tempŏrē

tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].

Lit., a portion or period of time, a time:

tempus diei,

daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

extremum diei,

Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

matutina tempora,

morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

anni tempora,

the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

Caes. B. G. 1, 54:

erat hibernum tempus anni,

Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—

Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

longo post tempore,

Verg. E. 1, 68:

magno post tempore,

Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

brevi post tempore,

id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

parvo post tempore,

Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

longis temporibus ante,

Cic. Rep. 2, 34, 5.—

Transf., time, in general.

Lit.

In gen.:

tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

Cic. Inv. 1, 26, 39:

tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

nisi tempus et spatium datum sit,

Cic. Quint. 1, 4:

vix huic tantulae epistulae tempus habui,

id. Att. 1, 14, 1:

egeo tempore,

id. Q. Fr. 3, 5, 4:

unius horae tempus,

Liv. 44, 9, 4:

aliquot dierum tempus amisit,

Lact. Mort. Pers. 45, 5:

tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

Liv. 29, 5, 7:

triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

id. 38, 37, 10:

tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

Cic. de Or. 3, 55, 211:

ut tempora postulabant belli,

Liv. 24, 8, 7:

nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

id. 35, 28, 1:

temporibus Punici belli,

Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

Cic. Rep. 1, 9, 14:

erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

id. Mil. 26, 69:

ex quo tempore tu me diligere coepisti,

id. Fam. 3, 4, 2:

eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

id. 2, 32, 9:

privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

id. 3, 20, 4:

per idem tempus,

Cic. Brut. 83, 286:

quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

scripta in aliquod tempus reponantur,

Quint. 10, 4, 2:

non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

id. Fam. 3, 10, 6:

dare tempus exponendi de aliquā re,

id. ib. 1, 9, 3:

committendi proelii,

Caes. B. G. 2, 19:

edendi,

Hor. Ep. 1, 16, 22:

curandi,

id. ib. 1, 2, 39:

tyranno ad consultandum tempus datum est,

Liv. 34, 33, 5:

datum cum iis conloquendi tempus,

id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

id certis temporibus futurum,

Cic. Rep. 1, 15, 23:

si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

id. ib. 1, 27, 43:

superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

id. Fam. 5, 17, 1:

illis temporibus,

id. Lael. 1, 5:

temporibus illis,

id. Arch. 3, 6. —

In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

nunc occasio est et tempus,

Plaut. Ps. 4, 2, 3:

tempus maximum est, ut, etc.,

id. Mil. 4, 3, 9:

spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

Cic. Phil. 7, 9, 27:

dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

Plaut. Mil. 4, 3, 8:

nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

Sil. 11, 194:

consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

Liv. 8, 10, 1:

cum jam moriendi tempus urgueret,

was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

verno inserentis tempus urguet,

Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

Cic. Top. 1, 5:

dicere aliquid de ordine argumentorum,

id. de Or. 2, 42, 181:

conari etiam majora,

Liv. 6, 18, 12:

nunc corpora curare tempus est,

id. 21, 54, 2:

tibi abire,

Hor. Ep. 2, 2, 215:

jam tempus agi res,

Verg. A. 5, 638:

tempus est jam hinc abire me,

Cic. Tusc. 1, 41, 99:

suo tempore,

at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—

tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

Cat. 61, 162. —

Transf.

The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

id. Imp. Pomp. 1, 1:

quid a me cujusque tempus poscat,

id. Planc. 32, 79:

tempori meo defuerunt,

my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

id. Arch. 6, 12:

tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

id. Fam. 4, 9, 2:

nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

id. Tusc. 4, 4, 8:

neque poëtae tempori meo defuerunt,

id. Sest. 58, 123; cf.:

suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

id. Div. in Caecil. 2, 5:

in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

id. Fl. 3, 6:

tempore summo rei publicae,

id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

id. Off. 3, 24, 93:

pro tempore atque periculo exercitum conparare,

Sall. C. 30, 5:

o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

Lucr. 1, 93:

indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

Cic. Off. 1, 10, 31:

omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

id. Clu. 50, 139:

tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

id. Fam. 2, 18, 3:

scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

11: dubia formidolosaque tempora,

id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

cedere temporibus,

id. Mil. 1, 2:

animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

Hor. C. 4, 9, 36:

Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

Curt. 5, 3, 4.—

Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

Cic. Or. 57, 194; cf.:

tempora certa modique,

Hor. S. 1, 4, 58:

rhythmi spatio temporum constant,

Quint. 9, 4, 46 sq. —

In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—

Adverb. phrases.

tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

rogat, satisne tempori opera sient confecta,

Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

qui vult sua tempori conficere officia,

Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

temperi huic anteveni,

id. Trin. 4, 2, 66:

temperi ego faxo scies,

id. Ps. 1, 3, 153:

ut cenam coqueret temperi,

id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

postquam implevisti fusti fissorum caput,

Plaut. Aul. 3, 3, 6:

ego renovabo commendationem, sed tempore,

Cic. Fam. 7, 18, 1:

temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

Ov. R. Am. 131 sq.:

tempore abest,

id. H. 4, 109.— Comp.:

memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

Cic. Fam. 9, 16, 8:

modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—

Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —

Ad tempus.

At the right or appointed time, in time:

ad tempus redire,

Cic. Att. 13, 45, 2:

ad tempus venire,

Liv. 38, 25:

ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

Cic. Cael. 7, 17.—

For some time, for the time being, for a while, for the moment:

quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

Cic. Off. 1, 8, 27:

coli ad tempus,

id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

ad breve (sc. tempus),

Suet. Tib. 68. —

Ante tempus, before the right time, too soon:

ante tempus mori miserum esse,

Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

ante tempus domo digressus,

Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

sero post tempus venis,

Plaut. Capt. 4, 2, 90.—

Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

versus fundere ex tempore,

Cic. de Or. 3, 50, 194:

magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

id. Arch. 8, 18:

scribere,

Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—

According to circumstances:

expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

Cic. Off. 2, 9, 33:

haec melius ex re et ex tempore constitues,

id. Fam. 12, 19, 2.—

In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

in tempore ad eam veni,

Ter. Heaut. 2, 3, 123:

in ipso tempore eccum ipsum,

in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

Liv. 33, 5, 2:

in tempore memorare,

Tac. A. 1, 58 fin. —

In tempus, for a time, temporarily:

scena in tempus structa,

Tac. A. 14, 20; cf.:

in omne tempus,

forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—

Per tempus, at the right time, in time:

non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

per tempus subvenistis mihi,

id. Truc. 1, 2, 85.—

Pro tempore, according to circumstances:

consilium pro tempore et pro re capere,

Caes. B. G. 5, 8:

pauca pro tempore milites hortatus,

Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.

• In the time of

Adv. auch geh. off the cuff, extempore geh.; ex tempore sprechen auch ad-lib, improvise

* * *

ex tempore adv auch geh off the cuff, extempore geh;

ex tempore sprechen auch ad-lib, improvise

pro tempore agg. (lat.) temporary, provisional: presidente pro tempore, temporary (o acting) president

◆ avv. temporarily: essere designato pro tempore, to be appointed temporarily.

in those days, at that time

* * *

in illo tempore loc adv

pro tempore.

pro tempore, temporarily, provisionally.

c. t. adv SCHULE (= cum tempore):

14 Uhr c. t. 2.15 p.m.;

c. t. oder s.t.? quarter past or sharp?

s.t. adv (= sine tempore):

18 Uhr s.t. 6 p.m. sharp; → auch c. t.

Adv. s. t.

* * *

adv (abbr s. t.) (UNIV)

* * *

adv SCH (geh) punctually

* * *

sine tempore adv → s.t.

• pro tempore

• provisionally

• temporal power

• temporariness

1  extempore ⇒ impromptu

1) Law: p.t.

2) Economy: pro. tem.

3) Abbreviation: pro tem. (for the time being)

adv fifteen minutes later [than the given time]

cum tem·po·re [kʊm ʼtɛmpore] adv

fifteen minutes later [than the given time]

si·ne tem·po·re [ʼzi:nə ʼtɛmpore] adv

( geh) punctually