Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

per-sānctē

  • 1 per-sānctē

        per-sānctē adv.,    very sacredly, most solemnly: deierare, T.

    Latin-English dictionary > per-sānctē

  • 2 persanctus

    per-sanctus, a, um, adj., very sacred or holy: CONIVX, Inscr. Afr. ap. Rénier, 4414.—Hence, adv.: per-sanctē, very sacredly or religiously:

    dejerare,

    to swear solemnly, Ter. Hec. 5, 2, 5:

    jurare,

    Suet. Tib. 10; id. Ner. 35.

    Lewis & Short latin dictionary > persanctus

  • 3 sancio

    sancĭo, xi, ctum, 4 ( pluperf. sancierat, Pompon. ap. Diom. p. 368 P.; id. ap. Prisc. p. 904 ib.:

    sancivi,

    Prisc. 904; Diom. 368; part. perf. sancitum, Lucr. 1, 587; Cass. Sev. ap. Diom. l. l.), v. a. [Sanscr. root sac, sak, to accompany, honor (cf. sequor); whence also sacer; cf. Gr. HaG, hagios, hagnos], to render sacred or inviolable by a religious act; to appoint as sacred or inviolable.
    I.
    Lit., mostly of legal ordinances or other public proceedings, to fix unalterably; to establish, appoint, decree, ordain; also, to make irrevocable or unalterable; to enact, confirm, ratify, sanction (freq. and class.; cf.: caveo, scisco).
    A.
    Sancire legem (jus, foedus, etc.):

    legibus istis, quas senatus de ambitu sancire voluerit, etc.,

    Cic. Planc. 18, 44:

    Cretum leges, quas sive Juppiter sive Minos sanxit,

    id. Tusc. 2, 14, 34; cf.:

    quasdam leges ex integro sanxit,

    Suet. Aug. 34; and:

    sancire legem, Ne quis, etc.,

    Liv. 3, 55:

    tabulas Quas bis quinque viri sanxerunt,

    Hor. Ep. 2, 1, 24:

    quam temere in nosmet legem sancimus iniquam,

    id. S. 1, 3, 67:

    legem sanciendo,

    Liv. 3, 55 et saep.— Pass.:

    haec igitur lex sanciatur, ut, etc.,

    Cic. Lael. 12, 40, and 13, 44; cf.:

    M. Valerius consul de provocatione legem tulit diligentius sanctam,

    Liv. 10, 9:

    sacrosanctum esse nihil potest, nisi quod populus plebesve sanxisset,

    Cic. Balb. 14, 33:

    sanxisset jura nobis,

    id. Rep. 3, 11, 18: jus utile civitati, Pompon. ap. Prisc. p. 904:

    in quibus (legibus) illa eadem sancta sunt,

    Cic. Verr. 2, 2, 50, § 123:

    cum aut morte tuā sancienda sint consulum imperia, aut impunitate in perpetuum abroganda,

    Liv. 8, 7:

    SENTENTIAM,

    Inscr. Orell. 4405:

    foedus,

    to ratify the treaty, Liv. 1, 24; so Cic. Sest. 10, 24:

    foedera sanguine,

    id. post Red. ad Quir. 5, 13; Liv. 23, 8 fin.; 25, 16; Tac. A. 12, 46; cf. poet.:

    foedera fulmine,

    Verg. A. 12, 200.—
    B.
    Sancire lege (edicto, etc.) aliquid, de aliquā re, ut, ne, etc.:

    alia moribus confirmarunt, sanxerunt autem alia legibus,

    Cic. Rep. 1, 2, 2; cf.:

    genus id agrorum certo capite legis confirmari atque sanciri,

    id. Agr. 3, 1, 3:

    quod aedilis plebis fuisset, contra quam sanctum legibus erat,

    Liv. 30, 19:

    ne res efferatur jurejurando ac fide sanciatur petunt,

    Caes. B. G. 7, 2; cf. Liv. 39, 37:

    neque enim rogationibus plebisve scitis sancta sunt ista praecepta,

    Quint. 2, 13, 6:

    coetibus ac sacrificiis conspirationem civitatum,

    Tac. Agr. 27:

    eadem fuit (causa) nihil de hac re lege sanciendi,

    Liv. 34, 4:

    nihil lege ullā in alios sanxit,

    Just. 3, 2, 8:

    de jure praediorum sanctum apud nos est jure civili, ut, etc.,

    Cic. Off. 3, 16, 65:

    inhumanissimā lege sanxerunt, ut, etc.,

    id. Rep. 2, 37, 63; cf.:

    habeat legibus sanctum, Si quis...uti, etc.,

    Caes. B. G. 6, 20:

    lege naturae, communi jure gentium sanctum est, ut, etc.,

    Cic. Har. Resp. 14, 32:

    primo duodecim tabulis sanctum, ne quis, etc.,

    Tac. A. 6, 16:

    Flaccus sanxit edicto, ne, etc.,

    Cic. Fl. 28, 67:

    in omne tempus gravi documento sancirent, ne, etc.,

    Liv. 28, 19:

    nec, quominus id postea liceret, ulla lex sanxit,

    Cic. Ep. ad Brut. 1, 5, 3.—
    (β).
    Without abl.:

    de quibus confirmandis et sanciendis legem comitiis centuriatis laturus est,

    Cic. Phil. 10, 8, 17; cf.:

    acta Caesaris,

    id. Att. 14, 21, 2:

    quae dubia sunt, per vos sancire vult,

    id. Agr. 3 4, 13:

    augurem Jovis optimi maximi,

    id. Phil. 13, 5, 12:

    cum de eo nihil sanxerit, quod antea commissum non erat,

    id. Rosc. Am. 25, 70:

    quid est, quod tam accurate tamque diligenter caveat et sanciat, ut heredes sui, etc.,

    id. Fin. 2, 31, 101.—
    C.
    With acc. and inf.:

    rursus fide sanxerunt liberos Tarentinos leges suaque omnia habituros,

    Liv. 25, 8:

    omnes liberos esse sanxit,

    Suet. Claud. 25.—
    D.
    Lex sancit, decrees, ordains (with acc. or obj.-clause):

    at hoc Valeria lex non dicit, Corneliae leges non sanciunt,

    Cic. Agr. 3, 2, 8:

    consularis lex sanxit, ne qui magistratus sine provocatione crearetur,

    id. Rep. 2, 31, 54; cf.:

    res et ab naturā profectas et ab consuetudine probatas, legum metus et religio sanxit,

    id. Inv. 2, 53, 160.—
    E.
    Poet., with relative-clause:

    quid quaeque queant, per foedera naturaï, Quid porro nequeant, sancitum quandoquidem exstat,

    Lucr. 1, 587. —
    F.
    To render sacred to any one, to devote, consecrate, dedicate:

    sancire alicui carmina,

    Stat. S. 3, 3, 215; cf. id. Th. 11, 344: templum, Coripp. 4, 264.—
    II.
    Transf., to forbid under pain of punishment, to enact a penalty against (very rare):

    incestum pontifices supplicio sanciunto,

    Cic. Leg. 2, 9, 22; cf.:

    noxiae poena par esto, ut in suo vitio quisque plectatur: vis capite, avaritia multa, honoris cupiditas ignominiā sanciatur,

    id. ib. 3, 20, 46; id. Planc. 19, 47:

    hoc (sc. insidiae) quamquam video neque more turpe haberi, neque aut lege sanciri aut jure civili: tamen naturae lege sanctum est,

    id. Off. 3, 17, 69:

    erranti viam non monstrare, quod Athenis exsecrationibus publicis sanctum est,

    id. ib. 3, 13, 55:

    Solon capite sanxit, si qui in seditione non alterius utrius partis fuisset,

    made it a capital offence, id. Att. 10, 1, 2.—With abl. of fine:

    injurias factas quinque et viginti assibus sanxerunt,

    Gell. 20, 1, 31.—Hence, sanc-tus, a, um, P. a.
    A.
    Orig., rendered sacred, established as inviolable, i. e. sacred, inviolable (whereas sacer signifies consecrated to a deity. Thus, e. g., a temple, grove, or the like, is sacer locus;

    but sanctus locus is any public place which it is forbidden to injure or disturb. A sacer locus is also sanctus, but the converse is not always true): proprie dicimus sancta, quae neque sacra neque profana sunt, sed sanctione quādam confirmata, ut leges sanctae sunt, quia sanctione quādam sunt subnixae. Quod enim sanctione quādam subnixum est, id sanctum est, etsi deo non sit consecratum,

    Dig. 1, 8, 9:

    sanctum est, quod ab injuriā hominum defensum atque munitum est...In municipiis quoque muros esse sanctos,

    ib. 1, 8, 8; cf.:

    sanctae res, veluti muri et portae,

    ib. 1, 8, 1:

    campus,

    Cic. Rab. Perd. 4, 11:

    tribuni ejus (plebis) essent sanctique sunto,

    id. Leg. 3, 3, 9 (cf. sacrosanctus):

    societas,

    id. Off. 1, 8, 26; id. Rep. 1, 32, 49:

    fides induciarum,

    Liv. 8, 37:

    nullum esse officium, nullum jus tam sanctum atque integrum, quod non ejus scelus atque perfidia violarit et imminuerit,

    Cic. Rosc. Am. 38, 109; so,

    officium,

    id. Quint. 6, 26:

    poëtae...poëtae nomen,

    id. Arch. 8, 18 sq. —Hence, aerarium sanctius, a special treasure of the State, which was only to be used in cases of extreme necessity (v. aerarium).—Of persons:

    hospites ab injuriā prohibent sanctosque habent,

    Caes. B. G. 6, 23:

    ut vestris etiam legionibus sanctus essem,

    Cic. Phil. 2, 24, 60:

    uxor,

    Phaedr. 3, 10, 30.—Because to the idea of inviolability is readily attached that of exalted worth, of sacredness, or divinity (as, on the contrary, our word sacred afterward received the meaning of inviolable, e. g. sacred rights, a sacred promise, sacred honor, etc.), sanctus denotes,
    B.
    Venerable, august, divine, sacred, pure, holy (very freq. and class.); of a divinity, and of things in any way belonging to one: Saturno sancte create, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 607 Vahl.): Juno Saturnia sancta dearum, id. ap. Serv. ad Verg. A. 4, 576 (Ann. v. 65 ib.): teque pater Tiberine (veneror) tuo cum flumine sancto, id. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 55 ib.):

    numen,

    Lucr. 5, 309; 6, 70:

    sedes deum,

    id. 5, 147; Cic. Rep. 5, 5, 7:

    fana,

    Lucr. 5, 74:

    delubra,

    id. 6, 417; 6, 1272:

    sanctus augustusque fons,

    Cic. Tusc. 5, 12, 36:

    sanctior dies (with sollemnis),

    Hor. C. 4, 11, 17:

    ignes (of a sacrifice),

    Verg. A. 3, 406 et saep.—

    After Augustus,

    a title given to the emperors, Ov. F. 2, 127; Val. Fl. 1, 11:

    sanctius et reverentius est visum nomen Augusti,

    Flor. 4, 12, 66:

    intra limina sanctioris aulae,

    Mart. 5, 6, 8 (al. aevi):

    amicitiae sanctum et venerabile nomen,

    Ov. Tr. 1, 8, 15:

    libertas,

    Liv. 3, 52:

    pudicitia,

    id. 3, 52.—
    2.
    Of character, morally pure, good, innocent, pious, holy, just, etc. (freq. and class.): cum esset ille vir exemplum innocentiae, cumque illo nemo neque integrior esset in civitate neque sanctior, Cic. de Or. 1, 53, 229; cf.:

    sanctissimi viri,

    id. Lael. 11, 39:

    homines frugalissimi, sanctissimi,

    id. Fl. 29, 71:

    sancti et religiosi,

    id. Rosc. Com. 15, 44; cf.:

    qui sunt sancti, qui religionum colentes,

    id. Planc. 33, 80:

    vir in publicis religionibus foederum sanctus et diligens,

    id. Verr. 2, 5, 19, § 49: veteres et sancti viri, Sall. Fragm. ap. Macr. S. 2, 9:

    sanctius consilium,

    Liv. 30, 16; cf.:

    jura magistratusque legunt sanctumque senatum,

    Verg. A. 1, 426:

    da (mihi) justo sanctoque videri,

    Hor. Ep. 1, 16, 61:

    Dareus ut erat sanctus et mitis,

    Curt. 3, 8, 5:

    amores,

    pure, chaste, Cic. Fin. 3, 20, 68; cf.:

    virgines,

    Hor. C. 1, 2, 27:

    sanctissima conjux,

    Verg. A. 11, 158:

    pudor,

    Tib. 1, 3, 83:

    mores (with pudicitia),

    Juv. 10, 298 et saep.:

    me quidem id multo magis movet, quod mihi est et sanctius antiquius,

    Cic. Att. 12, 19, 4:

    quod apud omnes leve et infirmum est, id apud judicem grave et sanctum esse ducatur?

    id. Rosc. Com. 2, 6; cf.:

    est et sancta et gravis oratio (Calvi),

    Quint. 10, 1, 115; so comp.:

    oratio,

    id. 8, 3, 24:

    genus orationis,

    id. 4, 2, 125:

    eloquentia,

    Tac. Or. 4:

    manus sanctas habere,

    Val. Max. 2, 2, 8:

    sanctissima disciplina (Stoicorum),

    Gell. 1, 2, 7; cf. Lucr. 3, 371. —
    C.
    In eccl. Lat., substt.
    1.
    sanctus, i, m., a saint, holy man:

    sancti tui,

    Vulg. 2 Par. 6, 41:

    omnes sancti ejus,

    id. Psa. 30, 24. —
    2.
    sanctum, i, n., a holy place; esp.:

    sanctum sanctorum,

    Vulg. Exod. 26, 34 et saep.:

    in sancto habitas,

    id. Psa. 21, 4.—Also in plur.:

    sancta sanctorum,

    Vulg. Exod. 40, 11 et saep.: violare sancta, id. Judith, 9, 11. — Adv.: sanctē (acc. to B.), solemnly, conscientiously, scrupulously, religiously, with holy awe, etc.:

    jurare,

    Plaut. Capt. 4, 2, 112; Ter. Hec. 1, 1, 4:

    adjurare,

    Plaut. Cist. 2, 3, 27; Ter. Hec. 2, 2, 26:

    nimis sancte pius,

    Plaut. Rud. 4, 7, 8; cf.:

    pie sancteque colimus naturam excellentem,

    Cic. N. D. 1, 20, 56:

    auguste sancteque consecrare,

    id. ib. 2, 24, 62:

    disce verecundo sanctius ore loqui,

    Mart. 8, 1, 2:

    multa sunt severius scripta quam in antiquis legibus et sanctius,

    Cic. Rab. Post. 4, 8:

    se sanctissime gerere,

    id. Q. Fr. 1, 2, 4, § 13:

    te sancte precor,

    Liv. 2, 10:

    illae (tabulae) servantur sancte,

    scrupulously, religiously, Cic. Rosc. Com. 2, 7; cf.:

    me ea, quae tibi promitto ac recipio, sanctissime esse observaturum,

    id. Fam. 5, 8, 5:

    virgines tam sancte habuit,

    Curt. 3, 12, 21:

    exempla conservatae sanctissime utrobique opinionis,

    Quint. 1, 2, 4:

    apud Sallustium dicta sancte et antique,

    purely, chastely, id. 8, 3, 44.

    Lewis & Short latin dictionary > sancio

  • 4 sanctum

    sancĭo, xi, ctum, 4 ( pluperf. sancierat, Pompon. ap. Diom. p. 368 P.; id. ap. Prisc. p. 904 ib.:

    sancivi,

    Prisc. 904; Diom. 368; part. perf. sancitum, Lucr. 1, 587; Cass. Sev. ap. Diom. l. l.), v. a. [Sanscr. root sac, sak, to accompany, honor (cf. sequor); whence also sacer; cf. Gr. HaG, hagios, hagnos], to render sacred or inviolable by a religious act; to appoint as sacred or inviolable.
    I.
    Lit., mostly of legal ordinances or other public proceedings, to fix unalterably; to establish, appoint, decree, ordain; also, to make irrevocable or unalterable; to enact, confirm, ratify, sanction (freq. and class.; cf.: caveo, scisco).
    A.
    Sancire legem (jus, foedus, etc.):

    legibus istis, quas senatus de ambitu sancire voluerit, etc.,

    Cic. Planc. 18, 44:

    Cretum leges, quas sive Juppiter sive Minos sanxit,

    id. Tusc. 2, 14, 34; cf.:

    quasdam leges ex integro sanxit,

    Suet. Aug. 34; and:

    sancire legem, Ne quis, etc.,

    Liv. 3, 55:

    tabulas Quas bis quinque viri sanxerunt,

    Hor. Ep. 2, 1, 24:

    quam temere in nosmet legem sancimus iniquam,

    id. S. 1, 3, 67:

    legem sanciendo,

    Liv. 3, 55 et saep.— Pass.:

    haec igitur lex sanciatur, ut, etc.,

    Cic. Lael. 12, 40, and 13, 44; cf.:

    M. Valerius consul de provocatione legem tulit diligentius sanctam,

    Liv. 10, 9:

    sacrosanctum esse nihil potest, nisi quod populus plebesve sanxisset,

    Cic. Balb. 14, 33:

    sanxisset jura nobis,

    id. Rep. 3, 11, 18: jus utile civitati, Pompon. ap. Prisc. p. 904:

    in quibus (legibus) illa eadem sancta sunt,

    Cic. Verr. 2, 2, 50, § 123:

    cum aut morte tuā sancienda sint consulum imperia, aut impunitate in perpetuum abroganda,

    Liv. 8, 7:

    SENTENTIAM,

    Inscr. Orell. 4405:

    foedus,

    to ratify the treaty, Liv. 1, 24; so Cic. Sest. 10, 24:

    foedera sanguine,

    id. post Red. ad Quir. 5, 13; Liv. 23, 8 fin.; 25, 16; Tac. A. 12, 46; cf. poet.:

    foedera fulmine,

    Verg. A. 12, 200.—
    B.
    Sancire lege (edicto, etc.) aliquid, de aliquā re, ut, ne, etc.:

    alia moribus confirmarunt, sanxerunt autem alia legibus,

    Cic. Rep. 1, 2, 2; cf.:

    genus id agrorum certo capite legis confirmari atque sanciri,

    id. Agr. 3, 1, 3:

    quod aedilis plebis fuisset, contra quam sanctum legibus erat,

    Liv. 30, 19:

    ne res efferatur jurejurando ac fide sanciatur petunt,

    Caes. B. G. 7, 2; cf. Liv. 39, 37:

    neque enim rogationibus plebisve scitis sancta sunt ista praecepta,

    Quint. 2, 13, 6:

    coetibus ac sacrificiis conspirationem civitatum,

    Tac. Agr. 27:

    eadem fuit (causa) nihil de hac re lege sanciendi,

    Liv. 34, 4:

    nihil lege ullā in alios sanxit,

    Just. 3, 2, 8:

    de jure praediorum sanctum apud nos est jure civili, ut, etc.,

    Cic. Off. 3, 16, 65:

    inhumanissimā lege sanxerunt, ut, etc.,

    id. Rep. 2, 37, 63; cf.:

    habeat legibus sanctum, Si quis...uti, etc.,

    Caes. B. G. 6, 20:

    lege naturae, communi jure gentium sanctum est, ut, etc.,

    Cic. Har. Resp. 14, 32:

    primo duodecim tabulis sanctum, ne quis, etc.,

    Tac. A. 6, 16:

    Flaccus sanxit edicto, ne, etc.,

    Cic. Fl. 28, 67:

    in omne tempus gravi documento sancirent, ne, etc.,

    Liv. 28, 19:

    nec, quominus id postea liceret, ulla lex sanxit,

    Cic. Ep. ad Brut. 1, 5, 3.—
    (β).
    Without abl.:

    de quibus confirmandis et sanciendis legem comitiis centuriatis laturus est,

    Cic. Phil. 10, 8, 17; cf.:

    acta Caesaris,

    id. Att. 14, 21, 2:

    quae dubia sunt, per vos sancire vult,

    id. Agr. 3 4, 13:

    augurem Jovis optimi maximi,

    id. Phil. 13, 5, 12:

    cum de eo nihil sanxerit, quod antea commissum non erat,

    id. Rosc. Am. 25, 70:

    quid est, quod tam accurate tamque diligenter caveat et sanciat, ut heredes sui, etc.,

    id. Fin. 2, 31, 101.—
    C.
    With acc. and inf.:

    rursus fide sanxerunt liberos Tarentinos leges suaque omnia habituros,

    Liv. 25, 8:

    omnes liberos esse sanxit,

    Suet. Claud. 25.—
    D.
    Lex sancit, decrees, ordains (with acc. or obj.-clause):

    at hoc Valeria lex non dicit, Corneliae leges non sanciunt,

    Cic. Agr. 3, 2, 8:

    consularis lex sanxit, ne qui magistratus sine provocatione crearetur,

    id. Rep. 2, 31, 54; cf.:

    res et ab naturā profectas et ab consuetudine probatas, legum metus et religio sanxit,

    id. Inv. 2, 53, 160.—
    E.
    Poet., with relative-clause:

    quid quaeque queant, per foedera naturaï, Quid porro nequeant, sancitum quandoquidem exstat,

    Lucr. 1, 587. —
    F.
    To render sacred to any one, to devote, consecrate, dedicate:

    sancire alicui carmina,

    Stat. S. 3, 3, 215; cf. id. Th. 11, 344: templum, Coripp. 4, 264.—
    II.
    Transf., to forbid under pain of punishment, to enact a penalty against (very rare):

    incestum pontifices supplicio sanciunto,

    Cic. Leg. 2, 9, 22; cf.:

    noxiae poena par esto, ut in suo vitio quisque plectatur: vis capite, avaritia multa, honoris cupiditas ignominiā sanciatur,

    id. ib. 3, 20, 46; id. Planc. 19, 47:

    hoc (sc. insidiae) quamquam video neque more turpe haberi, neque aut lege sanciri aut jure civili: tamen naturae lege sanctum est,

    id. Off. 3, 17, 69:

    erranti viam non monstrare, quod Athenis exsecrationibus publicis sanctum est,

    id. ib. 3, 13, 55:

    Solon capite sanxit, si qui in seditione non alterius utrius partis fuisset,

    made it a capital offence, id. Att. 10, 1, 2.—With abl. of fine:

    injurias factas quinque et viginti assibus sanxerunt,

    Gell. 20, 1, 31.—Hence, sanc-tus, a, um, P. a.
    A.
    Orig., rendered sacred, established as inviolable, i. e. sacred, inviolable (whereas sacer signifies consecrated to a deity. Thus, e. g., a temple, grove, or the like, is sacer locus;

    but sanctus locus is any public place which it is forbidden to injure or disturb. A sacer locus is also sanctus, but the converse is not always true): proprie dicimus sancta, quae neque sacra neque profana sunt, sed sanctione quādam confirmata, ut leges sanctae sunt, quia sanctione quādam sunt subnixae. Quod enim sanctione quādam subnixum est, id sanctum est, etsi deo non sit consecratum,

    Dig. 1, 8, 9:

    sanctum est, quod ab injuriā hominum defensum atque munitum est...In municipiis quoque muros esse sanctos,

    ib. 1, 8, 8; cf.:

    sanctae res, veluti muri et portae,

    ib. 1, 8, 1:

    campus,

    Cic. Rab. Perd. 4, 11:

    tribuni ejus (plebis) essent sanctique sunto,

    id. Leg. 3, 3, 9 (cf. sacrosanctus):

    societas,

    id. Off. 1, 8, 26; id. Rep. 1, 32, 49:

    fides induciarum,

    Liv. 8, 37:

    nullum esse officium, nullum jus tam sanctum atque integrum, quod non ejus scelus atque perfidia violarit et imminuerit,

    Cic. Rosc. Am. 38, 109; so,

    officium,

    id. Quint. 6, 26:

    poëtae...poëtae nomen,

    id. Arch. 8, 18 sq. —Hence, aerarium sanctius, a special treasure of the State, which was only to be used in cases of extreme necessity (v. aerarium).—Of persons:

    hospites ab injuriā prohibent sanctosque habent,

    Caes. B. G. 6, 23:

    ut vestris etiam legionibus sanctus essem,

    Cic. Phil. 2, 24, 60:

    uxor,

    Phaedr. 3, 10, 30.—Because to the idea of inviolability is readily attached that of exalted worth, of sacredness, or divinity (as, on the contrary, our word sacred afterward received the meaning of inviolable, e. g. sacred rights, a sacred promise, sacred honor, etc.), sanctus denotes,
    B.
    Venerable, august, divine, sacred, pure, holy (very freq. and class.); of a divinity, and of things in any way belonging to one: Saturno sancte create, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 607 Vahl.): Juno Saturnia sancta dearum, id. ap. Serv. ad Verg. A. 4, 576 (Ann. v. 65 ib.): teque pater Tiberine (veneror) tuo cum flumine sancto, id. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 55 ib.):

    numen,

    Lucr. 5, 309; 6, 70:

    sedes deum,

    id. 5, 147; Cic. Rep. 5, 5, 7:

    fana,

    Lucr. 5, 74:

    delubra,

    id. 6, 417; 6, 1272:

    sanctus augustusque fons,

    Cic. Tusc. 5, 12, 36:

    sanctior dies (with sollemnis),

    Hor. C. 4, 11, 17:

    ignes (of a sacrifice),

    Verg. A. 3, 406 et saep.—

    After Augustus,

    a title given to the emperors, Ov. F. 2, 127; Val. Fl. 1, 11:

    sanctius et reverentius est visum nomen Augusti,

    Flor. 4, 12, 66:

    intra limina sanctioris aulae,

    Mart. 5, 6, 8 (al. aevi):

    amicitiae sanctum et venerabile nomen,

    Ov. Tr. 1, 8, 15:

    libertas,

    Liv. 3, 52:

    pudicitia,

    id. 3, 52.—
    2.
    Of character, morally pure, good, innocent, pious, holy, just, etc. (freq. and class.): cum esset ille vir exemplum innocentiae, cumque illo nemo neque integrior esset in civitate neque sanctior, Cic. de Or. 1, 53, 229; cf.:

    sanctissimi viri,

    id. Lael. 11, 39:

    homines frugalissimi, sanctissimi,

    id. Fl. 29, 71:

    sancti et religiosi,

    id. Rosc. Com. 15, 44; cf.:

    qui sunt sancti, qui religionum colentes,

    id. Planc. 33, 80:

    vir in publicis religionibus foederum sanctus et diligens,

    id. Verr. 2, 5, 19, § 49: veteres et sancti viri, Sall. Fragm. ap. Macr. S. 2, 9:

    sanctius consilium,

    Liv. 30, 16; cf.:

    jura magistratusque legunt sanctumque senatum,

    Verg. A. 1, 426:

    da (mihi) justo sanctoque videri,

    Hor. Ep. 1, 16, 61:

    Dareus ut erat sanctus et mitis,

    Curt. 3, 8, 5:

    amores,

    pure, chaste, Cic. Fin. 3, 20, 68; cf.:

    virgines,

    Hor. C. 1, 2, 27:

    sanctissima conjux,

    Verg. A. 11, 158:

    pudor,

    Tib. 1, 3, 83:

    mores (with pudicitia),

    Juv. 10, 298 et saep.:

    me quidem id multo magis movet, quod mihi est et sanctius antiquius,

    Cic. Att. 12, 19, 4:

    quod apud omnes leve et infirmum est, id apud judicem grave et sanctum esse ducatur?

    id. Rosc. Com. 2, 6; cf.:

    est et sancta et gravis oratio (Calvi),

    Quint. 10, 1, 115; so comp.:

    oratio,

    id. 8, 3, 24:

    genus orationis,

    id. 4, 2, 125:

    eloquentia,

    Tac. Or. 4:

    manus sanctas habere,

    Val. Max. 2, 2, 8:

    sanctissima disciplina (Stoicorum),

    Gell. 1, 2, 7; cf. Lucr. 3, 371. —
    C.
    In eccl. Lat., substt.
    1.
    sanctus, i, m., a saint, holy man:

    sancti tui,

    Vulg. 2 Par. 6, 41:

    omnes sancti ejus,

    id. Psa. 30, 24. —
    2.
    sanctum, i, n., a holy place; esp.:

    sanctum sanctorum,

    Vulg. Exod. 26, 34 et saep.:

    in sancto habitas,

    id. Psa. 21, 4.—Also in plur.:

    sancta sanctorum,

    Vulg. Exod. 40, 11 et saep.: violare sancta, id. Judith, 9, 11. — Adv.: sanctē (acc. to B.), solemnly, conscientiously, scrupulously, religiously, with holy awe, etc.:

    jurare,

    Plaut. Capt. 4, 2, 112; Ter. Hec. 1, 1, 4:

    adjurare,

    Plaut. Cist. 2, 3, 27; Ter. Hec. 2, 2, 26:

    nimis sancte pius,

    Plaut. Rud. 4, 7, 8; cf.:

    pie sancteque colimus naturam excellentem,

    Cic. N. D. 1, 20, 56:

    auguste sancteque consecrare,

    id. ib. 2, 24, 62:

    disce verecundo sanctius ore loqui,

    Mart. 8, 1, 2:

    multa sunt severius scripta quam in antiquis legibus et sanctius,

    Cic. Rab. Post. 4, 8:

    se sanctissime gerere,

    id. Q. Fr. 1, 2, 4, § 13:

    te sancte precor,

    Liv. 2, 10:

    illae (tabulae) servantur sancte,

    scrupulously, religiously, Cic. Rosc. Com. 2, 7; cf.:

    me ea, quae tibi promitto ac recipio, sanctissime esse observaturum,

    id. Fam. 5, 8, 5:

    virgines tam sancte habuit,

    Curt. 3, 12, 21:

    exempla conservatae sanctissime utrobique opinionis,

    Quint. 1, 2, 4:

    apud Sallustium dicta sancte et antique,

    purely, chastely, id. 8, 3, 44.

    Lewis & Short latin dictionary > sanctum

  • 5 habeo

    hăbĕo, ui, itum, 2 (archaic perf. subj. habessit, Cic. Leg. 2, 8, 19; inf. haberier, Plaut. Mil. 2, 6, 111), v. a. and n. [etym. dub.; cf. Gr. kôpê, handle; Lat. capio; Germ. haben, Haft; Engl. have], to have, in the widest sense of the word, to hold, keep, possess, cherish, entertain, occupy, enclose, contain (cf.: teneo, possideo, etc.).
    I.
    In gen.
    A.
    Of personal subjects.
    1.
    With persons or things as objects: SI INTESTATO MORITVR, CVI SVVS HERES NEC SIT, AGNATVS PROXIMVS FAMILIAM HABETO, Fragm. XII. Tab. ap. Ulp. Fragm. 26, 1: ex tui animi sententia tu uxorem habes? Cato ap. Cic. de Or. 2, 64, 260; cf.:

    aliquam habere in matrimonio, Cic. Scaur. § 8: ipsum ex Helvetiis uxorem habere,

    Caes. B. G. 1, 18, 6:

    si et prudentes homines et non veteres reges habere voluerunt,

    Cic. Rep. 1, 37 fin.:

    quae cum patrem clarissimum, amplissimos patruos, ornatissimum fratrem haberet,

    id. Rosc. Am. 50, 147:

    cum ille haberet filium delicatiorem,

    id. de Or. 2, 64, 257:

    quod non ingenuous habeat clarosque parentes,

    Hor. S. 1, 6, 91:

    habebat saepe ducentos, saepe decem servos,

    id. ib. 1, 3, 11:

    fundum habere, Cic. Tull. § 14: cur pecuniam non habeat mulier?

    id. Rep. 3, 10:

    tantas divitias habet,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 99; so,

    aurum,

    id. ib. 2, 3, 35; and:

    vectigalia magna Divitiasque,

    Hor. S. 2, 2, 101:

    tantum opum,

    Cic. Rep. 1, 48:

    classes,

    id. Phil. 9, 2, 4:

    naves,

    id. Verr. 2, 5, 40, § 104:

    denique sit finis quaerendi, cumque habeas plus, Pauperiem metuas minus,

    Hor. S. 1, 1, 92:

    tacitus pasci si posset corvus, haberet Plus dapis,

    id. Ep. 1, 17, 50:

    Dionysii equus quid attulit admirationis, quod habuit apes in juba?

    Cic. Div. 2, 31, 67: faenum habet in cornu;

    longe fuge,

    Hor. S. 1, 4, 34:

    leges in monumentis habere,

    Cic. Rep. 2, 14:

    hostis habet muros,

    Verg. A. 2, 290:

    hostis habet portus,

    Val. Fl. 3, 45 al.:

    quam vellem Panaetium nostrum nobiscum haberemus,

    Cic. Rep. 1, 10:

    Ciceronem secum,

    id. Att. 4, 9, 2; cf.:

    ea legione, quam secum habebat,

    Caes. B. G. 1, 8, 1:

    secum senatorem,

    Cic. Verr. 2, 2, 31, § 77; cf.

    also: magnum numerum equitatus circum se,

    Caes. B. G. 1, 18, 5:

    haec si habeat aurum, quod illi renumeret, faciat lubens,

    Plaut. Bacch. 1, 1, 12; cf.:

    quid non habuisti quod dares? Habuisse se dicet, Cic. Scaur. § 19: quod non desit, habentem,

    Hor. Ep. 2, 2, 52:

    qui in foro turbaque, quicum colloqui libeat, non habeant,

    Cic. Rep. 1, 17.—
    2.
    With abstr. objects: quid illos, bono genere gnatos, opinanimi animi habuisse atque habituros dum vivent? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:

    quod uno et eodem temporis puncto nati dissimiles et naturas et vitas et casus habent,

    Cic. Div. 2, 45, 95:

    febrim,

    id. Fam. 7, 26, 1:

    instrumenta animi,

    id. Rep. 3, 3:

    nec vero habere virtutem satis est, quasi artem aliquam, nisi utare,

    id. ib. 1, 2:

    in populos perpetuam potestatem,

    id. ib. 2, 27; cf.:

    in populum vitae necisque potestatem,

    id. ib. 3, 14; so,

    potestatem,

    id. ib. 2, 29; 32;

    36: eo plus auctoritatis,

    id. ib. 3, 16:

    ornamenta dicendi,

    id. de Or. 2, 28, 122; cf.:

    summam prudentiam summamque vim dicendi,

    id. ib. 1, 20, 89:

    Q. Lucilius Balbus tantos progressus habebat in Stoicis, ut, etc.,

    id. N. D. 1, 6, 15:

    neque quem usum belli haberent aut quibus institutis uterentur, reperiri poterat,

    Caes. B. G. 4, 20 fin.:

    nonnullam invidiam ex eo, quod, etc.,

    Cic. de Or. 2, 70, 283: nimiam spem, Cato ap. Gell. 13, 17, 1:

    spem in fide alicujus,

    Cic. Inv. 1, 39, 71; cf.:

    tantum spei ad vivendum,

    id. Att. 15, 20, 2; id. N. D. 3, 6, 14; cf.

    also: summam spem de aliquo,

    id. Lael. 3, 11:

    odium in equestrem ordinem,

    id. Clu. 55, 151:

    metum,

    Prop. 3, 11 (4, 10), 6: consolationem [p. 834] semper in ore atque in animo, Cic. Fam. 5, 16, 2; cf. Varr. L. L. 6, § 56 Mull.:

    rogavi, ut diceret, quid haberet in animo,

    Cic. Att. 8, 10:

    neque modum neque modestiam victores habere,

    observe no bounds, Sall. C. 11, 4;

    v. modus: haec habebam fere, quae te scire vellem,

    Cic. Att. 1, 6; cf.:

    haec habui de amicitia quae dicerem,

    this is what I had to say, id. Lael. 27 fin.: fidem, gratiam, honorem, rationem; v. these nouns.—In a play on the word lumen: Arge, jaces; quodque in tot lumina lumen habebas Exstinctum est, the light for so many lights ( eyes), Ov. M. 1, 720.—
    (β).
    With inf. (analog. to the Gr. echô), to have something to do, be able to do something:

    habeo etiam dicere quem contra morem majorum dejecerit, etc.,

    Cic. Rosc. Am. 35, 100:

    de re publica nihil habeo ad te scribere,

    id. Att. 2, 22, 6.—So with inf. or with the part. fut. pass. (ante-class. and post-Aug.), to have or be obliged to do something, I must do something:

    rogas, ut id mihi habeam curare,

    Varr. R. R. 1, 1, 2:

    filius hominis, quod carne indui haberet in terra,

    Lact. 4, 12, 15:

    habemus humiliare eum in signo,

    id. 4, 18, 22:

    quod plurimae haereses haberent existere,

    id. 4, 30, 2:

    etiam Filius Dei mori habuit,

    Tert. Hab. Mul. 1:

    si inimicos jubemur diligere, quem habemus odisse?

    id. Apol. 37:

    de spatiis ordinum eatenus praecipiendum habemus, ut intelligant agricolae, etc.,

    Col. 5, 5, 3:

    praesertim cum enitendum haberemus, ut, etc.,

    Plin. Ep. 1, 8, 12:

    si nunc primum statuendum haberemus,

    Tac. A. 14, 44:

    cum respondendum haberent,

    id. Or. 36.—
    B.
    Of inanim. or abstr. subjects:

    prima classis LXXXVIII. centurias habeat,

    Cic. Rep. 2, 22:

    locus ille nihil habet religionis,

    id. Leg. 2, 22, 57:

    humani animi eam partem, quae sensum habeat,

    id. Div. 1, 32, 70:

    animus incorruptus agit atque habet cuncta, neque ipse habetur,

    Sall. J. 2, 3:

    divinus animus mortale nihil habuit, Cic. Scaur. § 50: habet statum res publica de tribus secundarium,

    id. Rep. 1, 42; cf.:

    nullum est genus illarum rerum publicarum, quod non habeat iter ad finitimum quoddam malum,

    id. ib. 1, 28:

    ipsa aequabilitas est iniqua, cum habeat nullos gradus dignitatis,

    id. ib. 1, 27:

    nulla alia in civitate...ullum domicilium libertas habet,

    id. ib. 1, 31:

    nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,

    id. ib. 1, 4; cf.:

    viri excellentis ancipites variique casus habent admirationem,

    id. Fam. 5, 12, 5:

    habet etiam amoenitas ipsa illecebras multas cupiditatum,

    id. Rep. 2, 4:

    quid habet illius carminis simile haec oratio?

    id. ib. 1, 36:

    magnam habet vim disciplina verecundiae,

    id. ib. 4, 6 et saep.:

    quomodo habere dicimur febrem, cum illa nos habeat,

    Sen. Ep. 119 med.; cf.:

    animalia somnus habebat,

    Verg. A. 3, 147; Ov. M. 7, 329:

    me somno gravatum Infelix habuit thalamus,

    Verg. A. 6, 521; cf.:

    non me impia namque Tartara habent,

    id. ib. 5, 734:

    habentque Tartara Panthoiden,

    Hor. C. 1, 28, 9:

    qui (metus) major absentes habet,

    id. Epod. 1, 18; Sen. Const. Sap. 7:

    et habet mortalia casus,

    Luc. 2, 13:

    terror habet vates,

    Stat. Th. 3, 549.
    II.
    In partic.
    A.
    Pregn., to have or possess property (mostly absol.):

    miserum istuc verbum et pessumum'st, habuisse et nihil habere,

    Plaut. Rud. 5, 2, 34; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10: qui habet, ultro appetitur: qui est pauper, aspernatur, Cic. Fragm. ap. Prisc. p. 792 P.:

    habet idem in nummis, habet idem in urbanis praediis,

    Cic. Verr. 2, 3, 86, § 199; so,

    in nummis,

    id. Att. 8, 10:

    in Salentinis aut in Brutiis,

    i. e. to have possessions, id. Rosc. Am. 46, 132; cf. id. Verr. 2, 5, 18, § 45: nos quod simus, quod habeamus, etc., Curius ap. Cic. Fam. 7, 29, 1:

    et belli rabies et amor successit habendi,

    Verg. A. 8, 327; cf.:

    amore senescit habendi,

    Hor. Ep. 1, 7, 85; Phaedr. 3 prol. 21; Juv. 14, 207: quid habentibus auri nunquam exstincta sitis? Sil. 5, 264; so, habentes = hoi echontes, the wealthy, Lact. 5, 8, 7. —
    2. (α).
    With an objectclause:

    de Alexandrina re tantum habeo polliceri, me tibi cumulate satisfacturum,

    Cic. Fam. 1, 5, 3:

    de re publica nihil habeo ad te scribere,

    id. Att. 2, 22, 6:

    haec fere dicere habui de natura deorum,

    this is the substance of what I had to say, id. N. D. 3, 39, 93; cf.:

    quid habes igitur dicere de Gaditano foedere?

    id. Balb. 14, 33:

    habeo etiam dicere, quem de ponte in Tiberim dejecerit,

    id. Rosc. Am. 35, 100:

    illud affirmare pro certo habeo, etc.,

    Liv. 44, 22, 4:

    sic placet, an melius quis habet suadere?

    Hor. Epod. 16, 23.—
    (β).
    With a relat.-clause (usually with a negative: non habeo, quid faciam;

    or: nihil habeo, quod faciam, dicam, etc.): de quibus habeo ipse, quid sentiam: non habeo autem, quid tibi assentiar,

    Cic. N. D. 3, 25, 64:

    de pueris quid agam, non habeo,

    id. Att. 7, 19:

    usque eo quid arguas non habes,

    id. Rosc. Am. 15, 45:

    quid huic responderet, non habebat,

    id. Mur. 12, 26:

    nec quid faceret habebat,

    id. Verr. 2, 4, 23, § 51; id. Off. 2, 2, 7:

    qui, quo se reciperent, non haberent,

    Caes. B. G. 4, 38, 2:

    nihil habeo, quod ad te scribam,

    Cic. Att. 7, 19:

    nil habeo, quod agam,

    Hor. S. 1, 9, 19; and:

    nihil habeo, quod cum amicitia Scipionis possim comparare,

    Cic. Lael. 27, 103.—
    B.
    To have in use, make use of, use (very rare, for the usual uti, opp. abuti):

    anulus in digito subter tenuatur habendo,

    i. e. by use, by wearing, Lucr. 1, 312; cf.:

    aera nitent usu: vestis bona quaerit haberi,

    Ov. Am. 1, 8, 51:

    quippe quas (divitias) honeste habere licebat, abuti per turpitudinem properabant,

    Sall. C. 13, 2 Kritz; cf.:

    magnae opes innocenter paratae et modeste habitae,

    Tac. A. 4, 44.—Hence,
    2.
    To hold, use, wield, handle, manage:

    nec inmensa barbarorum scuta, enormis hastas, inter truncos arborum perinde haberi quam pila,

    Tac. A. 2, 14.— Trop.:

    quo modo rem publicam habuerint (majores), disserere,

    Sall. C. 5, 9; cf.:

    reipublicae partes,

    Tac. A. 4, 6 init.
    C.
    To hold or keep a person or thing in any condition; to have, hold, or regard in any light:

    aliquem in obsidione,

    Caes. B. C. 3, 31, 3:

    aliquem in liberis custodiis,

    Sall. C. 47, 3; so,

    aliquem in custodiis,

    id. ib. 52, 14:

    aliquem in vinculis,

    id. ib. 51 fin.;

    for which also: in custodiam habitus,

    i. e. put into prison and kept there, Liv. 22, 25; Tac. H. 1, 87; cf.:

    quo facilius omne Hadriaticum mare in potestatem haberet,

    Caes. B. C. 1, 25 Oud. N. cr. (al. in potestate):

    cum talem virum in potestatem habuisset,

    Sall. J. 112 fin. Kritz N. cr.:

    quae res eos in magno diuturnoque bello inter se habuit,

    id. ib. 79, 3:

    alios in ea fortuna haberent, ut socii esse quam cives mallent,

    Liv. 26, 24:

    aegros in tenebris,

    Cels. 3, 18:

    aquam caelestem sub dio in sole,

    Col. 12, 12, 1:

    in otio militem,

    Liv. 39, 2, 6; cf.:

    legiones habebantur per otium,

    Tac. H. 1, 31:

    externa sine cura habebantur,

    id. A. 1, 79 init.:

    exercitus sine imperio et modestia habitus,

    Sall. J. 44, 1:

    quos ille postea magno in honore habuit,

    Caes. B. C. 1, 77, 2;

    for which: quos praecipuo semper honore Caesar habuit,

    id. B. G. 5, 54, 4:

    habeo Junium (mensem) et Quintilem in metu,

    i. e. I fear, Cic. Att. 6, 1, 14.— So with an adj. or a perf. part., to denote a lasting condition:

    ita me mea forma habet sollicitum,

    Plaut. Most. 4, 2, 95 Lorenz; id. Men. 4, 2, 12; 21:

    miserrimum ego hunc habebo amasium,

    id. Cas. 3, 3, 27 al.:

    laetum Germanicum,

    Tac. A. 2, 57; 65:

    sollicitum habebat cogitatio,

    Cic. Fam. 7, 3, 1; 2, 16, 2.—Hence,
    2.
    With a double object, esp. freq. with the part. perf. pass., to have, hold, or possess a person or thing in any quality or capacity, as any thing; to have, hold, or possess an action as completed, finished (a pregn. circumlocution for the perf.):

    cum haberet collegam in praetura Sophoclem,

    Cic. Off. 1, 40, 144; cf. Quint. 10, 1, 93:

    an heredem habuerit eum, a quo, etc.,

    id. 7, 2, 37:

    istaec illum perdidit assentatio, nam absque te esset, ego illum haberem rectum ad ingenium bonum,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 8:

    cur ergo unus tu Apollonidenses miseriores habes quam pater tuus habuit umquam?

    Cic. Fl. 29, 71:

    obvium habuerunt patrem,

    Quint. 7, 1, 29:

    reliquas civitates stipendiarias,

    Caes. B. G. 1, 30, 3:

    quod (cognomen) habes hereditarium,

    Cic. Rep. 6, 11:

    quae habuit venalia,

    id. Verr. 2, 3, 62, § 144; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 11, 1:

    qui auro habeat soccis suppactum solum,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 98:

    me segregatum habuisse, uxorem ut duxit, a me Pamphilum,

    have kept him away, aloof, Ter. Hec. 5, 1, 25; cf.:

    inclusum in curia senatum habuerunt,

    Cic. Att. 6, 2, 8:

    (Romulus) habuit plebem in clientelas principum descriptam,

    id. Rep. 2, 9: satis mihi videbar habere cognitum Scaevolam ex iis rebus, quas, etc., id. Brut. 40, 147; cf.:

    si nondum eum satis habes cognitum,

    id. Fam. 13, 17, 3; ib. 15, 20 fin.: fidem spectatam jam et diu cognitam, id. Div. ap. Caecil. 4, 11:

    decumas ad aquam deportatas,

    id. Verr. 2, 3, 14, § 36:

    domitas habere libidines,

    id. de Or. 1, 43, 194:

    omnes philosophiae notos et tractatos locos,

    id. Or. 33, 118; id. Rep. 2, 6:

    innumerabilia, quae collecta habent Stoici,

    id. Div. 2, 70, 145: quantum in acie tironi sit committendum, nimium saepe expertum habemus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 3:

    quare velim ita statutum habeas, me, etc.,

    Cic. Fam. 6, 2, 1: habeo absolutum suave epos ad Caesarem, id. Q. Fr. 3, 9, 6:

    in adversariis scriptum habere (nomen),

    id. Rosc. Com. 3, 9:

    de Caesare satis dictum habebo,

    id. Phil. 5, 19, 52:

    bellum habere susceptum,

    id. Agr. 2, 6, 14:

    quam (domum) tu iam dimensam et exaedificatam animo habebas,

    id. Att. 1, 6, 1:

    ut omnes labores, pericula consueta habeam,

    Sall. J. 85, 7:

    compertum ego habeo,

    id. Cat. 58, 1; cf. Nep. Att. 17 fin.; 18, 1: neque ea res falsum ( part. perf. pass.) me habuit, Sall. J. 10, 1 al. From this use is derived the compound perf. of the Romance languages: ho veduto, j'ai vu, qs. habeo visum, I have seen).—
    3.
    Also, with a double object, to make, render:

    praecipit ut dent operam, uti eos quam maxime manifestos habeant,

    Sall. C. 41, 5:

    qui pascua publica infesta habuerant,

    Liv. 39, 29, 9; 34, 36, 3:

    necdum omnia edita facinora habent,

    id. 39, 16, 3; 31, 42, 1:

    anxium me et inquietum habet petitio Sexti,

    Plin. Ep. 2, 9, 1:

    sed Pompeium gratia impunitum habuit,

    kept, Vell. 2, 1, 5.—
    4.
    Hence:

    in aliquo (aliqua re), aliquem (aliquid) habere (rare): ea si fecissem, in vestra amicitia exercitum, divitias, munimenta regni me habiturum,

    Sall. J. 14, 1:

    in vobis liberos, parentes, consanguineos habeo,

    Curt. 6, 9, 12:

    majora in eo obsequia habiturus,

    Just. 8, 6, 6; cf. Cic. Fam. 2, 16, 5.—
    5.
    To have or hold a person in any manner, to treat, use:

    is, uti tu me hic habueris, proinde illum illic curaverit,

    Plaut. Capt. 2, 2, 64:

    equitatu agmen adversariorum male habere et carpere,

    Caes. B. C. 1, 63, 2; cf. Cels. 3, 20; 3, 21:

    exercitum luxuriose nimisque liberaliter habere,

    Sall. C. 11, 5 Kritz; cf.:

    eos ille non pro vanis hostibus, ut meriti erant, sed accurate et liberaliter habuit,

    id. J. 103, 5; 113, 2:

    Fabiis plurimi (saucii) dati, nec alibi majore cura habiti,

    Liv. 2, 47, 12; 29, 8, 6; 37, 34, 5:

    video quam molliter tuos habeas,

    Plin. Ep. 5, 19, 1:

    militant vobiscum, qui superbe habiti rebellassent,

    Curt. 8, 8, 11:

    virgines tam sancte habuit,

    id. 3, 12, 21; 4, 10, 33:

    male habere aliquem,

    Nep. Eum. 12, 1:

    neque conjugem et filium ejus hostiliter haberi,

    Tac. A. 2, 10.—
    6.
    With se, and sometimes mid. or neut., to hold or keep himself or itself in a certain manner, i. e. to be constituted or situated, to find one's self, to be, in any manner.
    (α).
    Habere se:

    Tironem Patris aegrum reliqui...et quamquam videbatur se non graviter habere, tamen sum sollicitus, etc.,

    Cic. Att. 7, 2, 3:

    praeclare te habes, cum, etc.,

    id. Verr. 2, 2, 61, § 149:

    ipsi se hoc melius habent quam nos, quod, etc.,

    id. Att. 11, 7, 4:

    Bene habemus nos,

    id. ib. 2, 8, 1:

    ego me bene habeo,

    am well, Tac. A. 14, 51: praeclare se res habeat ( is well), si, etc., Cic. de Or. 1, 25, 114:

    male se res habet, cum, quod virtute effici debet, id tentatur pecunia,

    id. Off. 2, 6, 22; cf. id. de Or. 2, 77, 313:

    quae cum ita se res haberet, tamen, etc.,

    id. Verr. 2, 2, 50, § 124; cf.:

    ita se res habet, ut ego, etc.,

    id. Quint. 1, 2:

    sic profecto res se habet,

    id. de Or. 2, 67, 271:

    scire aveo, quomodo res se habeat,

    id. Att. 13, 35, 2; cf. id. de Or. 2, 32, 140:

    ut se tota res habeat,

    id. Verr. 2, 2, 5, § 15; cf.:

    ut meae res sese habent,

    Ter. Phorm. 5, 4, 1.—
    (β).
    Mid.:

    virtus clara aeternaque habetur,

    exhibits itself, is, continues, Sall. C. 1, 4:

    sicuti pleraque mortalium habentur,

    as for the most part happens in human affairs, id. ib. 6, 3.—
    (γ).
    Neutr. (as also the Gr echô): Tullia nostra recte valet: Terentia minus belle habuit, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1:

    volui animum tandem confirmare hodie meum, Ut bene haberem filiae nuptiis,

    I might enjoy myself, Plaut. Aul. 2, 8, 2: qui bene habet suisque amicis est volup, id. [p. 835] Mil. 3, 1, 130:

    bene habent tibi principia,

    Ter. Phorm. 2, 3, 82:

    bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis,

    it is well, Cic. Mur. 6, 14; Liv. 8, 6:

    magnum narras, vix credibile! atqui sic habet,

    so it is, it is even so, Hor. S. 1, 9, 53: illasce sues sanas esse habereque recte licere spondesne? Formula emendi, ap. Varr. R. R. 2, 4, 5; 2, 3, 5.—
    D.
    To hold, account, esteem, consider, regard a person or thing in any manner or as any thing; to think or believe a person or thing to be so or so:

    aliquem fidelem sibi habere,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 87:

    deos aeternos et beatos,

    Cic. N. D. 1, 17, 45:

    id habent hodie vile et semper habuerunt,

    id. Balb. 22, 51:

    maximam illam voluptatem habemus, quae, etc.,

    id. Fin. 1, 11, 37:

    eum nos ut perveterem habemus... nec vero habeo quemquam antiquiorem,

    id. Brut. 15, 61:

    Ut et rex et pater habereter omnium,

    id. Rep. 1, 36; 2, 21:

    parentem Asiae et dici et haberi,

    id. Q. Fr. 1, 1, 10 fin.:

    eos dicit esse habitos deos, a quibus, etc.,

    id. N. D. 1, 15, 38:

    cum esset habendus rex, quicumque genere regio natus esset,

    id. Rep. 1, 33; cf. id. ib. 2, 12 fin.: non habeo nauci Marsum augurem, Poet. ap. Cic. Div. 1, 58, 132:

    cujus auctoritas in iis regionibus magni habebatur,

    Caes. B. G. 4, 21, 7:

    nihil pensi habere,

    Quint. 11, 1, 29; cf.

    also: an perinde habenda sit haec atque illa,

    id. 7, 3, 11:

    sese illum non pro amico, sed pro hoste habiturum,

    Caes. B. G. 1, 44, 19; so,

    aliquem pro hoste,

    Liv. 2, 20; Curt. 6, 2 al.:

    nisi in provincia relictas rationes pro relatis haberem,

    Cic. Fam. 5, 20, 2:

    licet omnia Italica pro Romanis habeam,

    Quint. 1, 5, 56; 12, 10, 73:

    istuc jam pro facto habeo,

    Cic. Att. 13, 1, 2:

    Pompeium pro certo habemus per Illyricum proficisci in Galliam,

    to consider as certain, id. ib. 10, 6 fin.:

    id obliviscendum, pro non dicto habendum,

    Liv. 23, 22, 9:

    hoc velim in maximis rebus et maxime necessariis habeas,

    Cic. Att. 5, 5 fin.:

    aliquem in deorum numero,

    id. N. D. 1, 14, 36:

    aliquem in hostium numero,

    Caes. B. G. 1, 28, 1:

    aliquem suorum In numero,

    Hor. S. 2, 6, 41;

    for which also: hostium numero haberi,

    Cic. Att. 11, 6, 6:

    numero impiorum ac sceleratorum haberi,

    Caes. B. G. 6, 13, 7; cf. also Quint. 3, 7, 2:

    quem Aegyptii nefas habent nominare,

    Cic. N. D. 3, 22, 56:

    mutare nefas habent,

    Quint. 12, 8, 6:

    nec tamen est habendum religioni, nocentem aliquando defendere,

    to scruple, make a conscience of, Cic. Off. 2, 14, 51; cf.:

    nec eam rem habuit religioni,

    id. Div. 1, 35, 77:

    quando tu me bene merentem tibi habes despicatui,

    you despise, Plaut. Men. 4, 3, 19:

    non sic ludibrio tuis factis habitus essem,

    Ter. Hec. 4, 1, 11.—Hence: sic habeto, or sic habeas aliquid, or with an object-clause, hold or judge thus, be convinced or persuaded, believe, know:

    sed hoc nihil ad te: illud velim sic habeas, uod intelliges, etc.,

    Cic. Fam. 3, 13, 2:

    unum hoc sic habeto: si, etc.,

    id. ib. 2, 6 fin.:

    sic habeto: omnibus, etc.,

    id. Rep. 6, 13:

    enitere et sic habeto, non esse te mortalem, sed corpus hoc,

    id. ib. 6, 24; so with an object-clause, id. Fam. 2, 10, 1; 16, 4, 4.—Without sic:

    id primum ergo habeto, non sine magna causa, etc.,

    Cic. Fam. 13, 29, 2:

    tantum habeto, civem egregium esse Pompeium, etc.,

    id. ib. 2, 8, 2.—
    2.
    To take, accept, bear, submit to, endure:

    neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur: multi eas gravius aequo habuere,

    Sall. C. 51, 11:

    egestas facile habetur sine damno,

    id. ib. 6, 37:

    quae in praesens Tiberius civiliter habuit, sed, etc.,

    Tac. A. 4, 21:

    neque tantum maleficium impune habendum,

    id. ib. 3, 70;

    12, 48: nec ita aegre habuit filium id pro parente ausum,

    Liv. 7, 5, 7 Weissenb.—
    E.
    To hold, have possession of, occupy, a place:

    urbem Romam condidere atque habuere initio Trojani,

    Sall. C. 6, 1:

    qui mortales initio Africam habuerint,

    id. J. 17, 7; 18, 1; cf.

    Siciliam et Sardiniam per legatos habuit,

    rule, administer, Flor. 4, 2, 22:

    urbem Romanam a principio reges habuere,

    Tac. A. 1, 1:

    Hispaniae tribus legionibus habebantur,

    id. ib. 4, 5; 12, 54.—
    2.
    More freq. neutr., to dwell, live anywhere (perh. only ante-class.; in good prose habito is used instead): quae Corinthum arcem altam habetis, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 294 Vahl.):

    ille geminus qui Syracusis habet,

    Plaut. Men. prol. 69: quis istic habet? id. Bacch. 1, 2, 6:

    ubi nunc adulescens habet?

    id. Trin. 1, 2, 156:

    apud aedem Junonis Lucinae, ubi aeditumus habere solet,

    Varr. L. L. 5, § 50 Mull.; cf.:

    situm formamque et universorum castrorum et partium, qua Poeni, qua Numidae haberent...specularentur,

    Liv. 30, 4, 2 (but v. Weissenb. ad loc.).—
    F.
    To spend, pass (time, etc.):

    aetatem procul a republica,

    Sall. C. 4, 1:

    vitam,

    id. ib. 51, 12 al.—
    G.
    To have in one's mind, to know, be acquainted with:

    siquidem istius regis (Anci) matrem habemus, ignoramus patrem,

    Cic. Rep. 2, 18 fin.: habes consilia nostra;

    nunc cognosce de Bruto,

    there you have, such are, id. Att. 5, 21, 10:

    habetis igitur primum ortum tyranni,

    id. Rep. 2, 27:

    habetis sermonem bene longum hominis,

    id. de Or. 2, 88, 361; cf.

    also: habes nostras sententias,

    Suet. Claud. 4:

    habes, quae fortissime de beata vita dici putem,

    Cic. Tusc. 5, 28 fin.; cf. id. de Or. 2, 71, 291. —
    H.
    To have as a habit, peculiarity, or characteristic:

    habebat hoc omnino Caesar: quem plane perditum aere alieno egentemque cognorat, hunc in familiaritatem libentissime recipiebat,

    Cic. Phil. 2, 32, 78; id. Pis. 32, 81.—
    K.
    To hold, to make, do, perform, prepare, utter, pronounce, produce, cause:

    alium quaerebam, iter hac habui,

    made, directed, Ter. Eun. 5, 9, 35; cf.:

    ex urbe profectus iter ad legiones habebat,

    Caes. B. C. 1, 14, 3; so,

    iter,

    id. ib. 1, 51, 1; 3, 11, 2; 3, 106, 1; Cic. Q. Fr. 2, 6, 2:

    vias,

    Luc. 2, 439:

    C. Cato contionatus est, comitia haberi non siturum, si, etc.,

    to be held, Cic. Q. Fr. 2, 6, 6:

    senatum,

    id. ib. 2, 13, 3; id. Fam. 1, 4, 1; Caes. B. C. 1, 2, 1:

    concilia,

    id. B. G. 5, 53, 4:

    contionem,

    Cic. Att. 4, 1, 6:

    censum,

    id. Verr. 2, 2, 55, § 138:

    delectum (militum),

    id. Phil. 5, 12, 31; id. Fam. 15, 1 fin.; Caes. B. G. 6, 1;

    v. delectus: ludos,

    Suet. Rhet. 1:

    sermonem,

    Cic. Tusc. 1, 24, 57; cf.:

    orationem,

    to deliver, id. Rep. 1, 46:

    multis verbis ultro citroque habitis,

    id. ib. 6, 9 fin.:

    disputationem,

    id. ib. 1, 7; Caes. B. G. 5, 30, 1:

    dialogum,

    Cic. Att. 2, 9, 1:

    verba,

    id. de Or. 2, 47, 190:

    querelam de aliquo apud aliquem,

    id. Q. Fr. 1, 2, 1, § 2:

    controversiam de fundo cum aliquo,

    id. Fam. 13, 69, 2 et saep.:

    deinde adventus in Syriam primus equitatus habuit interitum,

    caused, occasioned, Cic. Prov. Cons. 4, 9; cf. id. Div. 2, 46, 96:

    latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cujusque civitatis fiunt,

    Caes. B. G. 6, 23, 6.—
    L.
    Habere in animo (or simply animo), with an objectclause, to have in mind, to intend, to be disposed, inclined to do any thing (=propositum habere, constituisse, decrevisse):

    istum exheredare in animo habebat,

    Cic. Rosc. Am. 18, 52; id. Att. 1, 17, 11:

    hoc (flumen) neque ipse transire in animo habebat neque hostes transituros existimabat,

    Caes. B. G. 6, 7, 5:

    neque bello eum invadere animo habuit,

    Liv. 44, 25, 1 dub (al. in animo), v. Drak. ad h. l.—
    M.
    Habere sibi or secum aliquid, to keep to one's self (lit. and trop.):

    clamare coeperunt, sibi ut haberet hereditatem,

    Cic. Verr. 2, 2, 19, § 47:

    per vindicationem his verbis legamus: DO LEGO, CAPITO, SUMITO, SIBI HABETO,

    Ulp. Fragm. 24, 3; cf. ib. § 5; Gai. Inst. 2, 209.—So the formula used in divorces:

    res tuas tibi habeas or habe,

    Plaut. Am. 3, 2, 47; Sen. Suas. 1, § 7:

    illam suam suas res sibi habere jussit ex duodecim tabulis,

    Cic. Phil. 2, 28, 69. —Comic. transf.:

    apage sis amor: tuas tibi res habeto,

    Plaut. Trin. 2, 1, 32.— Trop.:

    secreto hoc audi, tecum habeto, ne Apellae quidem liberto tuo dixeris,

    Cic. Fam. 7, 25, 2:

    verum haec tu tecum habeto,

    id. Att. 4, 15, 6.—
    N.
    Of a sweetheart, to have, to possess, enjoy:

    postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit,

    Verg. E. 1, 31; Tib. 1, 2, 65; Prop. 3, 8 (4, 7), 22:

    duxi, habui scortum,

    Plaut. Bacch. 4, 10, 6; Ter. And. 1, 1, 58: cum esset objectum, habere eum Laida;

    habeo, inquit, non habeor a Laide,

    Cic. Fam. 9, 26, 2.—
    O.
    Gladiatorial t. t., of a wounded combatant: hoc habet or habet, he has that (i. e. that stroke), he is hit:

    desuper altus equo graviter ferit atque ita fatur: Hoc habet,

    Verg. A. 12, 296; Prud. Psych. 53.—
    2.
    Transf.:

    hoc habet: reperi, qui senem ducerem,

    Plaut. Most. 3, 2, 26; id. Rud. 4, 4, 99: egomet continuo mecum;

    Certe captus est! Habet!

    Ter. And. 1, 1, 56 (id est vulneratus est. Habet enim qui percussus est: et proprie de gladiatoribus dicitur, Don.).—Hence: hăbĭtus, a, um, P. a., held or kept in a certain condition, state, humor (ante-class.).
    A.
    In gen.
    1.
    Lit.: equus nimis strigosus et male habitus, Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11; v. in the foll.—
    2.
    Trop.:

    ut patrem tuum vidi esse habitum, diu etiam duras (lites) dabit,

    Ter. Heaut. 2, 4, 22.—
    B.
    In partic., physically, well kept, well conditioned, fleshy, corpulent:

    corpulentior videre atque habitior,

    Plaut. Ep. 1, 1, 8:

    si qua (virgo) est habitior paulo, pugilem esse aiunt, deducunt cibum,

    Ter. Eun. 2, 3, 23: (censores) equum nimis strigosum et male habitum, sed equitem ejus uberrimum et habitissimum viderunt, etc., Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11.

    Lewis & Short latin dictionary > habeo

  • 6 adjuro

    1.
    ad-jūro, āvi, ātum, 1, v. a., to swear to, to confirm by an oath. —With acc., or acc. and inf., or ut.
    I.
    Lit.:

    eam suam esse filiam sancte adjurabat mihi,

    Plaut. Cist. 2, 3, 27; Ter. Hec. 2, 2, 26:

    adjurasque id te me invito non esse facturum,

    Cic. Phil. 2, 9; id. Q. Fr. 2, 8; 3, 5; id. 9, 19; Liv. 7, 5; Suet. Aug. 31; id. Ner. 24; id. Tit. 9; Ov. H. 20, 159; Stat. Th. 7, 129; Just. 24, 2.— Absol.:

    adjurat,

    Cic. Att. 2, 20.—
    II.
    Transf.
    A.
    To swear by any person or thing:

    per omnes deos adjuro, ut, etc.,

    Plaut. Bacch. 4, 6, 8:

    per omnes tibi adjuro deos numquam eam me deserturum,

    Ter. And. 4, 2, 11; Cic. Phil. 2, 4.—In the poetry of the Aug. per. after the manner of the Greek, with the acc. of that by which one swears (cf. omnumi tous theous, in L. and S.):

    adjuro Stygii caput implacabile fontis,

    Verg. A. 12, 816:

    adjuro teque tuomque caput,

    Cat. 66, 40.—
    B.
    To swear to something in addition:

    censores edixerunt, ut praeter commune jus jurandum haec adjurarent, etc.,

    Liv. 43, 14.—
    C.
    In later Lat., to conjure or adjure, to beg or entreat earnestly:

    adjuratum esse in senatu Tacitum, ut optimum aliquem principem faceret,

    Vop. Flor. 1.—
    D.
    In the Church Fathers, to adjure (in exorcising):

    daemones Dei nomine adjurati de corporibus excedunt,

    Lact. 2, 15.
    2.
    adjūro, i. q. adjuvero, v. adjuvo.

    Lewis & Short latin dictionary > adjuro

  • 7 dubio

    dŭbĭus, a, um, adj. [for duhibius, duohabeo, held as two or double, i. e. doubtful; cf. dubito, Corss. Ausspr. 2, 1027].
    I.
    Moving in two directions alternately, vibrating to and fro, fluctuating (cf. ambiguus, anceps, incertus, perplexus, duplex).
    A.
    Lit. (very rare):

    ut vas non quit constare, nisi humor Destitit in dubio fluctu jactarier intus,

    Lucr. 6, 556; cf.:

    fluctibus dubiis volvi coeptum est mare,

    Liv. 37, 16, 4.—Far more freq. and class.,
    B.
    Trop., vacillating in mind, uncertain.
    1.
    Act.
    a.
    Wavering in opinion, doubting, doubtful, dubious, uncertain, = ambigens, haesitans, etc.:

    sin est is homo, anni multi me dubiam dant,

    Plaut. Ep. 4, 1, 17:

    quae res est, quae cujusquam animum in hac causa dubium facere possit?

    Cic. de Imp. Pomp. 10.— With an interrog. clause, A. and S. Gr. §

    213 R. 4 (1.): temptat dubiam mentem rationis egestas, ecquae nam fuerit mundi genitalis origo,

    Lucr. 5, 1211; cf.:

    equites procul visi ab dubiis, quinam essent,

    Liv. 4, 40:

    dubius sum, quid faciam,

    Hor. S. 1, 9, 40:

    dubius, unde rumperet silentium,

    id. Epod. 5, 85:

    spemque metumque inter dubii, seu vivere credant, Sive extrema pati,

    Verg. A. 1, 218; cf. Liv. 1, 42:

    Philippus non dubius, quin, etc.,

    id. 31, 42:

    haud dubius quin,

    id. 42, 14; Curt. 5, 12.—With acc. and inf.:

    dictator minime dubius, bellum cum his populis Patres jussuros,

    Liv. 6, 14; so,

    haud dubius,

    id. 31, 24; Curt. 9, 7:

    nec sum animi dubius, verbis ea vincere magnum Quam sit,

    well aware how hard it is, Verg. G. 3, 289; so,

    dubius with the genitives animi, Auct. B. Alex. 56, 2: mentis,

    Ov. F. 6, 572:

    consilii,

    Just. 2, 13:

    sententiae,

    Liv. 33, 25 Drak.:

    salutis,

    Ov. M. 15, 438:

    vitae,

    id. Tr. 3, 3, 25:

    fati,

    Luc. 7, 611 al.; cf. Zumpt, Gr. § 437; A. and S. Gr. § 213 R. 1 ( a.).—
    b.
    Wavering in resolution, irresolute, undecided (very rare):

    dubio atque haesitante Jugurtha incolumes transeunt,

    Sall. J. 107, 6; cf.

    hostes (opp. firmi),

    id. ib. 51 fin.:

    nutantes ac dubiae civitates,

    Suet. Caes. 4 fin.:

    quid faciat dubius,

    Ov. M. 8, 441.— Poet. transf.:

    cuspis,

    Sil. 4, 188.—
    2.
    Pass., that is doubted of, uncertain, doubtful, dubious, undetermined (so most freq. in all periods and kinds of composition):

    videsne igitur, quae dubia sint, ea sumi pro certis atque concessis?

    Cic. Div. 2, 51, 106; cf. id. ib. 2, 50 fin.; id. Fin. 4, 24, 67; id. de Or. 1, 20, 92; id. Mur. 32, 68; Quint. 3, 4, 8; 7, 8, 6:

    nihil aegrius est quam res secernere apertas Ab dubiis,

    Lucr. 4, 468 (cf. verba, vague language, opp. aperta, Quint. 7, 2, 48):

    jus, opp. certum,

    id. 12, 3, 6;

    opp. confessum,

    id. 7, 7, 7:

    in regno, ubi ne obscura quidem est aut dubia servitus,

    Cic. Rep. 1, 31:

    dubium vel anceps genus causarum,

    Quint. 4, 1, 40; cf. id. 9, 2, 69: dubii variique casus, Auct. ap. Cic. Clu. 21, 58:

    et incerta societas,

    Suet. Aug. 17 et saep.:

    quia sciebam dubiam esse fortunam scenicam, Ter. Hec. prol. alt. 8: salus (opp. aperta pernicies),

    Cic. N. D. 3, 27, 69:

    spes pacis,

    id. Att. 8, 13:

    victoria,

    Caes. B. G. 7, 80, 6; cf.:

    victoria, praeda, laus,

    Sall. J. 85, 48:

    Marte,

    Vell. 2, 55, 3:

    spes armorum,

    id. 2, 71:

    discrimen pugnae,

    indecisive, Sil. 5, 519:

    proelia,

    Tac. G. 6:

    auctor,

    unknown, Ov. M. 12, 61 et saep.:

    an auspicia repetenda, ne quid dubiis diis agerem?

    i. e. unassured of their favor, Liv. 8, 32:

    dubii socii suspensaeque ex fortuna fidei (opp. fideles socii and certi hostes),

    id. 44, 18; cf. Caes. B. C. 1, 3, 5:

    Hispaniae,

    Tac. A. 3, 44; cf.:

    gens dubiae ad id voluntatis,

    Liv. 9, 15:

    lux,

    i. e. morning twilight, dawn, Ov. M. 11, 596:

    sidera,

    Juv. 5, 22; cf.

    nox,

    evening twilight, Ov. M. 4, 401:

    caelum,

    i. e. over cast, Verg. G. 1, 252:

    fulgor solis,

    Sen. Herc. Fur. 670; cf.:

    et quasi languidus dies,

    Plin. Ep. 6, 20, 6:

    dubiāque tegens lanugine malas,

    i. e. between down and a beard, Ov. M. 9, 398; 13, 754; cf.:

    dubia lanuginis umbra, Claud. Epith. Pall. et Cel. 42: vina,

    not sure to ripen, Plin. 18, 31, 74, § 319:

    consilia,

    wavering, Tac. Agr. 18 et saep.:

    hunc annum sequitur annus haud dubiis consulibus (shortly thereafter the contrary: Papirius Semproniusque, quorum de consulatu dubitabatur),

    Liv. 4, 8; so,

    haud dubius praetor,

    id. 39, 39 fin.:

    haud dubii hostes,

    open enemies, id. 37, 49:

    haud dubii Galli (opp. degeneres, mixti, Gallograeci vere),

    id. 38, 17: cena dubia, see below, II.—
    b.
    In the neutr. absol.
    (α).
    (Non, haud) dubium est, it is ( not, not at all) doubtful, uncertain, undecided. (aa) Absol.:

    si quid erit dubium,

    Plaut. Ep. 5, 1, 40:

    haud dubium id quidem est,

    id. Poen. 3, 4, 27; Ter. And. 2, 3, 25; cf.

    in the interrog.: o! dubiumne id est?

    Ter. Eun. 1, 2, 49; id. Heaut. 3, 3, 46; id. Phorm. 5, 2, 9; and with the dat.:

    an dubium id tibi est?

    Ter. Heaut. 5, 1, 38; Cic. Fam. 4, 15.—(bb) With de:

    de Pompeii exitu mihi dubium numquam fuit,

    Cic. Att. 11, 6, 5; so,

    de eorum jure,

    id. de Or. 1, 57:

    de re,

    Quint. 7, 3, 4; cf. id. 7, 6, 3.—(ng) With an interrog. clause:

    illud dubium (est), ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam fieri possit accessio,

    Cic. Fin. 4, 24, 67; cf. Quint. 7, 9, 12:

    hoc ergo, credo, dubium est, uter nostrum sit verecundior,

    Cic. Ac. 2, 41, 126:

    hoc enim dubium est, utrum... an,

    Quint. 6, 3, 83:

    Ambiorix copias suas judicione non conduxerit... an tempore exclusus, dubium est,

    Caes. B. G. 6, 31, 1:

    an dubium vobis fuit inesse vis aliqua videretur necne?

    Cic. Caecin. 11, 31 et saep.—Since the Aug. per. freq. dubium, absol. and adv.:

    codicilli, dubium ad quem scripti,

    Quint. 7, 2, 52:

    quo postquam dubium pius an sceleratus, Orestes venerat,

    Ov. Tr. 4, 4, 69; Suet. Caes. 58; id. Aug. 28; id. Tib. 10; Flor. 1, 1, 12; 2, 14, 3:

    Erechtheus, Justitiā dubium validisne potentior armis,

    Ov. M. 6, 678; cf. id. Pont. 3, 1, 17:

    neque multo post exstincto Maximo, dubium an quaesita morte,

    Tac. A. 1, 5; Flor. 1, 1, 8; 4, 2, 91 al.—(dd) Non dubium est quin uxorem nolit filius, Ter. And. 1, 2, 1; id. Eun. 5, 6, 27; Cic. de Or. 2, 8, 32; id. Att. 13, 45; Quint. 11, 2, 10 et saep.:

    haud dubium est, quin,

    Ter. And. 2, 3, 17; 3, 2, 50; id. Ad. 5, 9, 19;

    and interrog.,

    Quint. 3, 2, 1; 10, 1, 5. —(ee) With acc. and inf.:

    periisso me una haud dubium est,

    Ter. Hec. 3, 1, 46; so Liv. 38, 6; Suet. Caes. 52 fin.; cf.

    interrog.: an dubium tibi est, eam esse hanc?

    Plaut. Mil. 2, 5, 9.—Ellipt.:

    si exploratum tibi sit posse te, etc., non esse cunctandum: si dubium sit, non esse conandum,

    Cic. Fam. 1, 7, 5.—
    (β).
    Dubium habere, to regard as uncertain, to doubt:

    an tu dubium habebis, etiam sancte quom jurem tibi?

    Plaut. Capt. 4, 2, 112:

    an dubium habetis, num obficere quid vobis possit? etc.,

    Sall. H. Fragm. III. 61, 8 Dietsch; cf.:

    haec habere dubia, neque, etc.,

    Cic. Ac. 2, 9 fin.
    (γ).
    In dubium:

    in dubium vocare,

    to call in question, Cic. de Or. 2, 34; cf.: illud me dixisse nemo vocabit in dubium, Asin. Pollio ap. Cic. Fam. 10, 31, 5. Vid. also under 3. b.:

    venire in dubium,

    Cic. Quint. 2; id. ib. 21, 67; Liv. 3, 13; cf.:

    alii non veniunt in dubium de voluntate,

    i. e. there is no doubt what their wish is, Cic. Att. 11, 15, 2. Vid. also under 3. b.—
    (δ).
    In dubio, in doubt, in question, undetermined:

    dum in dubio est animus,

    Ter. And. 1, 5, 31; cf. Luc. 7, 247:

    in dubioque fuere utrorum ad regna cadendum esset, etc.,

    Lucr. 3, 836; cf. id. 1085; Quint. 7, 9, 9:

    aestate potius quam hieme dandum, non est in dubio,

    Plin. 25, 5, 24, § 59 et saep.:

    ut in dubio poneret, utrum... an, etc.,

    Liv. 34, 5. Vid. also 3. b.—
    (ε).
    Sine dubio, without doubt, doubtless, indisputably, certainly (very freq.; in Cic. more than twenty times; not in Caes. and Sall.): Th. Numquid dubitas quin? etc. Gn. Sine dubio, opinor, Ter. Eun. 5, 9, 14; Cic. Verr. 2, 1, 2; 47; id. Cat. 2, 1; id. Balb. 24, 55; id. Tusc. 2, 7, 18; id. Off. 1, 29, 102; id. N. D. 1, 9, 23; id. Att. 1, 19, 2 et saep. Vid. the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 134 sq. Sometimes, esp. in Quint., with adversative particles: sed, verum, at, etc., no doubt, doubtless... but, yet, etc.: cum te togatis omnibus sine dubio anteferret... sed, etc.. Cic. N. D. 1, 21, 58; so with sed, id. de Or, 3, 57; Quint. 1, 6, 38; 5, 10, 53; 6, 3, 64;

    with sed tamen,

    id. 12, 6, 7;

    with tamen,

    id. 3, 8, 21; 5, 7, 28; 6, 4, 12;

    with verum,

    id. 8 prooem. § 33;

    with at,

    id. 8, 3, 67;

    with autem,

    id. 1, 6, 12 Spald.—
    (ζ).
    Procul dubio, beyond question, undoubtedly (very rare), Lucr. 3, 638; Liv. 39, 40 fin.; Plin. 18, 21, 50, § 187; and:

    dubio procul,

    Lucr. 1, 812; 2, 261.—
    3.
    Meton., like anceps (4), doubtful, dubious, i. e. precarious, dangerous, critical, difficult (freq. but mostly poet.):

    res dubias, egenas, inopiosas consili,

    critical condition, Plaut. Poen. 1, 1, 2; so,

    res,

    id. Capt. 2, 3, 46; id. Most. 5, 1, 1; Sall. C. 10, 2; 39, 3; id. J. 14, 5; Liv. 2, 50 fin.; Tac. A. 2, 62; Verg. A. 6, 196; 11, 445 al.; cf.

    pericla (with advorsae res),

    Lucr. 3, 55; 1076:

    tempora (opp. secunda),

    Hor. C. 4, 9, 36:

    mons erat ascensu dubius,

    Prop. 4, 4, 83; cf.:

    quae (loca) dubia nisu videbantur,

    Sall. J. 94, 2.—
    b.
    In the neutr. absol. (i. q. discrimen, II. B. 2, and periculum):

    mea quidem hercle certe in dubio vita est,

    is in danger, Ter. And. 2, 2, 10 Ruhnk.; Sall. C. 52, 6; cf. Ov. Am. 2, 13, 2:

    sese suas exercitusque fortunas in dubium non devocaturum,

    Caes. B. G. 6, 7, 6; cf. Cic. Caecin. 27, 76:

    tua fama et gnatae vita in dubium veniet,

    Ter. Ad. 3, 2, 42; cf. id. ib. 2, 2, 35; Ov. H. 16, 138 Loers.— Plur. as subst.:

    hinc Italae gentes in dubiis responsa petunt,

    Verg. A. 7, 86:

    mens dubiis percussa pavet,

    Luc. 6, 596.
    II.
    For the syn. varius, manifold, various (only in the foll. passages): o multimodis variūm et dubiūm et prosperūm copem diem, Pac. ap. Non. 84, 23 (Trag. Rel. p. 115, ed. Rib.). And so prob. is to be explained dubia cena, a multifarious, richly provided supper, Ter. Ph. 2, 2, 28 (for the subjoined explanation of Terence: ubi tu dubites, quid sumas potissimum, is only outwardly adapted to the meaning of dubius); so,

    dubia cena,

    Hor. S. 2, 2, 77; and:

    fercula dubiae cenae,

    Aus. Mos. 102; Hier. Ep. 22, no. 16.—Hence, adv., in two forms.
    (α).
    dŭbĭe (acc. to I. B. 1.), doubtfully, dubiously (not in Plaut., Ter., or Caes.):

    potest accidere, ut aliquod signum dubie datum pro certo sit acceptum,

    Cic. Div. 1, 55.—Esp. freq. (particularly since the Aug. per.) with negatives: haud (rarely non) dubie, undoubtedly, indisputably, positively, certainly:

    etsi non dubie mihi nuntiabatur Parthos transisse Euphratem, tamen, etc.,

    Cic. Fam. 15, 1 (nowhere else as an adv. in Cic.):

    non dubie,

    Quint. 7, 2, 6; 9, 4, 67; Front. Strat. 2, 3, 16; and with sed (cf. dubius, I. B. 2. b. e), Quint. 11, 2, 1; so,

    too, nec dubie,

    Liv. 2, 23 fin.; Quint. 2, 14, 2;

    and with verum,

    id. 3, 4, 1;

    with sed,

    Tac. A. 4, 19 fin.: haud dubie jam victor, [p. 615] Sall. J. 102, 1 (cf. on the contrary in Cic.: sine ulla dubitatione hostis, Phil. 14, 4, 10; cf. Liv. 3, 38; Cic. Cat. 4, 3, 5); so,

    haud dubie,

    Liv. 1, 9; 13; 3, 24; 38; 53; 4, 2; 23; 5, 10 fin.; 33 fin.; 49 fin. et saep. (about 70 times; see the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 138); Quint. 10, 1, 85; Tac. A. 2, 43; 88; id. H. 1, 7; 46; 72; 3, 86; 4, 27 fin.; 80; id. G. 28; Suet. Caes. 55; id. Calig. 9; id. Galb. 2; Vulg. Lev. 13, 43.—
    (β).
    dubio = dubie, App. M. 9, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > dubio

  • 8 dubium

    dŭbĭus, a, um, adj. [for duhibius, duohabeo, held as two or double, i. e. doubtful; cf. dubito, Corss. Ausspr. 2, 1027].
    I.
    Moving in two directions alternately, vibrating to and fro, fluctuating (cf. ambiguus, anceps, incertus, perplexus, duplex).
    A.
    Lit. (very rare):

    ut vas non quit constare, nisi humor Destitit in dubio fluctu jactarier intus,

    Lucr. 6, 556; cf.:

    fluctibus dubiis volvi coeptum est mare,

    Liv. 37, 16, 4.—Far more freq. and class.,
    B.
    Trop., vacillating in mind, uncertain.
    1.
    Act.
    a.
    Wavering in opinion, doubting, doubtful, dubious, uncertain, = ambigens, haesitans, etc.:

    sin est is homo, anni multi me dubiam dant,

    Plaut. Ep. 4, 1, 17:

    quae res est, quae cujusquam animum in hac causa dubium facere possit?

    Cic. de Imp. Pomp. 10.— With an interrog. clause, A. and S. Gr. §

    213 R. 4 (1.): temptat dubiam mentem rationis egestas, ecquae nam fuerit mundi genitalis origo,

    Lucr. 5, 1211; cf.:

    equites procul visi ab dubiis, quinam essent,

    Liv. 4, 40:

    dubius sum, quid faciam,

    Hor. S. 1, 9, 40:

    dubius, unde rumperet silentium,

    id. Epod. 5, 85:

    spemque metumque inter dubii, seu vivere credant, Sive extrema pati,

    Verg. A. 1, 218; cf. Liv. 1, 42:

    Philippus non dubius, quin, etc.,

    id. 31, 42:

    haud dubius quin,

    id. 42, 14; Curt. 5, 12.—With acc. and inf.:

    dictator minime dubius, bellum cum his populis Patres jussuros,

    Liv. 6, 14; so,

    haud dubius,

    id. 31, 24; Curt. 9, 7:

    nec sum animi dubius, verbis ea vincere magnum Quam sit,

    well aware how hard it is, Verg. G. 3, 289; so,

    dubius with the genitives animi, Auct. B. Alex. 56, 2: mentis,

    Ov. F. 6, 572:

    consilii,

    Just. 2, 13:

    sententiae,

    Liv. 33, 25 Drak.:

    salutis,

    Ov. M. 15, 438:

    vitae,

    id. Tr. 3, 3, 25:

    fati,

    Luc. 7, 611 al.; cf. Zumpt, Gr. § 437; A. and S. Gr. § 213 R. 1 ( a.).—
    b.
    Wavering in resolution, irresolute, undecided (very rare):

    dubio atque haesitante Jugurtha incolumes transeunt,

    Sall. J. 107, 6; cf.

    hostes (opp. firmi),

    id. ib. 51 fin.:

    nutantes ac dubiae civitates,

    Suet. Caes. 4 fin.:

    quid faciat dubius,

    Ov. M. 8, 441.— Poet. transf.:

    cuspis,

    Sil. 4, 188.—
    2.
    Pass., that is doubted of, uncertain, doubtful, dubious, undetermined (so most freq. in all periods and kinds of composition):

    videsne igitur, quae dubia sint, ea sumi pro certis atque concessis?

    Cic. Div. 2, 51, 106; cf. id. ib. 2, 50 fin.; id. Fin. 4, 24, 67; id. de Or. 1, 20, 92; id. Mur. 32, 68; Quint. 3, 4, 8; 7, 8, 6:

    nihil aegrius est quam res secernere apertas Ab dubiis,

    Lucr. 4, 468 (cf. verba, vague language, opp. aperta, Quint. 7, 2, 48):

    jus, opp. certum,

    id. 12, 3, 6;

    opp. confessum,

    id. 7, 7, 7:

    in regno, ubi ne obscura quidem est aut dubia servitus,

    Cic. Rep. 1, 31:

    dubium vel anceps genus causarum,

    Quint. 4, 1, 40; cf. id. 9, 2, 69: dubii variique casus, Auct. ap. Cic. Clu. 21, 58:

    et incerta societas,

    Suet. Aug. 17 et saep.:

    quia sciebam dubiam esse fortunam scenicam, Ter. Hec. prol. alt. 8: salus (opp. aperta pernicies),

    Cic. N. D. 3, 27, 69:

    spes pacis,

    id. Att. 8, 13:

    victoria,

    Caes. B. G. 7, 80, 6; cf.:

    victoria, praeda, laus,

    Sall. J. 85, 48:

    Marte,

    Vell. 2, 55, 3:

    spes armorum,

    id. 2, 71:

    discrimen pugnae,

    indecisive, Sil. 5, 519:

    proelia,

    Tac. G. 6:

    auctor,

    unknown, Ov. M. 12, 61 et saep.:

    an auspicia repetenda, ne quid dubiis diis agerem?

    i. e. unassured of their favor, Liv. 8, 32:

    dubii socii suspensaeque ex fortuna fidei (opp. fideles socii and certi hostes),

    id. 44, 18; cf. Caes. B. C. 1, 3, 5:

    Hispaniae,

    Tac. A. 3, 44; cf.:

    gens dubiae ad id voluntatis,

    Liv. 9, 15:

    lux,

    i. e. morning twilight, dawn, Ov. M. 11, 596:

    sidera,

    Juv. 5, 22; cf.

    nox,

    evening twilight, Ov. M. 4, 401:

    caelum,

    i. e. over cast, Verg. G. 1, 252:

    fulgor solis,

    Sen. Herc. Fur. 670; cf.:

    et quasi languidus dies,

    Plin. Ep. 6, 20, 6:

    dubiāque tegens lanugine malas,

    i. e. between down and a beard, Ov. M. 9, 398; 13, 754; cf.:

    dubia lanuginis umbra, Claud. Epith. Pall. et Cel. 42: vina,

    not sure to ripen, Plin. 18, 31, 74, § 319:

    consilia,

    wavering, Tac. Agr. 18 et saep.:

    hunc annum sequitur annus haud dubiis consulibus (shortly thereafter the contrary: Papirius Semproniusque, quorum de consulatu dubitabatur),

    Liv. 4, 8; so,

    haud dubius praetor,

    id. 39, 39 fin.:

    haud dubii hostes,

    open enemies, id. 37, 49:

    haud dubii Galli (opp. degeneres, mixti, Gallograeci vere),

    id. 38, 17: cena dubia, see below, II.—
    b.
    In the neutr. absol.
    (α).
    (Non, haud) dubium est, it is ( not, not at all) doubtful, uncertain, undecided. (aa) Absol.:

    si quid erit dubium,

    Plaut. Ep. 5, 1, 40:

    haud dubium id quidem est,

    id. Poen. 3, 4, 27; Ter. And. 2, 3, 25; cf.

    in the interrog.: o! dubiumne id est?

    Ter. Eun. 1, 2, 49; id. Heaut. 3, 3, 46; id. Phorm. 5, 2, 9; and with the dat.:

    an dubium id tibi est?

    Ter. Heaut. 5, 1, 38; Cic. Fam. 4, 15.—(bb) With de:

    de Pompeii exitu mihi dubium numquam fuit,

    Cic. Att. 11, 6, 5; so,

    de eorum jure,

    id. de Or. 1, 57:

    de re,

    Quint. 7, 3, 4; cf. id. 7, 6, 3.—(ng) With an interrog. clause:

    illud dubium (est), ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam fieri possit accessio,

    Cic. Fin. 4, 24, 67; cf. Quint. 7, 9, 12:

    hoc ergo, credo, dubium est, uter nostrum sit verecundior,

    Cic. Ac. 2, 41, 126:

    hoc enim dubium est, utrum... an,

    Quint. 6, 3, 83:

    Ambiorix copias suas judicione non conduxerit... an tempore exclusus, dubium est,

    Caes. B. G. 6, 31, 1:

    an dubium vobis fuit inesse vis aliqua videretur necne?

    Cic. Caecin. 11, 31 et saep.—Since the Aug. per. freq. dubium, absol. and adv.:

    codicilli, dubium ad quem scripti,

    Quint. 7, 2, 52:

    quo postquam dubium pius an sceleratus, Orestes venerat,

    Ov. Tr. 4, 4, 69; Suet. Caes. 58; id. Aug. 28; id. Tib. 10; Flor. 1, 1, 12; 2, 14, 3:

    Erechtheus, Justitiā dubium validisne potentior armis,

    Ov. M. 6, 678; cf. id. Pont. 3, 1, 17:

    neque multo post exstincto Maximo, dubium an quaesita morte,

    Tac. A. 1, 5; Flor. 1, 1, 8; 4, 2, 91 al.—(dd) Non dubium est quin uxorem nolit filius, Ter. And. 1, 2, 1; id. Eun. 5, 6, 27; Cic. de Or. 2, 8, 32; id. Att. 13, 45; Quint. 11, 2, 10 et saep.:

    haud dubium est, quin,

    Ter. And. 2, 3, 17; 3, 2, 50; id. Ad. 5, 9, 19;

    and interrog.,

    Quint. 3, 2, 1; 10, 1, 5. —(ee) With acc. and inf.:

    periisso me una haud dubium est,

    Ter. Hec. 3, 1, 46; so Liv. 38, 6; Suet. Caes. 52 fin.; cf.

    interrog.: an dubium tibi est, eam esse hanc?

    Plaut. Mil. 2, 5, 9.—Ellipt.:

    si exploratum tibi sit posse te, etc., non esse cunctandum: si dubium sit, non esse conandum,

    Cic. Fam. 1, 7, 5.—
    (β).
    Dubium habere, to regard as uncertain, to doubt:

    an tu dubium habebis, etiam sancte quom jurem tibi?

    Plaut. Capt. 4, 2, 112:

    an dubium habetis, num obficere quid vobis possit? etc.,

    Sall. H. Fragm. III. 61, 8 Dietsch; cf.:

    haec habere dubia, neque, etc.,

    Cic. Ac. 2, 9 fin.
    (γ).
    In dubium:

    in dubium vocare,

    to call in question, Cic. de Or. 2, 34; cf.: illud me dixisse nemo vocabit in dubium, Asin. Pollio ap. Cic. Fam. 10, 31, 5. Vid. also under 3. b.:

    venire in dubium,

    Cic. Quint. 2; id. ib. 21, 67; Liv. 3, 13; cf.:

    alii non veniunt in dubium de voluntate,

    i. e. there is no doubt what their wish is, Cic. Att. 11, 15, 2. Vid. also under 3. b.—
    (δ).
    In dubio, in doubt, in question, undetermined:

    dum in dubio est animus,

    Ter. And. 1, 5, 31; cf. Luc. 7, 247:

    in dubioque fuere utrorum ad regna cadendum esset, etc.,

    Lucr. 3, 836; cf. id. 1085; Quint. 7, 9, 9:

    aestate potius quam hieme dandum, non est in dubio,

    Plin. 25, 5, 24, § 59 et saep.:

    ut in dubio poneret, utrum... an, etc.,

    Liv. 34, 5. Vid. also 3. b.—
    (ε).
    Sine dubio, without doubt, doubtless, indisputably, certainly (very freq.; in Cic. more than twenty times; not in Caes. and Sall.): Th. Numquid dubitas quin? etc. Gn. Sine dubio, opinor, Ter. Eun. 5, 9, 14; Cic. Verr. 2, 1, 2; 47; id. Cat. 2, 1; id. Balb. 24, 55; id. Tusc. 2, 7, 18; id. Off. 1, 29, 102; id. N. D. 1, 9, 23; id. Att. 1, 19, 2 et saep. Vid. the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 134 sq. Sometimes, esp. in Quint., with adversative particles: sed, verum, at, etc., no doubt, doubtless... but, yet, etc.: cum te togatis omnibus sine dubio anteferret... sed, etc.. Cic. N. D. 1, 21, 58; so with sed, id. de Or, 3, 57; Quint. 1, 6, 38; 5, 10, 53; 6, 3, 64;

    with sed tamen,

    id. 12, 6, 7;

    with tamen,

    id. 3, 8, 21; 5, 7, 28; 6, 4, 12;

    with verum,

    id. 8 prooem. § 33;

    with at,

    id. 8, 3, 67;

    with autem,

    id. 1, 6, 12 Spald.—
    (ζ).
    Procul dubio, beyond question, undoubtedly (very rare), Lucr. 3, 638; Liv. 39, 40 fin.; Plin. 18, 21, 50, § 187; and:

    dubio procul,

    Lucr. 1, 812; 2, 261.—
    3.
    Meton., like anceps (4), doubtful, dubious, i. e. precarious, dangerous, critical, difficult (freq. but mostly poet.):

    res dubias, egenas, inopiosas consili,

    critical condition, Plaut. Poen. 1, 1, 2; so,

    res,

    id. Capt. 2, 3, 46; id. Most. 5, 1, 1; Sall. C. 10, 2; 39, 3; id. J. 14, 5; Liv. 2, 50 fin.; Tac. A. 2, 62; Verg. A. 6, 196; 11, 445 al.; cf.

    pericla (with advorsae res),

    Lucr. 3, 55; 1076:

    tempora (opp. secunda),

    Hor. C. 4, 9, 36:

    mons erat ascensu dubius,

    Prop. 4, 4, 83; cf.:

    quae (loca) dubia nisu videbantur,

    Sall. J. 94, 2.—
    b.
    In the neutr. absol. (i. q. discrimen, II. B. 2, and periculum):

    mea quidem hercle certe in dubio vita est,

    is in danger, Ter. And. 2, 2, 10 Ruhnk.; Sall. C. 52, 6; cf. Ov. Am. 2, 13, 2:

    sese suas exercitusque fortunas in dubium non devocaturum,

    Caes. B. G. 6, 7, 6; cf. Cic. Caecin. 27, 76:

    tua fama et gnatae vita in dubium veniet,

    Ter. Ad. 3, 2, 42; cf. id. ib. 2, 2, 35; Ov. H. 16, 138 Loers.— Plur. as subst.:

    hinc Italae gentes in dubiis responsa petunt,

    Verg. A. 7, 86:

    mens dubiis percussa pavet,

    Luc. 6, 596.
    II.
    For the syn. varius, manifold, various (only in the foll. passages): o multimodis variūm et dubiūm et prosperūm copem diem, Pac. ap. Non. 84, 23 (Trag. Rel. p. 115, ed. Rib.). And so prob. is to be explained dubia cena, a multifarious, richly provided supper, Ter. Ph. 2, 2, 28 (for the subjoined explanation of Terence: ubi tu dubites, quid sumas potissimum, is only outwardly adapted to the meaning of dubius); so,

    dubia cena,

    Hor. S. 2, 2, 77; and:

    fercula dubiae cenae,

    Aus. Mos. 102; Hier. Ep. 22, no. 16.—Hence, adv., in two forms.
    (α).
    dŭbĭe (acc. to I. B. 1.), doubtfully, dubiously (not in Plaut., Ter., or Caes.):

    potest accidere, ut aliquod signum dubie datum pro certo sit acceptum,

    Cic. Div. 1, 55.—Esp. freq. (particularly since the Aug. per.) with negatives: haud (rarely non) dubie, undoubtedly, indisputably, positively, certainly:

    etsi non dubie mihi nuntiabatur Parthos transisse Euphratem, tamen, etc.,

    Cic. Fam. 15, 1 (nowhere else as an adv. in Cic.):

    non dubie,

    Quint. 7, 2, 6; 9, 4, 67; Front. Strat. 2, 3, 16; and with sed (cf. dubius, I. B. 2. b. e), Quint. 11, 2, 1; so,

    too, nec dubie,

    Liv. 2, 23 fin.; Quint. 2, 14, 2;

    and with verum,

    id. 3, 4, 1;

    with sed,

    Tac. A. 4, 19 fin.: haud dubie jam victor, [p. 615] Sall. J. 102, 1 (cf. on the contrary in Cic.: sine ulla dubitatione hostis, Phil. 14, 4, 10; cf. Liv. 3, 38; Cic. Cat. 4, 3, 5); so,

    haud dubie,

    Liv. 1, 9; 13; 3, 24; 38; 53; 4, 2; 23; 5, 10 fin.; 33 fin.; 49 fin. et saep. (about 70 times; see the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 138); Quint. 10, 1, 85; Tac. A. 2, 43; 88; id. H. 1, 7; 46; 72; 3, 86; 4, 27 fin.; 80; id. G. 28; Suet. Caes. 55; id. Calig. 9; id. Galb. 2; Vulg. Lev. 13, 43.—
    (β).
    dubio = dubie, App. M. 9, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > dubium

  • 9 dubius

    dŭbĭus, a, um, adj. [for duhibius, duohabeo, held as two or double, i. e. doubtful; cf. dubito, Corss. Ausspr. 2, 1027].
    I.
    Moving in two directions alternately, vibrating to and fro, fluctuating (cf. ambiguus, anceps, incertus, perplexus, duplex).
    A.
    Lit. (very rare):

    ut vas non quit constare, nisi humor Destitit in dubio fluctu jactarier intus,

    Lucr. 6, 556; cf.:

    fluctibus dubiis volvi coeptum est mare,

    Liv. 37, 16, 4.—Far more freq. and class.,
    B.
    Trop., vacillating in mind, uncertain.
    1.
    Act.
    a.
    Wavering in opinion, doubting, doubtful, dubious, uncertain, = ambigens, haesitans, etc.:

    sin est is homo, anni multi me dubiam dant,

    Plaut. Ep. 4, 1, 17:

    quae res est, quae cujusquam animum in hac causa dubium facere possit?

    Cic. de Imp. Pomp. 10.— With an interrog. clause, A. and S. Gr. §

    213 R. 4 (1.): temptat dubiam mentem rationis egestas, ecquae nam fuerit mundi genitalis origo,

    Lucr. 5, 1211; cf.:

    equites procul visi ab dubiis, quinam essent,

    Liv. 4, 40:

    dubius sum, quid faciam,

    Hor. S. 1, 9, 40:

    dubius, unde rumperet silentium,

    id. Epod. 5, 85:

    spemque metumque inter dubii, seu vivere credant, Sive extrema pati,

    Verg. A. 1, 218; cf. Liv. 1, 42:

    Philippus non dubius, quin, etc.,

    id. 31, 42:

    haud dubius quin,

    id. 42, 14; Curt. 5, 12.—With acc. and inf.:

    dictator minime dubius, bellum cum his populis Patres jussuros,

    Liv. 6, 14; so,

    haud dubius,

    id. 31, 24; Curt. 9, 7:

    nec sum animi dubius, verbis ea vincere magnum Quam sit,

    well aware how hard it is, Verg. G. 3, 289; so,

    dubius with the genitives animi, Auct. B. Alex. 56, 2: mentis,

    Ov. F. 6, 572:

    consilii,

    Just. 2, 13:

    sententiae,

    Liv. 33, 25 Drak.:

    salutis,

    Ov. M. 15, 438:

    vitae,

    id. Tr. 3, 3, 25:

    fati,

    Luc. 7, 611 al.; cf. Zumpt, Gr. § 437; A. and S. Gr. § 213 R. 1 ( a.).—
    b.
    Wavering in resolution, irresolute, undecided (very rare):

    dubio atque haesitante Jugurtha incolumes transeunt,

    Sall. J. 107, 6; cf.

    hostes (opp. firmi),

    id. ib. 51 fin.:

    nutantes ac dubiae civitates,

    Suet. Caes. 4 fin.:

    quid faciat dubius,

    Ov. M. 8, 441.— Poet. transf.:

    cuspis,

    Sil. 4, 188.—
    2.
    Pass., that is doubted of, uncertain, doubtful, dubious, undetermined (so most freq. in all periods and kinds of composition):

    videsne igitur, quae dubia sint, ea sumi pro certis atque concessis?

    Cic. Div. 2, 51, 106; cf. id. ib. 2, 50 fin.; id. Fin. 4, 24, 67; id. de Or. 1, 20, 92; id. Mur. 32, 68; Quint. 3, 4, 8; 7, 8, 6:

    nihil aegrius est quam res secernere apertas Ab dubiis,

    Lucr. 4, 468 (cf. verba, vague language, opp. aperta, Quint. 7, 2, 48):

    jus, opp. certum,

    id. 12, 3, 6;

    opp. confessum,

    id. 7, 7, 7:

    in regno, ubi ne obscura quidem est aut dubia servitus,

    Cic. Rep. 1, 31:

    dubium vel anceps genus causarum,

    Quint. 4, 1, 40; cf. id. 9, 2, 69: dubii variique casus, Auct. ap. Cic. Clu. 21, 58:

    et incerta societas,

    Suet. Aug. 17 et saep.:

    quia sciebam dubiam esse fortunam scenicam, Ter. Hec. prol. alt. 8: salus (opp. aperta pernicies),

    Cic. N. D. 3, 27, 69:

    spes pacis,

    id. Att. 8, 13:

    victoria,

    Caes. B. G. 7, 80, 6; cf.:

    victoria, praeda, laus,

    Sall. J. 85, 48:

    Marte,

    Vell. 2, 55, 3:

    spes armorum,

    id. 2, 71:

    discrimen pugnae,

    indecisive, Sil. 5, 519:

    proelia,

    Tac. G. 6:

    auctor,

    unknown, Ov. M. 12, 61 et saep.:

    an auspicia repetenda, ne quid dubiis diis agerem?

    i. e. unassured of their favor, Liv. 8, 32:

    dubii socii suspensaeque ex fortuna fidei (opp. fideles socii and certi hostes),

    id. 44, 18; cf. Caes. B. C. 1, 3, 5:

    Hispaniae,

    Tac. A. 3, 44; cf.:

    gens dubiae ad id voluntatis,

    Liv. 9, 15:

    lux,

    i. e. morning twilight, dawn, Ov. M. 11, 596:

    sidera,

    Juv. 5, 22; cf.

    nox,

    evening twilight, Ov. M. 4, 401:

    caelum,

    i. e. over cast, Verg. G. 1, 252:

    fulgor solis,

    Sen. Herc. Fur. 670; cf.:

    et quasi languidus dies,

    Plin. Ep. 6, 20, 6:

    dubiāque tegens lanugine malas,

    i. e. between down and a beard, Ov. M. 9, 398; 13, 754; cf.:

    dubia lanuginis umbra, Claud. Epith. Pall. et Cel. 42: vina,

    not sure to ripen, Plin. 18, 31, 74, § 319:

    consilia,

    wavering, Tac. Agr. 18 et saep.:

    hunc annum sequitur annus haud dubiis consulibus (shortly thereafter the contrary: Papirius Semproniusque, quorum de consulatu dubitabatur),

    Liv. 4, 8; so,

    haud dubius praetor,

    id. 39, 39 fin.:

    haud dubii hostes,

    open enemies, id. 37, 49:

    haud dubii Galli (opp. degeneres, mixti, Gallograeci vere),

    id. 38, 17: cena dubia, see below, II.—
    b.
    In the neutr. absol.
    (α).
    (Non, haud) dubium est, it is ( not, not at all) doubtful, uncertain, undecided. (aa) Absol.:

    si quid erit dubium,

    Plaut. Ep. 5, 1, 40:

    haud dubium id quidem est,

    id. Poen. 3, 4, 27; Ter. And. 2, 3, 25; cf.

    in the interrog.: o! dubiumne id est?

    Ter. Eun. 1, 2, 49; id. Heaut. 3, 3, 46; id. Phorm. 5, 2, 9; and with the dat.:

    an dubium id tibi est?

    Ter. Heaut. 5, 1, 38; Cic. Fam. 4, 15.—(bb) With de:

    de Pompeii exitu mihi dubium numquam fuit,

    Cic. Att. 11, 6, 5; so,

    de eorum jure,

    id. de Or. 1, 57:

    de re,

    Quint. 7, 3, 4; cf. id. 7, 6, 3.—(ng) With an interrog. clause:

    illud dubium (est), ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam fieri possit accessio,

    Cic. Fin. 4, 24, 67; cf. Quint. 7, 9, 12:

    hoc ergo, credo, dubium est, uter nostrum sit verecundior,

    Cic. Ac. 2, 41, 126:

    hoc enim dubium est, utrum... an,

    Quint. 6, 3, 83:

    Ambiorix copias suas judicione non conduxerit... an tempore exclusus, dubium est,

    Caes. B. G. 6, 31, 1:

    an dubium vobis fuit inesse vis aliqua videretur necne?

    Cic. Caecin. 11, 31 et saep.—Since the Aug. per. freq. dubium, absol. and adv.:

    codicilli, dubium ad quem scripti,

    Quint. 7, 2, 52:

    quo postquam dubium pius an sceleratus, Orestes venerat,

    Ov. Tr. 4, 4, 69; Suet. Caes. 58; id. Aug. 28; id. Tib. 10; Flor. 1, 1, 12; 2, 14, 3:

    Erechtheus, Justitiā dubium validisne potentior armis,

    Ov. M. 6, 678; cf. id. Pont. 3, 1, 17:

    neque multo post exstincto Maximo, dubium an quaesita morte,

    Tac. A. 1, 5; Flor. 1, 1, 8; 4, 2, 91 al.—(dd) Non dubium est quin uxorem nolit filius, Ter. And. 1, 2, 1; id. Eun. 5, 6, 27; Cic. de Or. 2, 8, 32; id. Att. 13, 45; Quint. 11, 2, 10 et saep.:

    haud dubium est, quin,

    Ter. And. 2, 3, 17; 3, 2, 50; id. Ad. 5, 9, 19;

    and interrog.,

    Quint. 3, 2, 1; 10, 1, 5. —(ee) With acc. and inf.:

    periisso me una haud dubium est,

    Ter. Hec. 3, 1, 46; so Liv. 38, 6; Suet. Caes. 52 fin.; cf.

    interrog.: an dubium tibi est, eam esse hanc?

    Plaut. Mil. 2, 5, 9.—Ellipt.:

    si exploratum tibi sit posse te, etc., non esse cunctandum: si dubium sit, non esse conandum,

    Cic. Fam. 1, 7, 5.—
    (β).
    Dubium habere, to regard as uncertain, to doubt:

    an tu dubium habebis, etiam sancte quom jurem tibi?

    Plaut. Capt. 4, 2, 112:

    an dubium habetis, num obficere quid vobis possit? etc.,

    Sall. H. Fragm. III. 61, 8 Dietsch; cf.:

    haec habere dubia, neque, etc.,

    Cic. Ac. 2, 9 fin.
    (γ).
    In dubium:

    in dubium vocare,

    to call in question, Cic. de Or. 2, 34; cf.: illud me dixisse nemo vocabit in dubium, Asin. Pollio ap. Cic. Fam. 10, 31, 5. Vid. also under 3. b.:

    venire in dubium,

    Cic. Quint. 2; id. ib. 21, 67; Liv. 3, 13; cf.:

    alii non veniunt in dubium de voluntate,

    i. e. there is no doubt what their wish is, Cic. Att. 11, 15, 2. Vid. also under 3. b.—
    (δ).
    In dubio, in doubt, in question, undetermined:

    dum in dubio est animus,

    Ter. And. 1, 5, 31; cf. Luc. 7, 247:

    in dubioque fuere utrorum ad regna cadendum esset, etc.,

    Lucr. 3, 836; cf. id. 1085; Quint. 7, 9, 9:

    aestate potius quam hieme dandum, non est in dubio,

    Plin. 25, 5, 24, § 59 et saep.:

    ut in dubio poneret, utrum... an, etc.,

    Liv. 34, 5. Vid. also 3. b.—
    (ε).
    Sine dubio, without doubt, doubtless, indisputably, certainly (very freq.; in Cic. more than twenty times; not in Caes. and Sall.): Th. Numquid dubitas quin? etc. Gn. Sine dubio, opinor, Ter. Eun. 5, 9, 14; Cic. Verr. 2, 1, 2; 47; id. Cat. 2, 1; id. Balb. 24, 55; id. Tusc. 2, 7, 18; id. Off. 1, 29, 102; id. N. D. 1, 9, 23; id. Att. 1, 19, 2 et saep. Vid. the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 134 sq. Sometimes, esp. in Quint., with adversative particles: sed, verum, at, etc., no doubt, doubtless... but, yet, etc.: cum te togatis omnibus sine dubio anteferret... sed, etc.. Cic. N. D. 1, 21, 58; so with sed, id. de Or, 3, 57; Quint. 1, 6, 38; 5, 10, 53; 6, 3, 64;

    with sed tamen,

    id. 12, 6, 7;

    with tamen,

    id. 3, 8, 21; 5, 7, 28; 6, 4, 12;

    with verum,

    id. 8 prooem. § 33;

    with at,

    id. 8, 3, 67;

    with autem,

    id. 1, 6, 12 Spald.—
    (ζ).
    Procul dubio, beyond question, undoubtedly (very rare), Lucr. 3, 638; Liv. 39, 40 fin.; Plin. 18, 21, 50, § 187; and:

    dubio procul,

    Lucr. 1, 812; 2, 261.—
    3.
    Meton., like anceps (4), doubtful, dubious, i. e. precarious, dangerous, critical, difficult (freq. but mostly poet.):

    res dubias, egenas, inopiosas consili,

    critical condition, Plaut. Poen. 1, 1, 2; so,

    res,

    id. Capt. 2, 3, 46; id. Most. 5, 1, 1; Sall. C. 10, 2; 39, 3; id. J. 14, 5; Liv. 2, 50 fin.; Tac. A. 2, 62; Verg. A. 6, 196; 11, 445 al.; cf.

    pericla (with advorsae res),

    Lucr. 3, 55; 1076:

    tempora (opp. secunda),

    Hor. C. 4, 9, 36:

    mons erat ascensu dubius,

    Prop. 4, 4, 83; cf.:

    quae (loca) dubia nisu videbantur,

    Sall. J. 94, 2.—
    b.
    In the neutr. absol. (i. q. discrimen, II. B. 2, and periculum):

    mea quidem hercle certe in dubio vita est,

    is in danger, Ter. And. 2, 2, 10 Ruhnk.; Sall. C. 52, 6; cf. Ov. Am. 2, 13, 2:

    sese suas exercitusque fortunas in dubium non devocaturum,

    Caes. B. G. 6, 7, 6; cf. Cic. Caecin. 27, 76:

    tua fama et gnatae vita in dubium veniet,

    Ter. Ad. 3, 2, 42; cf. id. ib. 2, 2, 35; Ov. H. 16, 138 Loers.— Plur. as subst.:

    hinc Italae gentes in dubiis responsa petunt,

    Verg. A. 7, 86:

    mens dubiis percussa pavet,

    Luc. 6, 596.
    II.
    For the syn. varius, manifold, various (only in the foll. passages): o multimodis variūm et dubiūm et prosperūm copem diem, Pac. ap. Non. 84, 23 (Trag. Rel. p. 115, ed. Rib.). And so prob. is to be explained dubia cena, a multifarious, richly provided supper, Ter. Ph. 2, 2, 28 (for the subjoined explanation of Terence: ubi tu dubites, quid sumas potissimum, is only outwardly adapted to the meaning of dubius); so,

    dubia cena,

    Hor. S. 2, 2, 77; and:

    fercula dubiae cenae,

    Aus. Mos. 102; Hier. Ep. 22, no. 16.—Hence, adv., in two forms.
    (α).
    dŭbĭe (acc. to I. B. 1.), doubtfully, dubiously (not in Plaut., Ter., or Caes.):

    potest accidere, ut aliquod signum dubie datum pro certo sit acceptum,

    Cic. Div. 1, 55.—Esp. freq. (particularly since the Aug. per.) with negatives: haud (rarely non) dubie, undoubtedly, indisputably, positively, certainly:

    etsi non dubie mihi nuntiabatur Parthos transisse Euphratem, tamen, etc.,

    Cic. Fam. 15, 1 (nowhere else as an adv. in Cic.):

    non dubie,

    Quint. 7, 2, 6; 9, 4, 67; Front. Strat. 2, 3, 16; and with sed (cf. dubius, I. B. 2. b. e), Quint. 11, 2, 1; so,

    too, nec dubie,

    Liv. 2, 23 fin.; Quint. 2, 14, 2;

    and with verum,

    id. 3, 4, 1;

    with sed,

    Tac. A. 4, 19 fin.: haud dubie jam victor, [p. 615] Sall. J. 102, 1 (cf. on the contrary in Cic.: sine ulla dubitatione hostis, Phil. 14, 4, 10; cf. Liv. 3, 38; Cic. Cat. 4, 3, 5); so,

    haud dubie,

    Liv. 1, 9; 13; 3, 24; 38; 53; 4, 2; 23; 5, 10 fin.; 33 fin.; 49 fin. et saep. (about 70 times; see the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 138); Quint. 10, 1, 85; Tac. A. 2, 43; 88; id. H. 1, 7; 46; 72; 3, 86; 4, 27 fin.; 80; id. G. 28; Suet. Caes. 55; id. Calig. 9; id. Galb. 2; Vulg. Lev. 13, 43.—
    (β).
    dubio = dubie, App. M. 9, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > dubius

См. также в других словарях:

  • Per ipsum — Rite tridentin Dans la liturgie catholique, le rite tridentin désigne la forme du rite romain employée dans l Église catholique entre le concile de Trente et la réforme liturgique entreprise par Paul VI à la fin des années 1960 qui fait évoluer… …   Wikipédia en Français

  • Nunc sancte nobis spiritus — Nunc, Sancte, nobis Spiritus is a Christian hymn attributed to St. Ambrose of Milan. Traditionally, the hymn is a part of the prayers of Terce in the Liturgy of the Hours. Contents 1 Hymn in Latin 2 Hymn in English 3 Another Translation …   Wikipedia

  • Traditional Ambrosian Rite — This article is about the form of the Ambrosian Rite used before the Vatican II; for an explanation of the history and of the current form of this Rite, see Ambrosian Rite. Traditional Ambrosian Rite is the form of the Ambrosian Rite used before… …   Wikipedia

  • Ambrosian Liturgy and Rite — • The liturgy and Rite of the Church of Milan, which derives its name from St. Ambrose, Bishop of Milan (374 397) Catholic Encyclopedia. Kevin Knight. 2006. Ambrosian Liturgy and Rite     Ambrosian Liturgy and Rite …   Catholic encyclopedia

  • Kloster Marienau — Das Kloster Marienau (lat.: Augia Sanctae Marie) war eine Zisterzienserinnenabtei in Breisach am Rhein, die 1525 während der Bauernkriege zerstört wurde. Inhaltsverzeichnis 1 Geschichte 1.1 Gründung 1.2 Die frühen Jahre …   Deutsch Wikipedia

  • List of compositions by Giovanni Pierluigi da Palestrina — This is a list of compositions by Giovanni Pierluigi da Palestrina, sorted by genre. The volume (given in parentheses for motets) refers to which volume of the Breitkopf Härtel complete edition the work can be found in. Six of the volumes of… …   Wikipedia

  • Codex Calixtinus — Codex Calixtinus, Folio 4r, Apóstol Santiago. El Codex Calixtinus o Códice Calixtino es un manuscrito iluminado de mediados del siglo XII. Constituye una especie de guía para los peregrinos que seguían el Camino de Santiago en su viaje a Santiago …   Wikipedia Español

  • Celtic Rite — The term Celtic Rite is generally, but rather indefinitely, applied to the various rites used in Great Britain, Ireland, perhaps in Brittany, and sporadically in Northern Iberia, and in the monasteries which resulted from the Irish missions of St …   Wikipedia

  • Preces (Opus Dei) — The Preces is a daily vocal prayer said by members of the Roman Catholic prelature of Opus Dei. [Cfr. [http://www.opusdei.es/art.php?p=20233 Codex Iuris Particularis, n.° 82, 1] ] It is also called Prayers of the Work. Preces is the Latin word… …   Wikipedia

  • The Celtic Rite —     The Celtic Rite     † Catholic Encyclopedia ► The Celtic Rite     This subject will be treated under the following seven heads:     I. History and Origin; II. Manuscript Sources; III. The Divine Office; IV. The Mass; V. the Baptismal Service; …   Catholic encyclopedia

  • Werkeverzeichnis Antonio Salieri — Inhaltsverzeichnis 1 Werkverzeichnis Antonio Salieri 1.1 Weltliche Vokalmusik 1.1.1 Opern 1.1.2 Einlagearien und ensembles …   Deutsch Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»