tala+upp+úr+sér

* * *

older umb, prep. with acc. and dat.

I. with acc.

1) around (slá hring um e-n);

2) about, all over (hárit féll um hana alla); um allar sveitir, all over the country; mikill um herðar, large about the shoulders, broad-shouldered; liggja um akkeri, to ride at anchor;

3) of proportion; margir voru um einn, many against one; um einn hest voru tveir menn, two men to each horse;

4) round, past, beyond, with verbs denoting motion (sigla vestr um Bretland); leggja um skut þessu skipi, to pass by this ship; ríða um tún, to pass by a place;

5) over, across, along (flytja e-n um haf); kominn um langan veg, come from a long way off; ganga um gólf, to cross the floor (but also to walk up and down the floor); slá, er lá um þvert skipit, a beam that lay athwart the ship; um kné sér, across the knee; e-t er hœgt um hönd, gives little trouble, is ready to hand;

6) of time, during, in the course of (um messuna, um þingit, um sumarit); þat var um nótt, by night; um nætr sem um daga, by night as well as day; lengra en fara megi um dag, in the course of one day;

7) at a point of time (hann kom at höllinni um drykkju); um þat, at that time, then; um þat er, when (um þat, er vér erum allir at velli lagðir);

8) of, about, in regard to a thing; bera um e-t, dœma um e-t, to bear witness, judge about; tala um e-t, to speak of; annast um e-t, to attend to; sviðr um sik, wise of oneself; hvárr um sik, each for himself; var mart vel um hann, he had many good qualities;

9) e-m er ekki um e-t, one does not like (var honum ekki um Norðmenn); with infin., honum er ekki um at berjast í dag, he has no liking to fight to-day; er þér nökkut um, at vér rannsökum þik ok hús þín, have you any objection that we …?; e-m er mikit (lítil) um e-t, one likes it much, little (Guðrúnu var lítil um þat); sá, er mönnum væri meira um, whom people liked better; e-m finnst mikit um e-t, one is much pleased umwith, has a high opinion of (konungi fannst mikit um list þá ok kurteisi þá, er þar var á öllu);

10) because of, for; öfunda e-n um e-t, to envy one for a thing; verða útlagt um e-t, to be fined for a transgression; um sakleysi, without cause;

11) beyond, above; margir fengu eigi hlaupit um röst, more than one mile; hafa vetr um þrítugt, to be thirty-one; e-m um afl, um megn, beyond one’s strength, more than one can do (þetta mál er nökkut þér um megn); kasta steini um megn sér, to overstrain oneself; um of, too much, excessive (þótti mörgum þetta um of); um alla menn fram or um fram alla menn, above all men (hón unni honum um alla menn fram); e-m er e-t um hug, one has no mind for, dislikes (ef þér er nökkut um hug á kaupum við oss);

12) over, across; detta, falla um e-t, to stumble over (féll bóandinn um hann);

13) by; draugrinn hafði þokat at Þorsteini um þrjár setur, by three seats;

14) about; þeir sögðu honum, hvat um var at vera, what it was about, how matters stood; hvat sem um þat er, however that may be; eiga e-t um at vera, to be troubled about a thing (lætr sem hann eigi um ekki at vera); var fátt um með þeim, they were not on good terms;

15) ellipt., ef satt skal um tala, if the truth must be told; þannig sem atburðr hefir orðit um, as things have turned out;

16) as adv., gekk um veðrit, veered round, changed; ríða (sigla) um, to ride (sail) by; langt um, far beyond, quite; fljótit var langt um úfœrt (úreitt), quite impassable; um liðinn, passed by, of time; á þeirri viku, er um var liðin, in the past umweek;

II. with dat.

1) over, esp. poet.; sitja um borðum = sitja yfir borðum; sá es um verði glissir, he that gabbles over a meal;

2) of time, by; um dögum, um nóttum, by day, by night; um sumrum, haustum, vetrum, várum, in the summer, etc.; um vetrum ok sumrum, both winter and summer.

* * *

umb, of, prep. (sounded umm); umb is used in the oldest vellums (the Eluc., Greg., Miracle-book, Jb.), and occurs now and then in later vellums (e. g. Orkn. 218, Fms. x. 378, xi. 63, 64), perh. from being a transcript of an old vellum; in rhymes, umb, tr umbu, Fms. viii. (in a verse of A. D. 1184); for of see ‘of’ at p. 462, col. 2: [A. S. ymbe; Germ. um; um and yfir (q. v.) are identical.]

WITH ACC.

A. Around; silki-hlað um höfuð, Ld. 188; um höfuð henni, 36; hafa um sik belti, Nj. 91, 184; um herðar sér, Ld. 56; leggja linda umb kistu, leggja lindann umb enn vanheila mann, Bs. i. 337; gyrða um sik, Sks.; beta strengi um ásenda … festa endana um steina, Nj. 115; vefjask um fótinn, Fms. iv. 335; upp um herðarnar, Eg. 580; göra garð of engi, Grág. ii. 288; lykja um akra ok eng, Eg. 529; skjóta um hann skjaldborg, Nj. 274; slá hring um e-n, 275, Eg. 88; fara í hring um skipit, Ld. 56; taka um hönd e-m, Ó. H. 176; þar var poki um útan, Ld. 188; honum vefsk tunga um höfuð, Nj. 160; vefsk tunga um tönn (see tönn) … strjúka dúki um augu, Fms. v. 326, Fs. 114 (in a verse); sjó, er fellr um heim allan, Róm. 193: Aðils jarl féll ok mart manna um hann, Eg. 297; tjalda um skip sín, Fms. xi. 63; hafa um sik ( about oneself) fjölmenni, Eg. 12, 38; selit var gört um einn ás, Ld. 280.

II. about, all over, denoting the surface; manna-ferð um héraðit, Ld. 257; fylgja þeim um einn skóg, Karl. 348; hann hafði goðorð suðr um Nesin, Ísl. ii. 207; herja um Skotland, Írland, Fms. i. 23; næfrum var þakt um ræfrit, Eg. 90; dæma för úmögum um þat þing, Grág. i. 127; flýja hingað ok þangat um eyjarnar, Fms. vii. 43; um allar sveitir, all over the country, Boll. 362; kunnigt er mér um allt Ísland, Nj. 32; of allan Noreg, Fms. x. 118; um alla Svíþjóð, Ó. H. 17; um allt ríki sitt, Eg. 278; sitja um mitt landit, about the midland, Fms. i. 26; um miðjan skóginn er smáviði, Eg. 580; sjá um alla veröld, Ó. H. 202; kominn um langan veg, come a long way off, Stj. 366, Skv. 8; of lopt ok um lög, Hkv. 1. 21; fátt kom um lengra, farther off, Fb. ii. 303; hárit féll um hana alla, Landn. 151, Fas. i. 244; hárit hékk ofan um bringu, Fas. ii. 518: mikill um herðar, large about the shoulders, broad-shouldered, Nj. 200; þykkr um bóga, þeim manni er beit á of garðinn, Grág. ii. 286; skalat hann verja um bóstað hans, 222; kveðja um þann vetvang, 106; kveðja búa heiman um þann stað, i. 130, 355: liggja um strengi, Ld. 76; or liggja um akkeri, to ride at anchor, Eg. 261, 374, Fms. ii. 5, ix. 45, x. 351.

2. of proportion; margir vóru um einn, too many against one, Ld. 156; þar vóru fjórir of einn ( four to one) mót Hákoni, Fms. x. 382; eigi minni liðs-munr, en sex mundi vera um Hákonar mann einn, i. 43; um einn hest vóru tveir menn, two men to each horse, vii. 295; sex menn sé um sáld, Grág. ii. 402: Hrafn var mjök einn um sitt, kept for himself, Fs. 29; malit hefi ek mitt of leiti? Gs. 16.

III. off, past, beyond (cp. yfir), with verbs denoting motion; fara … suðr um Stað, Eg. 12; norðr um Stað, Fms. vii. 7; sigla vestr um Bretland, Nj. 281; er þeir kómu fram um Bjarkey, Ó. H. 137; norðr um Jaðar, 182; austan um Foldina, Eg. 81; út um Eldey, Eb. 108; austr um búðina, Nj. 231; ríða um þá þrjá bæi, Grág. i. 432; hann hljóp um þá, ok í fjall upp, passed them by, Landn. 89; sigla svá um oss fram, Orkn. 402; leggja um skut þessu skipi, to pass by this ship, Fms. x. 346; leita langt um skamt fram, Nj. 207 (cp. Lat. quod petis hic est); vaða jörð upp um klaufir, Ld. 336; fram um stafn, Landn. 29; aptr um stafn, Fms. x. 266; honum var úhægt at höggva um bríkina, Sturl. iii. 219; ríða um tún, to pass by a place, Ísl. ii. 252; neðan um sáðlandit, Nj. 82; fara of engi manns, Grág. ii. 277; fara um góð héruð, Landn. 37; ganga upp um bryggjuna, Eg. 195; ganga um stræti, by the road, Korm. 228; róa út um sund, Eg. 385; kominn um langan veg, 410; þeim dropum er renna um þekjuna, Fms. i. 263.

2. over, across, along; sá er annan dregr um eldinn, Fms. i. 305; skyldi ganga um gólf at minnum öllum, to cross the flood, Eg. 253; but also to walk up and down the floor, 247; bera öl um eld, to bear the ale across the fire, Fms. vi. 442; slá um þvert skipit, Nj. 44; sigla vestr um haf, Fms. i. 22; ríða vestr um ár, austr um ár, Nj. 10, 99; suðr um sæ, Eg. 288; flytja e-n um haf, Nj. 128; austan um Kjöl, Ó. H.; sunnan um fjall, Fms. x. 3; suðr um fjall, Eg. 476; um þvera stofu, Fms. vi. 440; um þvera búð, Grág. i. 24; um þvert nesit, Fms. xi. 65; um öxl, round or across the shoulder, Ld. 276; um kné sér, across the knee, Eg. 304: the phrase, mér er e-ð um hönd, difficult to lay hand on, hard, not easy; and again, hægt um hönd, giving little trouble, easy to lay hand on; ykkr er þat hægst um hönd, easiest for you, Nj. 25; þegar eg vil er hægt um hönd, heima á Fróni at vera, Núm.; kastaði (the mail) um söðul sinn, across the saddle, Grett. 93 A.

IV. with adverbs denoting direction, upp um, út um, niðr um, ofan um, inn um, fram um, with acc. or ellipt.; sær féll út ok inn of nökkvann, Edda 36; loginn stóð inn um ræfrit, Eg. 239; hann var kominn upp um ský, Fms. i. 137; út um bringuna, Ld. 150; hann gékk út of Miðgarð, Edda 35; ganga út um dyrr, Eg. 420; fara út um glugg, Fms. ix. 3; út um glugginn, Ld. 278; láta sér um munn fara, to pass out of the mouth, Háv. 51; ferr orð er um munn líðr, Sturl. i. 207.

B. Temp. during, in the course of, cp. Engl. that spring, that summer; um messuna, Fms. x. 109; um þingit, Eg. 765; um sex ár, Stj.; um vetrinn, Eg. 168; of sumarit, Fms. x. 93; um sumarit, Nj. 4; um várit, Eg. 42; um nótt, Grág. i. 115; þat var um nótt, by night, Ld. 152; hann mátti eigi sofa um nætr, Nj. 210; sofa um nóttina, 7; vera þar um nóttina, 252; lengra enn fara megi um dag, in the course of one day, Grág. i. 89; um daginn, for the rest of the day, Ld. 42; um morna, Landn. (in a verse), Ó. H. 44; um nætr sem um daga, by night as well as day, Sks. 20 new Ed.; um allar aldir, Edda; um alla daga, all day long, Skm. 4; um alla sína daga, all his days, Hom. 114; allt um hans æfi, Eg. 268; um aldr, for ever, passim; um tíma, for a while, Mar.; um hríð, um stund, for a while, see stund, hríð; um … sakar, a while, see sök (A. III. 2); um samt, altogether, Sks. 113 B.

2. above, beyond; standa um várþing, Grág. i. 103; um hálfan mánuð, Fms. ix. 526, v. l.; um viku, above a week.

3. at a point of time, at; hann kom at höllinni um drykkju, Nj. 269; of matmál, at meal time, Grág. i. 261; um dagmál, um náttmál, einnhvern dag um þingit, Ld. 290; eitt hvert sinn um haustið, Nj. 26; þat var of vár, Fms. x. 389; um várit urðu mikil tíðendi, 2; þeir höfðu verit á sundi um daginn, Ld. 130; opt um daga, Edda 39; um daginn, the other day: um þat, when; um þat er þrír vetr eru liðnir, Ld. 146; um þat þessir eru bættir, Eg. 426; um þat lýkr, when the end is there, in the end, Fas. ii. 361; ef ek kom eigi aptr um þat, then, at that time, Fms. ii. 58; um þat er vér erum allir at velli lagðir, Eg. 426; um sinn, once, see sinni B, p. 530; um síðir, at last, see síð (II); um leið, at the same time; hér um bil, about so and so; um allt, of allt, always; Kristinn dóin má um allt sækja, at all times, N. G. L. ii. 154; nokkrum sinnum, ok hefir mér ofallt íllt þótt, Fms. v. 205 (see ávallt, p. 47, col. 2).

C. Metaph. usages, of, about, in regard to a thing, Lat. de; halda vörð á um e-t, Eg. ch. 27; annask um e-t, to attend to, Nj. 75, Glúm. 342, Kormak; gefa gaum at um e-t, to give heed to, Ó. H. 215; bera um e-t, dæma um e-t, to bear witness, judge about, Nj. 100; tala um e-t, to speak of, 40; þræta um e-t, to quarrel about; spyrja um e-t, to speer or ask about, 110; göra, yrkja um e-n, Fms. x. 378; halda njósn um e-t, Eg. 72; nefna, búa um mál, Nj. 86; um alla ráða-görð, 101; stefna e-m um e-t, Grág. i. 175, 313, Nj. 87; vera til eptir-máls um e-t, passim; frækinn um allt, in everything, 89; bera gæfu til um e-t, Eg. 76; kappsamr of allt, þeir hyggja þat lög um þat mál, Grág. i. 9; eitt ráð myndi honum um þat sýnask, Nj. 79; kunna hóf at um ágirni sína, Ó. H. 131; þat er um þat átan, er …, N. G. L. i. 19; þau tíðendi er görzk höfðu um ferðir Egils ok stórvirki, Eg. 686; stór úfarar görask of menn þessa, Fms. xi. 151; aumligt er um e-t, Hom. 159 (Ed.); seinkaðisk of svörin, 623. 16; mikit er um fyrirburði slíka, Nj. 119; þá var hvíld á um bardagann, 248; hann telzk undan um förina, Fms. xi. 69; ruðning um kviðinn, Nj.; misfangi um mark, a mistake as to a mark, Grág.; binda um heilt, to bind up a sound limb, Ld. 206: gróa um heilt, to become sound, be healed, Fms. xi. 87, Al. 120; ganga um beina, to attend; leita e-s í um mein hennar, Eg. 565; veita tilkall um arf, Eg.; leita um sættir, grið, Nj. 92; selja laun um liðveizlu, 214: in inscriptions of chapters, um so and so, = Lat. de; um viðrtal Njáls ok Skarphéðins, um misfanga ok um mark, um bæjar bruna, Nj., Grág., Fms.; göra mikit um sik, to make a great fuss, Fb. i. 545; görði mikit um sik ok var sjálfhælinn, Grett. 133 A: vera vel um sik ( of good quality) ok vinsæll, Fms. xi. 118; mey er ok vissa vænsta ok bezt um sik, 104; at hón væri í engum hlut verri um sik, Hkr. ii. 129; sviðr um sik, wise of oneself, Hm. 102; auga blátt ok snart ok vel um sik, Mag. 7; hvárr um sik, each for himself, one by one, Dipl. ii. 11; vér staðfestum þessa articulos hvern um sik ok sér hverja, 13; þykki mér þat undarligt um svá vitran mann, of a man so wise, Eg. 20; var mart vel um hann, he had many good qualities, Rb. 364; þat mátti vera um röskvan mann, Fms. vii. 227.

2. ganga um sýslur manna, to go about or upon men’s business, as an overseer. Eg. 2; ganga um beina, to attend, see beini.

3. e-m er mikit (ekki) um e-t, to like, dislike; Guðrúnu var lítið um þat … lítið ætla ek þeim um þat bræðrum, at …, Ld. 246, 264, Fms. ii. 81; var honum ekki um Norðmenn, Hkr. i. 128; Þórði kvaðsk ekki vera um manna-setur, Ld. 42; er þér nökkut um ( hast thou any objection?), at vér rannsakim þik ok hús þin, Gísl. 53; sá er mönnum væri meira um, whom people liked more, Fms, ix. 36; ef þór er mikit um ráða-hug við mik, if thou art much bent on it, xi. 4.

4. búa um eitt lyndi, to be of one mind, Jb. 396; búa um nægtir, grun, skoll, búa um heilt, see búa (A. II); búa um hvílu, to make a bed; búa um okkr, Nj. 201 (see búa B. I. 2. γ); setjask um kyrt, to settle oneself to rest, take rest, Fas. ii. 530; or sitja um kyrt.

II. because of, for, Lat. ob; öfunda e-n um e-t ( invidere a-i a-d), Nj. 168; reiðask um e-t, um hvat reiddusk goðin þá, Bs. i. 22; telja á e-n of e-t, to blame one for a thing, Nj. 52; berja e-n íllyrðum um slikt, 64; lágu margir á hálsi honum þat, Fms. xi. 336; týna aldri um óra sök, Skv. 3. 49; verða útlagr um e-t, to be fined for a transgression, Grág. i. 16; dæmdr fjörbaugs-maðr um spellvirki, 129; maðr vegr mann um konu, if a man slays a person for [ violating] his wife, 61; um sakleysi, without cause, Nj. 106, 270, Bs. i. 19.

III. beyond, above; fimm hundruð gólfa ok um ( plus) fjórum togum, Gm. 24; kistan var eigi um vættar höfga, Bs. i. 712; margir fengu eigi hlaupit um röst, Karl. 351; lítið um tuttugu menn, Sturl. i. 183; hann var ekki um tvítugan, Róm. 327; hafa vetr um þrítugt, to be one beyond thirty, i. e. thirty-one, Sturl. i. 183: freq. in mod. usage, hafa tvo um þrítugt ( thirty-two), átta um fertugt ( forty-eight), tvo um fimtugt ( fifty-two), einn um áttrætt ( eighty-one); sá dagr, sem um vikur fullar er í árinu, Rb. 128: at yðr verði þat ekki um afl, beyond your strength, more than one can do, Band. 21 new Ed.; um megn, id., Fms. viii. 62; þetta mál er nökkut þér um megn, vi. 18; kasta steini um megn sér, to overstrain oneself: um of, excessive; þótti mörgum þetta um of, Vígl. 18: um fram (q. v.), beyond; um alla menn fram, above all men, Ld. 20, Fms. v. 343; um alla hluti fram, above all things; um þat fram sem ykkr var lofat, Sks.: um hug; vera e-t um hug, to have no mind for, dislike; ef þér er nökkut um hug á kaupum við oss, Nj. 24.

IV. turned over, in exchange; skipta um, snúa um, venda um, see skipta III and snúa A. III.

V. over, across; detta, falla um e-t, to stumble over; hverr féll um annan, of heaps of slain. Eg. 24; fÉll bóandinn um hann, Nj. 96; detta um stein, þúfu, to stumble over a stone, mound; glotta um tönn, see tönn.

VI. by; draugrinn hafði þokat at Þorsteini um þrjár setur, by three seats, Fb. i. 417; hefja upp of faðm saman, by a fathom, Grág. ii. 336; minka um helming, to decrease by one half; hverr um sik, each by himself, Rétt. 114.

VII. about; eiga e-t um at vera, to be troubled about a thing; þeir sögðu honum hvat um var at vera, what it was about, Hrafn. 18; sem engi ótti væri um at vera, no danger, Fms. iv. 57; eiga ekki um at vera, iii. 156; or, eiga um ekki at vera, Gísl. 30; eiga vandræði, fjölskyldi um at vera, Fms. vi. 378, xi. 78; hann segir honum um hvat vera er, what was the matter? Gísl. 36; þann sagði þvílíkt er hann hafði um at vera, Krok.; var fátt um með þeim, they were on cold terms, Nj. 2; var þá ekki lítið um, there was no little fuss about it, Bárð. 174; mikit er um þá maðrinn býr, mart hefir hann að hugsa, a ditty.

VIII. ellipt., til marks um, Nj. 56; þykkir honum vænkask um, Fms. xi. 135; þann mála-búnað at hann verðr sekr um, Nj. 88; ef satt skal um tala, 105; mér hefir tvennt um sýnzk, 3; menn ræddu um at vánt væri skip hans, 282; hér má ek vel svara þér um, 33; hann brá dúki um, Fms. x. 382; enda er þá djöfullinn um (about, lurking) at svíkja þann mann, Hom. 159; þannig sem atburðr hefir orðit um, as things have turned out, Fms. xi. 64; ekki er við menn um at eiga, this is no dealing with men (but with trolls or devils), Nj. 97.

IX. with adverbs; í hring útan um, all round, Eg. 486; gékk um Veðrit, veered round, changed, Bs. i. 775; ríða um, to ride by, Eg. 748; sigla um, to sail by, Fms. x. 23; er konungr færi norðan ok suðr um, Eg. 53; langt um, far beyond, quite; fljótið var langt um úfært, quite impassable, Nj. 63, 144; þessi veðr eru langt um úfær, Grett. 181 new Ed.; cp. mod. það er langt um betra, by far better; kring-um, all around, see A.V.

2. um liðinn, passed by, of time; á þeirri viku er um var liðin, in the past week, Ísl. ii. 332.

WITH DAT.

A. Local, over, Lat. super; but almost entirely confined to poets, sitja um matborði (of Hkr. iii. 109) = sitja yfir matborði, Fms. viii. 51; um verði, over the table, Hm. 30; sitja of (= yfir) skörðum hlut, Ó. H. 150; sá er tvá húskarla á, ok um sjálfum sér, two house-carles besides himself, Grág. (Kb.) i. 10; um alda sonum, Fm. 16; er ek hafðak veldi of héruðum þessum, Clem. 35; hár söngr of svírum, Hornklofi; nema þér syngi um höfði, Hkv. 2; sitja um sínum ver, Vsp.; er ek sat soltin um Sigurði, Gkv. 2. 11; opin-spjallr um e-u, … þagmælskr um þjóðlygi (dat.), Ad. 1; um styrkum ættar stuðli, 12; ægis-hjálm bar ek um alda sonum, meðan ek um menjum lák, Fm. 16; gól um hánum, Vsp.; úlfr þaut um hræfi, Ó. H. (in a verse); see ‘of,’ prep., p. 462, col. 2, and yfir.

B. Of time, by; um dögum, by day, Fms. vi. 98, ix. 48; um nóttum, by night, vii. 166; um haustum, in the autumn, Eb. 216; bæði um haustum ok várum, both in autumn and spring, Sks. 235 B; um sumrum, Fms. vi. 255; um sumrum herjuðu þeir í Noreg, Eb. 3; þakt með ísum um vetrum ok sumrum, both winter and summer, Sks. 181 B; opt um vetnim, Eg. 4; þeir liggja úti hvert sumar, en um vetrum eru þeir heima, Fms. xi. 97. This use with dat. is obsolete in mod. prose.

prep. with dat. and acc.

I. with dat.

1) against;

hann sló honum niðr v. steininum, he dashed his head against the stone;

hús liggja v. velli, the houses lie in ruins;

kasta sér niðr v. velli, to cast oneself down on the ground;

er inn efri kjöptr v. himni, en inn neðri við jörðu, the upper jaw touches the heaven, the lower the earth;

hann hjó hann upp v. garðinum, he smote him close by the fence;

skera af sér strenginn við øxinni, to cut the string, asunder against the axe;

2) against, towards, of direction;

horfa v. e-m, to look towards, face;

3) along with (hann hafði marga smiðu v. sér);

4) with, of an instrument (jarl hljóp upp v. sverði);

5) among;

gengu síðan í sæti sin v. öðrum mönnum, among other men;

6) denoting barter, exchange, against, for (geta gull v. grjóti);

7) denoting remedy, against (hjálpa e-m v. e-u);

8) against, denoting contest, warding off (hafa liðsafla v. e-m);

hafa (viz. afl) v. e-m, to be one’s match;

9) ellipt. usages;

stinga v. fótum, to stop;

hrífa v., to catch hold;

búast v., to make oneself ready;

risa v., to withstand;

hvatz hann fiðr v., whatsoever he may object;

II. with acc.

1) by, at, close to (sníða skeggit við hökuna);

skjöldr við skjöld, shield to shield;

v. Sandhólaferju, at Sandholferry;

v. veginn, by the wayside;

v. ána, by the river;

draga segl v. hún, to hoist the sail to the top;

festa e-n v. meið, tré, to fasten to a pole, tree;

binda v. fót e-s, to bind up a broken leg;

dró upp flóka v. austr, in the east;

2) of time, towards, at;

v. solar-setr, at sunset;

v. sól, with the sun, at sunrise;

v. aptan, towards evening;

vera v. aldr, to be stricken in years;

3) at, by (vera heima v. bú sitt);

Hrútr var v. skip um sumarit, H. stayed by his ship during the summer;

sitja v. stýri, to sit at the rudder;

styðja sik v. e-t, to lean on;

ganga v. staf, to walk with a staff;

vera v. e-t, to be present at;

sitja v. drykk, to sit at drink;

4) denoting direction;

í sýn v. bœinn, within sight of the town;

5) denoting company, with (bauð þeim heim vill alla sína menn);

v. annan, þriðja, fjórða mann, being two, three, four altogether;

6) towards (a person or thing), respecting, regarding (mildr, blíðr, góðr v. e-n);

til gæzlu v. e-n: for keeping, watching one;

hræddr v. e-n, afraid of one;

7) of cause, by, at;

falla v. högg, to fall by a stroke;

sigla v. stjörnuljós, to sail by starlight;

verða reiðr v. e-t, to become wroth at;

8) as compared with, set off against (þrjóta mun okkr illsku v. þik);

eigi minna virðr en v. konunginn, of equal worth with the king;

9) according to, after (gera klæði v. vöxt e-s);

v. sik, in proportion;

hann var skapaðr allr v. sik, well shaped, symmetrical;

vita, hvat v. sik væri, to know what was the matter;

10) denoting means, with, by (v. þessar fortölur);

tendra eld v. e-t, to make fire by;

11) ellipt. usages;

bregða við, to start;

hann þagði v., he remained silent;

fá v. þrjú skip, to add three ships;

þurfa v., to need;

bjarga, hjálpa e-u v., to help, put right;

koma e-u við, to bring about.

(gen. -jar, pl. -jar), f. withy, withe; collar (viðjar af gulli).

pers. pron. dual, we two.

* * *

f., gen. sing. viðjar, pl. viðjar, [Dan. vidje; Engl. withy; akin is víðir, q. v.]:— a withy or with; síðan var viðin ( a withy halter) dregin á hals honum, Fms. vii. 13 (see v. l.); þarmarnir urðu at viðu (sic) sterkri, Fas. iii. 34; ef röng eða viðjar slitna, Jb. 398; var enginn saumr í, en viðjar fyrir kné, of a boat, Fms. vii. 216; höggva tré til viðja, K. Þ. K. 88; viðjar af gulli ok silfri, on a dog, Hkr. i. 136, Fas. iii. 45; tún-svín þat er hringr, knappr eða við sé í rana, Grág. ii. 232; stjórn-við, the ‘rudder-withy,’ the strap in which the paddle-like rudder moved, like the ζευκτηρίαι in Act. Apost. xxvii. 40.

pron. pers. dual (= vit), we two (see ek C); this spelling, which is also that of the oldest vellums, answers to the mod. pronunciation, passim: in mod. usage it has quite taken the place of the old plur. vér.

prep., also used ellipt. without its case, or simply as an adverb; við is a curtailed form of viðr, which latter form remains in a few compds, even in mod. usage, thus, viðr-eign, viðr-kenna, viðr-nefni, viðr-lífi, viðr-væri; when found singly, við is the common form in Icel.; but as in MSS. it is commonly abbreviated, v̾, the two forms are hardly distinguishable; við, however, is received as the usual form, viðr being more freq. in Norse vellums, and in some later Icel. vellums imitating the Norse spelling: [Goth. wiþra = πρός; A. S. wider; cp. Scot. wither-shins; O. H. G. widar; Germ. wieder; but Engl. with; Dan. ved; Swed. wäd]:—against, towards, etc.

WITH DAT.

A. Against, denoting a leaning or resting on, striking against, or the like; hann hjó hann upp við garðinum, smote him standing against the wall, Nj. 120; stinga höndum við berginu, Symb. 59; ganga við brekkunni, up-hill, against the hill, cp. Lat. adversus montem, Valla L. 212; skjóta við honum skildinum, Fms. i. 44; ljósta skildi við kesjunni, Eg. 378; hann spyrndi við svá fast … spyrna við grunni, Edda 36; kasta sér niðr við vellinum, Nj. 58; leggja e-n við velli, Boll. 344; slá honum niðr við steininum, dashed his head against the stone, Finnb. 292; hann drap hann við borðinu, Korm. 236; hjó af honum höfuð við stokkinum, Fas. ii. 285; ok lagði (þá) við stokki, Am. 73; hús liggja við velli, lie down in ruins, Fms. iii. 144; er hinn efri kjöptr við himni enn hinn neðri við jörðu, the upper jaw touching the heaven, the lower the earth, Edda 41; skera af sér strenginn við öxinni, rubbing it against the axe, Nj. 136; vóru segl hans at sjá við hafi, the sails were seen out at sea, far in the offing, Fas. ii. 403.

II. against, towards, of direction; gapa við tunglinu, Fas. iii. 622; horfa við e-m, to look towards, face, Eg. 293; horfa baki við e-m, Hkr. iii. 384; líta við e-m, Nj. 132, Fms. i. 125, vii. 314; horfa vid landi, A.A. 24; snúa baki við e-m, Fas. i. 296; snúask við e-m, Hkr. ii. 120.

III. along with, with, denoting company; hann hafði við sér harpara einn, Str. 57; hann hafði marga smiðu við sér, Fms. ix. 377; fór Margaðr ok Guthormr við honum, Hkr. iii. 113; at Ástríðr mundi vera við feðr sínum, i. 188; er hér ok Sigurðr við jarli, Fms. ix. 327; hann var þar upp fæddr við henni, x. 421; bjóðum vér þér við Hákoni þangat, ix. 252; ferr heim við sínum mönnum, Rd. 312; fór hann við liði sínu, Hkr. iii. 44; við hundrað skipum, Fas. i. 461; gengr síðan í sæti sín við oðrum mönnum, Fms. x. 17; bað biskup ríða við sér (= með sér), 6.

2. with, of an instrument; jarl hljóp upp við sverði, Fms. ix. 340; sjau menn við vápnum, viii. 14; gengu tveir menn við merkjum, x. 15: the phrase, eiga, ala, geta barn við kouu, Grág., Fms. i. 113, iii. 110, Ld. 102, Eg. 31; merrin fékk við þeim hesti, Landn. 195.

3. spec. usages; við góðum vinskap, Boll. 362; halda vináttu við föstum trúnaði, Fms. ix. 375; at þær sagnir muni vera við sannindum, true, viii. 6; at berjask við honum eðr við honum lífit láta, ix. 332; fara við herskildi … eyða land við eldi, x. 134; ausa e-t við moldu, Hkr. i. 220; skipuðu mörgum hlutum við (with, among) sínum mönnum, Fms. x. 91; gengu síðan í sæti sín við öðrum mönnum, among other men, 17; skreiðask fram við (= með) landinu, viii. 437.

4. = ok, with, together with; Þórr við Grimni = Th. and G., Hallfred; höfuð við hjarta, head and heart, Kormak.

B. METAPH. USAGES:

I. denoting barter, exchange, against, for (like Gr. ἀντί); gefa gull við grjóti, Fas. iii. 45; selja við verði, Fms. i. 80; seldu mik við hleifi, Hm.; við litlu verði, Eg. 100; við fémútu, Nj. 215; meta e-t við silfri, Fms. x. 5; gefa margra manna líf við yðvarri þrályndi, iv. 194.

2. denoting remedy, against; beiti við bit-sóttum en við bölvi rúnar, Hm. 140; hjálpa e-m við e-u, to help against, passim.

II. against, denoting contest, warding off, withstanding; hafa afla við e-m, Lv. 43; hafa liðs-afla, liðs-kost við e-m, Ld. 372, Hkr. i. 272: ellipt., hafa (viz. afi) við e-m, to be one’s match, Lv. 109; þótti sem engi mundi hafa við þeim í vígi, Nj. 89; eg hefi ekki við þér, I cannot lift with (i. e. am no match for) thee; ábyrgjask e-t við e-u, Grág. ii. 216, 364; forða e-m við háska, Edda i. 116; halda þá við ágangi Hákonar, Fms. i. 224; varðveita e-n við e-u, Grág.; ekki hélzk við þeim, Eg. 125; rísa við e-m, Sturl. ii. 119; vera búinn, van-búinn við e-m, Ld. 324; sat hann þar við áhlaupum Dana, Fms. i. 28; vinna við sköpum, Fas. i. 199; sporna við e-u, göra við e-u, see göra, sporna; ef þat nemr við förinni, Ld. 70 (see nema A.I. 7, 8); mæla við e-u, Hkr. ii. 198; tölðu allir við förinni, Greg. 28; setja hug sinn við e-u, Fms. x. 232; kveða nei við e-u, Sturl. i. 27; drepa hendi við e-u, Hkr. ii. 164; reiðask við e-u, Nj. 182; e-m ríss hugr við e-u, Fas. i. 30; mér býðr við e-u, to loathe; sjá við e-u, to shun; varna við e-u, to beware of; vera hætt við e-u, in danger of, Ísl. ii. 262; ú-hætt við e-u, safe, Landn. 319.

III. with verbs;liggja við e-u, to lie on the verge of; honum lá við falli, Fas. iii. 261; búið við skipbroti, Ísl. ii. 245; honum var við andhlaupi, Eg. 553; sjá, horfa, líta … við e-u, to look towards; taka við e-u, to receive; búask við e-u, to prepare for, expect, Ld. 106; verða vel, ílla, við e-u, to behave well, ill, on some occasion; komask við veðri, see veðr.

IV. ellipt. usages; þeir snerusk þá við, turned round, facing, Nj. 245; hón drap við hendi, Lv. 38; hann laust við atgeirinum, Nj. 84.; hann stakk við forkinum, Eg. 220; hann stakk við fótum, stopped, Finnb. 300; hrífa við, to catch hold, Bs. i. 197, 423, Gísl. 125; búask við, to make oneself ready; göra við, to resist; rísa við, to withstand, Fs.; at ek bjóða við tvenn verð, Ld. 146; hvatz hinn fiðr við, whatsoever he may object, Nj. 99; taka við, to begin where another stops; þú skalt gefa mér við ( in return) verjuna, Fbr.

WITH ACC.

A. By, at, close to:

I. denoting proximity; skjöldr við skjöld, shield to shield, in a row, Nj. 125; skip við skip, Ó. H. (in a verse); samnask hlutr við hlut, Rb. 108; hálsinn við herðarnar, Ld. 40; sníða skeggið við hökuna, Eg. 564; við bryggju-sporðinn, Fms. i. 14; grafa barn við kirkju-garð út, K. Þ. K.; uppi við fjallit, Eg. 137; við Sandhóla-ferju, Nj. 29; við vaðit, 83; við veginn, by the way-side, Fb. ii. 330; hér við ána, by the river, Ld. 46; búa við Þjórsá, Nj. 93; liggja við land, Fms. i. 14; við Ísland, Grág.; binda stein við hálsinn, Ld. 154; draga segl við hún, hoist sail to the top, Hkr. ii. 6; reka spora við eyra e-m, Nj. 82; festa e-n við meið, tré, to fasten to a pole, a tree, Glúm. 391; nísta við gólfit, to pin it to the floor (see nista); binda við fót e-s, to bind up a broken leg, Bárð. 167; dró upp flóka við austr, in the east, Vígl. 22.

2. temporal, towards, at; við vetr sjálfan, Fms. ii. 97; Krók. 51 C; við sólar-setr, Fas. i. 514; við sól, with the sun, at sunrise. Eg. 717; við aptan, towards evening, Grág. (Kb.) ii. 143; við þat sjálft, at that moment, Fms. xi. 432; bregða í kross við hvert orð, at every word, K. Þ. K.; vera við aldr, to be stricken in years, Eb. 18, Ísl. ii. 192, Fms. ii. 81; ef barn er við dauða, on the point to die, N. G. L. i. 345; við sjálft, on the verge of (see sjálfr); við váða sjálfan, búið við geig, on the verge of, Eg. 158; Grettir var við svefn, just asleep, Grett. 127.

3. phrases, við svá búit, after all done, often with the notion of ‘in vain, nothing having been done’ (búa B. II. δ); fóru við þat heim, Fms. i. 54, ix. 469, Nj. 127; skildu við þetta, 260, Ísl. ii. 217.

II. at, to; Hrútr er við skip, Nj. 4; Hrútr var við búð, 79; vera heima við bú sitt, 215; hanga upp við siglu-rá, Fas. iii. 659; bundinn við staf, Eg. 232; fastr við altara, fastened to the altar, Vm. 110; styðja sik vid e-t, to lean on, Fms. ix. 512; sitja upp við hægindit, leaning on it, Ld. 16; sitja upp við vegginn, Nj. 153; ganga við staf, 219; ganga við tréfót, Eb. 66; styðjask við höndina, Fas. i. 228; rísa upp við olboga, Þórð. 15; sitja við stýri, at the rudder, Eg. 385; hafa barn við brjóst, to have a bairn at breast, N. G. L. i. 340; leggja, bæta, auka, við e-t, to add to; blanda við e-t, to mix with; vera við e-t, to be present at, Ld. 92, Eg. 540; sitja við drykk, mat, to sit at drink, meat, Eg. 303, 420.

III. denoting association, together with; vera samþingi, samfjórðungs við e-n, Grág. ii. 237; vera saman við e-n, vera samvista við e-n, eiga samneyti við, vera sammæðr við e-n, passim; vera utan-fjórðungs við víg, Grág. ii. 89; vera við e-t riðinn; þeir vildu eigi vera hér við heiðna menn, Íb. 4; búa við e-n, Gísl. 17.

2. direction; í sýn við bæinn, Fas. ii. 507; í örskots-helgi við garðinn, Grág.; standa í höggfæri við e-n, Nj. 97; við þat lík at lifa, Hm.

IV. denoting company, with; bauð þeim heim við alla sína menn, Vígl. 27; riðu við sextigi manna, Nj. 10, 213, Ld. 164; gékk á land við einn svein, Fms. ix. 502; sækja land við útlendan her, Hkr. i. 198; við fá, marga … menn, Fas. i. 35; the phrase, við annan, þriðja fjórða … mann (see annarr I. 1); þú ert hér kominn við svá mikit fé, Ld. 112; sækja mál við níu búa, Grág.; við váttorð, Kb. i. 103; leyfa e-t við vitni, Ld. 104; bjóða e-t við váttorð, in the presence of, by witnesses, Nj. 243.

B. METAPH. USAGES:

I. towards a person or thing, respecting, regarding; hryðja við aðilja, Grág. (Kb.) i. 127; missa fjár síns við þjóf, Grág.; skilja við e-n, to part with (see skilja); til metnaðar við sik, Edda i. 20; til huggunar við sik, Ld. 228; til þjónustu við e-n, Eg. 28; til gæzlu við e-n, for keeping, watching one, Ld. 152; ganga, koma, fara til fundar, til móts … við e-n, 62, 90, Nj. 4, Eg. 101; mildr, blíðr, léttr, kátr, ástúðigr, góðr, harðr, grimmr, reiðr, harðráðr, stríðr, … við menn, mild … towards, Nj. 2, 47, 48; víkjast undan við e-n, Ld. 42; fyrir kapps sakir við e-n, til liðveizlu, hjálpar … við e-n, Eg. 44, Nj. 75; sýna vinskap, halda vinskap við e-n, Ld. 150; leggja ást við e-n, 34; líka vel, ílla við e-n, Nj. 53; eiga eyrindi við e-n, Eg. 260; eiga orð við e-n, 255; hafa lög við e-n, Nj. 106; tala, mæla, ræða, segja, spjalla við e-n, to talk, speak … with a person, passim; skipta, eiga, … við e-n, to deal… with; berjask, deila við e-n, to fight with, against; göra e-t við e-n, so to act with, Greg. 43; reyna e-t við e-n, to contend with one, Nj. 46, 94, Edda i. 106; hafa misgört við e-n, Fms. viii. 103; láta vaxa óþokka við e-n, Nj. 107; tilför við Gunuar, 101; mála-tilbúnaðr við e-n, 100; sekr við e-n, útlagr við goða, Grág.

2. hræddr við e-n, afraid of one; verða varr við e-t, to perceive; vanr við e-t, used to a thing; hann var svá vanr við vini sína, Fms. viii. 220; fella sik við e-t, kunna við e-t, to apply oneself to, to like.

II. of cause, by, at; falla við högg, to fall by a stroke, Nj. 163; hrata við lagit, Eg. 379; vakna við e-t, Fas. ii. 116; vakna við draum; verða glaðr, reiðr, hryggr, úkátr … við e-t, to become glad, wroth … at, Íb. 10, Eg. 102, 321, passim; bregða sér við e-t, Ld. 190: by, við minn atbeina, Fms. vi. 66; við samþykki e-s, Eg. 165; við ráð e-s, Grág. (Kb.) ii. 30; gört þat við einræði þitt, Ld. 188; et þat at vánum við skaplyndi Þorgeirs, Nj. 255; hlaða seglum við mikinn háska, with great danger, Korm. 168; sigla við stjörnu-ljós, to sail by star-light, Fms. i. 24; lesa við ljós, to read with a light; búa sik við skart, to dress fine.

III. as compared with, set off against; sex sær við kú, Grág. i. 502–504; selja, virðing sína við íllgirni þínaa, Eb. 160; þrjóta mun mik íllsku við þik. Hkr. i. 322; mik skortir við hann, Nj. 90; hafa afta við e-n, Eg. 187; eigi minna virðr enn við konunginn, i. e. of equal worth with the king, Fms. xi. 45; er þetta við mikla fémuni, Hrafn. 19; fjórðungi skerð við goðorð önnur, Grág. (Kb.) i. 211; Skotland er þriðjungr ríkis við England, Nj. 266; þriðjung við liðsmenn, Eg. 57; at þriðjungi við ykkr, Ld. 102; helming við hann, Fms. i. 22; gaf þeim hálfar tekjur við sik, 7.

IV. við þann kost, on that condition, Grág. (Kb.) i. 233: of medicine, for, við svefnleysi, við orms-bit, við offeitan kvið …, Lækn.: in mod. usage dat., and so in Hm. 138.

V. denoting fitness, proportion; göra klæði við vöxt e-s, Eg. 516; við þeirra hæfi, 109; er þat ekki við þitt æði, Ld. 298; vera við alþýðu-skap, Fs. 63; við sik, in proportion, B. K. 8; neyta skógar við sik sem þarf, Grág. ii. 292; þat er hann má eigi sjálfr við sik njóta, himself alone, 623. 21; hann var skapaðr allr við sik, well shaped, symmetrical, Fas. i. 173; fagrt ok allt vel við sik, Fms. x. 321; veðrit vesnaði en nátt-myrkr á við sik. Bjarn. 52; vita hvat við sik væri, to know what was the matter, Fms. xi. 11, Fas. ii. 516; leggja mál við tré, Ld. 316; draga kvarða við lérept, vaðmál, Grág. i. 497, 498.

VI. with, by, denoting means; tendra eld við fjallrapa, to light fire with, Bs. i. 7; við þessar fortölur, Ld. 204; kom svá við umtölur góðra manna, Nj. 267; við áskoran þína, 258; mýkjask við e-t, Fms. v. 239; húð skorpnuð við eld, Nj. 208.

VII. with verbs; lifa við skömm, meizlur, harm, lifa við slíka harma, to live with or in shame, sorrow, Nj. 92, Hkr. ii. 107, Eg. 604, Ld. 332; leika við e-n, Nj. 2; kaupa við e-n, Grág.; binda við e-t, to bind, fasten to; sætta, rægja, friða e-n við e-n, Eg. 226, Grág. ii. 99; tala, … við e-n, to speak, deal … with, Nj. 2, 197, Ld. 22 (see I); hefja upp bónorð við e-n, Eg. 38; leita eptir við e-n, leita ráða við e-n, eiga hlut at við e-n, Nj. 75, 101, 213, Eg. 174; fæða, lifa, fæðask, ala, búa, bjargast, við e-t, to feed, live, subsist … on, Edda i. 46, Fms. i. 226, v. 219, Nj. 236, passim; vera við e-t, to be present at, and metaph. to enjoy, Hom. 87, Edda (pref.); nema lyfsteinn sé við riðinn, Ld. 250; hann brá upp við fætinum (viz. við lagit), Nj. 264; binda við e-t, to bind to, Fms. ix. 358; at þeim heimilum ok í örskotshelgi við (viz. þau) á alla vega, Grág. (Kb.) i. 88; þar við, hér við, at engi mundi þar þora við at etja, Nj. 89.

2. hagr við e-t, skilful at; kunna vel við e-t, id.; skjarr við skot, Ls.; temja, venja, … við e-t; drekka við sleitur (see sleita); kveða við raust, Sturl. iii. 317, Eg. 554; syngja vid tón, Sturl. iii. 210; búa sik við skart, skikkja búin við gull, Fms. x. 199; skyrta saumuð við gull, embroidered with, Fas. ii. 529; glóa við gull, to glow or gleam with gold, Lex. Poët.

VIII. elliptical or ad- verbial usages; bregða við, to start; hann þagði við, remained silent, Nj. 2; verða bilt, felmt við, Ísl. ii. 274, Nj. 105; fá við þrjú skip, to add three ships, Fms. xi. 73; jók nú miklu við, it waxed much, Ld. 54; kveða við, gella við, to scream, yell; þurfa við, to need, Nj. 74; njóta e-s við, to enjoy, 85; komask við, to be touched; leita við, to try; bera við, to happen (see bera); koma við, to touch; standa, bíða við, to stop a bit; nema við, to hinder, cause a hindrance; kunna við, to like; koma e-u við, to bring a thing about, 101; ef ek viðr um kæmumk, if I could manage it, Hbl.; bjarga e-u við, hjálpa við, to help, put right; reisa við, rétta við, to raise up again, put right; kannask við, to recognise; vera við staddr, to be present, = við e-t staddr.

IX. in recipr. phrases, talask við, eigask við, fásk við, etc., to speak … to one another, where the object is suffixed to the preceding verb.

X. with an adverb or particle, of direction; upp á við, niðr á við, upwards, downwards; vestr á við, Fas. ii. 244; móts við, towards; á við, equivalent to (það er á við tvær merkr); austan við, vestan við, sunnan við, fram við, inn við, etc., followed by an accusative.

* * *

(gef; gaf, gáfum; gefinn), v.

1) to give (gefa e-m e-t);

hann gaf þeim góðar gjafar, he gave them good gifts;

gefa e-m ráð, to give one advice;

gefa hljóð, to give a hearing;

gefa e-m sök, e-t at sök, to lay to one’s charge, to bring a charge against one;

gefa slög, to deal blows;

gefa e-m drekka, to give one to drink;

impers., e-m gefr byr (byri), one gets a fair wind (gaf þeim byr ok sigla þeir í haf);

absol., gaf þeim vel, they got a fair wind;

ef fœri gefr á, if you get a chance;

ef yðr (dat.) gefr eigi missýi í þessu máli, if you are not mistaken in this matter;

þat gaf öllum vel skilja, it was clear for all to understand;

2) to give, grant;

gefa heimleyfi, to grant furlough;

gefa e-m grið, to grant quarter or pardon to one;

gefa e-m líf, to grant one his life;

3) to give in matrimony (ek var ung gefin Njáli);

4) to give fodder to cattle, to feed (gefa göltum, nautum, kúm, hestum);

5) gefa staðar, to stop;

lét hann þá staðar gefa róðrinn, he stopped rowing;

6) e-m er e-t svá gefit, or svá gefit um e-t, one is so and so disposed, thinks so and so of a thing (ef þér er þetta svá gefit sem þú segir);

7) with preps.:

gefa sér litit (mikit) af (or at) e-u, to take little (much) notice of;

gefa á e-t, to pour water on;

fig. to press on (gefr Ormr þá á);

gefa e-m til e-s, to give in return for a thing (gefa fé til sátta);

impers., honum hafði vel gefit til (had good luck) um hefndina;

gefa sér mikit (lítit) um e-t, to take great (little) interest in (= gefa sér mikit, lítit, af or at e-u);

gefa sér fátt um e-t, to take coldly, take little notice of;

gefa e-t upp, to give up (gefa upp alla mótstöðu);

gefa sik upp, to surrender;

gefa upp gamalmenni, to give old people up, let them starve;

gefa upp leiguna, to remit the rent;

gefa upp sakir, to remit offences;

upp gefinn, exhausted;

gefa e-t við e-u, to give in payment for;

gefa sik við, to give in (þat er líkara, at ek gefa mik við);

8) refl., gefast.

* * *

pret. gaf, 2nd pers. gaft, mod. gafst, pl. gáfu; pres. gef; pret. subj. gæfi; part. gefinn; with neg. suff. gef-at, gaft-attu, Fm. 7; mid. form gáfumk ( dabat or dabant mihi, nobis), Stor. 23, Bragi, Edda: [Goth. giban = διδόναι; A. S. gifan; Engl. give; Dutch geven; O. H. G. gepan; Germ. geben; Swed. gifva; Dan. give.]

A. To give, with acc. of the thing, dat. of the person; g. gjafar, to give gifts, Fm. 7, Fms. vii. 40, Nj. 29, Hm. 48; mikit eitt skala manni gefa, 51; hann kvaðsk eingin yxn eiga þau áðr at honum þætti honum gefandi (gerundial, worth giving to him), Rd. 256; hann gaf stórgjafir öllu stórmenni, Ld. 114; hann gaf þeim góðar gjafir at skilnaði, Gísl. 9; Rútr gaf henni hundrað álna, Nj. 7; viltú g. mér þá, 73, 75, 281, passim.

II. to give in payment, to pay; gefa vildim vit þér fé til, we will give thee money for it, Nj. 75; yðr væri mikit gefanda (gerundial) til, at þér hefðit ekki íllt átt við Gunnar, you would have given a great deal not to have provoked Gunnar, 98; ek mun g. þér til Guðrúnu dóttur mína ok féit allt, id.: to lay out, hann gaf sumt verðit þegar í hönd, Gísl. 12; gefa e-t við e-u, to pay for a thing; at þér gefit mjök margra Kristinna manna líf við yðvarri þrályndi, that you will cause the loss of many Christian lives with your stubbornness, Fms. iv. 195; þat er líkara at ek gefa mikit við, Nj. 53; gefa sik við e-u, to give oneself to a thing, attend to, be busy about, mod.: gefa í milli, to discount; hygg at hvat þú gefr í milli tveggja systra, Fms. iv. 195 (hence milli-gjöf, discount).

III. in special sense, to give in matrimony; Njáll bað konu til handa Högna ok var hon honum gefin, Nj. 120; Vígdís var meir gefin til fjár en brautargengis, V. had been more wedded to the money than to her advancement, Ld. 26; segir at dóttir þeirra muni eigi betr verða gefin, 114:—gefa saman, to betroth, Fms. x. 381:—in mod. sense to marry, of the clergyman.

2. to give as a dowry, portion; búum þeim er Sveinn hafði gefit til hennar, Fms. x. 310 (hence til-gjöf, dowry); eigi skal ok í klæðum meira heiman gefask með konu en þriðjungr (hence heiman-gjöf, dowry), Gþl. 212:—so also, gefa í erfðir, to give as inheritance, Bs. i. 285:—gefa ölmusu, to give alms, Bs. passim; gefa fátækum, to give to the poor, passim.

IV. to give, grant; hann gaf honum vald yfir öllu landi, Fms. i. 18; gefa heimleyfi, to grant ‘home-leave,’ furlough, ix. 474; gefa orlof, ii. 64; gefa grið, to grant a truce to one, pardon, Nj. 165, Fms. ix. 479; gefa e-m líf, to grant one his life, 470.

V. in various phrases; gefa e-m nafn, to give one a name, Nj. 91, Fms. i. 23, Grág. ii. 146; gefa þakkir, to give thanks, Fms. i. 231; gefa e-m tillæti, to indulge one, Nj. 169; gefa e-m rúm, to give place to one, Fms. ii. 254, vi. 195; gefa ráð, to give counsel, advice, Nj. 75, 78; gefa góð orð, to give good words, answer gently; gefa e-m stór orð, to give one big words, Fms. v. 158; gefa slög, to deal blows, ix. 313; gefa gaum at, to give heed to, Nj. 57, Eg. 551; gefa hljóð, to give a hearing, in public speaking, Nj. 230; gefa tóm, to give time, leisure, 98; gefa ró reiði, to calm one’s wrath, 175:—gefa e-m sök, to bring a charge against, complain of, 82; ok gaf ek þó hjálminum enga sök á því, I did not like the helmet less for that, Ld. 128; at eigi sé mælt, at þú gefir dauðum sök, that thou bringest a charge against a dead man (which was unlawful), Nj. 82; en hvártki okkat gefr þat öðru at sök, neither of us likes the other the less for that, 52; ekki gef ek þér þat at sök þótt þú sér engi bleyðimaðr, 54; engi þorði þó sakir á at gefa, none durst complain, Al. 123; Sigurðr jarl bað konung eigi gefa Þrændum þetta at sök, Fms. i. 57; gefa kæru upp á e-n, to give in a complaint against one, Dipl. ii. 13.

2. gefa sér um …, to give oneself trouble about, take interest in, mostly followed by a noun; gefa sér fátt um e-t, to take coolly; gefa sér mikit um, to take great interest in; Þorfinnr lét gefa honum mat, en gaf sér lítið at honum, but else took little notice of him, Grett. 96; ekki er þess getið, at hann gæfi sér mikit um, that he shewed great interest, Fms. i. 289; mun ek mér ok ekki um þetta gefa, I will let this pass, not take offence at it, Boll. 354; en ef til mín kæmi tveir eða þrír, þá, gaf ek mér ekki um, then I took no notice of it, Fms. ii. 151; konungr gaf sér fátt um þat, Fb. i. 261; hann þóttisk vita hvat keisaranum mislíkaði ok gaf sér þó ekki um at sinni, Fms. vi. 71; ok gáfu sér ekki um viðbúnaðinn, vii. 87; so also, Skúli gaf sér litið at hvat biskup sagði, S. troubled himself little at what the bishop said, Bs. i. 873:—akin is the mod. phrase, eg gef ekki um það, I do not want it; gefðu ekki um það, do not care for it, mind it not; eg gaf ekki um að sjá það, I did not want to see it, etc.

3. gefa staðar, to stop; lét hann þá staðar gefa róðrinn, he stopped rowing, Fms. vi. 384; konungr gaf staðar ok hlýddi til frásagnar þeirra, viii. 400; ok þá er sá íss gaf staðar ok rann eigi, Edda 3; ok þeir gefa eigi stað ferðinni fyrr en þeir kómu norðr, 151 (pref.); svá at staðar gaf (MS. naf) höndin við sporðinn, 40.

VI. to give out, deal out; hón bað gefa sér drekka, bade give him to drink, Eg. 604: to give a dose, gefa e-m eitr, Al. 156:—absol. to give fodder to cattle, gefa göltum, Hkv. 2. 37; gefa nautum, kúm, hestum, Sturl. ii. 42, Gísl. 28:—gefa á, to dash over, of sea-water, cp. ágjöf: to pour water on, var gluggr á ofninum syá at útan mátti á gefa, Eb. 134; síðan lét hann gefa útan á baðit í glugg, 136; gefa á ker, to fill a goblet, Clar.: metaph. to press on, gefr Ormr þá á, Fb. i. 530 (in wrestling).

VII. with prepp., fyrir-gefa, to forgive, freq. in mod. usage, but scarcely found in old writers; so also gefa til, cp. Dan. tilgive, D. N., vide Safn i. 96, (rare and obsolete):—gefa upp, to give up; gefa upp gamalmenni, to give old people up, let them starve, Fms. ii. 225; gefa upp föður eða móður, 227; bændr báðu hann gefa upp eyna, Grett. 145: to remit, en þó vil ek nú upp gefa þér alla leiguna, Nj. 128; gaf honum upp reiði sína, Fms. x. 3, 6; ok gefit oss upp stórsakir, ii. 33; Brján konungr gaf upp þrysvar útlögum sínum inar sömu sakir, Nj. 269: absol., hvárt vilit þér gefa honum upp, pardon him, 205; gefa upp alla mótstöðu, to give up all resistance, Fms. ix. 322; gefa sik upp, to give oneself up, surrender, i. 198; þá gefum vér upp várn stað, 104; gefa upp ríki, konungdóm, to give up the kingdom, abdicate, resign, x. 4, xi. 392: to give up, hand over to one, Magnús konungr gaf honum upp Finnferðina með slíkum skildaga, vii. 135; ek vil gefa ykkr upp búit at Varmalæk, Nj. 25; allir hafa þat skaplyndi at gefa þat fyrst upp er stolit er, 76: to give up, leave off, gefa upp leik, to give up playing, Fas. iii. 530; gefa upp horn, Fms. vi. 241: to exhaust, empty, upp ætlu vér nú gefnar gersimar yðrar, vii. 197.

B. IMPERS., a naut. term; e-m gefr byri, byr (acc. pl. or sing.), one gets a fair wind; gaf þeim byr ok sigla þeir í haf, Nj. 4; gaf þeim vel byri, 138; er þeir vóru búnir ok byr gaf, Eg. 99: so also absol. with or without dat. of the person, gaf kaupmönnum burt af Grænlandi, the sailors got a wind off Greenland, so as to sail from it, Fb. iii. 454; því at eigi gaf suðr lengra, Fms. ii. 185; gaf þeim vel, ix. 268; gaf honum ílla, x. 4; gaf honum eigi austan, Nj. 63: so in the saying, svo gefr hverjum sem hann er góðr.

2. in other phrases, to get a chance; ef færi (acc.) gefr á, if you get a chance, Nj. 266; halda njósnum, nær bezt gæfi færi á honum, to keep a look-out, when there was best chance to get at him, 113; til þess gefr nú vel ok hógliga, ‘tis a fair and easy opportunity for that, Al. 156; mæltu menn at honum hafði vel gefit til ( had good luck) um hefndina, Fms. vii. 230; ef yðr (dat.) gefr eigi missýni í þessu máli, if you are not mistaken in this matter, Fbr. 32; gaf þeim glámsýni (q. v.) er til vóru komnir, Sturl. i. 179, Stj. 401; þá gaf mér sýn, then I beheld (in a vision), Fms. vii. 163; þat gaf öllum vel skilja, it was clear for all to understand, it lay open to all, vi. 70; e-m gefr á að líta, one can see, i. e. it is open and evident.

C. REFLEX., gefask vel (ílla), to shew oneself, prove good ( bad); það sé ván at þú gefisk honum eigi vel, er þú gefsk öllum öðrum mönnum ílla, Nj. 32; eigi deilir litr kosti ef þú gefsk vel, 78; hversu gafsk Björn þér, Kári, 265; opt hafa mér vel gefisk yður ráð, your counsels have often proved good to me, Ld. 252; hefir þeim þat ok aldri vel gefisk ( it has never turned out well) í þessu landi, Fms. vii. 22; ílla gefask ílls ráð, a saying, Nj. 20; hétu allir góðu um at gefask vel (i. e. to fight manfully), Fms. vii. 262:—to happen, turn out, come to pass, sem síðan gafsk, x. 416; svá honum gafsk, so it turned out for him, Sl. 20; ok svá gæfisk, ef eigi hefði Guð þá sína miskun til sent, and so it would have come to pass, unless …, Fms. x. 395:—gefsk mér svá, it seems to me so, methinks it is so, Karl. 290, 308 (vide A. V. 2. above); þat allsheri at undri gefsk, to all people it is a wonder, Ad. 18; e-m er e-t svá gefit, to be so and so disposed, to think so and so of a thing; ef þér er þetta svá gefit sem þú segir, Fms. v. 236; svá er mér gefit, son minn, at ek em þér fegin orðin, Ó. H. 33; sagði hann at svá mundi jarli gefit, Fms. ix. 244; en svá ætla ek flestum lendum mönnum gefit, at eigi munu skiljask frá Skúla jarli, 429, v. l.; þyki mér ok sem svá muni flestum gefit, at fé sé fjörvi firr, Ld. 266; en þat mun þó mestu um stýra hversu Þórdísi er um gefit, 302; síðan talaði konungr þetta mál við systur sína, ok spurði hversu henni væri um þetta gefit, Fms. ii. 221: of the gifts of nature, mikill máttr er gefinn goðum várum, Nj. 132; ok er þat mál manna, at henni hafi allt verit ílla gefit þat er henni var sjálfrátt, i. e. that she was a bad woman in everything of her own making (but well gifted by nature), 268; ok svá er sagt at honum hafi flestir hlutir höfðinglegast gefnir verit, 254.

2. with prepp., gefask upp, to give up, give in, surrender, Nj. 64, 124, Eg. 79: mod. to lose one’s breath: upp gefinn, upset; eigi þykjumk ek upp gefinn þó at ek sjá smávofur, Grett. 112; eigi þyki mér vit upp gefnir, ef vit veitumk at, 131; en þó at þeir feðgar sé ríkir menn, þá eru vér þó ekki upp gefnir fyrir þeim, Fb. ii. 195: in mod. usage, exhausted, having lost one’s breath, eg er uppgefinn; also of a horse, hann gafsk upp, harm er stað-uppgefinn:—e-m gefsk yfir, to do wrong, commit a fault, fail; þat mæla menn at þessi hlutr hafi konunginum yfir gefisk helzt, Fms. xi. 283; ef göfgum mönnum gáfusk stórir hlutir yfir, if the noble gave gross offence, did evil things, Bs. i. 107; engi er svá vitr at eigi gefisk yfir nokkut sinn, Karl. 451:—to give oneself to one, gefask Kristi, N. G. L. i. 339; gefsk þú hánum þá í dag með Guði, Nj. 157; gefask á vald e-s, to give oneself into another’s power, Fms. ix. 479.

II. recipr. to give to one another; gefask gjöfum, Bret. 48; gáfusk þeir gjöfum áðr þeir skildu, Bs. i. 274.

III. part. gefinn, given to a thing, in a spiritual sense, devout; g. fyrir bækr, lestr, smíðar, etc., given to books, reading, workmanship, etc.

* * *

(kem; kom or kvam, kómum or kvamúm; kominn), v.

1) to come (litlu síðarr kómu Finnar aptr heim);

2) to come, arrive (bréf kómu frá Skúla jarli);

kom svá, at (it came to pass, that) Bárði var heitit meyjunni;

3) with dat. of the object, to make to come, to take, bring, carry, etc.;

hann skyldi koma Þór í Geirröðargarða, he should make Th. come to G.;

hann kom Þórhaddi heilum yfir ána, he brought Th. safe across the river;

koma e-m í hel, to put one to death;

koma e-m til falls, to make one fall;

koma e-m í sætt við e-n, to reconcile one with another;

koma sér vel hjá e-m, to bring oneself into favour with, be agreeable to (þeir kómu sér vel við alla);

koma e-u til leiðar (til vegar), to effect, bring about;

koma orðum við e-n, to speak with a person (hann gørði sik svá reiðan, at ekki mátti orðum við hann koma);

4) with preps.:

koma e-u af sér, to get rid of (allt mun ek til vinna at koma af mér yðvarri reiði);

koma e-u af, to abolish (Þvi hafði eigi orðit af komitmeði öllu);

koma at e-m, to come upon one (kómu þessir at honum fyrir Sjólandi með tveim skipum);

koma at hendi, to happen (mikill vandi er kominn at hendi);

impers., Gunnarr játaði því, en þá er at kom, vildi hann eigi, G. agreed to it, but when it came to the point he would not;

koma at e-u, to come at, regain, recover (koma at hamri);

koma sér at e-u, to bring oneself to (Þ. kom sér ekki at því);

koma á e-t, to come on, hit (höggit kom á lærit);

koma e-u á, to bring about, effect (máttu þeir øngum flutningum á koma);

koma kristni (dat.) á England, to christianize E.;

koma fram, to come forth, appear, emerge (sigldi E. suðr með landi ok kom fram í Danmörk); to be produced, brought forward (nú mun pat fram koma sem ek sagða);

koma e-u fram, to bring about, effect (koma fram hefndum);

koma fyrir e-t, to be an equivalent for (fyrir víg Hjartar skyldi koma víg Kols);

allt mun koma fyrir eitt, it will all come to the same;

koma fyrir ekki, to come to naught, be of no avail;

e-m þykkir fyrir ván komit, at, one thinks it past all hope, that;

koma e-u fyrir, to destroy (hann kom hverjum hesti fyrir);

koma í e-t, to come into, enter;

mál koma í dóm, suits are brought up for judgement;

koma niðr, to come down;

hann reyndi eptir, hvar G. væri niðr kominn, what had become of G.;

kom þar niðr tal hennar, at hon sagði honum, hversu, the end of her talk was, that she told him how koma;

koma hart niðr, to pay dearly for it (ek hafða illa til gört, enda kom ek hart niðr);

koma saman, to come together, gather (er saman kom liðit); to agree;

þat kom saman (or ásamt) með þeim, they agreed on it;

impers., kom þeim vel saman (ásamt), they agreed well;

koma e-u saman, to bring about, effect;

koma saman sættum með e-m, to reconcile them;

koma til e-s, to come to a person or place (jarlinn kom með allan her sinn til Dyflinnar);

koma till ríkis, to come to, or succeed to, the throne;

koma til e-s, to cause: þat kemr til þess, at, the reason is, that; to help, avail: koma til lítils, to come to little, be of small avail (= koma fyrir lítit); to concern: þetta mál kemr ekki til þín, this quarrel is no business of thine; þat er til mín kemr, so far as I am concerned; to mean, signify (Þ. kvezk skilja, hvar orð hans kómu til); to be of value: sverð þat, er til kom mörk gulls, that was worth a ‘mark’ of gold; mikit þykkir til e-s koma, one is much thought of, is thought to be of great importance;

koma til, to be born;

koma e-m undan, to help one to escape;

koma undir e-n, to come unto one;

ef undir oss skal koma kjörit, if we are to choose;

koma e-m undir, to get one down, overcome one;

koma upp, to come up;

tungl kemr upp, the moon rises;

eldr kom upp, fire broke out;

kom þá upp af tali þeirra, at, the end of their talk was, that; to come out, become known (kom þat þá upp, at hann hafði beðit hennar);

koma e-u upp, to open (kerling tekr hörpuna ok vildi upp koma);

hann mátti lengi eigi orði upp koma, it was long before he could utter a word;

koma við e-t, to touch (komit var við hurðina);

þeir kómu við sker, they struck on a reef;

hann kemr við margar sögur, he appears in many sagas; to be added to (koma þær nætr við hinar fyrri);

koma við, to fit, be convenient, suit;

koma e-u við, to employ, make use of (ek mátta eigi boganum við koma); hann kom því við (he brought about), at engi skyldi fara með vápn; urðu þeir at flýja sem því kómu við, all fled that could;

koma sér við, to bring about, effect, be able to do (ek mun veita þér slíkt lið sem ek má mér við koma); to behave (hversu hann kom sér við í þessum málum);

koma yfir, to pass over (hvert kveld, er yfir kom);

5) refl., komast;

f. arrival, = kváma.

* * *

pres. sing. kem, kemr, kemr; an older form komr is used constantly in very old and good vellum MSS., as the Kb. of Sæm.; and even spelt keomr or ceomr (in Eluc., Greg., etc.); reflex. komsk, 2nd pers. kømztu ( pervenis), Sdm. 10: pret. kom, kom-k, I came, Skm. 18: 2nd pers. komt, 17, mod. komst: the pret. plur. varies, kvámu being the oldest form; kvómu, often in the MSS.; kómu, as it is still pronounced in the west of Icel.; the usual and latest form is komu, with a short vowel; the spelling of the MSS. cannot always be ascertained, as the word is usually written k^umu or q^umu: pret. subj. kvæmi and kꝍmi (kæmi): imperat. kom, kom-ðú, proncd, kondu, come thou! pret. infin. kómu ( venisse), Fms. i. 224 (in a verse), Geisli 62:—with suff. neg., pres. kmr-at or kømr-að, Akv. 11, Grág. ii. 141, Gkv. 3. 8; pret. kom-a, kom-að, came not, Ls. 56, Þorf. Karl. (in a verse), Þd. 18; 2nd pers. komtaðu ( non venisti), Am. 99; subj. kømi-a ( non veniret), Gs. 10: reflex., pres. kømsk-at, Grág. ii. 180; pret. komsk-at ( could not come), Am. 3:—a middle form, pres. 1st pers. komum-k (komumsk), Ó. H. 140, 214, Skm. 10, 11; subj. pres. komimk, Ó. H. 85; pret. kømomc, Hbl. 33 (Bugge); part. pass. kominn, see Gramm. p. xix. The preterite forms kvam and kvaminn, used in the Edition of the Sturl. and in a few other mod. Editions without warrant in the MSS., are due to the fact that the Edition of Sturl. was published from a transcript now in the Advocates’ Library in Edinburgh, made by the learned priest Eyjolf á Völlum (died A. D. 1745), who used this spelling: in prehistoric times, before the age of writing, it may be assumed for certain that this verb had a v throughout, as in Gothic: [Ulf. qiman, i. e. qwiman, = ἔρχεσθαι; A. S. cuman; Engl. come; O. H. G. queman; Germ. kommen; Dutch komen; Dan. komme; Swed. komma; Lat. venio, qs. gvenio; the Ormul. spells cumenn, indicating a long root vowel; cp. North. E. coom.]

A. To come; sá þeirra sem fyrr kæmi, Fms. ix. 373; konungr kom norðr til Túnsbergs, 375; kómu Finnar heim, i. 9; þeir mágar kómu ór hjúkólfi, Sturl. ii. 124; kömr hann á konungs fund, Fms. ix. 221; þá vóru þeir norðan komnir, 308; hér er nú komin ær ein kollótt, Sturl. i. 159, passim.

2. to become, arrive; bréf kómu frá Skúla jarli, Fms. ix. 375; ef svá síðarliga kömr skip til hlunns, Sks. 28; en er vár kom, Eg. 167; koma at máli við e-n, to have an interview, talk with one, 467; konungi kom njósn, Fms. vii. 57; þá komu honum þau tíðendi, i. 37; þetta kom allt fyrir Ingimar, vii. 114; kom honum þat (it came to him, he got it) fyrir útan fé, en engum kom fyrr, x. 394; hvat sem á bak kemr, whatsoever may befall, Nj. 193; koma e-m at haldi, or í hald, to avail oneself, 192, Fms. x. 413; koma at gagni, to ‘come in useful,’ be of use, Nj. 264; koma at úvörum, to come at unawares, Ld. 132; koma e-m fyrir úvart, id., Fms. xi. 290; koma á úvart, Nj. 236; koma í þörf = koma í gagn, Fms. vii. 14; hvar kom kapp þitt þá? Bs. i. 18; mál koma í dóm, to be brought up for judgment, Fms. vii. 115; líðr vetrinn, kemr þar ( that time comes) er menn fara til Gulaþings, Eg. 340; var þá svá komit, at allir menn vóru sofa farnir, 376; kom svá ( it came to pass) at Bárði var heitið meyjunni, 26; svá kemr, kemr þar, at, it comes to pass. Fb. i. 174, ii. 48, 68; láta koma, to let come, put; síðan létu þeir koma eld í spánuna, Fms. xi. 34.

3. in greeting; kom heill, welcome! kom heill ok sæll, frændi! Nj. 175: mod. komdu (kondu) sæll! komið þér sælir!

II. with prepp.; koma á, to hit; ef á kömr, Grág. ii. 7:—koma at, to come to, arrive, happen; láttu at því koma, let it be so, Dropl. 24; kom þat mjök optliga at honum, of sickness, Fms. vii. 150; kom at þeim svefnhöfgi, sleep came upon them, Nj. 104; koma at hendi, to happen; mikill vandi er kominn at hendi, 177, Hom. 80; koma at e-u, to come at, regain, recover; koma at hamri, Þkv. 32:—koma fram, to come forth, appear, stund var í milli er þeir sá framstafninn ok inn eptri kom fram, Fms. ii. 304; engin kom önnur vistin fram, Eg. 549; nú eru öll sóknar-gögn fram komin, Nj. 143: to emerge, hann kom fram í Danmörk, Hkr. i. 210, 277, Ísl. ii. 232, Eg. 23, Landn. 134, Orkn. 152: to arrive, sendimenn fóru ok fram kómu, Fms. xi. 27; reifa mál þau fyrst er fyrst eru fram komin, each in its turn, Grág. i. 64: to be fulfilled, happen, því er á þínum dögum mun fram koma, Ld. 132; nú mun þat fram komit sem ek sagða, Eg. 283; kom nú fram spásagan Gests, Ld. 286; öll þessi merki kómu fram ok fylldusk, Stj. 444; aldrei skal maðr arf taka eptir þann mann er hann vegr, eðr ræðr bana fram kominn, whom he has slain, or whose death he has devised with effect, Grág. ii. 113; staðar-prýði flest fram komin, Bs. i. 146; vera langt fram kominn, mod. áfram kominn, to be ‘in extremis,’ at the point of death, 644; er sú frásögn eigi langt fram komin, this story comes from not far off, i. e. it is derived from first, not second hand, Fms. viii. 5:—koma fyrir, to come as payment, tvau hundrað skyldu koma fyrir víg Snorra (of weregild), Sturl. ii. 158; henni kvaðsk aldri hefnt þykkja Kjartans, nema Bolli kæmi fyrir, Ld. 240; allt mun koma fyrir eitt, it will come to the same, Lv. 11, Nj. 91, Fms. i. 208; koma fyrir ekki, to come to naught, be of no avail, Ísl. ii. 215, Fms. vi. 5:—koma í, to enter, come in, a fisherman’s term; koma í drátt, to hook a fish; at í komi með ykkr Þorbrandssonum, that ye and the Th. come to loggerheads, Eb. 80:—koma með, to come with a thing, to bring; kondu með það, fetch it!—koma til, to come to; vera kann at eigi spillisk þótt ek koma til, Eg. 506; nú er rétt lögruðning til ykkar komin, Nj. 236; koma til ríkis, to come to a kingdom, Eg. 268; þeir létu til hans koma um alla héraðs-stjórn, Fs. 44: to befall, kom svá til efnis, it so happened, Mar.; þeim hlutum sem hafinu kunni opt til at koma, Stj. 105, Sks. 323: to mean, signify, en hvar kom þat til er hann sagði, Ó. H. 87; ef þat kom til annars, en þess er hann mælti, id.: to cause, hygg ek at meir komi þar til lítilmennska, Eb. 172; konungr spurði hvat til bæri úgleði hans, hann kvað koma til mislyndi sína, Fms. vi. 355, Fb. ii. 80, Band. 29 new Ed.: to concern, þetta mál er eigi kom síðr til yðvar en vár, Fms. vii. 130; þetta mál kemr ekki til þín, Nj. 227; þat er kemr til Knúts, Fms. v. 24; þat er til mín kemr, so far as I am concerned, iv. 194; hann kvað þetta mál ekki til sín koma, vi. 100; þeir eru orðmargir ok láta hvervetna til sín koma, meddle in all things, 655 xi. 2: to belong to, skulu þeir gjalda hinum slíka jörð sem til þeirra kemr, proportionally, Jb. 195; kemr þat til vár er lögin kunnum, Nj. 149; sú sök er tylptar-kviðr kömr til, Grág. i. 20; tylptar-kviðar á jafnan á þingi at kveðja, þar sem hann kömr til saka, ii. 37; þá er komit til þessa gjalds ( it is due), er menn koma í akkeris-sát, 408: to help, avail, koma til lítils, to come to little, be of small avail, Nj. 149, Fms. vi. 211; at göra litla fésekt, veit ek eigi hvat til annars kemr, I am not aware what else will do, I believe that will meet the case best, Band. 36 new Ed.; koma til, to ‘come to,’ of a person in a swoon, etc.; veit ek eigi til hvers koma mun sú tiltekja Fb. i. 177, Fms. xi. 103; hvar til þessi svör skulu koma, i. 3; það kemr til, it will all come right; kom þar til með kóngum tveim, two kings came to a quarrel, Skíða R. 48: to be of value, importance, authority, þótti allt meira til hans koma, Fas. i. 16; hvart sem til hans kæmi meira eðr minna, Fms. xi. 76; sverð þat er til kom hálf mörk gulls, Ld. 32; svá fémikill at til kómu tuttugu merkr gulls, Fms. xi. 85; mér þykir lítið til hans koma, I think little of him:—koma saman, to come together, live together, marry, K. Á. 134: to agree, þat kom saman með þeim, they agreed on it, Dropl. 9, Gísl. 41; kom þat ásamt með þeim, id., Fb. i. 168; koma vel ásamt, to agree well, Nj. 25:—koma undir e-n, to come unto one, ef undir oss bræðr skal koma kjörit, if we are to choose, Nj. 192; öll lögmæt skil þau er undir mik koma á þessu þingi, 239: to depend on, það er mikit undir komið, at …, be of importance:—koma upp, to come up, break out; kom þá upp grátr fyrir henni, she burst into tears, Fms. ix. 477; er lúðrar kvæði við, ok herblástr kæmi upp, v. 74; er seiðlætin kómu upp, Ld. 152; eldr kom upp, fire came up, Ölk. 35, (hence elds-uppkoma, an upcome of fire, an eruption); ef nokkut kemr síðan sannara upp, Fms. vii. 121: þá kom þat upp at hann hafði beðit hennar, Eg. 587; kom þat upp af tali þeirra, at …, Fms. vii. 282; þat kom upp ( it ended so) at hverr skyldi vera vin annars, i. 58: to turn up, ek ætla mér góðan kost hvárn sem upp kemr, Eg. 715; mun nú hamingjan skipta hverr upp kemr, 418; at sakar görðisk eða upp kæmi, Grág. i. 27; skaut til Guðs sínu máli, ok bað hann láta þat upp koma er hann sæi at bazt gegni, Ó. H. 195, Stj. 385:—koma við, to touch, hit; sé eigi komið við, if it is not touched, Grág. ii. 65; komit var við hurðina, Fas. i. 30; at þeir skyldi koma við torfuna, Ld. 60; hefi ek aldrei svá reitt vápn at manni, at eigi hafi við komit, Nj. 185; hann kemr við margar sögur, he comes up, appears in many Sagas, Ld. 334; koma þeir allir við þessa sögu síðan, Nj. 30; sem ek kom við (as I mentioned, touched upon) í morgin, Fms. ii. 142; er mestr er, ok úskapligast komi við, Ld. 118: to fit, þat kemr lítt við, ‘tis not meet, it won’t do, Lv. 20; mun ek gefa þér tveggja dægra byr þann er bezt kemr við, Fas. iii. 619: koma við, to land, call; þeir vóru komnir við Ísland, Eg. 128; þeir kómu við Hernar, Nj. 4; þeir kómu suðr við Katanes, 127; þeir kómu við sker ( struck on a skerry) ok brutu stýri sín, Fms. ix. 164; hann hafði komit við hval, he had struck against a whale, Sturl. ii. 164; hence in mod. usage, koma við, to call, make a short stay, also on land: to be added to, tekr heldr at grána gamanit ok koma kveðlingar við, i. 21; koma þær nætr við inar fyrri, Rb. 58; þá koma enn ellefu nætr við, 22:—koma yfir, to overcome, pass over; íss er yfir kömr, Hm. 81; hvert kveld er yfir kom, Finnb. 230; hryggleikr kom yfir, 623. 57; at sá dagr myndi ekki yfir koma, Sks. 111.

B. With the dat. of the object, to make to come, put, bring, carry; páfa þess, er Kristni (dat.) kom á England, who Christianised England, Íb. 14; koma mönnum til réttrar trúar, Fms. i. 146; koma orðum við e-n, to speak to a person; görðisk hann styggr svá at fáir menn máttu orðum við hann koma, i. e. that no one could come to words with him, Eg. 3; hann görði sik svá reiðan, at ekki mátti orðum við hann koma, Fms. i. 83, xi. 293; koma vélræðum við e-n, to plan against one, Eg. 49; koma flugu í munn e-m, Nj. 64, 68; þú skalt ekki láta í skorta at koma þeim í (málit) með þér, 271; hann skyldi koma Þór í Geirröðar-garða, make Thor come to G., Edda 60; hann kom Þorhaddi heilum yfir ána, he brought Th. safe across the river, Þorst. Síðu H. 181; koma kaupi, to bring about a bargain, Gþl. 415; koma e-m í hel, to put one to death, Anal. 233; koma e-m til falls, to make one fall, Edda 34; koma e-m í sætt, Fs. 9; mun ek koma þér í sætt við konung, Eg. 227; hann kom sér í mikla kærleika við jarlinn, Nj. 268; koma sér í þjónustu, Fs. 84; koma sér vel, to put oneself in favour, be engaging; ek hefi komit mér vel hjá meyjum, Kormak; þeir komu sér vel við alla, Fas. iii. 529, Fs. 96, Nj. 66; koma sér ílla, to make oneself hated; það kemr sér ílla, it is ill seen, unpleasant; as also, það kemr sér vel, a thing is agreeable, acceptable; koma e-u til leiðar, to effect, make, Nj. 250, Eb. 118; koma e-u til vegar, id., Ld. 320; koma tölu á, to put, count on, count, number, Anal. 217; koma friði, sættum á, to bring peace, agreement about: hann kom þeim á flótta, he put them to flight, Fms. vii. 235; tóku þar allt er þeir kómu höndum á, all they could catch, ix. 473; koma e-m ór eldi, Fb. i. 300; tók hann merkit ok kom því (put it, hid it) í millum klæða sinna, Nj. 274: Gunnarr kom þangat at þeim örunum, 115; allt þat er bitið var ok blóði kom út á, where it was bitten so as to make blood flow, Fms. vii. 187.

II. with prepp.; koma e-u fram, to effect; koma fram ferð, máli, Nj. 102; til lítils þætti þat koma, en enginn kvæmi sínu máli fram þótt til alþingis væri stefnt, 149, Fb. ii. 90; þat skal aldri verða at hann komi þessu fram, Eg. 765; ef ek kem hefndum fram, Ld. 262; koma fram lögum við e-n. Eg. 722:—koma e-u á, to bring about, introduce:—koma e-u af, to abolish; þó fékk hann því ekki af komit, Bs. i. 165; koma e-u af sér, to get rid of, Fs. 96, Eb. 40, 41:—koma e-u fyrir, to arrange; koma e-m fyrir, to get a place for one; hann kom honum fyrir í skóla: to destroy (fyrir-koma), hann kom hverjum hesti fyrir, Glúm. 356:—koma e-u upp, to open; áðr ek kom henni upp, before I could open it, Fms. iii. 74; kerling tekr hörpuna ok vildi upp koma ( open), nú fær hón upp komit hörpunni, Fas. i. 233; hann mátti lengi eigi orði upp koma fyrir harmi, it was long before he could speak, utter a word, Fms. vi. 234; sá svarar er mátti máli upp koma, vii. 288:—koma e-m undir, to overthrow one, get one down; varð at kenna afls-munar áðr hann kæmi honum undir, Eb. 172:—koma e-m undan, to make one escape. Fms. vii. 265, 623. 18:—ek ætla at koma mér útan, I think to go abroad, Nj. 261:—koma e-u við, to bring about, effect, to be able to do; ek mun veita þér slíkt sem ek má mér við koma, as I can, Nj.; þú munt öðru koma við en gabba oss, Anal. 77; hann kom því við ( brought about) at engi skyldi fara með vápn, Fms. vii. 240; ef váttum kvæmi við, in a case where witnesses were at hand, Íb. 12; liðit flýði allt þat er því kom við, all that could fled, Eg. 529; Guðmundr hafði almanna-lof hversu hann kom sér við ( how he behaved) þessum málum, Nj. 251; komi þeir til er því koma við, who can, Gþl. 371; menn skyldi tala hljótt ef því kæmi við, Sturl. iii. 147; ef því kemr við, if it is possible, Gþl. 429; urðu þeir at flýja sem því kómu við, Fb. ii. 187; ekki mun oss þetta duga, at hann komi boganum við, Nj. 96.

C. Reflex. komask, to come to the end, get through, reach, Lat. pervenire; the difference between the active and reflex. is seen from such phrases as, hann kemr ef hann kemst, he will come if he can; or, eg komst ekki á stað, I could not get off; eg komst ekki fyrir íllviðri, I could not come for bad weather; or, to come into a certain state, with the notion of chance, hap, komask í lífs háska, to come into danger of life; komask í skipreika, to be shipwrecked, and the like; Þorfinnr kom öngu hljóði í lúðrinn, ok komsk eigi upp blástrinn, Fms. ix. 30; komask á fætr, to get on one’s legs, Eg. 748; hann komsk við svá búit í ríki sitt, Hkr. i. 76; meina honum vötn eða veðr svá at hann má ekki komask til þess staðar, Grág. i. 496; hann komsk með sundi til lands, Eg. 261; kómusk sauðirnir upp á fjallit fyrir þeim, Nj. 27; ef Gunnarr færi eigi utan ok mætti hann komask, 111; ef maðr byrgir mann inni í húsi, svá at hann má eigi út komask, so that he cannot get out, Grág. ii. 110; en allt fólk flýði með allt lausa-fé er með fékk komisk, with all the property they could carry with them, Fms. i. 153; ek komumk vel annar-staðar út, þótt hér gangi eigi, Nj. 202; komask á milli manna, to get oneself among people, intrude oneself, 168; komsk hann í mestu kærleika við konung, Eg. 12; komask at orði, to come by a word, to express oneself; einsog hann að orði komsk, passim.

II. with prepp.; komast á, to get into use; það komst á:—komask af, to get off, escape, save one’s life; hann bað menn duga svá at af kæmisk skipit, Fms. x. 98; tveir druknuðu, en hinir kómusk af:—komask at e-u, to get at a thing, procure; mörgum manns-öldrum síðarr komsk at bók þeirri Theodosius, Niðrst. 10; Hrani gat komisk at trúnaði margra ríkra manna, Fms. iv. 62; þú hefir at þessum peningum vel komisk, ‘tis money well gotten, i. 256; eigi skaltú ílla at komask, thou shall not get it unfairly, vii. 124:—komast eptir, to enquire into, get information of:—komask fyrir, to prevent, come in another’s way:—koma hjá e-u, to evade, pass by, escape doing:—komast til e-s, to come towards, and metaph. to have time for a thing, ek komst ekki til þess, I have no time; eg komst ekki til að fara:—komask undan, to escape; allt þat lið er undan komsk, Eg. 261; ekki manns barn komsk undan, Fms. xi. 387; komask undan á flótta, Eg. 11:—komask við, to be able; komusk þeir ekki í fyrstu við atlöguna, Fms. vii. 264; ef hann vill refsa údáða-mönnum, ok má þó við komask, N. G. L. i. 123; brenn allt ok bæl, sem þú mátt við komask, Fær. 64; ef ek viðr of kœmimk, Hbl. 33; þá er ek komumk við, Eg. 319; komask við veðri, to get abroad, Rd. 252; hann lét þat ekki við veðri komask, Fms. vii. 165: to be touched (við-kvæmni), hann komsk við mjök ok felldi tár, iii. 57; eða hann komisk við ( repent) ok hverfi aptr at íllsku sinni, Greg. 41; þá komsk mjök við inn válaði, svá at hann matti eigi lengi orði upp koma fyrir harmi, Fms. vi. 234; þá komsk hón við ákaflega mjök, Clem. 32; með við komnu hjarta, with a touched heart, Bs. i. 561, Karl. 166:—komask yfir e-t, to overcome, get hold of; er hann komsk yfir fét, Bárð. 175.

D. Part. kominn, in special phrases; inn komni maðr, a new comer, stranger, Gullþ. 47; at kominn, arrived; hinn aðkomni maðr, a guest; at kominn, just come to, on the brink of; kominn at andláti, at dauða, to be at the last gasp; var at komit, at …, it was on the point of happening, that …, Str. 8; vóru þeir mjök at komnir ( much exhausted) svá magrir vóru þeir, Fas. iii. 571:—heill kominn, hail! Blas. 42; vel kominn, welcome! vertu vel kominn! ver með oss vel kominn, Þiðr. 319, Fs. 158; hann bað þá vera vel komna, passim; so also, það er vel komið, ‘it is welcome,’ i. e. with great pleasure, granting a favour:—placed, ertu maðr sannorðr ok kominn nær frétt, Nj. 175; Pétri var svá nær komit, P. was so closely pursued, Fms. ix. 48; ok nú eigi allfjarri yðr komit, xi. 123; svá vel er sá uppsát komin, at …, ix. 368: situated, hann (the hospital) er kominn á fjall upp, is situated on a fell, Symb. 18; útsker þat er komit af þjóðleið, Eg. 369: metaph., vel, ílla kominn, well placed, in good, bad estate; ek þykjumk hér vel kominn; hann var vel til náms kominn, he was in a good place for learning, Bs. i. 153; þat fé er ílla komit er fólgit er í jörðu, Grett. 39 new Ed.; mér þykkir son minn hvergi betr kominn, methinks my son is nowhere better off, in better hands, Fms. vi. 5; lítt ertú nú kominn, Njarð. 376; þykkjumk ek hér vel kominn með þér, Nj. 258:—kominn af, or frá e-m, come of, descended from, Landn., Eb., passim:—kominn á sik vel, in a good state, accomplished, Orkn. 202; hverjum manni betr á sik kominn, Ld. 110; kominn á sik manna bezt, Ísl. ii. 203: vera á legg kominn, to be grown up, Fms. xi. 186; vera svá aldrs kominn, to be of such an age, Fs. 4, 13, Sturl. iii. 100, Fms. xi. 56; hér er allvel á komit, it suits well enough, Bs. i. 531: hann sagði henni hvar þá var komit, how matters stood, Nj. 271, Fms. ii. 152; hann undi vel við þar sem komit var, as it stood, in statu quo, Nj. 22; Sveinn segir honum sem komit var þessu máli, Fms. ii. 159; at svá komnu, as matters stand, Bs. i. 317; málum várum er komit í únýtt efni, Nj. 164, 190:—vera kominn til e-s, to be entitled to, have due to one; ef hann fengi þat er hann var eigi til kominn, Fms. x. 7; þeir er til einskis eru komnir, ix. 248; fá þeir margir af yðr sæmd mikla er til minna eru komnir, en hann, Eg. 111; þeim til sæmdar er til þess er kominn, Sks. 311, rétt komnir til konungdóms, rétt kominn til Noregs, right heir to the kingdom, to Norway, Fms. ix. 332; lézk Sigvaldi nú kominn til ráða við Astríði, xi. 104: fit for, entitled to, hann þótti vel til kominn at vera konungr yfir Danmörk, i. 65: shapen, þetta mál er svá til komit, vii. 130; sagðisk hann eigi verr til manns kominn en Sturla bróðir hans, Sturl.; eigi þóttusk þeir til minna vera komnir fyrir ættar sakir, entitled to less, Eb. 17.

II. part. pres. komandi, a new comer, stranger, Fbr. 168, Stj. 525: one to come, future generations, verandum ok viðr-komendum, N. G. L. i. 121; allir menn verandi ok eptir-komandi, D. I. i. 3; komendr, pl. guests, comers.

* * *

(tek; tók, tókum; tekinn), v.

1) to take, catch, seize (tóku þeir laxinn ok otrinn ok báru með sér);

G. tók inni vinstri hendi spjótit á lopti, G. caught the spear with his left hand;

man hón taka fé okkart allt með ráni, she will take all our goods by force;

taka e-n höndum, to seize one, take captive;

tökum vápn vár, let us take to our weapons;

2) fig., taka trú, to take the faith, become a Christian;

taka skírn, to be baptized;

taka hvíld, to take a rest;

taka flótta, to take to flight;

taka rœðu, umrœðu, to begin a parley;

taka ráð, to take a counsel (= taka til ráðs);

taka e-n orðum, to address one;

taka sættir or sættum, to accept terms;

taka þenna kost, to take this choice;

taka stefnu, to fix a meeting;

taka boði, to accept an offer;

taka sótt, to be taken ill;

taka úgleði, to get out of spirits;

taka andviðri, to meet with contrary winds;

taka konung, to take, elect a king;

taka konu, to take a wife;

taka úkunna stigu, to take to unknown ways;

taka e-n or e-m vel, to receive one well;

taka e-t þvert, to take a thing crossly, deny flatly;

taka upp höndum, to raise the hands;

3) to reach, stretch forth, touch;

fremri hyrnan tók viðbeinit, the upper horn caught the collar bone;

því at ek tek eigi heim í kveld, for I shall not reach home to-night;

hárit tók ofan á belti, the hair came down to her waist;

4) to reach and take harbour (þeir tóku land á Melrakka-sléttu);

5) to take, hold, of a vessel (ketill, er tók tvær tunnur);

6) to be equivalent to, be worth (hringrinn tók tólf hundruð mórend);

7) with infin., to begin (hann tók at yrkja, þegar er hann var ungr);

nú taka öll húsin at lóga, now the whole house began to blaze;

impers., þá tók at lægja veðrit, then the wind began to fall;

8) to touch, regard, concern (þat allt, sem leikmenn tekr);

9) to catch (up), come up with (hann var allra manna fóthvatastr, svá at engi hestr tók hann á rás);

10) to start, rush (Eirikr tók út or stofunni, en konungr bað menn hlaupa eptir honum);

taka á rás, taka frá, to take to running, run away (svá illt sem nú er frá at taka, þá mun þó síðarr verra);

11) impers. it is taken;

þá tók af veðrit (acc.) then the storm abated;

kom á fótinn, svá at af tók, the stroke came on his leg, so that it was cut off;

sýnina tekr frá e-m, one becomes blind;

tók út skip Þangbrands, Th.’s ship drifted out;

um várit er sumarhita tók, when the summer heat set in;

12) with preps, and advs., taka e-n af lífi, lífdögum, taka e-n af, to take one’s life, put to death;

taka e-n af nafni ok veldi, to deprive one of his title and power;

taka af hesti, to take (the saddle) off a horse;

taka e-t af e-m, to take a thing from one, deprive one of (er vér tókum seglit af honum, þá grét hann);

taka af sér ópit, to cease weeping;

taka e-t af e-m, to get frotn one (tekr hann af öllu fólki mikil lof);

taka mikinn (mikil), lítinn (lítil) af e-u, to make (say) much, little of;

hón tók lítil af öllu, she said little about it, took it coldly;

øngan tek ek af um liðveizlu við þik, I will not pledge myself as to helping thee;

taka e-t af, to choose, take;

G. bauð þér góð boð, en þú vildir engi af taka, G. made thee good offers, but thou wouldst take none of them;

fara sem fœtr mega af taka, at the top of one’s speed;

hann sigldi suðr sem af tók, as fast as possible;

to abolish, do away with (lagði á þat allan hug al taka af heiðni ok fornar venjur);

taka e-t aptr, to take back, render void (taka aptr þat, er ek gef); to recall (taka aptr orð, heil sín);

taka á e-u, to touch (hón tók á augum hans);

taka vel, auðvelliga, lítt, illa á e-u, to take (a thing) well, in good part, ill, in ill part (fluttu þeir þetta fyrir jarli, en hann tók vel á);

taka e-t á sik, to take upon oneself (kvaðst heldr vilja taka þat á sik at gefa honum annát augat);

tóku þeir á sik svefn mikinn, they fell fast asleep;

taka arf eptir e-n, to inherit one;

taka e-t eptir, to get in return;

með því at þú gerir svá, sem ek býð þér, skaltu nökkut eptir taka, thou shalt have some reward;

taka e-t frá e-m, to take a thing away from one (þeir tóku spjótin frá þeim ok báru út á ána);

taka e-n frá e-u, to deprive one of (taka e-n frá landi, ríki);

taka e-t fyrir e-t, to take in return for (hann keypti sveinana ok tók fyrir þá vesl gott ok slagning); to take for, look upon as (lökum vér þat allt fyrir satt; því tek ek þat fyrir gaman);

taka fyrir e-t, to refuse (tók E. eigi fyrir útanferð at sumri);

taka hendi í e-t, to thrust one’s hand into;

taka í hönd e-m, to shake hands with one;

taka í móti, to offer resistance (þeir brendu víða bygðina, en bœndr tóku ekki í móti);

taka niðr, to pull down, demolish (taka niðr til grundvallar allt þat verk); to graze a little, = taka til jarðar (þeir láta nú taka niðr hesta sína);

taka niðri, to touch (feel) the bottom;

taka ofan, to take down (Högni tekr ofan atgeirinn); to pull down (hann hafði látil taka ofan skála sinn);

taka í sundr, to cut asunder;

impers., slœmdi sverðinu til hans, svá at í sundr tók manninn, so that the man was cleft asunder;

taka til e-s, to take to (tóku þá margir til at níða hann);

taka til máls (orðs, orða), to begin to speak;

nú er þar til máls at taka, at, now we must take up the story at this point, that;

taka til varnar, to begin the defence;

taka til e-s, to have recourse to, resort to (taka e-t til ráðs, bragðs); to concern (þetta mál, er til konungs tók);

láta e-t til sín taka, to let it concern oneself, meddle with (Gísli lét fátt til sín taka);

taka e-n til e-s, to choose, elect (Ólafr var til konungs tekinn um allt land);

absol., taka til, to begin (hann hélt allt austr um Svínasund, þá tók til vald Svíakonungs);

taka e-t til, to take to, do;

ef hann tekr nökkut illt til, if he takes to any ill;

taka um e-t, to take hold of, grasp (nú skaltu taka um fót honum);

taka e-t undan, to take away;

impers., undan kúnni tók nyt alla, the cow ceased to give milk;

taka undan, to run away, escape (B. tók undan með rás);

taka undir e-t, to take hold under a thing;

hann tók undir kverkina ok kyssti hana, he took her by the chin and kissed her;

to undertake, take upon oneself;

H. kvaðst ekki taka mundu undir vandræði þeira, H. said he would have nothing to do with their troubles;

taka undir e-t með e-m, to back, help one in a thing (vil ek, at þér takit undir þetta mál með mér);

þau tóku undir þetta léttiliga, they seconded it readily;

hann tók seinliga undir, he was slow to answer;

taka undir, to echo, resound (fjöllin tóku undir);

taka e-t undir sik, to take on hand (Gizurr tók undir sik málit); to lay hold of (hann tekr undir sik eignir þær, er K. átti í Noregi);

taka e-t upp, to pick up (S. tók upp hanzka sinn);

taka upp fé fyrir e-m, to seize on, confiscate;

taka upp borð, to set up the tables before a meal, but also to remove them after a meal;

taka upp bygð sína, to remove one’s abode;

hón tekr mart þat upp, er fjarri er mínum vilja, she takes much in hand that is far from my will;

drykk ok vistir, svá sem skipit tók upp, as the ship could take;

taka upp ný goðorð, to establish new priesthoods;

taka upp verknað, to take up work;

taka upp stœrð, to take to pride;

taka upp sök, to take up a case;

taka upp draum, to interpret a dream;

taka e-t upp, to choose (seg nú skjótt, hvern kost þú vill upp taka);

absol., taka upp, to extend, rise (rekkjustokkr tekr upp á millum rúma okkarra);

taka út, to run out (E. tók út ór stofunni);

taka við e-u, to receive (A. hafði tekit við föðurarf sínum);

taka vel við e-m, to receive one well, give one a hearty welcome;

taka við trú, to take the faith;

þeir tóku vel við, they made a bold resistance;

tók við hvárr af öðrum, one took up where the other left off;

taka yfir e-t, to extend over (hann skal eignast af Englandi þat, sem uxahúð tekr yfir);

impers. to come to an end, succeed (kveðst nú vænta, at nú mundi yfir taka);

þeir munu allt til vinna at yfir taki við oss, to get the better of us;

13) refl., takast;

1) taking, capture, of a fortress, prisoner;

2) taking, seizing, of property;

3) revenue, = tekja( með öllum tökum ok skyldum).

* * *

pres. tek, tekr; tökum, takit, taka; pret. tók, tókt (tókst), tók, pl. tóku; subj. tæki (tœki); imperat. tak, taktú; part. tekinn: with neg. suff. tek’k-at ek, I take not, Kristni S. (in a verse); tak-a-ttu, take thou not, Fas. i. (in a verse); tekr-at, Grág. (Kb.) i. 9: [Ulf. têkan, pret. taitok = απτεσθαι; Swed. take; Dan. tage, sounded tā, ‘du tar det ikke, vil du ta det;’ Engl. take is a word borrowed from the Dan., which gradually displaced the Old Engl. niman.]

A. To take hold of, seize, grasp; taka sér alvæpni, Eg. 236; tóku menn sér þar byrðar ok báru út, Egill tók undir hönd sér mjöð-drekku, 237; nú taki hest minn, ok skal ek ríða eptir honum, 699; tóku þeir skíð sín ok stigu á, 545; hann tók inni vinstri hendi spjótið ok skaut, Nj. 42; lauk upp kistu ok tók upp góð kvennmanna-klæði, Ld. 30; hann tekr nú bogann, … tekr nú kaðal einn, Fas. ii. 543; taka upp net, K. Þ. K. 90; hross skal maðr taka ok teyma ok hepta, þótt heilagt sé, id.

2. to seize; þeir tóku þar herfang mikit, Nj. 43; tóku skipit ok allt þat er á var, Fms. vii. 249; þeir tóku þar skútu, viii. 438; tóku skip hans, landtjald, klæði, ix. 275; taka fé okkat allt með ráni, Nj. 5; engi maðr skal fyrir öðrum taka, Gþl. 473; hann leiddi þik til arfs … munu taka óvinir þínir ef þú kemr eigi til, Nj. 4; þeir tóku bæinn, seized, Sturl. ii. 149; kona hafði tekit ( stolen) … ok vildi hann refsa henni, Fms. vii. 330.

3. to catch; Skotar munu hafa tekit njósnir allar, Nj. 126; standi menn upp ok taki hann, 130; hann skyldi taka hundinn, 114; þeir tóku á sundi mann einn, Fms. vii. 225; gröf, at taka í dýr, Flóv. 33; taka höndum, to lay hold of, take captive, Nj. 114, 275; in a good sense, Fms. x. 314.

4. taka e-n af lífi, to take one from life, Fms. x. 3, Eg. 70; taka e-n af lífdögum, id., Fms. vii. 204: ellipt., taka af (af-taka), to take one off, put to death, Js. 23; taka e-n af nafni ok veldi, to deprive of …, Eg. 268; tóku þeir af eignum jarla konungs, Fms. i. 6: taka af e-m, to take a thing from one, x. 421, Nj. 103, 131, Eg. 120, Ld. 288; taka frá e-m, to take from, off, Nj. 253, K. Þ. K. 48; taka ofan, to take down, pull down, Nj. 119, 168; taka ór, to set apart, 232; taka undir sik, to take under oneself, subject, Fms. x. 24: to take charge of, Nj. 110, Eg. 725: taka upp, to take up, pick up, assume, 23.

5. to take, grasp; taka í hönd e-m, to shake hands, Nj. 129; taka á lopti, to interrupt, Fms. x. 314; taka í ketil, of the ordeal, Grág. i. 381, Gkv. 3. 7; taka í jörð, to graze, of an animal, Bs. i. 338; jó lætr til jarðar taka, Skm. 15; skulu þér láta taka niðr hesta yðra, to graze a little, Band. 14 new Ed.; tók einn þeirra niðr í sinn klæðsekk, Stj.

II. metaph., taka upphaf, to begin, Hom. 49; taka vöxt ok þroska, to increase, Rb. 392; taka konungdóm, Eg. 646; taka ráð, 49; taka skírn, 770; taka trú, to take the faith, become a Christian, Nj. 273; taka hvíld, to take rest, 43, 115; taka á sik svefn, 252; taka ræðu, to begin a parley, Eg. 578; taka umræðu, id., Nj. 146; þau taka þá tal, Ld. 72, Fms. ii. 254; taka nærri sér, see nær l. 2; taka á sik göngu, Fbr. 101 new Ed.; taka á sik svefn, Nj.; taka eld, to light a fire, 199; taka e-n orðum, to address; taka í sætt, to receive into reconciliation, Eg. 168; taka sættir, to accept terms, id. (also taka sættum, id.); taka þenna kost, 280; taka samheldi, Fms. ix. 344; ok tóku þat fastliga, at friðr skyldi standa, declared firmly that, x. 40, v. l.; taka stefnu, to fix a meeting, xi. 400; tóku þeir stefnu í milli sín, 402; nú er svá tekið um allt landit, at …, fixed by law that …, Gþl. 275; þeir tóku fastmælum sín í milli, at …, Bret. 82; taki í lög, to take into fellowship, Fms. xi. 96; lög-taka, cp. lófa-tak, vápna-tak; Gunnarr bauð þér góð boð enn þú vildir engi af taka, thou wouldst accept none of them, Nj. 77; tók hann þann kost af, at leggja allt á konungs vald, Fms. iv. 224; ok þat tóku þeir af, ix. 367; Ólafr kvaðsk þat mundu af taka, Ld. 72; taka e-t til ráðs, or taka ráðs, bragðs, to resort to, Nj. 75, 124, 199: also, taka e-t til, to resort to, 26, Fms. xi, 253, passim (til-tæki); taka mót, to receive, Edda 15; taka e-t við, to receive in return, Fms. ii. 269; taka bætr fyrir e-t, xi. 253; með því þú görir sem ek býð þér, skaltú nökkuð eptir taka, take some reward for it, Ld. 44; þat er bæði at vér róum hart, enda mun nú mikit eptir taka, a great reward, Finnb. 232 (eptir-tekja); taka fæðu, to take food; taka corpus Domini, Mar.; taka samsæti, Fms. ii. 261; taka arf, Eg. 34; taka erfð, Gþl. 241; taka fé eptir föður sinn, Fms. xi. 47; taka laun, Nj. 68; taka veizlu, to take, receive a veizla (q. v.), Fms. xi. 239; konungr … hann tekr ( receives) af mörgum, skal hann því mikit gefa, 217; taka mikit lof, x. 367; taka helgun af Guði, Rb. 392; taka heilsu, to recover, Stj. 624; ek skal taka hæði-yrði af þér, Nj. 27; taka af honum rán ok manntjón, Ld. 64; taka úskil af íllum mönnum, Greg. 44; taka píslir ok dauða, 656 B. 30; drap hann þar menn nökkura, þótti mönnum hart at taka þat af útlendum manni, Bs. i. 19; þeir tóku mikinn andróða, Fms. viii. 438; taka andviðri, Eg. 87; þeir tóku norðan-veðr hörð, were overtaken by, Nj. 124; taka sótt, to be taken sick or ill (North E. to take ill), 29, Fms. xi. 97, Eg. 767; taka þyngd. id., Ísl. ii. 274; taka fótar-mein, Nj. 219; taka úgleði, to get out of spirits, Eg. 322; hann tók þá fáleika ok úgleði, Fms. vii. 103; hann tók langt kaf, 202; taka arftaki, to adopt, Grág. i. 232; taka konung, to take, elect a king, Fms. ix. 256; taka konu, to take a wife, x. 397; hann kvángaðisk ok tók bróður-dóttur þess manns er Finnr hét, 406; tók Magnús konungr Margrétu, 413; taka konu brott nauðga, to carry off a woman, Grág. i. 353; tók hann þá til háseta, he hired them, Eg. 404; taka far or fari, Landn. 307, Grág. ii. 406 (far, ii. 3); taka úkunna stigu, to take to unknown ways, Fms. viii. 30; taka ferð, to start, Stj.; taka til konungs, or the like, Eg. 367, 400, Fms. vii. 252; taka til siðar, Sks. 313; taka e-n vel, to receive well; ok taki ér, herra, vel þá Hjalta ok Gizur, Bs. i. 19; tók Skota-konungr hann vel, Fms. xi. 419; taka e-t þvert, to take a thing crossly, deny flatly, Nj. 26; taka fyrir e-t, to stop, interrupt, refuse, Fms. x. 251.

III. to reach, stretch forth, touch; hann beit skarð, allt þat er tennr tóku, Eg. 605; eigi djúpara enn þeim tók undir hendr, Ld. 78; skurðrinn tók á framan-verðan bakkann, Krók.; hyrnan tók andlitið, Nj. 253; rödd tekr eyru, Skálda 175; döggskórinn tók niðr akrinn upp-standanda, Fas. i. 173; hafði flóð tekit þær, swept them away, Fms. xi. 393; spjót langskept svá at vel taki skipa meðal, Sks. 385; nef hans tók austr til landsenda … véli-fjarðar tóku norðr í Finnabú, Fms. viii. 10; tekr mörkin náliga allt it efra suðr, Eg. 58; þvíat ekki tek ek heim í kveld, Nj. 275; mun ek taka þangat í dag? Hbl.; bóndans bót tekr fyrir ( encompasses) konu, hans ok börn ok hjón, N. G. L. i. 341; taka niðri, to take the ground, of a ship or thing floating, Fas. iii. 257; svá at upp tekr um klaufir, Boll. 336; at eigi tæki hann (acc.) regnit, Stj. 594; skulu vér varask, at eigi taki oss þau dæmi, Hom. 70; svá mikit er uxa-húð tekr yfir, Fas. i. 288; nær því er þú sér at taka mun en ekki ór hófi, Sks. 21; hundr bundinn svá at taki eigi til manna, Grág. ii. 119; taka höndum upp, to lift up hands, Bs. i. 735, Edda 22; ek sé fram undir brekkuna, at upp taka spjóts-oddar fimtán, Finnb. 286; þetta smíði (Babel) tók upp ór veðrum, Edda 146 (pref.); hárit tók ofan á belti, Nj. 2; stöpul er til himins tæki, 645. 71; hér til tekr en fyrsta bók, reaches here, 655 vii. 4; taka mátti hendi til fals, Eg. 285; þeir tóku fram árum, took the oars, Fms. vii. 288; smeygði á sik ok tók út höndunum, 202; þeir tóku undun, to escape, viii. 438: to reach, land, take harbour, gaf honum vel byri ok tóku Borgarfjörð, Nj. 10; tóku þeir Friðar-ey, 268; þeir tóku land á Melrakka-sléttu, Ísl. ii. 246; byrjaði vel ok tóku Noreg, Ld. 72, 310; tóku þar land sem heitir Vatnsfjörðr, Landn. 30: ellipt., hann tók þar sem nú heitir Herjólfs-höfn, id.; þeir tóku fyrir sunnan land, 175.

2. to take, hold, of a vessel; ketill or tók tvær tunnur, Fb. i. 524; lands þess er tæki ( of the value of) fjóra tigi hundraða, Sturl. i. 98, v. l.; hringrinn tók tólf hundruð mórend, Nj. 225: so in the phrase, það tekr því ekki, it is not worth the while; þann enn eina grip er hann átti svá at fé tæki, the sole object of value he had, Bs. i. 636.

3. spec. usages; fara sem fætr mega af taka, Finnb. 288; konur æpa sem þær megu mest af taka, Al. 47, (aftak, aftaka-veðr, q. v.), Karl. 109, 196; fóru hvárir-tveggju sem af tók, went as fast as possible, Fms, iv. 304; hann sigldi suðr sem af tók, Eg. 93: in the phrase, taka mikinn, lítinn … af e-u, to make much, little of, take it to heart or lightly; mikit tekr þú af þessu, thou takest it much to heart, Lv. 10; öngan tek ek af um liðveizlu við þik, I will not pledge myself as to helping thee, Ld. 105; eigi töku vér mikit af at tortryggva þá bók, þótt mart sé undarligt í sagt, we will not strongly question the truth of the book, although many wonders are told therein, Sks. 78; Óspakr kvað hana mikit af taka, said he used very strong language, Ld. 216; mikinn tekr þú af, segir konungr, thou settest much by it, said the king, Fms. vi. 206: munda ek sýnu minna hafa af tekit ef ek væra údrukkinn, I would have kept a better tongue, xi. 112; Þórvarðr tók eigi af fyrir útanferð sína, did not quite refuse the going abroad, Sturl. iii. 244; hann kvaðsk eigi taka mega af því hvat mælt væri, he did not much mind what folks said, Nj. 210; hón tók lítið af öllu, said little about it, took it coolly, Eg. 322; tók hann minna af enn áðr við Íslendinga, he spoke not so strongly of them as he used to do, Glúm. 328; ok er sendi-menn kómu tók hann lítið af, Fms. x. 101; Flosi svaraði öllu vel, en tók þó lítið af, F. gave a civil but reserved answer, Nj. 180.

IV. with prepp.; taka af hesti, to take (the saddle) off a horse, Nj. 4, 179; taka af sér ópit, to cease weeping, Ölk. 35; taka skriðinn af skipinu, Fms. ii. 305; taka e-t af, to abolish, vii. 1, x. 152, Ísl. ii. 258:—taka á e-u, to touch (á-tak), Nj. 118; þegar sem nær þeim er komit ok á þeim tekit, Stj. 76; sá er tekr fyrst á funa, Gm.; þat er ok, áðr þeir taki á dómum sinum ( ere they deliver sentence), at þeir skolu eið vinna áðr, Grág. i. 64; taka vel, auðvelliga, lítt, ekki vel, ílla … á e-u, to take a thing so and so, take it well, in good part, ill, in ill part, etc., Ld. 50, 248, Fms. xi. 124, Nj. 206, 265; Gunnarr talaði fátt um ok tók á öngu úlíkliga, 40; tak glaðan á ( cheerfully) við konunginn, Fms. xi. 112; þeir höfðu sagt hversu hann hafði á tekit þeim feðgum, Rd. 284; Leifr tekr á þessu eigi mjök, Fb. ii. 397; tók Börkr (á) því seinliga, Eb. 15 new Ed.:—taka eptir, to notice, observe, Sturl. i. 2 (eptir-tekt):—taka móti, to withstand, resist, Nj. 261, Fms. ix. 307, 513 (mót-tak):—taka með, to reserve, accept, iv. 340, xi. 427 (með-taka): taka við, hann tókþar ok við mörg önnur dæmi, bæði konunga æfi, he tacked to it many records, the lives of kings, etc., Ó. H. (pref.): this isolated phrase has led editors (but wrongly) to substitute hann ‘jók’ þar við:—taka aptr, to take back, render void, undo, Bs. i. 631, Nj. 191, Sks. 775; eigi má aptr taka unnit verk, a saying, Fms. ii. 11: to recall, unsay, mun ek þau orð eigi aptr taka, Ld. 42, Fms. ii. 253:—taka í, to pull off; taktu í hann, to pull his stocking off:—taka um, to take hold of, grasp, Eg. 410, Hkr. ii. 322:—taka upp, to pick up, assume; niðr at fella ok upp at taka, 625. 68, Eg. 23; taka upp borð, to put up the tables before a meal; tekr upp borð ok setr fyrir þá Butralda, Fbr. 37; vóru borð upp tekin um alla stofuna ok sett á vist, Eg. 551: but also to remove them after a meal (= taka borð ofan), 408, Hkr. ii. 192, Fms. i. 41, Orkn. 246 (see borð II); taka upp vist, to put food on the table, Vm. 168; taka upp bygð sína, to remove one’s abode, passim; taka upp, of a body, to take up, disinter, Hkr. ii. 388; taka upp, to seize on, confiscate, Nj. 73, 207, Ld. 38, Eg. 73; þeir tóku upp ( laid waste) þorp þat er heitir Tuma-þorp, Fms. i. 151; var þá tekin upp bygð Hrolleifs, Fs. 34; hón tekr þat mart upp er fjarri er mínum vilja, Nj. 6l; at þú gefir ró reiði ok takir þat upp er minnst vandræði standi af, 175; taka upp verknað, to take up work, Ld. 34; taka upp stærð, to take to pride, Fms. x. 108; halda upp-teknu efni, i. 263; taka upp sök, mál, to take up a case, Nj. 31, 71, 231: to interpret, eigi kann ek öðruvís at ráða þenna draum … glíkliga er upp tekit, Sturl. iii. 216; ok skal svá upp taka ‘síks glóð,’ þat er ‘gull,’ Edda 127; kvæði, ef þau eru rétt kveðin ok skynsamliga upp tekin, Hkr. (pref.); tók hann svá upp, at honum væri eigi úhætt, Fms. ix. 424; drykk ok vistir svá sem skipit tók upp, as the ship could take, iv. 92; er þat skip mikit, ok mun þat taka oss upp alla, Nj. 259; þat hjóna er meira lagði til félags skal meira upp taka, Gþl. 220; þótti þeim í hönd falla at taka upp land þetta hjá sér sjálfum, Ld. 210; skal sá sem at Kálfafelli býr taka upp vatn at sínum hlut, Vm. 168; taka upp giptu hjá Dana-konungi, Fms. xi. 426; taka upp goðorð, Nj. 151, 168, Grág. i. 24; taka upp þing. Ann. 1304 ( to restore); tókusk þá upp lög ok landsréttr, Fs. 27; taka upp vanda, Fms. vii. 280:—taka til, to take to; hefna svá at ekki fýsi annan slík firn til at taka, 655 xiii. A. 3; tóku margir þá til at níða hann, Bs. i; taka til ráða, ráðs, bragðs, Nj. 19, 75, 124; hann tók til ráða skjótt, 19; enn þó munu vér þat bragðs taka, 199; hvat skal nú til ráða taka, 124; ef hann tekr nökkut íllt til, 26; hverja úhæfu er hann tekr til, Fms. xi. 253; taka til máls, to take to talking, Nj. 16, 71; taka til orðs, or orða, 122, 230, 264; hann tók nú til at segja söguna, to take to telling a story; taka til varnar, to begin the defence, Grág. i. 60, Nj. 271; nú er þar til at taka, at …, 74; er blót tóku til, Landn. 111; þá tók til ríki Svía-konungs, Fms. iv. 118; um Slésvík þar sem Dana-ríki tók til, xi. 417: to concern, þat mun taka til yðar, Hom. 150; þetta mál er til konungs tók, Fms. xi. 105; láta til sín taka, to let it concern oneself, meddle with, Band. 23 new Ed.; Gísl lét fátt til sín taka, Fms. vii. 30; vil ek nú biðja þik at þú létir ekki til þín taka um tal várt, Nj. 184: to have recourse to, þú tekr eigi til þeirra liðsinnis ef ekki þarf, Fms. vii. 17, Grág. i. 41; taka til segls, Eg. 573, Fms. ix. 22; taka til sunds, 24; taka til e-s, to note, mark, with dislike:—taka undir, to take under a thing; hann tók undir kverkina, took her by the chin, Nj. 2; þá tók Egill undir höfða-hlut Skalla-grími, Eg. 398: to undertake, þat mál er þeir skyldi sjálfir undir taka, Hkr. i. 266; þá skal hann taka undir þá sömu þjónostu, Ó. H. 120: to back, second, hann kvaðsk ekki mundu taka undir vandræði þeirra, Nj. 182; undir þann kviðling tók Rúnolfr goði, ok sótti Hjalta um goðgá, Bs. i. 17: ek mun taka undir með þér ok styðja málit, Fms. xi. 53; hann tók ekki undir þat ráð, Fb. ii. 511; þau tóku undir þetta léttliga, seconded it readily, Ld. 150; hann tók seinliga undir, Nj. 217; hann hafði heyrt tal þeirra ok tók undir þegar, ok kvað ekki saka, Ld. 192: göra tilraun hversu þér tækit undir þetta, Fb. i. 129: to echo, blésu herblástr svá at fjöllin tóku undir, Fas. i. 505; taka undir söng, to accompany singing:—taka við, to receive; nú tóktú svá við sverði þessu, Fms. i. 15; siðan hljópu menn hans, enn hann túk við þeim, 105; jörð tekr við öldri, Hm.; til þess er akkerit tók við, grappled, took hold, Dan. holde igen, Fms. x. 135. v. l.; þar til er sjár tók við honum, Edda 153 (pref.); taka við ríki, Eg. 241, Fms. i. 7; taka við trú, Nj. 158, 159; taka við handsölum á e-u, 257; ef maðr görr við at taka við dæmdum úmaga, Grág. i. 258; taka vel við e-m, to receive well, Nj. 5; ekki torleiði tekr við yðr, no obstacle stops you, Al. 120; þeir tóku við vel ok vörðusk, made a bold resistance, Fms. i. 104; eggjuðu sumir at við skyldi taka, vii. 283; at þeir skyldi verja landit, en þeir vildu eigi við taka, xi. 386; ganga fram á mel nökkurn, ok segir Hrútr at þeir mundu þar við taka, Ld. 62; þar stóð steinn einn mikill, þar bað Kjartan þá við taka, 220; seg þú æfi-sögu þína, Ásmundr, en þá skal Egill við taka, tell thy life’s tale, Asmund, and then shall Egil take his turn, Fas. iii. 374; tók við hvárr af öðrum, one took up where the other left off:—taka yfir, hann vildi eigi til ráða nema hann ætlaði at yfir tæki, Fms. iv. 174; þeir munu allt til vinna, at yfir taki með oss, Nj. 198; at eyrendi þeirra skyldi eigi lyktuð né yfir tekin, Fms. iv. 224.

V. to take to, begin:

1. with infin., tóku menn at binda sár sín, Eg. 93; hann tók at yrkja þegar er hann var ungr, 685; hans afli tók at vaxa, Fms. viii. 47; á þeim veg er ek tæka ganga, Sks. 3; taka at birtask, 568; tekr at dimma, birta … rigna, it gets dim, takes to darken … rain; allt þat er hann tekr at henda, Nj. 5; þá tók at lægja veðrit, 124; tók þá at morna, 131; tók þá at nátta, Fms. ix. 54; kvölda tekr = Lat. vesperascit, Luke xxiv. 29.

2. in other phrases, taka á rás, to take to running, to run, Nj. 253, Eg. 216, 220, Eb. 62 (hófu á rás, 67 new Ed.), Hrafn. 7: ellipt., tók bogmaðr ok hans menn á land upp undan, they took to the inland and escaped, Fms. ix. 275; tók hann þegar upp um brú, viii. 169; svá íllt sem nú er frá at taka (to escape, shun), þá mun þó síðarr verr, Fs. 55; taka flótta, to take to flight, Hm. 30; Eirekr tók út ór stofunni, took out of the room, ran out, Sturl. ii. 64; þeir tóku út eitt veðr allir, stood out to sea with the same wind, Fb. ii. 243.

VI. with dat., to take to, receive (perh. ellipt. for taka við- e-u); jarl tók vel sendi-mönnum ok vináttu-málum konungs, Fms. i. 53; konungr tók honum vel ok blíðliga, vii. 197; tekit mundu vér hafa kveðju þinni þóttú hefðir oss fyrri fagnat, Ld. 34; Grímr tók því seinliga, Eg. 764; Sigurðr tók því máli vel, 38, Fms. x. 2; konungr tók þá vel orðum Þórólfs, Eg. 44; hann tók því þakksamliga, Fms. i. 21; taka vel þeirra eyrendum, x. 33; Barði tók þessu vel, Ld. 236; Hákon tók því seinliga, Fms. i. 74; eigi mun konungr taka því þótt slík lygi sé upp borin fyrir hann, Eg. 59; tók Brynjólfr þá sættum fyrir Björn, 168; Njáll átti hlut at, at þeir skyldi taka sættum, Nj. 120; taka handsölum á fé, 257; taka heimildum á e-u, Fms. x. 45; taka fari, Grág. ii. 399, Nj. 111, 258 (see far); taka bóli, to take a farm (on lease), Gþl. 328, 354; mun ek máli taka fyrir alla Íslenzka menn þá er á skipi eru, speak for them, Bs. i. 421.

VII. impers. it is taken; hann brá upp hendinni ok tók hana af honum ok höfuðit af konunginum, Nj. 275; ok tók af nasarnar, Fms. x. 135, v. l.; þá tók af veðrit (acc.), the weather ‘took up’ (as is said in North of England), the storm abated. Fas. i. 157; svá at þar tæki af vega alla, all roads were stopped, Fms, iii. 122; af þeim tók málit ok görask úfærir, Fas. ii. 549; kom á höndina fyrir ofan úlflið svá at af tók, Nj. 84; kom á fótinn svá at af tók, 123; þá tók efa af mörgum manni, Fms. iii. 8; sýnina tekr frá e-m, to become blind, x. 339; undan kúnni tók nyt alla, Eb. 316; jafnskjótt tók ór verkinn allan, Fms. iv. 369; tók út skip Þangbrands ór Hitará, she drifted out, Bs. i. 15; í þat mund dags er út tók eykðina, when the time of ‘eykð’ was nearly passed, Fms. xi. 136; um várit er sumar-hita tók, when the summer heat set in, Fs. 67; réru svá skjótt at ekki tók (viz. þá) á vatni, Fms. vii. 344.

2. as a naut. term, to clear, weather a point; veðr var litið ok tók þeim skamt frá landi, the weather was still, and they kept close in shore, Fms. vi. 190: hence the mod. naut. phrase, e-m tekr, to clear, weather; mér tók fyrir nesit, I cleared, weathered the ness; vindr þver, svo að þeim tekr ekki.

3. þar er eigi of tekr torf eðr grjót, where neither is at hand, Grág. ii. 262; þau dæmi tekr til þessa máls, the proofs of this are, that when …, Hom. 127.

B. Reflex., takask mikit á hendr, to take much in hand, Band. 3, Nj. 228, Fms. i. 159; tókumk ek þat á hendr, xi. 104; láta af takask, to let oneself be deprived of, Eg. 296; takask e-n á hendr.

2. to be brought about, take effect, succeed; cp. þykkir mikit í hættu hversu þér teksk, Ld. 310; þat tóksk honum, he succeeded, Bárð. 167; tekst þá tveir vilja, it succeeds when two will, i. e. joint efforts prevail, a saying:—takask til, to happen; Ásgrími tóksk svá til (it so happened to A.), sem sjaldan var vant, at vörn var í máii hans, Nj. 92; ef svá vill til takask. Fas. i. 251; svá erviðliga sem þeim hafði til tekizk at herja á þá feðga, Fms. i. 184; mér hefir úgiptuliga tekizk, Ld. 252; þætti mér allmiklu máli skipta at þér tækisk stórmannliga, that thou wouldst behave generously, Hkr. ii. 32; hefir þetta svá tekizk sem ván var at, er hann var barn at aldri, 268.

3. to take place, begin; tóksk orrosta, Nj. 8; teksk þar orrosta, 122; ráð takask, of a marriage; en ef þá takask eigi ráðin, if the wedding takes not place then, Grág. i. 311; lýkr svá at ráðin skyldi takask, 99; ráð þau skyldi takask at öðru sumri, Eg. 26, Fms. x. 40: to be realised, hvatamaðr at þessi ferð skyldi takask, Ld. 240; síðan er mægð hafdi tekizk með þeim, since they had intermarried, Eg. 37; takask með þeim góðar ástir, they came to love one another much, of newly-married people, passim; féráns dómr teksk, Grág. i. 95; takask nú af heimboðin, to cease, Ld. 208; ok er allt mál at ættvíg þessi takisk af, 258.

II. recipr., takask orðum, to speak to one another, Fms. xi. 13; ok er þeir tókusk at orðum, spurði hann …, Eg. 375; bræðr-synir takask arf eptir, entreat one another, Gþl. 241; ef menn takask fyrir árar eða þiljur, take from one another, 424: takask á, to wrestle, Bárð. 168; takask fangbrögðum, Ld. 252, Ísl. ii. 446: takask í hendr, to shake hands, Grág. i. 384, Nj. 3, 65.

III. part. tekinn; vóru þá tekin ( stopped) öll borgar-hlið ok vegar allir, at Norðmönnum kæmi engi njósn, Fms. vi. 411: Steinþórr var til þess tekinn, at …, S. was particularly named as …, Eb. 32, 150; hann var til þess tekinn, at honum var verra til hjóna en öðrum mönnum, Grett. 70 new Ed. (cp. mod. usage, taka til e-s, to wonder at): lá hann ok var mjök tekinn, very ill, Sturl. i. 89: Álfhildr var þungliga tekin, ok gékk henni nær dauða, Fms. iv. 274; hann var mjök tekinn ok þyngdr af líkþrá, ii. 229; þú ert Ílla at tekin fyrir vanheilsu sakir, vii. 244; ú-tekin jörð, an untaken, unclaimed estate, Sturl. iii. 57, Gþl. 313.

2. at af teknum þeim, except, Fms. x. 232; at af teknum úvinum sínum, 266, (Latinism.)

* * *

(ber; bar, bárum; borinn), v.

I.

1) to bear, carry, convey (bar B. biskup í börum suðr í Hvamm);

bera (farm) af skipi, to unload a ship;

bera (mat) af borði, to take (the meat) off the table;

bera e-t á hesti, to carry on horseback;

2) to wear (bera klæði, vápn, kórónu);

bera œgishjálm, to inspire fear and awe;

3) to bear, produce, yield (jörðin berr gras; tré bera aldin, epli);

4) to bear, give birth to, esp. of sheep and cows;

kýr hafði borit kálf, had calved;

absol., ván at hón mundi bera, that the cow would calve;

the pp. is used of men; hann hafði verit blindr borinn, born blind;

verða borinn í þenna heim, to be born into this world;

þann sóma, sem ek em til borinn, born to;

borinn e-m, frá e-m (rare), born of;

Nótt var Nörvi borin, was the daughter of N.;

borinn Sigmundi, son of S.;

5) bera e-n afli, ofrafli, ofrliði, ofrmagni, ofríki, to bear one down, overcome, oppress, one by odds or superior force;

bera e-n ráðum, to overrule one;

bera e-n málum, to bear one down (wrongfully) in a lawsuit;

bera e-n sök, to charge one with a fault;

bera e-n bjóri, to make drunk with beer;

verða bráðum borinn, to be taken by surprise;

borinn verkjum, overcome by pains;

þess er borin ván, there is no hope, all hope is gone;

borinn baugum, bribed; cf. bera fé á e-n, to bribe one;

6) to lear, be capable of bearing (of a ship, horse, vehicle);

þeir hlóðu bæði skipin sem borð báru, with as much as they could carry;

fig., to sustain, support (svá mikill mannfjöldi, at landit fekk eigi borit);

of persons, to bear up against, endure, support (grief, sorrow, etc.);

absol., bar hann drengiliga, he bore it manfully;

similarly, bera (harm) af sér, berast vel (illa, lítt) af;

bar hon sköruliga af sér, she bore up bravely;

hversu berst Auðr af um bróðurdauðann, how does she bear it?

hon berst af lítt, she is much cast down;

bera sik vel upp, to bear well up against;

7) bera e-t á, e-n á hendr e-m, to charge or tax one with (eigi erum vér þess valdir, er þú berr á oss);

bera (kvið) á e-n, to give a verdict against, declare guilty (í annat sinn báru þeir á Flosa kviðinn);

bera af e-m (kviðinn), to give a verdict for;

bera e-t af sér, to deny having done a thing;

bera or bera vitni, vætti, to bear witness, testify;

bera or bera um e-t, to give a verdict in a case;

bera e-n sannan at sök, to prove guilty by evidence;

bera e-n undan sök, to acquit;

bera í sundr frændsemi þeirra, to prove (by evidence) that they are not relations;

bera e-m vel (illa) söguna, to give a favourable (unfavourable) account of one;

refl. (pass.), berast, to be proved by evidence (þótt þér berist þat faðerni, er þú segir);

8) to set forth, report, tell;

bera e-m kveðju (orð, orðsending), to bring one a greeting, compliments (word, message);

bera or bera fram erindi sín fyrir e-n, to state (tell) one’s errand or to plead one’s case before one;

bera e-m njósn, to apprise one;

bera e-t upp, to produce, mention, tell;

bera upp gátu, to give (propound) a riddle;

bera upp erindi sín, to state one’s errand;

bera saman ráð sín, to consult together;

eyddist það ráð, er þeir báru saman, which they had designed;

9) to keep, hold, bear, of a title (bera jarlnafn, konnungsnafn);

bera (eigi) giptu, gæfu, hammingju, auðnu til e-s, (not) to have the good fortune to do a thing (bar hann enga gæfu til at þjóna þér);

bera vit, skyn, kunnáttu á e-t, to have knowledge of, uniderstanding about;

vel viti borinn, endowed with a good understanding;

bera hug, áræði, þor, traust til e-s, to have courage, confidence to do a thing;

bera áhyggju fyrir e-u, to be concerned about;

bera ást, elsku, hatr til e-s, to bear affection, love, hatred to;

10) to bear off or away, carry off (some gain);

bera sigr af e-m, af e-u, to carry off the victory from or in;

hann hafði borit sigr af tveim orustum, he had been victorious in two battles;

bera hærra (lægra) hlut to get the best (the worst) of it;

bera efra (hærra) skjöld, to gain the victory;

bera hátt (lágt) höfuðit, to bear the head high (low), to be in high (low) spirits;

bera halann bratt, lágt, to cock up or let fall the tail, to be in high or low spirits;

11) with preps.:

bera af e-m, to surpass;

en þó bar Bolli af, surpassed all the rest;

bera af sér högg, lag to ward off, parry a blow or thrust;

bera eld at, to set fire to;

bera fjötur (bönd) at e-m, to put fetters (bonds) on one;

bera vápn á e-n, to attack one with sharp weapons;

bera á or í, to smear, anoint (bera vatn í augu sér, bera tjöru í höfuð sér);

bera e-t til, to apply to, to try if it fits (bera til hvern lykil af öðrum at portinu);

bera e-t um, to wind round;

þá bar hann þá festi um sik, made it fast round his body;

bera um með e-n, to bear with, have patience with;

bera út barn, to expose a child;

12) refl., berast mikit (lítit) á, to bear oneself proudly (humbly);

láta af berast, to die;

láta fyrir berast e-s staðar, to stay, remain in a place (for shelter);

berast e-t fyrir, to design a thing (barst hann þat fyrir at sjá aldregi konur);

at njósna um, hvat hann bærist fyrir, to inquire into what he was about;

berast vápn á, to attack one another;

berast at or til, to happen;

þat barst at (happened) á einhverju sumri;

ef svá harðliga kann til at berast, if that misfortune does happen;

berast í móti, to happen, occur;

hefir þetta vel í móti borizt, it is a happy coincidence;

berast við, to be prevented;

ok nú lét almáttugr guð við berast kirkjubrunann, prevented, stopped the burning of the church;

II. impers., denoting a sort of passive or involuntary motion;

1) with acc., it bears or carries one to a place;

alla berr at sama brunni, all come to the same well (end);

bar hann (acc.) þá ofan gegnt Ösuri, he happened to come down just opposite to Ö.;

esp. of ships and sailors; berr oss (acc.) til Íslands eða annarra landa, we drift to Iceland or other countries;

þá (acc.) bar suðr í haf, they were carried out southwards;

Skarpheðin (acc.) bar nú at þeim, S. came suddenly upon them;

ef hann (acc.) skyldi bera þar at, if he should happen to come there;

e-n berr yfir, one is borne onwards, of a bird flying, a man riding;

hann (acc.) bar skjótt yfir, it passed quickly (of a flying meteor);

2) followed by preps.:

Gunnar sér, at rauðan kyrtil bar við glugginn, that a red kirtle passed before the window;

hvergi bar skugga (acc.) á, there was nowhere a shadow;

e-t berr fram (hátt), is prominent;

Ólafr konungr stóð í lyptingu ok bar hann (acc.) hátt mjök, stood out conspicuously;

e-t berr á milli, comes between;

leiti (acc.) bar á milli, a hill hid the prospect;

fig. e-m berr e-t á milli, they are at variance about a thing;

mart (acc.) berr nú fyrir augu mér, many things come now before my eyes;

veiði (acc.) berr í hendr e-m, game falls to one’s lot;

e-t berr undan, goes amiss, fails;

bera saman, to coincide;

bar nöfn þeirra saman, they had the same name;

fig., with dat.; bar öllum sögum vel saman, all the stories agreed well together;

fund várn bar saman, we met;

3) bera at, til, við, at hendi, til handa, to befall, happen, with dat. of the person;

svá bar at einn vetr, it happened one winter;

þó at þetta vandræði (acc.) hafi nú borit oss (dat.) at hendi, has befallen us;

bar honum svá til, it so befell him;

þat bar við (it so happened), at Högni kom;

raun (acc.) berr á, it is proved by fact;

4) of time, to fall upon;

ef þing (acc.) berr á hina helgu viku, if the parliament falls in the holy week;

bera í móti, to coincide, happen exactly at the same time;

5) denoting cause;

e-t berr til, causes a thing;

konungr spurði, hvat til bæri úgleði hans, what was the cause of his grief;

ætluðu þat þá allir, at þat mundi til bera, that that was the reason;

berr e-m nauðsyn til e-s, one is obliged to do a thing;

6) e-t berr undir e-n, falls to a person’s lot;

hon á arf at taka, þegar er undir hana berr, in her turn;

e-t berr frá, is surpassing;

er sagt, at þat (acc.) bæri frá, hvé vel þeir mæltu, it was extraordinary how well they spoke;

7) e-t berr bráðum, happens of a sudden;

e-t berr stóru, stórum (stœrrum), it amounts to much (more), it matters a great deal (more), it is of great (greater) importance;

8) absol. or with an adv., vel, illa, with infin.;

e-m berr (vel, illa) at gera e-t, it becomes, beseems one (well, ill) to do a thing (berr yðr vel, herra, at sjá sannindi á þessu máli);

used absol., berr vel, illa, it is beseeming, proper, fit, or unbeseeming, improper, unfit (þat þykkir eigi illa bera, at).

(að), v. to make bare (hon beraði likam sinn).

f. she-bear, = birna.

* * *

u, f.

I. [björn], a she-bear, Lat. ursa; the primitive root ‘ber’ remains only in this word (cp. berserkr and berfjall), björn (q. v.) being the masc. in use, Landn. 176, Fas. i. 367, Vkv. 9: in many Icel. local names, Beru-fjörðr, -vík, from Polar bears; fem. names, Bera, Hallbera, etc., Landn.

II. a shield, poët., the proverb, baugr er á beru sæmstr, to a shield fits best a baugr (q. v.), Lex. Poët., Edda (Gl.); hence names of poems Beru-drápa, Eg.

bar, báru, borit, pres. berr,—poët. forms with the suffixed negative; 3rd pers. sing. pres. Indic. berrat, Hm. 10; 3rd pers. sing. pret. barat, Vellekla; 1st pers. sing. barkak, Eb. 62 (in a verse); barkat ek, Hs. 8; 2nd pers. sing. bartattu; 3rd pers. pl. bárut, etc., v. Lex. Poët. [Gr. φέρειν; Lat. ferre; Ulf. bairan; A. S. beran; Germ. gebären; Engl. bear; Swed. bära; Dan. bære].

A. Lat. ferre, portare:

I. prop. with a sense of motion, to bear, carry, by means of the body, of animals, of vehicles, etc., with acc., Egil tók mjöðdrekku eina mikla, ok bar undir hendi sér, Eg. 237; bar hann heim hrís, Rm. 9; konungr lét bera inn kistur tvær, báru tveir menn hverja, Eg. 310; bera farm af skipi, to unload a ship, Ld. 32; bera (farm) á skip, to load a ship, Nj. 182; tóku alla ösku ok báru á á ( amnem) út, 623, 36; ok bar þat ( carried it) í kerald, 43, K. Þ. K. 92; b. mat á borð, í stofu, to put the meat on table, in the oven; b. mat af borði, to take it off table, Eb. 36, 266, Nj. 75, Fms. ix. 219, etc.

2. Lat. gestare, ferre, denoting to wear clothes, to carry weapons; skikkja dýr er konungr hafði borit, Eg. 318; b. kórónu, to wear the crown, Fms. x. 16; atgeir, Nj. 119; vápn, 209: metaph., b. ægishjálm, to inspire fear and awe; b. merki, to carry the flag in a battle, Nj. 274, Orkn. 28, 30, 38, Fms. v. 64, vi. 413; bera fram merki, to advance, move in a battle, vi. 406.

3. b. e-t á hesti (áburðr), to carry on horseback; Auðunn bar mat á hesti, Grett. 107; ok bar hrís á hesti, 76 new Ed.; þeir báru á sjau hestum, 98 new Ed.

II. without a sense of motion:

1. to give birth to; [the root of barn, bairn; byrja, incipere; burðr, partus; and burr, filius: cp. Lat. parĕre; also Gr. φέρειν, Lat. ferre, of child-bearing.] In Icel. prose, old as well as mod., ‘ala’ and ‘fæða’ are used of women; but ‘bera,’ of cows and sheep; hence sauðburðr, casting of lambs, kýrburðr; a cow is snembær, siðbær, Jólabær, calves early, late, at Yule time, etc.; var ekki ván at hon ( the cow) mundi b. fyr en um várit, Bs. i. 193, 194; kýr hafði borit kálf, Bjarn. 32; bar hvárrtveggi sauðrinn sinn burð, Stj. 178: the participle borinn is used of men in a great many compds in a general sense, aptrborinn, árborinn, endrborinn, frjálsborinn, goðborinn, höldborinn, hersborinn, konungborinn, óðalborinn, samborinn, sundrborinn, velborinn, úborinn, þrælborinn, etc.; also out of compds, mun ek eigi upp gefa þann sóma, sem ek em til borinn, … entitled to by inheritance, Ld. 102; hann hafði blindr verit borinn, born blind, Nj. 152, Hdl. 34, 42, Vsp. 2: esp. borinn e-m, born of one, Rm. 39, Hdl. 12, 23, 27, Hðm. 2, Gs. 9, Vþm. 25, Stor. 16, Vkv. 15; borinn frá e-m, Hdl. 24: the other tenses are in theol. Prose used of Christ, hans blezaða son er virðist at láta berast hingað í heim af sinni blezaðri móður, Fms. i. 281; otherwise only in poetry, eina dóttur (acc.) berr álfröðull (viz. the sun, regarded as the mother), Vþm. 47; hann Gjálp um bar, hann Greip um bar …, Hdl. 36: borit (sup.), Hkv. 1. 1.

β. of trees, flowers; b. ávöxt, blóm …, to bear fruit, flower … (freq.); bar aldinviðrinn tvennan blóma, Fms. ix. 265; cp. the phrase, bera sitt barr, v. barr.

2. denoting to load, with acc. of the person and dat. of the thing:

α. in prop. sense; hann hafði borit sik mjök vápnum, he had loaded himself with arms, i. e. wore heavy armour, Sturl. iii. 250.

β. but mostly in a metaph. sense; b. e-n ofrafli, ofrmagni, ofrliði, ofríki, magni, to bear one down, to overcome, oppress one, by odds or superior force, Grág. i. 101, ii. 195, Nj. 80, Hkr. ii. 371, Gþl. 474, Stj. 512, Fms. iii. 175 (in the last passage a dat. pers. badly); b. e-n ráðum, to overrule one, Nj. 198, Ld. 296; b. e-n málum, to bearhim down (wrongfully) in a lawsuit, Nj. 151; b. e-n bjóri, to make drunk, Vkv. 26: medic., borinn verkjum, sótt, Bjarn. 68, Og. 5; bölvi, Gg. 2: borne down, feeling heavy pains; þess er borin ván, no hope, all hope is gone, Ld. 250; borinn sök, charged with a cause, Fms. v. 324, H. E. i. 561; bráðum borinn, to be taken by surprise, Fms. iv. 111; b. fé, gull á e-n, to bring one a fee, gold, i. e. to bribe one, Nj. 62; borinn baugum, bribed, Alvm. 5; always in a bad sense, cp. the law phrase, b. fé í dóm, to bribe a court, Grág., Nj. 240.

3. to bear, support, sustain, Lat. sustinere, lolerare, ferre:

α. properly, of a ship, horse, vehicle, to bear, be capable of bearing; þeir hlóðu bæði skipin sem borð báru, all that they could carry, Eb. 302;—a ship ‘berr’ ( carries) such and such a weight; but ‘tekr’ ( takes) denotes a measure of fluids.

β. metaph. to sustain, support; dreif þannig svá mikill mannfjöldi at landit fékk eigi borit, Hkr. i. 56; but metaph. to bear up against, endure, support grief, sorrow, etc., sýndist öllum at Guð hefði nær ætlað hvat hann mundi b. mega, Bs. i. 139; biðr hann friðar ok þykist ekki mega b. reiði hans, Fms. iii. 80: the phrase, b. harm sinn í hljóði, to suffer silently; b. svívirðing, x. 333: absol., þótti honum mikit víg Kjartans, en þó bar hann drengilega, he bore it manfully, Ld. 226; er þat úvizka, at b. eigi slíkt, not to bear or put up with, Glúm. 327; b. harm, to grieve, Fms. xi. 425: in the phrases, b. sik, b. af sér, berask, berask vel (illa, lítt), to bear oneself, to bear up against misfortune; Guðrúnu þótti mikit fráfall Þorkels, en þó bar hon sköruliga af sér, she bore her bravely up, Ld. 326–328; lézt hafa spurt at ekkjan bæri vel af sér harmana, Eb. 88; berask af; hversu bersk Auðr af um bróðurdauðann? (how does she bear it?); hón bersk af lítt ( she is much borne down) ok þykir mikit, Gísl. 24; niun oss vandara gört en öðrum at vér berim oss vel (Lat. fortiter ferre), Nj. 197; engi maðr hefði þar jamvel borit sik, none bad borne himself so boldly, Sturl. iii. 132; b. sik vel upp, to bear well up against, bear a stout heart, Hrafn. 17; b. sik beiskliga ( sorely), Stj. 143; b. sik lítt, to be downcast, Fms. ii. 61; b. sik at göra e-t, to do one’s best, try a thing.

III. in law terms or modes of procedure:

1. bera járn, the ordeal of bearing hot iron in the hand, cp. járnburðr, skírsla. This custom was introduced into Scandinavia together with Christianity from Germany and England, and superseded the old heathen ordeals ‘hólmganga,’ and ‘ganga undir jarðarmen,’ v. this word. In Norway, during the civil wars, it was esp. used in proof of paternity of the various pretenders to the crown, Fms. vii. 164, 200, ix. Hák. S. ch. 14, 41–45, viii. (Sverr. S.) ch. 150, xi. (Jómsv. S.) ch. 11, Grett. ch. 41, cp. N. G. L. i. 145, 389. Trial by ordeal was abolished in Norway A. D. 1247. In Icel. It was very rarely mentioned, vide however Lv. ch. 23 (paternity), twice or thrice in the Sturl. i. 56, 65, 147, and Grág. i. 341, 361; it seems to have been very seldom used there, (the passage in Grett. S. l. c. refers to Norway.)

2. bera út (hence útburðr, q. v.), to expose children; on this heathen custom, vide Grimm R. A. In heathen Icel., as in other parts of heathen Scandinavia, it was a lawful act, but seldom exercised; the chief passages on record are, Gunnl. S. ch. 3 (ok þat var þá siðvandi nokkurr, er land var allt alheiðit, at þeir menn er félitlir vórn, en stóð ómegð mjök til handa létu út bera börn sín, ok þótti þó illa gört ávalt), Fs. Vd. ch. 37, Harð. S. ch. 8, Rd. ch. 7, Landn. v. ch. 6, Finnb. ch. 2, Þorst. Uxaf. ch. 4, Hervar. S. ch. 4, Fas. i. 547 (a romance); cp. Jómsv. S. ch. 1. On the introduction of Christianity into Icel. A. D. 1000, it was resolved that, in regard to eating of horse-flesh and exposure of children, the old laws should remain in force, Íb. ch. 9; as Grimm remarks, the exposure must take place immediately after birth, before the child had tasted food of any kind whatever, and before it was besprinkled with water (ausa vatni) or shown to the father, who had to fix its name; exposure, after any of these acts, was murder, cp. the story of Liafburga told by Grimm R. A.); v. Also a Latin essay at the end of the Gunnl. S. (Ed. 1775). The Christian Jus Eccl. put an end to this heathen barbarism by stating at its very beginning, ala skal barn hvert er borit verðr, i. e. all children, if not of monstrous shape, shall be brought up, N. G. L. i. 339, 363.

β. b. út (now more usual, hefja út, Am. 100), to carry out for burial; vera erfðr ok tit borinn, Odd. 20; var hann heygðr, ok út borinn at fornum sið, Fb. i. 123; b. á bál, to place (the body and treasures) upon the pile, the mode of burying in the old heathen time, Fas. i. 487 (in a verse); var hon borin á bálit ok slegit í eldi, Edda 38.

B. Various and metaph. cases.

I. denoting motion:

1. ‘bera’ is in the Grág. the standing law term for delivery of a verdict by a jury (búar), either ‘bera’ absol. or adding kvið ( verdict); bera á e-n, or b. kvið á e-n, to give a verdict against, declare guilty; bera af e-m, or b. af e-m kviðinn, to give a verdict for; or generally, bera, or b. um e-t, to give a verdict in a case; bera, or b. vitni, vætti, also simply means to testify, to witness, Nj. 111, cp. kviðburðr ( delivering of verdict), vitnisburðr ( bearing witness), Grág. ii. 28; eigi eigu búar ( jurors) enn at b. um þat hvat lög eru á landi hér, the jurors have not to give verdict in (to decide) what is law in the country, cp. the Engl. maxim, that jurors have only to decide the question of evidence, not of law, Grág. (Kb.) ch. 85; eigi eru búar skildir at b. um hvatvetna; um engi mál eigu þeir at skilja, þau er erlendis ( abroad) hafa görzt, id.; the form in delivering the verdict—höfum vér ( the jurors), orðit á eitt sáttir, berum á kviðburðinn, berum hann sannan at sökinni, Nj. 238, Grág. i. 49, 22, 138, etc.; í annat sinn báru þeir á Flosa kviðinn, id.; b. annattveggja af eðr á; b. undan, to discharge, Nj. 135; b. kvið í hag ( for), Grág. i. 55; b. lýsingar vætti, Nj. 87; b. vitni ok vætti, 28, 43, 44; b. ljúgvitni, to bear false witness, Grág. i. 28; b. orð, to bear witness to a speech, 43; bera frændsemi sundr, to prove that they are not relations, N. G. L. i. 147: reflex., berask ór vætti, to prove that oneself is wrongly summoned to bear witness or to give a verdict, 44: berask in a pass. sense, to be proved by evidence, ef vanefni b. þess manns er á hönd var lýst, Grág. i. 257; nema jafnmæli berisk, 229; þótt þér berisk þat faðerni er þú segir, Fms. vii. 164; hann kvaðst ætla, at honum mundi berask, that he would be able to get evidence for, Fs. 46.

β. gener. and not as a law term; b. á, b. á hendr, to charge; b. e-n undan, to discharge, Fs. 95; eigi erum vér þessa valdir er þú berr á oss, Nj. 238, Ld. 206, Fms. iv. 380, xi. 251, Th. 78; b. e-m á brýnn, to throw in one’s face, to accuse, Greg. 51; b. af sér, to deny; eigi mun ek af mér b., at… ( non diffitebor), Nj. 271; b. e-m gott vitni, to give one a good…, 11; b. e-m vel (illa) söguna, to bear favourable (unfavourable) witness of one, 271.

2. to bear by word of mouth, report, tell, Lat. referre; either absol. or adding kveðju, orð, orðsending, eyrindi, boð, sögu, njósn, frétt…, or by adding a prep., b. fram, frá, upp, fyrir; b. kveðju, to bring a greeting, compliment, Eg. 127; b. erindi (sín) fyrir e-n, to plead one’s case before one, or to tell one’s errand, 472, 473; b. njósn, to apprise, Nj. 131; b. fram, to deliver (a speech), talaði jungherra Magnús hit fyrsta erindi (M. made his first speech in public), ok fanst mönnum mikit um hversu úbernsliga fram var borit, Fms. x. 53; (in mod. usage, b. fram denotes gramm. to pronounce, hence ‘framburðr,’ pronunciation); mun ek þat nú fram b., I shall now tell, produce it, Ld. 256, Eg. 37; b. frá, to attest, relate with emphasis; má þat frá b., Dropl. 21; b. upp, to produce, mention, tell, þótt slík lygi sé upp borin fyrir hann, though such a lie be told him, Eg. 59; þær (viz. charges) urðu engar upp bornar ( produced) við Rút, Nj. 11; berr Sigtryggr þegar upp erindi sín (cp. Germ. ojfenbaren), 271, Ld. 256; b. upp gátu, to give (propound) a riddle, Stj. 411, Fas. i. 464; b. fyrir, to plead as an excuse; b. saman ráð sín, or the like, to consult, Nj. 91; eyddist þat ráð, er þeir báru saman, which they had designed, Post. 656 A. ii; b. til skripta, to confess (eccl.), of auricular confession, Hom. 124, 655 xx.

II. in a metaphorical or circumlocutory sense, and without any sense of motion, to keep, hold, bear, of a title; b. nafn, to bear a name, esp. as honour or distinction; tignar nafn, haulds nafn, jarls nafn, lends manns nafn, konungs nafn, bónda nafn, Fms. i. 17, vi. 278, xi. 44, Gþl. 106: in a more metaph. sense, denoting endowments, luck, disposition, or the like, b. (ekki) gæfu, hamingju, auðnu til e-s, to enjoy (enjoy not) good or bad luck, etc.; at Þórólfr mundi eigi allsendis gæfu til b. um vináttu við Harald, Eg. 75, 112, 473, Fms. iv. 164, i. 218; úhamingju, 219; b. vit, skyn, kunnáttu á (yfir) e-t, to bring wit, knowledge, etc., to bear upon a thing, xi. 438, Band. 7; hence vel (illa) viti borinn, well (ill) endowed with wit, Eg. 51; vel hyggjandi borinn, well endowed with reason, Grág. ii; b. hug, traust, áræði, þor, til e-s, to have courage, confidence … to do a thing, Gullþ. 47, Fms. ix. 220, Band. 7; b. áhyggju, önn fyrir, to care, be concerned about, Fms. x. 318; b. ást, elsku til e-s, to bear affection, love to one; b. hatr, to hate: b. svört augu, to have dark eyes, poët., Korm. (in a verse); b. snart hjarta, Hom. 5; vant er þat af sjá hvar hvergi berr hjarta sitt, where he keeps his heart, Orkn. 474; b. gott hjarta, to bear a proud heart, Lex. Poët., etc. etc.; b. skyndi at um e-t, to make speed with a thing, Lat. festinare, Fms. viii. 57.

2. with some sense of motion, to bear off or away, carry off, gain, in such phrases as, b. sigr af e-m, af e-u, to carry off the victory from or in …; hann hafði borit sigr af tveim orrustum, er frægstar hafa verit, he had borne off the victory in two battles, Fms. xi. 186; bera banaorð af e-m, to slay one in a fight, to be the victor; Þorr berr banaorð af Miðgarðsormi, Edda 42, Fms. x. 400: it seems properly to mean, to bear off the fame of having killed a man; verðat svá rík sköp, at Regin skyli mitt banorð bera, Fm. 39; b. hærra, lægra hlut, ‘to bear off the higher or the lower lot,’ i. e. to get the best or the worst of it, or the metaphor is taken from a sortilege, Fms. ii. 268, i. 59, vi. 412; b. efra, hærra skjöld, to carry the highest shield, to get the victory, x. 394, Lex. Poët.; b. hátt (lágt) höfuðit, to bear the head high (low), i. e. to be in high or low spirits, Nj. 91; but also, b. halann bratt (lágt), to cock up or let fall the tail (metaph. from cattle), to be in an exultant or low mood: sundry phrases, as, b. bein, to rest the bones, be buried; far þú til Íslands, þar mun þér auðið verða beinin at b., Grett. 91 A; en þó hygg ek at þú munir hér b. beinin í Norðrálfunni, Orkn. 142; b. fyrir borð, to throw overboard, metaph. to oppress; verðr Þórhalli nú fyrir borð borinn, Th. was defied, set at naught, Fær. 234; b. brjóst fyrir e-m, to be the breast-shield, protection of one, Fms. vii. 263: also, b. hönd fyrir höfuð sér, metaph. to put one’s hand before one’s head, i. e. to defend oneself; b. ægishjálm yfir e-m, to keep one in awe and submission, Fm. 16, vide A. I. 2.

III. connected with prepp., b. af, and (rarely) yfir (cp. afburðr, yfirburðr), to excel, surpass; eigi sá hvárttveggja féit er af öðrum berr, who gets the best of it, Nj. 15; en þó bar Bolli af, B. surpassed all the rest, Ld. 330; þat mannval bar eigi minnr af öðrum mönnum um fríðleik, afi ok fræknleik, en Ormrinn Langi af öðrum skipum, Fms. ii. 252; at hinn útlendi skal yfir b. ( outdo) þann sem Enskir kalla meistara, xi. 431: b. til, to apply, try if it fits; en er þeir báru til (viz. shoes to the hoof of a horse), þá var sem hæfði hestinum, ix. 55; bera til hvern lykil at öðrum at portinu, Thom. 141; b. e-t við, to try it on (hence viðburðr, experiment, effort): b. um, to wind round, as a cable round a pole or the like, Nj. 115; þá bar hann þá festi um sik, made it fast round his body, Fms. ix. 219; ‘b. e-t undir e-n’ is to consult one, ellipt., b. undir dóm e-s; ‘b. e-t fyrir’ is to feign, use as excuse: b. á, í, to smear, anoint; b. vatn í augu sér, Rb. 354; b. tjöru í höfuð sér, Nj. 181, Hom. 70, 73, cp. áburðr; b. gull, silfr, á, to ornament with gold or silver, Ld. 114, Finnb. 258: is now also used = to dung, b. á völl; b. vápn á e-n, to attack one with sharp weapons, Eg. 583, Fms. xi. 334: b. eld at, to set fire to, Nj. 122; b. fjötur (bönd) at e-m, to put fetters (bonds) on one, Fms. x. 172, Hm. 150: metaph. reflex., bönd berask at e-m, a law term, the evidence bears against one; b. af sér, to parry off; Gyrðr berr af sér lagit, G. parries the thrust off, Fms. x. 421; cp. A. II. 3. β.

IV. reflex., berask mikit á (cp. áburðr), to bear oneself proudly, or b. lítið á, to bear oneself humbly; hann var hinn kátasti ok barst á mikit, Fms. ii. 68, viii. 219, Eb. 258; b. lítið á, Clem. 35; láta af berask, to die; Óttarr vill skipa til um fjárfar sitt áðr hann láti af b., Fms. ii. 12: berask fyrir, to abide in a place as an asylum, seek shelter; hér munu vit láta fyrir b., Fas. iii. 471; berask e-t fyrir, to design a thing, be busy about, barsk hann þat fyrir at sjá aldregi konur, Greg. 53; at njósna um hvat hann bærist fyrir, to inquire into what he was about, Fms. iv. 184, Vígl. 19.

β. recipr. in the phrase, berask banaspjót eptir, to seek for one another’s life, Glúm. 354: b. vápn á, of a mutual attack with sharp weapons, Fms. viii. 53.

γ. pass., sár berask á e-n, of one in the heat of battle beginning to get wounds and give way, Nj.:—berask við, to be prevented, not to do; ok nú lét Almáttugr Guð við berast kirkjubrunnann, stopped, prevented the burning of the church, Fms. v. 144; en mér þætti gott ef við bærist, svá at hón kæmi eigi til þín, vi. 210, vii. 219; ok var þá búit at hann mundi þegar láta hamarinn skjanna honum, en hann lét þat við berask, he bethought himself and did not, Edda 35; því at mönnum þótti sem þannig mundi helzt úhæfa við berask, that mischief would thus be best prevented, Sturl. ii. 6, iii. 80.

C. IMPERS.:—with a sort of passive sense, both in a loc. and temp. sense, and gener. denotes an involuntary, passive motion, happening suddenly or by chance:

I. with acc. it bears or carries one to a place, i. e. one happens to come; the proverb, alla (acc.) berr at sama brunni, all come to the same well (end), Lat. omnes una manet nox; bar hann þá ofan gegnt Özuri, he happened to come in his course just opposite to Ö., Lat. delatus est, Dropl. 25: esp. of ships or sailors; nú berr svá til ( happens) herra, at vér komum eigi fram ferðinni, berr oss (acc.) til Íslands eðr annara landa, it bore us to I., i. e. if we drive or drift thither, Fms. iv. 176; þá (acc. pl.) bar suðr í haf, they drifted southwards, Nj. 124.

β. as a cricketing term, in the phrase, berr (bar) út knöttinn, the ball rolls out, Gísl. 26, cp. p. 110 where it is transit.; berr Gísli ok út knöttinn, vide Vígl. ch. 11, Grett. ch. 17, Vd. ch. 37, Hallfr. S. ch. 2.

γ. Skarpheðin (acc.) bar nú at þeim, Sk. came suddenly upon them, Nj. 144; bar at Hróaldi þegar allan skjöldinn, the shield was dashed against H.’s body, 198; ok skyldu sæta honum, ef hann (acc.) bæri þar at, if he should per chance come, shew himself there, Orkn. 406; e-n berr yfir, it bears one, i. e. one is borne onwards, as a bird flying, a man riding; þóttist vita, at hann (acc.) mundi fljótara yfir bera ef hann riði en gengi, that he would get on more fleetly riding than walking, Hrafn. 7; hann (acc.) bar skjótt yfir, he passed quickly, of a flying meteor, Nj. 194; e-n berr undan, escapes.

2. also with acc. followed by prepp. við, saman, jafnframt, hjá, of bodies coinciding or covering one another: loc., er jafnframt ber jaðrana tungls ok sólar, if the orb of the moon and sun cover each other, Rb. 34; þat kann vera stundum, at tunglit (acc.) berr jafht á millum vár ok sólar (i. e. in a moon eclipse), 108; ber nokkut jaðar (acc.) þess hjá sólar jaðri, 34; Gunnarr sér at rauðan kyrtil (acc.) bar við glugginn, G. sees that a red kirtle passed before the window, Nj. 114; bar fyrir utan þat skip vápnaburð (acc.) heiðingja (gen. pl.), the missiles of the heathens passed over the ship without hurting them, flew too high, Fms. vii. 232; hvergi bar skugga (acc.) á, nowhere a shadow, all bright, Nj. 118; þangat sem helzt mátti nokkut yfir þá skugga bera af skóginum, where they were shadowed (hidden) by the trees, Fms. x. 239; e-t berr fram (hátt), a body is prominent, Lat. eminet; Ólafr konungr stóð í lyptingunni, bar hann (acc.) hátt mjök, king O. stood out conspicuously, ii. 308; b. yfir, þótti mjök bera hljóð (acc.) þar yfir er Ólafr sat, the sound was heard over there where O. sat, Sturl. i. 21; b. á milli, something comes between; leiti (acc.) bar á milli, a hill hid the prospect, Nj. 263: metaph., e-m berr e-t á milli, they come to dissent, 13, v. 1.; b. fyrir augu (hence fyrirburðr, vision), of a vision or the like; mart (acc.) berr nú fyrir augu mér, ek sé …, many things come now before my eyes, 104; hann mundi allt þat er fyrir hann hafði borit, i. e. all the dream, 195; eina nótt berr fyrir hann í svefni mikla sýn, Fms. i. 137, Rd. 290; veiði (acc.) berr í hendr e-m (a metaphor from hunting), sport falls to one’s lot; hér bæri veiði í hendr nú, here would be a game, Nj. 252; e-t berr undan (a metaphor from fishing, hunting term), when one misses one’s opportunity; vel væri þá … at þá veiði (acc.) bæri eigi undan, that this game should not go amiss, 69; en ef þetta (acc.) berr undan, if this breaks down, 63; hon bað hann þá drepa einhvern manna hans, heldr en allt (acc.) bæri undan, rather than that all should go amiss, Eg. 258: absol., þyki mér illa, ef undan berr, if I miss it, Nj. 155; viljum vér ekki at undan beri at…, we will by no means miss it…, Fms. viii. 309, v. 1. The passage Bs. i. 416 (en fjárhlutr sá er átt hafði Ari, bar undan Guðmundi) is hardly correct, fjárhlut þann would run better, cp. bera undir, as a law term, below.

II. adding prepp.; b. við, at, til, at hendi, at móti, til handa …, to befall, happen, Lat. accidere, occurrere, with dat. of the person, (v. atburðr, viðburðr, tilburðr); engi hlut skyldi þann at b., no such thing should happen as…, Fms. xi. 76; svá bar at einn vetr, it befell, x. 201; þat hefir nú víst at hendi borit, er…, Nj. 174; þó þetta vandræði (acc.) hafi nú borit oss (dat.) at hendi, Eg. 7; b. til handa, id., Sks. 327; bar honum svá til, so it befell him, Fms. xi. 425; at honum bæri engan váðaligan hlut til á veginum, that nothing dangerous should befall him on the way, Stj. 212; bæri þat þá svá við, at hann ryfi, it then perchance might happen, that …, 102; þat bar við at Högni kom, 169, 172, 82; raun (acc.) berr á, it is proved by the fact, event, Fms. ix. 474, x. 185.

2. temp., e-t berr á, it happens to fall on …; ef þing (acc.) ber á hina helgu viku, if the parliament falls on the holy week (Whitsun), Grág. i. 106; ef Crucis messu (acc.) berr á Drottins dag, Rb. 44; berr hana (viz. Petrs messu, June 29) aldrei svá optarr á öldinni, 78; þat er nú berr oss næst, what has occurred of late, Sturl. iii. 182: b. í móti, to happen exactly at a time; þetta (acc.) bar í móti at þenna sama dag andaðist Brandr biskup, Bs. i. 468; b. saman, id.; bar þat saman, at pá var Gunnarr at segja brennusöguna, just when G. was about telling the story, Nj. 269.

3. metaph. of agreement or separation; en þat (acc.) þykir mjök saman b. ok þessi frásögn, Fms. x. 276: with dat., bar öllum sögum vel saman, all the records agreed well together, Nj. 100, v. l.; berr nú enn í sundr með þeim, Bjarna ok Þorkatli at sinni, B. and Th. missed each other, Vápn. 25.

4. denoting cause; e-t (acc.) berr til …, causes a thing; ætluðu þat þá allir, at þat mundi til bera, that that was the reason, Nj. 75; at þat beri til skilnaðar okkars, that this will make us to part (divorce), 261; konungr spurði, hvat til bæri úgleði hans, what was the cause of his grief? Fms. vi. 355; þat berr til tunglhlaups, Rb. 32.

β. meiri ván at brátt beri þat (acc.) til bóta, at herviliga steypi hans ríki, i. e. there will soon come help (revenge), Fms. x. 264; fjórir eru þeir hlutir er menn (acc.) berr í ætt á landi hér, there are four cases under which people may be adopted, Grág. i. 361.

γ. e-t berr undir e-n, falls to a person’s lot; hon á arf at taka þegar er undir hana berr, in her turn, 179; mikla erfð (acc.) bar undir hana, Mar. (Fr.); berr yfir, of surpassing, Bs. ii. 121, 158; b. frá, id. (fráburðr); herðimikill svá at þat (acc.) bar frá því sem aðrir menn, Eg. 305; er sagt, at þat bæri frá hve vel þeir mæltu, it was extraordinary how well they did speak, Jb. 11; bar þat mest frá hversu illa hann var limaðr, but above all, how…, Ó. H. 74.

5. with adverbial nouns in a dat. form; e-t berr bráðum, happens of a sudden; berr þetta (acc.) nú allbráðum, Fms. xi. 139; cp. vera bráðum borinn, to be taken by surprise (above); berr stórum, stærrum, it matters a great deal; ætla ek stærrum b. hin lagabrotin (acc.), they are much more important, matter more, vii. 305; var þat góðr kostr, svá at stórum bar, xi. 50; hefir oss orðit svá mikil vanhyggja, at stóru berr, an enormous blunder, Gísl. 51; svá langa leið, at stóru bar, Fas. i. 116; þat berr stórum, hversu mér þóknast vel þeirra athæfi, it amounts to a great deal, my liking their service, i. e. I do greatly like, Fms. ii. 37; eigi berr þat allsmám hversu vel mér líkar, in no small degree do I like, x. 296.

β. with dat., it is fitting, becoming; svá mikit sem landeiganda (dat.) berr til at hafa eptir lögum, what he is legally entitled to, Dipl. iii. 10; berr til handa, it falls to one’s lot, v. above, Grág. i. 93.

III. answering to Lat. oportet, absolutely or with an adverb, vel, illa, with infinit.; e-m berr, it beseems, becomes one; berr þat ekki né stendr þvílíkum höfuðfeðr, at falsa, Stj. 132; berr yðr (dat.) vel, herra, at sjá sannindi á þessu máli, Fms. ix. 326; sagði, at þat bar eigi Kristnum mönnum, at særa Guð, x. 22; þá siðu at mér beri vel, Sks. 353 B: used absol., berr vel, illa, it is beseeming, proper, fit, unbeseeming, unfit, improper; athæfi þat er vel beri fyrir konungs augliti, 282; þat þykir ok eigi illa bera, at maðr hafi svart skinn til hosna, i. e. it suits pretty well, 301: in case of a pers. pron. in acc. or dat. being added, the sentence becomes personal in order to avoid doubling the impers. sentence, e. g. e-m berr skylda (not skyldu) til, one is bound by duty; veit ek eigi hver skylda (nom.) yðr (acc.) ber til þess at láta jarl einn ráða, Fms. i. 52: also leaving the dat. out, skylda berr til at vera forsjámaðr með honum, vii. 280; eigi berr hér til úviska mín, it is not that I am not knowing, Nj. 135.

IV. when the reflex. inflexion is added to the verb, the noun loses its impers. character and is turned from acc. into nom., e. g. þar (þat?) mun hugrinn minn mest hafa fyrir borizt, this is what I suspected, fancied, Lv. 34; cp. hugarburðr, fancy, and e-t berr fyrir e-n (above, C. I. 2); hefir þetta (nom.) vel í móti borizt, a happy coincidence, Nj. 104; ef svá harðliga kann til at berask, if the misfortunes do happen, Gþl. 55; barsk sú úhamingja (nom.) til á Íslandi, that mischief happened (no doubt the passage is thus to be emended), Bs. i. 78, but bar þá úhamingju …; þat (nom.) barsk at, happened, Fms. x. 253; fundir várir (nom.) hafa at borizt nokkurum sinnum, vii. 256; þat barsk at á einhverju sumri, Eg. 154; bærist at um síðir at allr þingheimrinn berðist, 765, cp. berast við, berask fyrir above (B. V.): berast, absol., means to be shaken, knocked about; var þess ván, at fylkingar mundu berast í hergöngunni, that they would be brought into some confusion, Fms. v. 74; Hrólfr gékk at ramliga, ok barst Atli (was shaken, gave away) fyrir orku sakir, þar til er hann féll. Fas. iii. 253; barst Jökull allr fyrir orku sakir (of two wrestling), Ísl. ii. 467, Fms. iii. 189: vide B. IV.

D. In mod. usage the strong bera—bar is also used in impersonal phrases, denoting to let a thing be seen, shew, but almost always with a negative preceding, e. g. ekki bar (ber) á því, it could ( can) not be seen; að á engu bæri, láta ekki á bera ( to keep tight), etc. All these phrases are no doubt alterations from the weak verb bera, að, nudare, and never occur in old writers; we have not met with any instance previous to the Reformation; the use is certainly of late date, and affords a rare instance of weak verbs turning into strong; the reverse is more freq. the case.

(ræð; réð, réðum; ráðinn), v.

1) to advise, counsel, ráða e-m e-t (réðu vinir hans honum þat, at hann berðist eigi við þik);

ráða e-m ráð, to give one counsel;

2) to consult about, discuss, with dat. (ráða landráðum);

ráða ráðum sínum, to hold a conference;

3) to devise, plan;

þeir ráða atför við Gunnar, thev plan an onslaught on G.;

réð hón þeim bana, she plotted that man’s death;

4) to plot or cause one’s death, = ráða e-m bana (þær atluðu, at konungr mundi hafa ráðit hann);

Reginn mik réð, R. betrayed me;

5) to agree on;

réðu þeir þat þá með sér, they settled this among themselves;

6) to fix, decide, resolve, with acc.;

ek hefi áðr ráðit brúðlaup mitt, I have fixed my wedding day;

réðu þeir þá þat at fara ofan til Rangár, then they resolved to ride down to Rang river;

ráða e-t til staðar, to settle, fix definitively, = staðráða e-t (vil ek finna konung áðr en ek ráða þetta til staðar);

7) to hire, take into service (ráða skipverja, ráða sér hjón);

bóndi sagði húsfreyju, at hann hafði Hrapp ráðit með sér, that he had taken H. into his company;

8) to rule, govern, with dat. (ráða landi, ríki; Einarr jarl ráð þá Orkneyjum);

9) to rule, command, have one’s way, prevail, decide, settle (skal hón sjálf ráða hvárt hón vill hann eða eigi);

skal ráða afl með þeim, the majority shall decide;

Ólafr bað móður sína. eina ráða, to settle the matter alone;

landfall ræðr fyrir sunnan, makes the boundary towards the south;

with dat., hvárt ræðr þú því, er, is it your doing that..?;

ráða engu, to have no authority, be of no avail (orðheill þín skal engu ráða);

ráða landamerkjum, to make the boundary (Hafslœkr réð þar landamerkjum);

ráða búi sínu, to conduct, manage one’s estate;

hann réð sér sjálfr, he was independent;

ertu nökkurs ráðandi hér, have you any authority here?

10) to have, possess, be master of, enjoy;

ráða fé ok fjörvi, to enjoy wealth and life;

11) to explain, read;

ráða gátu, to read a riddle;

ráða draum, to interpret a dream;

ráða e-t at líkindum, to judge from probabilities (engar munu fríðari en þínar dœtr, ef at líkindum skal ráða);

12) to read and understand (ráða rúnar, stafi, rit);

réð ek þær rúnar, er reist þín systir, I have read the runes thy sister engraved;

13) to punish, chastise, with dat. (fóstri hans var harðr við hann ok réð honum mjök);

14) to undertake;

ráða stórt, to aim high, undertake great things;

15) periphrastically with an infin., to do;

ráðumk ganga, we (I) do go;

hón réð vakna (= hón vaknaði), she awoke;

þau lög, er hann réð upp at segja, the laws which he pronounced;

16) with preps.:

ráða e-t af, to resolve, make up one’s mind (réð hann þat af at sigla súðr til Danmerkr);

to discontinue, put a stop to (ek hygg, at Þóroddr ætli nú at af ráða hingatkvámur þínar);

to do away with (þú verðr nú þetta vandræði af at ráða);

ráða e-n af e-u, to make one leave off (af hefir þú mik ráðit brekvísi við þik);

ráða e-u af (e-u), to get off;

Þ. bað menn taka forka ok ráða af skipinu, to get the ship off, set her afloat;

ráða e-n af = ráða e-n af lífi, af dögum, to put out of the way, put to death (hann kvazt mundu af ráða illmenni þessi);

ráða at e-m, to attack (njósnarmenn hlupu upp ok réðu at þeim);

ráða á e-t, to set about a thing (þeir réðu á íshöggit);

ráða á e-n, to attack one (þorðu aldri úvinir hans á hann at ráða);

ráða bót (bœtr) á e-u, to remedy, make good (þóttust menn eigi kunna bœtr á þessu ráða);

ráða eptir e-m, to pursue one;

ráða e-n frá e-u, to deprive one of, exclude one from (ráða e-n frá landi, ríki);

ráða fyrir e-u, to command, have authority over, be master of (ráða fyrir skipi, hofi, fé, eldi);

ráða í e-t, to guess at, find out (Gormr konungr réð ekki í þetta);

ráða móti, í móti e-m, to attack one (í móti Kára réð Mörðr);

ráða e-n ofan, to overthrow;

ráða ór e-u, to find an expedient, solve a difficulty (er nú vant ór at ráða);

ráða til e-s, to rush in upon, attack (hann reiddi upp øxina ok réð til Þórvarðs); to take to (set about) a thing, try, make an attempt;

S. kom fótum undir sik, ok réð til í annat sinn, and tried again the second time;

ok er nú til at ráða, ef þér vilit, now is the time for action, if you are willing;

skal ráða til árinnar eða eigi, shall we try to pass the river or not?;

ráða til orrostu, to go to battle;

ráða til uppgöngu, to make an ascent;

ráða til ferðar, to start on a journey;

ráða skipi til hlunns, to draw a ship on to land;

ráða um e-t, to dispose of (megum vér eigi ráða um hennar gjaforð);

to deliberate on (konungr gaf jarli orlof at ráða um þetta við menn sina);

ráða um at gøra e-t, to be about to do a thing (hann tók um strenginn ok réð um at fara upp í skipit);

ráða um við e-n, to put an end to, finish off (var Alfr þá kominn ok ætlaði skjótt um at ráða við Finnboga);

ráða e-t or e-u undan e-m, to deprive one of (hón vildi eigi giptast, því at hón vildi eigi ráða fé undan dóttur sinni);

ráða e-t undir e-n, to put in the charge of (þá réðu þeir goðorð sitt undir Rafn);

ráða e-t upp, to read up (þessi sömu bréf lét erkibiskup upp ráða í Danmörku);

ráða við e-n, to be able to master one (muntu nú einn við mik ráða);

ráða e-t við sik, to make up one’s mind;

ráða yfir e-u, to rule, govern;

17) refl., ráðast.

* * *

pres. ræð, ræðr, ræð; pl. ráðum, ráðit, ráða; pret. réð, 2nd pers. rétt, réttu, rhymed with hætta, Fms. vi. (in a verse); mod. réðst, pl. réðu; subj. réði; imper. ráð, ráddú; part. ráðinn; a middle form ráðumk, Hom. 113; a weak pret. indic. réði occurs in the poem Jd. 35 (ótrauðr á haf réði), and in prose, Fms. i. 223, and is freq. in mod. usage (eg réði honum að bíða … hann réði því ekki): [a word common to all Teut. languages; A. S. ræðan; Old Engl. rede and read; Germ. rathen; Dan. raade; the Goth. has rêdan, but it is rarely used in Ulf.]

A. To advise, counsel, with dat. of the thing and acc. of the person; ráða e-m e-t, réðu vinir hans honum þat, at hann berðisk eigi við þik, Nj. 33; réðu honum þat allir at samna liði. Eg. 9; ráða e-m ráð, to give one counsel, Vþm. 1; ráðumk þér, Hm. 113 sqq.; þat ræð ek þér, Sdm. 22 sqq., Nj. 61; makligr ertú þeirra, segir Njáll, ok réð honum ráðin, 71; ráð er þér ráðit, Fm. 21; ráða e-m heilræði, Nj. 85.

2. to consult; ráða ráðum sínum, to hold a conference, Edda 26, Fms. vii. 259; vóru opt á tali ok ráða-stefnu ok réðu landráðum, i. 52.

3. to devise; þá menn er konu hafa numit eða þat hafa ráðit, Grág. i. 354, Gullþ. 14.

4. to fix, decide, determine, resolve, with acc.; ek hefi áðr ráðit brúðlaup mitt, Nj. 4; ráða samband, Gullþ. 14; ráða atför við Gunnar, Nj. 1, 7; réðu þeir þat þá með sér, 93; hefi ek ráðit honum kvánfang, 151; siðan réð Gunnarr utanferð sína með honum, 41, cp Sturl. ii. 168; ráða e-m ró, Ls. 55:—ráða e-t af, to form a decision, Eg. 337; en af verðr at ráða nokkut ór hverju vandræði, Lv. 39:—ráða e-t við sik, to make up one’s mind; hvárt hann vildi þar vera eða fara til Íslands, hann kvaðsk eigi þat hafa ráðit við sik, Nj. 123:—ráða um e-t, to deliberate; hann gaf jarli orlof at ráða um þetta kjör við menn sína, Ó. H. 97:—ráða e-t (or e-u) til staðar, to settle, fix definitely, Fms. ii. 78, Ld. 178:—ráða ór, ráða ór e-u, to find an expedient, solve a difficulty, Nj. 177. Ld. 54, 180.

5. to hire, take into service; ráða skipverja, Fms. vi. 238; réð Hallgerðr sér hjón, Nj. 25; ek em kona Njáls, segir hón, ok ræð ek eigi síðr hjón en hann, 54; Njáll réð honum hjón öll, 151; bóndi sagði húsfreyju sinni at hann hafði Hrapp ráðit með sér, 131; hón hafði ráðit mann til at svíkja konung í drykk, Fms. ix. 5; vilda ek at vit færim í hernað ok réðim menn til með okkr, Nj. 41; ráða land undan e-m, Fb. ii. 171.

6. to plan, plot, contrive, or cause one’s death, put to death, betray, Germ. verra’ben; Regin þik réð, hann þik ráða mun, Fm. 22; þú rétt hann, Fas. i. 202; þær ætluðu at konungr mundi hafa rúðit hann, Fms. iv. 312; hann réð Plóg svarta föður-bana sinn, xi. 353; ef kona drepr bónda sinn eða ræðr hann fyrir íllsku sakir, Js. 27; ráða e-m bana, bana-ráð, Nj. 21, 52, Fb. i. 410, Skv. 1. 51:—ráða e-n af, to put out of the way, put to death, Gullþ. 14, Fms. i. 204, Al. 128; sá ótti er nú af ráðinn ok endaðr, Fs. 9; ek hygg at Þóroddr ætli nú af at ráða hingat-kvámur þínar, Eb. 144; ráða e-n frá, to despatch, Ld. 294; ráða e-n af dögum, to put to death; ráða e-n frá ríki, Fms. iii. 18; ráða e-n ofan, to overthrow, Bárð. 164.

II. to rule, govern, with dat.; ráða Þrænda-lögum, Fms. i. 52; ráða landi, ráða ríki, 22, Nj. 41; Einarr jarl réð Orkneyjum, Fms. i. 197; Hákon konungr réð Noregi, x. 4; er réð fyrir Holtseta-landi, xi. 3; þann konung er ræðr Jórsala-landi … þann er Englandi ræðr, Edda 92; ráða landráðum, to have the government, govern, Fms. i. 52.

2. to rule, prevail, have one’s own will, as also to manage, lead, have authority, management, and similar usages; skal ráða afl með þeim, Nj. 150; sá reð er ríkr var, Sól.; hann réð sér ekki fyrir kæti, he was beside himself for joy; skal hón sjálf ráða hvárt hón vill hann eða eigi, Nj. 24; ek skal hér ráða, 52; Ólafr bað móður sína eina ráða, Ld. 70; sögðu þá ráða eiga er fleiri vóru, 74; ætlar þú at þú munir ráða. Fms. vii. 13; konungr svarar ok biðr hann ráða, xi. 29: Lögmaðr skal ráða, he shall have the casting vote, Gþl. 18: the phrase, ef ek má ráða, if I can have it as I like; þú ræðr því, as you like! þvíat þar ræðr eigi frændsemi, Grág. i. 172: to rule, sól skal ráða um sumar en dagr um vetr, Gþl.; landfall ræðr (rules, makes the boundary) fyrir sunnan, Pm. 88; ór ánni ræðr keldan … ok lækr út úr henni til sjáfar, Dipl. ii. 1; ráða landa-merkjum, Eg. 711; ráða boði ok banni, Gþl. 76; ráða búi ok kaupum, 269; ráða giptingum, 211; ráða sessa kostum, Gm. 14; ráða kaupum, fé, skipti, Gþl.; ráða fé til þarfa, to dispose of money to advantage, put it out at interest, Gþl.; sigri vér ráðumk, Orkn. (in a verse); hugr ræðr hálfum sigri, a saving; ráða sínum ferðum, Fms. i. 75; réð Örn leiðsögu, Ld. 74: hvárt ek má nokkuru um þat ráða, Fms. vii. 13; mörgum ræðr litlu hve, ‘tis of small interest, Am. 33; ráða engu, Hdl. 49; ráða veðri. Rb. 388; veðr ræðr akri en vit syni, Hm.; hvar skal ek sitja—Móðir mín skal því ráða, Nj. 7; ek réð ráði hennar fyrr, i. e. gave her away, 23; hvárt hann kunni ráða fé sínu, Grág. i. 176; ráða orði, ii. 309; hvárt ræðr þú því er Steinarr son þinn sækir sökum Þorstein son minn, hast thou caused it, is it thy making? Eg. 727; þú því rétt er ek ríða skyldak, Fm. 26; ek því ræð, er þú ríða sér-at, Ls. 28; en réðu því Nornir, Orkn. (in a verse); ílla réð ek því, that was foolishly done, Fbr. (in a verse); ek hefi því ráðit, at …, Ísl. ii. 322; því þykki mér ráðit, well done, Sks. 100:—various phrases, ráða e-u bót (bætr) or ráða bót (bætr) á e-u, to mend, better, Hom. 159, Ld. 206, Fms. vii. 162, Landn. 8, Eb. 114:—with prep., ráða fyrir e-u (for-ráð), to rule, manage, govern, Fms. i. 288, Hkr. 1. 40; ráða fyrir lögum, Nj. 5, 150, Eg. 34, 239, 754, Ld. 76, 132, Fms. i. 11, Grág. i. 333:—ráða um e-t, to dispose of, (um-ráð); nú megu vit ekki ráða um hennar gjaforð, Fms. iv. 194:—ráða við e-ð, to be able to do, manage, Bárð. 163; eg ræð ekki við hann (þat), I cannot manage him; við-ráðanlegr, manageable:—ráða yfir e-u (yfir-ráð), to rule, govern, Fms. iv. 83.

3. to have, possess, enjoy; hvítum ræðr þú enn hjöltunum, … ráða deigum brandinum, Eb. 238; ráða fé ok fjörvi, to enjoy wealth and life, Fm. 26; ráða arfi, gulli, hringum, Skv. 2. 9, Hkv. Hjörv. 6, 11; ráða nafni, aldri, hjarta, lofi, dýrð, to enjoy a name, life …, Lex. Poët.; ráða eign ok auðsölum. Fsm. 8, 9; ráða rauðum manni, to be red, Fbr. (in a verse):—part. ráðandi, with gen., ertu nokkurs ráðandi hér, hast thou any authority here? Nj. 54; þess verða ek ráðandi við mína menn, I will manage that. Fms. xi. 30; vera mikils ráðandi, of great influence, Fas. ii. 504: ráðandi postula, the ruler of the apostles, Edda 92, Lex. Poët.

III. to explain, read; ráða gátu, to read a riddle, Fas. i. 454; varð engi sú gáta upp borin er hann réði (subj.) eigi, 532; ráða e-t, Am. 22; ráða draum, to read a dream, Nj. 121, Ld. 126, Ísl ii. 194, 197, x. 270, xi. 3, Rb. 394; Pharao dreymdi drauma ok urðu eigi ráðendr til, Ver. 17; veiztú hve rísta skal, veiztú hve ráða skal, of magical characters, Hm. 145:—ráða í e-t, to guess at, find out, Fms. xi. 16; ok væntir mik at eigi mundi í þat ráðit, Ísl. ii. 333; munu þeir ekki í ráða er myrkt er, 378, Fær. 255.

2. to read, prop. to explain, interpret; skal hann láta ráða skrá heima at kirkju, K. Þ. K. 46; ráða rúnar, Am. 12, Hom. (St.); þegar Domitianus hafði rit ráðit, 623. 12, Karl. 16: ráða upp, to read up; þessi sömu bréf lét erkibiskup upp ráða í Danmörku, Fms. viii. 293; á alþingi léc Páll biskup ráða upp jarteinir ens sæla Þórláks, Bs. i. 352; tók ok lét þar upp ráða, 623. 10; ráða skrá, K. Þ. K.

IV. to punish, chastise, with dat.; Guð ræðr oss till batnaðar sem sonum, Greg. 73; fóstri hans var harðr við hann ok réð honum mjök, Bs. i. 416; nú ef sveinn vill eigi nema ok leiðisk bók, þá skal hann færa til annarra verka, ok ráða honum til, svá at hvárki verði af örkuml né ílit, K. Þ. K. 56; honum var ráðit fyrir flestum höfuð-kirkjum, Sturl. ii. 147:—with acc., konu sína skal engi maðr með höggum ráða at öldri né at áti, N. G. L. i. 29; nú ef maðr ræðr konu sína eigna lyklum eða lásum ( beats her with keys or bars), þá er hann sekr, 356 (ráðning).

V. with the notion of action, to undertake; ráða stórt, to aim high, aspire, Lex. Poët.; kann vera at ek finna þann höfðingja at minnr vaxi fyrir augum at ráða stórt ( to undertake great things), en þér konungr, Fms. vi. 399 (stór-ræði); ráða gott, to manage well, Ó. H. (in a verse).

2. with prepp., ráða á e-t, to take to a thing; þeir réðu á íshöggit, Fms. vi. 336; ráða á e-n, to attack one; mun eigi þá á þik ráðit, Nj. 93, 253 (á-ræði):—ráða at e-m, to attack, invade, passim:—ráða af, to get off, clear; hann bað þá taka forka ok ráða at skipinu, and get the ship off, set her afloat, Ld. 56; aðilinn ræðr sik af baugbrotum, ef …, Grág. ii. 173; at hefir þú mik ráðit brekvísi, thou hast cured me of complaining, Ld. 134:—þá réðu þeir goðorð sitt undir Rafn fyrir sakir vinsælda hans, they put their ‘godord’ in the charge of R., Bs. i. 642:—ráða móti e-m, to go against in a fight, withstand; í móti Kára réð Mörðr Sigfússon, Nj. 253:—ráða til e-s, to rush in upon; hann reiddi upp öxina ok réð til Þorvarðar, Sturl. ii. 37, (til-ræði, an assault): to take to a thing, try, í vár réðu vér til ok hljópum í brott, Eg. 235; ok er þeim þótti sér færi til at ráða leyndusk þeir á brott, when they saw an opportunity they stole away, 572; ok er nú til at ráða ef þér vilit, now is the time for action, Nj. 154; Skarphéðinn kom fótum undir sik, ok réð þegar til í annat sinn, 202:—to start, make for, attempt, ráða til orrostu, to go to battle, Eg. 530; ráða til uppgöngu, 229; en þó ekki svá at til hans væri ráðanda (gerund.), Fms. vi. 352; réð hann þá til ok hjó sundr orminn, id.; þat var ekki annarra manna hlaup, enda réð ok engi til, Eg.; þeir ráða til ok hlaupa í munn drekanum, Fb. ii. 317; skal ráða til árinnar eðr eigi, shall we try to pass the river or not? Ld. 46; hann bauð út miklum her ok réð til skipa, Fms. i. 22; ráða til ferðar, to start on a journey, Landn.:—ráða skipi til hlunns, to put the ship in a shed, Eg. 515, Nj. 10; ráða sik frá e-u, to disengage oneself from, Hom. 147, MS. 655 xxvi. 1; ráða um, hann tók um strenginn, ok réð um at fara upp í skipit, and was just about to go up into the ship, Fms. ix. 24.

3. periphrastically, with an infin. mostly without the particle ‘at;’ ráðumk ganga, we do go, Am. 77; ráðum yppa, spyrja segja, leyna, Lex. Poët.; hverr er segja ræðr, does tell, Hm. 125; hón réð vakna, she awoke, Am. 10; annan réð hón höggva, 48; ekki réttu leifa, 80; allt þats réð heita, 102; réð ek at ganga, Fas. ii. (in a verse); ef ek ræð á vág at vaða, Hbl. 47: with the particle ‘at,’ réð at stökkva, Eb. (in a verse): also reflex., réðsk at sofna, Rm. 5; but réð at sofna, went to sleep, 17: in prose, þau lög sem hann réði upp at segja, Íb. 12; ráðask geyja, Am. 24.

B. Reflex. ráðask, referring to the person himself; ráðask um við e-n, to consult; Gunnarr görði görðina ok réðsk við öngan mann um, Nj. 80; hvárigum þótti ráð ráðit nema við aðra réðisk um, 167; ef hann hefði nokkut við mik um ráðisk, Ld. 306; þá réðsk hann um við vini sína, Eg. 9.

2. to be resolved, fixed, settled; þá er kaupit réðsk, Nj. 17; eigi mun þat svá skjótt ráðask, Ísl. ii. 213; þetta mál er miklu meira en þat megi skjótt ráðask, Fms. vi. 18; af þeim tiðendum ræðsk þat, at …, ix. 433; eigi mun þetta ráðask þessu sinni, xi. 4; þá var ráðin sættin, Ld. 308; en ráðit kalla ek kaupit, Sd. 179; réðsk hann þá þar at hjóni, he hired himself out, entered service, Nj. 57. 3 (answering to and identical with A. V above), ráðask frá, to leave; þóat ek ráðumk frá, Fms. i. 225: ráðask í e-t, to undertake; ráðask í hernað, passim; hann réðsk í flokk með þeim, Nj. 94, Fb. ii. 172:—ráðask til e-s, to venture on a thing; þá ráðsk (imper.) þú til ok far í hauginn, Fms. iv. 28:—to move one’s abode, Hákon spurði Gunnar ef hann vildi ráðask til Hákonar jarls, Nj. 41; bið Una selja jörð sína ok ráðask hingat til mín, Orkn.; hann réðsk þangat bygðum, Þorf. Karl. 364; ráðask til ferðar (= Germ. sich begeben), Eg. 4; víkingar ok herkonungar er réðusk til liðs með Eiríki, Fms. i. 24; réðsk hann þá þangat um várit at fardögum ok móðir hans, Bs. i. 455: ráðask ór hernaði, to give up, leave off freebooting, Fg. 2:—at þeim hafði óheppilega um ráðisk, they had formed an unhappy plan, Knytl. S. ch. 69 (Lex. Poët.); cp. miðráðit.

4. to turn out; ok réðsk til allgiptusamliga, Fms. x. 53; and in the mod. phrase, það réðsk vel, ended well; sjá hvernig það ræðst, see how it will turn out; of a dream, to prove true (see A. III), ok vilda ek at hvergi réðisk, Gísl. 24 (hvárngi réði, impers., 108, l. c.):—réðsk mikit mannfall, there came to be a great slaughter, Odd, 28.

II. recipr., ráðask á, to attack one another; þeir spruttu upp með íllyrðum, ok svá kom at þeir ráðask á, Nj. 128.

III. part. ráðinn, resolved, determined, Ölk. 36, Bárð. 173; hann mælti fátt eðr ekki við frá, … ef hann var ráðinn til at drepa þá, Fms. vii. 319:—likely, eigi er ráðit at oss fari svá, Nj. 89; þat er þó eigi ráðit hvárt svá berr til, Ld. 24; eigi er þat ráðit, at honum þætti allt sem hann talaði, Band. 12: compar., er engi ráðnari hlutr, more certain, Hom. (St.); at ráðnu, for certain, id.: valid, nýmæli ekki skal vera lengr ráðit en þrjú sumur, K. Þ. K. 56.

2. clever; ríkr ok ráðinn, Grett. 90; vitr maðr ok ráðinn, Fb. ii. 357; roskinn ok ráðinn.

3. betrayed, Germ. verrathen, Akv. 15, Fm. 37.

(bregð; brá, brugðum; brugðinn), v. with dat.

1) to cause to move (quickly);

bregða sverði, knífi, to draw a sword, knife;

bregða fingri, hendi í e-t, to put (thrust) the finger, hand, into;

hón brá hárinu undir belti sér, she put (fastened) her hair under her belt;

bregða kaðli um e-t, to pass a rope round a thing;

bregða augum sundr, to open the eyes;

bregða e-m á eintal, to take one apart;

bregða sér sjúkum, to feign illness;

2) to deviate from, disregard (vér höfum brugðit af ráðum þínum);

3) to alter, change;

bregða lit, litum, to change colour, to turn pale;

bregða e-m í e-s líki, to turn one (by spell) into another shape (þú brátt þér í merar líki);

4) to break up, leave off, give up;

bregða tjöldum, to strike the tents;

bregða samvist, to leave off living together;

bregða ráðahag, to break off an engagement (wedding);

bregða boði, to countermand a feast;

bregða sýslu, to leave off working;

bregða svefni, blundi, to awake;

bregða tali, to break off talking;

bregða orrustu, kaupi, to break off a battle, bargain;

5) to break (bregða trúnaði, heiti, sáttmáli);

6) bregða e-m e-u, to upbraid, reproach one with a thing (Kálfr brá mér því í dag);

7) with prepp.,

bregða e-m á loft, to lift one aloft;

bregða e-u á, to give out, pretend (hann brá á því, at hann mundi ríða vestr til Miðfjarðar);

absol., bregða á e-t, to begin (suddenly) doing a thing;

bregða á leik, to begin playing or sporting;

Kimbi brá á gaman, took it playfully, laughed at it;

þeir brugðu á glímu ok á glens, they started wrestling and playing;

hestrinn brá á leik, broke into play, ran away;

hönd bregðr á venju, is ready for its old work;

þá brá Ingimundr til útanferðar, I. started to go abroad;

bregða e-u undan, to put it out of the way, to hide it;

bregða upp hendi, höndum, to hold up the hand;

bregða e-u við, to ward off with (bregða við skildi); fig. to put forth as an example, to praise, wonder at (þínum drengskap skal ek við bregða);

absol., bregða við, to start off, set about a thing without delay;

brá hann við skjótt ok fór, he started off at once and went;

8) refl., bregðast;

9) impers., e-u bregðr, it ceases, fails;

svá hart, at nyt bregði (to drive the ewes) so fast that they fail to give milk;

veðráttu brá eigi, there was no change in the weather;

of a sudden appearance, kláða brá á hvarmana, the eye-lids began to itch;

þá brá ljóma af Logafjöllum, then from L. there burst flashes of light;

ljósi bregðr fyrir, a light passes before the eye;

with preps., bregðr af vexti hans frá öðrum selum, his shape differs from that of other seals;

e-m bregðr í brún, one is amazed, startled (nú bregðr mönnum í brún mjök);

e-m bregðr til e-s, one person takes after, resembles another;

en því bregðr mér til foreldris míns, in that I am like my father;

þat er mælt, at fjórðungi bregði til fóstrs, the fostering makes the fourth part of a man;

e-m bregðr við e-t = e-m bregðr í brún;

brá þeim mjök við, er þeir sá hann inn ganga, it startled them much when they saw him come in;

en þó brá fóstru Melkorku mest við þessi tíðindi, this news most affected M.’s nurse.

* * *

pret. sing. brá, 2nd pers. brátt, later brást; pl. brugðu, sup. brugðit; pres. bregð; pret. subj. brygði: reflex, (sk, z, st), pret. brásk, bráz, or brást, pl. brugðusk, etc.: poët. with the neg. suff. brá-at, brásk-at, Orkn. 78, Fms. vi. 51.

A. ACT. WITH DAT.

I. [A. S. bregdan, brædan; Old Engl. and Scot. to brade or braid; cp. bragð throughout]:—to move swiftly:

1. of a weapon, to draw, brandish; b. sverði, to draw the sword, Gísl. 55, Nj. 28, Ld. 222, Korm. 82 sqq., Fms. i. 44, ii. 306, vi. 313, Eg. 306, 505; sverð brugðit, a drawn sword, 746; cp. the alliterative phrase in Old Engl. Ballads, ‘the bright browne (= brugðinn) sword:’ absol., bregð (imperat.), Korm. l. c.: b. knífi, to slash with a knife, Am. 59; b. flötu sverði, to turn it round in the band, Fms. vii. 157; saxi, Bs. i. 629: even of a thrust, b. spjóti, Glúm. 344.

2. of the limbs or parts of the body, to move quickly; b. hendi, fingri, K. Þ. K. 10, Fms. vi. 122; b. augum sundr, to open the eyes, iii. 57, cp. ‘he bradde open his eyen two,’ Engl. Ballads; b. fótum, Nj. 253; b. fæti, in wrestling; b. grönum, to draw up the lips, 199, Fms. v. 220.

3. of other objects; b. skipi, to turn the ship (rare), Fms. viii. 145, Eb. 324; b. e-m á eintal, einmæli, to take one apart, Fms. vi. 11, Ölk. 35; b. sér sjúkum, to feign sickness, Fagrsk. ch. 51; bregða sér in mod. usage means to make a short visit, go or come for a moment; eg brá mér snöggvast til …, etc.

4. adding prepp.; b. upp; b. upp hendi, höndum, to hold up the hand, Fms. i. 167; b. upp glófa, 206, Eb. 326: b. e-m á lopt, to lift aloft, Eg. 122, Nj. 108; b. e-u undan, to put a thing out of the way, to hide it, Fas. i. 6; undir, Sturl. ii. 221, Ld. 222, Eb. 230: b. e-u við (b. við skildi), to ward off with …, Vápn. 5; but chiefly metaph. to put forth as an example, to laud, wonder at, etc.; þínum drengskap skal ek við b., Nj. 18; þessum mun ek við b. Áslaugar órunum, Fas. i. 257; nú mun ek því við b. ( I will speak loud), at ek hefi eigi fyr náð við þik at tala, Lv. 53: b. e-u á, to give out, pretend; hann brá á því at hann mundi ríða vestr til Miðfjarðar, Sturl. iii. 197, Fms. viii. 59, x. 322. β. to deviate from, disregard; vér höfum brugðit af ráðum þínum, Fær. 50, Nj. 13, 109, Ísl. ii. 198, Grág. i. 359; b. af marki, to alter the mark, 397.

5. to turn, alter, change; b. lit, litum, to change colour, to turn pale, etc., Fms. ii. 7, Vígl. 24; b. sér við e-t, to alter one’s mien, shew signs of pain, emotion, or the like, Nj. 116; b. e-m í (or b. á sik) e-s líki, to turn one (by spell) into another shape, Bret. 13; at þú brátt þér í merar líki, Ölk. 37; hann brá á sik ýmissa dýra líki, Edda (pref.) 149.

II. to break up or off, leave off, give up; b. búi, to give up one’s household, Grág. i. 153, Eg. 116, 704; b. tjöldum, to break up, strike the tents, Fms. iv. 302; b. samvist, to part, leave off living together, ii. 295; b. ráðahag, to break off an engagement, esp. wedding, 11; b. boði, to countermand a feast, 194; b. kaupi, to break off a bargain, Nj. 51, Rd. 251; b. sýslu, to leave off working, Fms. vi. 349; b. svefni, blundi, to awake, Sdm. 2; smátt bregðr slíkt svefni mínum, Lv. 53; b. tali, to break off talking, Vápn. 22; b. orustu, to break off the battle, Bret.: esp. freq. in poetry, b. hungri, föstu, sulti, to break or quell the hunger (of the wolf); b. gleði; b. lífi, fjörvi, to put to death, etc., Lex. Poët.

2. to break faith, promise, or the like; b. máli, Grág. i. 148; trúnaði, Nj. 141; brugðið var öllu sáttmáli, Hkr. ii. 121; b. heiti, Alvm. 3: absol., ef bóandi bregðr við griðmann ( breaks a bargain), Grág. i. 153.

3. reflex., bregðask e-m (or absol.), to deceive, fail, in faith or friendship; Gunnarr kvaðsk aldri skyldu b. Njáli né sonum hans, Nj. 57; bregðsk þú oss nú eigi, do not deceive us, Fms. vi. 17; vant er þó at vita hverir mér eru trúir ef feðrnir b., ii. 11; en þeim brásk framhlaupit, i. e. they failed in the onslaught, vii. 298; þat mun eigi bregðask, that cannot fail, Fas. ii. 526, Rb. 50; fáir munu þeir, at einörð sinni haldi, er slíkir brugðusk við oss, Fms. v. 36, Grett. 26 new Ed.

III. [A. S. brædan, to braid, braider], to ‘braid,’ knot, bind, the band, string being in dat.; hann bregðr í fiskinn öðrum enda, he braided the one end in the fish, Finnb. 220; hón brá hárinu undir belli sér, she braided her hair under her belt; (hann) brá ( untied) brókabelti sínu, Fas. i. 47; er þeir höfðu brugðið kaðli um, wound a cable round it, Fms. x. 53; hefir strengrinn brugðizk líttat af fótum honum, the rope had loosened off his feet, xi. 152: but also simply and with acc., b. bragð, to braid a braid, knit a knot, Eg. (in a verse); b. ráð, to weave a plot, (cp. Gr. ράπτειν, Lat. suere), Edda (in a verse); in the proper sense flétta and ríða, q. v., are more usual.

2. in wrestling; b. e-m, the antagonist in dat., the trick in acc., b. e-m bragð (hæl-krók, sveiflu, etc.)

3. recipr., of mutual strife; bregðask brögðum, to play one another tricks; b. brigzlum, to scold one another, Grág. ii. 146; b. frumhlaupum, of mutual aggression, 13, 48; bregðask um e-t, to contest a thing, 66, cp. i. 34.

4. part., brugðinn við e-t, acquainted with a thing; munuð þit brátt brugðnir við meira, i. e. you will soon have greater matters to deal with, Fs. 84; hann er við hvárttveggja b., he is well versed in both, Gísl. 51.

IV. metaph. to upbraid, blame, with dat. of the person and thing; fár bregðr hinu betra, ef hann veit hit verra (a proverb), Nj. 227; Þórðr blígr brá honum því ( Thord threw it in his face), á Þórsnesþingi, at …, Landn. 101; Kálfr brá mér því í dag, Fms. vi. 105; b. e-m brizglum, Nj. 227.

B. NEUT. OR ABSOL. without a case, of swift, sudden motion.

I. b. á e-t, as, b. á leik, gaman, etc., to start or begin sporting, playing; Kimbi brá á gaman, K. took it playfully, i. e. laughed at it, Landn. 101; b. á gamanmál, Fms. xi. 151; þeir brugðu á glímu ok á glens, they started wrestling and playing, Ld. 220; bregðr hann (viz. the horse) á leik, the horse broke into play, ran away, Fms. xi. 280; Glúmr svaraði vel en brá þó á sitt ráð, Glum gave a gentle answer, but went on in his own way, Nj. 26, Fas. i. 250: the phrase, hönd bregðr á venju, the hand is ready for its old work, Edda (Ht.) verse 26, cp. Nj. ch. 78 (in a verse).

2. b. við, to start off, set about a thing without delay, at a moment’s notice, may in Engl. often be rendered by at once or the like; brá hann við skjótt ok fór, he started off at once and went, Fms. i. 158; þeir brugðu við skjótt, ok varð þeim mjök við felmt, i. e. they took to their heels in a great fright, Nj. 105; þeir brugðu við skjótt, ok fara þaðan, 107; bregðr hon við ok hleypr, Grett. 25 new Ed., Bjarn. 60; hrossit bregðr nú við hart, id.; en er Ólafr spurði, at Þorsteinn hafði skjótt við brugðit, ok hafði mikit fjölmenni, Ld. 228.

β. b. til e-s, þá brá Ingimundr til utanferðar, Ingimund started to go abroad, Sturl. i. 117; b. til Grænlands ferðar, Fb. i. 430.

II. reflex, to make a sudden motion with the body; Rútr brásk skjótt við undan högginu, Nj. 28, 129; b. við fast, to turn sharply, 58, 97; bregðsk (= bregðr) jarl nú við skjótt ok ferr, the earl started at once, Fms. xi. 11; hann brásk aldregi við ( he remained motionless) er þeir píndu hann, heldr en þeir lysti á stokk eðr stein, vii. 227.

2. metaph. and of a circumlocutory character; eigi þætti mér ráðið, hvárt ek munda svá skjótt á boð brugðisk hafa, ef …, I am not sure whether I should have been so hasty in bidding you, if …, Ísl. ii. 156; bregðask á beina við e-n, to shew hospitality towards, Fms. viii. 59, cp. bregða sér above.

β. b. yfir, to exceed; heyra þeir svá mikinn gný at yfir brásk, they heard an awful crash, Mag. 6; þá brásk þat þó yfir jafnan ( it surpassed) er konungr talaði, Fms. x. 322, yet these last two instances may be better read ‘barst,’ vide bera C. IV; bregðask úkunnr, reiðr … við e-t, to be startled at the novelty of a thing, v. 258; b. reiðr við, to get excited, angry at a thing, etc.

C. IMPERS.

I. the phrase, e-m bregðr við e-t, of strong emotions, fear, anger, or the like; brá þeim mjök við, er þau sá hann inn ganga, it startled them much, when they saw him come in, Nj. 68; Flosa brá svá við, at hann var í andliti stundum sem blóð, 177; en þó brá fóstru Melkorku mest við þessi tíðindi, i. e. this news most affected Melkorka’s nurse, Ld. 82; aldri hefi ek mannsblóð séð, ok veit ek eigi hve mér bregðr við, I wot not how it will touch me, Nj. 59; brá honum svá við, at hann gerði fölvan í andliti … ok þann veg brá honum opt síðan ( he was oft since then taken in such fits), þá er vígahugr var á honum, Glúm. 342; en við höggit brá Glæsi svá at …, Eb. 324; Þorkell spurði ef honum hefði brugðit nokkut við þessa sýslu.—Ekki sjám vér þér brugðit hafa við þetta, en þó sýndist mér þér áðr brugðit, Fms. xi. 148.

β. bregða í brún, to be amazed, shocked, Fms. i. 214; þá brá Guðrúnu mjök í brún um atburð þenna allan saman, Ld. 326, Nj. 14; þat hlægir mik at þeim mun í brún b., 239; nú bregðr mönnum í brún mjök ( people were very much startled), því at margir höfðu áðr enga frétt af haft, Band. 7.

II. with prepp. við, til, í, af; of appearances, kynligu, undarliga bregðr við, it has a weird look, looks uncanny, of visions, dreams, or the like; en þó bregðr nú kynligu við, undan þykir mér nú gaflaðit hvárt-tveggja undan húsinu, Ísl. ii. 352, Nj. 62, 197, Gísl. 83; nú bregðr undrum við, id., Fms. i. 292.

III. e-m bregðr til e-s, one person turns out like another, cp. the Danish ‘at slægte en paa;’ þat er mælt at fjórðungi bregði til fóstrs, the fostering makes the fourth part of the man, Nj. 64; en því bregðr mér til foreldris míns, in that I am like my father, Hkr. iii. 223; er þat líkast, at þér bregði meir í þræla ættina en Þveræinga, it is too likely, that thou wilt show thyself rather to be kith and kin to the thrall’s house than to that of Thweræingar, Fb. i. 434; b. til bernsku, to be childish, Al. 3.

β. bregðr af vexti hans frá öðrum selum, his shape differs from that of any other seals, Sks. 41 new Ed. (afbrigði).

IV. to cease; e-u bregðr, it ceases; svá hart … at nyt (dat.) bregði, ( to drive the ewes) so fast that they fail ( to give milk), Grág. ii. 231; þessu tali bregðr aldri (= þetta tal bregzk aldri), this calculation can never fail, Rb. 536; veðráttu (dat.) brá eigi, there was no change in the weather, Grett. 91; skini sólar brá, the sun grew dim, Geisü 19; fjörvi feigra brá, the life of the ‘feys’ came to an end (poët.), Fms. vi. 316 (in a verse); brá föstu, hungri, úlfs, ara, the hunger of wolf and eagle was abated, is a freq. phrase with the poets.

V. of a sudden appearance; kláða (dat.) brá á hvarmana, the eye-lids itched, Fms. v. 96: of light passing swiftly by, þá brá ljóma af Logafjöllum, Hkv. 1. 15; ljósi bregðr fyrir, a light passes before the eye; mey brá mér fyrir hvarma steina, a maid passed before my eyes, Snót 117; þar við ugg (dat.) at þrjótum brá, i. e. the rogues were taken by fear, 170.

* * *

a negative suffix to verbs, not;

era útmakligt, at it is not unmeet that.

* * *

á, prep., often used elliptically, or even adverbially, [Goth. ana; Engl. on; Germ. an. In the Scandinavian idioms the liquid n is absorbed. In English the same has been supposed to happen in adverbial phrases, e. g. ‘along, away, abroad, afoot, again, agate, ahead, aloft, alone, askew, aside, astray, awry,’ etc. It is indeed true that the Ormulum in its northern dialect freq. uses o, even in common phrases, such as ‘o boke, o land, o life, o slæpe, o strande, o write, o naht, o loft,’ etc., v. the glossary; and we may compare on foot and afoot, on sleep (Engl. Vers. of Bible) and asleep; A. S. a-butan and on-butan (about); agen and ongean (again, against); on bæc, aback; on life, alive; on middan, amid. But it is more than likely that in the expressions quoted above, as well as in numberless others, as well in old as in modern English, the English a- as well as the o- of the Ormulum and the modern Scottish and north of England o- are in reality remains of this very á pronounced au or ow, which was brought by the Scandinavian settlers into the north of England. In the struggle for supremacy between the English dialects after the Conquest, the Scandinavian form á or a won the day in many cases to the exclusion of the Anglo-Saxon on. Some of these adverbs have representatives only in the Scandinavian tongues, not in Anglo-Saxon; see below, with dat. B. II, C. VII; with acc. C. I. and VI. The prep. á denotes the surface or outside; í and ór the inside; at, til, and frá, nearness measured to or from an object: á thus answers to the Gr. επί; the Lat. in includes á and i together.]

With dat. and acc.: in the first case with the notion of remaining on a place, answering to Lat. in with abl.; in the last with the notion of motion to the place, = Lat. in with acc.

WITH DAT.

A. Loc.

I. generally on, upon; á gólfi, on the floor, Nj. 2; á hendi, on the hand (of a ring), 48, 225; á palli, 50; á steini, 108; á vegg, 115; á sjá ok á landi, on sea and land. In some instances the distinction between d and i is loose and wavering, but in most cases common sense and usage decide; thus ‘á bók’ merely denotes the letters, the penmanship, ‘í’ the contents of a book; mod. usage, however, prefers ‘í,’ lesa í bók, but stafr á bók. Old writers on the other hand; á bókum Enskum, in English books, Landn. 24, but í Aldafars bók, 23 (in the book De Mensurâ Temporum, by Bede), cp. Grág. i. 76, where á is a false reading instead of at; á bréfi, the contents of a letter: of clothing or arms, mítr á höfði, sverð á hlið, mitre on head, sword on side, Fms. i. 266, viii. 404; hafa lykil á sér, on one’s person, 655 xxvii. 22; möttull á tyglum, a mantle hanging on (i. e. fastened by) laces, Fms. vii. 201: á þingi means to be present at a meeting; í þingi, to abide within a jurisdiction; á himni, á jörðu, on (Engl. in) heaven and earth, e. g. in the Lord’s Prayer, but í helviti, in hell; á Gimli, Edda (of a heavenly abode); á báti, á skipi denote crew and cargo, ‘í’ the timber or materials of which a ship is built, Eg. 385; vera í stafni á skipi, 177: á skógi, to be abroad in a wood (of a hunter, robber, deer); but to be situated (a house), at work (to fell timber), í skógi, 573, Fs. 5, Fms. iii. 122, viii. 31, xi. 1, Glúm. 330, Landn. 173; á mörkinni, Fms. i. 8, but í mörk, of a farm; á firðinum means lying in a firth, of ships or islands (on the surface of the water), þær eyjar liggja á Breiðafirði, Ld. 36; but í firði, living in a district named Firth; á landi, Nj. 98, Fms. xi. 386.

II. á is commonly used in connection with the pr. names or countries terminating in ‘land,’ Engl. in, á Englandi, Írlandi, Skotlandi, Bretlandi, Saxlandi, Vindlandi, Vínlandi, Grænalandi, Íslandi, Hálogalandi, Rogalandi, Jótlandi, Frakklandi, Hjaltlandi, Jamtalandi, Hvítramannalandi, Norðrlöndum, etc., vide Landn. and the index to Fms. xii. In old writers í is here very rare, in modern authors more frequent; taste and the context in many instances decide. An Icelander would now say, speaking of the queen or king, ‘á Englandi,’ ruling over, but to live ‘í Englandi,’ or ‘á Englandi;’ the rule in the last case not being quite fixed.

2. in connection with other names of countries: á Mæri, Vörs, Ögðum, Fjölum, all districts of Norway, v. Landn.; á Mýrum (in Icel.), á Finnmörk, Landn., á Fjóni (a Danish island); but í Danmörk, Svíþjóð (á Svíþjóðu is poët., Gs. 13).

3. before Icel. farms denoting open and elevated slopes and spaces (not too high, because then ‘at’ must be used), such as ‘staðr, völlr, ból, hjalli, bakki, heimr, eyri,’ etc.; á Veggjum, Landn. 69; á Hólmlátri, id.: those ending in ‘-staðr,’ á Geirmundarstöðum, Þórisstöðum, Jarðlangsstöðum…, Landn.: ‘-völlr,’ á Möðruvöllum: á Fitjum (the farm) í Storð (the island), í Fenhring (the island) á Aski (the farm), Landn., Eg.: ‘-nes’ sometimes takes á, sometimes í (in mod. usage always ‘í’), á Nesi, Eb. 14, or í Krossnesi, 30; in the last case the notion of island, νησος, prevails: so also, ‘fjörðr,’ as, þeir börðust á Vigrafirði (of a fight o n the ice), Landn. 101, but orusta í Hafrsfirði, 122: with ‘-bær,’ á is used in the sense of a farm or estate, hón sa á e-m bæ mikit hús ok fagrt, Edda 22; ‘í bæ’ means within doors, of the buildings: with ‘Bær’ as pr. name Landn. uses ‘í,’ 71, 160, 257, 309, 332.

4. denoting on or just above; of the sun, when the time is fixed by regarding the sun in connection with points in the horizon, a standing phrase in Icel.; sól á gjáhamri, when the sun is on the crag of the Rift, Grág. i. 26, cp. Glúm. 387; so, brú á á, a bridge on a river, Fms. viii. 179, Hrafn. 20; taka hús á e-m, to surprise one, to take the house over his head, Fms. i. 11.

III. á is sometimes used in old writers where we should now expect an acc., esp. in the phrase, leggja sverði (or the like) á e-m, or á e-m miðjum, to stab, Eg. 216, Gísl. 106, Band. 14; þá stakk Starkaðr sprotanum á konungi, then Starkad stabbed the king with the wand, Fas. iii. 34; bíta á kampi (vör), to bite the lips, as a token of pain or emotion, Nj. 209, 68; taka á e-u, to touch a thing, lay hold of it, v. taka; fá á e-u, id. (poët.); leggja hendr á (better at) síðum, in wrestling, Fms. x. 331; koma á úvart á e-m, to come on one unawares, ix. 407 (rare).

B. TEMP. of a particular point or period of time, at, on, in:

I. gener. denoting during, in the course of; á nótt, degi, nætrþeli …, Bs. i. 139; or spec. adding a pron. or an adject., á næsta sumri, the next summer; á því ári, þingi, misseri, hausti, vári, sumri …, during, in that year …, Bs. i. 679, etc.; á þrem sumrum, in the course of three summers, Grág. i. 218; á þrem várum, Fms. ii. 114; á hálfs mánaðar fresti, within half a month’s delay, Nj. 99; á tvítugs, sextugs … aldri, á barns, gamals aldri, etc., at the age of …, v. aldr: á dögum e-s, in the days of, in his reign or time, Landn. 24, Hrafn. 3, Fms. ix. 229.