Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

pīla

  • 21 exerceo

    ex-erceo, cuī, citum, ēre (zu arceo, in Ruhe halten), aus dem Zustande der Ruhe gleichs. heraushalten, d.i. nicht ruhen-, nicht rasten-, nicht feiern lassen, sich rühren lassen, in Atem setzen, ohne Rast beschäftigen, im Gange erhalten, im üblen Sinne (als Synom. von fatigare) abmühen, abtreiben, abhetzen, I) eig.: a) v. der rastlosen Bewegung übh.: equos aequore campi, umhertummeln, Verg.: turbinem magno in gyro vacua atria circum, umhertreiben, Verg.: qualis apes aestate novā per florea rura exercet labor, Verg.; vgl. medial, apes exercentur agris, tummeln sich herum, Verg. – haec (corpora) quia sunt exercita motu, sich rastlos bewegen, Lucr.: u. so exercita cursu flumina, rastlos strömende, Verg.; vgl. (Maeandros) incertas exercet aquas, läßt rastlos strömen, Ov. – manum (mit der H. hin u. her fechten) et in ventum iactare brachia, Sen.: u. so manum (um sich schlagen), litigare etc., Sen. (vgl. Gronov Sen. Thyest. 165). – im üblen Sinne, poet., indomitas qualis undas exercet Auster, Hor.: ignem exercentibus Euris, Ov.: ex. venatu saltus opacos, Sil. – b) als mediz. t.t., von der aufregenden Körperbewegung der Kranken, in (aktive) Bewegung setzen, (aktive) Bewegung verschaffen, wohltätig körperlich aufregen, corpus, Cels.: pilā similibusque ex. superiores partes, Cels.: absol., commode exercent clara lectio,
    ————
    arma, pila, cursus, ambulatio, Cels. – refl. se exercere u. medial exerceri, sich (aktive) Bewegung (Motion) machen, -verschaffen, Cels.: exerceri per manus (durch Handarbeiten u. dgl.), Cels. – selten v. der passiven Körperbewegung, pendentis tori gestatio, quo plurimā parte diei ac noctu motu exerceantur aegrotantes, Cael. Aur. – c) v. Rühren der Glieder bei der Arbeit, emsig rühren, -beschäftigen, assiduis brachia telis, Ov.: linguas litibus, Ov.: in sua dona manus, Prop.: manum (emsig Hand anlegen) et ea quae meditata sunt ad verum perducere, Sen. – d) v. In-Atem-Setzen der Sklaven u. Tiere bei der Arbeit, familiam, Cato: servos, Ter.: famulas ad lumina longo penso, von der Hausfrau, Verg.: tauros, Verg. – im üblen Sinne, ego te exercebo hodie, ut dignus es, in Atem setzen, herumkuranzen (Jacob), Ter.: (equae) neque opere neque cursu exerceantur, abgetrieben werden, Col.: u. so wohl feras, abhetzen, ICt. – e) v. emsigen Bearbeiten eines Ggstds., solum presso sub vomere, emsig umwühlen, Verg.: humum in messem, Verg.: paterna rura bobus suis, Hor.: ferrum, emsig schmieden (v. den Zyklopen), Verg.: antiquas telas, emsig fortspinnen (v. der Spinne), Ov.
    II) übtr.: A) im allg., v. Ggstdn., Zuständen usw. aller Art, die jmd. gleichs. in Atem setzen, viel zu schaffen machen, (viel) Arbeit-, (viel) Plage machen, abarbeiten, tüchtig in Anspruch nehmen, hu-
    ————
    deln, heimsuchen, abquälen, von Affekten auch = beherrschen, a) übh.: meos casus, in quibus me fortuna vehementer exercuit, Cic.: duae (villae) ut maxime delectant, ita exercent, Plin. ep.: quae (centumvirales causae) me exercent magis, quam delectant, Plin. ep.: promulgata lex exercuit civitatem, Liv.: strenua nos exercet inertia, Hor.: ambitio animos hominum exercet, Sall.: nunc me reliquiae vestrae exercent, Cic. – te de praedio exerceri (so viel Plage hast) moleste fero, Cic.: exerceri poenis, Verg.: candidati exerciti omnibus iniquitatibus, Cic.: Venus exercita curis, Verg.: in somniis exercitus, Ps. Sall. de rep. 2, 6, 12. – b) als mediz. t.t., v. körperlichen Übeln, ut pueros vomitus, nocturnae vigiliae etc. exerceant, Cels.: alios astricta, alios resoluta alvus exercet, Cels.: teretes (lumbrici), qui pueros maxime exercent, Cels.: absol., si vero sudor exercet, Cels.
    B) in einer Tätigkeit übend beschäftigen, üben, ausbilden, a) körperlich: iuventutem, Caes.: corpus, Sall.: in gramineis membra palaestris, Verg.: in hoc vocem et vires suas, Cic.: virgines non otio neque lanificio, sed armis, equis, venationibus, Iustin.: armis atque equis corpus (Ggstz. animum in litteris agitare), Ps. Sall. de rep. 2, 10, 2. – als milit. t.t., in den Waffen-, taktisch üben, einüben, copias, Caes.: in armis Macedonas et mercennarios milites, Liv.: regem armavit atque exercuit adversus Romanos, Nep. – refl.
    ————
    se exercere u. medial exerceri, sich üben, se in curriculo, v. den Athleten, Cic.: u. von dens., se Iovi Cic.: ibi (in palaestra) cursu, luctando, hastā, pugilatu, pilā, saliendo sese exercebant magis, quam scorto aut saviis, Plaut.: nullum diem praetermisit, quo non pilo et sagittis ceterisque armorum se exerceret officiis, Vopisc.: se hoc genere pugnae exercuisse, Caes.: se ad cursuram, Plaut.: notavi in porticu gregem cursorum cum magistro se exercentem, Petron. – dum armis exercetur, Waffenübungen treibt, Cic.: cum exercentur (athletae), Cic.: exerceri in venando, Cic.: exercebatur plurimum currendo et luctando, Nep. – Partiz. Präs. exercēns refl., sich übend, Cic. de or. 2, 287. Suet. Caes. 26, 3; Aug. 98, 3. – ebenso refl., ludicra exercendi (Leibes- und Waffenübungen) aut venandi consuetudo, Cic. de fin. 1, 69: pueros ante urbem lusus exercendique causā producere, Liv. 5, 27, 2. – b) geistig: vario modo discipulos, Suet.; vgl. quid te exercuit? Cic.: ingenium, Cornif. rhet.; vgl. ingenium nemo sine corpore exercebat, Sall.: ingenium multiplici variāque materiā, Quint.: memoriam, Cic.: stilum, Cic.: verba, sich auf bloßes Wortgeklingel üben, Sen. – in hoc genere exerceri apud magistros, Cic.: adulescentes ad copiam rhetorum, Cic. – refl. se exercere u. medial exerceri, sich üben, se cotidianis commentationibus acerrime, Cic.: se vehementissime in his subitis dictionibus, Cic.: ex. se u. exerceri in
    ————
    utrumque locum, Quint.: pueri discunt, exercentur, Cic.: exercebatur (er studierte) apud Arellium Tuscum, Sen. contr. 2. praef. § 1. – Partiz. Perf. Pass. exercitus, s. bes.
    C) ein Werkzeug usw., eine Tätigkeit in Betrieb setzen, handhaben, anwenden, ausüben, betreiben, mit etw. umgehen, sich beschäftigen, 1) im allg.: a) mater. Objj. u. körperl. Tätigkeiten od. Zustände: pro consuetudine regionum praedictae machinae exercentur, Col.: arma, Verg.: pharetram aut acres arcus, Val. Flacc.: palaestras, Verg.: vocem, ertönen lassen, v. Präko, Plaut. – balatus, cantus, ertönen lassen, Verg. – mellis vindemia, propter quam totius anni labor exercetur, Col.; vgl. labores incassum, Verg.: vicem, abwechselnd den Dienst verrichten, Verg.: diem, poet. = sein Tagewerk verrichten, Verg. – sitim, poet. = Durst leiden, Sil. – pugnos in alqm, Plaut.: arma contra patriam, Tac.: eas linguas adversus nomen eius, Augustin. de civ. dei 1, 3 extr. – est enim illi (naturae) mos exercere in parvis, ihren Willen im Kleinen zu äußern (kund zu geben), Sen. de clem. 1, 19, 3. – b) polit., geistige u. moral. Tätigkeiten od. Zustände handhaben, ausüben, fühlen lassen, üben, betätigen, entfalten, geltend machen, äußern, dura imperia, Verg.: imperium miti animo, Sen.: memores plus quam civiliter iras, Ov.: familiariter inimicitias, Cic.: inexorabile odium, Ov.: pretiosa
    ————
    odia et constantia magno, Ov.: victoriam, verfolgen, Liv.: u. so victoriam crudeliter, Sall.: iustitiam, Plin. ep.: pacem aeternam (halten) et hymenaeos (feiern), Verg. – nomen patris patriae indulgentiā, betätigen durch usw., Plin. pan. – non umquam facundiam, sich befassen mit usw., Tac. (vgl. non quo verba umquam potius quam res exercuerim, Liv.): canina facundia exercebatur, Sall. fr.; neque ego callidam facundiam neque ingenium ad male faciendum exercui, Sall. fr. – oft alqd cum alqo, in alqo, in alqm (s. Fabri Sall. Cat. 49, 2 u. Iug. 16, 2), graves inimicitias cum alqo, Sall.: simultates, Liv., cum alqo, Cic. u. Sall.: odium in prole paternum, Ov.: gratiam atque inimicitias in tanta re, Sall.: facilitatem et lenitudinem animi in alqo, Cic.: suam insatiabilem crudelitatem non solum in vivo, sed etiam in mortuo et in eius corpore lacerando et vexando, Cic.: victoriam foede in captis, die G. fühlen lassen, Liv.: fortuna exercet in alqo vim suam, zeigt, macht geltend seine Macht (seinen mächtigen Einfluß), Nep., od. in alqo opes (seinen mächtigen Einfluß), Liv.: tribuni militum in plebe regnum exercent, Liv.: hereditarium in alqm odium, Vell.: libidinem et avaritiam in socios, Liv. – venerem amorem amoenitatemque, Plaut.: communes amores ad alqam, Catull. – 2) insbes.: a) als t.t. des Land- u. Bergbaus: α) einen Acker usw. bestellen, bebauen, rus exercere et colere, Col.: praedia rustica,
    ————
    Liv.: vineas, campos curare et exercere, Plin. ep.: Africam et Aegyptum ex., Tac.: ex. studiosius mare quam terras, mehr Seeleute (Fischer, Schiffer, Seeräuber) als Ackerbauer sein (vgl. εργάζεσθαι γην, θάλασσαν), Iustin. – β) eine Grube usw. betreiben, ausbeuten, figlinas, argenti fodinas aut alia metalla, Varro: metallum Macedonicum, Liv.: metalla, Pacat. pan.: metalla auri atque argenti, Liv.: solum, Flor. – b) als t.t. der Geschäftsspr., α) etw. als Gewerbe betreiben, ausüben, mit etw. ein Gewerbe treiben, ein Gewerbe machen, navem, Reederei treiben, ICt.: aquae molas, Cassiod.: pistrinum, das Müllerhandwerk betreiben, Suet. u. Apul.: cauponam, Iustin u. ICt.: cauponam vel stabulum, ICt.: tabernam (Kaufladen), Vitr. u. ICt.: officinam promercalium mercium, Suet.: armorum officinas, in Betrieb setzen, Tac.: pecuniam, fenus, Geld auf Zinsen leihen, ICt.; vgl. fenus apud Helvetios, Suet. – commercium turis, Plin.: (corpore) quaestum, ICt.: argentariam (Wechselgeschäft), ICt.: artem, Hor., Cels. u.a.: medicinam, Cic.: medicinam fame, durch die Hungerkur heilen (v. Arzte), Plin.: rhetoricen, Quint. – piraticam, Iustin., u. piraticam adversus patriam, Iustin. – β) einen Stoff bearbeiten, exercitae pelles, gegerbte, Cael. Aur. de morb. acut. 3, 8, 80. – c) als publiz. u. jurist. t.t.: α) v. der leitenden Tätigkeit, etw. halten, leiten, vollziehen usw., qui exercet iudicium, vom vorsitzen-
    ————
    den Richter, Cic.: exercere iudicium et poenas, verhängen od. vollziehen, Tac.: ebenso quaestionem inter sicarios, Cic.: quaestionem severius, Liv., od. aspere violenterque, Sall. – od. etw. verwalten, führen, vectigalia (bes. v. den Staatspächtern), Cic.: institor exercens mercem, der Handel führende, ICt. – β) ein Gesetz, Recht usw. handhaben, in Ausübung bringen, geltend machen, iacēre irritas actiones... legem confestim exerceri, Liv.: exercendas esse leges respondit et atrocissime exercuit, Suet.: u. so ius, beneficium, ICt. – u. eine Rechtshandlung vollziehen, anstellen, litem, eine Entscheidung geben, ICt.: actionem adversus alqm, ICt.: fortuita incendia civiliter, verfolgen, ICt. – Formen nach der 3. Konjug. exercunt, Itala (Verc.) Luc. 22, 25: Imper. exercite, Commodian. instr. 2, 27, 1.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > exerceo

  • 22 ludo

    lūdo, si, sum ( inf. ludier, Ter. Ad. 4, 3, 16), 3, v. a. and n. [root lud- for loid-, from Sanscr. krīd, to play; cf. laus and cluere from Sanscr. root cru-], to play.
    I.
    Lit., to play, play at a game of some kind:

    tesseris,

    Ter. Ad. 4, 7, 21:

    aleā ludere,

    Cic. Phil. 2, 23, 56:

    pilā et duodecim scriptis,

    id. de Or. 1, 50, 217; 1, 16, 73; 2, 62, 253:

    cum pila,

    id. Tusc. 5, 20, 60:

    trocho,

    Hor. C. 3, 24, 56:

    nucibus,

    Mart. 14, 1, 12:

    pilā,

    Val. Max. 8, 8, 2:

    positā luditur arcā,

    with one's whole cash-box staked, Juv. 1, 90:

    eburnis quadrigis cotidie in abaco,

    Suet. Ner. 22:

    apud quem alea lusum esse dicetur,

    Dig. 11, 5, 1 praef.:

    senatus consultum vetuit in pecuniam ludere,

    to play for money, ib. 11, 5, 2:

    ego nisi quom lusim nil morer ullum lucrum,

    Plaut. Rud. 4, 7, 22. —
    (β).
    With acc.:

    aleam,

    Suet. Aug. 70; id. Claud. 33; id. Ner. 30:

    par impar,

    id. Aug. 71; Hor. S. 2, 3, 248:

    ducatus et imperia,

    Suet. Ner. 35:

    Trojam,

    id. Caes. 39; id. Ner. 7:

    proelia latronum,

    Ov. A. A. 3, 357; cf. pass.:

    sunt aliis scriptae, quibus alea luditur, artes,

    id. Tr. 2, 471:

    alea luditur,

    Juv. 8, 10:

    aleae ludendae causa,

    Dig. 11, 5, 1 praef.:

    alea ludebatur,

    ib. 11, 5, 1, § 2.—
    (γ).
    Absol.:

    lusimus per omnes dies,

    Suet. Aug. 71; 94; cf.:

    ludis circensibus elephantos lusisse,

    appeared in the public games, Liv. 44, 18, 8.—In sup.:

    dimittere lusum,

    Varr. Sat. Men. 53, 7.—
    B.
    To play, sport, frisk, frolic:

    dum se exornat, nos volo Ludere inter nos,

    have some fun, Plaut. Stich. 5, 4, 20:

    ludere armis,

    Lucr. 2, 631:

    suppeditant et campus noster et studia venandi honesta exempla ludendi,

    Cic. Off. 1, 29, 104:

    ad ludendumne, an ad pugnandum, arma sumturi,

    id. de Or. 2, 20, 84:

    in numerum,

    dance, Verg. E. 6, 28:

    hic juvenum series teneris immixta puellis ludit,

    Tib. 1, 3, 64:

    cumque marinae In sicco ludunt fulicae,

    Verg. G. 1, 363:

    in exiguo cymba lacu,

    Ov. Tr. 2, 330. —
    II.
    Trop.
    A.
    To sport, play with any thing, to practise as a pastime, amuse one's self with any thing:

    illa ipsa ludens conjeci in communes locos, Cic. Par. prooem.: Prima Syracosio dignata est ludere versu Nostra... Thalia,

    Verg. E. 6, 1.—Esp., to play on an instrument of music, to make or compose music or song:

    ludere quae vellem calamo permisit agresti,

    Verg. E. 1, 10:

    talia fumosi luduntur mense Decembri,

    Ov. Tr. 2, 491:

    quod tenerae cantent, lusit tua musa, puellae,

    id. Am. 3, 1, 27:

    coloni Versibus incomptis ludunt,

    Verg. G. 2, 386:

    carmina pastorum,

    id. ib. 4, 565; Suet. Ner. 3:

    si quid vacui sub umbra Lusimus tecum,

    Hor. C. 1, 22, 2.—
    B.
    To sport, dally, wanton (cf. "amorous play," Milton, P. L. 9, 1045):

    scis solere illam aetatem tali ludo ludere,

    Plaut. Most. 5, 2, 36: affatim edi, bibi, lusi, Liv. Andron. ap. Paul. ex Fest. s. v. affatim, p. 11 Müll.; cf.:

    lusisti satis, edisti satis, atque bibisti,

    Hor. Ep. 2, 2, 214; Ov. A. A. 2, 389; Cat. 61, 207; Suet. Tib. 44; Mart. 11, 104, 5.—
    C.
    Ludere aliquem or aliquid, to play, mock, imitate, mimic a person or thing (only in mockery; cf.: partes agere, etc.): civem bonum ludit, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 1; cf.:

    ludere opus,

    to imitate work, make believe work, Hor. S. 2, 3, 252:

    magistratum fascibus purpurāque,

    App. M. 11, p. 260 fin.:

    ludere causas,

    Calp. Ecl. 1, 45: impia dum Phoebi Caesar mendacia ludit, Poët. ap. Suet. Aug. 70.—
    D.
    To trifle with:

    summa pericula,

    Mart. 9, 38, 1:

    viribus imperii,

    Sen. Brev. Vit. 18, 4.—
    E.
    To spend in play or amusement, to sport away:

    otium,

    Mart. 3, 67, 9.—Hence, ludere operam, to throw away one's labor, to labor in vain, Plaut. Ps. 1, 3, 135.—
    F.
    To make sport or game of a person, to ridicule, rally, banter:

    Domitius in senatu lusit Appium collegam,

    Cic. Q. Fr. 2, 15 a, 13:

    satis jocose aliquem ludere,

    id. ib. 2, 12, 2:

    omnium irrisione ludi,

    id. de Or. 1, 12, 50.—Rarely with ad:

    caput aselli, ad quod lascivi ludebant ruris alumni,

    Juv. 11, 98.—
    G.
    To delude, deceive:

    auditis, an me ludit amabilis Insania?

    Hor. C. 3, 4, 5; Ov. A. A. 3, 332:

    custodes,

    Tib. 1, 6, 9; 3, 4, 7.— Comp.:

    hoc civili bello, quam multa (haruspicum responsa) luserunt,

    i. e. gave wanton, deceptive responses, Cic. Div. 2, 24, 53.

    Lewis & Short latin dictionary > ludo

  • 23 habeo

    habeo, uī, itum, ēre, das deutsche haben und halten, I) eig.: A) im engern Sinne: 1) an sich (in der Hand, am Halse usw.) haben = halten, führen, tragen, a) übh.: iaculum, quod manibus habemus, Ov.: coronam alteram in capite, alteram in collo, Cic.: anulum in digito, Ter.: fenum in cornu, Hor. (s. fēnum): vestis bona quaerit haberi, getragen zu werden, Ov. – v. Lebl., arma hic paries habebit, Hor.: nulla taberna meos habeat neque pila libellos, in keinem Buchladen, an keinem Pfeiler mögen meine Schriften feil hängen, Hor.: altera vestes ripa meas habuit, auf dem andern Ufer lagen meine Kleider, Ov. – b) als wesentlichen Bestandteil an sich haben, quae feminae duplices papillas habent, Cic. fr.: hos habuit vultus, Ov. – v. Lebl., pedum calidus pulvis vestigia habebat, Ov.: pars secreta domus tres habuit thalamos, Ov.: tunicae manicas habent, Verg.: tabulae habentes clavorum cacumina, Val. Max. – c) = führen, handhaben, tractantes ferrum et arma habentes parēre, Iustin.: nec immensa barbarorum scuta perinde haberi quam pila et gladios, Tac. – d) halten = hinhalten, dorsum ad lucem (gegen das L.), Augustin. conf. 4, 16.

    2) von Örtl. = in seinem Bereiche aufgenommen haben, umschließen, festgebannt halten, me confectum curis infelix habuit thalamus, Verg.: me quoque pontus haberet, Ov.: Tartara habent Pantoiden, Hor.

    3) von Schriften in bezug auf ihren Inhalt, wie haben = enthalten, nihil enim (epistula) habebat, quod non vel in contione recte legi posset, Cic.: editio habebit omnia, Quint.: quod nulla annalium memoria habeat, Liv.: pro C. Cornelio et Tito Annio Quintum Acilium et C. Herennium habent quidam annales, Liv.

    B) im weitern Sinne: 1) (wie εχειν), im Besitze-, in seiner Gewalt haben, a) = als Bewohner innehaben, bewohnen, Capuam, Liv.: silvas, Flor.: moenia, Verg.: urbem, Sall. Vgl. Korte Sall. Cat. 6, 1. – b) als Feind besetzt halten, hostis habet muros, Verg.: hostis habet portus, Val. Flacc. Vgl. Burmann Val. Flacc. 3, 45. – c) als Herrscher im Besitze haben, beherrschen (vgl. Duker Flor. 4, 2, 22. Korte Sall. Cat. 6, 1), urbem Romam a principio reges habuere, Tac.: Siciliam et Sardiniam per legatos, verwalten, Flor.: habeo, non habeor a Laide (εχω, ἀλλ᾽ ουκ εχομαι), v. Geliebten, Cic. – animus habet cuncta neque ipse habetur, Sall.: ventis aëra habendum permittere, zum Beherrschen überlassen, Ov. – d) wirklich im Besitze, in Händen, als Eigentum haben, α) = besitzen (während streng juristisch tenere = physisch besitzen, possidere = rechtlich besitzen, s. Florentin. dig. 46, 4, 18 tu meum habes, tenes, possides, u. bildl., Plin. ep. 1, 16, 1 totum me tenet, habet, possidet; u. korresp. mit possidere b. Phaedr. 4, 4, 10 sq.), gemmas, argentum, Hor.: vectigalia magna divitiasque, Hor.: honeste divitias, modeste opes, besitzen u. gebrauchen, einen edlen usw. Gebrauch machen von usw., Sall. u. Tac.: pretium habes, du hast deinen Lohn weg, Hor.: quod habet (Ggstz. quod ei deest), Sen.: me enim tabulas tuas habere (in Händen haben) et proferre oportuit, Cic. – ex animi sententia uxorem h., Cic.: quid mulieris uxorem habes? was hast du für ein Weibsbild zur Frau? Ter.: Roma poëtas habet, Hor. – absol. (wie εχειν) = Besitz ( Besitzungen) haben, ansässig sein, Vermögen haben, wohlhabend sein (vgl. Gräve u. Korte Cic. ep. 7, 29, 2. Drak. Sil. 5, 264. Burmann Phaedr. 3. prol. 21), habere in Bruttiis, Cic., in Veiente agro, Liv.: habet idem in nummis, habet in praediis urbanis, er hat etwas an barem Gelde, er hat einige Besitzungen bei der Stadt, Cic.: nos quod simus, quod habeamus, id omne abs te habere, Cur. in Cic. ep.: habendi cupiditas, Habsucht, Rutil. Lup.; dass. habendi amor, Verg. u.a.; u. habendi cupido, cura, studium, Plin. ep., Phaedr. u. Aur. Vict. (vgl. Drak. u. Burmann a. a. O.): dass. qui habet (der Reiche), ultro appetitur; qui est pauper, aspernatur, Nep. fr. 5, 4: u. habentes ( wie οἱ εχοντες) = die Wohlhabenden, Ggstz. non habentes (οἱ ουκ εχοντες) = die Armen, Lact. 5, 8, 7. – β) wie εχειν u. unser haben = in Besitz nehmen, erlangen, bekommen, anne habebit ariola? Dae. non feret, Plaut.: quam ille se habiturum non dubitabat, Nep. – γ) habere alqd sibi, etwas für sich haben = behalten (s. Matthiä Cic. Sull. 26), sibi hereditatem, Cic.: sibi haberent honores, sibi imperia, sibi provincias, Cic. – dah. die Ehescheidungsformel: res tuas tibi habeas od. habe od. habeto, behalte od. nimm deine Sachen für dich, Plaut. Amph. 928. Sen. suas. 1, 7; contr. 2, 5 (13), 9. Apul. met. 5, 26: istam suas res sibi habere iussit, heißt sie für sich geschieden leben, Cic. Phil. 2, 69: scherzh. übtr., apage sis amor; tuas tibi res habeto, wir sind geschiedene Leute, Plaut. trin. 267 L. – e) Tiere zur Zucht, Benutzung, zum Unterhalt usw. haben, halten (s. Burmann Phaedr. 3, 3, 4), pecus, Varro, Verg. u.a.: habens quidam pecora, ein Viehbesitzer, Viehzüchter, Phaedr.: canes potius acres paucos quam multos, Varro. – u. f) eine Person zu irgend einem Zwecke bei sich haben, domi divisores, Cic. ad Att. 1, 16, 12. – bes. alqam, Plaut. u.a.: quis heri habuit Chrysidem? Ter. Vgl. Westerhof Ter. Andr. 1, 1, 58. – g) übh. in seiner Gewalt haben, habesne hominem? hast du ihn (ertappt)? Ph. Quidni habeam! Ter.: u. bildl., habeo viros, ich habe sie (= ich kenne nun ihre Gesinnung), Phaedr.

    2) in irgend einer äußern Lage dauernd haben, halten, a) in seiner Umgebung, alqm secum, bei od. um sich haben, Nep.: alqm ad manum, bei der Hand (zu seinen Diensten) haben, Nep.: catervas flagitiosorum circum se, Sall.: in partibus Pallantem, auf seiner Seite haben, Tac. – b) an einem Orte usw. halten = bleiben-, stehen lassen, aegros in tenebris, Cels.: milites in stativis castris, Sall.: exercitum inter hiberna Romanorum, Sall.: pecora et armenta inter silvas, Iustin.: aquam caelestem sub dio in sole, Col.: bildl., pudicitiam in propatulo, öffentlich feilbieten, Sall.: arma procul, die W. fern halten = den Krieg vermeiden, Tac. – dah. c) mit dem Nbbgr. der gehemmten Bewegung, wie halten = festhalten, senatum in curia inclusum, eingeschlossen halten, Cic.: alqm in vinculis, in custodia, Sall.: aber auch in custodiam haberi, in Haft gebracht werden u. bleiben, Liv. u. Tac.: dah. haberi in Syria, in S. in Gewahrsam gehalten werden, Tac. – quae res eos in magno diuturnoque bello inter se habuit, verwickelt hielt, verwickelte, Sall.: semper eos in armis accolae Galli habebant, nötigten sie, immer unter den W. zu bleiben, Liv.

    3) refl., sich irgendwo gehaben = sich aufhalten, wohnen, quis istic habet? Plaut.: ubi hic Moschis habet? Afran. fr.: ubi nunc adulescens habet? Plaut.: in delubro, ubi aeditumus habere solet, Sacr. Arg. bei Varro LL. 5. § 50 u. 52: qui Syracusis habet, Plaut.: multi habent in praediis, quibus etc., Varro: qui in eo loco habebant, Dict.: praecipit fortunatorum habituram loco, Apul.: animae pauxillum in me habet, Naev. com. fr.

    II) übtr.: A) im engern Sinne: 1) im allg.: alqd in manibus, unter den Händen = in der Arbeit haben, Cic.; od. gleichs. schon in Händen (= ganz nahe bevorstehend) haben, z.B. victoriam, Liv. – alqd semper in ore atque animo, im Munde u. im Gedanken haben, -führen, Cic. – in animo od. bl. animo, im Sinne haben = Willens sein, mit folg. Infin., Cic. u.a. – aber alqm in animo, jmd. in Gedanken haben, seiner eingedenk sein, Sall.; vgl. ante oculos, vor Augen haben = eingedenk sein, Iustin.: tecum habeto, behalte es (in Gedanken) bei dir, behalte es für dich, Plaut. Pers. 246: u. so verum (aber) haec tu tecum habeto, Cic. ad Att. 4, 15, 6: secreto hoc audi, tecum habeto, Cic. ep. 7, 25, 2. – hic habuit studia suorum ardentia, war im Besitz von usw., hatte für sich, Cic. Planc. 20. – neque quies gentium sine armis neque arma sine stipendiis neque stipendia sine tributis haberi queunt, kann man bekommen od. schaffen, Tac. hist. 4, 74.

    2) mit Zuständen des Leibes u. der Seele als Objekt, die man an od. in sich hat, wie unser haben, a) übh.: vulnus, Ov.; u. vulnus grave (bildl. von der Liebeswunde), Ov.: dah. als t. t. der Fechter, hoc habet, das (der Hieb) sitzt, Verg.; u. bildl., certe captus est, habet, er ist gefangen, getroffen (von einem Verliebten), Ter.; u. hoc habet, das trifft, das (dieser schlaue Plan) wird seine Wirkung nicht verfehlen, Plaut.; od. als Beifallsruf, hoc habet (gut getroffen), solutust, Plaud. rud. 1143 (vgl. übh. Lorenz Plaut. most. 700). – febrem (febrim), ein Fieber haben, Cic.: capitis dolorem, Quint. – mit Zuständen der Seele, animum fortem, Cic.: bonum: animum de alqo, Sall.: amorem erga alqm, odium in alqm, haben, hegen, Cic.: spem de alqo, Cic.: alci fiduciam, Vertrauen zu jmd. hegen, Cic. – timorem, Nep.: metum, Prop. – vim in inquirendo, Strenge (haben u.) zeigen, Cic.: studium et officium erga alqm, zeigen, Cic. – b) als wesentliche Eigenschaft (an sich) haben, neque modum neque modestiam habere victores, weder Maß noch Ziel kennen, Sall.: habebat hoc omnino Caesar, hatte das an sich, an der Art, Cic.: u. Sardus habebat ille Tigellius hoc, Hor. – v. Lebl. (vgl. Nägelsb. Stil. § 110, 1), quae tamen has vires habet herba, Ov.: quid pulchri constructus acervus habet, hat Schönes an sich, Hor.: habet pacem vultus, Ov.: locus nihil religionis habet, hat (an sich), Cic.: hae litterae, cum leguntur, invidiosam atrocitatem verborum habent, wenn man diesen Brief so liest, so haben die Worte etwas Herbes, was erbittert, Cic.: res maritimae (Seekrieg)... ut quae celerem atque instabilem motum haberent, eigen sei, Caes.: virtus hoc habet, ut etc., hat das Eigentümliche (die eigentümliche Wirkung), Cic.: u. so habet hoc sollicitudo, quod omnia necessaria putat, Plin. ep.: habet atrocitatis aliquid legatio, hat einen drohenden Charakter, Cic. – u. dah. c) etwas haben = in sich schließen, mit sich bringen, notwendig mit etwas verbunden sein, etw. gewähren, verursachen, etw. notwendig zur Folge haben, notwendig erfordern (vgl. Held Caes. b. c. 1, 63, 2. Schömann Cic. de nat. deor. 1, 45. Nägelsb. Stil. § 95), pons habet circuitum, Caes.: castrorum mutatio quid habet? was hat di V. des L. zur Folge? Caes.: beneficium habet querelam, Cic.: avaritia pecuniae studium habet, Sall.: pars ea longam et difficilem habet oppugnationem, Caes. – u. am Menschen selbst = gewisse Affekte erregen, verursachen, misericordiam spoliatio consulatus magnam habere debet, Cic. – viri saepe excellentis ancipites variique casus habent admirationem exspectationem, laetitiam molestiam, spem timorem, Cic.

    3) = wie unser halten, a) in einen Zustand versetzen u. darin erhalten (vgl. Brix Plaut. Men. 579), mare infestum, fortdauernd unsicher machen, Cic.: alqm sollicitum = tüchtig plagen (mit Bitten), Plaut.; u. = beständig in Sorge setzen, Cic.: anxium me et inquietum habet petitio Sexti, Plin. ep.: Numidas toto die proelio intentos, in Atem erhalten, Sall.: neque ea res me falsum habuit, ich fand mich nicht darin getäuscht, Sall.: gratia Pompeium impunitum habuit, machte ihn fortwährend straflos, Vell. – b) jmd. auf irgend eine Art u. Weise halten, behandeln, mit Advv., zB. alqm male, jmd. schlecht halten = schlecht erziehen, Plaut.; od. = übel mitspielen, -mitnehmen, belästigen, Sen. (v. Menschen u. Göttern) u. Caes. (v. Soldaten) u. Cels. (v. Krankheiten). – alqm bene et pudice, jmd. gut u. sittsam halten (erziehen), Plaut.: exercitum luxuriose, üppig halten, Sall.: pudicitiam parum honeste, nicht sonderlich in Ehren halten, Sall.: alqm liberalissime, sehr ehrenvoll behandeln, Cic. – mit Abl. der Art u. Weise, alqm levi, laxiore, duro imperio, eine gelinde usw. Herrschaft über jmd. üben, Sall. u. Tac.; vgl. Fabri Sall. Iug. 64, 5. – (matrem et uxorem Darii) haberi ut reginas praecepit, Iustin. – plebes paene servorum habetur loco, wird fast wie Sklaven behandelt, Caes. – c) jmd. od. etwas zu irgend einem Zweck haben, halten = dienen lassen, alqm ludibrio, jmd. zum Gespötte haben, zum besten haben, Cic.: rem publicam quaestui, Cic.: alqam pro uxore, Suet. – d) an jmd. einen od. etw. haben, in vobis liberos, parentes, consanguineos habeo, Curt. 6, 9 (33), 12: maiora in eo obsequia habituros, Iustin. 8, 6, 6.

    4) für etwas halten = in der Meinung für das u. das ansehen, α) mit Acc. des Prädikats, alqm deum, parentem, Cic.: deos aeternos et beatos, Cic.: alqd non dubium, Auct. bell. Hisp.: im Passiv mit Prädikats-Nom. = für etwas gelten, (Mercurius alter is est) qui sub terris idem Trophonius habetur, Cic.: ea spolia opima habentur, quae etc., Liv. – m. Nom. u. Infin., quae ubi cognita et iam iamque Bosporum invasurus habebatur, man vermutete, daß er usw., Tac. ann. 12, 15. – β) mit pro u. Abl.: alqm pro hoste, für seinen Feind ansehen, Liv.: alqd pro certo, für gewiß halten, Cic. u.a.: alqd pro non dicto, als nicht gesagt ansehen, Liv. – γ) mit in numero (od. bl. numero) u. Genet. od. mit in u. Abl. = unter etwas rechnen, zählen, alqm in numero oratorum, alqm numero hostium, Cic.: alqm in summis ducibus, Nep.: in inimicis, Sall.: Sisena Perses inter fideles socios habebatur, Curt. – si non id, quod amittitur, in damno (als Verlust), sed quidquid relinquitur, pro munere habituri sitis (für ein Geschenk ansehen), Liv.: dona omnia in benignitate habebantur, Sall.: omnia quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis, Cic.: saltationem habere inter exercitationes, Quint.: non est illa cothurnatas inter habenda deas, Ov.: litterae inter malas artes habitae, Lact. – δ) m. Dat. der Bestimmung = zu etwas aufnehmen, anrechnen, alqd sibi studio, sich ein Geschäft aus etw. machen, Ter.: alqd religioni, sich aus etwas ein Gewissen machen, Cic.: duritiam voluptati, als eine Lust ansehen, Sall.: paupertas probro haberi coepit, zum Schimpf angerechnet zu werden = als Schimpf zu gelten, Sall. – ε) mit Advv.: parum h., für zu wenig halten = nicht damit zufrieden sein, Ggstz. satis h., für hinlänglich halten, damit zufrieden sein, beide mit folg. Infin., Sall. Iug. 31. § 9 u. 20. – ζ) haberi mit Genet. qual., so u. so gehalten ( geachtet) werden, gelten, cuius auctoritas in his regionibus magni habebatur, hoch gehalten wurde, viel galt, Caes. b. G. 4, 21, 7: parvi habitis, quae per Leonam Constantius scripserat, nicht weiter beachtet, Amm. 21, 1, 4: hic summo in Arvernis ortus loco et magnae habitus auctoritatis, galt für einen Mann von gr. A., Caes. b. G. 7, 77, 3.

    5) etwas halten = vor sich gehen lassen, a) = etwas anstellen, vornehmen, comitia, concilium plebis, senatum, Cic.: auspicia, Liv.: nihil sine auspiciis, Cic.: certamina, Schlachten liefern, Flor. – vom Vornehmen, Unternehmen einer Reise, eines Marsches (s. Bremi Nep. Eum. 8. § 7). iter quo habeat, omnes celat, wohin er seinen Marsch richtet, wohin er marschiert, Nep.: iter Aegyptum, Sardiniam, Caes. u. Cic.: iter ad legiones, den Legionen entgegenmarschieren, Caes.: gentes, per quas iter habebant, Iustin.: nullas nisi sanguine fuso gaudet habere vias, Lucan. – b) = mündlich halten, vortragen, querelas apud alqm de alqo, Klage führen bei jmd. über einen, Cic.: orationem huius modi od. talem, Sall. u. Curt.: hanc orationem in aliquo conventu agrestium, Cic.: orationem in senatu, Cic.: orationem adversus Aeschinem (v. Demosthenes), Hieron.: orationem od. sermonem cum alqo, ein Gespräch halten mit usw., Cic.: sermo inter nos habitus in Cumano, Cic. – h. verba, reden, sprechen, Cic. u.a.: cum alqo, Sall., in alqm, Tac. (vgl. Fabri Sall. Iug. 9, 4): verb. verba atque orationem od. verba orationemque adversus rem publicam, Caes. u. Liv. – h. dialogum, halten = schreiben, Cic. – c) eine Zeit (absichtlich) so u. so hinbringen, verbringen, h. aetatem procul a re publica, Sall.: ubi adulescentiam habuere, Sall.: h. diem luculente, den Tag in Freuden verbringen, Plaut.

    6) halten = beobachten, ordines, Sall. Iug. 80, 2.

    7) meton. = jmdm. etwas geben, gewähren, alci honorem = jmdm. einen Ehrensold geben, zahlen, Cic. (s. Klotz Cic. Reden 2, 700); od. = jmdm. Ehre erweisen, Tac. u.a.

    8) refl., se habere u. bl. habere, a) sich gehaben, sich befinden, sich verhalten, α) v. Pers., αα) vom körperl. Befinden, graviter se habere, schwer krank sein, Cic.: ego me bene habeo, Tac.: Tullia nostra recte valet, Terentia minus belle habuit, Cic.: singulos (saucios), ut se haberent, rogitans, Liv.: Partiz. subst., male habentes, die Kranken (Ggstz. sani, die Gesunden), Augustin. in psalm. 38, 18. – ββ) v. der Lage, se recte, Titin. fr.: se bene, praeclare, Cic.: se parce ac duriter, Ter.: bene se habet, der ist gut aufgehoben, ihm ist wohl (v. einem Verstorbenen), Liv. epit. 114. Val. Max. 3, 2, 13. Sen. ep. 24, 10. Flor. 4, 2, 68: sic habemus, in dieser Lage befinden wir uns, Cic. – β) v. Lebl., sich verhalten, beschaffen sein, mores ita se habent, Sall.: res sic od. ita se habet, u. bl. sic od. ita se habet, Cic. (vgl. Benecke Cic. Lig. 28): Romae autem se res sic habent, zu R. steht es nun dermalen so, Cic.: ut nunc res se habet, Liv.: res praeclare se habeat, si etc., es wäre vortrefflich, wenn usw., Cic.: male enim se res habet, Cic.: bl. bene habet, es steht gut, Cic., Liv. u.a. (s. Drak. Liv. 6, 35, 8. Torren. Val. Max. 5, 10, 2. p. 517. Bünem. Lact. 7, 1, 1): sic habet, so verhält es sich, Hor. – ingenium vestrum luminis instar habet, ist wie ein Licht (beschaffen), Ven. Fort. carm. 3, 8, 10. – b) sich gehaben mit jmd. = zu tun ( zu verhandeln) haben, cedo quicum habeam iudicem. Gr. Habe cum hoc, Plaut. rud. 1380 sqq.

    B) im weitern Sinne: 1) im allg.: a) haben = besitzen, habere ius actionis, abdicandi, Quint.: h. ius in omnes, Lucan.: h. suae vitae modum, seinen eigenen Lebensplan, Ter.: dimidium facti qui coepit habet, Hor. – b) mündlich od. schriftlich von jmd. haben (s. Meißner Cic. Tusc. 1, 119), habes epilogum, da hast du usw., Cic.: habes, ut brevissime potui, genus iudicii et causam absolutionis, Cic.: habes consilia nostra, da hast du usw., das sind usw., Cic.: tantum habeto, so viel wisse, Cic. – c) es ( seinen Willen) haben = die Folgen zu tragen haben (als Formel dessen, der etw. ungern zugibt), habeas, du magst es haben, Ter.: immo habeat, Ter.: vincerent ac sibi haberent, Suet.

    2) von außen her haben = bekommen, malum habebis, dir wird's sehr übel ergehen, Plaut.: non nullam invidiam habere ex eo, quod etc., den Unwillen der Menschen einigermaßen erregt haben, weil usw., Cic.: h. dissimiles naturas, casus, Cic.: h. talem vitae exitum, Nep.

    3) in einem gewissen Verhältnis od. in einem gewissen Zustande haben, mit Prädik.-Acc. = haben als usw. od. zu usw., od. mit inter u. Akk., od. mit pro u. Abl., a) m. Prädik.-Acc.: α) eines Subst.: Valerium Flaccum in consulatu censuraque collegam h., Nep.: sororem Persei uxorem habere, Eutr.: digni sumus, quos habeas tui consilii participes, Cic. – β) eines Adi. od. Partic. Perf. Pass.: αα) eines Adi.: habeo alqm acerbum, es zeigt sich jmd. erbittert gegen mich, Cic.: alqm inimicum, jmd. zu seinem Feinde haben, Ter.: multos adversos, Sall.: habebantur fidelissimi, zeigten sich als usw., Sall.: habeo te ereptum ex etc., ich habe dich = sehe dich usw., Curt.: virtus clara aeternaque habetur, Geisteskraft ist ein herrlicher u. ewiger Besitz, Sall. Vgl. Dietsch Sall. Cat. 1, 4. – ββ) eines Partic. Perf. Pass., um anzuzeigen, daß das Objekt in eine bestimmte Beschaffenheit versetzt von dem Subjekte beherrscht u. besessen werde, docemur auctoritate legum domitas habere libidines, die Begierden vollkommen zu bändigen, Cic.: causas omnes sobrii oratores percursas animo et prope dicam decantatas habere debent, Cic.: fac ut habeas, nos quidem ita scriptum habemus, mache, daß du es (so in deinen Büchern eingetragen) hast usw., Cic. – So werden besonders gebraucht cognitum, perspectum, exploratum, deliberatum, persuasum, propositum, susceptum habere = etwas als ein Erkanntes usw. innehaben, Cic. u.a. – b) mit inter u. Akk.: inter fideles socios habebantur, Curt. – c) m. pro u. Abl.: audacia habetur pro muro, den Furchtlosen umgibt sein Mut wie eine schützende Mauer, Sall.

    4) von Zuständen, jmd. in seiner Gewalt = ergriffen haben, nox te habet, die Nacht des Todes hält dich umfangen, Val. Flacc.: timor, metus, ira alqm habet, Ov.: habet sua quemque dies, jeden ereilt sein Tag, Val. Flacc.

    5) wie εχειν u. haben, a) m. Acc., gleichs. in Vorrat haben, incipe, si quid habes, Verg.: nisi quid habes ad hanc, einzuwenden hast, Cic. – b) mit folg. Infin. = das Vermögen haben, etwas zu leisten, α) = in der Lage sein, können, in multis hoc rebus dicere habemus, Lucr.: habeo etiam dicere, ich könnte noch anführen, Cic.: haec habui dicere, das hatte ich zu sagen, Cic.: pro certo illud habeo affirmare, Cic.: de Alexandrina re tantum habeo polliceri m. folg. Acc. u. Infin., Cic.: an melius quis habet suadere, hat od. weiß einer etwas Besseres zu raten. Hor. – β) (bei den Eccl.) = müssen, quod haereses haberent existere, Lact.: quod carne indui haberet in terra, Lact.: de qua Christus nasci habebat, Tert. Vgl. Bünem. Lact. 4, 12, 15 u. 4, 18, 22 4, 30, 2. – c) mit folg. Relativsatz od. indir. Fragesatz = wissen, nihil habeo, quod ad te scribam, ich habe, weiß nichts an dich zu schreiben, Cic.: ecquid habes, quod dicas? Cic.: nihil habeo, quod accusem senectutem, Cic. – non habeo, quid scribam, ich weiß nicht, was ich schreiben soll, Cic.: nec quid mandem habeo (ich weiß nicht, was ich auftragen soll), nihil enim praetermissum est; nec quid narrem, novi enim nihil, Cic. – d) mit folg. Partic. Fut. Pass., haben = müssen, statuendum respondendum habere, zu bestimmen, zu beantworten haben, Tac.: habemus enitendum, haben uns zu bemühen, Plin. ep. vgl. Pabst Tac. dial. 1. p. 2 sq. – / haben = habesne, Plaut. Pseud. 1163; trin. 89 u. 964; truc. 680. – archaist. habessit = habuerit, Cic. de legg. 2, 19. – Parag. Infin. haberier, Plaut. mil. 594. – vulg. Partiz. habiens, Grom. vet. 327, 22; 328, 1 u. 11. Itala (ev. Palat.) Luc. 3, 1; 15, 4; 19, 17.

    lateinisch-deutsches > habeo

  • 24 infigo

    īn-fīgo, fīxī, fīxum, ere, hineinheften, -schlagen, -stechen, -bohren, I) eig.: 1) im allg.: gladium hosti in pectus, Cic.: ferrum pectori alcis, Tac.: sagitta corpori infixa, Curt.: signum (Fahne), Cic.: pila, Liv.: cornua, Verg.: alqm scopulo (Dat.), schmettern gegen usw., Verg.: hasta infigitur portae, bleibt stecken, Verg.: sagitta infigitur arbore mali, Verg.: infigere dentes in vulnere, einbeißen, Curt.: pila infixa, Liv.: infixa corpori extrahere, was im Leibe steckt, Plin.: sidera certis infixa sedibus, Cic. – 2) prägn., aufheften = beibringen, natis oscula, Sil. 12, 738: infixum sub pectore vulnus, Verg. Aen. 4, 689. – II) übtr., befestigen, einprägen, heften, alqd animo, auditori, einprägen, Quint.: cura erit infixa animo, Cic.: animus infixus est in patriae caritate, geheftet, fest gerichtet auf usw., Cic.: res memoriae infixa, Liv.: in hominum sensibus positum atque infixum est, fest gegründet, Cic. – infixum est, es ist fest beschlossen, - fester Vorsatz, m. folg. Infin., Sil. 4, 330; 10, 643: m. folg. Gerund., Vologesi vetus et penitus infixum erat arma Romana vitandi, Tac. amn. 15, 5. – / Partiz. infictus, navis vel inficta vel fracta, Callistr. dig. 47, 9, 7.

    lateinisch-deutsches > infigo

  • 25 pilum [2]

    2. pīlum, ī, n. (wohl aus *pigslom zu Wurzel pik, ritzen, stechen), das Pilum, der Wurfspieß des röm. Fußvolks, den es zu Beginn des Treffens auf den Feind warf; dann griff der Soldat sofort zum Schwerte, Cic. u. Liv. – bei Belagerungen als Wurfgeschoß aus der Stadt auf die Belagerer geschleudert, pila muralia, Caes.: Pila Horatia, die Wurfspieße der Horatier, eine Örtlichkeit am Forum in Rom, Liv. 1, 26, 10. Prop. 3, 3, 7. – Sprichw., pilum inicere alci, den Kampf eröffnen, Plaut. most. 570. – arch. Akk. Plur. peila, Lucil. 161.

    lateinisch-deutsches > pilum [2]

  • 26 instituo

    instĭtŭo, ĕre, instĭtŭi, instĭtūtum [in + statuo] - tr. - [st1]1 [-] mettre dans, fixer dans.    - instituere arborem, Suet.: planter un arbre.    - vah, quemquamne hominem in animo instituere quod sit carius quam ipse est sibi? Ter.: ah! quelle folie! faut-il qu'un homme fasse une place dans son coeur à un être qui lui soit plus cher que lui-même?    - instituere multa argumenta in pectus, Plaut.: se mettre en tête mille raisonnements.    - instituere vineas, Cic.: planter des vignes. [st1]2 [-] établir, instituer, construire, fabriquer; fournir, pourvoir, préparer.    - instituere convivium, Suet.: préparer un festin.    - instituere portorium vini, Cic. Font. 5: établir un péage sur le vin.    - pontem instituere, Caes.: construire un pont.    - pila instituere: fabriquer des javelots.    - turrim instituere, Caes.: bâtir une tour.    - instituere sibi quaestum, Cic.: se créer des profits. [st1]3 [-] disposer, ménager, organiser, faire, fonder, instituer, décider, introduire (un usage).    - aliquem heredem instituere, Cic.: instituer qqn héritier, faire de qqn son héritier.    - aliquos sibi amicos instituere, Cic. Verr. 2: se faire quelques amis.    - instituere remiges ex provincia, Caes.: lever des rameurs dans la province.    - cum aliquo sibi certamen instituere, Cic. Ac. 1, 12: engager la lutte avec qqn.    - instituere delectum: décider une levée, faire une levée.    - instituere ut: établir (comme usage) que, décider que.    - neque frustra antiquitus institutum est ut signa undique concinerent, Caes. BC. 3: et ce n'est pas pour rien que de temps immémorial il a été établi que de toutes parts sonnât le signal de l'attaque.    - instituit ut (filiae) barbam sibi et capillum adurerent, Cic.: il décida que ses filles lui brûleraient la barbe et les cheveux. [st1]4 [-] commencer, entamer, entreprendre, se mettre à, se résoudre à.    - instituere + inf.: se mettre en devoir de, décider de, se mettre à, entreprendre de.    - scribere historias instituit: il entreprit d’écrire l’histoire.    - institui declamitare graece, Cic.: j'ai commencé à déclamer en grec.    - perge ut instituisti: continue comme tu as commencé.    - de mandatis Caesaris agere instituit, Caes. BC. 3: il commença à rendre compte de la mission que lui avait confiée César.    - fortasse cupressum scis simulare... Amphora coepit institui, Hor.: peut-être sais-tu dessiner un cyprès... Tu as entrepris de tourner une amphore.    - ab instituto opere discedit, Caes. BC. 1: il quitte le travail entrepris.    - silvas caedere instituit, Caes.: il décida d'abattre des forêts. [st1]5 [-] enseigner, instruire, former, dresser.    - instituere aliquem lyrā, Quint.: apprendre à qqn à jouer de la lyre.    - adulescentes instituere: former les jeunes gens.    - instituere aliquem ad dicendum, Cic.: former qqn à la parole.    - quo modo illi (gladiatores), qui bene instituti sunt, accipere plagam malunt quam turpiter vitare! Cic. Tusc. 2, 41: comment ces gens-là, qui ont été bien formés, aiment-ils mieux recevoir des coups que de les esquiver honteusement!    - prima Ceres ferro mortalis vertere terram instituit, Virg.: la première, Cérès apprit aux mortels à retourner la terre avec le fer.    - veterum philosophorum praeceptis instituta vita, Cic. Fin. 4: un esprit formé par les préceptes des vieux philosophes.
    * * *
    instĭtŭo, ĕre, instĭtŭi, instĭtūtum [in + statuo] - tr. - [st1]1 [-] mettre dans, fixer dans.    - instituere arborem, Suet.: planter un arbre.    - vah, quemquamne hominem in animo instituere quod sit carius quam ipse est sibi? Ter.: ah! quelle folie! faut-il qu'un homme fasse une place dans son coeur à un être qui lui soit plus cher que lui-même?    - instituere multa argumenta in pectus, Plaut.: se mettre en tête mille raisonnements.    - instituere vineas, Cic.: planter des vignes. [st1]2 [-] établir, instituer, construire, fabriquer; fournir, pourvoir, préparer.    - instituere convivium, Suet.: préparer un festin.    - instituere portorium vini, Cic. Font. 5: établir un péage sur le vin.    - pontem instituere, Caes.: construire un pont.    - pila instituere: fabriquer des javelots.    - turrim instituere, Caes.: bâtir une tour.    - instituere sibi quaestum, Cic.: se créer des profits. [st1]3 [-] disposer, ménager, organiser, faire, fonder, instituer, décider, introduire (un usage).    - aliquem heredem instituere, Cic.: instituer qqn héritier, faire de qqn son héritier.    - aliquos sibi amicos instituere, Cic. Verr. 2: se faire quelques amis.    - instituere remiges ex provincia, Caes.: lever des rameurs dans la province.    - cum aliquo sibi certamen instituere, Cic. Ac. 1, 12: engager la lutte avec qqn.    - instituere delectum: décider une levée, faire une levée.    - instituere ut: établir (comme usage) que, décider que.    - neque frustra antiquitus institutum est ut signa undique concinerent, Caes. BC. 3: et ce n'est pas pour rien que de temps immémorial il a été établi que de toutes parts sonnât le signal de l'attaque.    - instituit ut (filiae) barbam sibi et capillum adurerent, Cic.: il décida que ses filles lui brûleraient la barbe et les cheveux. [st1]4 [-] commencer, entamer, entreprendre, se mettre à, se résoudre à.    - instituere + inf.: se mettre en devoir de, décider de, se mettre à, entreprendre de.    - scribere historias instituit: il entreprit d’écrire l’histoire.    - institui declamitare graece, Cic.: j'ai commencé à déclamer en grec.    - perge ut instituisti: continue comme tu as commencé.    - de mandatis Caesaris agere instituit, Caes. BC. 3: il commença à rendre compte de la mission que lui avait confiée César.    - fortasse cupressum scis simulare... Amphora coepit institui, Hor.: peut-être sais-tu dessiner un cyprès... Tu as entrepris de tourner une amphore.    - ab instituto opere discedit, Caes. BC. 1: il quitte le travail entrepris.    - silvas caedere instituit, Caes.: il décida d'abattre des forêts. [st1]5 [-] enseigner, instruire, former, dresser.    - instituere aliquem lyrā, Quint.: apprendre à qqn à jouer de la lyre.    - adulescentes instituere: former les jeunes gens.    - instituere aliquem ad dicendum, Cic.: former qqn à la parole.    - quo modo illi (gladiatores), qui bene instituti sunt, accipere plagam malunt quam turpiter vitare! Cic. Tusc. 2, 41: comment ces gens-là, qui ont été bien formés, aiment-ils mieux recevoir des coups que de les esquiver honteusement!    - prima Ceres ferro mortalis vertere terram instituit, Virg.: la première, Cérès apprit aux mortels à retourner la terre avec le fer.    - veterum philosophorum praeceptis instituta vita, Cic. Fin. 4: un esprit formé par les préceptes des vieux philosophes.
    * * *
        Instituo, instituis, institui, institutum, pen. prod. instituere, Ex IN et STATVO compositum. Terent. Proposer et deliberer.
    \
        Instituere accusationem. Vlpian. Dresser et encommencer ou apprester son accusation, baillant son libelle accusatoire, et gardant les autres solennitez accoustumees.
    \
        Aueo scire quarum rerum actionem instituat. Cic. Que c'est qu'il pense de faire.
    \
        Instituere. Terent. Commencer.
    \
        Instituere animum ad cogitandum. Terent. Dresser et appliquer son esprit et se mettre à penser.
    \
        Argumenta in corde instituere. Plaut. Amasser force raisons en son coeur.
    \
        Astutiam. Plaut. Controuver et inventer une tromperie.
    \
        Sibi certamen cum aliquo instituere. Cic. Prendre debat avec aucun.
    \
        Collegium. Plin. iunior. Fonder un college, Instituer.
    \
        Consuetudinem. Cic. Prendre familiarité avec aucun.
    \
        Cursum. Terent. Commencer sa course.
    \
        Delectum militum. Caesar. Commencer à lever gents de guerre.
    \
        Exemplum. Plin. iunior. Faire le patron et exemple aux autres.
    \
        Haeredem. Cic. Faire, Instituer, Ordonner son heritier.
    \
        Instituere in animo. Terent. Proposer en soymesme, Deliberer.
    \
        Iter instituere. Cato. Ciceroni. Commencer.
    \
        Mercatum instituere. Cic. Lever un marché, ou le mettre sus.
    \
        Naues instituere. Caesar. Accoustrer, ou edifier.
    \
        Quinqueremem instituit Nesichthon Salaminius. Plin. Il fut le premier qui feit, ou inventa les galees à cinq rames pour banc.
    \
        Negotium. Plaut. Commencer.
    \
        Officinam alicubi instituere. Cic. Lever un ouvroir. Sic, Tabernam instituere. Lever boutique.
    \
        Sibi quaestum. Cic. Commencer, ou prendre une maniere et train de gaigner.
    \
        Instituere regnum. Plaut. Commencer.
    \
        Instituere sermonem. Caesar. Commencer et tenir propos avec aucun.
    \
        Textrinam alicubi instituere. Ci. Lever un ouvroir de tisserand.
    \
        Vestigia retro instituit. Lucret. Il recule.
    \
        Sapienter vitam instituere. Terent. Ordonner sagement sa maniere de vivre.
    \
        Vitem instituere. Sueton. Planter une vigne.
    \
        Instituere. Cic. Enseigner et apprendre, Instruire, Endoctriner.

    Dictionarium latinogallicum > instituo

  • 27 ludo

    lūdo, ĕre, lūsi, lūsum    - intr. et tr. -    - arch. inf. passif ludier, Ter. - intr. - [st1]1 [-] jouer.    - tesseris ludere, Ter. Ad. 739: jouer aux dés.    - aleā ludere, Cic. Phil. 2, 56: jouer aux jeux de hasard.    - pilā ludere, Cic. de Or. 1, 73: jouer à la paume.    - ludis circensibus elephanti luserunt, Liv. 46, 18, 8: des éléphants figurèrent aux jeux du cirque.    - avec acc. de l'objet interne consimilem ludum ludere, Ter. Eun. 586: jouer le même jeu.    - aleam ludere, Suet. Aug. 70: jouer aux jeux de hasard.    - proelia latronum ludere, Ov. A. A. 3, 357: jouer aux échecs. [st1]2 [-] folâtrer, s'amuser, s'ébattre.    - ad ludendumne an ad pugnandum? Cic. de Or. 2, 84: pour jouer ou pour se battre?    - severe ludere, Cic. de Or. 2, 269: plaisanter avec sérieux.    - alicujus persona ludere, Cic. de Or. 3, 171: plaisanter sous le masque de qqn, sous le couvert de qqn (= en faisant parler qqn).    - armis ludere, Lucr. 2, 631: s'amuser à des combats en armes.    - versibus ludere, Virg. G. 2, 386: s'amuser à faire des vers.    - in numerum ludere, Virg. B. 6, 28: s'ébattre en cadence, danser en cadence.    - ludere, Hor. Ep. 2, 2, 214; Catul. 61, 207; Suet. Tib. 44: folâtrer, se livrer aux ébats amoureux. - tr. - [st1]3 [-] employer à s'amuser.    - otium ludere, Mart. 3, 67: passer agréablement ses loisirs. [st1]4 [-] s'amuser à, faire en s'amusant.    - causam ludere, Cic. de Or. 2, 222: présenter une cause avec agrément, en badinant.    - carmina pastorum ludere, Virg. G. 4, 565: reproduire en s'amusant les chansons des bergers.    - civem bonum ludere, Cic. Fam. 8, 9, 1: jouer de façon comique le rôle de bon citoyen.    - cf. Apul. M. 9, 11, 8 [st1]5 [-] se jouer de, se moquer de, tourner en ridicule.    - aliquem ludere, Cic. Q. 2, 12, 2: plaisanter qqn, s'égayer sur le compte de qqn.    - cf. Cic. Fin. 2, 2.    - ea facillime luduntur qua, Cic. de Or. 2, 238: les objets qui se prêtent le plus à la plaisanterie sont ceux qui.    - ludere + prop. inf.: dire en se moquant que.    - Cic. Q. 2, 15 a, 3. [st1]6 [-] se jouer de, duper, abuser.    - Hor, O. 3, 4, 5; Tib. 1, 6, 9, etc.
    * * *
    lūdo, ĕre, lūsi, lūsum    - intr. et tr. -    - arch. inf. passif ludier, Ter. - intr. - [st1]1 [-] jouer.    - tesseris ludere, Ter. Ad. 739: jouer aux dés.    - aleā ludere, Cic. Phil. 2, 56: jouer aux jeux de hasard.    - pilā ludere, Cic. de Or. 1, 73: jouer à la paume.    - ludis circensibus elephanti luserunt, Liv. 46, 18, 8: des éléphants figurèrent aux jeux du cirque.    - avec acc. de l'objet interne consimilem ludum ludere, Ter. Eun. 586: jouer le même jeu.    - aleam ludere, Suet. Aug. 70: jouer aux jeux de hasard.    - proelia latronum ludere, Ov. A. A. 3, 357: jouer aux échecs. [st1]2 [-] folâtrer, s'amuser, s'ébattre.    - ad ludendumne an ad pugnandum? Cic. de Or. 2, 84: pour jouer ou pour se battre?    - severe ludere, Cic. de Or. 2, 269: plaisanter avec sérieux.    - alicujus persona ludere, Cic. de Or. 3, 171: plaisanter sous le masque de qqn, sous le couvert de qqn (= en faisant parler qqn).    - armis ludere, Lucr. 2, 631: s'amuser à des combats en armes.    - versibus ludere, Virg. G. 2, 386: s'amuser à faire des vers.    - in numerum ludere, Virg. B. 6, 28: s'ébattre en cadence, danser en cadence.    - ludere, Hor. Ep. 2, 2, 214; Catul. 61, 207; Suet. Tib. 44: folâtrer, se livrer aux ébats amoureux. - tr. - [st1]3 [-] employer à s'amuser.    - otium ludere, Mart. 3, 67: passer agréablement ses loisirs. [st1]4 [-] s'amuser à, faire en s'amusant.    - causam ludere, Cic. de Or. 2, 222: présenter une cause avec agrément, en badinant.    - carmina pastorum ludere, Virg. G. 4, 565: reproduire en s'amusant les chansons des bergers.    - civem bonum ludere, Cic. Fam. 8, 9, 1: jouer de façon comique le rôle de bon citoyen.    - cf. Apul. M. 9, 11, 8 [st1]5 [-] se jouer de, se moquer de, tourner en ridicule.    - aliquem ludere, Cic. Q. 2, 12, 2: plaisanter qqn, s'égayer sur le compte de qqn.    - cf. Cic. Fin. 2, 2.    - ea facillime luduntur qua, Cic. de Or. 2, 238: les objets qui se prêtent le plus à la plaisanterie sont ceux qui.    - ludere + prop. inf.: dire en se moquant que.    - Cic. Q. 2, 15 a, 3. [st1]6 [-] se jouer de, duper, abuser.    - Hor, O. 3, 4, 5; Tib. 1, 6, 9, etc.
    * * *
        Ludo, ludis, lusi, lusum, ludere. Plaut. Jouer.
    \
        Ludere operam. Plaut. Perdre sa peine.
    \
        Ludere otium. Martial. Passer le temps.
    \
        Ludere par impar. Horat. Jouer à per ou non.
    \
        Ludere in numerum. Virgil. Danser de mesure.
    \
        Ludere. Terent. Se mocquer.
    \
        Cur non ludo hunc aliquantisper? Terent. Que ne me mocque je ou gaudis de cestuy? Que ne luy en baille je tout du long?
    \
        Ludere me putas, serio peto. Plin. iunior. Tu penses que je me mocque, etc.
    \
        Ludere sanguine hominis in conuiuio. Liu. Prendre son esbatement à tuer un homme.
    \
        Ludere. Virgil. Cic. Decevoir et tromper aucun.
    \
        Imaginibus falsis ludere aliquem. Virgil. Decevoir par illusions.
    \
        Ludere. Virgil. Escrire par vers des epigrammes, ou autres petits oeuvres.

    Dictionarium latinogallicum > ludo

  • 28 mitto

    mitto, ĕre, mīsi, missum - tr. -    - parf. sync. misti, Catul. 14, 14 --- inf. pass. mittier, Plaut. Cap. 438; Lucr. 4, 43.    - deux sens principaux suivant qu'il y a ou non activité du sujet: faire aller, partir, etc., ou laisser aller, partir, etc.    - la conjugaison. [st1]1 [-] envoyer, expédier.    - aliquem, aliquid ad aliquem mittere: envoyer qqn, qqch à qqn (Cic. Br. 55 ; Fam. 1, 8, 2, etc.).    - epistulam, litteras ad aliquem ou alicui, Cic.: envoyer une lettre à qqn.    - equitatum auxilio alicui, Caes. BG. 1, 18, 10: envoyer la cavalerie au secours de qqn.    - filium suum foras ad propinquum suum quendam mittit ad cenam, Cic. Verr. 1, 65: il envoie dîner son propre fils au dehors chez un de ses proches parents.    - legionibus nostris sub juqum missis, Cic. Off. 3, 109: nos légions ayant été envoyées sous le joug.    - mittere ad mortem, Cic. 'l'usc. 1, 97: envoyer à la mort.    - mittere morti, Plaut. Cap. 692: envoyer à la mort.    - mittere aliquem avec ut ou qui et subj.: envoyer qqn pour...    - qui causā missi erant commeatus petendi, Caes. BG. 3: qui avaient été envoyés chercher des vivres.    - Haedui legatos ad Caesarem mittunt rogatum auxilium, Caes. BG. 1: les Héduens envoient une ambassade à César pour lui demander secours.    - legatos ad me misit se... esse venturum, Cic. Fam. 15, 4, 5: il m'a envoyé des ambassadeurs pour me dire qu'il viendrait.    - litteras ad Jugurtham mittunt, quam ocissume accedat, Sall J. 25, 5: ils envoient une lettre à Jugurtha pour lui enjoindre de venir le plus rapidement possible.    - obsessis omnibus viis missi intercipiuntur, Caes. BG. 5, 40, 1: l'ennemi tenant toutes les routes, les courriers sont interceptés.    - mittit rogatum vasa, Cic. Verr. 4, 63: il envoie demander les vases.    - mittere ad horas, Cic. Br. 200: envoyer en quête de l'heure.    - misi Curio, ut daret, Cic. Fam. 16, 93: j'ai fait dire à Curion de donner.    - in Aequimœlium misimus, qui adferat, Cic. Div. 2, 39: nous avons dépêché au marché qqn pour apporter.    - misit ad me Brutus, Cic. Att. 13, 10, 3: Brutus a dépêché vers moi, m'a fait tenir un avis.    - cohortes ad aliquem missum facere, Pomp. d. Cic. Att. 8, 12 B, 2: faire envoyer à qqn des cohortes.    - di magni, horribilem et sacrum libellum! quem tu scilicet ad tuum Catullum misti, Catul.: grands dieux! quel horrible, quel exécrable livre tu as envoyé à ton pauvre Catulle. [st1]2 [-] envoyer en dédicace, dédier.    - hunc librum ad te de senectute misimus, Cic. CM 3: je t'ai dédié ce livre sur la vieillesse.    - Cato Major ad te missus, Cic. Att. 14, 21, 3: mon Cato Major qui t'est dédié. [st1]3 [-] poét. envoyer (= produire).    - India mittit ebur, Virg. BG. 1, 57: l'Inde nous envoie son ivoire.    - quos frigida misit Nursia, Virg. En. 7, 715: les guerriers qu'envoya la froide Nursie (les guerriers venus de la froide Nursie). [st1]4 [-] c. emittere: envoyer de soi, émettre.    - fumum, vaporem mittere, Lucr. 4, 56: émettre de la fumée, de la chaleur.    - folium mittere, Plin. 18, 58: pousser des feuilles, donner des feuilles.    - florem mittere, Plin. 24, 59: pousser des fleurs, donner des fleurs.    - qua ratione tantulus ille queat tantum sol mittere lumen, Lucr. 5: comment se fait-il que cette petite chose qu'est le soleil émette tant de lumière.    - robora fumum mittunt ignesque vaporem, Lucr.: le bois émet de la fumée et le flamme un souffle de chaleur.    - vocem pro aliquo mittere, Cic. Sest. 42: faire entendre sa voix pour qqn.    - vox de quaestura missa nulla est, Cic. FI. 6: de propos sur sa questure, il n'y en eut point d'émis.    - haec Scipionis oratio ex ipsius ore Pompei mitti videbatur, Caes. BC. 1, 2, 1: ce discours de Scipion semblait émaner de la bouche de Pompée en personne.    - diu vocem non misit, Liv. 3, 50, 4: il resta longtemps sans prononcer une parole. [st1]5 [-] jeter, lancer.    - pila mittere, Caes. BC. 3, 93, 1: lancer des traits.    - aliquem praecipitem ex arce mittere, Ov. M. 8, 250: précipiter qqn du haut de la citadelle.    - se saxo ab alto mittere, Ov. M. 11, 340: se jeter du haut d'un rocher.    - manum ad arma mittere, Sen. Ir. 2, 2: jeter la main sur ses armes.    - talos mittere, Hor. S. 2, 7, 17: jeter les dés (dans le cornet).    - canem mittere, Suet. Aug. 71: amener aux dés le coup du chien.    - jacere, mittere ridiculum, Cic. Or. 87: lancer, décocher le trait plaisant.    - tanta repente caelo missa vis aquae dicitur, ut... Sall. J. 75, 7: soudain il tomba du ciel, dit-on, une si grande quantité d'eau que... [st1]6 [-] tirer, faire couler (sang).    - sanguinem mittere alicui, Cels. 2, 10: tirer du sang à qqn (saigner qqn).    - sanguinem incisa vena mitti novum non est, Cels.: faire une saignée en incisant une veine n'est pas chose nouvelle.    - sanguinem a bracchio mittere, Cels.: faire une saignée au bras.    - cum sanguinem miserit, Cic. Att. 6: après avoir fait couler le sang (de cette province). [st1]7 [-] laisser aller; laisser voir; laisser partir, lâcher; laisser de côté, ne pas parler de.    - mittin me intro? Plaut. Truc. 756: me laisses-tu entrer?    - mittin = mittisne, cf. scin, viden, etc.    - mitte me, Ter. Ad. 780: laisse-moi aller.    - virum mittens, Catul. 66, 29: laissant partir son époux.    - unde mittuntur equi Varr. L. 5, 153: l'endroit d'où partent les chevaux (dans le cirque).    - eos sui timoris signa misisse, Caes. BC. 1, 71, 3: (disant) qu'ils avaient laissé voir (donné) des signes de leur frayeur.    - mitte rudentem, Plaut. Rud. 1015: lâche le câble.    - imprudentia teli missi, Cic. de Or. 3, 158: l'imprudence qui consiste à lâcher (laisser échapper) le trait.    - cutem mittere, Hor. P. 476: lâcher la peau.    - au fig. timorem mittite, Virg. En. 1, 202: laissez-là les craintes.    - Syphacis reconciliandi curam ex animo non miserat, Liv. 30, 3, 4: il n'avait pas renoncé à la tâche de ramener Syphax à l'alliance romaine.    - mitte leves spes, Hor. Ep. 1, 5, 8: quitte les espoirs frivoles.    - certa mittimus dum incerta petimus, Plaut. Ps. 685: nous laissons filer ce qui est sûr en cherchant à atteindre un objectif incertain.    - jam scrutari mitto, Plaut. Aul. 651: je renonce à chercher davantage.    - mitte male loqui, Ter. And. 5, 3, 2.: cesse de dire de mauvaises paroles.    - mitto haec omnia, Cic. Verr. 4, 116: je laisse de côté tout cela.    - mitto C. Laelium, Cic. Br. 258: je ne parle pas de C. Laelius.    - mitto quaerere, Cic. Sull. 22: j'omets de rechercher.    - mitto quod habent, Cic. Prov. 3: j'omets ce fait qu'ils ont.    - abs. mitto de amissa maxima parte exercitus, Cic. Pis. 47: je ne dis rien de la perte presque totale de l'armée. [st1]8 [-] congédier, envoyer en congé; licencier, libérer du service militaire.    - senatu misso, Cic. Br. 218: la séance du sénat étant levée.    - ab imperatore suo Romam missus, Cic. Off. 3, 79: envoyé en congé à Rome par son général en chef.    - missum facere aliquem: - [abcl]a - congédier qqn, envoyer qqn en congé. - [abcl]b - dégager qqn de toute accusation.    - eas legiones bello confecto missas fieri placere, Cic. Phil. 5, 53: le sénat décide que ces légions, la guerre achevée, seront libérées.    - mittere lictores, Cic. Att. 9: licencier ses licteurs.    - nautas missos facere, Cic.: donner leur congé aux matelots.    - Manlium missum fecit, Cic. Off. 3, 112: il dégagea Manlius de toute accusation.    - poterone missum facere eum cui potestatem imperiumque permisi, Cic. Verr. 5, 104: pourrai-je laisser hors de cause celui à qui j'ai confié l'autorité et le commandement.    - missos faciant honores, Cic. Sest. 138: qu'ils donnent congé aux magistratures (qu'ils ne les briguent pas).    - melius tute reperi, me missum face, Ter. And.: trouve mieux toi-même et envoie-moi promener.    - missam facere iram, Liv.: apaiser sa colère, se calmer.    - Lolliam Paulinam conjunxit sibi brevique missam fecit, Suet.: il épousa Lollia Paulina et la répudia peu après. [st1]9 [-] c. manu mittere: affranchir.    - Plaut. Poen. 100.
    * * *
    mitto, ĕre, mīsi, missum - tr. -    - parf. sync. misti, Catul. 14, 14 --- inf. pass. mittier, Plaut. Cap. 438; Lucr. 4, 43.    - deux sens principaux suivant qu'il y a ou non activité du sujet: faire aller, partir, etc., ou laisser aller, partir, etc.    - la conjugaison. [st1]1 [-] envoyer, expédier.    - aliquem, aliquid ad aliquem mittere: envoyer qqn, qqch à qqn (Cic. Br. 55 ; Fam. 1, 8, 2, etc.).    - epistulam, litteras ad aliquem ou alicui, Cic.: envoyer une lettre à qqn.    - equitatum auxilio alicui, Caes. BG. 1, 18, 10: envoyer la cavalerie au secours de qqn.    - filium suum foras ad propinquum suum quendam mittit ad cenam, Cic. Verr. 1, 65: il envoie dîner son propre fils au dehors chez un de ses proches parents.    - legionibus nostris sub juqum missis, Cic. Off. 3, 109: nos légions ayant été envoyées sous le joug.    - mittere ad mortem, Cic. 'l'usc. 1, 97: envoyer à la mort.    - mittere morti, Plaut. Cap. 692: envoyer à la mort.    - mittere aliquem avec ut ou qui et subj.: envoyer qqn pour...    - qui causā missi erant commeatus petendi, Caes. BG. 3: qui avaient été envoyés chercher des vivres.    - Haedui legatos ad Caesarem mittunt rogatum auxilium, Caes. BG. 1: les Héduens envoient une ambassade à César pour lui demander secours.    - legatos ad me misit se... esse venturum, Cic. Fam. 15, 4, 5: il m'a envoyé des ambassadeurs pour me dire qu'il viendrait.    - litteras ad Jugurtham mittunt, quam ocissume accedat, Sall J. 25, 5: ils envoient une lettre à Jugurtha pour lui enjoindre de venir le plus rapidement possible.    - obsessis omnibus viis missi intercipiuntur, Caes. BG. 5, 40, 1: l'ennemi tenant toutes les routes, les courriers sont interceptés.    - mittit rogatum vasa, Cic. Verr. 4, 63: il envoie demander les vases.    - mittere ad horas, Cic. Br. 200: envoyer en quête de l'heure.    - misi Curio, ut daret, Cic. Fam. 16, 93: j'ai fait dire à Curion de donner.    - in Aequimœlium misimus, qui adferat, Cic. Div. 2, 39: nous avons dépêché au marché qqn pour apporter.    - misit ad me Brutus, Cic. Att. 13, 10, 3: Brutus a dépêché vers moi, m'a fait tenir un avis.    - cohortes ad aliquem missum facere, Pomp. d. Cic. Att. 8, 12 B, 2: faire envoyer à qqn des cohortes.    - di magni, horribilem et sacrum libellum! quem tu scilicet ad tuum Catullum misti, Catul.: grands dieux! quel horrible, quel exécrable livre tu as envoyé à ton pauvre Catulle. [st1]2 [-] envoyer en dédicace, dédier.    - hunc librum ad te de senectute misimus, Cic. CM 3: je t'ai dédié ce livre sur la vieillesse.    - Cato Major ad te missus, Cic. Att. 14, 21, 3: mon Cato Major qui t'est dédié. [st1]3 [-] poét. envoyer (= produire).    - India mittit ebur, Virg. BG. 1, 57: l'Inde nous envoie son ivoire.    - quos frigida misit Nursia, Virg. En. 7, 715: les guerriers qu'envoya la froide Nursie (les guerriers venus de la froide Nursie). [st1]4 [-] c. emittere: envoyer de soi, émettre.    - fumum, vaporem mittere, Lucr. 4, 56: émettre de la fumée, de la chaleur.    - folium mittere, Plin. 18, 58: pousser des feuilles, donner des feuilles.    - florem mittere, Plin. 24, 59: pousser des fleurs, donner des fleurs.    - qua ratione tantulus ille queat tantum sol mittere lumen, Lucr. 5: comment se fait-il que cette petite chose qu'est le soleil émette tant de lumière.    - robora fumum mittunt ignesque vaporem, Lucr.: le bois émet de la fumée et le flamme un souffle de chaleur.    - vocem pro aliquo mittere, Cic. Sest. 42: faire entendre sa voix pour qqn.    - vox de quaestura missa nulla est, Cic. FI. 6: de propos sur sa questure, il n'y en eut point d'émis.    - haec Scipionis oratio ex ipsius ore Pompei mitti videbatur, Caes. BC. 1, 2, 1: ce discours de Scipion semblait émaner de la bouche de Pompée en personne.    - diu vocem non misit, Liv. 3, 50, 4: il resta longtemps sans prononcer une parole. [st1]5 [-] jeter, lancer.    - pila mittere, Caes. BC. 3, 93, 1: lancer des traits.    - aliquem praecipitem ex arce mittere, Ov. M. 8, 250: précipiter qqn du haut de la citadelle.    - se saxo ab alto mittere, Ov. M. 11, 340: se jeter du haut d'un rocher.    - manum ad arma mittere, Sen. Ir. 2, 2: jeter la main sur ses armes.    - talos mittere, Hor. S. 2, 7, 17: jeter les dés (dans le cornet).    - canem mittere, Suet. Aug. 71: amener aux dés le coup du chien.    - jacere, mittere ridiculum, Cic. Or. 87: lancer, décocher le trait plaisant.    - tanta repente caelo missa vis aquae dicitur, ut... Sall. J. 75, 7: soudain il tomba du ciel, dit-on, une si grande quantité d'eau que... [st1]6 [-] tirer, faire couler (sang).    - sanguinem mittere alicui, Cels. 2, 10: tirer du sang à qqn (saigner qqn).    - sanguinem incisa vena mitti novum non est, Cels.: faire une saignée en incisant une veine n'est pas chose nouvelle.    - sanguinem a bracchio mittere, Cels.: faire une saignée au bras.    - cum sanguinem miserit, Cic. Att. 6: après avoir fait couler le sang (de cette province). [st1]7 [-] laisser aller; laisser voir; laisser partir, lâcher; laisser de côté, ne pas parler de.    - mittin me intro? Plaut. Truc. 756: me laisses-tu entrer?    - mittin = mittisne, cf. scin, viden, etc.    - mitte me, Ter. Ad. 780: laisse-moi aller.    - virum mittens, Catul. 66, 29: laissant partir son époux.    - unde mittuntur equi Varr. L. 5, 153: l'endroit d'où partent les chevaux (dans le cirque).    - eos sui timoris signa misisse, Caes. BC. 1, 71, 3: (disant) qu'ils avaient laissé voir (donné) des signes de leur frayeur.    - mitte rudentem, Plaut. Rud. 1015: lâche le câble.    - imprudentia teli missi, Cic. de Or. 3, 158: l'imprudence qui consiste à lâcher (laisser échapper) le trait.    - cutem mittere, Hor. P. 476: lâcher la peau.    - au fig. timorem mittite, Virg. En. 1, 202: laissez-là les craintes.    - Syphacis reconciliandi curam ex animo non miserat, Liv. 30, 3, 4: il n'avait pas renoncé à la tâche de ramener Syphax à l'alliance romaine.    - mitte leves spes, Hor. Ep. 1, 5, 8: quitte les espoirs frivoles.    - certa mittimus dum incerta petimus, Plaut. Ps. 685: nous laissons filer ce qui est sûr en cherchant à atteindre un objectif incertain.    - jam scrutari mitto, Plaut. Aul. 651: je renonce à chercher davantage.    - mitte male loqui, Ter. And. 5, 3, 2.: cesse de dire de mauvaises paroles.    - mitto haec omnia, Cic. Verr. 4, 116: je laisse de côté tout cela.    - mitto C. Laelium, Cic. Br. 258: je ne parle pas de C. Laelius.    - mitto quaerere, Cic. Sull. 22: j'omets de rechercher.    - mitto quod habent, Cic. Prov. 3: j'omets ce fait qu'ils ont.    - abs. mitto de amissa maxima parte exercitus, Cic. Pis. 47: je ne dis rien de la perte presque totale de l'armée. [st1]8 [-] congédier, envoyer en congé; licencier, libérer du service militaire.    - senatu misso, Cic. Br. 218: la séance du sénat étant levée.    - ab imperatore suo Romam missus, Cic. Off. 3, 79: envoyé en congé à Rome par son général en chef.    - missum facere aliquem: - [abcl]a - congédier qqn, envoyer qqn en congé. - [abcl]b - dégager qqn de toute accusation.    - eas legiones bello confecto missas fieri placere, Cic. Phil. 5, 53: le sénat décide que ces légions, la guerre achevée, seront libérées.    - mittere lictores, Cic. Att. 9: licencier ses licteurs.    - nautas missos facere, Cic.: donner leur congé aux matelots.    - Manlium missum fecit, Cic. Off. 3, 112: il dégagea Manlius de toute accusation.    - poterone missum facere eum cui potestatem imperiumque permisi, Cic. Verr. 5, 104: pourrai-je laisser hors de cause celui à qui j'ai confié l'autorité et le commandement.    - missos faciant honores, Cic. Sest. 138: qu'ils donnent congé aux magistratures (qu'ils ne les briguent pas).    - melius tute reperi, me missum face, Ter. And.: trouve mieux toi-même et envoie-moi promener.    - missam facere iram, Liv.: apaiser sa colère, se calmer.    - Lolliam Paulinam conjunxit sibi brevique missam fecit, Suet.: il épousa Lollia Paulina et la répudia peu après. [st1]9 [-] c. manu mittere: affranchir.    - Plaut. Poen. 100.
    * * *
        Mitto, mittis, misi, missum, mittere. Terent. Envoyer.
    \
        Mittere circa regem. Liu. Envoyer par devers le roy.
    \
        Mittere, pro Scribere. Cic. Curio misi, vt medico honos haberetur. J'ay escript à Curius.
    \
        In acta mittere. Seneca. Mettre en registre, Enregistrer.
    \
        In caput mitti. Seneca. Estre jecté en bas, la teste la premiere.
    \
        In consilium mittere. Cic. Accorder que le juge die droict par ce qui est par devers luy, ou par ce qui a esté plaidé.
    \
        Hastam misit in ora. Ouid. Il jecta, etc.
    \
        In fabulas et sermones aliquem mittere. Quintil. Faire parler le monde, Donner occasion au monde de parler et tenir ses contes et mocqueries de quelqu'un.
    \
        Legatos misit, se venturum. Cic. Il m'a envoyé dire par ambassades qu'il viendroit.
    \
        Literas ad Iugurtham mittunt, quamocyssime ad prouinciam accedat. Sallust. Ils luy envoyent lettres, par lesquelles ils luy escripvent qu'il, etc.
    \
        In negotium mittere. Cic. Envoyer ca et là traffiquer et à l'emploitte.
    \
        Ad nomen mittere. Quintil. Envoyer pour ce faire enroller au nombre des gensdarmes, pour aller à la guerre.
    \
        Illi obuiam misimus Athenas, vt inde Thessalonicam veniret. Cic. Nous luy envoyasmes au devant un messager jusques à Athenes, qui luy dist que de là, etc.
    \
        Mitte mihi quaeso obuiam literas, nunquid putes Reip. nomine tardandum esse nobis. Cic. Envoye aucun au devant de moy avec lettres, par lesquelles tu m'escrives si c'est ton advis que, etc.
    \
        In ora populi mittere. Quintil. Faire parler le monde.
    \
        In possessionem mittere. Cic. Quand le Magistrat par la contumace, ou absence d'aucun, envoyoit le demandeur en garnison en sa maison. C'est aussi quand la partie qui a eu telle permission, envoye ses gens en garnison pour se saisir des choses, Mettre en possession et saisine, Saisir, Ensaisiner.
    \
        Praecipitem mittere de muro. Hirtius. Jecter du hault en bas du mur.
    \
        Mittere se praecipitem ex alto. Vlpianus. Se precipiter, Se jecter du hault en bas.
    \
        Iacere et mittere ridiculum. Cic. Dire quelque parolle pour rire, Jecter un brocard de risee.
    \
        Mittere sanguinem. Cic. Corn. Cels. Saigner aucun.
    \
        A saxo mittere se. Ouid. Se precipiter.
    \
        Signum mittere timoris sui. Caes. Donner à congnoistre qu'on ha paour.
    \
        Subsidium et subsidio mittere. Caesar. Envoyer secours.
    \
        In suffragium mittere Centurias. Liu. Apres que le Magistrat avoit remonstré au peuple tout ce que bon luy sembloit, l'appeler à bailler un chascun sa voix.
    \
        Talos mittere. Propert. Horat. Jecter les dets.
    \
        Tempestatem mittere. Plaut. Envoyer une tempeste.
    \
        Vocem mittere. Liu. Crier, Parler.
    \
        Mittere vocem contra aliquem. Cic. Parler contre luy.
    \
        Vox de quaestura nulla missa est. Cic. On n'a nullement parlé de, etc.
    \
        Voces furiales mittere. Cic. Tenir propos furieux et enragez, où il n'y a ne rime ne raison.
    \
        Mittere. Plin. Jecter hors, Produire.
    \
        Mittere. Virgil. Envoyer en don.
    \
        Mitte lachrymas. Terent. Laisse ces pleurs, Ne pleure plus.
    \
        Ambages mitte, atque hoc age. Plautus. Laisse moy touts ces longs propos, et me di en peu de parolles ce que je te demande.
    \
        Curam mittere de pectore. Virgil. Envoyer et chasser arriere tout soulci.
    \
        Missam iram faciet. Terent. Elle s'appaisera.
    \
        Mitto maledicta omnia. Terent. Je me deporte, Je me tais de toutes les meschantes parolles dictes.
    \
        Mitte male loqui. Terentius. Cesse de dire mal, Deporte toy de mesdire.
    \
        Iam scrutari mitto, redde huc. Plaut. Je ne m'enquiers plus, Je m'en tais.
    \
        Mitto de illo nunc. Plaut. Je me deporte d'en plus parler.
    \
        Mitto iam osculari atque amplexari, id nihil puto. Terent. Je me deporte de parler des baisiers, Je ne parle plus des baisiers, etc.
    \
        Mitto quod inuidiam, quod pericula, quod omnes meas tempestates subieris, etc. Cic. Je ne parle point de ce que, etc.
    \
        Mitte me. Ter. Laisse moy aller.
    \
        - vnam hanc noxiam Mitte: si aliam vnquam vllam admisero, occidito. Terent. Pardonne moy ceste faulte.

    Dictionarium latinogallicum > mitto

  • 29 ptisana

    ptĭsăna (tĭsăna), ae, f. [st2]1 [-] Mart. orge mondé. [st2]2 [-] Plin. tisane d'orge. [st2]3 [-] Vulg. graine, grain.    - [gr]gr. πτισάνη -- πτίσσω: monder (de l'orge, du grain); piler, broyer.    - frumentum, milium tisanamque fabamque solebas vendere pragmaticus, Mart.: homme d'affaires, tu vendais couramment froment, millet, orge mondé, fèves.    - si contuderis stultum in pila quasi tisanas, Vulg. Prov.: même si tu piles l'insensé dans un mortier comme des grains.
    * * *
    ptĭsăna (tĭsăna), ae, f. [st2]1 [-] Mart. orge mondé. [st2]2 [-] Plin. tisane d'orge. [st2]3 [-] Vulg. graine, grain.    - [gr]gr. πτισάνη -- πτίσσω: monder (de l'orge, du grain); piler, broyer.    - frumentum, milium tisanamque fabamque solebas vendere pragmaticus, Mart.: homme d'affaires, tu vendais couramment froment, millet, orge mondé, fèves.    - si contuderis stultum in pila quasi tisanas, Vulg. Prov.: même si tu piles l'insensé dans un mortier comme des grains.
    * * *
        Ptisana, ptisanae, pen. cor. Plin. De la tisanne. Aucuns l'appellent, Orge mondé.
    \
        Sorbitio ptisanae. Potage d'orge mondé. Bud.

    Dictionarium latinogallicum > ptisana

  • 30 raptim

    raptim, adv. [raptus, rapio] [st2]1 [-] Nov. en prenant. [st2]2 [-] précipitamment, à la hâte.    - ludunt raptim pila, Nov. ap. Non. 96, 20: ils jouent à saisir la balle.    - ignis raptim factus, Liv. 21, 14: feu allumé rapidement.    - raptim profectus obvias extra castra habuit, Tac. An. 1, 34.    - illa levem fugiens raptim secat aethera pennis, Virg. G. 1, 409.    - fruaris tempore raptim, Hor. Ep. 2, 2, 198.
    * * *
    raptim, adv. [raptus, rapio] [st2]1 [-] Nov. en prenant. [st2]2 [-] précipitamment, à la hâte.    - ludunt raptim pila, Nov. ap. Non. 96, 20: ils jouent à saisir la balle.    - ignis raptim factus, Liv. 21, 14: feu allumé rapidement.    - raptim profectus obvias extra castra habuit, Tac. An. 1, 34.    - illa levem fugiens raptim secat aethera pennis, Virg. G. 1, 409.    - fruaris tempore raptim, Hor. Ep. 2, 2, 198.
    * * *
        Raptim, Aduerbium. Plin. Soubdainement, Vistement, A la haste.

    Dictionarium latinogallicum > raptim

  • 31 rubigo

    [st1]1 [-] rūbīgo (rōbīgo), ĭnis, f.: - [abcl][b]a - rouille. - [abcl]b - Ov. tartre (des dents). - [abcl]c - Plin. croûte, dépôt (sur les vieilles pierres). - [abcl]d - rouille, habitudes vicieuses, vices. - [abcl]e - Plin. nielle (rouille du blé). - [abcl]f - Ov. oisiveté, inaction, engourdissement.[/b]    - exesa inveniet scabra robigine pila, Virg. G. 1, 495: il trouvera des javelots rongés d'une rouille lépreuse.    - salsā laedere robigine ferrum, Virg. G. 2: entamer le fer d'une rouille corrosive.    - labor, ut mala culmos esset robigo, Virg. G. 1: maladie, comme la nielle pernicieuse qui rongeait les chaumes.    - ingenium longa rubigine laesum, Ov. Tr. 5: esprit rouillé par une longue inaction.    - infectus longi rubigine ruris, Claud.: rouilllé par un long séjour à la campagne. [st1]2 [-] Rūbīgo (Rōbīgo), ĭnis, f. ou Rubigus (Robigus), i, m.: Rubigo ou Rubigus (divinité qu'on invoquait à Rome, lors des Robigalia, pour préserver les céréales de la nielle).
    * * *
    [st1]1 [-] rūbīgo (rōbīgo), ĭnis, f.: - [abcl][b]a - rouille. - [abcl]b - Ov. tartre (des dents). - [abcl]c - Plin. croûte, dépôt (sur les vieilles pierres). - [abcl]d - rouille, habitudes vicieuses, vices. - [abcl]e - Plin. nielle (rouille du blé). - [abcl]f - Ov. oisiveté, inaction, engourdissement.[/b]    - exesa inveniet scabra robigine pila, Virg. G. 1, 495: il trouvera des javelots rongés d'une rouille lépreuse.    - salsā laedere robigine ferrum, Virg. G. 2: entamer le fer d'une rouille corrosive.    - labor, ut mala culmos esset robigo, Virg. G. 1: maladie, comme la nielle pernicieuse qui rongeait les chaumes.    - ingenium longa rubigine laesum, Ov. Tr. 5: esprit rouillé par une longue inaction.    - infectus longi rubigine ruris, Claud.: rouilllé par un long séjour à la campagne. [st1]2 [-] Rūbīgo (Rōbīgo), ĭnis, f. ou Rubigus (Robigus), i, m.: Rubigo ou Rubigus (divinité qu'on invoquait à Rome, lors des Robigalia, pour préserver les céréales de la nielle).
    * * *
        Rubigo, pen. prod. rubiginis, foem. gen. Plin. Rouille, Enrouillure.
    \
        Nigrae rubiginis morsu scabri enses. Lucan. Enrouillez.
    \
        Detersa rubigo. Sil. Quand quelque chose est desrouillee.
    \
        Exesa inueniet scabra rubigine tela. Virg. Mangez de rouille.
    \
        Rubigo, idem quod Robigo significat, Vide ROBIGO. Plin. Une maladie qui vient aux bleds par trop d'humeur, Nielle.
    \
        Sterilem rubiginem non sentiet seges. Horat. Les bleds ne seront point niellez.

    Dictionarium latinogallicum > rubigo

  • 32 habeo

    habeo, uī, itum, ēre, das deutsche haben und halten, I) eig.: A) im engern Sinne: 1) an sich (in der Hand, am Halse usw.) haben = halten, führen, tragen, a) übh.: iaculum, quod manibus habemus, Ov.: coronam alteram in capite, alteram in collo, Cic.: anulum in digito, Ter.: fenum in cornu, Hor. (s. fenum): vestis bona quaerit haberi, getragen zu werden, Ov. – v. Lebl., arma hic paries habebit, Hor.: nulla taberna meos habeat neque pila libellos, in keinem Buchladen, an keinem Pfeiler mögen meine Schriften feil hängen, Hor.: altera vestes ripa meas habuit, auf dem andern Ufer lagen meine Kleider, Ov. – b) als wesentlichen Bestandteil an sich haben, quae feminae duplices papillas habent, Cic. fr.: hos habuit vultus, Ov. – v. Lebl., pedum calidus pulvis vestigia habebat, Ov.: pars secreta domus tres habuit thalamos, Ov.: tunicae manicas habent, Verg.: tabulae habentes clavorum cacumina, Val. Max. – c) = führen, handhaben, tractantes ferrum et arma habentes parēre, Iustin.: nec immensa barbarorum scuta perinde haberi quam pila et gladios, Tac. – d) halten = hinhalten, dorsum ad lucem (gegen das L.), Augustin. conf. 4, 16.
    2) von Örtl. = in seinem Bereiche aufgenommen haben, umschließen, festgebannt halten, me confectum curis infelix habuit thalamus, Verg.: me quoque pontus haberet, Ov.: Tartara habent Pantoiden, Hor.
    ————
    3) von Schriften in bezug auf ihren Inhalt, wie haben = enthalten, nihil enim (epistula) habebat, quod non vel in contione recte legi posset, Cic.: editio habebit omnia, Quint.: quod nulla annalium memoria habeat, Liv.: pro C. Cornelio et Tito Annio Quintum Acilium et C. Herennium habent quidam annales, Liv.
    B) im weitern Sinne: 1) (wie εχειν), im Besitze-, in seiner Gewalt haben, a) = als Bewohner innehaben, bewohnen, Capuam, Liv.: silvas, Flor.: moenia, Verg.: urbem, Sall. Vgl. Korte Sall. Cat. 6, 1. – b) als Feind besetzt halten, hostis habet muros, Verg.: hostis habet portus, Val. Flacc. Vgl. Burmann Val. Flacc. 3, 45. – c) als Herrscher im Besitze haben, beherrschen (vgl. Duker Flor. 4, 2, 22. Korte Sall. Cat. 6, 1), urbem Romam a principio reges habuere, Tac.: Siciliam et Sardiniam per legatos, verwalten, Flor.: habeo, non habeor a Laide (εχω, ἀλλ᾽ ουκ εχομαι), v. Geliebten, Cic. – animus habet cuncta neque ipse habetur, Sall.: ventis aëra habendum permittere, zum Beherrschen überlassen, Ov. – d) wirklich im Besitze, in Händen, als Eigentum haben, α) = besitzen (während streng juristisch tenere = physisch besitzen, possidere = rechtlich besitzen, s. Florentin. dig. 46, 4, 18 tu meum habes, tenes, possides, u. bildl., Plin. ep. 1, 16, 1 totum me tenet, habet, possidet; u. korresp. mit possidere b. Phaedr. 4, 4, 10 sq.), gemmas, argentum, Hor.: vectigalia magna divitias-
    ————
    que, Hor.: honeste divitias, modeste opes, besitzen u. gebrauchen, einen edlen usw. Gebrauch machen von usw., Sall. u. Tac.: pretium habes, du hast deinen Lohn weg, Hor.: quod habet (Ggstz. quod ei deest), Sen.: me enim tabulas tuas habere (in Händen haben) et proferre oportuit, Cic. – ex animi sententia uxorem h., Cic.: quid mulieris uxorem habes? was hast du für ein Weibsbild zur Frau? Ter.: Roma poëtas habet, Hor. – absol. (wie εχειν) = Besitz ( Besitzungen) haben, ansässig sein, Vermögen haben, wohlhabend sein (vgl. Gräve u. Korte Cic. ep. 7, 29, 2. Drak. Sil. 5, 264. Burmann Phaedr. 3. prol. 21), habere in Bruttiis, Cic., in Veiente agro, Liv.: habet idem in nummis, habet in praediis urbanis, er hat etwas an barem Gelde, er hat einige Besitzungen bei der Stadt, Cic.: nos quod simus, quod habeamus, id omne abs te habere, Cur. in Cic. ep.: habendi cupiditas, Habsucht, Rutil. Lup.; dass. habendi amor, Verg. u.a.; u. habendi cupido, cura, studium, Plin. ep., Phaedr. u. Aur. Vict. (vgl. Drak. u. Burmann a. a. O.): dass. qui habet (der Reiche), ultro appetitur; qui est pauper, aspernatur, Nep. fr. 5, 4: u. habentes ( wie οἱ εχοντες) = die Wohlhabenden, Ggstz. non habentes (οἱ ουκ εχοντες) = die Armen, Lact. 5, 8, 7. – β) wie εχειν u. unser haben = in Besitz nehmen, erlangen, bekommen, anne habebit ariola? Dae. non feret, Plaut.: quam ille se habiturum non dubitabat, Nep. –
    ————
    γ) habere alqd sibi, etwas für sich haben = behalten (s. Matthiä Cic. Sull. 26), sibi hereditatem, Cic.: sibi haberent honores, sibi imperia, sibi provincias, Cic. – dah. die Ehescheidungsformel: res tuas tibi habeas od. habe od. habeto, behalte od. nimm deine Sachen für dich, Plaut. Amph. 928. Sen. suas. 1, 7; contr. 2, 5 (13), 9. Apul. met. 5, 26: istam suas res sibi habere iussit, heißt sie für sich geschieden leben, Cic. Phil. 2, 69: scherzh. übtr., apage sis amor; tuas tibi res habeto, wir sind geschiedene Leute, Plaut. trin. 267 L. – e) Tiere zur Zucht, Benutzung, zum Unterhalt usw. haben, halten (s. Burmann Phaedr. 3, 3, 4), pecus, Varro, Verg. u.a.: habens quidam pecora, ein Viehbesitzer, Viehzüchter, Phaedr.: canes potius acres paucos quam multos, Varro. – u. f) eine Person zu irgend einem Zwecke bei sich haben, domi divisores, Cic. ad Att. 1, 16, 12. – bes. alqam, Plaut. u.a.: quis heri habuit Chrysidem? Ter. Vgl. Westerhof Ter. Andr. 1, 1, 58. – g) übh. in seiner Gewalt haben, habesne hominem? hast du ihn (ertappt)? Ph. Quidni habeam! Ter.: u. bildl., habeo viros, ich habe sie (= ich kenne nun ihre Gesinnung), Phaedr.
    2) in irgend einer äußern Lage dauernd haben, halten, a) in seiner Umgebung, alqm secum, bei od. um sich haben, Nep.: alqm ad manum, bei der Hand (zu seinen Diensten) haben, Nep.: catervas flagitiosorum circum se, Sall.: in partibus Pallantem, auf sei-
    ————
    ner Seite haben, Tac. – b) an einem Orte usw. halten = bleiben-, stehen lassen, aegros in tenebris, Cels.: milites in stativis castris, Sall.: exercitum inter hiberna Romanorum, Sall.: pecora et armenta inter silvas, Iustin.: aquam caelestem sub dio in sole, Col.: bildl., pudicitiam in propatulo, öffentlich feilbieten, Sall.: arma procul, die W. fern halten = den Krieg vermeiden, Tac. – dah. c) mit dem Nbbgr. der gehemmten Bewegung, wie halten = festhalten, senatum in curia inclusum, eingeschlossen halten, Cic.: alqm in vinculis, in custodia, Sall.: aber auch in custodiam haberi, in Haft gebracht werden u. bleiben, Liv. u. Tac.: dah. haberi in Syria, in S. in Gewahrsam gehalten werden, Tac. – quae res eos in magno diuturnoque bello inter se habuit, verwickelt hielt, verwickelte, Sall.: semper eos in armis accolae Galli habebant, nötigten sie, immer unter den W. zu bleiben, Liv.
    3) refl., sich irgendwo gehaben = sich aufhalten, wohnen, quis istic habet? Plaut.: ubi hic Moschis habet? Afran. fr.: ubi nunc adulescens habet? Plaut.: in delubro, ubi aeditumus habere solet, Sacr. Arg. bei Varro LL. 5. § 50 u. 52: qui Syracusis habet, Plaut.: multi habent in praediis, quibus etc., Varro: qui in eo loco habebant, Dict.: praecipit fortunatorum habituram loco, Apul.: animae pauxillum in me habet, Naev. com. fr.
    ————
    II) übtr.: A) im engern Sinne: 1) im allg.: alqd in manibus, unter den Händen = in der Arbeit haben, Cic.; od. gleichs. schon in Händen (= ganz nahe bevorstehend) haben, z.B. victoriam, Liv. – alqd semper in ore atque animo, im Munde u. im Gedanken haben, -führen, Cic. – in animo od. bl. animo, im Sinne haben = Willens sein, mit folg. Infin., Cic. u.a. – aber alqm in animo, jmd. in Gedanken haben, seiner eingedenk sein, Sall.; vgl. ante oculos, vor Augen haben = eingedenk sein, Iustin.: tecum habeto, behalte es (in Gedanken) bei dir, behalte es für dich, Plaut. Pers. 246: u. so verum (aber) haec tu tecum habeto, Cic. ad Att. 4, 15, 6: secreto hoc audi, tecum habeto, Cic. ep. 7, 25, 2. – hic habuit studia suorum ardentia, war im Besitz von usw., hatte für sich, Cic. Planc. 20. – neque quies gentium sine armis neque arma sine stipendiis neque stipendia sine tributis haberi queunt, kann man bekommen od. schaffen, Tac. hist. 4, 74.
    2) mit Zuständen des Leibes u. der Seele als Objekt, die man an od. in sich hat, wie unser haben, a) übh.: vulnus, Ov.; u. vulnus grave (bildl. von der Liebeswunde), Ov.: dah. als t. t. der Fechter, hoc habet, das (der Hieb) sitzt, Verg.; u. bildl., certe captus est, habet, er ist gefangen, getroffen (von einem Verliebten), Ter.; u. hoc habet, das trifft, das (dieser schlaue Plan) wird seine Wirkung nicht verfehlen,
    ————
    Plaut.; od. als Beifallsruf, hoc habet (gut getroffen), solutust, Plaud. rud. 1143 (vgl. übh. Lorenz Plaut. most. 700). – febrem (febrim), ein Fieber haben, Cic.: capitis dolorem, Quint. – mit Zuständen der Seele, animum fortem, Cic.: bonum: animum de alqo, Sall.: amorem erga alqm, odium in alqm, haben, hegen, Cic.: spem de alqo, Cic.: alci fiduciam, Vertrauen zu jmd. hegen, Cic. – timorem, Nep.: metum, Prop. – vim in inquirendo, Strenge (haben u.) zeigen, Cic.: studium et officium erga alqm, zeigen, Cic. – b) als wesentliche Eigenschaft (an sich) haben, neque modum neque modestiam habere victores, weder Maß noch Ziel kennen, Sall.: habebat hoc omnino Caesar, hatte das an sich, an der Art, Cic.: u. Sardus habebat ille Tigellius hoc, Hor. – v. Lebl. (vgl. Nägelsb. Stil. § 110, 1), quae tamen has vires habet herba, Ov.: quid pulchri constructus acervus habet, hat Schönes an sich, Hor.: habet pacem vultus, Ov.: locus nihil religionis habet, hat (an sich), Cic.: hae litterae, cum leguntur, invidiosam atrocitatem verborum habent, wenn man diesen Brief so liest, so haben die Worte etwas Herbes, was erbittert, Cic.: res maritimae (Seekrieg)... ut quae celerem atque instabilem motum haberent, eigen sei, Caes.: virtus hoc habet, ut etc., hat das Eigentümliche (die eigentümliche Wirkung), Cic.: u. so habet hoc sollicitudo, quod omnia necessaria putat, Plin. ep.: habet atrocitatis aliquid legatio,
    ————
    hat einen drohenden Charakter, Cic. – u. dah. c) etwas haben = in sich schließen, mit sich bringen, notwendig mit etwas verbunden sein, etw. gewähren, verursachen, etw. notwendig zur Folge haben, notwendig erfordern (vgl. Held Caes. b. c. 1, 63, 2. Schömann Cic. de nat. deor. 1, 45. Nägelsb. Stil. § 95), pons habet circuitum, Caes.: castrorum mutatio quid habet? was hat di V. des L. zur Folge? Caes.: beneficium habet querelam, Cic.: avaritia pecuniae studium habet, Sall.: pars ea longam et difficilem habet oppugnationem, Caes. – u. am Menschen selbst = gewisse Affekte erregen, verursachen, misericordiam spoliatio consulatus magnam habere debet, Cic. – viri saepe excellentis ancipites variique casus habent admirationem exspectationem, laetitiam molestiam, spem timorem, Cic.
    3) = wie unser halten, a) in einen Zustand versetzen u. darin erhalten (vgl. Brix Plaut. Men. 579), mare infestum, fortdauernd unsicher machen, Cic.: alqm sollicitum = tüchtig plagen (mit Bitten), Plaut.; u. = beständig in Sorge setzen, Cic.: anxium me et inquietum habet petitio Sexti, Plin. ep.: Numidas toto die proelio intentos, in Atem erhalten, Sall.: neque ea res me falsum habuit, ich fand mich nicht darin getäuscht, Sall.: gratia Pompeium impunitum habuit, machte ihn fortwährend straflos, Vell. – b) jmd. auf irgend eine Art u. Weise halten, behandeln, mit
    ————
    Advv., zB. alqm male, jmd. schlecht halten = schlecht erziehen, Plaut.; od. = übel mitspielen, -mitnehmen, belästigen, Sen. (v. Menschen u. Göttern) u. Caes. (v. Soldaten) u. Cels. (v. Krankheiten). – alqm bene et pudice, jmd. gut u. sittsam halten (erziehen), Plaut.: exercitum luxuriose, üppig halten, Sall.: pudicitiam parum honeste, nicht sonderlich in Ehren halten, Sall.: alqm liberalissime, sehr ehrenvoll behandeln, Cic. – mit Abl. der Art u. Weise, alqm levi, laxiore, duro imperio, eine gelinde usw. Herrschaft über jmd. üben, Sall. u. Tac.; vgl. Fabri Sall. Iug. 64, 5. – (matrem et uxorem Darii) haberi ut reginas praecepit, Iustin. – plebes paene servorum habetur loco, wird fast wie Sklaven behandelt, Caes. – c) jmd. od. etwas zu irgend einem Zweck haben, halten = dienen lassen, alqm ludibrio, jmd. zum Gespötte haben, zum besten haben, Cic.: rem publicam quaestui, Cic.: alqam pro uxore, Suet. – d) an jmd. einen od. etw. haben, in vobis liberos, parentes, consanguineos habeo, Curt. 6, 9 (33), 12: maiora in eo obsequia habituros, Iustin. 8, 6, 6.
    4) für etwas halten = in der Meinung für das u. das ansehen, α) mit Acc. des Prädikats, alqm deum, parentem, Cic.: deos aeternos et beatos, Cic.: alqd non dubium, Auct. bell. Hisp.: im Passiv mit Prädikats-Nom. = für etwas gelten, (Mercurius alter is est) qui sub terris idem Trophonius habetur, Cic.: ea spo-
    ————
    lia opima habentur, quae etc., Liv. – m. Nom. u. Infin., quae ubi cognita et iam iamque Bosporum invasurus habebatur, man vermutete, daß er usw., Tac. ann. 12, 15. – β) mit pro u. Abl.: alqm pro hoste, für seinen Feind ansehen, Liv.: alqd pro certo, für gewiß halten, Cic. u.a.: alqd pro non dicto, als nicht gesagt ansehen, Liv. – γ) mit in numero (od. bl. numero) u. Genet. od. mit in u. Abl. = unter etwas rechnen, zählen, alqm in numero oratorum, alqm numero hostium, Cic.: alqm in summis ducibus, Nep.: in inimicis, Sall.: Sisena Perses inter fideles socios habebatur, Curt. – si non id, quod amittitur, in damno (als Verlust), sed quidquid relinquitur, pro munere habituri sitis (für ein Geschenk ansehen), Liv.: dona omnia in benignitate habebantur, Sall.: omnia quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis, Cic.: saltationem habere inter exercitationes, Quint.: non est illa cothurnatas inter habenda deas, Ov.: litterae inter malas artes habitae, Lact. – δ) m. Dat. der Bestimmung = zu etwas aufnehmen, anrechnen, alqd sibi studio, sich ein Geschäft aus etw. machen, Ter.: alqd religioni, sich aus etwas ein Gewissen machen, Cic.: duritiam voluptati, als eine Lust ansehen, Sall.: paupertas probro haberi coepit, zum Schimpf angerechnet zu werden = als Schimpf zu gelten, Sall. – ε) mit Advv.: parum h., für zu wenig halten = nicht damit zufrieden sein, Ggstz. satis h., für hinlänglich halten,
    ————
    damit zufrieden sein, beide mit folg. Infin., Sall. Iug. 31. § 9 u. 20. – ζ) haberi mit Genet. qual., so u. so gehalten ( geachtet) werden, gelten, cuius auctoritas in his regionibus magni habebatur, hoch gehalten wurde, viel galt, Caes. b. G. 4, 21, 7: parvi habitis, quae per Leonam Constantius scripserat, nicht weiter beachtet, Amm. 21, 1, 4: hic summo in Arvernis ortus loco et magnae habitus auctoritatis, galt für einen Mann von gr. A., Caes. b. G. 7, 77, 3.
    5) etwas halten = vor sich gehen lassen, a) = etwas anstellen, vornehmen, comitia, concilium plebis, senatum, Cic.: auspicia, Liv.: nihil sine auspiciis, Cic.: certamina, Schlachten liefern, Flor. – vom Vornehmen, Unternehmen einer Reise, eines Marsches (s. Bremi Nep. Eum. 8. § 7). iter quo habeat, omnes celat, wohin er seinen Marsch richtet, wohin er marschiert, Nep.: iter Aegyptum, Sardiniam, Caes. u. Cic.: iter ad legiones, den Legionen entgegenmarschieren, Caes.: gentes, per quas iter habebant, Iustin.: nullas nisi sanguine fuso gaudet habere vias, Lucan. – b) = mündlich halten, vortragen, querelas apud alqm de alqo, Klage führen bei jmd. über einen, Cic.: orationem huius modi od. talem, Sall. u. Curt.: hanc orationem in aliquo conventu agrestium, Cic.: orationem in senatu, Cic.: orationem adversus Aeschinem (v. Demosthenes), Hieron.: orationem od. sermonem cum alqo, ein Gespräch halten mit usw.,
    ————
    Cic.: sermo inter nos habitus in Cumano, Cic. – h. verba, reden, sprechen, Cic. u.a.: cum alqo, Sall., in alqm, Tac. (vgl. Fabri Sall. Iug. 9, 4): verb. verba atque orationem od. verba orationemque adversus rem publicam, Caes. u. Liv. – h. dialogum, halten = schreiben, Cic. – c) eine Zeit (absichtlich) so u. so hinbringen, verbringen, h. aetatem procul a re publica, Sall.: ubi adulescentiam habuere, Sall.: h. diem luculente, den Tag in Freuden verbringen, Plaut.
    6) halten = beobachten, ordines, Sall. Iug. 80, 2.
    7) meton. = jmdm. etwas geben, gewähren, alci honorem = jmdm. einen Ehrensold geben, zahlen, Cic. (s. Klotz Cic. Reden 2, 700); od. = jmdm. Ehre erweisen, Tac. u.a.
    8) refl., se habere u. bl. habere, a) sich gehaben, sich befinden, sich verhalten, α) v. Pers., αα) vom körperl. Befinden, graviter se habere, schwer krank sein, Cic.: ego me bene habeo, Tac.: Tullia nostra recte valet, Terentia minus belle habuit, Cic.: singulos (saucios), ut se haberent, rogitans, Liv.: Partiz. subst., male habentes, die Kranken (Ggstz. sani, die Gesunden), Augustin. in psalm. 38, 18. – ββ) v. der Lage, se recte, Titin. fr.: se bene, praeclare, Cic.: se parce ac duriter, Ter.: bene se habet, der ist gut aufgehoben, ihm ist wohl (v. einem Verstorbenen), Liv. epit. 114. Val. Max. 3, 2, 13. Sen. ep. 24, 10. Flor. 4, 2, 68: sic habemus, in dieser Lage befinden wir uns,
    ————
    Cic. – β) v. Lebl., sich verhalten, beschaffen sein, mores ita se habent, Sall.: res sic od. ita se habet, u. bl. sic od. ita se habet, Cic. (vgl. Benecke Cic. Lig. 28): Romae autem se res sic habent, zu R. steht es nun dermalen so, Cic.: ut nunc res se habet, Liv.: res praeclare se habeat, si etc., es wäre vortrefflich, wenn usw., Cic.: male enim se res habet, Cic.: bl. bene habet, es steht gut, Cic., Liv. u.a. (s. Drak. Liv. 6, 35, 8. Torren. Val. Max. 5, 10, 2. p. 517. Bünem. Lact. 7, 1, 1): sic habet, so verhält es sich, Hor. – ingenium vestrum luminis instar habet, ist wie ein Licht (beschaffen), Ven. Fort. carm. 3, 8, 10. – b) sich gehaben mit jmd. = zu tun ( zu verhandeln) haben, cedo quicum habeam iudicem. Gr. Habe cum hoc, Plaut. rud. 1380 sqq.
    B) im weitern Sinne: 1) im allg.: a) haben = besitzen, habere ius actionis, abdicandi, Quint.: h. ius in omnes, Lucan.: h. suae vitae modum, seinen eigenen Lebensplan, Ter.: dimidium facti qui coepit habet, Hor. – b) mündlich od. schriftlich von jmd. haben (s. Meißner Cic. Tusc. 1, 119), habes epilogum, da hast du usw., Cic.: habes, ut brevissime potui, genus iudicii et causam absolutionis, Cic.: habes consilia nostra, da hast du usw., das sind usw., Cic.: tantum habeto, so viel wisse, Cic. – c) es ( seinen Willen) haben = die Folgen zu tragen haben (als Formel dessen, der etw. ungern zugibt), habeas, du magst es haben,
    ————
    Ter.: immo habeat, Ter.: vincerent ac sibi haberent, Suet.
    2) von außen her haben = bekommen, malum habebis, dir wird's sehr übel ergehen, Plaut.: non nullam invidiam habere ex eo, quod etc., den Unwillen der Menschen einigermaßen erregt haben, weil usw., Cic.: h. dissimiles naturas, casus, Cic.: h. talem vitae exitum, Nep.
    3) in einem gewissen Verhältnis od. in einem gewissen Zustande haben, mit Prädik.-Acc. = haben als usw. od. zu usw., od. mit inter u. Akk., od. mit pro u. Abl., a) m. Prädik.-Acc.: α) eines Subst.: Valerium Flaccum in consulatu censuraque collegam h., Nep.: sororem Persei uxorem habere, Eutr.: digni sumus, quos habeas tui consilii participes, Cic. – β) eines Adi. od. Partic. Perf. Pass.: αα) eines Adi.: habeo alqm acerbum, es zeigt sich jmd. erbittert gegen mich, Cic.: alqm inimicum, jmd. zu seinem Feinde haben, Ter.: multos adversos, Sall.: habebantur fidelissimi, zeigten sich als usw., Sall.: habeo te ereptum ex etc., ich habe dich = sehe dich usw., Curt.: virtus clara aeternaque habetur, Geisteskraft ist ein herrlicher u. ewiger Besitz, Sall. Vgl. Dietsch Sall. Cat. 1, 4. – ββ) eines Partic. Perf. Pass., um anzuzeigen, daß das Objekt in eine bestimmte Beschaffenheit versetzt von dem Subjekte beherrscht u. besessen werde, docemur auctoritate legum domitas habere libidines, die
    ————
    Begierden vollkommen zu bändigen, Cic.: causas omnes sobrii oratores percursas animo et prope dicam decantatas habere debent, Cic.: fac ut habeas, nos quidem ita scriptum habemus, mache, daß du es (so in deinen Büchern eingetragen) hast usw., Cic. – So werden besonders gebraucht cognitum, perspectum, exploratum, deliberatum, persuasum, propositum, susceptum habere = etwas als ein Erkanntes usw. innehaben, Cic. u.a. – b) mit inter u. Akk.: inter fideles socios habebantur, Curt. – c) m. pro u. Abl.: audacia habetur pro muro, den Furchtlosen umgibt sein Mut wie eine schützende Mauer, Sall.
    4) von Zuständen, jmd. in seiner Gewalt = ergriffen haben, nox te habet, die Nacht des Todes hält dich umfangen, Val. Flacc.: timor, metus, ira alqm habet, Ov.: habet sua quemque dies, jeden ereilt sein Tag, Val. Flacc.
    5) wie εχειν u. haben, a) m. Acc., gleichs. in Vorrat haben, incipe, si quid habes, Verg.: nisi quid habes ad hanc, einzuwenden hast, Cic. – b) mit folg. Infin. = das Vermögen haben, etwas zu leisten, α) = in der Lage sein, können, in multis hoc rebus dicere habemus, Lucr.: habeo etiam dicere, ich könnte noch anführen, Cic.: haec habui dicere, das hatte ich zu sagen, Cic.: pro certo illud habeo affirmare, Cic.: de Alexandrina re tantum habeo polliceri m. folg. Acc. u. Infin., Cic.: an melius quis habet suadere, hat od.
    ————
    weiß einer etwas Besseres zu raten. Hor. – β) (bei den Eccl.) = müssen, quod haereses haberent existere, Lact.: quod carne indui haberet in terra, Lact.: de qua Christus nasci habebat, Tert. Vgl. Bünem. Lact. 4, 12, 15 u. 4, 18, 22 4, 30, 2. – c) mit folg. Relativsatz od. indir. Fragesatz = wissen, nihil habeo, quod ad te scribam, ich habe, weiß nichts an dich zu schreiben, Cic.: ecquid habes, quod dicas? Cic.: nihil habeo, quod accusem senectutem, Cic. – non habeo, quid scribam, ich weiß nicht, was ich schreiben soll, Cic.: nec quid mandem habeo (ich weiß nicht, was ich auftragen soll), nihil enim praetermissum est; nec quid narrem, novi enim nihil, Cic. – d) mit folg. Partic. Fut. Pass., haben = müssen, statuendum respondendum habere, zu bestimmen, zu beantworten haben, Tac.: habemus enitendum, haben uns zu bemühen, Plin. ep. vgl. Pabst Tac. dial. 1. p. 2 sq. – haben = habesne, Plaut. Pseud. 1163; trin. 89 u. 964; truc. 680. – archaist. habessit = habuerit, Cic. de legg. 2, 19. – Parag. Infin. haberier, Plaut. mil. 594. – vulg. Partiz. habiens, Grom. vet. 327, 22; 328, 1 u. 11. Itala (ev. Palat.) Luc. 3, 1; 15, 4; 19, 17.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > habeo

  • 33 infigo

    īn-fīgo, fīxī, fīxum, ere, hineinheften, -schlagen, - stechen, -bohren, I) eig.: 1) im allg.: gladium hosti in pectus, Cic.: ferrum pectori alcis, Tac.: sagitta corpori infixa, Curt.: signum (Fahne), Cic.: pila, Liv.: cornua, Verg.: alqm scopulo (Dat.), schmettern gegen usw., Verg.: hasta infigitur portae, bleibt stecken, Verg.: sagitta infigitur arbore mali, Verg.: infigere dentes in vulnere, einbeißen, Curt.: pila infixa, Liv.: infixa corpori extrahere, was im Leibe steckt, Plin.: sidera certis infixa sedibus, Cic. – 2) prägn., aufheften = beibringen, natis oscula, Sil. 12, 738: infixum sub pectore vulnus, Verg. Aen. 4, 689. – II) übtr., befestigen, einprägen, heften, alqd animo, auditori, einprägen, Quint.: cura erit infixa animo, Cic.: animus infixus est in patriae caritate, geheftet, fest gerichtet auf usw., Cic.: res memoriae infixa, Liv.: in hominum sensibus positum atque infixum est, fest gegründet, Cic. – infixum est, es ist fest beschlossen, - fester Vorsatz, m. folg. Infin., Sil. 4, 330; 10, 643: m. folg. Gerund., Vologesi vetus et penitus infixum erat arma Romana vitandi, Tac. amn. 15, 5. – Partiz. infictus, navis vel inficta vel fracta, Callistr. dig. 47, 9, 7.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > infigo

  • 34 pilum

    1. pīlum, ī, n. (piso, pinso), der Stempel zum Stampfen, die Mörserkeule, Cato u. Plin.
    ————————
    2. pīlum, ī, n. (wohl aus *pigslom zu Wurzel pik, ritzen, stechen), das Pilum, der Wurfspieß des röm. Fußvolks, den es zu Beginn des Treffens auf den Feind warf; dann griff der Soldat sofort zum Schwerte, Cic. u. Liv. – bei Belagerungen als Wurfgeschoß aus der Stadt auf die Belagerer geschleudert, pila muralia, Caes.: Pila Horatia, die Wurfspieße der Horatier, eine Örtlichkeit am Forum in Rom, Liv. 1, 26, 10. Prop. 3, 3, 7. – Sprichw., pilum inicere alci, den Kampf eröffnen, Plaut. most. 570. – arch. Akk. Plur. peila, Lucil. 161.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > pilum

  • 35 praepilatus

    prae-pĭlātus, a, um, Part. [2. pila], furnished in front, i. e. tipped with a ball or button (not before the Aug. per.).
    I.
    Lit.: pila praepilata, Auct. B. Afr. 72: missilia, darts or javelins with a blunt point rounded like a ball, that they might not inflict wounds, something like our foils, Liv. 26, 51, § 17:

    hasta,

    Plin. 8, 6, 6, § 17:

    cornua,

    id. 9, 30, 50, § 95.—
    II.
    Trop.:

    declamationes, quibus ad pugnam forensem, velut praepilatis, exerceri solebamus,

    Quint. 5, 12, 17.

    Lewis & Short latin dictionary > praepilatus

  • 36 conjicio

    con-jicio, jēcī, jectum, ere [ jacio ]
    1)
    а) сбрасывать ( ligna in flumen L); сносить, свозить, сваливать ( sarcīnas in acervum L)
    c. aliquem in sortem (или alicujus sortem) C — заставить кого-л. участвовать в жеребьёвке
    б) набрасывать, накидывать (pallium in collum Pl; vincula collo O — dat.); забрасывать, заносить ( navis vi tempestatis in portum conjecta est C)
    2) соображать, заключать, догадываться (aliquid ex aliquā re Lcr; c. eum ibi fuisse C; callide c. de futuris Nep)
    annos sexaginta natus es, ut conjicio Ter — тебе, полагаю, лет шестьдесят
    3) толковать ( somnium Pl); предсказывать (quae tempestas impendeat C; aegrotum e morbo evasurum esse C)
    4) бросать, кидать, метать (vasa in naves Nep; tela in nostros Cs; pila in hostes L; aliquem in carcerem C, Just, Su, in custodiam Nep, in vincula C)
    c. se — броситься, устремиться (in paludem L; in sacrarium Nep)
    se c. in fugam C или in pedes Terброситься бежать
    5) вонзать (cultros in guttura, но ferrum in gutture O)
    6) повергать, ввергать (aliquem in morbum Pl; rem publicam in perturbationes C)
    aliquem in periculum c. Su — подвергать кого-л. опасности
    c. aliquem in laetitiam Ter — обрадовать кого-л.
    c. aliquem in terrorem L — устрашить (ужаснуть) кого-л.
    7) направлять, обращать (oculos in aliquem C; orationem in claros viros C; querelas alicui Tib)
    petitiones ita c., ut vitari non possint C — направить (наносить) удары так, чтобы от них нельзя было увернуться
    c. maledicta in aliquem C — осыпать кого-л. бранью
    8) класть, вкладывать ( в кушанье) ( piper et cumī num Pt); завёртывать ( aliquos in duas pelles Pt)
    c. pecuniam in aliquid C — употребить (истратить) деньги на что-л.

    Латинско-русский словарь > conjicio

  • 37 conspiro

    I cōn-spīro, āvī, ātum, āre
    1) вместе звучать, вместе раздаваться ( cornua conspirant V)
    2) быть согласным, согласоваться, объединяться ( cum aliquo C)
    3) тайно сговариваться, составлять заговор (in caedem alicujus T и c. perdere aliquem Su; ad res novas Su)
    II cōn-spīro, āvī, ātum, āre [ spira ]
    1) свивать, свёртывать ( anguis se conspirat AV)
    2) предпол. смыкать ряды
    milites conspirati Csстолпившиеся воины (см. тж. conspiro I, 2.)

    Латинско-русский словарь > conspiro

  • 38 contingo

    I con-tingo, tigī, tāctum, ere [ tango ]
    1) трогать, дотрагиваться, прикасаться (aliquid manu Col; aliquem digĭto Cato, Ap)
    c. finem suum O — достигнуть своего предела, т. е. высшей степени (ср. 6.)
    c. terram osculo Lпоцеловать землю
    summa sidera plantis c. погов. Prpкасаться подо1 швами высочайших звёзд (т. е. шествовать по звёздам, достигнуть высшего блаженства)
    2)
    а) захватывать, схватывать (cibum rostris C; funem manu V)
    б) обхватывать, обнимать ( alicujus genua Ap)
    3)
    carmina musaeo c. lepōre Lcrпридать поэме мусическую прелесть (по др.к contingo II)
    4) пятнать, осквернять ( corpus corpore Pl)
    contactusпоражённый ( venenatis morsibus Ap), заражённый, осквернённый, опороченный (scelere L; vitiis T)
    5) касаться, иметь отношение
    c. aliquem cognatione QC (sanguine ac genere L) — приходиться кому-л. сродни
    c. aliquem propius H — быть в близких отношениях с кем-л.
    6) быть смежным, граничить ( Helvii contingunt fines Arvernorum Cs — ср. 1.)
    7) достигать, прибывать (Italiam V; terram O; metam H)
    8) доставать, достигать, поражать (aliquem ferro V, O)
    9) (преим. в 3 л., реже в inf.) выпадать на долю, случаться, приключаться
    non cuivis homini contingit adire Corinthum погов. H — не всякому доводится побывать в Коринфе, т. е. не всем суждена удача
    erras, si putas contingere posse, ut... Pt — ты ошибаешься, если думаешь, будто может случиться, что..
    II con-tingo (continguo), —, —, ere
    смачивать, увлажнять, окроплять ( aliquid colore Lcr)

    Латинско-русский словарь > contingo

  • 39 contundo

    con-tundo, tudī, tū(n)sum, ere
    1) разбивать, уничтожать ( classis contusa L)
    2) наносить удары, ударять, избивать, бить (aliquem fustibus Pl; aliquos saxis H; pectus hebēti ictu O; faciem plana palma J)
    3) толочь, раздроблять, растирать (aliquid in pīlā V; teneras radices Cs; herbas olentes V)
    flos nullo contusus aratro Ctl — цветок, не задетый плугом
    4) изматывать, изнурять (viros valentes contudit crudelis hiems Enn)
    5) укрощать, смирять, обуздывать (animes feros placida arte O; populos feroces V); унимать ( saevitiam alicujus Prp); подавлять ( minas regum H)
    calumniam stultitiamque c. Cдать отпор глупой клевете

    Латинско-русский словарь > contundo

  • 40 corticeus

    a, um [ cortex ]
    сделанный из коры, пробковый (pila parva Vr; signa Aus)

    Латинско-русский словарь > corticeus

См. также в других словарях:

  • pila — pila …   Dictionnaire des rimes

  • Piła — Piła …   Deutsch Wikipedia

  • Pila — Saltar a navegación, búsqueda El término pila puede hacer referencia a: Varios dispositivos eléctricos: Pila voltaica. Generador de corriente eléctrica que utiliza la energía liberada en una reacción química. Pila de combustible. Mecanismo… …   Wikipedia Español

  • Piła — Héraldique Drapeau …   Wikipédia en Français

  • Pila — bezeichnet eine Stadt (deutsch Schneidemühl) in Polen, siehe Piła eine Gemeinde im Piemont, Italien, siehe Pila (Piemont) einen Ortsteil der Gemeinde Gressan, Aostatal, Italien eine Stadtgemeinde in der Provinz Laguna, Philippinen, siehe Pila… …   Deutsch Wikipedia

  • Pila — may refer to:Places*Pila, Italy, a ski resort in Italy *Pila (VC), a commune in Italy *Pila, Laguna, a municipality in the Philippines *Piła, a town in Poland *Pila (Karlovy Vary District), a village in the Czech Republic *Píla, a village in… …   Wikipedia

  • pila (1) — {{hw}}{{pila (1)}{{/hw}}s. f. 1 Serie di vari oggetti sovrapposti l uno all altro: una pila di libri. 2 Sorgente di forza elettromotrice costituita da una cella elettrolitica fra gli elettrodi della quale si stabilisce una differenza di… …   Enciclopedia di italiano

  • pila — píla ž DEFINICIJA 1. oruđe koje se sastoji od nazubljene metalne (čelične) oštrice, a služi za rezanje stabala, drva i drugih materijala (kamena, željeza) [ručna pila; motorna pila; kružna pila]; žaga 2. žarg. automobil ONOMASTIKA pr. (prema… …   Hrvatski jezični portal

  • piła — {{/stl 13}}{{stl 8}}rz. ż Ia, CMc. pile {{/stl 8}}{{stl 20}} {{/stl 20}}{{stl 12}}1. {{/stl 12}}{{stl 7}} stalowe, ręczne lub maszynowe narzędzie do przecinania różnorakich materiałów, zaopatrzone na krawędzi w tnące zęby : {{/stl 7}}{{stl… …   Langenscheidt Polski wyjaśnień

  • Píla — may refer to:* Píla in the Pezinok District, Slovakia * Píla in the Lučenec District, Slovakia * Píla in the Žarnovica District, Slovakia …   Wikipedia

  • pila — s.f. [lat. pīla pilastro; mortaio ]. 1. (edil., non com.) [elemento strutturale in muratura, in calcestruzzo o in acciaio che sorregge le arcate o le travate di un ponte e sim.] ▶◀ [➨ pilone (1)]. 2. [insieme di oggetti, più o meno piani, messi l …   Enciclopedia Italiana

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»