cholere, et se laisser quasi emporter à son affection.\Veniam. Plaut. Pardonner.\Age, da veniam. Terent. Accorde luy sa requeste, Ne le tiens plus en si grand transe.\Da mihi hanc veniam. Cic. Fay moy ce bien de me laisser, etc. Octroye moy ceste requeste.\Veniam alicuius diei dare. Liu. Dispenser aucun de povoir faire en un jour, ce qui ne se povoit faire par les loix, Dispenser aucun contre la rigueur d'un jour qui est festé ou ferié.\Verbera Ponto dare. Ouid. Battre la mer.\Verba dare alicui. Valer. Flac. Le laisser parler.\In verba dare recuperatores. Cic. Quaerebant quae in verba recuperatores daret. Ils demandoyent la teneur de la commission addressant à ceulx qui devoyent congnoistre de la cause.\Verba alicui dare. Plaut. Paistre aucun de parolles et le tromper.\Viam. Plaut. Liu. Faire voye.\Dare viam, per translationem. Cic. Donner le moyen.\In viam se dare. Cic. Se mettre en chemin, S'acheminer.\Victum dare. Plaut. Donner à manger.\In vincula dare. Liu. Mettre en prison.\Vitio dare. Cic. Blasmer ou reprendre.\Voces dare. Ouid. Parler, Prononcer parolles.\Alicui voluptatem. Plaut. Resjouir aucun et bailler esbat.\Voluptatibus se dare. Cic. S'addonner à voluptez.\Vsum nominis dare. Ouid. Permettre qu'on use de quelque nom.\Vsuram horae gladiatori isti ad viuendum non dedissem. Cic. Je ne l'eusse pas laissé vivre une heure.\Vsuram lucis dare. Cic. Laisser vivre aucun, Ne le tuer point.\Vtendum aliquid dare. Plaut. Prester quelque chose.\Vxorem alicui dare. Terent. Luy bailler sa fille ou parente à femme.\Datum. Teren. Est istuc datum profecto, vt grata mihi sint quae facio omnia. C'est un don que Dieu m'a donné, etc.\Datum III Idus Iunii. Cic. Donné le, etc. ou Ces lettres furent donnees aux messagiers le, etc.\Siccine oportet ire amicos homini amanti operam datum? Plaut. L'aider en ceste maniere?\Quantum mihi cernere datur. Plin. iunior. Autant que je puis veoir, Selon que je puis veoir et juger.\Si dabitur. Quintil. Si je puis, S'il m'est permis. -
87 maturus
mātūrus, a, um [st2]1 [-] mûr (à propos des fruits, des productions du sol). [st2]2 [-] arrivé à maturité, arrivé à un développement complet. [st2]3 [-] qui est dans l'âge convenable, qui est en âge de. [st2]4 [-] qui se fait dans le temps convenable; (moment) propice, opportun. [st2]5 [-] qui est d'un âge avancé, vieux. [st2]6 [-] muri par l'expérience, sage, expérimenté, prudent. [st2]7 [-] prompt, prochain; hâtif, précoce. - maturus militiae, Liv. 42, 52: en âge de servir. - filia matura viro (dat.), Virg. En. 7.53: fille nubile. - maturus venter, Ov. M. 11.311: grossesse arrivée à son terme. - tempus maturum mortis: le moment voulu de la mort. - maturae hiemes: hivers hâtifs. - maturum est + inf.: l’heure est venue de...* * *mātūrus, a, um [st2]1 [-] mûr (à propos des fruits, des productions du sol). [st2]2 [-] arrivé à maturité, arrivé à un développement complet. [st2]3 [-] qui est dans l'âge convenable, qui est en âge de. [st2]4 [-] qui se fait dans le temps convenable; (moment) propice, opportun. [st2]5 [-] qui est d'un âge avancé, vieux. [st2]6 [-] muri par l'expérience, sage, expérimenté, prudent. [st2]7 [-] prompt, prochain; hâtif, précoce. - maturus militiae, Liv. 42, 52: en âge de servir. - filia matura viro (dat.), Virg. En. 7.53: fille nubile. - maturus venter, Ov. M. 11.311: grossesse arrivée à son terme. - tempus maturum mortis: le moment voulu de la mort. - maturae hiemes: hivers hâtifs. - maturum est + inf.: l’heure est venue de...* * *Maturus, pen. prod. Adiectiuum. Meur.\Matura cibo olea. Plin. Bonne à manger, Assez meure pour manger.\Maturus aeui, per translationem, pro Sene quandoque accipitur. Virgil. Meur d'aage, Aagé.\Animi maturus. Virgil. Homme prudent et sage.\Annis maturus. Ouid. Vieil, Aagé.\Militiae maturus. Liu. Qui est d'aage suffisant pour aller en la guerre.\Hic sponsae maturus, illa marito. Stat. Mariable.\Consilium maturum. Claud. Meur et rassis, Prudent.\Dies matura. Lucret. Temps propre et idoine.\Facultas maturior discendi. Cic. Plus soubdaine, ou plus meure.\Viro matura filia. Virgil. Mariable.\Funeri maturo propior. Horat. Prochain de la mort, Fort vieil, Qui est sur le bord de sa fosse.\Matura gloria, necdum se vertente in inuidiam, mortem occubuit. Liu. Son bruit estant encore en saison, et en sa fleur.\Taedio regum maturior venit libertas. Liu. Plustost.\Puer maturus alicui rei faciendae. Quintil. Idoine.\Reditus maturus. Horat. Retour hastif.\Scribendi expectandum tempus maturius. Cic. Plus propre et convenant.\Tempus maturum vino. Cels. Temps et saison de donner du vin à boire au malade.\Mentis cogitata iampridem maturo tempore enuntiare. Plancus ad Ciceronem. Lors que le temps est venu qu'il le fault dire.\Tempore maturo adepta coniugium. Catull. En temps deu et convenable, Quand il estoit temps et saison.\Venter maturus. Ouid. Quand l'enfant est prest de sortir du ventre de la mere au bout de neuf mois.\Matura viro virgo. Gell. Mariable.\Maturum. Cic. Qui vient, ou est faict soubdain.\Maturum malum. Plaut. Qui vient soubdain.\Ignauia maturam senectutem reddit. Cels. Advance et haste de venir la vieillesse.\Maturum facere. Gell. Despescher soubdainement. -
88 per
[ABCU]A - pĕr, prép. + acc.: [st1]1 [-] à travers, par, tout le long de, devant, par-dessus. - per membranas oculorum cernere, Cic. Nat. 2, 57, 142: voir à travers les membranes qui entourent les yeux. - per forum, Cic. Att. 14, 16, 2: à travers le forum. - per ora vestra, Sall.: devant vos yeux. - per corpora transire, Caes. BG. 2, 10, 2: passer par-dessus les cadavres. - per terga caedi: être frappé sur le dos. - per manus tradere: faire passer de main en main. - per domos invitati, Liv. 1, 9: invités les uns dans une maison les autres dans une autre, invités dans les différentes maisons. - per omnes ire, Liv. 25: passer par tous, se transmettre à tous. [st1]2 [-] durant, pendant, au cours de. - per triennium: pendant trois ans. - per decem dies: pendant dix jours. - per singulos dies, Suet.: tous les jours, chaque jour. - per hospitium, Cic. Verr. 5, 109: au cours d'une hospitalité. [st1]3 [-] par le moyen de, par l'entremise de, par. - per noctem: à la faveur de la nuit. - sacra per mulieres confici solent, Cic. Verr. 4, 1, 99: les sacrifices se font d'ordinaire par l'entremise des femmes. - per litteras petere, Cic. Fam. 2, 6, 2: demander par lettre. - per iram facere aliquid, Cic. Tusc. 4, 37, 79: faire qqch sous le coup de la colère. - per leges licet, Cic.: les lois permettent. - cum per valetudinem posses, tamen... Cic. Fam. 7: bien que ta santé te le permît, cependant... - per senatum agere aliquid non posse, Cic. Verr. 4, 61: ne pouvoir obtenir du sénat l'autorisation de faire quelque chose. - per aetatem non potuisti, Cic. Fam. 12: l'âge ne t'a pas permis de. - trahantur per me pedibus omnes rei, Cic.: que tous les accusés soient traînés par les pieds avec ma permission. - per me, per te factum est: il est arrivé par moi, par toi. - per te factum est quominus pax fieret, Cic.: c'est vous qui avez empêché que la paix ne se fît. - quominus discessio fieret, per adversarios tuos factum est, Cic. Fam. 1, 4: ce sont vos adversaires qui ont empêché que le vote par séparation n'eût lieu. - per me stat quominus, Ter. And. 699: j'empêche que. - non stat per Afranium quominus, Caes.: il ne dépend pas d'Afranius que... (ce n'est pas la faute d'Afranius si...). [st1]4 [-] [idée de manière]. - per summum dedecus vitam amittere, Cic. Amer. 30: mourir dans (avec) le plus grand déshonneur. - vitam extrema per omnia duco, Virg. En. 3: je traîne ma vie dans les pires épreuves. - per ludum et neglegentiam, Cic. Verr. 5, 181: en se jouant et insouciamment. - per ridiculum, Cic. Off. 1, 134: en plaisantant. - per causam, Caes. BC. 3, 24: sous le prétexte de, ou per speciem, Liv. 1, 41, 6. - per mollitiam agere = molliter, Sall. J. 85, 35: vivre dans la mollesse. - per omnia: en tout, entièrement. --- Quint. 5, 2, 3. - vir per omnia laudabilis, Vell. 2, 33: homme digne de tous les éloges. - per omnia expertus, Liv. 1, 34: qui a fait pleinement ses preuves. [st1]5 [-] [idée d'occasionner] par suite de, par. - per imprudentiam vestram, Cic. Agr. 2, 25: par votre imprudence. - per fidem deceptus sum, Plaut. Most. 500: j'ai été trompé par suite de confiance. - cf. Caes. BG. 1, 46, 3; Cic. Inv. 1, 71. - depulsus per invidiam tribunatu, Cic. de Or. 3, 11: chassé du tribunat par suite des cabales envieuses. - plus per seditionem militum quam bello amissum, Liv. 29, 19, 4: il y a eu plus de pertes par suite de la révolte des soldats que par la guerre. [st1]6 [-] [dans les supplications et serments] au nom de. - per deos! Cic. Off. 2, 5: au nom des dieux! - per fortunas vestras, per liberos vestros, Cic. Planc. 103: au nom de vos biens, de vos enfants. - [séparé de son régime]: per ego te deos oro, Ter. And. 834: au nom des dieux je te prie. --- cf. Liv. 23, 9, 1. [st1]7 [-] remarque. - per omnia saecula saeculorum, Eccl.: pour les siècles des siècles. [ABCU]B - per-, préfixe: 1 - à travers - per-currere: parcourir. [st1]2 [-] de bout en bout - per-fodere: percer d'outre en outre. [st1]3 [-] achèvement de l'action - per-ficere: faire complètement, achever. [st1]4 [-] valeur superlative - per-magnus: très grand. [st1]5 [-] intensité de l'action - per-odisse: haïr violemment. [st1]6 [-] déviation, destruction - per-ire: périr. - per-vertere: retourner sens dessus dessous.* * *[ABCU]A - pĕr, prép. + acc.: [st1]1 [-] à travers, par, tout le long de, devant, par-dessus. - per membranas oculorum cernere, Cic. Nat. 2, 57, 142: voir à travers les membranes qui entourent les yeux. - per forum, Cic. Att. 14, 16, 2: à travers le forum. - per ora vestra, Sall.: devant vos yeux. - per corpora transire, Caes. BG. 2, 10, 2: passer par-dessus les cadavres. - per terga caedi: être frappé sur le dos. - per manus tradere: faire passer de main en main. - per domos invitati, Liv. 1, 9: invités les uns dans une maison les autres dans une autre, invités dans les différentes maisons. - per omnes ire, Liv. 25: passer par tous, se transmettre à tous. [st1]2 [-] durant, pendant, au cours de. - per triennium: pendant trois ans. - per decem dies: pendant dix jours. - per singulos dies, Suet.: tous les jours, chaque jour. - per hospitium, Cic. Verr. 5, 109: au cours d'une hospitalité. [st1]3 [-] par le moyen de, par l'entremise de, par. - per noctem: à la faveur de la nuit. - sacra per mulieres confici solent, Cic. Verr. 4, 1, 99: les sacrifices se font d'ordinaire par l'entremise des femmes. - per litteras petere, Cic. Fam. 2, 6, 2: demander par lettre. - per iram facere aliquid, Cic. Tusc. 4, 37, 79: faire qqch sous le coup de la colère. - per leges licet, Cic.: les lois permettent. - cum per valetudinem posses, tamen... Cic. Fam. 7: bien que ta santé te le permît, cependant... - per senatum agere aliquid non posse, Cic. Verr. 4, 61: ne pouvoir obtenir du sénat l'autorisation de faire quelque chose. - per aetatem non potuisti, Cic. Fam. 12: l'âge ne t'a pas permis de. - trahantur per me pedibus omnes rei, Cic.: que tous les accusés soient traînés par les pieds avec ma permission. - per me, per te factum est: il est arrivé par moi, par toi. - per te factum est quominus pax fieret, Cic.: c'est vous qui avez empêché que la paix ne se fît. - quominus discessio fieret, per adversarios tuos factum est, Cic. Fam. 1, 4: ce sont vos adversaires qui ont empêché que le vote par séparation n'eût lieu. - per me stat quominus, Ter. And. 699: j'empêche que. - non stat per Afranium quominus, Caes.: il ne dépend pas d'Afranius que... (ce n'est pas la faute d'Afranius si...). [st1]4 [-] [idée de manière]. - per summum dedecus vitam amittere, Cic. Amer. 30: mourir dans (avec) le plus grand déshonneur. - vitam extrema per omnia duco, Virg. En. 3: je traîne ma vie dans les pires épreuves. - per ludum et neglegentiam, Cic. Verr. 5, 181: en se jouant et insouciamment. - per ridiculum, Cic. Off. 1, 134: en plaisantant. - per causam, Caes. BC. 3, 24: sous le prétexte de, ou per speciem, Liv. 1, 41, 6. - per mollitiam agere = molliter, Sall. J. 85, 35: vivre dans la mollesse. - per omnia: en tout, entièrement. --- Quint. 5, 2, 3. - vir per omnia laudabilis, Vell. 2, 33: homme digne de tous les éloges. - per omnia expertus, Liv. 1, 34: qui a fait pleinement ses preuves. [st1]5 [-] [idée d'occasionner] par suite de, par. - per imprudentiam vestram, Cic. Agr. 2, 25: par votre imprudence. - per fidem deceptus sum, Plaut. Most. 500: j'ai été trompé par suite de confiance. - cf. Caes. BG. 1, 46, 3; Cic. Inv. 1, 71. - depulsus per invidiam tribunatu, Cic. de Or. 3, 11: chassé du tribunat par suite des cabales envieuses. - plus per seditionem militum quam bello amissum, Liv. 29, 19, 4: il y a eu plus de pertes par suite de la révolte des soldats que par la guerre. [st1]6 [-] [dans les supplications et serments] au nom de. - per deos! Cic. Off. 2, 5: au nom des dieux! - per fortunas vestras, per liberos vestros, Cic. Planc. 103: au nom de vos biens, de vos enfants. - [séparé de son régime]: per ego te deos oro, Ter. And. 834: au nom des dieux je te prie. --- cf. Liv. 23, 9, 1. [st1]7 [-] remarque. - per omnia saecula saeculorum, Eccl.: pour les siècles des siècles. [ABCU]B - per-, préfixe: 1 - à travers - per-currere: parcourir. [st1]2 [-] de bout en bout - per-fodere: percer d'outre en outre. [st1]3 [-] achèvement de l'action - per-ficere: faire complètement, achever. [st1]4 [-] valeur superlative - per-magnus: très grand. [st1]5 [-] intensité de l'action - per-odisse: haïr violemment. [st1]6 [-] déviation, destruction - per-ire: périr. - per-vertere: retourner sens dessus dessous.* * *Per, Praepositio accusatiuo iungitur. Terentius, Falli per seruum senem. Par.\Per cornu aliquid infundere. Colum. Par dedens une corne.\Per adoptionem pater. Plin. iunior. Qui m'a adopté en filz.\Per aetatem posse. Terent. Estre en aage de povoir faire quelque chose.\Per aetatem non posse. Cic. Estre trop jeune pour povoir faire quelque chose.\Per multas aetates fuerunt antistites sacri eius ab Euandro edocti. Liu. Long temps durant.\Per annonam iam caram natus. Plaut. Du temps de la cherté.\Per eos dies. Cic. Durant ces jours là.\Aliquot iam per annos concepta turpitudo. Cicero. Il y a aucuns ans.\Per causam. Liu. Soubz couleur de faire quelque chose, Faisant semblant, etc.\Per cinerem alicuius mortui aliquem obsecrare. Cic. Pour l'amour d'un trespassé.\Per comitatem omnia disperdidit. Plautus. Par estre trop doulx et gratieulx.\Per compita supplicatum. Liu. Par les carrefours.\Quos seruare per compositionem volebat. Cic. Par composition.\Per summum dedecus vitam amittere. Cic. Avec grand deshonneur.\Per deos, per dextram, per fortunas, per fidem, per homines, Modus deprecandi elegantissimus. Terent. Je te prie pour l'amour de Dieu, Pour l'honneur de Dieu.\Per deridiculum verba dare alicui. Plaut. En ce mocquant de luy.\Per dilationes. Liu. Par delais, En delayant.\Per directum. Plin. A droict fil.\Per dolum. Hirtius. Par tromperie.\Per fas, et fidem deceptus. Liu. Trompé à la bonne foy, et soubz couleur de religion et preud'hommie.\Per gratiam abire. Plaut. Avec la bonne grace d'aucun, sans qu'il en soit mal content.\Per gratiam absoluere. Cic. Par faveur.\Per ignauiam in praelio sonum tubae ferre non potes. Author ad Herennium. Par ta couardise et lascheté, Tant tu es couard.\Per me licet. Plaut. J'en suis content, Je n'empesche point.\Per illos licet. Plaut. Ils en sont contents.\Per infrequentiam. Liu. Pource qu'ils estoyent trop petit nombre, ou trop petite compagnie.\Per iniuriam. Cic. A tort et par force, Contre droict et raison.\Per summam iniuriam, Per summum dedecus. Cic. Avec grand deshonneur.\Per insidias. Cic. Par trahison.\Per interualla. Plin. Par intervalles.\Per iram et leuitatem. Liu. Par courroux.\Per leges id fieri non potuit. Quintil. Les loix ne permettoyent point de faire cela.\Caesar mihi ignoscit per literas. Cic. Cesar m'escript qu'il me pardonne.\Per ludum et iocum. Cic. En jouant, Par esbat, Par jeu.\Per ludum et negligentiam peruenire ad honores. Cic. Parvenir à degrez d'honneur sans peine et en se jouant.\Per manus prouinciam alteri tradere. Cic. De main en main.\Per maturitatem dehiscens. Plin. De force d'estre meur.\Per me nulla est mora. Terent. Il ne tient pas à moy.\Per me percontatus sum, sineque indice aliquo. Plautus. De moymesme.\Per medios ruit. Virgil. Il se jecte tout au milieu d'eulx.\Per membranas oculorum vt cerni posset, fecit eas perlucidas natura. Cic. Au travers des, etc.\Dirae noctes per metum vigilabantur. Plinius iunior. De paour qu'ils avoyent.\Per momenta. Plin. iunior. Par fois.\Per naturam fas est, aut per leges licet. Cicero. Nature le permet.\Per nebulam aliquid scire. Plaut. Scavoir quelque chose à demi, non point certainement et clairement.\Rem nisi per necessitatem aperiri noluerat. Liu. S'il n'estoit necessité, Si necessité ne contraignoit.\Per vltimam necessitatem. Liu. Par le moyen de l'extreme necessité.\Per noctem cernuntur sidera. Plin. De nuict, ou Par nuict.\Per nos. Plin. iunior. De par nous.\Per nos quidem hercle egebit, qui suum prodegerit. Plaut. Quant est de nous, il aura de la necessité: car nous ne luy baillerons rien.\Per occasionem. Liu. L'occasion s'y offrant.\Subuertere aliquem per occultum. Tacit. Occultement.\Druso propinquanti, quasi per officium obuiae fuere legiones. Tacit. Soubz couleur et semblant de faire leur debvoir.\Per omnia. Columel. En tout et par tout.\Per omnes dies. Plin. De jour en jour, Touts les jours.\Per ordinem fungi honoribus. Plin. iunior. Par ordre.\Per otium. Liu. Tout à loisir.\Obsecro vt per pacem liceat te alloqui. Plautus. En paix, Sans courroux.\Per partes emendare. Plin. iunior. Par parties.\Per potestatem auferre aliquid alicui. Cic. Soubz ombre de l'authorité de son office.\Per quod effectum est vt te consulerem. Plin. iunior. Dont est advenu.\Ita illud sacerdotium per hanc rationem Theomnasto datur. Cic. Par ce moyen, En ceste maniere.\Per ridiculum. Plaut. En se mocquant.\Per se. Cic. Par son moyen.\Amicitia per se et propter se expetita. Cic. Pour l'amour d'elle mesme.\Furnium per se vidi libentissime. Cic. Pour l'amour de luymesme.\Per se aliquid posse. Caesar. De soymesme.\Per se sibi quisque charus est. Cic. De sa nature.\Per se solus exercebat. Liu. Luy tout seul, Sans aide.\Per silentium adesse aequo animo. Terent. Escouter sans dire mot.\Per silentium eo deducti. Liu. Coyement, Sans faire bruit.\Per speciem venandi, vrbe egressi. Liu. Faisants semblant d'aller à la chasse, Soubz ombre d'aller chasser.\Per stadia duo. Plin. Le long de deux stades.\Per te stetit quominus hae fierent nuptiae. Terent. Il a tenu à toy.\Per tempus. Plaut. Tout à poinct, Tout à temps.\Per tempus salices legere. Cato. En temps et saison.\Per omne tempus quo fuimus vna. Plin. iunior. Tout le temps qu'avons esté ensemble.\Per id tempus. Liu. Ce temps pendant.\Per ista tempora. Cic. Durant ce temps.\Per triennium. Cic. Trois ans durants, Par l'espace de trois ans.\Per triumphum. Cic. Parmi l'appareil de triumphe.\Per Ver. Plin. Par le printemps, Au printemps.\Per viam. Plaut. En chemin.\Per vices. Plin. iunior. Chascun sa fois, Par tournees.\Per vices annorum. Plin. Chascun son annee.\Per vim. Cic. Par force et violence.\Per vinum, exortum dissidium. Plaut. Par trop boire.\Per visum. Cic. En vision d'esprit.\Si per vos vitam et famam potest obtinere. Cic. De par vous, De vostre grace, Par vostre moyen.\Per. Entredeux. Virgil. Via secta per ambas.\Fructus per folia solibus coctus praedulci sapore. Plin. Au travers des fueilles.\Per enim magni aestimo tibi factum nostrum probari. Cic. J'estime beaucoup, et prise fort, etc.\Per mihi mirum visum est Scaeuola, te hoc illi concedere, etc. Cic. Je me suis fort esmerveillé, etc. -
89 reliqua
rĕlĭquus (sometimes written rĕlĭcuus, rell-, -qus, v. Lachm. ad Lucr. p. 305; Freund ad Cic. Mil. p. 31-34. Rēlĭcŭus as a quadrisyl., Lucr. 1, 560 Munro ad loc.; 4, 976), a, um, adj. [relinquo, I.], that is left or remains, that is left behind, remaining, = relictus (freq. and a good prose word; not found in Cat., Tib., Verg., or Hor.).(α).With dat.:(β).hoc mihi unum ex plurimis miseriis reliquom fuerat malum,
Ter. Hec. 4, 1, 55:ut spes nulla reliqua in te siet tibi,
id. Eun. 2, 2, 9:potes mulo isto, quem tibi reliquum dicis esse, Romam pervehi,
Cic. Fam. 9, 18, 4:quod erant oppida mihi etiam complura reliqua,
id. Verr. 2, 2, 27, § 65:quae deprecatio est igitur ei reliqua, qui, etc.,
id. ib. 2, 4, 50, §120: quibus lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerat,
Sall. C. 28, 4:reliqua alia optio,
Quint. 7, 7, 8.—Without a dat., Cato ap. Prisc. p. 696 P.: ne a stirpe genus nostrum interiret et uti aliqua propago generis nostri reliqua esset (just before, restare), C. Gracch. ap. Schol. Cic. Sull. 9, p. 365 Orell.; cf.:2.neu causa ulla restet reliqua, Quin, etc.,
Ter. Hec. 4, 2, 11:ex quā (familiā) reliquus est M. Titurnius Rufus,
Cic. Fam. 13, 39; cf. id. Clu. 7, 22:reliquos hos esse non ex bello... sed ex tuo scelere,
id. Verr. 2, 3, 54, § 124; and:moriar, si praeter te quemquam reliquum habeo, in quo, etc.,
id. Fam. 9, 15, 2; and with this cf. Sall. H. Fragm. 1, 15 (p. 216 Gerl.):qui lucus in Graeciā totā tam sanctus fuit, in quo ullum simulacrum, ullum ornamentum reliquum sit?
Cic. Prov. Cons. 4, 7:si qua reliqua spes est, quae sociorum animos consolari possit,
id. Div. in Caecil. 5, 18. — Esp., subst.: rĕlĭquum ( - quom), i, n., that is left, a remainder, residue, rest:numquam ab amatore suo postulat id, quod datum est, Sed reliquom dat operam, ne sit reliquum,
Plaut. Truc. prol. 15:quod ad vos, spectatores, reliquum relinquitur, More majorum date plausum, id. Cist. grex 5: ut pernoscatis, ecquid spei sit relicuom,
Ter. And. prol. 25; cf. id. Eun. 5, 5 (6), 26:addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fuit,
Cic. Off. 1, 18, 59:quid reliqui'st, quin habeat quae quidem in homine dicuntur bona,
Ter. Heaut. 1, 2, 19:quid enim est huic reliqui, quod, etc.,
Cic. Sull. 31, 89:cum reliqui nihil sit omnino, quod pertinet ad nos,
id. Fin. 2, 31, 101:quid reliqui habemus praeter,
Sall. C. 20, 13:nec, quod ab hoste crudelius pati possent, reliqui quicquam fuit,
Liv. 32, 13.— With gen. (syn. reliquiae): illud breve vitae reliquum nec avide adpetendum senibus sit, Cic. Sen. 20, 72:Agrigentum, quod belli reliquum erat,
i. e. where alone the war was afterwards carried on, Liv. 26, 40; cf., in plur.:reliqua belli perfecta,
id. 9, 16; and Tac. H. 4, 2:ubi reliquum vitae degere tuto posset,
Liv. 39, 13:reliquum dici,
id. 2, 25, 2; 3, 15, 8; 3, 52, 5:corporis reliqua,
Aur. Vict. Caes. 21 fin. (but in Plaut. Merc. 3, 2, 4, the correct read. is:reliquom vitae spatium, v. Ritschl ad h. l.).— So in late Lat. persaep.: reliqua verborum,
Vulg. 3 Reg. 11, 41:urbis,
id. 1 Par. 11, 8.—Partic. constructions.a.Reliquum est, ut, or with inf., it remains, that (syn.:b.relinquitur, restat, superest): reliquum est, ut officiis certemus inter nos,
Cic. Fam. 7, 31, 1; id. Att. 7, 13, 4; id. Fl. 14, 32; Nep. Att. 21, 5; Quint. 5, 7, 19; cf.:reliquum est, ubi nunc est res publica, ibi simus,
Cic. Fam. 9, 9, 3 (where B. and K. supply ut, ex conj.); so,reliquum est, tuam profectionem amore prosequar,
id. ib. 15, 21, 5.—With inf.:nunc hortari modo reliquum est et ire,
Sall. H. Fragm. 3,22 (p. 232 Gerl.).—Reliquum (aliquem, aliquid) or aliquid reliqui facere, a periphrase for relinquere, and in the twofold signification of that word.(α).To leave behind, leave remaining:(β).ut arent, quibus aratrum saltem aliquod satelles istius Apronius relicum fecit,
Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:quos belli calamitas reliquos fecerat,
id. ib. 2, 3, 53, §126: haec addita cura vix mihi vitam reliquam fecit,
id. Att. 3, 8, 2:si quos fortuna fecisset reliquos,
Hirt. B. G. 8, 24 fin.; cf.:quos reliquos fortuna ex nocturnā caede ac fugā fecerat,
Liv. 9, 24; Curt. 6, 9, 27:duarum mihi civitatum reliquos feci agros,
i. e. have left to be considered, Cic. Verr. 2, 3, 44, § 104.— Subst.: rĕlĭquum, i, n., a remnant, remainder (cf. 1, b fin. supra):quod reliquum vitae viriumque fames fecerat, id, etc.,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:quod fortuna in malis reliqui fecit, id, etc.,
id. Sull. 32, 89.—Esp. negatively: te nullum munus officii cuiquam reliquum fecisse,
have left behind you, Cic. Fam. 3, 13, 1:quibus nihil non modo de fructu, sed ne de bonis quidem suis reliqui fecit,
id. Verr. 2, 3, 48, § 115:hi milites nihil reliqui victis fecere,
Sall. C. 11, 7 Kritz; cf.: captā urbe nihil fit reliqui victis, id ib. 52, 4:quibus libido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerant,
id. ib. 28, 4; cf. Liv. 7, 35:ne hoc quidem sibi reliqui facit, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2.—To leave undone, to omit, neglect (rare and perh. only in the historians;B.also only negatively): nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt,
omitted nothing, made every exertion, Caes. B. G. 2, 26 fin.:prorsus ab utrisque nihil reliquum fieri,
Sall. J. 76, 4:me nihil reliqui fecisse, quod, etc.,
Nep. Att. 21, 5:nihil reliqui faciunt, quominus, etc.,
Tac. A. 1, 21 fin. —In partic.1.Of time, that is left or remains, future, subsequent:2.spe reliquae tranquillitatis,
Cic. Sest. 34, 73:reliquae vitae dignitas,
id. Fam. 10, 3, 2:reliqua et sperata gloria,
id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43: in reliquum tempus vectigalibus prospexi, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:reliquum in tempus,
id. Agr. 1, 4, 13; Caes. B. G. 1, 20 fin.; 3, 16 fin.; cf.so, reliquum tempus (opp. praesenti bello),
Nep. Them, 2, 1.—In the neutr. absol.:numquam ecastor ullo die risi adaeque, neque hoc, quod reliquom est (sc. vitae), plus risuram opinor,
in all my life, to the end of my days, Plaut. Cas. 5, 1, 4.—Hence, in reliquum, adverb., for the future, in future, henceforward, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2; Sall. J. 42, 4; Liv. 23, 20; 25, 32; 36, 10 fin. al.—In mercantile lang., of debts, remaining, outstanding, in arrear:II.reliquom, quod ex eo quod debitum reliquom,
Varr. L. L. 5, § 175 Müll.:nunc quod reliquom restat, volo persolvere,
Plaut. Cist. 1, 3, 40:quod dedi datum non vellem, quod reliquom est non dabo,
id. ib. 2, 1, 30:rationes putare argentariam... quid venierit, quid exactum siet, quid reliquum siet,
Cato, R. R. 2, 5:erat ei de ratiunculā Jampridem apud me reliquom pauxillulum Nummorum,
Ter. Phorm. 1, 1, 3:ut pecuniam reliquam Buthrotii ad diem solverent,
Cic. Att. 16, 16, A, § 4 (Cod. Faerni: pecuniae reliquum).—As subst.: rĕlĭqua, ōrum, n. (less freq. rĕlĭquum, i, n.), the remainder of a debt, balance, arrears: reliqua mea Camillus scribit se accepisse, Cic. Att. 6, 1, 19; cf.:maxime me angit ratio reliquorum meorum,
id. ib. 16, 3, 5:cum tanta reliqua sint,
id. ib. 16, 15, 4;15, 15, 3: dum reliqua colonorum minuit ad tempus, vires in posterum exhausit, quarum defectione rursus reliqua creverunt,
Plin. Ep. 3, 19, 6; 9, 37, 2: Sticho reliqua habente, holding a balance, i. e. being in arrears, Dig. 35, 1, 81; so,reliqua trahere,
ib. 26, 7, 46:computare,
ib. 40, 7, 34:in adaerandis reliquorum debitis (= reliquiis debitorum),
Amm. 31, 14, 2; 16, 5, 15.— In sing.:nisi forte fidejussores minus idonei sunt et in reliquum non exsolutae quantitatis accesserint,
Dig. 49, 14, 45 fin.; Symm. Ep. 10, 47.—Hence, by a lusus verbb., of a narration in arrears, the rest, remainder:accipite reliquom, alieno uti nil moror,
Plaut. Capt. prol. 16; cf.also the passage cited above,
id. Cist. 1, 3, 40.Transf., of that which remains after a part just mentioned, the remaining, the other; and, in the sing., the remainder, the rest of a thing (diff. from ceteri, q. v.).(α).Plur.:(β).murus cum Romuli tum etiam reliquorum regum sapientiā definitus,
Cic. Rep. 2, 6, 11; cf. id. ib. 2, 11, 22:decemviros... reliquos magistratus,
id. ib. 2, 31, 54; cf.:Servilius consul reliquique magistratus,
Caes. B. C. 3, 21:sol dux et princeps et moderator luminum reliquorum,
Cic. Rep. 6, 17, 17; cf. id. ib. 6, 9, 9; 6, 20, 22; id. Planc. 1, 3:ipsum regale genus civitatis haud scio an reliquis simplicibus longe anteponendum,
id. Rep. 2, 23, 43:res capitales et reliquas omnes judicabant iidem,
id. ib. 3, 35, 48; cf. id. ib. 6, 17, 17; id. Leg. 3, 7, 16:ad eam sententiam, cum reliquis causis, haec quoque ratio eos deduxit,
Caes. B. G. 2, 10:oppida, vicos, reliqua privata aedificia incendunt,
id. ib. 1, 5:octo cohortes in fronte constituit, reliquarum signa in subsidio collocat,
Sall. C. 59, 2.—As subst.:princeps ille (Plato) aream sibi sumpsit, in quā, etc.... Reliqui disseruerunt, etc.,
the others, the rest, Cic. Rep. 2, 11, 21; 1, 4, 7:in quā (causā) et ipse sentiat et reliqui omnes me, etc.,
id. Att. 16, 15, 1:aurum perinde aspernantur (Scythae) ac reliqui mortales appetunt,
Just. 2, 2, 7:deinceps Jovem atque Junonem, reliquos, quos, etc.,
Cic. Univ. 11; cf.thus, without a copula, Brutorum, C. Cassii, Cn. Domitii, C. Trebonii, reliquorum,
and so forth, id. Phil. 2, 12, 30; cf.:Africanus, cum patria illo modo loquens. reliquaque praeclare,
id. Fin. 2, 32, 106, Quint. 9, 4, 124:si placet, in hunc diem hactenus. Reliqua (satis enim multa restant) differamus in crastinum,
Cic. Rep. 2, 44, 71:audi reliqua,
Plaut. As. 4, 1, 46:age, ambula, ibique reliqua alia fabulabimur,
id. Poen. 3, 4, 8:reliqua vaticinationis brevi esse confecta,
Cic. Div. 1, 32, 68:aderat janitor carceris et carnifex praetoris, reliqua,
and the like, and so forth, and so on, Quint. 9, 4, 124;but post-class.: et reliqua,
Vop. Firm. 5 fin. —Sing.:corpore relicuo pugnam caedesque petessit,
Lucr. 3, 648 Lachm.:equitum magno numero ex omni populi summa separato, reliquum populum distribuit in quinque classes, etc.,
Cic. Rep. 2, 22, 39:scribit Labieno... cum legione ad fines Nerviorum veniat, reliquam partem exercitūs non putat exspectandam,
Caes. B. G. 5, 46 fin.; 1, 18:neque de frumento reliquoque commeatu satis esse provisum,
id. ib. 3, 3:militibus quoque equis exceptis reliquam praedam concessimus,
Cic. Att. 5, 20, 5:jampridem cupio Alexandream reliquamque Aegyptum visere,
id. ib. 2, 5, 1; cf. id. Lael. 2, 6; id. Rep. 2, 38, 64.— As subst.:paene oblitus sum, reliquom dicere,
Plaut. Poen. prol. 118; Cic. Verr. 2, 3, 43, § 103:reliquum temporis cum magnā trepidatione vigilavit,
Suet. Ner. 34:haec quidem hactenus: quod reliquum est, cottidie tabellarios habebis,
as for the rest, as for what remains, Cic. Att. 16, 15, 3; so,quod reliquum est,
id. Fam. 13, 72, 2; id. Planc. 10, 11; Ter. Ad. 3, 2, 48; cf.:de reliquo quid tibi ego dicam?
Cic. Att. 16, 13, c, 2; id. Fam. 6, 20, 3; id. de Or. 1, 22, 100. -
90 reliquom
rĕlĭquus (sometimes written rĕlĭcuus, rell-, -qus, v. Lachm. ad Lucr. p. 305; Freund ad Cic. Mil. p. 31-34. Rēlĭcŭus as a quadrisyl., Lucr. 1, 560 Munro ad loc.; 4, 976), a, um, adj. [relinquo, I.], that is left or remains, that is left behind, remaining, = relictus (freq. and a good prose word; not found in Cat., Tib., Verg., or Hor.).(α).With dat.:(β).hoc mihi unum ex plurimis miseriis reliquom fuerat malum,
Ter. Hec. 4, 1, 55:ut spes nulla reliqua in te siet tibi,
id. Eun. 2, 2, 9:potes mulo isto, quem tibi reliquum dicis esse, Romam pervehi,
Cic. Fam. 9, 18, 4:quod erant oppida mihi etiam complura reliqua,
id. Verr. 2, 2, 27, § 65:quae deprecatio est igitur ei reliqua, qui, etc.,
id. ib. 2, 4, 50, §120: quibus lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerat,
Sall. C. 28, 4:reliqua alia optio,
Quint. 7, 7, 8.—Without a dat., Cato ap. Prisc. p. 696 P.: ne a stirpe genus nostrum interiret et uti aliqua propago generis nostri reliqua esset (just before, restare), C. Gracch. ap. Schol. Cic. Sull. 9, p. 365 Orell.; cf.:2.neu causa ulla restet reliqua, Quin, etc.,
Ter. Hec. 4, 2, 11:ex quā (familiā) reliquus est M. Titurnius Rufus,
Cic. Fam. 13, 39; cf. id. Clu. 7, 22:reliquos hos esse non ex bello... sed ex tuo scelere,
id. Verr. 2, 3, 54, § 124; and:moriar, si praeter te quemquam reliquum habeo, in quo, etc.,
id. Fam. 9, 15, 2; and with this cf. Sall. H. Fragm. 1, 15 (p. 216 Gerl.):qui lucus in Graeciā totā tam sanctus fuit, in quo ullum simulacrum, ullum ornamentum reliquum sit?
Cic. Prov. Cons. 4, 7:si qua reliqua spes est, quae sociorum animos consolari possit,
id. Div. in Caecil. 5, 18. — Esp., subst.: rĕlĭquum ( - quom), i, n., that is left, a remainder, residue, rest:numquam ab amatore suo postulat id, quod datum est, Sed reliquom dat operam, ne sit reliquum,
Plaut. Truc. prol. 15:quod ad vos, spectatores, reliquum relinquitur, More majorum date plausum, id. Cist. grex 5: ut pernoscatis, ecquid spei sit relicuom,
Ter. And. prol. 25; cf. id. Eun. 5, 5 (6), 26:addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fuit,
Cic. Off. 1, 18, 59:quid reliqui'st, quin habeat quae quidem in homine dicuntur bona,
Ter. Heaut. 1, 2, 19:quid enim est huic reliqui, quod, etc.,
Cic. Sull. 31, 89:cum reliqui nihil sit omnino, quod pertinet ad nos,
id. Fin. 2, 31, 101:quid reliqui habemus praeter,
Sall. C. 20, 13:nec, quod ab hoste crudelius pati possent, reliqui quicquam fuit,
Liv. 32, 13.— With gen. (syn. reliquiae): illud breve vitae reliquum nec avide adpetendum senibus sit, Cic. Sen. 20, 72:Agrigentum, quod belli reliquum erat,
i. e. where alone the war was afterwards carried on, Liv. 26, 40; cf., in plur.:reliqua belli perfecta,
id. 9, 16; and Tac. H. 4, 2:ubi reliquum vitae degere tuto posset,
Liv. 39, 13:reliquum dici,
id. 2, 25, 2; 3, 15, 8; 3, 52, 5:corporis reliqua,
Aur. Vict. Caes. 21 fin. (but in Plaut. Merc. 3, 2, 4, the correct read. is:reliquom vitae spatium, v. Ritschl ad h. l.).— So in late Lat. persaep.: reliqua verborum,
Vulg. 3 Reg. 11, 41:urbis,
id. 1 Par. 11, 8.—Partic. constructions.a.Reliquum est, ut, or with inf., it remains, that (syn.:b.relinquitur, restat, superest): reliquum est, ut officiis certemus inter nos,
Cic. Fam. 7, 31, 1; id. Att. 7, 13, 4; id. Fl. 14, 32; Nep. Att. 21, 5; Quint. 5, 7, 19; cf.:reliquum est, ubi nunc est res publica, ibi simus,
Cic. Fam. 9, 9, 3 (where B. and K. supply ut, ex conj.); so,reliquum est, tuam profectionem amore prosequar,
id. ib. 15, 21, 5.—With inf.:nunc hortari modo reliquum est et ire,
Sall. H. Fragm. 3,22 (p. 232 Gerl.).—Reliquum (aliquem, aliquid) or aliquid reliqui facere, a periphrase for relinquere, and in the twofold signification of that word.(α).To leave behind, leave remaining:(β).ut arent, quibus aratrum saltem aliquod satelles istius Apronius relicum fecit,
Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:quos belli calamitas reliquos fecerat,
id. ib. 2, 3, 53, §126: haec addita cura vix mihi vitam reliquam fecit,
id. Att. 3, 8, 2:si quos fortuna fecisset reliquos,
Hirt. B. G. 8, 24 fin.; cf.:quos reliquos fortuna ex nocturnā caede ac fugā fecerat,
Liv. 9, 24; Curt. 6, 9, 27:duarum mihi civitatum reliquos feci agros,
i. e. have left to be considered, Cic. Verr. 2, 3, 44, § 104.— Subst.: rĕlĭquum, i, n., a remnant, remainder (cf. 1, b fin. supra):quod reliquum vitae viriumque fames fecerat, id, etc.,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:quod fortuna in malis reliqui fecit, id, etc.,
id. Sull. 32, 89.—Esp. negatively: te nullum munus officii cuiquam reliquum fecisse,
have left behind you, Cic. Fam. 3, 13, 1:quibus nihil non modo de fructu, sed ne de bonis quidem suis reliqui fecit,
id. Verr. 2, 3, 48, § 115:hi milites nihil reliqui victis fecere,
Sall. C. 11, 7 Kritz; cf.: captā urbe nihil fit reliqui victis, id ib. 52, 4:quibus libido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerant,
id. ib. 28, 4; cf. Liv. 7, 35:ne hoc quidem sibi reliqui facit, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2.—To leave undone, to omit, neglect (rare and perh. only in the historians;B.also only negatively): nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt,
omitted nothing, made every exertion, Caes. B. G. 2, 26 fin.:prorsus ab utrisque nihil reliquum fieri,
Sall. J. 76, 4:me nihil reliqui fecisse, quod, etc.,
Nep. Att. 21, 5:nihil reliqui faciunt, quominus, etc.,
Tac. A. 1, 21 fin. —In partic.1.Of time, that is left or remains, future, subsequent:2.spe reliquae tranquillitatis,
Cic. Sest. 34, 73:reliquae vitae dignitas,
id. Fam. 10, 3, 2:reliqua et sperata gloria,
id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43: in reliquum tempus vectigalibus prospexi, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:reliquum in tempus,
id. Agr. 1, 4, 13; Caes. B. G. 1, 20 fin.; 3, 16 fin.; cf.so, reliquum tempus (opp. praesenti bello),
Nep. Them, 2, 1.—In the neutr. absol.:numquam ecastor ullo die risi adaeque, neque hoc, quod reliquom est (sc. vitae), plus risuram opinor,
in all my life, to the end of my days, Plaut. Cas. 5, 1, 4.—Hence, in reliquum, adverb., for the future, in future, henceforward, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2; Sall. J. 42, 4; Liv. 23, 20; 25, 32; 36, 10 fin. al.—In mercantile lang., of debts, remaining, outstanding, in arrear:II.reliquom, quod ex eo quod debitum reliquom,
Varr. L. L. 5, § 175 Müll.:nunc quod reliquom restat, volo persolvere,
Plaut. Cist. 1, 3, 40:quod dedi datum non vellem, quod reliquom est non dabo,
id. ib. 2, 1, 30:rationes putare argentariam... quid venierit, quid exactum siet, quid reliquum siet,
Cato, R. R. 2, 5:erat ei de ratiunculā Jampridem apud me reliquom pauxillulum Nummorum,
Ter. Phorm. 1, 1, 3:ut pecuniam reliquam Buthrotii ad diem solverent,
Cic. Att. 16, 16, A, § 4 (Cod. Faerni: pecuniae reliquum).—As subst.: rĕlĭqua, ōrum, n. (less freq. rĕlĭquum, i, n.), the remainder of a debt, balance, arrears: reliqua mea Camillus scribit se accepisse, Cic. Att. 6, 1, 19; cf.:maxime me angit ratio reliquorum meorum,
id. ib. 16, 3, 5:cum tanta reliqua sint,
id. ib. 16, 15, 4;15, 15, 3: dum reliqua colonorum minuit ad tempus, vires in posterum exhausit, quarum defectione rursus reliqua creverunt,
Plin. Ep. 3, 19, 6; 9, 37, 2: Sticho reliqua habente, holding a balance, i. e. being in arrears, Dig. 35, 1, 81; so,reliqua trahere,
ib. 26, 7, 46:computare,
ib. 40, 7, 34:in adaerandis reliquorum debitis (= reliquiis debitorum),
Amm. 31, 14, 2; 16, 5, 15.— In sing.:nisi forte fidejussores minus idonei sunt et in reliquum non exsolutae quantitatis accesserint,
Dig. 49, 14, 45 fin.; Symm. Ep. 10, 47.—Hence, by a lusus verbb., of a narration in arrears, the rest, remainder:accipite reliquom, alieno uti nil moror,
Plaut. Capt. prol. 16; cf.also the passage cited above,
id. Cist. 1, 3, 40.Transf., of that which remains after a part just mentioned, the remaining, the other; and, in the sing., the remainder, the rest of a thing (diff. from ceteri, q. v.).(α).Plur.:(β).murus cum Romuli tum etiam reliquorum regum sapientiā definitus,
Cic. Rep. 2, 6, 11; cf. id. ib. 2, 11, 22:decemviros... reliquos magistratus,
id. ib. 2, 31, 54; cf.:Servilius consul reliquique magistratus,
Caes. B. C. 3, 21:sol dux et princeps et moderator luminum reliquorum,
Cic. Rep. 6, 17, 17; cf. id. ib. 6, 9, 9; 6, 20, 22; id. Planc. 1, 3:ipsum regale genus civitatis haud scio an reliquis simplicibus longe anteponendum,
id. Rep. 2, 23, 43:res capitales et reliquas omnes judicabant iidem,
id. ib. 3, 35, 48; cf. id. ib. 6, 17, 17; id. Leg. 3, 7, 16:ad eam sententiam, cum reliquis causis, haec quoque ratio eos deduxit,
Caes. B. G. 2, 10:oppida, vicos, reliqua privata aedificia incendunt,
id. ib. 1, 5:octo cohortes in fronte constituit, reliquarum signa in subsidio collocat,
Sall. C. 59, 2.—As subst.:princeps ille (Plato) aream sibi sumpsit, in quā, etc.... Reliqui disseruerunt, etc.,
the others, the rest, Cic. Rep. 2, 11, 21; 1, 4, 7:in quā (causā) et ipse sentiat et reliqui omnes me, etc.,
id. Att. 16, 15, 1:aurum perinde aspernantur (Scythae) ac reliqui mortales appetunt,
Just. 2, 2, 7:deinceps Jovem atque Junonem, reliquos, quos, etc.,
Cic. Univ. 11; cf.thus, without a copula, Brutorum, C. Cassii, Cn. Domitii, C. Trebonii, reliquorum,
and so forth, id. Phil. 2, 12, 30; cf.:Africanus, cum patria illo modo loquens. reliquaque praeclare,
id. Fin. 2, 32, 106, Quint. 9, 4, 124:si placet, in hunc diem hactenus. Reliqua (satis enim multa restant) differamus in crastinum,
Cic. Rep. 2, 44, 71:audi reliqua,
Plaut. As. 4, 1, 46:age, ambula, ibique reliqua alia fabulabimur,
id. Poen. 3, 4, 8:reliqua vaticinationis brevi esse confecta,
Cic. Div. 1, 32, 68:aderat janitor carceris et carnifex praetoris, reliqua,
and the like, and so forth, and so on, Quint. 9, 4, 124;but post-class.: et reliqua,
Vop. Firm. 5 fin. —Sing.:corpore relicuo pugnam caedesque petessit,
Lucr. 3, 648 Lachm.:equitum magno numero ex omni populi summa separato, reliquum populum distribuit in quinque classes, etc.,
Cic. Rep. 2, 22, 39:scribit Labieno... cum legione ad fines Nerviorum veniat, reliquam partem exercitūs non putat exspectandam,
Caes. B. G. 5, 46 fin.; 1, 18:neque de frumento reliquoque commeatu satis esse provisum,
id. ib. 3, 3:militibus quoque equis exceptis reliquam praedam concessimus,
Cic. Att. 5, 20, 5:jampridem cupio Alexandream reliquamque Aegyptum visere,
id. ib. 2, 5, 1; cf. id. Lael. 2, 6; id. Rep. 2, 38, 64.— As subst.:paene oblitus sum, reliquom dicere,
Plaut. Poen. prol. 118; Cic. Verr. 2, 3, 43, § 103:reliquum temporis cum magnā trepidatione vigilavit,
Suet. Ner. 34:haec quidem hactenus: quod reliquum est, cottidie tabellarios habebis,
as for the rest, as for what remains, Cic. Att. 16, 15, 3; so,quod reliquum est,
id. Fam. 13, 72, 2; id. Planc. 10, 11; Ter. Ad. 3, 2, 48; cf.:de reliquo quid tibi ego dicam?
Cic. Att. 16, 13, c, 2; id. Fam. 6, 20, 3; id. de Or. 1, 22, 100. -
91 reliqus
rĕlĭquus (sometimes written rĕlĭcuus, rell-, -qus, v. Lachm. ad Lucr. p. 305; Freund ad Cic. Mil. p. 31-34. Rēlĭcŭus as a quadrisyl., Lucr. 1, 560 Munro ad loc.; 4, 976), a, um, adj. [relinquo, I.], that is left or remains, that is left behind, remaining, = relictus (freq. and a good prose word; not found in Cat., Tib., Verg., or Hor.).(α).With dat.:(β).hoc mihi unum ex plurimis miseriis reliquom fuerat malum,
Ter. Hec. 4, 1, 55:ut spes nulla reliqua in te siet tibi,
id. Eun. 2, 2, 9:potes mulo isto, quem tibi reliquum dicis esse, Romam pervehi,
Cic. Fam. 9, 18, 4:quod erant oppida mihi etiam complura reliqua,
id. Verr. 2, 2, 27, § 65:quae deprecatio est igitur ei reliqua, qui, etc.,
id. ib. 2, 4, 50, §120: quibus lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerat,
Sall. C. 28, 4:reliqua alia optio,
Quint. 7, 7, 8.—Without a dat., Cato ap. Prisc. p. 696 P.: ne a stirpe genus nostrum interiret et uti aliqua propago generis nostri reliqua esset (just before, restare), C. Gracch. ap. Schol. Cic. Sull. 9, p. 365 Orell.; cf.:2.neu causa ulla restet reliqua, Quin, etc.,
Ter. Hec. 4, 2, 11:ex quā (familiā) reliquus est M. Titurnius Rufus,
Cic. Fam. 13, 39; cf. id. Clu. 7, 22:reliquos hos esse non ex bello... sed ex tuo scelere,
id. Verr. 2, 3, 54, § 124; and:moriar, si praeter te quemquam reliquum habeo, in quo, etc.,
id. Fam. 9, 15, 2; and with this cf. Sall. H. Fragm. 1, 15 (p. 216 Gerl.):qui lucus in Graeciā totā tam sanctus fuit, in quo ullum simulacrum, ullum ornamentum reliquum sit?
Cic. Prov. Cons. 4, 7:si qua reliqua spes est, quae sociorum animos consolari possit,
id. Div. in Caecil. 5, 18. — Esp., subst.: rĕlĭquum ( - quom), i, n., that is left, a remainder, residue, rest:numquam ab amatore suo postulat id, quod datum est, Sed reliquom dat operam, ne sit reliquum,
Plaut. Truc. prol. 15:quod ad vos, spectatores, reliquum relinquitur, More majorum date plausum, id. Cist. grex 5: ut pernoscatis, ecquid spei sit relicuom,
Ter. And. prol. 25; cf. id. Eun. 5, 5 (6), 26:addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fuit,
Cic. Off. 1, 18, 59:quid reliqui'st, quin habeat quae quidem in homine dicuntur bona,
Ter. Heaut. 1, 2, 19:quid enim est huic reliqui, quod, etc.,
Cic. Sull. 31, 89:cum reliqui nihil sit omnino, quod pertinet ad nos,
id. Fin. 2, 31, 101:quid reliqui habemus praeter,
Sall. C. 20, 13:nec, quod ab hoste crudelius pati possent, reliqui quicquam fuit,
Liv. 32, 13.— With gen. (syn. reliquiae): illud breve vitae reliquum nec avide adpetendum senibus sit, Cic. Sen. 20, 72:Agrigentum, quod belli reliquum erat,
i. e. where alone the war was afterwards carried on, Liv. 26, 40; cf., in plur.:reliqua belli perfecta,
id. 9, 16; and Tac. H. 4, 2:ubi reliquum vitae degere tuto posset,
Liv. 39, 13:reliquum dici,
id. 2, 25, 2; 3, 15, 8; 3, 52, 5:corporis reliqua,
Aur. Vict. Caes. 21 fin. (but in Plaut. Merc. 3, 2, 4, the correct read. is:reliquom vitae spatium, v. Ritschl ad h. l.).— So in late Lat. persaep.: reliqua verborum,
Vulg. 3 Reg. 11, 41:urbis,
id. 1 Par. 11, 8.—Partic. constructions.a.Reliquum est, ut, or with inf., it remains, that (syn.:b.relinquitur, restat, superest): reliquum est, ut officiis certemus inter nos,
Cic. Fam. 7, 31, 1; id. Att. 7, 13, 4; id. Fl. 14, 32; Nep. Att. 21, 5; Quint. 5, 7, 19; cf.:reliquum est, ubi nunc est res publica, ibi simus,
Cic. Fam. 9, 9, 3 (where B. and K. supply ut, ex conj.); so,reliquum est, tuam profectionem amore prosequar,
id. ib. 15, 21, 5.—With inf.:nunc hortari modo reliquum est et ire,
Sall. H. Fragm. 3,22 (p. 232 Gerl.).—Reliquum (aliquem, aliquid) or aliquid reliqui facere, a periphrase for relinquere, and in the twofold signification of that word.(α).To leave behind, leave remaining:(β).ut arent, quibus aratrum saltem aliquod satelles istius Apronius relicum fecit,
Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:quos belli calamitas reliquos fecerat,
id. ib. 2, 3, 53, §126: haec addita cura vix mihi vitam reliquam fecit,
id. Att. 3, 8, 2:si quos fortuna fecisset reliquos,
Hirt. B. G. 8, 24 fin.; cf.:quos reliquos fortuna ex nocturnā caede ac fugā fecerat,
Liv. 9, 24; Curt. 6, 9, 27:duarum mihi civitatum reliquos feci agros,
i. e. have left to be considered, Cic. Verr. 2, 3, 44, § 104.— Subst.: rĕlĭquum, i, n., a remnant, remainder (cf. 1, b fin. supra):quod reliquum vitae viriumque fames fecerat, id, etc.,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:quod fortuna in malis reliqui fecit, id, etc.,
id. Sull. 32, 89.—Esp. negatively: te nullum munus officii cuiquam reliquum fecisse,
have left behind you, Cic. Fam. 3, 13, 1:quibus nihil non modo de fructu, sed ne de bonis quidem suis reliqui fecit,
id. Verr. 2, 3, 48, § 115:hi milites nihil reliqui victis fecere,
Sall. C. 11, 7 Kritz; cf.: captā urbe nihil fit reliqui victis, id ib. 52, 4:quibus libido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerant,
id. ib. 28, 4; cf. Liv. 7, 35:ne hoc quidem sibi reliqui facit, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2.—To leave undone, to omit, neglect (rare and perh. only in the historians;B.also only negatively): nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt,
omitted nothing, made every exertion, Caes. B. G. 2, 26 fin.:prorsus ab utrisque nihil reliquum fieri,
Sall. J. 76, 4:me nihil reliqui fecisse, quod, etc.,
Nep. Att. 21, 5:nihil reliqui faciunt, quominus, etc.,
Tac. A. 1, 21 fin. —In partic.1.Of time, that is left or remains, future, subsequent:2.spe reliquae tranquillitatis,
Cic. Sest. 34, 73:reliquae vitae dignitas,
id. Fam. 10, 3, 2:reliqua et sperata gloria,
id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43: in reliquum tempus vectigalibus prospexi, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:reliquum in tempus,
id. Agr. 1, 4, 13; Caes. B. G. 1, 20 fin.; 3, 16 fin.; cf.so, reliquum tempus (opp. praesenti bello),
Nep. Them, 2, 1.—In the neutr. absol.:numquam ecastor ullo die risi adaeque, neque hoc, quod reliquom est (sc. vitae), plus risuram opinor,
in all my life, to the end of my days, Plaut. Cas. 5, 1, 4.—Hence, in reliquum, adverb., for the future, in future, henceforward, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2; Sall. J. 42, 4; Liv. 23, 20; 25, 32; 36, 10 fin. al.—In mercantile lang., of debts, remaining, outstanding, in arrear:II.reliquom, quod ex eo quod debitum reliquom,
Varr. L. L. 5, § 175 Müll.:nunc quod reliquom restat, volo persolvere,
Plaut. Cist. 1, 3, 40:quod dedi datum non vellem, quod reliquom est non dabo,
id. ib. 2, 1, 30:rationes putare argentariam... quid venierit, quid exactum siet, quid reliquum siet,
Cato, R. R. 2, 5:erat ei de ratiunculā Jampridem apud me reliquom pauxillulum Nummorum,
Ter. Phorm. 1, 1, 3:ut pecuniam reliquam Buthrotii ad diem solverent,
Cic. Att. 16, 16, A, § 4 (Cod. Faerni: pecuniae reliquum).—As subst.: rĕlĭqua, ōrum, n. (less freq. rĕlĭquum, i, n.), the remainder of a debt, balance, arrears: reliqua mea Camillus scribit se accepisse, Cic. Att. 6, 1, 19; cf.:maxime me angit ratio reliquorum meorum,
id. ib. 16, 3, 5:cum tanta reliqua sint,
id. ib. 16, 15, 4;15, 15, 3: dum reliqua colonorum minuit ad tempus, vires in posterum exhausit, quarum defectione rursus reliqua creverunt,
Plin. Ep. 3, 19, 6; 9, 37, 2: Sticho reliqua habente, holding a balance, i. e. being in arrears, Dig. 35, 1, 81; so,reliqua trahere,
ib. 26, 7, 46:computare,
ib. 40, 7, 34:in adaerandis reliquorum debitis (= reliquiis debitorum),
Amm. 31, 14, 2; 16, 5, 15.— In sing.:nisi forte fidejussores minus idonei sunt et in reliquum non exsolutae quantitatis accesserint,
Dig. 49, 14, 45 fin.; Symm. Ep. 10, 47.—Hence, by a lusus verbb., of a narration in arrears, the rest, remainder:accipite reliquom, alieno uti nil moror,
Plaut. Capt. prol. 16; cf.also the passage cited above,
id. Cist. 1, 3, 40.Transf., of that which remains after a part just mentioned, the remaining, the other; and, in the sing., the remainder, the rest of a thing (diff. from ceteri, q. v.).(α).Plur.:(β).murus cum Romuli tum etiam reliquorum regum sapientiā definitus,
Cic. Rep. 2, 6, 11; cf. id. ib. 2, 11, 22:decemviros... reliquos magistratus,
id. ib. 2, 31, 54; cf.:Servilius consul reliquique magistratus,
Caes. B. C. 3, 21:sol dux et princeps et moderator luminum reliquorum,
Cic. Rep. 6, 17, 17; cf. id. ib. 6, 9, 9; 6, 20, 22; id. Planc. 1, 3:ipsum regale genus civitatis haud scio an reliquis simplicibus longe anteponendum,
id. Rep. 2, 23, 43:res capitales et reliquas omnes judicabant iidem,
id. ib. 3, 35, 48; cf. id. ib. 6, 17, 17; id. Leg. 3, 7, 16:ad eam sententiam, cum reliquis causis, haec quoque ratio eos deduxit,
Caes. B. G. 2, 10:oppida, vicos, reliqua privata aedificia incendunt,
id. ib. 1, 5:octo cohortes in fronte constituit, reliquarum signa in subsidio collocat,
Sall. C. 59, 2.—As subst.:princeps ille (Plato) aream sibi sumpsit, in quā, etc.... Reliqui disseruerunt, etc.,
the others, the rest, Cic. Rep. 2, 11, 21; 1, 4, 7:in quā (causā) et ipse sentiat et reliqui omnes me, etc.,
id. Att. 16, 15, 1:aurum perinde aspernantur (Scythae) ac reliqui mortales appetunt,
Just. 2, 2, 7:deinceps Jovem atque Junonem, reliquos, quos, etc.,
Cic. Univ. 11; cf.thus, without a copula, Brutorum, C. Cassii, Cn. Domitii, C. Trebonii, reliquorum,
and so forth, id. Phil. 2, 12, 30; cf.:Africanus, cum patria illo modo loquens. reliquaque praeclare,
id. Fin. 2, 32, 106, Quint. 9, 4, 124:si placet, in hunc diem hactenus. Reliqua (satis enim multa restant) differamus in crastinum,
Cic. Rep. 2, 44, 71:audi reliqua,
Plaut. As. 4, 1, 46:age, ambula, ibique reliqua alia fabulabimur,
id. Poen. 3, 4, 8:reliqua vaticinationis brevi esse confecta,
Cic. Div. 1, 32, 68:aderat janitor carceris et carnifex praetoris, reliqua,
and the like, and so forth, and so on, Quint. 9, 4, 124;but post-class.: et reliqua,
Vop. Firm. 5 fin. —Sing.:corpore relicuo pugnam caedesque petessit,
Lucr. 3, 648 Lachm.:equitum magno numero ex omni populi summa separato, reliquum populum distribuit in quinque classes, etc.,
Cic. Rep. 2, 22, 39:scribit Labieno... cum legione ad fines Nerviorum veniat, reliquam partem exercitūs non putat exspectandam,
Caes. B. G. 5, 46 fin.; 1, 18:neque de frumento reliquoque commeatu satis esse provisum,
id. ib. 3, 3:militibus quoque equis exceptis reliquam praedam concessimus,
Cic. Att. 5, 20, 5:jampridem cupio Alexandream reliquamque Aegyptum visere,
id. ib. 2, 5, 1; cf. id. Lael. 2, 6; id. Rep. 2, 38, 64.— As subst.:paene oblitus sum, reliquom dicere,
Plaut. Poen. prol. 118; Cic. Verr. 2, 3, 43, § 103:reliquum temporis cum magnā trepidatione vigilavit,
Suet. Ner. 34:haec quidem hactenus: quod reliquum est, cottidie tabellarios habebis,
as for the rest, as for what remains, Cic. Att. 16, 15, 3; so,quod reliquum est,
id. Fam. 13, 72, 2; id. Planc. 10, 11; Ter. Ad. 3, 2, 48; cf.:de reliquo quid tibi ego dicam?
Cic. Att. 16, 13, c, 2; id. Fam. 6, 20, 3; id. de Or. 1, 22, 100. -
92 reliquum
rĕlĭquus (sometimes written rĕlĭcuus, rell-, -qus, v. Lachm. ad Lucr. p. 305; Freund ad Cic. Mil. p. 31-34. Rēlĭcŭus as a quadrisyl., Lucr. 1, 560 Munro ad loc.; 4, 976), a, um, adj. [relinquo, I.], that is left or remains, that is left behind, remaining, = relictus (freq. and a good prose word; not found in Cat., Tib., Verg., or Hor.).(α).With dat.:(β).hoc mihi unum ex plurimis miseriis reliquom fuerat malum,
Ter. Hec. 4, 1, 55:ut spes nulla reliqua in te siet tibi,
id. Eun. 2, 2, 9:potes mulo isto, quem tibi reliquum dicis esse, Romam pervehi,
Cic. Fam. 9, 18, 4:quod erant oppida mihi etiam complura reliqua,
id. Verr. 2, 2, 27, § 65:quae deprecatio est igitur ei reliqua, qui, etc.,
id. ib. 2, 4, 50, §120: quibus lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerat,
Sall. C. 28, 4:reliqua alia optio,
Quint. 7, 7, 8.—Without a dat., Cato ap. Prisc. p. 696 P.: ne a stirpe genus nostrum interiret et uti aliqua propago generis nostri reliqua esset (just before, restare), C. Gracch. ap. Schol. Cic. Sull. 9, p. 365 Orell.; cf.:2.neu causa ulla restet reliqua, Quin, etc.,
Ter. Hec. 4, 2, 11:ex quā (familiā) reliquus est M. Titurnius Rufus,
Cic. Fam. 13, 39; cf. id. Clu. 7, 22:reliquos hos esse non ex bello... sed ex tuo scelere,
id. Verr. 2, 3, 54, § 124; and:moriar, si praeter te quemquam reliquum habeo, in quo, etc.,
id. Fam. 9, 15, 2; and with this cf. Sall. H. Fragm. 1, 15 (p. 216 Gerl.):qui lucus in Graeciā totā tam sanctus fuit, in quo ullum simulacrum, ullum ornamentum reliquum sit?
Cic. Prov. Cons. 4, 7:si qua reliqua spes est, quae sociorum animos consolari possit,
id. Div. in Caecil. 5, 18. — Esp., subst.: rĕlĭquum ( - quom), i, n., that is left, a remainder, residue, rest:numquam ab amatore suo postulat id, quod datum est, Sed reliquom dat operam, ne sit reliquum,
Plaut. Truc. prol. 15:quod ad vos, spectatores, reliquum relinquitur, More majorum date plausum, id. Cist. grex 5: ut pernoscatis, ecquid spei sit relicuom,
Ter. And. prol. 25; cf. id. Eun. 5, 5 (6), 26:addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fuit,
Cic. Off. 1, 18, 59:quid reliqui'st, quin habeat quae quidem in homine dicuntur bona,
Ter. Heaut. 1, 2, 19:quid enim est huic reliqui, quod, etc.,
Cic. Sull. 31, 89:cum reliqui nihil sit omnino, quod pertinet ad nos,
id. Fin. 2, 31, 101:quid reliqui habemus praeter,
Sall. C. 20, 13:nec, quod ab hoste crudelius pati possent, reliqui quicquam fuit,
Liv. 32, 13.— With gen. (syn. reliquiae): illud breve vitae reliquum nec avide adpetendum senibus sit, Cic. Sen. 20, 72:Agrigentum, quod belli reliquum erat,
i. e. where alone the war was afterwards carried on, Liv. 26, 40; cf., in plur.:reliqua belli perfecta,
id. 9, 16; and Tac. H. 4, 2:ubi reliquum vitae degere tuto posset,
Liv. 39, 13:reliquum dici,
id. 2, 25, 2; 3, 15, 8; 3, 52, 5:corporis reliqua,
Aur. Vict. Caes. 21 fin. (but in Plaut. Merc. 3, 2, 4, the correct read. is:reliquom vitae spatium, v. Ritschl ad h. l.).— So in late Lat. persaep.: reliqua verborum,
Vulg. 3 Reg. 11, 41:urbis,
id. 1 Par. 11, 8.—Partic. constructions.a.Reliquum est, ut, or with inf., it remains, that (syn.:b.relinquitur, restat, superest): reliquum est, ut officiis certemus inter nos,
Cic. Fam. 7, 31, 1; id. Att. 7, 13, 4; id. Fl. 14, 32; Nep. Att. 21, 5; Quint. 5, 7, 19; cf.:reliquum est, ubi nunc est res publica, ibi simus,
Cic. Fam. 9, 9, 3 (where B. and K. supply ut, ex conj.); so,reliquum est, tuam profectionem amore prosequar,
id. ib. 15, 21, 5.—With inf.:nunc hortari modo reliquum est et ire,
Sall. H. Fragm. 3,22 (p. 232 Gerl.).—Reliquum (aliquem, aliquid) or aliquid reliqui facere, a periphrase for relinquere, and in the twofold signification of that word.(α).To leave behind, leave remaining:(β).ut arent, quibus aratrum saltem aliquod satelles istius Apronius relicum fecit,
Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:quos belli calamitas reliquos fecerat,
id. ib. 2, 3, 53, §126: haec addita cura vix mihi vitam reliquam fecit,
id. Att. 3, 8, 2:si quos fortuna fecisset reliquos,
Hirt. B. G. 8, 24 fin.; cf.:quos reliquos fortuna ex nocturnā caede ac fugā fecerat,
Liv. 9, 24; Curt. 6, 9, 27:duarum mihi civitatum reliquos feci agros,
i. e. have left to be considered, Cic. Verr. 2, 3, 44, § 104.— Subst.: rĕlĭquum, i, n., a remnant, remainder (cf. 1, b fin. supra):quod reliquum vitae viriumque fames fecerat, id, etc.,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:quod fortuna in malis reliqui fecit, id, etc.,
id. Sull. 32, 89.—Esp. negatively: te nullum munus officii cuiquam reliquum fecisse,
have left behind you, Cic. Fam. 3, 13, 1:quibus nihil non modo de fructu, sed ne de bonis quidem suis reliqui fecit,
id. Verr. 2, 3, 48, § 115:hi milites nihil reliqui victis fecere,
Sall. C. 11, 7 Kritz; cf.: captā urbe nihil fit reliqui victis, id ib. 52, 4:quibus libido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerant,
id. ib. 28, 4; cf. Liv. 7, 35:ne hoc quidem sibi reliqui facit, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2.—To leave undone, to omit, neglect (rare and perh. only in the historians;B.also only negatively): nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt,
omitted nothing, made every exertion, Caes. B. G. 2, 26 fin.:prorsus ab utrisque nihil reliquum fieri,
Sall. J. 76, 4:me nihil reliqui fecisse, quod, etc.,
Nep. Att. 21, 5:nihil reliqui faciunt, quominus, etc.,
Tac. A. 1, 21 fin. —In partic.1.Of time, that is left or remains, future, subsequent:2.spe reliquae tranquillitatis,
Cic. Sest. 34, 73:reliquae vitae dignitas,
id. Fam. 10, 3, 2:reliqua et sperata gloria,
id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43: in reliquum tempus vectigalibus prospexi, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:reliquum in tempus,
id. Agr. 1, 4, 13; Caes. B. G. 1, 20 fin.; 3, 16 fin.; cf.so, reliquum tempus (opp. praesenti bello),
Nep. Them, 2, 1.—In the neutr. absol.:numquam ecastor ullo die risi adaeque, neque hoc, quod reliquom est (sc. vitae), plus risuram opinor,
in all my life, to the end of my days, Plaut. Cas. 5, 1, 4.—Hence, in reliquum, adverb., for the future, in future, henceforward, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2; Sall. J. 42, 4; Liv. 23, 20; 25, 32; 36, 10 fin. al.—In mercantile lang., of debts, remaining, outstanding, in arrear:II.reliquom, quod ex eo quod debitum reliquom,
Varr. L. L. 5, § 175 Müll.:nunc quod reliquom restat, volo persolvere,
Plaut. Cist. 1, 3, 40:quod dedi datum non vellem, quod reliquom est non dabo,
id. ib. 2, 1, 30:rationes putare argentariam... quid venierit, quid exactum siet, quid reliquum siet,
Cato, R. R. 2, 5:erat ei de ratiunculā Jampridem apud me reliquom pauxillulum Nummorum,
Ter. Phorm. 1, 1, 3:ut pecuniam reliquam Buthrotii ad diem solverent,
Cic. Att. 16, 16, A, § 4 (Cod. Faerni: pecuniae reliquum).—As subst.: rĕlĭqua, ōrum, n. (less freq. rĕlĭquum, i, n.), the remainder of a debt, balance, arrears: reliqua mea Camillus scribit se accepisse, Cic. Att. 6, 1, 19; cf.:maxime me angit ratio reliquorum meorum,
id. ib. 16, 3, 5:cum tanta reliqua sint,
id. ib. 16, 15, 4;15, 15, 3: dum reliqua colonorum minuit ad tempus, vires in posterum exhausit, quarum defectione rursus reliqua creverunt,
Plin. Ep. 3, 19, 6; 9, 37, 2: Sticho reliqua habente, holding a balance, i. e. being in arrears, Dig. 35, 1, 81; so,reliqua trahere,
ib. 26, 7, 46:computare,
ib. 40, 7, 34:in adaerandis reliquorum debitis (= reliquiis debitorum),
Amm. 31, 14, 2; 16, 5, 15.— In sing.:nisi forte fidejussores minus idonei sunt et in reliquum non exsolutae quantitatis accesserint,
Dig. 49, 14, 45 fin.; Symm. Ep. 10, 47.—Hence, by a lusus verbb., of a narration in arrears, the rest, remainder:accipite reliquom, alieno uti nil moror,
Plaut. Capt. prol. 16; cf.also the passage cited above,
id. Cist. 1, 3, 40.Transf., of that which remains after a part just mentioned, the remaining, the other; and, in the sing., the remainder, the rest of a thing (diff. from ceteri, q. v.).(α).Plur.:(β).murus cum Romuli tum etiam reliquorum regum sapientiā definitus,
Cic. Rep. 2, 6, 11; cf. id. ib. 2, 11, 22:decemviros... reliquos magistratus,
id. ib. 2, 31, 54; cf.:Servilius consul reliquique magistratus,
Caes. B. C. 3, 21:sol dux et princeps et moderator luminum reliquorum,
Cic. Rep. 6, 17, 17; cf. id. ib. 6, 9, 9; 6, 20, 22; id. Planc. 1, 3:ipsum regale genus civitatis haud scio an reliquis simplicibus longe anteponendum,
id. Rep. 2, 23, 43:res capitales et reliquas omnes judicabant iidem,
id. ib. 3, 35, 48; cf. id. ib. 6, 17, 17; id. Leg. 3, 7, 16:ad eam sententiam, cum reliquis causis, haec quoque ratio eos deduxit,
Caes. B. G. 2, 10:oppida, vicos, reliqua privata aedificia incendunt,
id. ib. 1, 5:octo cohortes in fronte constituit, reliquarum signa in subsidio collocat,
Sall. C. 59, 2.—As subst.:princeps ille (Plato) aream sibi sumpsit, in quā, etc.... Reliqui disseruerunt, etc.,
the others, the rest, Cic. Rep. 2, 11, 21; 1, 4, 7:in quā (causā) et ipse sentiat et reliqui omnes me, etc.,
id. Att. 16, 15, 1:aurum perinde aspernantur (Scythae) ac reliqui mortales appetunt,
Just. 2, 2, 7:deinceps Jovem atque Junonem, reliquos, quos, etc.,
Cic. Univ. 11; cf.thus, without a copula, Brutorum, C. Cassii, Cn. Domitii, C. Trebonii, reliquorum,
and so forth, id. Phil. 2, 12, 30; cf.:Africanus, cum patria illo modo loquens. reliquaque praeclare,
id. Fin. 2, 32, 106, Quint. 9, 4, 124:si placet, in hunc diem hactenus. Reliqua (satis enim multa restant) differamus in crastinum,
Cic. Rep. 2, 44, 71:audi reliqua,
Plaut. As. 4, 1, 46:age, ambula, ibique reliqua alia fabulabimur,
id. Poen. 3, 4, 8:reliqua vaticinationis brevi esse confecta,
Cic. Div. 1, 32, 68:aderat janitor carceris et carnifex praetoris, reliqua,
and the like, and so forth, and so on, Quint. 9, 4, 124;but post-class.: et reliqua,
Vop. Firm. 5 fin. —Sing.:corpore relicuo pugnam caedesque petessit,
Lucr. 3, 648 Lachm.:equitum magno numero ex omni populi summa separato, reliquum populum distribuit in quinque classes, etc.,
Cic. Rep. 2, 22, 39:scribit Labieno... cum legione ad fines Nerviorum veniat, reliquam partem exercitūs non putat exspectandam,
Caes. B. G. 5, 46 fin.; 1, 18:neque de frumento reliquoque commeatu satis esse provisum,
id. ib. 3, 3:militibus quoque equis exceptis reliquam praedam concessimus,
Cic. Att. 5, 20, 5:jampridem cupio Alexandream reliquamque Aegyptum visere,
id. ib. 2, 5, 1; cf. id. Lael. 2, 6; id. Rep. 2, 38, 64.— As subst.:paene oblitus sum, reliquom dicere,
Plaut. Poen. prol. 118; Cic. Verr. 2, 3, 43, § 103:reliquum temporis cum magnā trepidatione vigilavit,
Suet. Ner. 34:haec quidem hactenus: quod reliquum est, cottidie tabellarios habebis,
as for the rest, as for what remains, Cic. Att. 16, 15, 3; so,quod reliquum est,
id. Fam. 13, 72, 2; id. Planc. 10, 11; Ter. Ad. 3, 2, 48; cf.:de reliquo quid tibi ego dicam?
Cic. Att. 16, 13, c, 2; id. Fam. 6, 20, 3; id. de Or. 1, 22, 100. -
93 reliquus
rĕlĭquus (sometimes written rĕlĭcuus, rell-, -qus, v. Lachm. ad Lucr. p. 305; Freund ad Cic. Mil. p. 31-34. Rēlĭcŭus as a quadrisyl., Lucr. 1, 560 Munro ad loc.; 4, 976), a, um, adj. [relinquo, I.], that is left or remains, that is left behind, remaining, = relictus (freq. and a good prose word; not found in Cat., Tib., Verg., or Hor.).(α).With dat.:(β).hoc mihi unum ex plurimis miseriis reliquom fuerat malum,
Ter. Hec. 4, 1, 55:ut spes nulla reliqua in te siet tibi,
id. Eun. 2, 2, 9:potes mulo isto, quem tibi reliquum dicis esse, Romam pervehi,
Cic. Fam. 9, 18, 4:quod erant oppida mihi etiam complura reliqua,
id. Verr. 2, 2, 27, § 65:quae deprecatio est igitur ei reliqua, qui, etc.,
id. ib. 2, 4, 50, §120: quibus lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerat,
Sall. C. 28, 4:reliqua alia optio,
Quint. 7, 7, 8.—Without a dat., Cato ap. Prisc. p. 696 P.: ne a stirpe genus nostrum interiret et uti aliqua propago generis nostri reliqua esset (just before, restare), C. Gracch. ap. Schol. Cic. Sull. 9, p. 365 Orell.; cf.:2.neu causa ulla restet reliqua, Quin, etc.,
Ter. Hec. 4, 2, 11:ex quā (familiā) reliquus est M. Titurnius Rufus,
Cic. Fam. 13, 39; cf. id. Clu. 7, 22:reliquos hos esse non ex bello... sed ex tuo scelere,
id. Verr. 2, 3, 54, § 124; and:moriar, si praeter te quemquam reliquum habeo, in quo, etc.,
id. Fam. 9, 15, 2; and with this cf. Sall. H. Fragm. 1, 15 (p. 216 Gerl.):qui lucus in Graeciā totā tam sanctus fuit, in quo ullum simulacrum, ullum ornamentum reliquum sit?
Cic. Prov. Cons. 4, 7:si qua reliqua spes est, quae sociorum animos consolari possit,
id. Div. in Caecil. 5, 18. — Esp., subst.: rĕlĭquum ( - quom), i, n., that is left, a remainder, residue, rest:numquam ab amatore suo postulat id, quod datum est, Sed reliquom dat operam, ne sit reliquum,
Plaut. Truc. prol. 15:quod ad vos, spectatores, reliquum relinquitur, More majorum date plausum, id. Cist. grex 5: ut pernoscatis, ecquid spei sit relicuom,
Ter. And. prol. 25; cf. id. Eun. 5, 5 (6), 26:addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fuit,
Cic. Off. 1, 18, 59:quid reliqui'st, quin habeat quae quidem in homine dicuntur bona,
Ter. Heaut. 1, 2, 19:quid enim est huic reliqui, quod, etc.,
Cic. Sull. 31, 89:cum reliqui nihil sit omnino, quod pertinet ad nos,
id. Fin. 2, 31, 101:quid reliqui habemus praeter,
Sall. C. 20, 13:nec, quod ab hoste crudelius pati possent, reliqui quicquam fuit,
Liv. 32, 13.— With gen. (syn. reliquiae): illud breve vitae reliquum nec avide adpetendum senibus sit, Cic. Sen. 20, 72:Agrigentum, quod belli reliquum erat,
i. e. where alone the war was afterwards carried on, Liv. 26, 40; cf., in plur.:reliqua belli perfecta,
id. 9, 16; and Tac. H. 4, 2:ubi reliquum vitae degere tuto posset,
Liv. 39, 13:reliquum dici,
id. 2, 25, 2; 3, 15, 8; 3, 52, 5:corporis reliqua,
Aur. Vict. Caes. 21 fin. (but in Plaut. Merc. 3, 2, 4, the correct read. is:reliquom vitae spatium, v. Ritschl ad h. l.).— So in late Lat. persaep.: reliqua verborum,
Vulg. 3 Reg. 11, 41:urbis,
id. 1 Par. 11, 8.—Partic. constructions.a.Reliquum est, ut, or with inf., it remains, that (syn.:b.relinquitur, restat, superest): reliquum est, ut officiis certemus inter nos,
Cic. Fam. 7, 31, 1; id. Att. 7, 13, 4; id. Fl. 14, 32; Nep. Att. 21, 5; Quint. 5, 7, 19; cf.:reliquum est, ubi nunc est res publica, ibi simus,
Cic. Fam. 9, 9, 3 (where B. and K. supply ut, ex conj.); so,reliquum est, tuam profectionem amore prosequar,
id. ib. 15, 21, 5.—With inf.:nunc hortari modo reliquum est et ire,
Sall. H. Fragm. 3,22 (p. 232 Gerl.).—Reliquum (aliquem, aliquid) or aliquid reliqui facere, a periphrase for relinquere, and in the twofold signification of that word.(α).To leave behind, leave remaining:(β).ut arent, quibus aratrum saltem aliquod satelles istius Apronius relicum fecit,
Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:quos belli calamitas reliquos fecerat,
id. ib. 2, 3, 53, §126: haec addita cura vix mihi vitam reliquam fecit,
id. Att. 3, 8, 2:si quos fortuna fecisset reliquos,
Hirt. B. G. 8, 24 fin.; cf.:quos reliquos fortuna ex nocturnā caede ac fugā fecerat,
Liv. 9, 24; Curt. 6, 9, 27:duarum mihi civitatum reliquos feci agros,
i. e. have left to be considered, Cic. Verr. 2, 3, 44, § 104.— Subst.: rĕlĭquum, i, n., a remnant, remainder (cf. 1, b fin. supra):quod reliquum vitae viriumque fames fecerat, id, etc.,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:quod fortuna in malis reliqui fecit, id, etc.,
id. Sull. 32, 89.—Esp. negatively: te nullum munus officii cuiquam reliquum fecisse,
have left behind you, Cic. Fam. 3, 13, 1:quibus nihil non modo de fructu, sed ne de bonis quidem suis reliqui fecit,
id. Verr. 2, 3, 48, § 115:hi milites nihil reliqui victis fecere,
Sall. C. 11, 7 Kritz; cf.: captā urbe nihil fit reliqui victis, id ib. 52, 4:quibus libido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerant,
id. ib. 28, 4; cf. Liv. 7, 35:ne hoc quidem sibi reliqui facit, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2.—To leave undone, to omit, neglect (rare and perh. only in the historians;B.also only negatively): nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt,
omitted nothing, made every exertion, Caes. B. G. 2, 26 fin.:prorsus ab utrisque nihil reliquum fieri,
Sall. J. 76, 4:me nihil reliqui fecisse, quod, etc.,
Nep. Att. 21, 5:nihil reliqui faciunt, quominus, etc.,
Tac. A. 1, 21 fin. —In partic.1.Of time, that is left or remains, future, subsequent:2.spe reliquae tranquillitatis,
Cic. Sest. 34, 73:reliquae vitae dignitas,
id. Fam. 10, 3, 2:reliqua et sperata gloria,
id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43: in reliquum tempus vectigalibus prospexi, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:reliquum in tempus,
id. Agr. 1, 4, 13; Caes. B. G. 1, 20 fin.; 3, 16 fin.; cf.so, reliquum tempus (opp. praesenti bello),
Nep. Them, 2, 1.—In the neutr. absol.:numquam ecastor ullo die risi adaeque, neque hoc, quod reliquom est (sc. vitae), plus risuram opinor,
in all my life, to the end of my days, Plaut. Cas. 5, 1, 4.—Hence, in reliquum, adverb., for the future, in future, henceforward, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2; Sall. J. 42, 4; Liv. 23, 20; 25, 32; 36, 10 fin. al.—In mercantile lang., of debts, remaining, outstanding, in arrear:II.reliquom, quod ex eo quod debitum reliquom,
Varr. L. L. 5, § 175 Müll.:nunc quod reliquom restat, volo persolvere,
Plaut. Cist. 1, 3, 40:quod dedi datum non vellem, quod reliquom est non dabo,
id. ib. 2, 1, 30:rationes putare argentariam... quid venierit, quid exactum siet, quid reliquum siet,
Cato, R. R. 2, 5:erat ei de ratiunculā Jampridem apud me reliquom pauxillulum Nummorum,
Ter. Phorm. 1, 1, 3:ut pecuniam reliquam Buthrotii ad diem solverent,
Cic. Att. 16, 16, A, § 4 (Cod. Faerni: pecuniae reliquum).—As subst.: rĕlĭqua, ōrum, n. (less freq. rĕlĭquum, i, n.), the remainder of a debt, balance, arrears: reliqua mea Camillus scribit se accepisse, Cic. Att. 6, 1, 19; cf.:maxime me angit ratio reliquorum meorum,
id. ib. 16, 3, 5:cum tanta reliqua sint,
id. ib. 16, 15, 4;15, 15, 3: dum reliqua colonorum minuit ad tempus, vires in posterum exhausit, quarum defectione rursus reliqua creverunt,
Plin. Ep. 3, 19, 6; 9, 37, 2: Sticho reliqua habente, holding a balance, i. e. being in arrears, Dig. 35, 1, 81; so,reliqua trahere,
ib. 26, 7, 46:computare,
ib. 40, 7, 34:in adaerandis reliquorum debitis (= reliquiis debitorum),
Amm. 31, 14, 2; 16, 5, 15.— In sing.:nisi forte fidejussores minus idonei sunt et in reliquum non exsolutae quantitatis accesserint,
Dig. 49, 14, 45 fin.; Symm. Ep. 10, 47.—Hence, by a lusus verbb., of a narration in arrears, the rest, remainder:accipite reliquom, alieno uti nil moror,
Plaut. Capt. prol. 16; cf.also the passage cited above,
id. Cist. 1, 3, 40.Transf., of that which remains after a part just mentioned, the remaining, the other; and, in the sing., the remainder, the rest of a thing (diff. from ceteri, q. v.).(α).Plur.:(β).murus cum Romuli tum etiam reliquorum regum sapientiā definitus,
Cic. Rep. 2, 6, 11; cf. id. ib. 2, 11, 22:decemviros... reliquos magistratus,
id. ib. 2, 31, 54; cf.:Servilius consul reliquique magistratus,
Caes. B. C. 3, 21:sol dux et princeps et moderator luminum reliquorum,
Cic. Rep. 6, 17, 17; cf. id. ib. 6, 9, 9; 6, 20, 22; id. Planc. 1, 3:ipsum regale genus civitatis haud scio an reliquis simplicibus longe anteponendum,
id. Rep. 2, 23, 43:res capitales et reliquas omnes judicabant iidem,
id. ib. 3, 35, 48; cf. id. ib. 6, 17, 17; id. Leg. 3, 7, 16:ad eam sententiam, cum reliquis causis, haec quoque ratio eos deduxit,
Caes. B. G. 2, 10:oppida, vicos, reliqua privata aedificia incendunt,
id. ib. 1, 5:octo cohortes in fronte constituit, reliquarum signa in subsidio collocat,
Sall. C. 59, 2.—As subst.:princeps ille (Plato) aream sibi sumpsit, in quā, etc.... Reliqui disseruerunt, etc.,
the others, the rest, Cic. Rep. 2, 11, 21; 1, 4, 7:in quā (causā) et ipse sentiat et reliqui omnes me, etc.,
id. Att. 16, 15, 1:aurum perinde aspernantur (Scythae) ac reliqui mortales appetunt,
Just. 2, 2, 7:deinceps Jovem atque Junonem, reliquos, quos, etc.,
Cic. Univ. 11; cf.thus, without a copula, Brutorum, C. Cassii, Cn. Domitii, C. Trebonii, reliquorum,
and so forth, id. Phil. 2, 12, 30; cf.:Africanus, cum patria illo modo loquens. reliquaque praeclare,
id. Fin. 2, 32, 106, Quint. 9, 4, 124:si placet, in hunc diem hactenus. Reliqua (satis enim multa restant) differamus in crastinum,
Cic. Rep. 2, 44, 71:audi reliqua,
Plaut. As. 4, 1, 46:age, ambula, ibique reliqua alia fabulabimur,
id. Poen. 3, 4, 8:reliqua vaticinationis brevi esse confecta,
Cic. Div. 1, 32, 68:aderat janitor carceris et carnifex praetoris, reliqua,
and the like, and so forth, and so on, Quint. 9, 4, 124;but post-class.: et reliqua,
Vop. Firm. 5 fin. —Sing.:corpore relicuo pugnam caedesque petessit,
Lucr. 3, 648 Lachm.:equitum magno numero ex omni populi summa separato, reliquum populum distribuit in quinque classes, etc.,
Cic. Rep. 2, 22, 39:scribit Labieno... cum legione ad fines Nerviorum veniat, reliquam partem exercitūs non putat exspectandam,
Caes. B. G. 5, 46 fin.; 1, 18:neque de frumento reliquoque commeatu satis esse provisum,
id. ib. 3, 3:militibus quoque equis exceptis reliquam praedam concessimus,
Cic. Att. 5, 20, 5:jampridem cupio Alexandream reliquamque Aegyptum visere,
id. ib. 2, 5, 1; cf. id. Lael. 2, 6; id. Rep. 2, 38, 64.— As subst.:paene oblitus sum, reliquom dicere,
Plaut. Poen. prol. 118; Cic. Verr. 2, 3, 43, § 103:reliquum temporis cum magnā trepidatione vigilavit,
Suet. Ner. 34:haec quidem hactenus: quod reliquum est, cottidie tabellarios habebis,
as for the rest, as for what remains, Cic. Att. 16, 15, 3; so,quod reliquum est,
id. Fam. 13, 72, 2; id. Planc. 10, 11; Ter. Ad. 3, 2, 48; cf.:de reliquo quid tibi ego dicam?
Cic. Att. 16, 13, c, 2; id. Fam. 6, 20, 3; id. de Or. 1, 22, 100. -
94 relliquus
rĕlĭquus (sometimes written rĕlĭcuus, rell-, -qus, v. Lachm. ad Lucr. p. 305; Freund ad Cic. Mil. p. 31-34. Rēlĭcŭus as a quadrisyl., Lucr. 1, 560 Munro ad loc.; 4, 976), a, um, adj. [relinquo, I.], that is left or remains, that is left behind, remaining, = relictus (freq. and a good prose word; not found in Cat., Tib., Verg., or Hor.).(α).With dat.:(β).hoc mihi unum ex plurimis miseriis reliquom fuerat malum,
Ter. Hec. 4, 1, 55:ut spes nulla reliqua in te siet tibi,
id. Eun. 2, 2, 9:potes mulo isto, quem tibi reliquum dicis esse, Romam pervehi,
Cic. Fam. 9, 18, 4:quod erant oppida mihi etiam complura reliqua,
id. Verr. 2, 2, 27, § 65:quae deprecatio est igitur ei reliqua, qui, etc.,
id. ib. 2, 4, 50, §120: quibus lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerat,
Sall. C. 28, 4:reliqua alia optio,
Quint. 7, 7, 8.—Without a dat., Cato ap. Prisc. p. 696 P.: ne a stirpe genus nostrum interiret et uti aliqua propago generis nostri reliqua esset (just before, restare), C. Gracch. ap. Schol. Cic. Sull. 9, p. 365 Orell.; cf.:2.neu causa ulla restet reliqua, Quin, etc.,
Ter. Hec. 4, 2, 11:ex quā (familiā) reliquus est M. Titurnius Rufus,
Cic. Fam. 13, 39; cf. id. Clu. 7, 22:reliquos hos esse non ex bello... sed ex tuo scelere,
id. Verr. 2, 3, 54, § 124; and:moriar, si praeter te quemquam reliquum habeo, in quo, etc.,
id. Fam. 9, 15, 2; and with this cf. Sall. H. Fragm. 1, 15 (p. 216 Gerl.):qui lucus in Graeciā totā tam sanctus fuit, in quo ullum simulacrum, ullum ornamentum reliquum sit?
Cic. Prov. Cons. 4, 7:si qua reliqua spes est, quae sociorum animos consolari possit,
id. Div. in Caecil. 5, 18. — Esp., subst.: rĕlĭquum ( - quom), i, n., that is left, a remainder, residue, rest:numquam ab amatore suo postulat id, quod datum est, Sed reliquom dat operam, ne sit reliquum,
Plaut. Truc. prol. 15:quod ad vos, spectatores, reliquum relinquitur, More majorum date plausum, id. Cist. grex 5: ut pernoscatis, ecquid spei sit relicuom,
Ter. And. prol. 25; cf. id. Eun. 5, 5 (6), 26:addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fuit,
Cic. Off. 1, 18, 59:quid reliqui'st, quin habeat quae quidem in homine dicuntur bona,
Ter. Heaut. 1, 2, 19:quid enim est huic reliqui, quod, etc.,
Cic. Sull. 31, 89:cum reliqui nihil sit omnino, quod pertinet ad nos,
id. Fin. 2, 31, 101:quid reliqui habemus praeter,
Sall. C. 20, 13:nec, quod ab hoste crudelius pati possent, reliqui quicquam fuit,
Liv. 32, 13.— With gen. (syn. reliquiae): illud breve vitae reliquum nec avide adpetendum senibus sit, Cic. Sen. 20, 72:Agrigentum, quod belli reliquum erat,
i. e. where alone the war was afterwards carried on, Liv. 26, 40; cf., in plur.:reliqua belli perfecta,
id. 9, 16; and Tac. H. 4, 2:ubi reliquum vitae degere tuto posset,
Liv. 39, 13:reliquum dici,
id. 2, 25, 2; 3, 15, 8; 3, 52, 5:corporis reliqua,
Aur. Vict. Caes. 21 fin. (but in Plaut. Merc. 3, 2, 4, the correct read. is:reliquom vitae spatium, v. Ritschl ad h. l.).— So in late Lat. persaep.: reliqua verborum,
Vulg. 3 Reg. 11, 41:urbis,
id. 1 Par. 11, 8.—Partic. constructions.a.Reliquum est, ut, or with inf., it remains, that (syn.:b.relinquitur, restat, superest): reliquum est, ut officiis certemus inter nos,
Cic. Fam. 7, 31, 1; id. Att. 7, 13, 4; id. Fl. 14, 32; Nep. Att. 21, 5; Quint. 5, 7, 19; cf.:reliquum est, ubi nunc est res publica, ibi simus,
Cic. Fam. 9, 9, 3 (where B. and K. supply ut, ex conj.); so,reliquum est, tuam profectionem amore prosequar,
id. ib. 15, 21, 5.—With inf.:nunc hortari modo reliquum est et ire,
Sall. H. Fragm. 3,22 (p. 232 Gerl.).—Reliquum (aliquem, aliquid) or aliquid reliqui facere, a periphrase for relinquere, and in the twofold signification of that word.(α).To leave behind, leave remaining:(β).ut arent, quibus aratrum saltem aliquod satelles istius Apronius relicum fecit,
Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:quos belli calamitas reliquos fecerat,
id. ib. 2, 3, 53, §126: haec addita cura vix mihi vitam reliquam fecit,
id. Att. 3, 8, 2:si quos fortuna fecisset reliquos,
Hirt. B. G. 8, 24 fin.; cf.:quos reliquos fortuna ex nocturnā caede ac fugā fecerat,
Liv. 9, 24; Curt. 6, 9, 27:duarum mihi civitatum reliquos feci agros,
i. e. have left to be considered, Cic. Verr. 2, 3, 44, § 104.— Subst.: rĕlĭquum, i, n., a remnant, remainder (cf. 1, b fin. supra):quod reliquum vitae viriumque fames fecerat, id, etc.,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:quod fortuna in malis reliqui fecit, id, etc.,
id. Sull. 32, 89.—Esp. negatively: te nullum munus officii cuiquam reliquum fecisse,
have left behind you, Cic. Fam. 3, 13, 1:quibus nihil non modo de fructu, sed ne de bonis quidem suis reliqui fecit,
id. Verr. 2, 3, 48, § 115:hi milites nihil reliqui victis fecere,
Sall. C. 11, 7 Kritz; cf.: captā urbe nihil fit reliqui victis, id ib. 52, 4:quibus libido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerant,
id. ib. 28, 4; cf. Liv. 7, 35:ne hoc quidem sibi reliqui facit, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2.—To leave undone, to omit, neglect (rare and perh. only in the historians;B.also only negatively): nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt,
omitted nothing, made every exertion, Caes. B. G. 2, 26 fin.:prorsus ab utrisque nihil reliquum fieri,
Sall. J. 76, 4:me nihil reliqui fecisse, quod, etc.,
Nep. Att. 21, 5:nihil reliqui faciunt, quominus, etc.,
Tac. A. 1, 21 fin. —In partic.1.Of time, that is left or remains, future, subsequent:2.spe reliquae tranquillitatis,
Cic. Sest. 34, 73:reliquae vitae dignitas,
id. Fam. 10, 3, 2:reliqua et sperata gloria,
id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43: in reliquum tempus vectigalibus prospexi, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:reliquum in tempus,
id. Agr. 1, 4, 13; Caes. B. G. 1, 20 fin.; 3, 16 fin.; cf.so, reliquum tempus (opp. praesenti bello),
Nep. Them, 2, 1.—In the neutr. absol.:numquam ecastor ullo die risi adaeque, neque hoc, quod reliquom est (sc. vitae), plus risuram opinor,
in all my life, to the end of my days, Plaut. Cas. 5, 1, 4.—Hence, in reliquum, adverb., for the future, in future, henceforward, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2; Sall. J. 42, 4; Liv. 23, 20; 25, 32; 36, 10 fin. al.—In mercantile lang., of debts, remaining, outstanding, in arrear:II.reliquom, quod ex eo quod debitum reliquom,
Varr. L. L. 5, § 175 Müll.:nunc quod reliquom restat, volo persolvere,
Plaut. Cist. 1, 3, 40:quod dedi datum non vellem, quod reliquom est non dabo,
id. ib. 2, 1, 30:rationes putare argentariam... quid venierit, quid exactum siet, quid reliquum siet,
Cato, R. R. 2, 5:erat ei de ratiunculā Jampridem apud me reliquom pauxillulum Nummorum,
Ter. Phorm. 1, 1, 3:ut pecuniam reliquam Buthrotii ad diem solverent,
Cic. Att. 16, 16, A, § 4 (Cod. Faerni: pecuniae reliquum).—As subst.: rĕlĭqua, ōrum, n. (less freq. rĕlĭquum, i, n.), the remainder of a debt, balance, arrears: reliqua mea Camillus scribit se accepisse, Cic. Att. 6, 1, 19; cf.:maxime me angit ratio reliquorum meorum,
id. ib. 16, 3, 5:cum tanta reliqua sint,
id. ib. 16, 15, 4;15, 15, 3: dum reliqua colonorum minuit ad tempus, vires in posterum exhausit, quarum defectione rursus reliqua creverunt,
Plin. Ep. 3, 19, 6; 9, 37, 2: Sticho reliqua habente, holding a balance, i. e. being in arrears, Dig. 35, 1, 81; so,reliqua trahere,
ib. 26, 7, 46:computare,
ib. 40, 7, 34:in adaerandis reliquorum debitis (= reliquiis debitorum),
Amm. 31, 14, 2; 16, 5, 15.— In sing.:nisi forte fidejussores minus idonei sunt et in reliquum non exsolutae quantitatis accesserint,
Dig. 49, 14, 45 fin.; Symm. Ep. 10, 47.—Hence, by a lusus verbb., of a narration in arrears, the rest, remainder:accipite reliquom, alieno uti nil moror,
Plaut. Capt. prol. 16; cf.also the passage cited above,
id. Cist. 1, 3, 40.Transf., of that which remains after a part just mentioned, the remaining, the other; and, in the sing., the remainder, the rest of a thing (diff. from ceteri, q. v.).(α).Plur.:(β).murus cum Romuli tum etiam reliquorum regum sapientiā definitus,
Cic. Rep. 2, 6, 11; cf. id. ib. 2, 11, 22:decemviros... reliquos magistratus,
id. ib. 2, 31, 54; cf.:Servilius consul reliquique magistratus,
Caes. B. C. 3, 21:sol dux et princeps et moderator luminum reliquorum,
Cic. Rep. 6, 17, 17; cf. id. ib. 6, 9, 9; 6, 20, 22; id. Planc. 1, 3:ipsum regale genus civitatis haud scio an reliquis simplicibus longe anteponendum,
id. Rep. 2, 23, 43:res capitales et reliquas omnes judicabant iidem,
id. ib. 3, 35, 48; cf. id. ib. 6, 17, 17; id. Leg. 3, 7, 16:ad eam sententiam, cum reliquis causis, haec quoque ratio eos deduxit,
Caes. B. G. 2, 10:oppida, vicos, reliqua privata aedificia incendunt,
id. ib. 1, 5:octo cohortes in fronte constituit, reliquarum signa in subsidio collocat,
Sall. C. 59, 2.—As subst.:princeps ille (Plato) aream sibi sumpsit, in quā, etc.... Reliqui disseruerunt, etc.,
the others, the rest, Cic. Rep. 2, 11, 21; 1, 4, 7:in quā (causā) et ipse sentiat et reliqui omnes me, etc.,
id. Att. 16, 15, 1:aurum perinde aspernantur (Scythae) ac reliqui mortales appetunt,
Just. 2, 2, 7:deinceps Jovem atque Junonem, reliquos, quos, etc.,
Cic. Univ. 11; cf.thus, without a copula, Brutorum, C. Cassii, Cn. Domitii, C. Trebonii, reliquorum,
and so forth, id. Phil. 2, 12, 30; cf.:Africanus, cum patria illo modo loquens. reliquaque praeclare,
id. Fin. 2, 32, 106, Quint. 9, 4, 124:si placet, in hunc diem hactenus. Reliqua (satis enim multa restant) differamus in crastinum,
Cic. Rep. 2, 44, 71:audi reliqua,
Plaut. As. 4, 1, 46:age, ambula, ibique reliqua alia fabulabimur,
id. Poen. 3, 4, 8:reliqua vaticinationis brevi esse confecta,
Cic. Div. 1, 32, 68:aderat janitor carceris et carnifex praetoris, reliqua,
and the like, and so forth, and so on, Quint. 9, 4, 124;but post-class.: et reliqua,
Vop. Firm. 5 fin. —Sing.:corpore relicuo pugnam caedesque petessit,
Lucr. 3, 648 Lachm.:equitum magno numero ex omni populi summa separato, reliquum populum distribuit in quinque classes, etc.,
Cic. Rep. 2, 22, 39:scribit Labieno... cum legione ad fines Nerviorum veniat, reliquam partem exercitūs non putat exspectandam,
Caes. B. G. 5, 46 fin.; 1, 18:neque de frumento reliquoque commeatu satis esse provisum,
id. ib. 3, 3:militibus quoque equis exceptis reliquam praedam concessimus,
Cic. Att. 5, 20, 5:jampridem cupio Alexandream reliquamque Aegyptum visere,
id. ib. 2, 5, 1; cf. id. Lael. 2, 6; id. Rep. 2, 38, 64.— As subst.:paene oblitus sum, reliquom dicere,
Plaut. Poen. prol. 118; Cic. Verr. 2, 3, 43, § 103:reliquum temporis cum magnā trepidatione vigilavit,
Suet. Ner. 34:haec quidem hactenus: quod reliquum est, cottidie tabellarios habebis,
as for the rest, as for what remains, Cic. Att. 16, 15, 3; so,quod reliquum est,
id. Fam. 13, 72, 2; id. Planc. 10, 11; Ter. Ad. 3, 2, 48; cf.:de reliquo quid tibi ego dicam?
Cic. Att. 16, 13, c, 2; id. Fam. 6, 20, 3; id. de Or. 1, 22, 100. -
95 adsum
adsum (assum), ădesse, adfŭi (affŭi) - intr. - - subj. prés. arch. adsiet, Plaut. As. 415, etc. ; adsient, Ter. Phorm. 313; imparf. adesent = adessent, Bacch. CIL 1, 196, 6. - fut. adessint = aderunt, CIL 1, 198, 63; parf. arfuerunt = adfuerunt, CIL 1,196, 2 ; inf. parf. arfuisse = adfuisse, CIL 1, 196, 21. [st1]1 [-] être auprès de, être présent, être là, se présenter. - adsum praesens praesenti tibi, Plaut. Ps. 5, 1, 27: me voici devant toi en personne. - ad diem adesse, Cic. Verr. 2, 99: être présent au jour fixé. - ad tempus adesse, Cic. Att. 5, 15, 3: être présent au moment voulu. - adest a milite, Plaut. Ps. 924: il est là venant de la part du militaire. - dona adsunt tibi a Phædria, Ter. Eun. 465: il y a là pour toi des présents de la part de Phædria. - aderant unguenta, coronae, Cic. Tusc. 5, 62: il y avait là parfums, couronnes. - isto bono utare, dum adsit, Cic. CM 33: usons de cet avantage tant qu'il est présent (tant que nous l'avons). - his erat rebus effectum, ut Pompeianorum impetum, cum adesset usus, sustinere auderent, Caes. BC. 3, 84, 4: le résultat en était qu'ils osaient soutenir, quand le besoin se présentait, le choc des Pompéiens. - Cimmeriis ignes tamen aderant, Cic. Att. 2, 61: les Cimmériens avaient tout de même le feu à leur disposition. - alicui virtus adest, Cic. Ac. 1, 38: qqn possède la vertu. - Domitiano aderat animus, Tac. H. 3, 59: Domitien avait de l'énergie. - vim affore verbo crediderat, Virg. En. 10, 547: il avait cru que l'effet accompagnerait les paroles. [st1]2 [-] arriver, venir, approcher, apparaître. - cum hostes adessent, pro se quisque in urbem ex agris demigrant, Liv. 2, 10: comme les ennemis approchaient, chacun pour son compte, ils quittèrent la campagne pour s'installer dans la ville. - mane ad portam adesse, Cic. Div. 1: venir le matin à la porte de la ville. - illis robur aetatis adfuerat, Tac. An. 14, 63: elles étaient parvenues à la force de l'âge. - nunc adest occasio bene facta cumulare, Plaut. Cap. 423: voici l'occasion de couronner tes bons offices. - dolor saepe adest, Cic. Tusc. 5, 15: la douleur est souvent là. - adsunt Kalendae Januariae, Cic. Phil. 3, 2: nous voici aux calendes de janvier. - cum sibi finem vitae adesse intellegeret, Sall. J. 9, 4: comme il sentait sa mort (présente) prochaine. - finem bello Punico adesse, Liv. 29, 14, 1: [espoir] que la fin de la guerre punique était imminente. [st1]3 [-] se présenter sur ordre du magistrat, comparaître en justice, assister comme témoin. - Verres adesse jubebat, Cic. Verr. 2, 26: Verrès ordonnait de comparaître. - promissi testis adesto dis juranda palus, Ov. M. 2: que soit témoin de ma promesse le marais par lequel jurent les dieux. [st1]4 [-] assister qqn, défendre qqch, soutenir, favoriser, prendre part à, participer. - adesse alicui: assister qqn. - adesse amicis: assister ses amis. - adesse alicui rei, assister à qqch, y prendre part, y coopérer. - adesse decreto scribendo, Cic. Flacc. 43: prendre part à la rédaction d'un décret. - scribendo adfuerunt... Cic. Fam. 8, 8, 5: assistèrent à la rédaction... (noms énumérés ensuite). - adesse pugnis, Cic. Phil. 2, 75: prendre part à des combats. - cf. Sall. C. 59, 4, etc. ; Liv. 7, 26, 8, etc. - adesse rei agendae, Liv. 29, 6, 9: participer à l'entreprise. - adesse ad rem divinam, Cato. Agr. 83: participer à un sacrifice. - adesse ad suffragium, Liv. 45, 35, 8: prendre part au vote. - adesse in pugna, Cic. de Or. 2, 272: prendre part au combat. - adesse in aliqua re decernenda, Cic. Att. 1, 17, 8: prendre part à un décret. - cf. Cic. Rab. Post. 10; Att. 4, 16, 3. [st1]5 [-] nota bene - adesse animo (adesse animis): - [abcl]a - être présent d'esprit, faire attention. - [abcl]b - être présent de coeur, avoir du courage. - testis non adfuit animo, cum.... Cic. Caec. 30: ce témoin avait l'esprit ailleurs, quand... - adeste omnes animis, Cic. Sull. 33: ayez tous l'esprit attentif. - ades animo et omitte timorem, Cic. Rep. 6, 10: rassure-toi et bannis ton effroi. --- cf. Mil. 4; Phil. 8, 30.* * *adsum (assum), ădesse, adfŭi (affŭi) - intr. - - subj. prés. arch. adsiet, Plaut. As. 415, etc. ; adsient, Ter. Phorm. 313; imparf. adesent = adessent, Bacch. CIL 1, 196, 6. - fut. adessint = aderunt, CIL 1, 198, 63; parf. arfuerunt = adfuerunt, CIL 1,196, 2 ; inf. parf. arfuisse = adfuisse, CIL 1, 196, 21. [st1]1 [-] être auprès de, être présent, être là, se présenter. - adsum praesens praesenti tibi, Plaut. Ps. 5, 1, 27: me voici devant toi en personne. - ad diem adesse, Cic. Verr. 2, 99: être présent au jour fixé. - ad tempus adesse, Cic. Att. 5, 15, 3: être présent au moment voulu. - adest a milite, Plaut. Ps. 924: il est là venant de la part du militaire. - dona adsunt tibi a Phædria, Ter. Eun. 465: il y a là pour toi des présents de la part de Phædria. - aderant unguenta, coronae, Cic. Tusc. 5, 62: il y avait là parfums, couronnes. - isto bono utare, dum adsit, Cic. CM 33: usons de cet avantage tant qu'il est présent (tant que nous l'avons). - his erat rebus effectum, ut Pompeianorum impetum, cum adesset usus, sustinere auderent, Caes. BC. 3, 84, 4: le résultat en était qu'ils osaient soutenir, quand le besoin se présentait, le choc des Pompéiens. - Cimmeriis ignes tamen aderant, Cic. Att. 2, 61: les Cimmériens avaient tout de même le feu à leur disposition. - alicui virtus adest, Cic. Ac. 1, 38: qqn possède la vertu. - Domitiano aderat animus, Tac. H. 3, 59: Domitien avait de l'énergie. - vim affore verbo crediderat, Virg. En. 10, 547: il avait cru que l'effet accompagnerait les paroles. [st1]2 [-] arriver, venir, approcher, apparaître. - cum hostes adessent, pro se quisque in urbem ex agris demigrant, Liv. 2, 10: comme les ennemis approchaient, chacun pour son compte, ils quittèrent la campagne pour s'installer dans la ville. - mane ad portam adesse, Cic. Div. 1: venir le matin à la porte de la ville. - illis robur aetatis adfuerat, Tac. An. 14, 63: elles étaient parvenues à la force de l'âge. - nunc adest occasio bene facta cumulare, Plaut. Cap. 423: voici l'occasion de couronner tes bons offices. - dolor saepe adest, Cic. Tusc. 5, 15: la douleur est souvent là. - adsunt Kalendae Januariae, Cic. Phil. 3, 2: nous voici aux calendes de janvier. - cum sibi finem vitae adesse intellegeret, Sall. J. 9, 4: comme il sentait sa mort (présente) prochaine. - finem bello Punico adesse, Liv. 29, 14, 1: [espoir] que la fin de la guerre punique était imminente. [st1]3 [-] se présenter sur ordre du magistrat, comparaître en justice, assister comme témoin. - Verres adesse jubebat, Cic. Verr. 2, 26: Verrès ordonnait de comparaître. - promissi testis adesto dis juranda palus, Ov. M. 2: que soit témoin de ma promesse le marais par lequel jurent les dieux. [st1]4 [-] assister qqn, défendre qqch, soutenir, favoriser, prendre part à, participer. - adesse alicui: assister qqn. - adesse amicis: assister ses amis. - adesse alicui rei, assister à qqch, y prendre part, y coopérer. - adesse decreto scribendo, Cic. Flacc. 43: prendre part à la rédaction d'un décret. - scribendo adfuerunt... Cic. Fam. 8, 8, 5: assistèrent à la rédaction... (noms énumérés ensuite). - adesse pugnis, Cic. Phil. 2, 75: prendre part à des combats. - cf. Sall. C. 59, 4, etc. ; Liv. 7, 26, 8, etc. - adesse rei agendae, Liv. 29, 6, 9: participer à l'entreprise. - adesse ad rem divinam, Cato. Agr. 83: participer à un sacrifice. - adesse ad suffragium, Liv. 45, 35, 8: prendre part au vote. - adesse in pugna, Cic. de Or. 2, 272: prendre part au combat. - adesse in aliqua re decernenda, Cic. Att. 1, 17, 8: prendre part à un décret. - cf. Cic. Rab. Post. 10; Att. 4, 16, 3. [st1]5 [-] nota bene - adesse animo (adesse animis): - [abcl]a - être présent d'esprit, faire attention. - [abcl]b - être présent de coeur, avoir du courage. - testis non adfuit animo, cum.... Cic. Caec. 30: ce témoin avait l'esprit ailleurs, quand... - adeste omnes animis, Cic. Sull. 33: ayez tous l'esprit attentif. - ades animo et omitte timorem, Cic. Rep. 6, 10: rassure-toi et bannis ton effroi. --- cf. Mil. 4; Phil. 8, 30.* * *Adsum, ades, adfui, adesse, adfuturus, pen. prod. Cic. Estre present, ou aupres.\Quandiu affutura sint, certum sciri nullo modo potest. Cic. Combien de temps ils demoureront.\Adesse pugnae. Cic. Assister.\Adesse in re aliqua. Terent. Assister.\Adesse in aliquo loco. Cic. Estre en quelque lieu.\Adesse ad iudicium. Cic. Comparoistre en jugement.\Adero hic continuo. Terent. Je seray ici incontinent.\Adesse domi. Terent. Estre en la maison.\Eccum Dromonem cum Syro vna adsunt tibi. Terent. Vous les avez touts deux ici.\Adesse senatusconsulto scribendo. Cic. Estre present à l'enregistrement.\Adesse iudici, pro Assidere. Cic. Estre assis aupres du juge.\Adest praesens, pro Praesens est. Cic. Il est present.\Coram adesse. Cic. Estre present.\Adesse. Approcher, Venir. Plaut. Huc ades. Virg. Vien ca.\Adesse. Virgil. Arriver.\Adest dies, vel tempus. Virg. Le temps est venu.\Adesse ad tempus. Cic. Estre, ou arriver à temps.\Adesse pro Consistere. Plaut. Isthic adesto. Tien toy là, Ne bouge de là.\Adesse pro Inesse. Terent. Nihil aderat adiumenti ad pulchritudinem. Il n'y avoit point, etc.\Adsit modus amori. Virg. Quis enim modus adsit amori? Quel moyen, ou attrempance scauroit estre en amour?\Adest occasio. Plaut. L'occasion est preste, ou se presente.\Quod adest. Cic. Qui est devant soy, ou devant ses yeuls.\Adesse, Paratum esse. Terent. Estre prest et appareillé.\Dona adsunt tibi a Phaedria. Terent. Voici des dons que Phedria t'envoye.\Adesse animo, vel animis. Cic. Estre attentif, Bien escouter, Prester faveur.\Adesse animo. Cic. Avoir bon courage, et ne craindre rien.\Adesse animo. Cic. Estre attentif, et penser aux affaires.\Adest ei animus. Plaut. Il ha bon courage, Il est bien deliberé.\Adesse alicui. Virgil. Liu. Aider, Defendre, Favoriser.\Pater liberis suis adest. Quintil. Le pere defend ses enfants en jugement, et advocasse pour euls.\Adesse alicui ad rem aliquam. Cic. L'aider et defendre en quelque affaire.\Adesse alicui in consilio. Cic. Assister à un juge pour conseil.\Adesse alicui contra alium. Plin. iunior. Advocasser pour quelcun contre un autre.\Adesse rebus alicuius. Cic. L'aider et secourir en ses affaires. -
96 praetereo
praetĕrĕo, īre, ĭī (qqf. īvī), ĭtum - fut. décad. praeteriet, Vulg. Sap. 1, 8 ; Juvc. 4, 159. - intr. - [st1]1 [-] passer au-delà, passer devant. - si nemo hac praeteriit, Plaut. Cist. 683: si personne n'est passé par ici. - praeteriens judicat, Cic. Br. 200: en passant, il juge. - unda quae praeteriit, Ov. A. A. 3, 63: l'eau qui s'est écoulée. [st1]2 [-] passer, s'écouler, fuir (en parl. du temps). - nox quae praeteriit, Plaut. Merc. 227: la nuit qui s'est écoulée. --- cf. Cic. Att. 13, 12, 3. - tr. - [st1]3 [-] passer devant, le long de. - hortos praeterire, Cic. Fin. 5, 3: passer devant des jardins. --- cf. Cic. Att. 10, 4, 8. - ripas flumina praetereunt, Hor. O. 4, 7, 3: les rivières coulent le long de leurs rives. [st1]4 [-] dépasser [à la course]. - Virg. En. 4, 157 ; Ov. M. 2, 160 ; 10, 680. [st1]5 [-] surpasser. - Varr. R. 1, 1; Ov. P. 4,7, 51; Juv. 14, 214. [st1]6 [-] passer (en parl. du temps), trépasser. - praeteritus, a, um: écoulé, passé. - praeteritum tempus, Cic. CM 69: le temps écoulé. - praeteriti viri, Prop. 2, 10, 52: les trépassés, les gens d'autrefois. - gram. praeteritum tempus ou praeteritum seul, Quint. 1, 4, 29: le prétérit, le parfait. - in praeteritum, Suet. Dom. 9: pour le passé. - plur. n. praeterita, orum: le passé. --- Cic. Pis. 59 ; Br. 266 ; Div. 1, 63. [st1]7 [-] échapper. - me (te) non praeterit + prop. inf.: il ne m'échappe pas, il ne t'échappe pas que ; je sais bien, tu sais bien que. --- Cic. Caec. 101. - avec int. ind. te non praeterit quam sit difficile, Cic. Fam. 1, 8, 2: tu sais combien il est difficile... - multa quae nos praeterierunt, Plin. praef. 18: beaucoup de choses qui nous ont échappé. [st1]8 [-] omettre, laisser de côté. - praeterire nullum genus crudelitatis, Cic. Phil. 3, 4: ne laisser de côté aucun genre de cruauté. - locus, qui praeteritus neglegentiā est, Ter. Ad. 14: un sujet qui a été laissé de côté par indifférence. - ut nulla fere pars orationis silentio praeteriretur, Cic. Br. 88: au point que presque chaque partie du discours souleva des acclamations. [st1]9 [-] passer sous silence, ne pas mentionner. - Cic. Verr. 3, 178 ; Prov. 6, etc. - praetereo quod eam sibi domum delegit, Cic. Clu. 188: je laisse de côté le fait qu'il s'est choisi cette maison. - passif impers. de Apollonio praeteriri potest ? Cic. Verr. 5, 16: peut-on passer sous silence ce qui concerne Apollonius ? - nihil in praeteritis relinquere, Cic. Ac. 2, 45: ne rien laisser de côté. - octo praeteritis, Liv. 27, 11. 12: huit étant omis sur la liste des sénateurs, huit étant exclus. [st1]10 [-] négliger de faire une chose. - quae foenisices praeterierunt, Varr. R. 1, 49, 2: ce que les faucheurs ont laissé. - avec inf. Plaut. Merc 403 ; Apul. M. 3, 23. - avec quin praeterire non potui, quin... Caes. d. Att. 9, 6 a: je n'ai pu négliger de... [st1]11 [-] omettre qqn [dans une élection, dans une distribution, etc.], ne pas faire cas de. - Cic. Planc. 8 ; Tusc. 5, 54 ; Phil. 2, 41. - Philippus et Cotta praetereuntur, Caes. BC. 1, 6, 5: Philippus et Cotta sont laissés de côté.* * *praetĕrĕo, īre, ĭī (qqf. īvī), ĭtum - fut. décad. praeteriet, Vulg. Sap. 1, 8 ; Juvc. 4, 159. - intr. - [st1]1 [-] passer au-delà, passer devant. - si nemo hac praeteriit, Plaut. Cist. 683: si personne n'est passé par ici. - praeteriens judicat, Cic. Br. 200: en passant, il juge. - unda quae praeteriit, Ov. A. A. 3, 63: l'eau qui s'est écoulée. [st1]2 [-] passer, s'écouler, fuir (en parl. du temps). - nox quae praeteriit, Plaut. Merc. 227: la nuit qui s'est écoulée. --- cf. Cic. Att. 13, 12, 3. - tr. - [st1]3 [-] passer devant, le long de. - hortos praeterire, Cic. Fin. 5, 3: passer devant des jardins. --- cf. Cic. Att. 10, 4, 8. - ripas flumina praetereunt, Hor. O. 4, 7, 3: les rivières coulent le long de leurs rives. [st1]4 [-] dépasser [à la course]. - Virg. En. 4, 157 ; Ov. M. 2, 160 ; 10, 680. [st1]5 [-] surpasser. - Varr. R. 1, 1; Ov. P. 4,7, 51; Juv. 14, 214. [st1]6 [-] passer (en parl. du temps), trépasser. - praeteritus, a, um: écoulé, passé. - praeteritum tempus, Cic. CM 69: le temps écoulé. - praeteriti viri, Prop. 2, 10, 52: les trépassés, les gens d'autrefois. - gram. praeteritum tempus ou praeteritum seul, Quint. 1, 4, 29: le prétérit, le parfait. - in praeteritum, Suet. Dom. 9: pour le passé. - plur. n. praeterita, orum: le passé. --- Cic. Pis. 59 ; Br. 266 ; Div. 1, 63. [st1]7 [-] échapper. - me (te) non praeterit + prop. inf.: il ne m'échappe pas, il ne t'échappe pas que ; je sais bien, tu sais bien que. --- Cic. Caec. 101. - avec int. ind. te non praeterit quam sit difficile, Cic. Fam. 1, 8, 2: tu sais combien il est difficile... - multa quae nos praeterierunt, Plin. praef. 18: beaucoup de choses qui nous ont échappé. [st1]8 [-] omettre, laisser de côté. - praeterire nullum genus crudelitatis, Cic. Phil. 3, 4: ne laisser de côté aucun genre de cruauté. - locus, qui praeteritus neglegentiā est, Ter. Ad. 14: un sujet qui a été laissé de côté par indifférence. - ut nulla fere pars orationis silentio praeteriretur, Cic. Br. 88: au point que presque chaque partie du discours souleva des acclamations. [st1]9 [-] passer sous silence, ne pas mentionner. - Cic. Verr. 3, 178 ; Prov. 6, etc. - praetereo quod eam sibi domum delegit, Cic. Clu. 188: je laisse de côté le fait qu'il s'est choisi cette maison. - passif impers. de Apollonio praeteriri potest ? Cic. Verr. 5, 16: peut-on passer sous silence ce qui concerne Apollonius ? - nihil in praeteritis relinquere, Cic. Ac. 2, 45: ne rien laisser de côté. - octo praeteritis, Liv. 27, 11. 12: huit étant omis sur la liste des sénateurs, huit étant exclus. [st1]10 [-] négliger de faire une chose. - quae foenisices praeterierunt, Varr. R. 1, 49, 2: ce que les faucheurs ont laissé. - avec inf. Plaut. Merc 403 ; Apul. M. 3, 23. - avec quin praeterire non potui, quin... Caes. d. Att. 9, 6 a: je n'ai pu négliger de... [st1]11 [-] omettre qqn [dans une élection, dans une distribution, etc.], ne pas faire cas de. - Cic. Planc. 8 ; Tusc. 5, 54 ; Phil. 2, 41. - Philippus et Cotta praetereuntur, Caes. BC. 1, 6, 5: Philippus et Cotta sont laissés de côté.* * *Praetereo, praeteris, pen. corr. praeteriui vel praeterii, praeteritum, pen. corr. praeterire. Plaut. Passer oultre, ou par aupres, ou par devant quelque chose.\AEstas praeterit. Virgil. L'esté se passe.\Praeterierat iam ad ducendum aetas. Terent. Tu estois hors d'aage. \ Dies praeteriit. Terent. Le jour est passé.\Sine biduum hoc praetereat. Terentius. Laisse passer ces deux jours.\Nescis quid mali praeterieris, qui nunquam es ingressus mare. Terent. Combien tu as evité de dangers.\Praeterire aliquid. Terent. Passer quelque chose sans en dire mot, Omettre.\Praeterire silentio. Cic. Se taire de quelque chose.\Praeterire non potui quin et scriberem ad te, et illum mitterem. Cic. Je n'ay peu laisser que je, etc.\Praeteriit me haec res. Terent. J'ay oublié cela.\Et hoc te praeterit, non id solum spectari solere, etc. Cic. Et ne scais tu pas cela que, etc.\Non me praeterit, nos eam rem Ephesi expertos esse. Cic. Je scay bien que, etc.\Non me praeterit Recuperatores, etc. Cic. Je scay bien.\Animo praeterire suos annos. Ouid. Quand le courage et hardiesse surpasse l'aage, Avoir le courage plus grand et plus hardi que l'aage ne donne ou requiert.\Suffragiis praeterire, et repulsam ferre. Cicero. Perdre sa brigue.\Filium fratris praeterire. Cic. Ne luy rien laisser par testament, Ne faire aucune mention de luy en son testament.\Hos nobilitate Mago praeteriit. Cic. Les a passé et surmonté. -
97 summum
sŭpĕrus, a, um (ante-class. collat. form of the nom. sing. sŭpĕr in two passages:I.super inferque vicinus,
Cato, R. R. 149, 1:totus super ignis,
Lucr. 1, 649; gen. plur. in signif. I. B. 1. infra, superum, Verg. A. 1, 4; Ov. M. 1, 251 et saep.), adj. [super].Posit.A.Adj.1.In gen., that is above, upper, higher: inferus an superus tibi fert deus funera, Liv. And. ap. Prisc. p. 606 P.:2.at ita me di deaeque superi atque inferi et medioxumi,
Plaut. Cist. 2, 1, 36:omnes di deaeque superi, inferi,
Ter. Phorm. 4, 4, 6:ad superos deos potius quam ad inferos pervenisse,
Cic. Lael. 3, 12:limen superum inferumque salve,
Plaut. Merc. 5, 1, 1:portae Phrygiae limen,
id. Bacch. 4, 9, 31; 4, 9, 63; Novat. ap. Non. p. 336, 13 (Com. Rel. v. 49 Rib.):carmine di superi placantur, carmine manes,
Hor. Ep. 2, 1, 138:di,
id. C. 1, 1, 30; 4, 7, 18:superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:ut omnia supera, infera, prima, ultima, media videremus,
Cic. Tusc. 1, 26, 64:spectatores superarum rerum atque caelestium,
id. N. D. 2, 56, 140:omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes,
Verg. A. 6, 788:supera ad convexa,
to heaven, id. ib. 6, 241 (Rib. super); 6, 750; 10, 251: cum superum lumen nox intempesta teneret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, 14 (Ann. v. 106 Vahl.):lumen,
Lucr. 6, 856: templum superi Jovis, i. e. of the Capitoline Jupiter (opp. Juppiter inferus, i. e. Pluto), Cat. 55, 5; Sen. Herc. Fur. 48:domus deorum,
Ov. M. 4, 735: mare superum, the upper, i. e. the Adriatic and Ionian Sea (opp. mare inferum, the lower or Etruscan Sea), Plaut. Men. 2, 1, 11; Cic. de Or. 3, 19, 69; id. Att. 9, 3, 1; Liv. 41, 1, 3; Mel. 2, 4, 1; Plin. 3, 5, 10, § 44; Suet. Caes. 34; 44;so without mare (colloq.): iter ad superum,
Cic. Att. 9, 5, 1.—Adverb.:de supero, quom huc accesserit,
from above, Plaut. Am. 3, 4, 18; so,ex supero,
Lucr. 2, 227; 2, 241; 2, 248. —In partic., upper, i. e. of the upper regions or upper world (opp. the lower regions):B.supera de parte,
i. e. of the earth, Lucr. 6, 855:superas evadere ad auras,
Verg. A. 6, 128:superum ad lumen ire,
id. ib. 6, 680:aurae,
Ov. M. 5, 641:orae,
Verg. A. 2, 91:limen,
id. ib. 6, 680.—Substt.1.Sŭpĕri, orum, m.(α).They who are above (opp. inferi, those in the dungeon), Plaut. Aul. 2, 7, 6:(β).multum fleti ad superos,
i. e. those living on earth, Verg. A. 6, 481:(Pompeius) Quam apud superos habuerat magnitudinem, illibatam detulisset ad Inferos,
the inhabitants of the upper world, Vell. 2, 48, 2; cf.:ut oblitos superum paterere dolores,
Val. Fl. 1, 792: si nunc redire posset ad superos pater, Poet. ap. Charis. 5, p. 252:epistula ad superos scripta,
i. e. to the survivors, Plin. 2, 109, 112, § 248.—(Sc. di.) The gods above, the celestial deities:2.quae Superi Manesque dabant,
Verg. A. 10, 34:aspiciunt Superi mortalia,
Ov. M. 13, 70:o Superi!
id. ib. 1, 196; 14, 729;pro Superi,
id. Tr. 1, 2, 59:terris jactatus et alto Vi Superum,
Verg. A. 1, 4:illa propago Contemptrix Superum,
Ov. M. 1, 161:exemplo Superorum,
id. Tr. 4, 4, 19; so,Superorum,
id. P. 1, 1, 43:postquam res Asiae Priamique evertere gentem Immeritam visum Superis,
Verg. A. 3, 2:scilicet is Superis labor est,
id. ib. 4, 379; Hor. C. 1, 6, 16:superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:flectere Superos,
Verg. A. 7, 312:te per Superos... oro,
id. ib. 2, 141 et saep.—sŭpĕra, orum, n.(α).The heavenly bodies:(β).Hicetas caelum, solem, lunam, stellas, supera denique omnia stare censet,
Cic. Ac. 2, 39, 123; cf.:cogitantes supera atque caelestia, haec nostra contemnimus,
id. ib. 2, 41, 127: di, quibus est potestas motus superum atque inferum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 25, 38 (Trag. Rel. v. 163 Vahl.).—Higher places (sc. loca):II.supera semper petunt,
tend upwards, Cic. Tusc. 1, 18, 42:(Alecto) Cocyti petit sedem, supera ardua relinquens,
the upper world, Verg. A. 7, 562.Comp.: sŭpĕrĭor, ius.A.Lit., of place, higher, upper:B.inferiore omni spatio vacuo relicto, superiorem partem collis castris compleverant,
Caes. B. G. 7, 46:dejectus qui potest esse quisquam, nisi in inferiorem locum de superiore motus?
Cic. Caecin. 18, 50:in superiore qui habito cenaculo,
Plaut. Am. 3, 1, 3:tota domus superior vacat,
the upper part of, Cic. Att. 12, 10:superior accumbere,
Plaut. Most. 1, 1, 42:de loco superiore dicere,
i. e. from the tribunal, Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102:agere,
i. e. from the rostra, id. ib. 2, 1, 5, § 14;and in gen. of the position of the speaker: multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos,
id. Fam. 3, 8, 2:sive ex inferiore loco sive ex aequo sive ex superiore loquitur,
id. de Or. 3, 6, 23: ex loco superiore in ipsis fluminis ripis praeliabantur, from a height or eminence, Caes. B. G. 2, 23; so,ex loco superiore,
id. ib. 3, 4:loca,
id. ib. 1, 10, 4;3, 3, 2: ex superioribus locis in planitiem descendere,
id. B. C. 3, 98:qui in superiore acie constiterant,
id. B. G. 1, 24:ex superiore et ex inferiore scriptura docendum,
i. e. what goes before and after, the context, Cic. Inv. 2, 40, 117; cf.:posteriori superius non jungitur,
id. Ac. 2, 14, 44.—Trop.1.Of time or order of succession, former, past, previous, preceding:b.superiores solis defectiones,
Cic. Rep. 1, 16, 25:quid proxima, quid superiore nocte egeris,
id. Cat. 1, 1, 1:refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant,
Caes. B. G. 7, 58:superioribus aestivis,
Hirt. B. G. 8, 46:superioribus temporibus,
Cic. Fam. 5, 17, 1:tempus (opp. posterius),
id. Dom. 37, 99:tempora (opp. inferiora),
Suet. Claud. 41:annus,
Cic. Verr. 2, 3, 18, § 47:anno superiore,
id. Har. Resp. 8, 15:superioris anni acta,
Suet. Caes. 23:in superiore vita,
Cic. Sen. 8, 26: milites superioribus proeliis exercitati, [p. 1811] Caes. B. G. 2, 20:testimonium conveniens superiori facto,
Hirt. B. G. 8, 53:superius facinus novo scelere vincere,
Cic. Verr. 2, 5, 44, § 116:superioris more crudelitatis uti,
Nep. Thras. 3, 1:superius genus,
mentioned previously, Plin. 13, 25, 48, § 146:nuptiae,
former marriage, Cic. Clu. 6, 15:vir,
first husband, id. Caecin. 6, 17.—Esp., of age, time of life, etc., older, elder, senior, more advanced, former:2.omnis juventus omnesque superioris aetatis,
Caes. B. C. 2, 5:aetate superiores,
Varr. R. R. 2, 10, 1:superior Africanus,
the Elder, Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25; id. Off. 1, 33, 121:Dionysius,
id. ib. 2, 7, 25; Nep. Dion, 1, 1; cf.:quid est aetas hominis, nisi memoria rerum veterum cum superiorum aetate contexitur,
Cic. Or. 34, 120.—Of strength or success in battle or any contest, victorious, conquering, stronger, superior:3. (α).Caesar quod hostes equitatu superiores esse intellegebat,
Caes. B. G. 7, 65:numero superiores,
Hirt. B. G. 8, 12:hoc ipso fiunt superiores, quod nullum acceperant detrimentum,
id. ib. 8, 19:se quo impudentius egerit, hoc superiorem discessurum,
Cic. Caecin. 1, 2:semper discessit superior,
Nep. Hann. 1, 2:si primo proelio Catilina superior discessisset,
Sall. C. 39, 4:ut nostri omnibus partibus superiores fuerint,
Caes. B. G. 5, 15:multo superiores bello esse,
Nep. Alcib. 4, 7:superiorem Appium in causa fecit,
Liv. 5, 7, 1.—With abl. respect.:(β).pecuniis superiores,
Cic. Rep. 2, 34, 59:loco, fortuna, fama superiores,
id. Lael. 25, 94:habes neminem honoris gradu superiorem,
id. Fam. 2, 18, 2:ordine,
id. ib. 13, 5, 2:facilitate et humanitate superior,
id. Off. 1, 26, 90:si superior ceteris rebus esses,
id. Div. in Caecil. 19, 61.—Absol.:III.ut ii, qui superiores sunt, submittere se debent in amicitia, sic quodam modo inferiores extollere,
Cic. Lael. 20, 72; cf. id. ib. 20, 71:ut quanto superiores sumus, tanto nos geramus summissius,
id. Off. 1, 26, 90:invident homines maxime paribus aut inferioribus... sed etiam superioribus invidetur,
id. de Or. 2, 52, 209:premendoque superiorem sese extollebat,
Liv. 22, 12, 12:cui omnem honorem, ut superiori habuit,
Vell. 2, 101, 1.Sup., in three forms, ‡ superrimus, supremus, and summus.A.‡ sŭperrĭmus, assumed as orig. form of supremus by Varr. L. L. 7, § 51 Mull.; Charis. p. 130 P.—B. 1.Lit. (only poet.; cf.2.summus, C. 1.): montesque supremos Silvifragis vexat flabris,
the highest points, the tops, summits, Lucr. 1, 274; so,montes,
Verg. G. 4, 460; Hor. Epod. 17, 68:rupes,
Sen. Oedip. 95:arx,
Claud. III. Cons. Hon. 167; cf.:supremae Tethyos unda,
Mart. Spect. 3, 6.—Trop.a. (α).In gen.: SOL OCCASVS SVPREMA TEMPESTAS ESTO, XII. Tab. ap. Gell. 17, 2, 10.—Hence, as subst.: suprēma, ae, f. (sc. tempestas), the last part of the day, the hour of sunset: suprema summum diei; hoc tempus duodecim Tabulae dicunt occasum esse solis;(β).sed postea lex praetoria id quoque tempus jubet esse supremum, quo praeco in comitio supremam pronuntiavit populo,
Varr. L. L. 6, § 5 Mull.; cf. Censor. de Die Nat. 24; Plin. 7, 60, 60, § 212:quae (urbs), quia postrema coaedificata est, Neapolis nominatur,
Cic. Verr. 2, 4, 53, § 119:supremo te sole domi manebo,
at sunset, Hor. Ep. 1, 5, 3:jubare exorto jam nocte suprema, Col. poet. 10, 294: in te suprema salus,
last hope, Verg. A. 12, 653: supremam bellis imposuisse manum, the last or finishing hand, Ov. R. Am. 114. — suprēmum, adverb., for the last time:quae mihi tunc primum, tunc est conspecta supremum,
Ov. M. 12, 526.—In partic., with regard to the close of life, last, closing, dying:1. 2.supremo vitae die,
Cic. Tusc. 1, 29, 71; id. Sen. 21, 78; id. Mur. 36, 75:dies,
id. Phil. 1, 14, 34; Hor. C. 1, 13, 20; id. Ep. 1, 4, 13:hora,
Tib. 1, 1, 59:tempus,
Hor. S. 1, 1, 98; Cat. 64, 151:incestum pontifices supremo supplicio sanciunto,
i. e. the penalty of death, Cic. Leg. 2, 9, 22:mors,
Hor. Ep. 2, 2, 173:finis,
id. ib. 2, 1, 12:iter,
id. C. 2, 17, 11:lumen,
Verg. A. 6, 735: sociamque tori vocat ore supremo, with his dying mouth, dying breath, Ov. M. 8, 521; so,ore,
id. Tr. 3, 3, 87:haec digressu dicta supremo Fundebat,
Verg. A. 8, 583:Nero in suprema ira duos calices crystallinos fregit,
in his last agony, Plin. 37, 2, 10, § 29;supremis suis annis,
in his last years, id. 23, 1, 27, § 58:suprema ejus cura,
id. 7, 45, 46, § 150:spoliatus illius supremi diei celebritate,
Cic. Mil. 32, 86: honor, the last honors, i. e. funeral rites or ceremonies, Verg. A. 11, 61:funera,
Ov. M. 3, 137:oscula,
id. ib. 6, 278:tori,
i. e. biers, id. F. 6, 668:ignis,
id. Am. 1, 15, 41:ignes,
id. M. 2, 620; 13, 583:officia,
Tac. A. 5, 2; Petr. 112, 1: judicia hominum, a last will or testament, Quint. 6, 3, 92; Plin. Ep. 7, 20, 7; 7, 31, 5; so,tabulae,
Mart. 5, 33, 1; 5, 41, 1:tituli,
i. e. an epitaph, id. ib. 9, 19, 3.—So of cities, etc.:Troiae sorte suprema,
Verg. A. 5, 190:dies regnis,
Ov. F. 2, 852. — suprēmum and suprēmō, adverb.:animam sepulcro Condimus, et magna supremum voce ciemus,
for the last time, for a last farewell, Verg. A. 3, 68; Plin. 11, 37, 55, § 150; Tac. H. 4, 14; Ov. M. 12, 526:anima exitura supremo,
Plin. 11, 53, 115, § 277.— Substt.suprēma, orum, n.(α).The last moments, the close of life, death:(β).ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. § 11; Tac. A. 6, 50; 12, 66; cf.:statua Herculis sentiens suprema tunicae,
the last agonies caused by it, Plin. 34, 8, 19, § 93:circa suprema Neronis,
the time of his death, id. 16, 44, 86, § 236; 7, 3, 3, § 33.—The last honors paid to the dead, funeral rites or ceremonies, a funeral:(γ).supremis divi Augusti,
Plin. 7, 3, 3, § 33; 16, 44, 86, § 236; Tac. A. 1, 61; 3, 49; 4, 44; id. H. 4, 59; 4, 45:suprema ferre (sc. munera),
Verg. A. 6, 213; cf. id. ib. 11, 25 al.—A last will, testament:(δ). b.nihil primo senatus die agi passus, nisi de supremis Augusti,
Tac. A. 1, 8:miles in supremis ordinandis ignarus uxorem esse praegnantem, etc.,
Dig. 29, 1, 36, § 2.—Of degree or rank, the highest, greatest, most exalted, supreme:C.multa, quae appellatur suprema, instituta in singulos duarum ovium, triginta boum... ultra quam (numerum) multam dicere in singulos jus non est, et propterea suprema appellatur, id est, summa et maxima,
Gell. 11, 1, 2 sq.:macies,
Verg. A. 3, 590:Juppiter supreme,
Plaut. Men. 5, 9, 55; id. Capt. 2, 3, 66; 5, 2, 23; id. Ps. 2, 2, 33; Ter. Ad. 2, 1, 42: Junonis supremus conjunx, Poet. ap. Plin. 35, 10, 37, § 115:med antidhac Supremum habuisti com item consiliis tuis,
most intimate, Plaut. Ps. 1, 1, 15.—summus, a, um [from sup-imus, sup-mus], uppermost, highest, topmost; the top of, highest part of (cf. Roby, Gram. 2, § 1295).1.Lit. (class., while supremus is mostly poet.):b.summum oportet olfactare vestimentum muliebre,
the top, outside of, Plaut. Men. 1, 2, 56: Galli summa arcis adorti Moenia, Enn. ap. Macr. S. 1, 4 (Ann. v. 169 Vahl.): Thyestes summis saxis fixus, id. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 413 ib.): montibus summis, id. ap. Varr. L. L. 7, 71 Mull. (Epigr. v. 43 ib.):summum jugum montis,
Caes. B. G. 1, 21:summus mons,
the top of, id. ib. 1, 22:feriunt summos fulmina montes,
the mountain tops, Hor. C. 2, 10, 11; cf.: in summo montis vertice, Poet. ap. Quint. 8, 3, 48:locus castrorum,
Caes. B. G. 2, 23:in summa sacra via,
on the highest part of, Cic. Planc. 7, 17; cf. id. Verr. 2, 4, 53, § 119:in summa columna conlocare,
id. Div. 1, 24, 48:quam (urbem) ad summum theatrum,
id. Verr. 2, 4, 53, § 119:Janus summus ab imo,
Hor. Ep. 1, 1, 54:ad aquam summam appropinquare,
Cic. Fin. 4, 23, 64: mento summam aquam attingens enectus siti, Poet. ap. Cic. Tusc. 1, 5, 10:in aqua summa natare,
the top, surface of, Plaut. Cas. 2, 6, 33:apud summum puteum,
id. Mil. 4, 4, 16:per summa volare aequora,
Verg. A. 5, 819:summa cacumina linquunt,
id. ib. 6, 678:mari summo,
id. ib. 1, 110:prospexi Italiam summa ab unda,
id. ib. 6, 357:summaque per galeam delibans oscula,
id. ib. 12, 434:amphoras complures complet plumbo, summas operit auro,
Nep. Hann. 9, 3: summa procul villarum culmina fumant, Verg. E. 1, 83:summam cutem novacula decerpito,
Col. 12, 56, 1.—Of position, place, at table:summus ego (in triclinio) et prope me Viscus Thurinus et infra Varius, etc.,
I was highest, I reclined at the top, Hor. S. 2, 8, 20.—Hence, subst.: summus, i, m., he who sits in the highest place, at the head of the table:standum est in lecto, si quid de summo petas,
Plaut. Men. 1, 1, 27: is sermo, qui more majorum a summo adhibetur in poculis, by the head of the table, i. e. by the president of the feast, Cic. Sen. 14, 46; so,a summo dare (bibere),
Plaut. As. 5, 2, 41; Pers. 5, 1, 19.—summum, i, n., the top, surface; the highest place, the head of the table, etc.:2.ab ejus (frontis) summo, sicut palmae, rami quam late diffunduntur,
Caes. B. G. 6, 26:qui demersi sunt in aqua... si non longe absunt a summo,
Cic. Fin. 3, 14, 48:leviter a summo inflexum bacillum,
id. Div. 1, 17, 30:igitur discubuere... in summo Antonius,
Sall. H. 3, 4 Dietsch:puteos ac potius fontes habet: sunt enim in summo,
Plin. Ep. 2, 17, 25:nuces mersit in vinum et sive in summum redierant, sive subsederant, etc.,
Petr. 137 fin.: oratori summa riguerunt, the extremities of his body, Sen. Ira, 2, 3, 3.—In mal. part.:summa petere,
Mart. 11, 46, 6; Auct. Priap. 76.—Transf., of the voice:2.jubeo te salvere voce summa,
Plaut. As. 2, 2, 30; cf.:citaret Io Bacche! modo summa Voce, modo, etc.,
at the top of his voice, Hor. S. 1, 3, 7:vox (opp. ima),
Quint. 11, 3, 15:summa voce versus multos uno spiritu pronuntiare,
Cic. de Or. 1, 61, 261; cf.:summo haec clamore,
Plaut. Merc. prol. 59. —Adverb.: summum, at the utmost or farthest:exspectabam hodie, aut summum cras,
Cic. Att. 13, 21, 2:bis, terve summum,
id. Fam. 2, 1, 1:triduo aut summum quatriduo,
id. Mil. 9, 26; cf. Liv. 21, 35, and 31, 42 Drak.—Trop.a.Of time or order of succession, last, latest, final (rare but class.):b.haec est praestituta summa argento dies,
Plaut. Ps. 1, 3, 140; so,venit summa dies,
Verg. A. 2, 324:ad summam senectutem jactari, quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 1, 1: vixit ad summam senectutem, to extreme old age, id. Fragm. ap. Non. 401, 31:cum esset summa senectute,
id. Phil. 8, 10, 31:in fluvium primi cecidere, in corpora summi,
Luc. 2, 211:summo carmine,
at the end, Hor. C. 3, 28, 13:eadem in argumentis ratio est, ut potentissima prima et summa ponantur,
the first and the last, at the beginning and the end, Quint. 6, 4, 22; cf. neutr. absol.: Celsus putat, primo firmum aliquod (argumentum) esse ponendum, summo firmissimum, imbecilliora medio;quia et initio movendus sit judex et summo impellendus,
at the last, at the close, id. 7, 1, 10.— Adverb.: summum, for the last time:nunc ego te infelix summum teneoque tuorque,
Albin. 1, 137. —Of rank, etc., highest, greatest, first, supreme, best, utmost, extreme; most distinguished, excellent, or noble; most important, weighty, or critical, etc. (so most freq. in prose and poetry): summa nituntur vi, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 168 Vahl.): bellum gerentes summum summa industria, id. ap. Non. p. 402, 3 (Trag. v. 104 ib.):summi puerorum amores,
Cic. Lael. 10, 33:spes civium,
id. ib. 3, 11:fides, constantia justitiaque,
id. ib. 7, 25: in amore summo summaque inopia, Caec. ap. Cic. N. D. 3, 29, 72:qui in virtute summum bonum ponunt,
id. ib. 6, 20:non agam summo jure tecum,
id. Verr. 2, 5, 2, § 4:tres fratres summo loco nati,
id. Fam. 2, 18, 2:qui summo magistratui praeerat,
Caes. B. G. 1, 16:concedunt in uno Cn. Pompeio summa esse omnia,
Cic. Imp. Pomp. 17, 51:quae (vitia) summo opere vitare oportebit,
id. Inv. 1, 18, 26:turpitudo,
id. Lael. 17, 61:summum in cruciatum se venire,
Caes. B. G. 1, 31:scelus,
Sall. C. 12, 5:hiems,
the depth of winter, Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. Fam. 13, 60, 2:cum aestas summa esse coeperat,
id. Verr. 2, 5, 12, § 29; 2, 5, 31, § 80:ut summi virtute et animo praeessent imbecillioribus,
id. Rep. 1, 34, 51:summi ex Graecia sapientissimique homines,
id. ib. 1, 22, 36; cf.:summi homines ac summis ingeniis praediti,
id. de Or. 1, 2, 6:optimi et summi viri diligentia,
id. Rep. 1, 35, 54: cum par habetur honos summis et infimis [p. 1812] id. ib. 1, 34, 53: He. Quo honore'st illic? Ph. Summo atque ab summis viris, Plaut. Capt. 2, 2, 29:summus Juppiter,
id. Cist. 2, 1, 40:ubi summus imperator non adest ad exercitum,
id. Am. 1, 2, 6:miles summi inperatoris,
Cic. Imp. Pomp. 10, 28: deum qui non summum putet (amorem), Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68:amicus summus,
the best friend, Ter. Phorm. 5, 8 (9), 60; 1, 1, 1; id. And. 5, 6, 6; cf. absol.:nam is nostro Simulo fuit summus,
id. Ad. 3, 2, 54; so id. Eun. 2, 2, 40.— Poet. in neutr. plur.:summa ducum Atrides,
the chief, Ov. Am. 1, 9, 37; cf. Lucr. 1, 86:summo rei publicae tempore,
at a most important period, most critical juncture, Cic. Phil. 5, 17, 46:in summo et periculosissimo rei publicae tempore,
id. Fl. 3, 6; cf.:summa salus rei publicae,
id. Cat. 1, 5, 11: quod summa res publica in hujus periculo tentatur, the highest welfare of the State, the common welfare, the good of the State, the whole State or commonwealth, id. Rosc. Am. 51, 148; so,res publica,
id. Planc. 27, 66; id. Verr. 2, 2, 10, § 28; id. Cat. 1, 6, 14; 3, 6, 13; id. Inv. 1, 16, 23; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:ad summam rem publicam,
Liv. 33, 45, 4 al.:quo res summa loco, Panthu?
the general cause, Verg. A. 2, 322: mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis? in these enterprises of highest moment, etc., id. ib. 9, 199; esp.: summum jus, a right pushed to an extreme:non agam summo jure tecum,
deal exactingly, Cic. Verr. 2, 5, 2, § 4; cf.: exsistunt etiam saepe injuriae calumnia quadam et nimis callida juris interpretatione;ex quo illud summum jus summa injuria factum est, jam tritum sermone proverbium,
id. Off. 1, 10, 33. — Hence, summē, adv., in the highest degree, most highly or greatly, extremely:quod me sollicitare summe solet,
Cic. de Or. 2, 72, 295:cupere aliquid,
id. Quint. 21, 69; Caes. B. C. 3, 15:contendere,
Cic. Quint. 24, 77: studere, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 2:diffidere,
Cic. Fam. 4, 7, 2:admirari,
Quint. 10, 1, 70:summe jucundum,
Cic. Fam. 13, 18, 2:officiosi,
id. Verr. 2, 1, 24, § 63:summe disertus vir,
Quint. 12, 1, 23:summe munitus locus,
Hor. Ep. 2, 2, 31:summe haec omnia mihi videntur esse laudanda,
Cic. Div. in Caecil. 17, 57:mei summe observantissimus,
Plin. Ep. 10, 26 (11), 1. -
98 Superi
sŭpĕrus, a, um (ante-class. collat. form of the nom. sing. sŭpĕr in two passages:I.super inferque vicinus,
Cato, R. R. 149, 1:totus super ignis,
Lucr. 1, 649; gen. plur. in signif. I. B. 1. infra, superum, Verg. A. 1, 4; Ov. M. 1, 251 et saep.), adj. [super].Posit.A.Adj.1.In gen., that is above, upper, higher: inferus an superus tibi fert deus funera, Liv. And. ap. Prisc. p. 606 P.:2.at ita me di deaeque superi atque inferi et medioxumi,
Plaut. Cist. 2, 1, 36:omnes di deaeque superi, inferi,
Ter. Phorm. 4, 4, 6:ad superos deos potius quam ad inferos pervenisse,
Cic. Lael. 3, 12:limen superum inferumque salve,
Plaut. Merc. 5, 1, 1:portae Phrygiae limen,
id. Bacch. 4, 9, 31; 4, 9, 63; Novat. ap. Non. p. 336, 13 (Com. Rel. v. 49 Rib.):carmine di superi placantur, carmine manes,
Hor. Ep. 2, 1, 138:di,
id. C. 1, 1, 30; 4, 7, 18:superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:ut omnia supera, infera, prima, ultima, media videremus,
Cic. Tusc. 1, 26, 64:spectatores superarum rerum atque caelestium,
id. N. D. 2, 56, 140:omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes,
Verg. A. 6, 788:supera ad convexa,
to heaven, id. ib. 6, 241 (Rib. super); 6, 750; 10, 251: cum superum lumen nox intempesta teneret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, 14 (Ann. v. 106 Vahl.):lumen,
Lucr. 6, 856: templum superi Jovis, i. e. of the Capitoline Jupiter (opp. Juppiter inferus, i. e. Pluto), Cat. 55, 5; Sen. Herc. Fur. 48:domus deorum,
Ov. M. 4, 735: mare superum, the upper, i. e. the Adriatic and Ionian Sea (opp. mare inferum, the lower or Etruscan Sea), Plaut. Men. 2, 1, 11; Cic. de Or. 3, 19, 69; id. Att. 9, 3, 1; Liv. 41, 1, 3; Mel. 2, 4, 1; Plin. 3, 5, 10, § 44; Suet. Caes. 34; 44;so without mare (colloq.): iter ad superum,
Cic. Att. 9, 5, 1.—Adverb.:de supero, quom huc accesserit,
from above, Plaut. Am. 3, 4, 18; so,ex supero,
Lucr. 2, 227; 2, 241; 2, 248. —In partic., upper, i. e. of the upper regions or upper world (opp. the lower regions):B.supera de parte,
i. e. of the earth, Lucr. 6, 855:superas evadere ad auras,
Verg. A. 6, 128:superum ad lumen ire,
id. ib. 6, 680:aurae,
Ov. M. 5, 641:orae,
Verg. A. 2, 91:limen,
id. ib. 6, 680.—Substt.1.Sŭpĕri, orum, m.(α).They who are above (opp. inferi, those in the dungeon), Plaut. Aul. 2, 7, 6:(β).multum fleti ad superos,
i. e. those living on earth, Verg. A. 6, 481:(Pompeius) Quam apud superos habuerat magnitudinem, illibatam detulisset ad Inferos,
the inhabitants of the upper world, Vell. 2, 48, 2; cf.:ut oblitos superum paterere dolores,
Val. Fl. 1, 792: si nunc redire posset ad superos pater, Poet. ap. Charis. 5, p. 252:epistula ad superos scripta,
i. e. to the survivors, Plin. 2, 109, 112, § 248.—(Sc. di.) The gods above, the celestial deities:2.quae Superi Manesque dabant,
Verg. A. 10, 34:aspiciunt Superi mortalia,
Ov. M. 13, 70:o Superi!
id. ib. 1, 196; 14, 729;pro Superi,
id. Tr. 1, 2, 59:terris jactatus et alto Vi Superum,
Verg. A. 1, 4:illa propago Contemptrix Superum,
Ov. M. 1, 161:exemplo Superorum,
id. Tr. 4, 4, 19; so,Superorum,
id. P. 1, 1, 43:postquam res Asiae Priamique evertere gentem Immeritam visum Superis,
Verg. A. 3, 2:scilicet is Superis labor est,
id. ib. 4, 379; Hor. C. 1, 6, 16:superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:flectere Superos,
Verg. A. 7, 312:te per Superos... oro,
id. ib. 2, 141 et saep.—sŭpĕra, orum, n.(α).The heavenly bodies:(β).Hicetas caelum, solem, lunam, stellas, supera denique omnia stare censet,
Cic. Ac. 2, 39, 123; cf.:cogitantes supera atque caelestia, haec nostra contemnimus,
id. ib. 2, 41, 127: di, quibus est potestas motus superum atque inferum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 25, 38 (Trag. Rel. v. 163 Vahl.).—Higher places (sc. loca):II.supera semper petunt,
tend upwards, Cic. Tusc. 1, 18, 42:(Alecto) Cocyti petit sedem, supera ardua relinquens,
the upper world, Verg. A. 7, 562.Comp.: sŭpĕrĭor, ius.A.Lit., of place, higher, upper:B.inferiore omni spatio vacuo relicto, superiorem partem collis castris compleverant,
Caes. B. G. 7, 46:dejectus qui potest esse quisquam, nisi in inferiorem locum de superiore motus?
Cic. Caecin. 18, 50:in superiore qui habito cenaculo,
Plaut. Am. 3, 1, 3:tota domus superior vacat,
the upper part of, Cic. Att. 12, 10:superior accumbere,
Plaut. Most. 1, 1, 42:de loco superiore dicere,
i. e. from the tribunal, Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102:agere,
i. e. from the rostra, id. ib. 2, 1, 5, § 14;and in gen. of the position of the speaker: multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos,
id. Fam. 3, 8, 2:sive ex inferiore loco sive ex aequo sive ex superiore loquitur,
id. de Or. 3, 6, 23: ex loco superiore in ipsis fluminis ripis praeliabantur, from a height or eminence, Caes. B. G. 2, 23; so,ex loco superiore,
id. ib. 3, 4:loca,
id. ib. 1, 10, 4;3, 3, 2: ex superioribus locis in planitiem descendere,
id. B. C. 3, 98:qui in superiore acie constiterant,
id. B. G. 1, 24:ex superiore et ex inferiore scriptura docendum,
i. e. what goes before and after, the context, Cic. Inv. 2, 40, 117; cf.:posteriori superius non jungitur,
id. Ac. 2, 14, 44.—Trop.1.Of time or order of succession, former, past, previous, preceding:b.superiores solis defectiones,
Cic. Rep. 1, 16, 25:quid proxima, quid superiore nocte egeris,
id. Cat. 1, 1, 1:refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant,
Caes. B. G. 7, 58:superioribus aestivis,
Hirt. B. G. 8, 46:superioribus temporibus,
Cic. Fam. 5, 17, 1:tempus (opp. posterius),
id. Dom. 37, 99:tempora (opp. inferiora),
Suet. Claud. 41:annus,
Cic. Verr. 2, 3, 18, § 47:anno superiore,
id. Har. Resp. 8, 15:superioris anni acta,
Suet. Caes. 23:in superiore vita,
Cic. Sen. 8, 26: milites superioribus proeliis exercitati, [p. 1811] Caes. B. G. 2, 20:testimonium conveniens superiori facto,
Hirt. B. G. 8, 53:superius facinus novo scelere vincere,
Cic. Verr. 2, 5, 44, § 116:superioris more crudelitatis uti,
Nep. Thras. 3, 1:superius genus,
mentioned previously, Plin. 13, 25, 48, § 146:nuptiae,
former marriage, Cic. Clu. 6, 15:vir,
first husband, id. Caecin. 6, 17.—Esp., of age, time of life, etc., older, elder, senior, more advanced, former:2.omnis juventus omnesque superioris aetatis,
Caes. B. C. 2, 5:aetate superiores,
Varr. R. R. 2, 10, 1:superior Africanus,
the Elder, Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25; id. Off. 1, 33, 121:Dionysius,
id. ib. 2, 7, 25; Nep. Dion, 1, 1; cf.:quid est aetas hominis, nisi memoria rerum veterum cum superiorum aetate contexitur,
Cic. Or. 34, 120.—Of strength or success in battle or any contest, victorious, conquering, stronger, superior:3. (α).Caesar quod hostes equitatu superiores esse intellegebat,
Caes. B. G. 7, 65:numero superiores,
Hirt. B. G. 8, 12:hoc ipso fiunt superiores, quod nullum acceperant detrimentum,
id. ib. 8, 19:se quo impudentius egerit, hoc superiorem discessurum,
Cic. Caecin. 1, 2:semper discessit superior,
Nep. Hann. 1, 2:si primo proelio Catilina superior discessisset,
Sall. C. 39, 4:ut nostri omnibus partibus superiores fuerint,
Caes. B. G. 5, 15:multo superiores bello esse,
Nep. Alcib. 4, 7:superiorem Appium in causa fecit,
Liv. 5, 7, 1.—With abl. respect.:(β).pecuniis superiores,
Cic. Rep. 2, 34, 59:loco, fortuna, fama superiores,
id. Lael. 25, 94:habes neminem honoris gradu superiorem,
id. Fam. 2, 18, 2:ordine,
id. ib. 13, 5, 2:facilitate et humanitate superior,
id. Off. 1, 26, 90:si superior ceteris rebus esses,
id. Div. in Caecil. 19, 61.—Absol.:III.ut ii, qui superiores sunt, submittere se debent in amicitia, sic quodam modo inferiores extollere,
Cic. Lael. 20, 72; cf. id. ib. 20, 71:ut quanto superiores sumus, tanto nos geramus summissius,
id. Off. 1, 26, 90:invident homines maxime paribus aut inferioribus... sed etiam superioribus invidetur,
id. de Or. 2, 52, 209:premendoque superiorem sese extollebat,
Liv. 22, 12, 12:cui omnem honorem, ut superiori habuit,
Vell. 2, 101, 1.Sup., in three forms, ‡ superrimus, supremus, and summus.A.‡ sŭperrĭmus, assumed as orig. form of supremus by Varr. L. L. 7, § 51 Mull.; Charis. p. 130 P.—B. 1.Lit. (only poet.; cf.2.summus, C. 1.): montesque supremos Silvifragis vexat flabris,
the highest points, the tops, summits, Lucr. 1, 274; so,montes,
Verg. G. 4, 460; Hor. Epod. 17, 68:rupes,
Sen. Oedip. 95:arx,
Claud. III. Cons. Hon. 167; cf.:supremae Tethyos unda,
Mart. Spect. 3, 6.—Trop.a. (α).In gen.: SOL OCCASVS SVPREMA TEMPESTAS ESTO, XII. Tab. ap. Gell. 17, 2, 10.—Hence, as subst.: suprēma, ae, f. (sc. tempestas), the last part of the day, the hour of sunset: suprema summum diei; hoc tempus duodecim Tabulae dicunt occasum esse solis;(β).sed postea lex praetoria id quoque tempus jubet esse supremum, quo praeco in comitio supremam pronuntiavit populo,
Varr. L. L. 6, § 5 Mull.; cf. Censor. de Die Nat. 24; Plin. 7, 60, 60, § 212:quae (urbs), quia postrema coaedificata est, Neapolis nominatur,
Cic. Verr. 2, 4, 53, § 119:supremo te sole domi manebo,
at sunset, Hor. Ep. 1, 5, 3:jubare exorto jam nocte suprema, Col. poet. 10, 294: in te suprema salus,
last hope, Verg. A. 12, 653: supremam bellis imposuisse manum, the last or finishing hand, Ov. R. Am. 114. — suprēmum, adverb., for the last time:quae mihi tunc primum, tunc est conspecta supremum,
Ov. M. 12, 526.—In partic., with regard to the close of life, last, closing, dying:1. 2.supremo vitae die,
Cic. Tusc. 1, 29, 71; id. Sen. 21, 78; id. Mur. 36, 75:dies,
id. Phil. 1, 14, 34; Hor. C. 1, 13, 20; id. Ep. 1, 4, 13:hora,
Tib. 1, 1, 59:tempus,
Hor. S. 1, 1, 98; Cat. 64, 151:incestum pontifices supremo supplicio sanciunto,
i. e. the penalty of death, Cic. Leg. 2, 9, 22:mors,
Hor. Ep. 2, 2, 173:finis,
id. ib. 2, 1, 12:iter,
id. C. 2, 17, 11:lumen,
Verg. A. 6, 735: sociamque tori vocat ore supremo, with his dying mouth, dying breath, Ov. M. 8, 521; so,ore,
id. Tr. 3, 3, 87:haec digressu dicta supremo Fundebat,
Verg. A. 8, 583:Nero in suprema ira duos calices crystallinos fregit,
in his last agony, Plin. 37, 2, 10, § 29;supremis suis annis,
in his last years, id. 23, 1, 27, § 58:suprema ejus cura,
id. 7, 45, 46, § 150:spoliatus illius supremi diei celebritate,
Cic. Mil. 32, 86: honor, the last honors, i. e. funeral rites or ceremonies, Verg. A. 11, 61:funera,
Ov. M. 3, 137:oscula,
id. ib. 6, 278:tori,
i. e. biers, id. F. 6, 668:ignis,
id. Am. 1, 15, 41:ignes,
id. M. 2, 620; 13, 583:officia,
Tac. A. 5, 2; Petr. 112, 1: judicia hominum, a last will or testament, Quint. 6, 3, 92; Plin. Ep. 7, 20, 7; 7, 31, 5; so,tabulae,
Mart. 5, 33, 1; 5, 41, 1:tituli,
i. e. an epitaph, id. ib. 9, 19, 3.—So of cities, etc.:Troiae sorte suprema,
Verg. A. 5, 190:dies regnis,
Ov. F. 2, 852. — suprēmum and suprēmō, adverb.:animam sepulcro Condimus, et magna supremum voce ciemus,
for the last time, for a last farewell, Verg. A. 3, 68; Plin. 11, 37, 55, § 150; Tac. H. 4, 14; Ov. M. 12, 526:anima exitura supremo,
Plin. 11, 53, 115, § 277.— Substt.suprēma, orum, n.(α).The last moments, the close of life, death:(β).ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. § 11; Tac. A. 6, 50; 12, 66; cf.:statua Herculis sentiens suprema tunicae,
the last agonies caused by it, Plin. 34, 8, 19, § 93:circa suprema Neronis,
the time of his death, id. 16, 44, 86, § 236; 7, 3, 3, § 33.—The last honors paid to the dead, funeral rites or ceremonies, a funeral:(γ).supremis divi Augusti,
Plin. 7, 3, 3, § 33; 16, 44, 86, § 236; Tac. A. 1, 61; 3, 49; 4, 44; id. H. 4, 59; 4, 45:suprema ferre (sc. munera),
Verg. A. 6, 213; cf. id. ib. 11, 25 al.—A last will, testament:(δ). b.nihil primo senatus die agi passus, nisi de supremis Augusti,
Tac. A. 1, 8:miles in supremis ordinandis ignarus uxorem esse praegnantem, etc.,
Dig. 29, 1, 36, § 2.—Of degree or rank, the highest, greatest, most exalted, supreme:C.multa, quae appellatur suprema, instituta in singulos duarum ovium, triginta boum... ultra quam (numerum) multam dicere in singulos jus non est, et propterea suprema appellatur, id est, summa et maxima,
Gell. 11, 1, 2 sq.:macies,
Verg. A. 3, 590:Juppiter supreme,
Plaut. Men. 5, 9, 55; id. Capt. 2, 3, 66; 5, 2, 23; id. Ps. 2, 2, 33; Ter. Ad. 2, 1, 42: Junonis supremus conjunx, Poet. ap. Plin. 35, 10, 37, § 115:med antidhac Supremum habuisti com item consiliis tuis,
most intimate, Plaut. Ps. 1, 1, 15.—summus, a, um [from sup-imus, sup-mus], uppermost, highest, topmost; the top of, highest part of (cf. Roby, Gram. 2, § 1295).1.Lit. (class., while supremus is mostly poet.):b.summum oportet olfactare vestimentum muliebre,
the top, outside of, Plaut. Men. 1, 2, 56: Galli summa arcis adorti Moenia, Enn. ap. Macr. S. 1, 4 (Ann. v. 169 Vahl.): Thyestes summis saxis fixus, id. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 413 ib.): montibus summis, id. ap. Varr. L. L. 7, 71 Mull. (Epigr. v. 43 ib.):summum jugum montis,
Caes. B. G. 1, 21:summus mons,
the top of, id. ib. 1, 22:feriunt summos fulmina montes,
the mountain tops, Hor. C. 2, 10, 11; cf.: in summo montis vertice, Poet. ap. Quint. 8, 3, 48:locus castrorum,
Caes. B. G. 2, 23:in summa sacra via,
on the highest part of, Cic. Planc. 7, 17; cf. id. Verr. 2, 4, 53, § 119:in summa columna conlocare,
id. Div. 1, 24, 48:quam (urbem) ad summum theatrum,
id. Verr. 2, 4, 53, § 119:Janus summus ab imo,
Hor. Ep. 1, 1, 54:ad aquam summam appropinquare,
Cic. Fin. 4, 23, 64: mento summam aquam attingens enectus siti, Poet. ap. Cic. Tusc. 1, 5, 10:in aqua summa natare,
the top, surface of, Plaut. Cas. 2, 6, 33:apud summum puteum,
id. Mil. 4, 4, 16:per summa volare aequora,
Verg. A. 5, 819:summa cacumina linquunt,
id. ib. 6, 678:mari summo,
id. ib. 1, 110:prospexi Italiam summa ab unda,
id. ib. 6, 357:summaque per galeam delibans oscula,
id. ib. 12, 434:amphoras complures complet plumbo, summas operit auro,
Nep. Hann. 9, 3: summa procul villarum culmina fumant, Verg. E. 1, 83:summam cutem novacula decerpito,
Col. 12, 56, 1.—Of position, place, at table:summus ego (in triclinio) et prope me Viscus Thurinus et infra Varius, etc.,
I was highest, I reclined at the top, Hor. S. 2, 8, 20.—Hence, subst.: summus, i, m., he who sits in the highest place, at the head of the table:standum est in lecto, si quid de summo petas,
Plaut. Men. 1, 1, 27: is sermo, qui more majorum a summo adhibetur in poculis, by the head of the table, i. e. by the president of the feast, Cic. Sen. 14, 46; so,a summo dare (bibere),
Plaut. As. 5, 2, 41; Pers. 5, 1, 19.—summum, i, n., the top, surface; the highest place, the head of the table, etc.:2.ab ejus (frontis) summo, sicut palmae, rami quam late diffunduntur,
Caes. B. G. 6, 26:qui demersi sunt in aqua... si non longe absunt a summo,
Cic. Fin. 3, 14, 48:leviter a summo inflexum bacillum,
id. Div. 1, 17, 30:igitur discubuere... in summo Antonius,
Sall. H. 3, 4 Dietsch:puteos ac potius fontes habet: sunt enim in summo,
Plin. Ep. 2, 17, 25:nuces mersit in vinum et sive in summum redierant, sive subsederant, etc.,
Petr. 137 fin.: oratori summa riguerunt, the extremities of his body, Sen. Ira, 2, 3, 3.—In mal. part.:summa petere,
Mart. 11, 46, 6; Auct. Priap. 76.—Transf., of the voice:2.jubeo te salvere voce summa,
Plaut. As. 2, 2, 30; cf.:citaret Io Bacche! modo summa Voce, modo, etc.,
at the top of his voice, Hor. S. 1, 3, 7:vox (opp. ima),
Quint. 11, 3, 15:summa voce versus multos uno spiritu pronuntiare,
Cic. de Or. 1, 61, 261; cf.:summo haec clamore,
Plaut. Merc. prol. 59. —Adverb.: summum, at the utmost or farthest:exspectabam hodie, aut summum cras,
Cic. Att. 13, 21, 2:bis, terve summum,
id. Fam. 2, 1, 1:triduo aut summum quatriduo,
id. Mil. 9, 26; cf. Liv. 21, 35, and 31, 42 Drak.—Trop.a.Of time or order of succession, last, latest, final (rare but class.):b.haec est praestituta summa argento dies,
Plaut. Ps. 1, 3, 140; so,venit summa dies,
Verg. A. 2, 324:ad summam senectutem jactari, quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 1, 1: vixit ad summam senectutem, to extreme old age, id. Fragm. ap. Non. 401, 31:cum esset summa senectute,
id. Phil. 8, 10, 31:in fluvium primi cecidere, in corpora summi,
Luc. 2, 211:summo carmine,
at the end, Hor. C. 3, 28, 13:eadem in argumentis ratio est, ut potentissima prima et summa ponantur,
the first and the last, at the beginning and the end, Quint. 6, 4, 22; cf. neutr. absol.: Celsus putat, primo firmum aliquod (argumentum) esse ponendum, summo firmissimum, imbecilliora medio;quia et initio movendus sit judex et summo impellendus,
at the last, at the close, id. 7, 1, 10.— Adverb.: summum, for the last time:nunc ego te infelix summum teneoque tuorque,
Albin. 1, 137. —Of rank, etc., highest, greatest, first, supreme, best, utmost, extreme; most distinguished, excellent, or noble; most important, weighty, or critical, etc. (so most freq. in prose and poetry): summa nituntur vi, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 168 Vahl.): bellum gerentes summum summa industria, id. ap. Non. p. 402, 3 (Trag. v. 104 ib.):summi puerorum amores,
Cic. Lael. 10, 33:spes civium,
id. ib. 3, 11:fides, constantia justitiaque,
id. ib. 7, 25: in amore summo summaque inopia, Caec. ap. Cic. N. D. 3, 29, 72:qui in virtute summum bonum ponunt,
id. ib. 6, 20:non agam summo jure tecum,
id. Verr. 2, 5, 2, § 4:tres fratres summo loco nati,
id. Fam. 2, 18, 2:qui summo magistratui praeerat,
Caes. B. G. 1, 16:concedunt in uno Cn. Pompeio summa esse omnia,
Cic. Imp. Pomp. 17, 51:quae (vitia) summo opere vitare oportebit,
id. Inv. 1, 18, 26:turpitudo,
id. Lael. 17, 61:summum in cruciatum se venire,
Caes. B. G. 1, 31:scelus,
Sall. C. 12, 5:hiems,
the depth of winter, Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. Fam. 13, 60, 2:cum aestas summa esse coeperat,
id. Verr. 2, 5, 12, § 29; 2, 5, 31, § 80:ut summi virtute et animo praeessent imbecillioribus,
id. Rep. 1, 34, 51:summi ex Graecia sapientissimique homines,
id. ib. 1, 22, 36; cf.:summi homines ac summis ingeniis praediti,
id. de Or. 1, 2, 6:optimi et summi viri diligentia,
id. Rep. 1, 35, 54: cum par habetur honos summis et infimis [p. 1812] id. ib. 1, 34, 53: He. Quo honore'st illic? Ph. Summo atque ab summis viris, Plaut. Capt. 2, 2, 29:summus Juppiter,
id. Cist. 2, 1, 40:ubi summus imperator non adest ad exercitum,
id. Am. 1, 2, 6:miles summi inperatoris,
Cic. Imp. Pomp. 10, 28: deum qui non summum putet (amorem), Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68:amicus summus,
the best friend, Ter. Phorm. 5, 8 (9), 60; 1, 1, 1; id. And. 5, 6, 6; cf. absol.:nam is nostro Simulo fuit summus,
id. Ad. 3, 2, 54; so id. Eun. 2, 2, 40.— Poet. in neutr. plur.:summa ducum Atrides,
the chief, Ov. Am. 1, 9, 37; cf. Lucr. 1, 86:summo rei publicae tempore,
at a most important period, most critical juncture, Cic. Phil. 5, 17, 46:in summo et periculosissimo rei publicae tempore,
id. Fl. 3, 6; cf.:summa salus rei publicae,
id. Cat. 1, 5, 11: quod summa res publica in hujus periculo tentatur, the highest welfare of the State, the common welfare, the good of the State, the whole State or commonwealth, id. Rosc. Am. 51, 148; so,res publica,
id. Planc. 27, 66; id. Verr. 2, 2, 10, § 28; id. Cat. 1, 6, 14; 3, 6, 13; id. Inv. 1, 16, 23; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:ad summam rem publicam,
Liv. 33, 45, 4 al.:quo res summa loco, Panthu?
the general cause, Verg. A. 2, 322: mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis? in these enterprises of highest moment, etc., id. ib. 9, 199; esp.: summum jus, a right pushed to an extreme:non agam summo jure tecum,
deal exactingly, Cic. Verr. 2, 5, 2, § 4; cf.: exsistunt etiam saepe injuriae calumnia quadam et nimis callida juris interpretatione;ex quo illud summum jus summa injuria factum est, jam tritum sermone proverbium,
id. Off. 1, 10, 33. — Hence, summē, adv., in the highest degree, most highly or greatly, extremely:quod me sollicitare summe solet,
Cic. de Or. 2, 72, 295:cupere aliquid,
id. Quint. 21, 69; Caes. B. C. 3, 15:contendere,
Cic. Quint. 24, 77: studere, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 2:diffidere,
Cic. Fam. 4, 7, 2:admirari,
Quint. 10, 1, 70:summe jucundum,
Cic. Fam. 13, 18, 2:officiosi,
id. Verr. 2, 1, 24, § 63:summe disertus vir,
Quint. 12, 1, 23:summe munitus locus,
Hor. Ep. 2, 2, 31:summe haec omnia mihi videntur esse laudanda,
Cic. Div. in Caecil. 17, 57:mei summe observantissimus,
Plin. Ep. 10, 26 (11), 1. -
99 superus
sŭpĕrus, a, um (ante-class. collat. form of the nom. sing. sŭpĕr in two passages:I.super inferque vicinus,
Cato, R. R. 149, 1:totus super ignis,
Lucr. 1, 649; gen. plur. in signif. I. B. 1. infra, superum, Verg. A. 1, 4; Ov. M. 1, 251 et saep.), adj. [super].Posit.A.Adj.1.In gen., that is above, upper, higher: inferus an superus tibi fert deus funera, Liv. And. ap. Prisc. p. 606 P.:2.at ita me di deaeque superi atque inferi et medioxumi,
Plaut. Cist. 2, 1, 36:omnes di deaeque superi, inferi,
Ter. Phorm. 4, 4, 6:ad superos deos potius quam ad inferos pervenisse,
Cic. Lael. 3, 12:limen superum inferumque salve,
Plaut. Merc. 5, 1, 1:portae Phrygiae limen,
id. Bacch. 4, 9, 31; 4, 9, 63; Novat. ap. Non. p. 336, 13 (Com. Rel. v. 49 Rib.):carmine di superi placantur, carmine manes,
Hor. Ep. 2, 1, 138:di,
id. C. 1, 1, 30; 4, 7, 18:superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:ut omnia supera, infera, prima, ultima, media videremus,
Cic. Tusc. 1, 26, 64:spectatores superarum rerum atque caelestium,
id. N. D. 2, 56, 140:omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes,
Verg. A. 6, 788:supera ad convexa,
to heaven, id. ib. 6, 241 (Rib. super); 6, 750; 10, 251: cum superum lumen nox intempesta teneret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, 14 (Ann. v. 106 Vahl.):lumen,
Lucr. 6, 856: templum superi Jovis, i. e. of the Capitoline Jupiter (opp. Juppiter inferus, i. e. Pluto), Cat. 55, 5; Sen. Herc. Fur. 48:domus deorum,
Ov. M. 4, 735: mare superum, the upper, i. e. the Adriatic and Ionian Sea (opp. mare inferum, the lower or Etruscan Sea), Plaut. Men. 2, 1, 11; Cic. de Or. 3, 19, 69; id. Att. 9, 3, 1; Liv. 41, 1, 3; Mel. 2, 4, 1; Plin. 3, 5, 10, § 44; Suet. Caes. 34; 44;so without mare (colloq.): iter ad superum,
Cic. Att. 9, 5, 1.—Adverb.:de supero, quom huc accesserit,
from above, Plaut. Am. 3, 4, 18; so,ex supero,
Lucr. 2, 227; 2, 241; 2, 248. —In partic., upper, i. e. of the upper regions or upper world (opp. the lower regions):B.supera de parte,
i. e. of the earth, Lucr. 6, 855:superas evadere ad auras,
Verg. A. 6, 128:superum ad lumen ire,
id. ib. 6, 680:aurae,
Ov. M. 5, 641:orae,
Verg. A. 2, 91:limen,
id. ib. 6, 680.—Substt.1.Sŭpĕri, orum, m.(α).They who are above (opp. inferi, those in the dungeon), Plaut. Aul. 2, 7, 6:(β).multum fleti ad superos,
i. e. those living on earth, Verg. A. 6, 481:(Pompeius) Quam apud superos habuerat magnitudinem, illibatam detulisset ad Inferos,
the inhabitants of the upper world, Vell. 2, 48, 2; cf.:ut oblitos superum paterere dolores,
Val. Fl. 1, 792: si nunc redire posset ad superos pater, Poet. ap. Charis. 5, p. 252:epistula ad superos scripta,
i. e. to the survivors, Plin. 2, 109, 112, § 248.—(Sc. di.) The gods above, the celestial deities:2.quae Superi Manesque dabant,
Verg. A. 10, 34:aspiciunt Superi mortalia,
Ov. M. 13, 70:o Superi!
id. ib. 1, 196; 14, 729;pro Superi,
id. Tr. 1, 2, 59:terris jactatus et alto Vi Superum,
Verg. A. 1, 4:illa propago Contemptrix Superum,
Ov. M. 1, 161:exemplo Superorum,
id. Tr. 4, 4, 19; so,Superorum,
id. P. 1, 1, 43:postquam res Asiae Priamique evertere gentem Immeritam visum Superis,
Verg. A. 3, 2:scilicet is Superis labor est,
id. ib. 4, 379; Hor. C. 1, 6, 16:superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:flectere Superos,
Verg. A. 7, 312:te per Superos... oro,
id. ib. 2, 141 et saep.—sŭpĕra, orum, n.(α).The heavenly bodies:(β).Hicetas caelum, solem, lunam, stellas, supera denique omnia stare censet,
Cic. Ac. 2, 39, 123; cf.:cogitantes supera atque caelestia, haec nostra contemnimus,
id. ib. 2, 41, 127: di, quibus est potestas motus superum atque inferum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 25, 38 (Trag. Rel. v. 163 Vahl.).—Higher places (sc. loca):II.supera semper petunt,
tend upwards, Cic. Tusc. 1, 18, 42:(Alecto) Cocyti petit sedem, supera ardua relinquens,
the upper world, Verg. A. 7, 562.Comp.: sŭpĕrĭor, ius.A.Lit., of place, higher, upper:B.inferiore omni spatio vacuo relicto, superiorem partem collis castris compleverant,
Caes. B. G. 7, 46:dejectus qui potest esse quisquam, nisi in inferiorem locum de superiore motus?
Cic. Caecin. 18, 50:in superiore qui habito cenaculo,
Plaut. Am. 3, 1, 3:tota domus superior vacat,
the upper part of, Cic. Att. 12, 10:superior accumbere,
Plaut. Most. 1, 1, 42:de loco superiore dicere,
i. e. from the tribunal, Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102:agere,
i. e. from the rostra, id. ib. 2, 1, 5, § 14;and in gen. of the position of the speaker: multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos,
id. Fam. 3, 8, 2:sive ex inferiore loco sive ex aequo sive ex superiore loquitur,
id. de Or. 3, 6, 23: ex loco superiore in ipsis fluminis ripis praeliabantur, from a height or eminence, Caes. B. G. 2, 23; so,ex loco superiore,
id. ib. 3, 4:loca,
id. ib. 1, 10, 4;3, 3, 2: ex superioribus locis in planitiem descendere,
id. B. C. 3, 98:qui in superiore acie constiterant,
id. B. G. 1, 24:ex superiore et ex inferiore scriptura docendum,
i. e. what goes before and after, the context, Cic. Inv. 2, 40, 117; cf.:posteriori superius non jungitur,
id. Ac. 2, 14, 44.—Trop.1.Of time or order of succession, former, past, previous, preceding:b.superiores solis defectiones,
Cic. Rep. 1, 16, 25:quid proxima, quid superiore nocte egeris,
id. Cat. 1, 1, 1:refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant,
Caes. B. G. 7, 58:superioribus aestivis,
Hirt. B. G. 8, 46:superioribus temporibus,
Cic. Fam. 5, 17, 1:tempus (opp. posterius),
id. Dom. 37, 99:tempora (opp. inferiora),
Suet. Claud. 41:annus,
Cic. Verr. 2, 3, 18, § 47:anno superiore,
id. Har. Resp. 8, 15:superioris anni acta,
Suet. Caes. 23:in superiore vita,
Cic. Sen. 8, 26: milites superioribus proeliis exercitati, [p. 1811] Caes. B. G. 2, 20:testimonium conveniens superiori facto,
Hirt. B. G. 8, 53:superius facinus novo scelere vincere,
Cic. Verr. 2, 5, 44, § 116:superioris more crudelitatis uti,
Nep. Thras. 3, 1:superius genus,
mentioned previously, Plin. 13, 25, 48, § 146:nuptiae,
former marriage, Cic. Clu. 6, 15:vir,
first husband, id. Caecin. 6, 17.—Esp., of age, time of life, etc., older, elder, senior, more advanced, former:2.omnis juventus omnesque superioris aetatis,
Caes. B. C. 2, 5:aetate superiores,
Varr. R. R. 2, 10, 1:superior Africanus,
the Elder, Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25; id. Off. 1, 33, 121:Dionysius,
id. ib. 2, 7, 25; Nep. Dion, 1, 1; cf.:quid est aetas hominis, nisi memoria rerum veterum cum superiorum aetate contexitur,
Cic. Or. 34, 120.—Of strength or success in battle or any contest, victorious, conquering, stronger, superior:3. (α).Caesar quod hostes equitatu superiores esse intellegebat,
Caes. B. G. 7, 65:numero superiores,
Hirt. B. G. 8, 12:hoc ipso fiunt superiores, quod nullum acceperant detrimentum,
id. ib. 8, 19:se quo impudentius egerit, hoc superiorem discessurum,
Cic. Caecin. 1, 2:semper discessit superior,
Nep. Hann. 1, 2:si primo proelio Catilina superior discessisset,
Sall. C. 39, 4:ut nostri omnibus partibus superiores fuerint,
Caes. B. G. 5, 15:multo superiores bello esse,
Nep. Alcib. 4, 7:superiorem Appium in causa fecit,
Liv. 5, 7, 1.—With abl. respect.:(β).pecuniis superiores,
Cic. Rep. 2, 34, 59:loco, fortuna, fama superiores,
id. Lael. 25, 94:habes neminem honoris gradu superiorem,
id. Fam. 2, 18, 2:ordine,
id. ib. 13, 5, 2:facilitate et humanitate superior,
id. Off. 1, 26, 90:si superior ceteris rebus esses,
id. Div. in Caecil. 19, 61.—Absol.:III.ut ii, qui superiores sunt, submittere se debent in amicitia, sic quodam modo inferiores extollere,
Cic. Lael. 20, 72; cf. id. ib. 20, 71:ut quanto superiores sumus, tanto nos geramus summissius,
id. Off. 1, 26, 90:invident homines maxime paribus aut inferioribus... sed etiam superioribus invidetur,
id. de Or. 2, 52, 209:premendoque superiorem sese extollebat,
Liv. 22, 12, 12:cui omnem honorem, ut superiori habuit,
Vell. 2, 101, 1.Sup., in three forms, ‡ superrimus, supremus, and summus.A.‡ sŭperrĭmus, assumed as orig. form of supremus by Varr. L. L. 7, § 51 Mull.; Charis. p. 130 P.—B. 1.Lit. (only poet.; cf.2.summus, C. 1.): montesque supremos Silvifragis vexat flabris,
the highest points, the tops, summits, Lucr. 1, 274; so,montes,
Verg. G. 4, 460; Hor. Epod. 17, 68:rupes,
Sen. Oedip. 95:arx,
Claud. III. Cons. Hon. 167; cf.:supremae Tethyos unda,
Mart. Spect. 3, 6.—Trop.a. (α).In gen.: SOL OCCASVS SVPREMA TEMPESTAS ESTO, XII. Tab. ap. Gell. 17, 2, 10.—Hence, as subst.: suprēma, ae, f. (sc. tempestas), the last part of the day, the hour of sunset: suprema summum diei; hoc tempus duodecim Tabulae dicunt occasum esse solis;(β).sed postea lex praetoria id quoque tempus jubet esse supremum, quo praeco in comitio supremam pronuntiavit populo,
Varr. L. L. 6, § 5 Mull.; cf. Censor. de Die Nat. 24; Plin. 7, 60, 60, § 212:quae (urbs), quia postrema coaedificata est, Neapolis nominatur,
Cic. Verr. 2, 4, 53, § 119:supremo te sole domi manebo,
at sunset, Hor. Ep. 1, 5, 3:jubare exorto jam nocte suprema, Col. poet. 10, 294: in te suprema salus,
last hope, Verg. A. 12, 653: supremam bellis imposuisse manum, the last or finishing hand, Ov. R. Am. 114. — suprēmum, adverb., for the last time:quae mihi tunc primum, tunc est conspecta supremum,
Ov. M. 12, 526.—In partic., with regard to the close of life, last, closing, dying:1. 2.supremo vitae die,
Cic. Tusc. 1, 29, 71; id. Sen. 21, 78; id. Mur. 36, 75:dies,
id. Phil. 1, 14, 34; Hor. C. 1, 13, 20; id. Ep. 1, 4, 13:hora,
Tib. 1, 1, 59:tempus,
Hor. S. 1, 1, 98; Cat. 64, 151:incestum pontifices supremo supplicio sanciunto,
i. e. the penalty of death, Cic. Leg. 2, 9, 22:mors,
Hor. Ep. 2, 2, 173:finis,
id. ib. 2, 1, 12:iter,
id. C. 2, 17, 11:lumen,
Verg. A. 6, 735: sociamque tori vocat ore supremo, with his dying mouth, dying breath, Ov. M. 8, 521; so,ore,
id. Tr. 3, 3, 87:haec digressu dicta supremo Fundebat,
Verg. A. 8, 583:Nero in suprema ira duos calices crystallinos fregit,
in his last agony, Plin. 37, 2, 10, § 29;supremis suis annis,
in his last years, id. 23, 1, 27, § 58:suprema ejus cura,
id. 7, 45, 46, § 150:spoliatus illius supremi diei celebritate,
Cic. Mil. 32, 86: honor, the last honors, i. e. funeral rites or ceremonies, Verg. A. 11, 61:funera,
Ov. M. 3, 137:oscula,
id. ib. 6, 278:tori,
i. e. biers, id. F. 6, 668:ignis,
id. Am. 1, 15, 41:ignes,
id. M. 2, 620; 13, 583:officia,
Tac. A. 5, 2; Petr. 112, 1: judicia hominum, a last will or testament, Quint. 6, 3, 92; Plin. Ep. 7, 20, 7; 7, 31, 5; so,tabulae,
Mart. 5, 33, 1; 5, 41, 1:tituli,
i. e. an epitaph, id. ib. 9, 19, 3.—So of cities, etc.:Troiae sorte suprema,
Verg. A. 5, 190:dies regnis,
Ov. F. 2, 852. — suprēmum and suprēmō, adverb.:animam sepulcro Condimus, et magna supremum voce ciemus,
for the last time, for a last farewell, Verg. A. 3, 68; Plin. 11, 37, 55, § 150; Tac. H. 4, 14; Ov. M. 12, 526:anima exitura supremo,
Plin. 11, 53, 115, § 277.— Substt.suprēma, orum, n.(α).The last moments, the close of life, death:(β).ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. § 11; Tac. A. 6, 50; 12, 66; cf.:statua Herculis sentiens suprema tunicae,
the last agonies caused by it, Plin. 34, 8, 19, § 93:circa suprema Neronis,
the time of his death, id. 16, 44, 86, § 236; 7, 3, 3, § 33.—The last honors paid to the dead, funeral rites or ceremonies, a funeral:(γ).supremis divi Augusti,
Plin. 7, 3, 3, § 33; 16, 44, 86, § 236; Tac. A. 1, 61; 3, 49; 4, 44; id. H. 4, 59; 4, 45:suprema ferre (sc. munera),
Verg. A. 6, 213; cf. id. ib. 11, 25 al.—A last will, testament:(δ). b.nihil primo senatus die agi passus, nisi de supremis Augusti,
Tac. A. 1, 8:miles in supremis ordinandis ignarus uxorem esse praegnantem, etc.,
Dig. 29, 1, 36, § 2.—Of degree or rank, the highest, greatest, most exalted, supreme:C.multa, quae appellatur suprema, instituta in singulos duarum ovium, triginta boum... ultra quam (numerum) multam dicere in singulos jus non est, et propterea suprema appellatur, id est, summa et maxima,
Gell. 11, 1, 2 sq.:macies,
Verg. A. 3, 590:Juppiter supreme,
Plaut. Men. 5, 9, 55; id. Capt. 2, 3, 66; 5, 2, 23; id. Ps. 2, 2, 33; Ter. Ad. 2, 1, 42: Junonis supremus conjunx, Poet. ap. Plin. 35, 10, 37, § 115:med antidhac Supremum habuisti com item consiliis tuis,
most intimate, Plaut. Ps. 1, 1, 15.—summus, a, um [from sup-imus, sup-mus], uppermost, highest, topmost; the top of, highest part of (cf. Roby, Gram. 2, § 1295).1.Lit. (class., while supremus is mostly poet.):b.summum oportet olfactare vestimentum muliebre,
the top, outside of, Plaut. Men. 1, 2, 56: Galli summa arcis adorti Moenia, Enn. ap. Macr. S. 1, 4 (Ann. v. 169 Vahl.): Thyestes summis saxis fixus, id. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 413 ib.): montibus summis, id. ap. Varr. L. L. 7, 71 Mull. (Epigr. v. 43 ib.):summum jugum montis,
Caes. B. G. 1, 21:summus mons,
the top of, id. ib. 1, 22:feriunt summos fulmina montes,
the mountain tops, Hor. C. 2, 10, 11; cf.: in summo montis vertice, Poet. ap. Quint. 8, 3, 48:locus castrorum,
Caes. B. G. 2, 23:in summa sacra via,
on the highest part of, Cic. Planc. 7, 17; cf. id. Verr. 2, 4, 53, § 119:in summa columna conlocare,
id. Div. 1, 24, 48:quam (urbem) ad summum theatrum,
id. Verr. 2, 4, 53, § 119:Janus summus ab imo,
Hor. Ep. 1, 1, 54:ad aquam summam appropinquare,
Cic. Fin. 4, 23, 64: mento summam aquam attingens enectus siti, Poet. ap. Cic. Tusc. 1, 5, 10:in aqua summa natare,
the top, surface of, Plaut. Cas. 2, 6, 33:apud summum puteum,
id. Mil. 4, 4, 16:per summa volare aequora,
Verg. A. 5, 819:summa cacumina linquunt,
id. ib. 6, 678:mari summo,
id. ib. 1, 110:prospexi Italiam summa ab unda,
id. ib. 6, 357:summaque per galeam delibans oscula,
id. ib. 12, 434:amphoras complures complet plumbo, summas operit auro,
Nep. Hann. 9, 3: summa procul villarum culmina fumant, Verg. E. 1, 83:summam cutem novacula decerpito,
Col. 12, 56, 1.—Of position, place, at table:summus ego (in triclinio) et prope me Viscus Thurinus et infra Varius, etc.,
I was highest, I reclined at the top, Hor. S. 2, 8, 20.—Hence, subst.: summus, i, m., he who sits in the highest place, at the head of the table:standum est in lecto, si quid de summo petas,
Plaut. Men. 1, 1, 27: is sermo, qui more majorum a summo adhibetur in poculis, by the head of the table, i. e. by the president of the feast, Cic. Sen. 14, 46; so,a summo dare (bibere),
Plaut. As. 5, 2, 41; Pers. 5, 1, 19.—summum, i, n., the top, surface; the highest place, the head of the table, etc.:2.ab ejus (frontis) summo, sicut palmae, rami quam late diffunduntur,
Caes. B. G. 6, 26:qui demersi sunt in aqua... si non longe absunt a summo,
Cic. Fin. 3, 14, 48:leviter a summo inflexum bacillum,
id. Div. 1, 17, 30:igitur discubuere... in summo Antonius,
Sall. H. 3, 4 Dietsch:puteos ac potius fontes habet: sunt enim in summo,
Plin. Ep. 2, 17, 25:nuces mersit in vinum et sive in summum redierant, sive subsederant, etc.,
Petr. 137 fin.: oratori summa riguerunt, the extremities of his body, Sen. Ira, 2, 3, 3.—In mal. part.:summa petere,
Mart. 11, 46, 6; Auct. Priap. 76.—Transf., of the voice:2.jubeo te salvere voce summa,
Plaut. As. 2, 2, 30; cf.:citaret Io Bacche! modo summa Voce, modo, etc.,
at the top of his voice, Hor. S. 1, 3, 7:vox (opp. ima),
Quint. 11, 3, 15:summa voce versus multos uno spiritu pronuntiare,
Cic. de Or. 1, 61, 261; cf.:summo haec clamore,
Plaut. Merc. prol. 59. —Adverb.: summum, at the utmost or farthest:exspectabam hodie, aut summum cras,
Cic. Att. 13, 21, 2:bis, terve summum,
id. Fam. 2, 1, 1:triduo aut summum quatriduo,
id. Mil. 9, 26; cf. Liv. 21, 35, and 31, 42 Drak.—Trop.a.Of time or order of succession, last, latest, final (rare but class.):b.haec est praestituta summa argento dies,
Plaut. Ps. 1, 3, 140; so,venit summa dies,
Verg. A. 2, 324:ad summam senectutem jactari, quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 1, 1: vixit ad summam senectutem, to extreme old age, id. Fragm. ap. Non. 401, 31:cum esset summa senectute,
id. Phil. 8, 10, 31:in fluvium primi cecidere, in corpora summi,
Luc. 2, 211:summo carmine,
at the end, Hor. C. 3, 28, 13:eadem in argumentis ratio est, ut potentissima prima et summa ponantur,
the first and the last, at the beginning and the end, Quint. 6, 4, 22; cf. neutr. absol.: Celsus putat, primo firmum aliquod (argumentum) esse ponendum, summo firmissimum, imbecilliora medio;quia et initio movendus sit judex et summo impellendus,
at the last, at the close, id. 7, 1, 10.— Adverb.: summum, for the last time:nunc ego te infelix summum teneoque tuorque,
Albin. 1, 137. —Of rank, etc., highest, greatest, first, supreme, best, utmost, extreme; most distinguished, excellent, or noble; most important, weighty, or critical, etc. (so most freq. in prose and poetry): summa nituntur vi, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 168 Vahl.): bellum gerentes summum summa industria, id. ap. Non. p. 402, 3 (Trag. v. 104 ib.):summi puerorum amores,
Cic. Lael. 10, 33:spes civium,
id. ib. 3, 11:fides, constantia justitiaque,
id. ib. 7, 25: in amore summo summaque inopia, Caec. ap. Cic. N. D. 3, 29, 72:qui in virtute summum bonum ponunt,
id. ib. 6, 20:non agam summo jure tecum,
id. Verr. 2, 5, 2, § 4:tres fratres summo loco nati,
id. Fam. 2, 18, 2:qui summo magistratui praeerat,
Caes. B. G. 1, 16:concedunt in uno Cn. Pompeio summa esse omnia,
Cic. Imp. Pomp. 17, 51:quae (vitia) summo opere vitare oportebit,
id. Inv. 1, 18, 26:turpitudo,
id. Lael. 17, 61:summum in cruciatum se venire,
Caes. B. G. 1, 31:scelus,
Sall. C. 12, 5:hiems,
the depth of winter, Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. Fam. 13, 60, 2:cum aestas summa esse coeperat,
id. Verr. 2, 5, 12, § 29; 2, 5, 31, § 80:ut summi virtute et animo praeessent imbecillioribus,
id. Rep. 1, 34, 51:summi ex Graecia sapientissimique homines,
id. ib. 1, 22, 36; cf.:summi homines ac summis ingeniis praediti,
id. de Or. 1, 2, 6:optimi et summi viri diligentia,
id. Rep. 1, 35, 54: cum par habetur honos summis et infimis [p. 1812] id. ib. 1, 34, 53: He. Quo honore'st illic? Ph. Summo atque ab summis viris, Plaut. Capt. 2, 2, 29:summus Juppiter,
id. Cist. 2, 1, 40:ubi summus imperator non adest ad exercitum,
id. Am. 1, 2, 6:miles summi inperatoris,
Cic. Imp. Pomp. 10, 28: deum qui non summum putet (amorem), Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68:amicus summus,
the best friend, Ter. Phorm. 5, 8 (9), 60; 1, 1, 1; id. And. 5, 6, 6; cf. absol.:nam is nostro Simulo fuit summus,
id. Ad. 3, 2, 54; so id. Eun. 2, 2, 40.— Poet. in neutr. plur.:summa ducum Atrides,
the chief, Ov. Am. 1, 9, 37; cf. Lucr. 1, 86:summo rei publicae tempore,
at a most important period, most critical juncture, Cic. Phil. 5, 17, 46:in summo et periculosissimo rei publicae tempore,
id. Fl. 3, 6; cf.:summa salus rei publicae,
id. Cat. 1, 5, 11: quod summa res publica in hujus periculo tentatur, the highest welfare of the State, the common welfare, the good of the State, the whole State or commonwealth, id. Rosc. Am. 51, 148; so,res publica,
id. Planc. 27, 66; id. Verr. 2, 2, 10, § 28; id. Cat. 1, 6, 14; 3, 6, 13; id. Inv. 1, 16, 23; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:ad summam rem publicam,
Liv. 33, 45, 4 al.:quo res summa loco, Panthu?
the general cause, Verg. A. 2, 322: mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis? in these enterprises of highest moment, etc., id. ib. 9, 199; esp.: summum jus, a right pushed to an extreme:non agam summo jure tecum,
deal exactingly, Cic. Verr. 2, 5, 2, § 4; cf.: exsistunt etiam saepe injuriae calumnia quadam et nimis callida juris interpretatione;ex quo illud summum jus summa injuria factum est, jam tritum sermone proverbium,
id. Off. 1, 10, 33. — Hence, summē, adv., in the highest degree, most highly or greatly, extremely:quod me sollicitare summe solet,
Cic. de Or. 2, 72, 295:cupere aliquid,
id. Quint. 21, 69; Caes. B. C. 3, 15:contendere,
Cic. Quint. 24, 77: studere, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 2:diffidere,
Cic. Fam. 4, 7, 2:admirari,
Quint. 10, 1, 70:summe jucundum,
Cic. Fam. 13, 18, 2:officiosi,
id. Verr. 2, 1, 24, § 63:summe disertus vir,
Quint. 12, 1, 23:summe munitus locus,
Hor. Ep. 2, 2, 31:summe haec omnia mihi videntur esse laudanda,
Cic. Div. in Caecil. 17, 57:mei summe observantissimus,
Plin. Ep. 10, 26 (11), 1. -
100 suprema
sŭpĕrus, a, um (ante-class. collat. form of the nom. sing. sŭpĕr in two passages:I.super inferque vicinus,
Cato, R. R. 149, 1:totus super ignis,
Lucr. 1, 649; gen. plur. in signif. I. B. 1. infra, superum, Verg. A. 1, 4; Ov. M. 1, 251 et saep.), adj. [super].Posit.A.Adj.1.In gen., that is above, upper, higher: inferus an superus tibi fert deus funera, Liv. And. ap. Prisc. p. 606 P.:2.at ita me di deaeque superi atque inferi et medioxumi,
Plaut. Cist. 2, 1, 36:omnes di deaeque superi, inferi,
Ter. Phorm. 4, 4, 6:ad superos deos potius quam ad inferos pervenisse,
Cic. Lael. 3, 12:limen superum inferumque salve,
Plaut. Merc. 5, 1, 1:portae Phrygiae limen,
id. Bacch. 4, 9, 31; 4, 9, 63; Novat. ap. Non. p. 336, 13 (Com. Rel. v. 49 Rib.):carmine di superi placantur, carmine manes,
Hor. Ep. 2, 1, 138:di,
id. C. 1, 1, 30; 4, 7, 18:superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:ut omnia supera, infera, prima, ultima, media videremus,
Cic. Tusc. 1, 26, 64:spectatores superarum rerum atque caelestium,
id. N. D. 2, 56, 140:omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes,
Verg. A. 6, 788:supera ad convexa,
to heaven, id. ib. 6, 241 (Rib. super); 6, 750; 10, 251: cum superum lumen nox intempesta teneret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, 14 (Ann. v. 106 Vahl.):lumen,
Lucr. 6, 856: templum superi Jovis, i. e. of the Capitoline Jupiter (opp. Juppiter inferus, i. e. Pluto), Cat. 55, 5; Sen. Herc. Fur. 48:domus deorum,
Ov. M. 4, 735: mare superum, the upper, i. e. the Adriatic and Ionian Sea (opp. mare inferum, the lower or Etruscan Sea), Plaut. Men. 2, 1, 11; Cic. de Or. 3, 19, 69; id. Att. 9, 3, 1; Liv. 41, 1, 3; Mel. 2, 4, 1; Plin. 3, 5, 10, § 44; Suet. Caes. 34; 44;so without mare (colloq.): iter ad superum,
Cic. Att. 9, 5, 1.—Adverb.:de supero, quom huc accesserit,
from above, Plaut. Am. 3, 4, 18; so,ex supero,
Lucr. 2, 227; 2, 241; 2, 248. —In partic., upper, i. e. of the upper regions or upper world (opp. the lower regions):B.supera de parte,
i. e. of the earth, Lucr. 6, 855:superas evadere ad auras,
Verg. A. 6, 128:superum ad lumen ire,
id. ib. 6, 680:aurae,
Ov. M. 5, 641:orae,
Verg. A. 2, 91:limen,
id. ib. 6, 680.—Substt.1.Sŭpĕri, orum, m.(α).They who are above (opp. inferi, those in the dungeon), Plaut. Aul. 2, 7, 6:(β).multum fleti ad superos,
i. e. those living on earth, Verg. A. 6, 481:(Pompeius) Quam apud superos habuerat magnitudinem, illibatam detulisset ad Inferos,
the inhabitants of the upper world, Vell. 2, 48, 2; cf.:ut oblitos superum paterere dolores,
Val. Fl. 1, 792: si nunc redire posset ad superos pater, Poet. ap. Charis. 5, p. 252:epistula ad superos scripta,
i. e. to the survivors, Plin. 2, 109, 112, § 248.—(Sc. di.) The gods above, the celestial deities:2.quae Superi Manesque dabant,
Verg. A. 10, 34:aspiciunt Superi mortalia,
Ov. M. 13, 70:o Superi!
id. ib. 1, 196; 14, 729;pro Superi,
id. Tr. 1, 2, 59:terris jactatus et alto Vi Superum,
Verg. A. 1, 4:illa propago Contemptrix Superum,
Ov. M. 1, 161:exemplo Superorum,
id. Tr. 4, 4, 19; so,Superorum,
id. P. 1, 1, 43:postquam res Asiae Priamique evertere gentem Immeritam visum Superis,
Verg. A. 3, 2:scilicet is Superis labor est,
id. ib. 4, 379; Hor. C. 1, 6, 16:superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:flectere Superos,
Verg. A. 7, 312:te per Superos... oro,
id. ib. 2, 141 et saep.—sŭpĕra, orum, n.(α).The heavenly bodies:(β).Hicetas caelum, solem, lunam, stellas, supera denique omnia stare censet,
Cic. Ac. 2, 39, 123; cf.:cogitantes supera atque caelestia, haec nostra contemnimus,
id. ib. 2, 41, 127: di, quibus est potestas motus superum atque inferum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 25, 38 (Trag. Rel. v. 163 Vahl.).—Higher places (sc. loca):II.supera semper petunt,
tend upwards, Cic. Tusc. 1, 18, 42:(Alecto) Cocyti petit sedem, supera ardua relinquens,
the upper world, Verg. A. 7, 562.Comp.: sŭpĕrĭor, ius.A.Lit., of place, higher, upper:B.inferiore omni spatio vacuo relicto, superiorem partem collis castris compleverant,
Caes. B. G. 7, 46:dejectus qui potest esse quisquam, nisi in inferiorem locum de superiore motus?
Cic. Caecin. 18, 50:in superiore qui habito cenaculo,
Plaut. Am. 3, 1, 3:tota domus superior vacat,
the upper part of, Cic. Att. 12, 10:superior accumbere,
Plaut. Most. 1, 1, 42:de loco superiore dicere,
i. e. from the tribunal, Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102:agere,
i. e. from the rostra, id. ib. 2, 1, 5, § 14;and in gen. of the position of the speaker: multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos,
id. Fam. 3, 8, 2:sive ex inferiore loco sive ex aequo sive ex superiore loquitur,
id. de Or. 3, 6, 23: ex loco superiore in ipsis fluminis ripis praeliabantur, from a height or eminence, Caes. B. G. 2, 23; so,ex loco superiore,
id. ib. 3, 4:loca,
id. ib. 1, 10, 4;3, 3, 2: ex superioribus locis in planitiem descendere,
id. B. C. 3, 98:qui in superiore acie constiterant,
id. B. G. 1, 24:ex superiore et ex inferiore scriptura docendum,
i. e. what goes before and after, the context, Cic. Inv. 2, 40, 117; cf.:posteriori superius non jungitur,
id. Ac. 2, 14, 44.—Trop.1.Of time or order of succession, former, past, previous, preceding:b.superiores solis defectiones,
Cic. Rep. 1, 16, 25:quid proxima, quid superiore nocte egeris,
id. Cat. 1, 1, 1:refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant,
Caes. B. G. 7, 58:superioribus aestivis,
Hirt. B. G. 8, 46:superioribus temporibus,
Cic. Fam. 5, 17, 1:tempus (opp. posterius),
id. Dom. 37, 99:tempora (opp. inferiora),
Suet. Claud. 41:annus,
Cic. Verr. 2, 3, 18, § 47:anno superiore,
id. Har. Resp. 8, 15:superioris anni acta,
Suet. Caes. 23:in superiore vita,
Cic. Sen. 8, 26: milites superioribus proeliis exercitati, [p. 1811] Caes. B. G. 2, 20:testimonium conveniens superiori facto,
Hirt. B. G. 8, 53:superius facinus novo scelere vincere,
Cic. Verr. 2, 5, 44, § 116:superioris more crudelitatis uti,
Nep. Thras. 3, 1:superius genus,
mentioned previously, Plin. 13, 25, 48, § 146:nuptiae,
former marriage, Cic. Clu. 6, 15:vir,
first husband, id. Caecin. 6, 17.—Esp., of age, time of life, etc., older, elder, senior, more advanced, former:2.omnis juventus omnesque superioris aetatis,
Caes. B. C. 2, 5:aetate superiores,
Varr. R. R. 2, 10, 1:superior Africanus,
the Elder, Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25; id. Off. 1, 33, 121:Dionysius,
id. ib. 2, 7, 25; Nep. Dion, 1, 1; cf.:quid est aetas hominis, nisi memoria rerum veterum cum superiorum aetate contexitur,
Cic. Or. 34, 120.—Of strength or success in battle or any contest, victorious, conquering, stronger, superior:3. (α).Caesar quod hostes equitatu superiores esse intellegebat,
Caes. B. G. 7, 65:numero superiores,
Hirt. B. G. 8, 12:hoc ipso fiunt superiores, quod nullum acceperant detrimentum,
id. ib. 8, 19:se quo impudentius egerit, hoc superiorem discessurum,
Cic. Caecin. 1, 2:semper discessit superior,
Nep. Hann. 1, 2:si primo proelio Catilina superior discessisset,
Sall. C. 39, 4:ut nostri omnibus partibus superiores fuerint,
Caes. B. G. 5, 15:multo superiores bello esse,
Nep. Alcib. 4, 7:superiorem Appium in causa fecit,
Liv. 5, 7, 1.—With abl. respect.:(β).pecuniis superiores,
Cic. Rep. 2, 34, 59:loco, fortuna, fama superiores,
id. Lael. 25, 94:habes neminem honoris gradu superiorem,
id. Fam. 2, 18, 2:ordine,
id. ib. 13, 5, 2:facilitate et humanitate superior,
id. Off. 1, 26, 90:si superior ceteris rebus esses,
id. Div. in Caecil. 19, 61.—Absol.:III.ut ii, qui superiores sunt, submittere se debent in amicitia, sic quodam modo inferiores extollere,
Cic. Lael. 20, 72; cf. id. ib. 20, 71:ut quanto superiores sumus, tanto nos geramus summissius,
id. Off. 1, 26, 90:invident homines maxime paribus aut inferioribus... sed etiam superioribus invidetur,
id. de Or. 2, 52, 209:premendoque superiorem sese extollebat,
Liv. 22, 12, 12:cui omnem honorem, ut superiori habuit,
Vell. 2, 101, 1.Sup., in three forms, ‡ superrimus, supremus, and summus.A.‡ sŭperrĭmus, assumed as orig. form of supremus by Varr. L. L. 7, § 51 Mull.; Charis. p. 130 P.—B. 1.Lit. (only poet.; cf.2.summus, C. 1.): montesque supremos Silvifragis vexat flabris,
the highest points, the tops, summits, Lucr. 1, 274; so,montes,
Verg. G. 4, 460; Hor. Epod. 17, 68:rupes,
Sen. Oedip. 95:arx,
Claud. III. Cons. Hon. 167; cf.:supremae Tethyos unda,
Mart. Spect. 3, 6.—Trop.a. (α).In gen.: SOL OCCASVS SVPREMA TEMPESTAS ESTO, XII. Tab. ap. Gell. 17, 2, 10.—Hence, as subst.: suprēma, ae, f. (sc. tempestas), the last part of the day, the hour of sunset: suprema summum diei; hoc tempus duodecim Tabulae dicunt occasum esse solis;(β).sed postea lex praetoria id quoque tempus jubet esse supremum, quo praeco in comitio supremam pronuntiavit populo,
Varr. L. L. 6, § 5 Mull.; cf. Censor. de Die Nat. 24; Plin. 7, 60, 60, § 212:quae (urbs), quia postrema coaedificata est, Neapolis nominatur,
Cic. Verr. 2, 4, 53, § 119:supremo te sole domi manebo,
at sunset, Hor. Ep. 1, 5, 3:jubare exorto jam nocte suprema, Col. poet. 10, 294: in te suprema salus,
last hope, Verg. A. 12, 653: supremam bellis imposuisse manum, the last or finishing hand, Ov. R. Am. 114. — suprēmum, adverb., for the last time:quae mihi tunc primum, tunc est conspecta supremum,
Ov. M. 12, 526.—In partic., with regard to the close of life, last, closing, dying:1. 2.supremo vitae die,
Cic. Tusc. 1, 29, 71; id. Sen. 21, 78; id. Mur. 36, 75:dies,
id. Phil. 1, 14, 34; Hor. C. 1, 13, 20; id. Ep. 1, 4, 13:hora,
Tib. 1, 1, 59:tempus,
Hor. S. 1, 1, 98; Cat. 64, 151:incestum pontifices supremo supplicio sanciunto,
i. e. the penalty of death, Cic. Leg. 2, 9, 22:mors,
Hor. Ep. 2, 2, 173:finis,
id. ib. 2, 1, 12:iter,
id. C. 2, 17, 11:lumen,
Verg. A. 6, 735: sociamque tori vocat ore supremo, with his dying mouth, dying breath, Ov. M. 8, 521; so,ore,
id. Tr. 3, 3, 87:haec digressu dicta supremo Fundebat,
Verg. A. 8, 583:Nero in suprema ira duos calices crystallinos fregit,
in his last agony, Plin. 37, 2, 10, § 29;supremis suis annis,
in his last years, id. 23, 1, 27, § 58:suprema ejus cura,
id. 7, 45, 46, § 150:spoliatus illius supremi diei celebritate,
Cic. Mil. 32, 86: honor, the last honors, i. e. funeral rites or ceremonies, Verg. A. 11, 61:funera,
Ov. M. 3, 137:oscula,
id. ib. 6, 278:tori,
i. e. biers, id. F. 6, 668:ignis,
id. Am. 1, 15, 41:ignes,
id. M. 2, 620; 13, 583:officia,
Tac. A. 5, 2; Petr. 112, 1: judicia hominum, a last will or testament, Quint. 6, 3, 92; Plin. Ep. 7, 20, 7; 7, 31, 5; so,tabulae,
Mart. 5, 33, 1; 5, 41, 1:tituli,
i. e. an epitaph, id. ib. 9, 19, 3.—So of cities, etc.:Troiae sorte suprema,
Verg. A. 5, 190:dies regnis,
Ov. F. 2, 852. — suprēmum and suprēmō, adverb.:animam sepulcro Condimus, et magna supremum voce ciemus,
for the last time, for a last farewell, Verg. A. 3, 68; Plin. 11, 37, 55, § 150; Tac. H. 4, 14; Ov. M. 12, 526:anima exitura supremo,
Plin. 11, 53, 115, § 277.— Substt.suprēma, orum, n.(α).The last moments, the close of life, death:(β).ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. § 11; Tac. A. 6, 50; 12, 66; cf.:statua Herculis sentiens suprema tunicae,
the last agonies caused by it, Plin. 34, 8, 19, § 93:circa suprema Neronis,
the time of his death, id. 16, 44, 86, § 236; 7, 3, 3, § 33.—The last honors paid to the dead, funeral rites or ceremonies, a funeral:(γ).supremis divi Augusti,
Plin. 7, 3, 3, § 33; 16, 44, 86, § 236; Tac. A. 1, 61; 3, 49; 4, 44; id. H. 4, 59; 4, 45:suprema ferre (sc. munera),
Verg. A. 6, 213; cf. id. ib. 11, 25 al.—A last will, testament:(δ). b.nihil primo senatus die agi passus, nisi de supremis Augusti,
Tac. A. 1, 8:miles in supremis ordinandis ignarus uxorem esse praegnantem, etc.,
Dig. 29, 1, 36, § 2.—Of degree or rank, the highest, greatest, most exalted, supreme:C.multa, quae appellatur suprema, instituta in singulos duarum ovium, triginta boum... ultra quam (numerum) multam dicere in singulos jus non est, et propterea suprema appellatur, id est, summa et maxima,
Gell. 11, 1, 2 sq.:macies,
Verg. A. 3, 590:Juppiter supreme,
Plaut. Men. 5, 9, 55; id. Capt. 2, 3, 66; 5, 2, 23; id. Ps. 2, 2, 33; Ter. Ad. 2, 1, 42: Junonis supremus conjunx, Poet. ap. Plin. 35, 10, 37, § 115:med antidhac Supremum habuisti com item consiliis tuis,
most intimate, Plaut. Ps. 1, 1, 15.—summus, a, um [from sup-imus, sup-mus], uppermost, highest, topmost; the top of, highest part of (cf. Roby, Gram. 2, § 1295).1.Lit. (class., while supremus is mostly poet.):b.summum oportet olfactare vestimentum muliebre,
the top, outside of, Plaut. Men. 1, 2, 56: Galli summa arcis adorti Moenia, Enn. ap. Macr. S. 1, 4 (Ann. v. 169 Vahl.): Thyestes summis saxis fixus, id. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 413 ib.): montibus summis, id. ap. Varr. L. L. 7, 71 Mull. (Epigr. v. 43 ib.):summum jugum montis,
Caes. B. G. 1, 21:summus mons,
the top of, id. ib. 1, 22:feriunt summos fulmina montes,
the mountain tops, Hor. C. 2, 10, 11; cf.: in summo montis vertice, Poet. ap. Quint. 8, 3, 48:locus castrorum,
Caes. B. G. 2, 23:in summa sacra via,
on the highest part of, Cic. Planc. 7, 17; cf. id. Verr. 2, 4, 53, § 119:in summa columna conlocare,
id. Div. 1, 24, 48:quam (urbem) ad summum theatrum,
id. Verr. 2, 4, 53, § 119:Janus summus ab imo,
Hor. Ep. 1, 1, 54:ad aquam summam appropinquare,
Cic. Fin. 4, 23, 64: mento summam aquam attingens enectus siti, Poet. ap. Cic. Tusc. 1, 5, 10:in aqua summa natare,
the top, surface of, Plaut. Cas. 2, 6, 33:apud summum puteum,
id. Mil. 4, 4, 16:per summa volare aequora,
Verg. A. 5, 819:summa cacumina linquunt,
id. ib. 6, 678:mari summo,
id. ib. 1, 110:prospexi Italiam summa ab unda,
id. ib. 6, 357:summaque per galeam delibans oscula,
id. ib. 12, 434:amphoras complures complet plumbo, summas operit auro,
Nep. Hann. 9, 3: summa procul villarum culmina fumant, Verg. E. 1, 83:summam cutem novacula decerpito,
Col. 12, 56, 1.—Of position, place, at table:summus ego (in triclinio) et prope me Viscus Thurinus et infra Varius, etc.,
I was highest, I reclined at the top, Hor. S. 2, 8, 20.—Hence, subst.: summus, i, m., he who sits in the highest place, at the head of the table:standum est in lecto, si quid de summo petas,
Plaut. Men. 1, 1, 27: is sermo, qui more majorum a summo adhibetur in poculis, by the head of the table, i. e. by the president of the feast, Cic. Sen. 14, 46; so,a summo dare (bibere),
Plaut. As. 5, 2, 41; Pers. 5, 1, 19.—summum, i, n., the top, surface; the highest place, the head of the table, etc.:2.ab ejus (frontis) summo, sicut palmae, rami quam late diffunduntur,
Caes. B. G. 6, 26:qui demersi sunt in aqua... si non longe absunt a summo,
Cic. Fin. 3, 14, 48:leviter a summo inflexum bacillum,
id. Div. 1, 17, 30:igitur discubuere... in summo Antonius,
Sall. H. 3, 4 Dietsch:puteos ac potius fontes habet: sunt enim in summo,
Plin. Ep. 2, 17, 25:nuces mersit in vinum et sive in summum redierant, sive subsederant, etc.,
Petr. 137 fin.: oratori summa riguerunt, the extremities of his body, Sen. Ira, 2, 3, 3.—In mal. part.:summa petere,
Mart. 11, 46, 6; Auct. Priap. 76.—Transf., of the voice:2.jubeo te salvere voce summa,
Plaut. As. 2, 2, 30; cf.:citaret Io Bacche! modo summa Voce, modo, etc.,
at the top of his voice, Hor. S. 1, 3, 7:vox (opp. ima),
Quint. 11, 3, 15:summa voce versus multos uno spiritu pronuntiare,
Cic. de Or. 1, 61, 261; cf.:summo haec clamore,
Plaut. Merc. prol. 59. —Adverb.: summum, at the utmost or farthest:exspectabam hodie, aut summum cras,
Cic. Att. 13, 21, 2:bis, terve summum,
id. Fam. 2, 1, 1:triduo aut summum quatriduo,
id. Mil. 9, 26; cf. Liv. 21, 35, and 31, 42 Drak.—Trop.a.Of time or order of succession, last, latest, final (rare but class.):b.haec est praestituta summa argento dies,
Plaut. Ps. 1, 3, 140; so,venit summa dies,
Verg. A. 2, 324:ad summam senectutem jactari, quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 1, 1: vixit ad summam senectutem, to extreme old age, id. Fragm. ap. Non. 401, 31:cum esset summa senectute,
id. Phil. 8, 10, 31:in fluvium primi cecidere, in corpora summi,
Luc. 2, 211:summo carmine,
at the end, Hor. C. 3, 28, 13:eadem in argumentis ratio est, ut potentissima prima et summa ponantur,
the first and the last, at the beginning and the end, Quint. 6, 4, 22; cf. neutr. absol.: Celsus putat, primo firmum aliquod (argumentum) esse ponendum, summo firmissimum, imbecilliora medio;quia et initio movendus sit judex et summo impellendus,
at the last, at the close, id. 7, 1, 10.— Adverb.: summum, for the last time:nunc ego te infelix summum teneoque tuorque,
Albin. 1, 137. —Of rank, etc., highest, greatest, first, supreme, best, utmost, extreme; most distinguished, excellent, or noble; most important, weighty, or critical, etc. (so most freq. in prose and poetry): summa nituntur vi, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 168 Vahl.): bellum gerentes summum summa industria, id. ap. Non. p. 402, 3 (Trag. v. 104 ib.):summi puerorum amores,
Cic. Lael. 10, 33:spes civium,
id. ib. 3, 11:fides, constantia justitiaque,
id. ib. 7, 25: in amore summo summaque inopia, Caec. ap. Cic. N. D. 3, 29, 72:qui in virtute summum bonum ponunt,
id. ib. 6, 20:non agam summo jure tecum,
id. Verr. 2, 5, 2, § 4:tres fratres summo loco nati,
id. Fam. 2, 18, 2:qui summo magistratui praeerat,
Caes. B. G. 1, 16:concedunt in uno Cn. Pompeio summa esse omnia,
Cic. Imp. Pomp. 17, 51:quae (vitia) summo opere vitare oportebit,
id. Inv. 1, 18, 26:turpitudo,
id. Lael. 17, 61:summum in cruciatum se venire,
Caes. B. G. 1, 31:scelus,
Sall. C. 12, 5:hiems,
the depth of winter, Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. Fam. 13, 60, 2:cum aestas summa esse coeperat,
id. Verr. 2, 5, 12, § 29; 2, 5, 31, § 80:ut summi virtute et animo praeessent imbecillioribus,
id. Rep. 1, 34, 51:summi ex Graecia sapientissimique homines,
id. ib. 1, 22, 36; cf.:summi homines ac summis ingeniis praediti,
id. de Or. 1, 2, 6:optimi et summi viri diligentia,
id. Rep. 1, 35, 54: cum par habetur honos summis et infimis [p. 1812] id. ib. 1, 34, 53: He. Quo honore'st illic? Ph. Summo atque ab summis viris, Plaut. Capt. 2, 2, 29:summus Juppiter,
id. Cist. 2, 1, 40:ubi summus imperator non adest ad exercitum,
id. Am. 1, 2, 6:miles summi inperatoris,
Cic. Imp. Pomp. 10, 28: deum qui non summum putet (amorem), Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68:amicus summus,
the best friend, Ter. Phorm. 5, 8 (9), 60; 1, 1, 1; id. And. 5, 6, 6; cf. absol.:nam is nostro Simulo fuit summus,
id. Ad. 3, 2, 54; so id. Eun. 2, 2, 40.— Poet. in neutr. plur.:summa ducum Atrides,
the chief, Ov. Am. 1, 9, 37; cf. Lucr. 1, 86:summo rei publicae tempore,
at a most important period, most critical juncture, Cic. Phil. 5, 17, 46:in summo et periculosissimo rei publicae tempore,
id. Fl. 3, 6; cf.:summa salus rei publicae,
id. Cat. 1, 5, 11: quod summa res publica in hujus periculo tentatur, the highest welfare of the State, the common welfare, the good of the State, the whole State or commonwealth, id. Rosc. Am. 51, 148; so,res publica,
id. Planc. 27, 66; id. Verr. 2, 2, 10, § 28; id. Cat. 1, 6, 14; 3, 6, 13; id. Inv. 1, 16, 23; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:ad summam rem publicam,
Liv. 33, 45, 4 al.:quo res summa loco, Panthu?
the general cause, Verg. A. 2, 322: mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis? in these enterprises of highest moment, etc., id. ib. 9, 199; esp.: summum jus, a right pushed to an extreme:non agam summo jure tecum,
deal exactingly, Cic. Verr. 2, 5, 2, § 4; cf.: exsistunt etiam saepe injuriae calumnia quadam et nimis callida juris interpretatione;ex quo illud summum jus summa injuria factum est, jam tritum sermone proverbium,
id. Off. 1, 10, 33. — Hence, summē, adv., in the highest degree, most highly or greatly, extremely:quod me sollicitare summe solet,
Cic. de Or. 2, 72, 295:cupere aliquid,
id. Quint. 21, 69; Caes. B. C. 3, 15:contendere,
Cic. Quint. 24, 77: studere, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 2:diffidere,
Cic. Fam. 4, 7, 2:admirari,
Quint. 10, 1, 70:summe jucundum,
Cic. Fam. 13, 18, 2:officiosi,
id. Verr. 2, 1, 24, § 63:summe disertus vir,
Quint. 12, 1, 23:summe munitus locus,
Hor. Ep. 2, 2, 31:summe haec omnia mihi videntur esse laudanda,
Cic. Div. in Caecil. 17, 57:mei summe observantissimus,
Plin. Ep. 10, 26 (11), 1.
См. также в других словарях:
Tempus — Pour les articles homonymes, voir Tempus (homonymie). Divinité des Royaumes Oubliés Tempus Titre Seigneur des Batailles, Marteleur d ennemi Plan de résidence Le Repos du Guerrier Niveau de puissance Majeur … Wikipédia en Français
Tempus fugit — Pour les articles homonymes, voir Tempus Fugit (homonymie). Téléfilms 0 9 A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z par date de sortie nationalité période genre type Tempus Fugit est un … Wikipédia en Français
TEMPUS — in Saturno cultum Gentilibus; qui unâ manu, scilicet dexterâ, falcem tenere, et in ea serpentis portare effigiem, qui caudam propriam dentibus commordebat, fingebatur, uti ait Albinus, peioris aevi Scriptor, sed meliorum exscriptor, addens,… … Hofmann J. Lexicon universale
Tempus fugit — is a Latin expression meaning time flees , more commonly translated as time flies . It is frequently used as an inscription on clocks. The expression was first recorded in the verse Georgics written by Roman poet Virgil: Sed fugit interea fugit… … Wikipedia
Tempus fugit (bande dessinée) — Tempus fugit est le cinquième tome de la série Raghnarok, une série de bandes dessinées écrite par Boulet, éditée chez Glénat. Résumé Dans cette aventure, Raghnarok se dispute avec sa mère car elle veut qu il sache voler mais il est encore trop… … Wikipédia en Français
Tempus Fugit — Pour les articles homonymes, voir Tempus Fugit (homonymie). Sommaire 1 Signification 2 Illustrations artistiques 2.1 Synopsis … Wikipédia en Français
TEMPUS — Pour les articles homonymes, voir Tempus (homonymie). Le programme TEMPUS IV … Wikipédia en Français
NUPTIALE Tempus — accurate semper observatum. Et quidem apud Hebraeos, dote constitutâ, deducere Sponsam Sponso licuit, ita tamen, ut tum temporis morae ratio haberetur, tum dierum Deductioni ex more praestitutorum. Nempe minor in potestate patria desponstat, nisi … Hofmann J. Lexicon universale
Anna d'Est-Anglie — Anna ou Onna (mort en 653 ou en 654) est roi d Est Anglie de 636 environ ou du début des années 640 jusqu à sa mort. Il est le fils d Eni et le neveu de Redwald. C est un roi pieux, dont tous les enfants sont canonisés et révérés comme des saints … Wikipédia en Français
extortio est crimen quando quis colore officii extorquet quod non est debitum, vel supra debitum, vel ante tempus quod est debitum — /ekstorsh(iy)ow est krayman kwondow kwis kaloriy afishiyay akstorkwat kwod non est debatam, vel s(y)uwpra debatam, vel aentiy tempas kwot est debatam/ Extortion is a crime when, by color of office, any person extorts that which is not due, or… … Black's law dictionary
extortio est crimen quando quis colore officii extorquet quod non est debitum, vel supra debitum, vel ante tempus quod est debitum — /ekstorsh(iy)ow est krayman kwondow kwis kaloriy afishiyay akstorkwat kwod non est debatam, vel s(y)uwpra debatam, vel aentiy tempas kwot est debatam/ Extortion is a crime when, by color of office, any person extorts that which is not due, or… … Black's law dictionary
