Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

menn��+xx

  • 101 EPTIR

    prep with dat. and acc.;
    I. with dat.
    1) with verbs of motion, after (ríða, róa, fara, ganga, senda e-m);
    2) denoting the aim and object of many verbs;
    leita, spyrja, frétta, eptir e-u, to search, ask, inquire after;
    líta eptir e-u, to look afler, attend to;
    bíða eptir e-u, to wait for;
    vaka eptir e-m, to sit up waiting for one;
    segja eptir e-m, to report behind one’s back;
    3) following the course of a track, road, etc., along;
    niðr eptir hálsinum, down the hill;
    eptir endilongu, from one end to the other;
    eptir miðju, along the middle;
    4) after, according to, in accordance with (eptir sið þeirra ok lögum);
    hann leiddist eptir fortölum hennar, he was led by her persuasion;
    gekk allt eptir því sem H. hafði sagt, according as H. had said;
    5) denoting proportion, comparison;
    fátt manna eptir því sem hann var vanr, few men in comparison to what he was want to have;
    6) with verbs denoting imitation, indulgence, longing after;
    láta eptir e-m, to indulge one;
    breyta eptir e-m, to imitate;
    7) behind (hann leiddi eptir sér hestinn);
    fundust eptir þeim írskar bœkr, which they had left behind;
    II. with acc.
    1) of time, after, in succession to (vár kom eptir vetr);
    hvern dag eptir annan, one day after the other;
    ár eptir ár, dag eptir dag, year by year, day by day;
    eptir þat, after that, thereafter;
    2) denoting succession, inheritance;
    taka e-t í arf eptir e-n, to inherit from one;
    hann tók konungdóm eptir föður sinn, after his father;
    vita þá skömm eptir sik, to leave such a bad report;
    skaði mikill er eptir menn slíka, there is a great loss in such men;
    III. as adv.
    1) after;
    annat sumar eptir, the second summer after;
    um daginn eptir, the day after;
    eptir um várit, later during the spring;
    eptir koma úsvinnum ráð, the fool is wise when too late;
    2) behind;
    bíða sitja eptir, to wait, stay behind;
    vera, standa eptir, to remain behind, be left;
    halda e-u eptir, to keep back;
    skammt get ek eptir þinnar æfi, I guess that little is left of thy life;
    3) before the rel. part., eptir er = eptir þat er, after (ef maðr, andast á þingi eptir er menn eru á braut farnir);
    4) eptir á, afterwards, later on;
    * * *
    better spelt eftir, in common pronunciation ettir, a prep. with dat. and acc. and also used as adv. or ellipt. without a case: an older form ept or eft only occurs in poetry, Skm. 39, 41, Ýt. 2, Edda 91 (in a verse); ept víg, Hkr. i. 349 (in a verse), iii. 50 (Arnór); [cp. Goth. afar; Runic stone in Tune, after; A. S. æft; Engl. after, aft; Swed.-Dan. efter]:—after.
    A. WITH DAT., LOC.; with verbs denoting following, pursuing, or the like; hann reið e. þeim, Eg. 149; hann bar merkit eptir honum, he bore the standard after him, 297; róa e. þeim, to pull after them, Ld. 118; þegar e. Kara, on the heels of Kari, Nj. 202; varð ekki e. honum gengit, none went after him, 270.
    β. with the notion to fetch; senda e. e-m, to send after one, Eb. 22, Nj. 78, Fms. i. 2; ríða í Hornafjörð e. fé yðru, ride to H. after your things, Nj. 63.
    γ. ellipt., viljum vér eigi e. fara, we will not follow after them. Eb. 242; ek mun hlaupa þegar e., Nj. 202.
    2. metaph.,
    α. with verbs denoting to look, stara, líta, sjá, gá, horfa, mæna, etc. e. e-u, to stare, look after a thing while departing, Ísl. ii. 261: leita, spyrja, frétta etc. e. e-u, to ask, ‘speer,’ seek after a thing, Nj. 75, Eg. 155, 686, Fms. i. 71, x. 148, etc.
    β. segja e. e-m, to tell tales, report behind one’s back in a bad sense, 623. 62; þó at ek segða eigi óhapp eptir tengda-mönnum mínum, Sturl. i. 66; sjá e. e-u, to look after, miss a thing, Nj. 75; leggja hug e. e-u, to mind a thing, Ísl. ii. 426; taka e., to mind, mark a thing; ganga e. e-u, to retain a thing, Fms. x. 5.
    γ. verbs denoting to expect; bíða, vænta e. e-u, to expect, wait for a thing; vaka e. e-m, to sit up waiting for one, but vaka yfir e-m, to sit up nursing or watching one, cp. Fas. ii. 535.
    II. denoting along, in the direction of a track, road, or the like; niðr e. hálsinum, down the hill, Fms. iii. 192; út e. firði, stood out along the firth, i. 37; innar e. höllinni, Nj. 270; upp e. dal, Eb. 232; ofan e. dalnum, Nj. 34; ofan e. eyrunum, 143; upp e. eyrunum, 85; innar e. búðinni, 165; út e. þvertrénu, 202; ofan e. reykinum, Eb. 230; inn e. Skeiðum, 224; inn e. Álptafirði, id.; innar e. ísum, 236; inn e. ísum, 316; út e. ísnum, 236; út e. Hafsbotnum, Orkn. 1; e. endilöngu, from one end to another, Fms. x. 16; e. miðju, along the middle, vii. 89.
    2. metaph. after, according to; e. því sem vera ætti, Ld. 66; e. sið þeirra ok lögum, Fms. i. 81; e. þínum fortölum, ii. 32; hann leiddisk e. fortölum hennar, he was led by her persuasion, v. 30; gékk allt e. því sem Hallr hafði sagt, Nj. 256; gékk allt e. því sem honum hafði vitrað verit, all turned out as he had dreamed, Fms. ii. 231; e. minni vísan, i. 71.
    β. denoting proportion, comparison; þó eigi e. því sem faðir hans var, yet not like his father, Eg. 702; fátt manna e. því sem hann var vanr, few men in comparison to what he used to have, Sturl. ii. 253; þat var orð á, at þar færi aðrar e., people said that the rest was of one piece, Ld. 168.
    γ. with verbs denoting imitation, indulgence, longing after, etc.; lifa e. holdi sínu, to live after the flesh, Hom. 25; lifa e. Guði, 73; lifit e. mér, follow after me, Blas. 45; láta e. e-m, to indulge one; mæla e. e-m, to take one’s part, Nj. 26: breyta e. e-m, to imitate; dæma e. e-m, to give a sentence for one, 150; fylgja e. e-m, to follow after one, N. T.; herma e. e-m, to mimic one’s voice and gesture, as a juggler; mun ek þar e. gera sem þér gerit fyrir, I will do after just as you do before, Nj. 90; hann mælti e. ( he repeated the words) ok stefndi rangt, 35; leika e. e-m, to follow one’s lead; telja e., to grudge; langa e., to long after, Luke xxii. 15.
    δ. kalla, heita e. e-m, to name a child after one; kallaði Hákon eptir föður sínum Hákoni, Fms. i. 14; kallaðr e. Mýrkjartani móður-föður sínum, Ld. 108: lcel. now make a distinction, heita í höfuðit á e-m, of a living person, and heita e. e-m, of one deceased.
    III. denoting behind; fundusk e. þeim Írskar bækr, Irish books were found which they had left behind, Landn. (pref.), Fms. xi. 410; draga þik blindan e. sér, vi. 323; bera e-t e. sér, to drag behind one; hann leiddi e. sér hestinn, he led the horse after him, Eg. 766.
    β. as an adv., þá er eigi hins verra e. ván er slíkt ferr fyrir, what worse can come after, when such things went before? Nj. 34.
    2. but chiefly ellipt. or adverb.; láta e., to leave behind, Sturl. i. 60; sitja e., to sit, stay behind, Fms. i. 66; bíða e., to stay behind; vera e., Grett. 36 new Ed., Bs. i. 21; standa e., to stay behind, remain, be left, Fms. ii. 231, vi. 248; dveljask e., to delay, stop, Sturl. ii. 253; leggja e., to lay behind, but liggja e., to lie behind, i. e. be left, Karl. 439; eiga e., to have to do, Nj. 56; ef ekki verðr e., if naught remain behind, Rb. 126; skammt get ek e., þinnar æfi, I guess that little is left of thy life, Nj. 182; þau bjoggu þar e., they remained, stayed there. 25.
    B. WITH ACC., TEMP, after; vetri e. fall Ólafs, Eb. (fine); sextán vetrum e. dráp Eadmundar konungs …, vetrum e. andlát Gregorii, … e. burð Christi, Íb. 18; e. fall jarls, Eg. 297; e. verk þessi, Nj. 85: esp. immediately after, var kom e. vetr, spring came after winter, Eg. 260; hvern dag e. annan, one day after another, Hom. 158; ár e. ár, year after year, Rb. 292; dag e. dag, day after day, Fms. ii. 231; e. þat, or e. þetta, after that, Lat. deinde, deinceps, Nj. 151, Eb. 58, Bs. i. 5, etc. etc.; e. þingit, after the meeting, Eb. 108; e. sætt Eyrbyggja, 252.
    2. denoting succession, inheritance, remembrance, etc.; eptir in this sense is frequent on the Runic stones, to the memory of, after; hón á arf allan e. mik, Nj. 3; tekit í arf e. föður þinn, inherited after thy father, Fms. i. 256; ef skapbætendr eru eigi til e. bauga, i. e. to receive the weregild, Grág. ii. 184; þeir er sektar-fé eiga at taka e. þik, Nj. 230; tók konungdóm e. föður sinn, took the kingdom after his father, Fms. i. 2; Þorkell tók lögsögu e. Þórarinn, Thorkel took the speakership after Thorarin, Íb. ch. 5, cp. ch. 8, 10: metaph., vita þá skömm e. sik, to know that shame [ will be] after one, i. e. leave such a bad report, Ld. 222; skaði mikill er e. menn slíka, there is a great loss in such men, Eg. 93; hann fastaði karföstu e. son sinn, he fasted the lenten fast after his son’s death, Sturl. ii. 231; sonr … e. genginn guma, a son to succeed his deceased father, Hm. 71; mæla e. en, or eiga vígsmál (eptir-mál) e. e-n, to conduct the suit after one if slain, Nj. 254 (freq.), hence eptir-mál; eptir víg Arnkels vóru konur til erfðar ok aðildar, Eb. 194; í hefnd e. e-n, to revenge one’s death, Nj. 118; heimta gjöld e. menn sína, to claim weregild, Fms. viii. 199.
    β. the phrase, vera e. sig, to be weary after great exertion.
    II. used as adv. after; síðan e. á öðrum degi, on the second day thereafter, Hom. 116: síðan e., Lat. deinceps, Fms. x. 210; um várit e., the spring after, Eb. 125 new Ed.; annat sumar e., the second summer after, Nj. 14; annat haust e., Eb. 184; annan dag e., the second day after, Nj. 3; um daginn e., the day after, Fms. vii. 153, Bs. i. 21; næsta mánuð e., Rb. 126.
    β. by placing the adverb. prep. at the beginning the sense becomes different, later; e. um várit, later during the spring, Eb. 98.
    III. used adverb. with the relat. particles er, at; e. er, Lat. postquam, Grág. i. 10; e. at, id., K. Þ. K. 32.
    β. eptir á, afterward; the proverb, eptir (mod. eptir á) koma ósvinnum ráð í hug, the fool is wise too late, Vápn. 17, Fas. i. 98; eptir á, kvað hinn …, ‘ after a bit,’ quoth the …, (a proverb.)

    Íslensk-ensk orðabók > EPTIR

  • 102 FALLA

    * * *
    (fell; féll, féllum; fallinn), v.
    eigi fellr tré við fyrsta högg, a tree falls not with the first stroke;
    falla af baki, to fall from horse back;
    falla á kné, to fall on one’s knees;
    falla áfram (á bak aptr), to fall forwards (backwards);
    falla flatr, to fall prostrate;
    falla til jarðar, to fall to the ground;
    refl., láta fallast (= sik falla), to let oneself fall (þá lét Loki falla í kné Skaða);
    2) to drop down dead, be killed, fall (in battle);
    3) to die of plague (féllu fátœkir menn um alit land);
    4) to flow, run (of water, stream, tide);
    særinn fell út frá landi, ebbed;
    féll sjór fyrir hellismunnann, the sea rose higher than the cave-mouth;
    síðan féll sjór at, the tide rose;
    þeir sá þá ós mikinn falla í sjóinn, fall into the sea;
    á fél (a river flowed) við skála Ásólfs;
    var skipit svá hlaðit, at inn féll um söxin, that the sea rushed in at the prow;
    5) of clothes, hair, to fall, hang down;
    hárit féll á herðar honum aptr, the hair fell back on his shoulders;
    létu kvennváðir um kné falla, they let women’s dress fall about hi s knees;
    6) to fall, calm down (of the wind);
    féll veðrit (the storm fell) ok gerði logn;
    7) to fail, be foiled;
    sá eiðr fellr honum til útlegðar, if he fails in taking the oath, he shall be liable to outlawry;
    falla á verkum sínum, to have been caught red-handed, to be justly slain;
    falla or fallast at máli, sókn, to fail in one’s suit;
    falla frá máli, to give it up;
    fallinn at frændum, bereft of kinsmen;
    dœmi ek fyrir dráp hans fallnar yðrar eignir, I sentence your estates to be forfieited for his slaughter;
    refl., ef gerðarmenn láta fallast, if the umpires fail to do their duty;
    þá fallust öllum Ásum orðtök ok svá hendr, then voice and hands alike failed the Gods;
    féllust þeim allar kvéðjur, their greetings died on their lips;
    vill sá eigi falust láta andsvör, he will not fail or falter in replying;
    mér féll svá gæfusamliga (it befell me so quickly), at;
    stundum kann svá at falla, at, sometimes it may so happen that;
    9) to be had or produced (þat járn fellr í firði þeim; þar fellr hveiti ok vín);
    10) with adv., e-m fellr e-t þungt, létt, a thing falls heavily, lightly upon one (þetta mun ðr þungt falla);
    féll þá keisaranum þyngra bardaginn, the battle turned against the emperor;
    e-m fellr e-t nær, it falls nigh to one, touches one nearly;
    henni féll meinit svá nær, at, the illness fell on her so sore, that;
    mér fellr eigi firr en honum, it touches me no less than him;
    hörmuliga fellr oss nú, at, it falls out sadly for us, that;
    11) to please, suit;
    kvað sér, þat vel falla til attekta, said that it suited him well for drawing revenue from;
    honum féll vel í eyru lofsorð konungs, the king’s praise was pleasant in his ears;
    jarli féllst þat vel í eyru, the earl was well pleased to hear it;
    mun mér illa falla, ef, it will displease me, if;
    féll vel á með þeim, they were on good terms;
    refl., honum féllst þat vel í skap, it suited his mind well, he was pleased with it;
    féllst hvárt öðru vel í geð, they loved each other;
    12) with preps. and advs.,
    falla af, to fall, abate (féll af vindr, byrr);
    falla á e-n, to befall one;
    þær féllu lyktir í, at, the end was, that;
    falla í e-t, to fall into;
    falla í brot, to fall in a fit;
    falla í óvit, to faint, swoon;
    falla í villu, to fall into heresy;
    falla í vald e-s, to fall into one’s power;
    féll veðrit í logn, the storm calmed down;
    falla niðr, to fall, drop;
    mitt kvæði mun skjótt niðr falla, my poem will soon be forgotten;
    féll svá niðr þeirra tal, their conversation dropped, they left off talking;
    falla saman, to fill in with, agree;
    þó at eigi félli alit saman með þeim, though they, did not agree in everything;
    falla til, to occur, happen, fall out;
    ef auðna fellr til, if luck will have it so;
    litlu síðar féll til fagrt leiði, fair wind came on;
    öll þingviti, er til falla, all the fines that may fall in, be due;
    nema þörf falli til, unless need be;
    sem sakir falla til, as the case falls;
    falla undir e-n, to fall to one’s lot (of inheritance, obligation);
    arfr fellr undir e-n, devolves upon one;
    falla út, to recede, of the tide (þá er út féll sjórinn);
    falla við árar, to fall to at the oars.
    * * *
    pret. féll, 2nd pers. féllt, mod. féllst, pl. féllu; pres. fell, pl. föllum; part. fallinn; reflex. féllsk, fallisk, etc., with the neg. suffix fellr-at, féll-at, féllsk-at, Am. 6, vide Lex. Poët. [Common to all Teut. languages except Goth. (Ulf. renders πίπτειν by drjûsan); A. S. feallan; Engl. fall; Germ. fallen; Dan. falde; Swed. falla.]
    A. to fall; as in Engl. so in Icel. falla is the general word, used in the broadest sense; in the N. T. it is therefore used much in the same passages as in the Engl. V., e. g. Matth. v. 14, vii. 25, 27, x. 29, xii. 11, xiii. 4, xxi. 44, Luke xiv. 5, John xii. 24, Rom. xi. 11, xiv. 4, 1 Cor. x. 12, 1 Tim. vi. 9, Rev. viii. 10: blómstrið fellr, James i. 11: again, the verbs hrynja and hrapa denote ruin or sudden fall, detta a light fall, hrasa stumbling; thus in the N. T. hrynja is used, Luke xxiii. 30, Rev. vi. 16; hrapa, Luke x. 18, xi. 17, xiii. 4, Matth. xxiv. 29; hrasa, Luke x. 30; detta, xvi. 21: the proverb, eigi fellr tré við hit fyrsta högg, a tree falls not by the first stroke, Nj. 163, 224; hann féll fall mikit, Bs. i. 343; hón féll geigvænliga, id.; falla af baki, to fall from horseback, 344; f. áfram, to fall forwards, Nj. 165; f. á bak aptr, to fall on the back, 9; f. um háls e-m, to fall on one’s neck, Luke xv. 20; f. til jarðar, to fall to the ground, fall prostrate, Fms. vii. 13, Pass. 5. 4: to fall on one’s face, Stj. 422. Ruth ii. 10; f. fram, to fall down, Matth. iv. 9; f. dauðr ofan, to fall down dead, Fær. 31; ok jafnsnart féll á hann dimma og myrkr, Acts xiii. 11; hlutr fellr, the lot fell (vide hlut-fall), i. 26.
    2. to fall dead, fall in battle, Lat. cadere, Nj. 31, Eg. 7, 495, Dropl. 25, 36, Hm. 159, Fms. i. 8, 11, 24, 38, 95, 173, 177, 178, ii. 318, 324, 329, iii. 5, iv. 14, v. 55, 59, 78, 85, vi. 406–421, vii–xi, passim.
    3. of cattle, to die of plague or famine, Ann. 1341.
    4. medic., falla í brot, to fall in a fit, Bs. i. 335; f. í óvit, to swoon, Nj. 210: the phrase, f. frá, to fall, die (frá-fall, death), Grág. i. 139, 401, Fms. iv. 230, vii. 275; f. í svefn, to fall asleep, Acts xx. 9.
    II. to flow, run, of water, stream, tide, etc.: of the tide, særinn féll út frá landi, ebbed, Clem. 47; féll þar sær fyrir hellismunnann, the sea rose higher than the cave’s mouth, Orkn. 428; síðan féll sjór at, the tide rose, Ld. 58; ok þá er út féll sjórinn, Þorf. Karl. 420; sjórinn féll svá skjótt á land, at skipin vóru öll á floti, Fms. iv. 65: also used of snow, rain, dew, Vsp. 19; snjó-fall, a fall of snow: of the ashes of a volcano, cp. ösku-fall, s. v. aska: of a breaker, to dash, menn undruðusk er boði féll í logni, þar sem engi maðr vissi ván til at fyrri hefði fallit, Orkn. 164: of a river, nema þar falli á sú er eigi gengr fé yfir, Grág. ii. 256; vötn þau er ór jöklum höfðu fallit, Eg. 133; á féll ( flowed) við skála Ásólfs, Landn. 50, A. A. 285; þeir sá þá ós (fors, Hb.) mikinn falla í sjóinn, Landn. 29, v. l., cp. Fms. i. 236; Markar-fljót féll í millum höfuð-ísa, Nj. 142; á fellr austan, Vsp. 42; falla forsar, 58; læk er féll meðal landa þeirra, Landn. 145: of sea water, sjár kolblár fellr at þeim, the ship took in water, Ld. 118, Mar. 98; svá at inn féll um söxin, that the tea rushed in at the stern, Sturl. iii. 66.
    2. to stream, of hair; hárit silki-bleikt er féll ( streamed) á herðar honum aptr, Fms. vii. 155.
    β. of clothes, drapery, Edda (Ht. 2) 121.
    III. to fall, of the wind; féll veðrit ok görði logn, the wind fell, Eg. 372; þá féll byrrinn, Eb. 8; ok fellr veðrit er þeir koma út at eyjum, Ld. 116; hón kvaðsk mundu ráða at veðrit félli eigi, Gullþ. 30; í því bili fellr andviðrit, Fbr. 67; þá féll af byrrinn, Fms. vi. 17.
    2. falla niðr, to fall, drop; mitt kvæði mun skjótt niðr f., my poem will soon be forgotten, Fms. vi. 198; mun þat (in the poem) aldri niðr f. meðan Norðrlönd eru bygð, 372; féll svá þeirra tal, their speech dropped, they left off talking, Fas. iii. 579; as a law term, to let a thing drop, lát niðr f., Fs. 182; féllu hálfar bætr niðr fyrir sakastaði þá er hann þótti á eiga, Nj. 166, 250, Band. 18; þat eitt fellr niðr, Grág. i. 398, Fms. vii. 137; falla í verði, to fall in price, etc.
    IV. to fail, be foiled, a law term; sá (viz. eiðr) fellr honum til útlegðar, i. e. if he fails in taking the oath he shall be liable to outlawry, N. G. L. i. 84 (eið-fall); en ef eiðr fellr, þá fari hann útlægr, K. Á. 214; fellr aldri sekt handa á milli, the fine is never cancelled, N. G. L. i. 345; f. á verkum sínum, to have been caught red-handed, to be justly slain, Eg. 736; vera fallinn at sókn, to fail in one’s suit, N. G. L. i. 166; hence metaph. fallin at frændum, failing, bereft of friends, Hðm. 5; fallinn frá minu máli, having given my case up, Sks. 554, 747; því dæmi ek fyrir dráp hans fallnar eignir ykkar, I sentence your estates to lie forfeited for his slaughter, Fs. 122; f. í konungs garð, to forfeit to the king’s treasury. Fms. iv. 227; reflex., ef honum fellsk þessor brigð, if his right of reclamation fails, Gþl. 300; ef menn fallask at því, if men fail in that, N. G. L. ii. 345; ef gerð fellsk, if the reparation comes to naught, id.; ef gerðar-menn láta fallask, if they fail to do their duty, id., cp. i. 133, 415; to fail, falter, in the phrase, e-m fallask hendr, the hands fail one; bliknaði hann ok féllusk honum hendr, Ó. H. 70; þá féllusk öllum Ásum orðtök ok svá hendr, their voice and hands alike failed them, Edda 37; en bóndum féllusk hendr, því á þeir höfðu þá engan foringja, Fms. vi. 281; féllusk þeim allar kveðjur er fyrir vóru, their greeting faltered, i. e. the greeting died on their lips, Nj. 140; vill sá eigi fallask fáta andsvör, he would not fail or falter in replying, Hkr. i. 260; féllskat saðr sviðri, her judgment did not fail, Am. 6.
    V. metaph., falla í villu, to fall into heresy, Ver. 47; f. í hórdóm, to fall into whoredom, Sks. 588; f. í vald e-s. to fall into one’s power, Ld. 166; f. í fullsælu, to drop ( come suddenly) into great wealth, Band. 31; f. í fullting við e-n, to fall a-helping one, to take one’s part, Grág. i. 24; lyktir falla á e-t, to come to a close, issue, Fms. ix. 292. xi. 326; f. á, to fall on, of misfortune, vide á-fall.
    2. falla undir e-n, to full to one’s lot, of inheritance, obligation; arfr fellr undir e-n. devolves upon one, Gþl. 215; f. frjáls á jörð to be free born, N. G. L. i. 32; f. ánanðigr á jörð, to be born a bondsman, Grág. ii. 192.
    3. falla við árar, to fall to at the oars, Fms. xi. 73, 103; Þorgeirr féll þá svá fast á árar (pulled, so bard), at af gengu báðir háirnir, Grett. 125 A; f. fram við árar, id., Fas. ii. 495 (in a verse).
    VI. to fall out, befall; ef auðna fellr til, if it so falls out by luck, Fms. iv. 148; ef auðna vildi til f. með þeim, xi. 267; litlu siðar fellr til fagrt leiði, a fair wind befell them, 426; alla hluti þá er til kunni f., Nj. 224; öll þingvíti er til f., all the fines that may fall in, be due, Gþl. 21; nema þörf falli til, unless a mishap befalls him, i. e. unless he be in a strait, 76; mér féll svá gæfusamliga, it befell me so luckily, Barl. 114; verðuliga er fallit á mik þetta tilfelli, this accident has justly befallen me, 115; sem sakir f. til, as the case falls, Eg. 89.
    2. to fall, be produced; þat (the iron) fellr í firði þeim er Ger heitir, Fas. iii. 240; þar fellr hveiti ok vín, 360.
    VII. impers. in the phrases, e-m fellr e-t þungt, létt, etc., a thing falls lightly, heavily upon, esp. of feeling; þetta mun yðr þungt f., it will fall heavily on you, Band. 18; felir þá keisaranum þyngra bardaginn, the battle fell out ill to ( turned against) the emperor, Fms. xi. 32; at oss mundi þungt f. þessi mál, Nj. 191.
    2. the phrases, e-m fellr e-t nær, it falls nigh to one, touches one nearly; svá fellr mér þetta nær um trega, Nj. 170; sjá einn var svá hlutr, at Njáli féll svá nær, at hana mátti aldri óklökvandi um tala, this one thing touched Njal so nearly, that he could never speak of it without tears, 171; mér fellr eigi firr en honum, it touches me no less than him, Blas. 41; henni féll meinit svá, nær, at …, the illness fell on her so sore, that …, Bs. i. 178; féll henni nær allt saman, she was much vexed by it all (of illness), 351; e-t fellr bágliga, hörmuliga etc. fyrir e-m, things fall out sadly for one. Vígl. 30, El. 15.
    B. Metaph. to fall in with, agree, fit, suit, Germ. gefallen:
    I. to please, suit; kvað sér þat vel falla til aftekta, said that it suited him well for drawing taxes from, Fb. ii. 122: en allt þat, er hann heyrði frá himnaguði, féll honum harla vel, pleased him very well, Fms. i. 133; honum féll vel í eyru lofsorð konungs, the king’s praise suited his ears well, tickled, pleased his fancy, Bret. 16: reflex., þat lof fellsk honum í eyru, 4; jarli fellsk þat vel í eyru, the earl was well pleased to hear it, Bjarn. 7.
    β. falla saman, to fall in with, comply, agree; en þó at eigi félli allt saman með þeim, though they did not agree in all, Bs. i. 723.
    γ. féllsk vel á með þeim, they loved one another, Fas. i. 49; féll vel á með þeim Styrkári, i. e. he and S. were on good terms, Fms. iii. 120.
    δ. honum féllsk þat vel í skap, it suited his mind well, pleased him, Fas. i. 364; féllsk hvárt öðru vel í geð, they agreed well, liked one another well, Band. 9; fallask á e-t, to like a thing; brátt kvartar að mér fellst ei á, Bb. 3. 23.
    2. to beseem, befit; heldr fellr þeim ( it befits them), at sýna öðrum með góðvilja, Str. 2.
    3. falla at e-u, to apply to, refer to; þetta eitt orð er at fellr eiðstafnum, Band. MS. 15 (Ed. 18 wrongly eiðrinn instead of eiðnum).
    4. the phrase ‘falla við’ in Luke vi. 36 (bótin af því hinu nýja fellr eigi við hið gamla) means to agree with; hence also viðfeldinn, agreeable:—but in the two passages to be cited falla við seems to be intended for falda við, to enfold; hvergi nema þar sem falli við akr eða eng, unless field or meadow be increased or improved, N. G. L. ii. 116; ekki má falla (qs. falda) við hamingju-leysi mitt, ‘tis impossible to add a fold to my bad luck, it cannot be worse than it is, Al. 110.
    II. part. fallinn; svá f., such-like, so framed; eitt lítið dýr er svá fallið, at …, a small animal is so framed, that …, Stj. 77; hví man hinn sami maðr svá fallinn, how can the same man be so framed? Fms. xi. 429:—in law phrases, such-like, as follows, svá fallinn vitnisburð, testimony as follows, Vm. 47; svo fallinn órskurð, dóm, etc., a decision, sentence … as follows, a standing phrase; þá leið fallinn, such, such-like (Germ. beschaffen), Stj. 154.
    2. fallinn vel, illa, etc., well, ill-disposed; hann var vænn maðr ok vel fallinn, Fms. xi. 422; þau vóru tröll bæði ok at öllu illa fallin, Bárð. 165; fitted, worthy, bezt til konungs fallinn, Fms. i. 58; ok er hann bezt til þess f. af þessum þremr, vi. 386; at hann væri betr til fallinn at deyja fyrir þá sök en faðir hans, that he more deserved to die than his father did, x. 3; Ólafr er betr til yfirmanns f. enn mínir synir, Ld. 84; margir eru betr til fallnir fararinnar, Ísl. ii. 327; Hallgerðr kvað hann sér vel fallinn til verkstjóra, Nj. 57; sá er til þess er f., Sks. 299; ‘worthy,’ 1 Cor. vi. 2.
    3. neut. fit; ok hætti þá er honum þótti fallit, when he thought fit, Fms. vi. 364; slík reip sem f. þykir, as seems needful, Sks. 420; væri þat vel fallit, at …, it would do well, to …, Fms. ii. 115; þat mun nú vel fallit, that will be right, that will do well, Nj. 145; kallaði vel til fallit, said it was quite right, Fms. xi. 321.
    4. of a thing, with dat. suited to one; eigi þyki mér þér sú ferð vel fallin, i. e. this journey will not do for thee, will not do thee good, Fms. vi. 200; cp. ó-fallit, unfit.

    Íslensk-ensk orðabók > FALLA

  • 103 FÁ

    * * *
    I)
    (fæ; fekk, fengum; fenginn), v.
    1) to grasp with the hands, get hold of;
    hón hefir fengit einn stein, she has taken a stone;
    2) to take, capture (fengu þeir Gunnar);
    3) to get, gain, win;
    sá fær er frjár, he that woos wins;
    fá fljóðs ást to win a woman’s love;
    hann bað konunnar ok fekk heitit hennar, he asked the woman in marriage and got the promise of her hand;
    fá sitt eyrindi, to accomplish one’s errand;
    fá haærra hlut, to get the better of it;
    fá góðar viðtökur, to get a good reception;
    fá skilning á e-u, to get knowledge of;
    fá úsigr, to be defeated;
    fá skaða, to suffer harm;
    fá úvit, to fall senseless, to faint;
    fá líflát, to fall lifeless;
    fá bana, to come by one’s death;
    5) to get, procure;
    hann fekk sér gott kvánfang, he got a good wife;
    6) to give, deliver to one, put into one’s hands;
    fá mér (give me) leppa tvá ór hári þinu;
    fáit nú konungi festu (give the king bail) þá er honum líki;
    fá e-m sök, to charge one;
    var sá sveinn fenginn í hendr okkr, delivered into our hands;
    fá e-m e-t at geyma, to give a thing into one’s charge (= fá e-m e-t til geymslu);
    7) with pp. following, to be able to;
    fá e-n veiddan, to be able to catch one;
    hon fœr með engu móti vakit þá, she could by no means awaken them;
    þeir munu mik aldri fá sótt, they will never be able to overcome me;
    fengu þeir honum ekki nát, they could not catch him: skaltu hvergi fá undan hokat, thou shall have no chance of sneaking away;
    hann fekk þó eigi víss orðit, he could not make out for certain;
    8) with gen., to get, take, gain, win;
    þeir fengu fjár mikils, they took a rich booty;
    vel er þess fengit, it is well earned, well done;
    hann var eigi skáld, ok hann hafði ei þeirrar listar fengit, he had not received that gift: fá verðar, to take a meal;
    hann tekk sér sveitar (he raised a band) ok gørðist illvirki;
    fá konu, to get a wife, marry (hon var átján vetra, er þorsteinn fekk hennar);
    9) to conceive, of sheep and cattle (fá burðar, lambs);
    10) to touch, affect;
    þat fekk mikils hinum hertekna manni, it touched the captive deeply, þá fær þorbirni svá. mjök (Th. was so much moved), at hann grætr;
    11) impers., one can get or find;
    vápn svá góð, at eigi fær önnur slík, that the like are not to be got;
    at varla fái vitrara mann, that a wiser man is hardly to be found;
    also, one may or can (do something);
    þat skip fær vel varit eldi, that ship can well be guarded against fire;
    12) with preps.:
    fá af sér (with infin.) to bring oneself to;
    þeir fengu af verra, they got the worse of it;
    fá at veizlu, brúkaupi, blóti, to get provisions for a feast (hann fekk at blóti miklu);
    sá dagr er at jólum skal fá, the day when preparations are to be made for Yule (cf. atfangadagr);
    faðir Móða fekk á þremi, the father of M. caught hold of the brim;
    fá e-n, to touch, affect one, move (opt fá á horskan lostfagrir, litir);
    láta e-t á sik fá, to be (deeply) affected by, take it to heart;
    drykkr fær á e-n, the drink intoxicates one (er drykkr fekk á Hákon jarl);
    fá í e-t, to take hold of, grasp with the hand (= fá á e-u);
    forðuðu fingrum, fengu í snœri, they took hold of the strings;
    fá e-t or e-s til, to get, procure (var kirkja gör ok kennimanna til fengit);
    fá e-n til at gøra e-t, to get one to do a thing;
    þeir fengu menn til at ryðja skip sitt, they got men to clear their ship fá til e-s, to lay hold of;
    þar var fjöld fjár, fengu til margir, there was wealth of money, and many took a share of it;
    13) refl., fást í e-u, to be busy, exert oneself, engage in a matter (dróttningin mátti þar ekki í fást);
    Helgi leitaði þá, ef Sigurðr vildi í fást við Þorvald, if S. would try with Th.;
    segir hann ljúga ok fást í rógi, and deal in slander;
    fást við e-t = f. í e-u;
    f. við e-n, to have to do with, to contend with one (H. segist þá vilja … fást eigi við fjánda þenna);
    to wrestle (grapple) with one (skaltu fást við blámann várn).
    (fá, fáða, fáðr), v. to draw, paint;
    vér höfum fáða unga brúði á vegg, we have painted the young bride on the wall;
    gulli fáðr, gilded.
    * * *
    1.
    pret. sing. fékk, sometimes spelt feck or fieck, pl. fengu; pres. fæ, 2nd pers. fær, mod. færð, pl. fám, mod. fáum; pret. subj. fengja, mod. fengi; pres. fá, mod. fái; imperat. fá; sup. fengit; part. fenginn: the forms fingit, finginn, and pret. fingu (cp. Germ. fingen) are obsolete, but occur in some MSS. (e. g. Arna-Magn. 132 and 122 A): the poets rhyme— Erlingr var þar finginn; with the neg. suff., fær-at, fékk-at, Lex. Poët.: [Goth. fahan and gafahan = πιάζειν, καταλαμβάνειν; A. S. fón; Hel. fâhan; Germ. fahen, whence fahig = capax; in the Germ., however, the nasal form fangen prevailed, but in the Scandin., Swed., and Dan. få or faae; the Dan. fange is mod. and borrowed from Germ.; Icel. fanga is rare and unclass. and only used in the sense to capture, whereas fá is a standing word; the ng reappears in pl. pret. and part. pass. fengu, fengit, vide above; cp. Old Engl. fet, mod. fetch]:—to fetch, get, etc.
    1. to fetch, catch, seize; fengu þeir Gunnar, they fetched, caught G., Akv. 18; Hildibrandr gat fengit kirkju-stoðina, Sturl. i. 169; hón hefir fengit einn stein, she has fetched a stone, Ísl. ii. 394; fá á e-u, to get hold of, grasp with the hand, faðir Móða fékk á þremi, Hým. 34.
    β. also, fá í e-t, to grasp; fengu í snæri, they grasped the bow-strings, bent the bow, Am. 42; hann fékk í öxl konungi, he seized the king’s shoulder, Fms. viii. 75.
    γ. to take, capture, but rare except in part.; hafði greifi Heinrekr fengit Valdimar, Fms. ix. 324; verða fanginn, to be taken, Germ. gefangen werden, i. 258, Stj. 396.
    2. to get, gain, win, with acc. of the thing; sá fær er frjár, he who wooes will win (a proverb), Hm. 91; hann skal fá af Svart-álfum, he shall get, obtain from S., Edda 69; fá brauð, mat, drykk, Fms. x. 18; þat fékk hann eigi af föður sínum, xi. 14; bað konunnar ok fékk heitið hennar, he wooed the woman and got her hand, Edda 23; fá sitt eyrindi, to get one’s errand done, Fms. i. 75; fa fljóðs ást, to win a woman’s love, Hm. 91; fá hærra hlut, to get the better, 40; ek ætla at fá at vera yðvarr farþegi, Ld. 112; hence fá, or fá leyfi, to get leave to do a thing: eg fæ það, fékk það ekki, fá að fara, etc.: Icel. also say, eg fæ það ekki af mér, I cannot bring myself to do it.
    β. to suffer, endure; fá úsigr, to get the worst of it, Fms. iv. 218; sumir fengu þetta ( were befallen) hvern sjaunda vetr, Sks. 113; fá skaða, to suffer a loss, Hkr. ii. 177; fá úvit, to fall senseless, Nj. 195; fá líflát, to fall lifeless, Grág. i. 190; fá bana, to come by one’s death, Nj. 110.
    γ. fá góðar viðtökur, to get a good reception, Eg. 460, 478, Fms. iv. 219; sá mun sæll er þann átrúnað fær, blessed is he that gets hold of that faith, Nj. 156; hann hafði fingit úgrynni fjár, Fms. xi. 40; fá skilning á e-u, to get the knowledge of a thing, i. 97.
    3. to get, procure; þá fékk konungr sveitar-höfðingja þá er honum sýndisk, Eg. 272; ek skal fá mann til at biðja hennar, Fs. 88; þeir fengu menn til at ryðja skip, they got men to clear the ship, Nj. 163; mun ek fá til annann mann at göra þetta, I will get another man to do it, 53; fá sér bjargkvið, Grág. i. 252; hann fékk sér gott kván-fang, Fms. i. 11; fám oss ölteiti nökkura, let us get some sport, vii. 119; fá sér (e-m) fari, to take a passage, vide far; fengu þeir ekki af mönnum, they could fetch no men, ix. 473; þeir hugðusk hafa fengit ( reached) megin-land, vii. 113.
    4. fá at veizlu, blóti, to get provisions for a feast, etc.; hann fékk at blóti miklu, Landn. 28; lét Þorri fá at blóti, Orkn. 3; Þórólfr Mostrar-skegg fékk at blóti miklu, Eb. 8; er fengit at mikilli veizlu, Fas. i. 242; var síðan at samkundu fingit, a meeting was brought about, 623. 52; sá dagr er at Jólum skal fá, the day when preparations are to be made for Yule, K. Þ. K. 110, hence atfanga-dagr, the day before a feast, q. v.; þá var fengit at seið, Hkr. Yngl. S. ch. 17.
    II. to give, deliver to one, put into one’s hands; hér er eitt sverð, er ek vil fá þér, Ísl. ii. 44; fá mér (fetch me, give me) leppa tvá ór hári þínu, Nj. 116; þá er keisarinn hafði fingit honum til föru-neytis, Fms. xi. 40; konungr fær honum veizlur, Eg. 27; horn þat er Bárðr hafði fingit Ölvi, 207; fáit nú konungi festu ( give the king bail) þá er honum líki, Fms. iv. 268; fá e-m sök, to charge one, Sks. 708; var sá sveinn fenginn í hendr okkr, delivered into our hands, Fms. i. 113; fékk hann búit í hendr Valgerði, iii. 24, Nj. 4; honum fékk hverr maðr penning til, Íb. 5; hon fékk biskupinum tuttugu mánaða mataból, B. K. 125; fá e-m e-t at geyma, to give a thing into one’s charge, Stj. 177; fá þá sonum þínum í hendr til geymslu, id.
    III. metaph. with a following pass. part. or sup. to be able to do; hón fær með engu móti vakit þá, she could by no means awaken them, Fms. i. 9; þú fékkt ekki leikit þat er mjúkleikr var í, vii. 119; þeir munu mik aldri fá sótt, they will never be able to overcome me, Nj. 116; ok fáit þér hann eigi veiddan, if you cannot catch him, 102; hann fékk engi knút leyst, Edda 29; fengu þeir honum ekki náð, they could not catch him, Fagrsk. 167; at Vagn mun fá yfir-kominn Sigvalda, that V. will overcome S., Fms. xi. 96: skulu vér þá freista at vér fáim drepit þá, i. 9; skaltú hvergi fá undan hokat, thou shalt have no chance of sneaking away, xi. 61; fá gaum gefinn at e-u, to take heed to a thing. Fas. ii. 517; menn fingu hvergi rétt hann né hafit, Eg. 396; at þeir mundu komit fá til lands hvalnum, Grág. ii. 381; en fékk þó eigi víss orðit …, but he could not make out for certain …, Fms. x. 170.
    β. to grow, get, become; Hjörleif rak vestr fyrir land, ok fékk hann vatnfátt, he became short of water, Landn. 34: of travellers, to fall in with, etc., þar fengu þeir keldur blautar mjök, they got into bogs, Eb. 266; þeir fengu hvergi blautt um Valbjarnar-völlu, Sturl. ii. 50; fengu þeir veðr stór, they met with foul weather, Eg. 160.
    IV. with gen.,
    1. to take, gain, earn, win; renna þeir á land upp, ok fá mikils fjár, Fms. v. 164; þeir fengu fjár mikils, they took a rich booty, Nj. 137; gáðu þeir eigi fyrir veiðum at fá heyjanna, ok dó allt kvikfé þeirra um vetrinu, Landn. 30; vel er þess fengit, it is well earned, well done, 7; nú mun ek fara þessa ferð ef þú vill; hann segir, vel er þess fengit, well done, said he, Fas. ii. 517; hann var eigi skáld, ok hann hafði eigi þeirrar listar fengit, he had not got that gift, Fb. i. 214; at þá mundi þykkja fengit betr, people would think that it suited better, Nj. 75; fá verðar, to take a meal, Hm. 33; hann fékk sér sveitar ( raised a band) ok görðisk illvirki, 623. 15: but chiefly in the phrase, fá konu, to get a wife, marry; Haraldr fékk þeirrar konu, Fms. i. 4; at ek munda fá þín, that I should get thy hand, Nj. 24; betr er þá séð fyrir kosti systur minnar at þú fáir hennar (gen., i. e. that thou marry her), en víkingar fái hana (acc., i. e. to fetch, capture her) at herfangi, Fs. 8; hón var átján vetra er Þorsteinn fékk hennar, Ísl. ii. 191.
    2. to conceive, of sheep, cattle; fá burðar, Stj. 97; er hann (sauðrinn) fær lambs, Skálda 162: absol., við þeim hafði hón (the mare) fengit, Landn. 195; at eigi fái ær við, Grág. i. 418, (cp. fang, fetus.)
    3. denoting to affect, touch, etc.; þat fékk mikils hinum hertekna menni, it touched much the captive, Orkn. 368: svá fékk honum mikils, at hans augu vóru full af tárum, Fms. i. 139; henni fékk þetta mikillar áhyggju, it caused her great care, iv. 181; fær honum þat mikillar áhyggju ok reiði. Nj. 174; nú fær mér ekka (gen.) orð þat þú mælir, Skv. 1. 20; fá e-m hlægis, to make one a laughing-stock, Hm. 19: even with acc. or an adv., þá fær Þorbirni svá mjök (Th. was so much moved) at hann grætr, Hrafn. 13.
    β. fá á e-n, to affect, chiefly of intoxicating liquors; er drykkr fékk á Hákon jarl, when the drink told on earl Hacon, Magn. 508; fær á þá mjök drykkrinn, Fms. xi. 108; aldregi drakk ek vín eðr annan drykk svá at á mik megi fá, Stj. 428; en er á leið daginn ok drykkr fékk á menn, Fms. vii. 154; drykkr hefir fengit yðr í höfuð, Fas. i. 318; á-fengr or á-fenginn, q. v.
    γ. opt fá á ( entice) horskan, er á heimskan né fá, lostfagrir lítir, Hm. 92.
    V. impers. to be got, to be had, cp. Germ. es giebt; vápn svá góð, at eigi fær önnur slík (acc.), so good, that the like are not to be got, Nj. 44; at varla fái vitrara mann, a wiser man is hardly to be found, Sks. 13; eigi fær þat ritað, it cannot be recorded, viz. being so voluminous, Fms. viii. 406; þat skip fær vel varit eldi, that ship can well be guarded against fire, ix. 368; svá mikill herr at varla fékk talit, a host so great that it could hardly be numbered, xi. 261 (Ed. fékst wrongly).
    VI. reflex. in the phrase, fásk í e-u, to be busy, exert oneself in a matter; drottningin mátti þar ekki í fásk, Fms. x. 102; Helgi leitaði þá ef Sigurðr vildi í fásk við Þorvald, if S. would try with Th., Fb. i. 379; vildir þú fásk í því sem þér er ekki lánat, 215; segir hana ljúga ok fásk í rógi, ( and deal in slander) fyrir höfðingjum, Karl. 552.
    β. fásk við e-n, to struggle against; ef nokkut væri þat er hann mætti við fásk, which he could try, Grett. 74 new Ed.: to wrestle with, skaltú fásk við blámann várn, Ísl. ii. 444; um fangit er þú fékksk við Elli, when thou strugglest against Elli, Edda 34; at Þorleikr ætti lítt við elli at fásk, Ld. 160; fámsk vér eigi við skrafkarl þenna, let us have naught to do with this landlouper, Háv. 52; ok fásk eigi við fjánda þenna lengr, Ísl. ii. 45; fást um e-t, to make a fuss about a thing: the passage, Hrólfi fékksk hugr, Fas. iii. 203, is prob. an error for Hrólfi gékksk hugr, H. was moved: the phrase, fásk þú at virði vel, take thou a good meal, Hm. 117.
    2. as a pass., esp. in the sense to be gotten; sumt lausa-féit hafði fengisk ( had been gotten) í hernaði, Fms. i. 25; at honum fengisk engi fararbeini, that no means of conveyance could be got, Grág. i. 298; eigu þeir þat allt er á (aðilðunum) fæsk, all the fines that accrue from the aðilð, 281; fékksk þat, it was obtained, Jb. 17; er hljóð fékksk, when silence was obtained, so that he could speak, Fms. i. 34: ef þeir fásk eigi, if they cannot be taken, Odd. 12 (very rare); sem úviða muni þinn jafningi fásk, thy match is not easily to be got, Nj. 46.
    VII. part. fenginn as adj. given to, fit to; ok er hann vel til þess fenginn, Fms. vi. 389; Jón var mjök fenginn ( given) fyrir kvenna ást, Bs. i. 282; fæsk eigi því níta, it cannot be denied, Am. 32.
    2. again, fanginn denotes captured, hence taken by passion; fanginn í ílsku, Fb. i. 280.
    2.
    ð, part. fát, fáð or fáið, cp. fáinn or fánn; a contracted verb = fága:—to draw, paint, Fms. v. 345; gulli fáðr, gilded, Gísl. 21; fá rúnar, to draw runes, magic characters, Hm. 143; vér höfum fáða unga brúði á vegg, we have painted the young bride on the wall, Landn. 248 (from a verse about the middle of the 10th century): of precious stuffs, fáð ript, Skv. 3. 63.

    Íslensk-ensk orðabók > FÁ

  • 104 FÁR

    * * *
    n.
    1) a means off passage, ship; bjarga fari á floti, to save a vessel qflaat; in compds., a trading vessel (Íslands-far, Englands-far);
    2) passage; taka (fá, ráða) sér fari or far, to take a passage in a ship; beiðast fars, to ask for a passage; synja e-m fars, to deny one a passage; banna e-m f., to forbid one to sail (cf. farbann);
    3) trace, print, track (Sveinki rak lömb sín til fjöru í förin); villast hundarnir farsins, the hounds lose the track; of et sama f., on the same subject;
    4) life, conduct, behaviour; í fari konungsins in the king’s character;
    5) state, condition (gefa þeir eigi gaum um hennar far) f. veðranna, the course of the winds; at fornu fari, of yore, of old.
    * * *
    1.
    f. [Dan. faar], a sheep, D. N. ii. 312, Boldt 165; vide fær.
    2.
    n. [A. S. fær; Hel. fâr = dolus; Germ. fahr = treason, gefahr = danger; Engl. fear = terror; cp. also Germ. furcht:—but in the old Scandin. languages the word does not rightly mean either fear or danger; the mod. Dan. fare and Swed. fara are borrowed from Germ.]
    1. evil passion, bale, harm, mischief; fár ok fjandskapr, Gísl. 125; eigi standa orð þín af litlu fári, baleful words, Fas. i. 195; lesa fár um e-n, to speak foul calumnies of one, Hm. 23; af fári, from evil passion, Og. 12. Hm. 151; er þú felldir mér fár af höndum, that thou brakest my spell, Og. 10; flytjandi fárs, bringing mischief, Am. 4; ef ek vissa þat fár fyrir, if I could foresee that bale, Skv. 2. 7; halda kvið til fárs e-m, to withhold the verdict to the injury of the other party, Grág. i. 58; verða e-m at fári, to be one’s bale, Korm. 12 (in a verse); full skal signa ok við fári sjá, i. e. make a sign over the cup to prevent harm in it, Sdm. 8; þat er fár mikit (‘tis a bad omen), ef þú fæti drepr, Skv. 2. 24; þá er hann réttlauss ef hann þiggr fár á sér, if he receives bodily harm, N. G. L. i. 255.
    2. plague, esp. of animals; hunda-fár, sickness among dogs; kúa-fár, nauta-fár, cattle plague, cp. heljar-fár, morð-fár, murderous pestilence; urðar-fár, a weird plague, Sturl. ii. 213 (in a verse); feikna-fár, deadly pain, Pass. 2. 11; vera í fári, to be in an extremity; í dauðans fári, in the death-agony, etc.
    β. of men, a dangerous illness; lá hann í þessu fári nær viku, Bs. i. 761; cp. fár-veikr, dangerously ill; fár er nokkurs-konar nauð, Edda 110, cp. far B.
    γ. wrath; fár er reiði, Edda 110; vera í íllu fári (vide far B), to be bent on doing mischief.
    3. as a law term, fraud, such as selling sand or dirt instead of flour or butter, defined N. G. L. i. 24; kaupa fals, flærð eða fár, 324.
    COMPDS: fárhugr, fárleikr, fárliga, fárligr, fárramr, fárreiðr, fárskapr, fársótt, fársumar, fárveikr, fárverkr, fárviðri, fáryrði, fárskona, fársmaðr, fárssótt.
    3.
    fem. fá, neut. fátt; dat. fám; acc. fá ( paucos and paucam); fán (paucum); fár ( paucae and paucas), but in mod. usage dissyllabic, fáum, fáa, fáan, fáar: gen. pl. fára, mod. fárra:—compar. færi, mod. færri with a double r; superl. fæstr, in books of last century sometimes spelt færstr,—a form warranted neither by etymology nor pronunciation: færst, however, occurs in the old MSS. Arna-Magn. 132. Ld. 210: [Lat. paucus; Ulf. faus; A. S. feá Engl. few; Hel. fáh; O. H. G. foh; lost in mod. Germ.; Dan. and Swed. få or faa]
    I. few; Margr við Mývatn, en Fár í Fiskilækjar-hverfi (a pun), Rd. 311, Glúm. 361; með fá liði, with few men, Eg. 51; færa sauðfé, fewer sheep, Grág. (Kb.) 159; færi sauði, i. 423; í fám orðum, in few words, Stj. 29; við fá menn, Fms. i. 35; við fára manna vitni, Ld. 260; færi öfundarmenn, 204; fleiri … færi, Grág. i. 38; fáir einir, only a few; fá eina menn, Sturl. iii. 3; hjón fá ein, Eg. 573, vide einn.
    2. used as noun, few, in the sense of few or none, none at all; fáir hafa af því sigrask, Nj. 103; þeir kváðu fá fúnað hafa fyrir honum, 263.
    β. esp. in old sayings; e. g. fár er fagr ef grætr, Fb. i. 566; fár veit hverju fagna skal, Kvöldv. i. 47; fár bregðr hinu betra ef hann veit hit verra, Nj. 227: fár er hvatr er hrörask tekr ef í bernsku er blauðr, Fm. 6; fár er full-rýninn, Am. 11; fár hyggr þegjanda þörf, Sl. 28; fás er fróðum vant, Hm. 107; fátt er of vandlega hugat. Kvöldv. ii. 198; fátt veit sá er sefr, Mork. 36; fátt er svo fyrir öllu íllt að ekki boði nokkuð gott; fátt segir af einum, Volks. 62; fátt er ramara en forneskjan, Grett. 144; fátt er sköpum ríkra, Fs. 23; fár gengr of sköp norna, Km. 24; fátt er betr látið en efni eru til, Band. 2; fár er vamma vanr, Mirm. 68; fátt veit fyrr en reynt er, Fms. vi. 155; fátt gat ek þegjandi þar, Hm. 104. Many of these sayings are household words, and this use of the word is typical of the dry northern humour.
    II. metaph. dismal, cold, reserved; Sigurðr konungr hafði verit nokkut fár (dismal, in low spirits) öndverðan vetr, en nú var hann glaðr ok spurall, Fms. iv. 82; varð hann fyrst fár ok úkátr, 192; vóru menn allir fáir við þá, v. 307; Vigdis varð fá um, Vigdis became silent about it, i. e. disliked it much, Sturl. iii. 180; var þá Gunnarr við hana lengi fár, for a long time G. was cold to her, Nj. 59.
    2. neut. fátt, coldness, coolness; fátt var með þeim Rúti um samfarar, there was coolness between R. and his wife, Nj. 11; var fátt um með þeim bræðrum, 2, Eg. 199; var et fæsta með þeim, Ld. 234; verið hefir fátt með okkr, Gísl. 100: fátt kom á með þeim Gretti, Grett. 99.
    III. neut., konungr svarar fá (dat.), Ó. H. 94; Guðrún talaði hér fæst um, Ld. 210; var eigi boðit færa en hundraði, not fewer than a hundred, Nj. 17; fátt af þeirra mönnum, only a few of their men, Fms. v. 290; fátt eina, only a few, Ld. 328: with gen., fátt manna, few men, Nj. 130; fátt góðs, but little good, Hom. 38; fátt einna hverra hluta, few of things, i. e. few things, Fms. iv. 175: þeir ugðu fátt at sér, they heeded them but little, Fms. vii. 201; hlutask til fás, Hrafn. 17.
    β. as adv., in the phrases, sofa fátt, to sleep but little, be wakeful; leika fátt, to play but little, i. e. be in a dismal humour; tala fátt, to speak but little; syrgja fátt, to sorrow but little, i. e. to be gay, cp. Lex. Poët.
    γ. with numerals, less than, short of, minus, save; vetri fátt í fjóra tigu, i. e. forty years save one, i. e. thirty-nine, Fms. x. 2, v. l.; tveimr ertogum fátt í átta merkr, eight marks less two ortogs, B. K. 84; lítið fátt í fimm tigi vetra, little short of fifty years, Fms. iii. 60; hálfum eyri fátt á átta merkr, eight marks less half an ounce; þremr mörkum fátt á laup, a bushel less three marks, B. K. 84, 11: at fæstu, the fewest, least, the minimum; tveir et fæsta, two at least, Grág. i. 9; sex menn et fæsta, 378; cp. the neut. afl-fátt, svefn-fátt, dag-fátt, q. v.

    Íslensk-ensk orðabók > FÁR

  • 105 FRAM

    * * *
    adv.
    1) forward; hann féll f. á. fœtr konungi, he fell forward on his face at the king’s feet; f. rétt, straight on; koma f., to reappear;
    3) on the fore part, in front, opp. to aptr( maðr f., en dýr aptr); aptr ok f., fore and aft, of a ship;
    4) joined with preps. and particles, bíða f. á dag, f. á nótt, to wait far into the day, or night; bíða f. um jól, to wait till after Yule; fyrir lög f., in spite of the law; f. undan eyjunni; off the island;
    5) of time, hversu er f. orðit, how late is it, what time is it? f. orðit dags, late in the day.
    * * *
    adv.—the Icel. has a triple adverbial form, fram, denoting the going to a place (ad locum); frammi, the being in a place (in loco); framan, the going from a place (a loco)—compar. framarr (mod. framar) or fremr, = Goth. framis; superl. framast (framarst) or fremst: proncd. with a double m = framm; and that such was the case in olden times may be seen from Fms. vi. 385 and Skálda 168, 171. This adv. with its compds and derivatives may be said to have been lost in Germ. as well as Engl., and at a very early time. Even Ulf. uses fram as a prep. in the sense of ἀπό, like the A. S. and Engl. from, Swed. från: only in two passages Ulf. uses fram as adv., viz. Rom. xiii. 12, where he renders ‘the night is far spent’ (nóttin er um liðin of the Icel. N. T.) by framis galeiþan, which recalls to mind the Icel. fram-liðinn = deceased, past; and Mark i. 19, where προβαίνειν is rendered by gaggan framis = Icel. ganga framarr or ganga fram; cp. also the Goth. compds fram-gahts = progress, Philipp. i. 25; fram-aldrs = stricken in years; fram-vigis = Icel. fram-vegis; fram-vairþis = further: in O. H. G. vram = ultra still occurs, but is now lost in Germ. as well as in Engl.: the Icel., on the other hand, makes a clear distinction between the prep. frá ( from) and fram, on, forward, = Gr. πρόσω, Lat. porro, pro-; in some compds the sense from appears, e. g. framandi, a stranger,—Ulf. framaþeis, prop. one who is far off or from far off; so also fram-liðinn, gone, past; ganga fram, to die.
    A. fram, forward, (opp. to aptr, backward); aðra leið aptr en fram, 655 xxxii. 18; hann féll fram á fætr konungi, he fell forward on his face at the king’s feet, Eg. 92; stefna fram ( to go on) hina neðri leið, 582; brautin liggr þar fram í milli, id.; cf þeir vilja fram, or, fram á leið, forward, Sks. 483; fram rétt, straight on, Fms. ii. 273, v. l.; fram, fram! on, on! a war cry, Ó. H. 215: koma fram, to reappear, arrive, after being long unheard of; hann kom fram í Danmörku, Fms. i. 62; hann kom fram í kaupstað þeim er …, Ísl. ii. 332; ok kómu þar fram, er Kirjálar vóru á fjalli, Eg. 58: the phrase, fram í ættir, in a far or distant degree (of relationship), 343: people in Icel. in the 14th century used to say, fram til Noregs, up to Norway (cp. up to London), Dipl. ii. 15, 16.
    II. fram is generally applied to any motion outwards or towards the open, opp. to inn, innar; thus fram denotes the outer point of a ness, fram á nes; Icel. also say, fram á sjó, towards the high sea, (but upp or inn at landi, landwards); also, towards the verge of a cliff or the like, fram á hamarinn (bergit), Eg. 583: when used of a house fram means towards the door, thus, fara fram í dyr (eldhús), but inn or innar í baðstofu (hence fram-bær), var hón ávalt borin fram ok innar, she was borne in a litter out and in, Bs. i. 343: of a bed or chair fram denotes the outside, the side farthest from the wall, horfir hón til þils, en bóndi fram, she turned her face to the wall, but her husband away from it, Vígl. 31.
    β. again, Icel. say, fram á dal, up dale, opp. to ofan dalinn, down dale.
    III. without motion, the fore part, opp. to aptr, hinder part (cp. fram-fætr); aptr krókr en fram sem sporðr, Fms. ii. 179; maðr fram en dýr aptr (of a centaur), 673. 2, Sks. 179; aptr ok fram, fore and aft, of a ship, Fms. ix. 310.
    IV. joined with prepp. or particles, Lat. usque; bíða fram á dag, fram á nótt, fram í myrkr, to wait far into the day, night, darkness, Bs. ii. 145; bíða fram yfir, er fram um Jól, etc., to bide till after Yule; um fram, past over; sitja um þat fram er markaðrinn stóð, to stay till the fair is past, Fb. i. 124; fram um hamarinn (bergit), to pass the cliff, Eg. 582; ríða um fram, to ride past or to miss, Nj. 264, mod. fram hjá, cp. Germ. vorbei:—metaph., vera um fram e-n, above, surpassingly; um fram aðra menn, Fb. i. 91, Fms. vi. 58, passim; um alla hluti fram, above all things: yfir alla hluti fram, id., Stj. 7: besides, Sks. 41 new Ed.: fyrir lög fram, in spite of the law, Fms. iii. 157; fyrir rétt fram, 655 xx. 4; fyrir lof fram, without leave, Grág. i. 326; fyrir þat fram, but for that, ii. 99: the phrase, fyrir alla hluti fram, above all things, 623. 19.
    β. temp., fyrir fram means beforehand, Germ. voraus; vita, segja fyrir fram, to know, tell beforehand, Germ. voraus-sagen.
    γ. fram undan, projecting, stretching forward; fram undan eyjunni, Fms. ii. 305.
    δ. the phrase, fram, or more usually fram-orðit, of time, hvað er fram-orðit, how late is it? i. e. what is the time? Ld. 224; þá var fram-orðit, it was late in the day, Clem. 51; þá er fram var orðit, 623. 30: dropping ‘orðit,’ þeir vissu eigi hvat fram var (qs. fram orðit), they did not know the time of day, K. Þ. K. 90: with gen., fram-orðit dags, late in the day, Fms. xi. 10, Ld. 174; áfram, on forward, q. v.
    V. with verbs,
    α. denoting motion, like pro- in Latin, thus, ganga, koma, sækja, falla, fljóta, renna, líða, fara … fram, to go, come, flow, fare … forward, Eg. 136, Fms. ii. 56, Jb. 75, passim: of time, líða fram, Bs. ii. 152 (fram-liðinn).
    β. rétta, halda fram, to stretch, hold forth, Nj. 3; flytja, bera, draga, leiða, færa, selja, setja fram, to bring … forward, Sks. 567; leggja fram, to ‘lay forth,’ discharge, Fms. v. 293, Nj. 3, 11; bjóða fram, to offer; eggja, hvetja fram, to egg on; segja fram, to pronounce; standa, lúta fram, etc.
    γ. sjá, horfa, stökkva … fram fyrir sik, to look, jump forward, opp. to aptr fyrir sik, Nj. 29:—impers., e-m fer fram, to grow, make progress; skara fram úr, to stand out.
    B. frammi, (for the pronunciation with a double m vide Skálda 169,) denotes in or on a place, without motion, and is formed in the same way as uppi from upp, niðri from niðr; Icel. thus say, ganga fram, niðr, upp, to go on, go down, go up; but vera frammi, niðri, uppi, to be in, etc.; if followed by a vowel, the final i may be dropt, thus, vera frammi á dal, or framm’ á dal, Hrafn. 6; sitja framm’ fyrir hásæti (= frammi fyrir), Ó. H. 5; just as one may say, vera niðr’ á (qs. niðri á) engjum, upp’ á (= uppi á) fjalli: as to direction, all that is said of fram also applies to frammi, only that frammi can but denote the being in a place; Icel. thus say, frammi á dal in a dale, frammi í dyrum in-doors, frammi á fjalli on a fell, frammi á gólfi on the floor, frammi á sjó, etc.; þeir Leitr sitja frammi í húsum, Fær. 181, cp. also Hrafn. 1; sitja (standa) frammi fyrir e-m, to sit ( stand) before one’s face, Hkr. ii. 81.
    II. metaph. the phrase, hafa e-t frammi, to perform a thing, Nj. 232, Sks. 161: to use, shew, in a bad sense, of an insult, threatening, or the like; hafa þeir f. mikil-mæli ok heita afarkostum, Hkr. i. 191: the particle í is freq. prefixed, hafa í frammi, (not á frammi as áfram, q. v.); svá fremi skaltú rógit í frammi hafa, Nj. 166; þarftú þá fleira í frammi at hafa en stóryrði ein ok dramblæti, Fas. i. 37; hafðú í frammi kúgan við þá uppi við fjöllin, Ísl. ii. 215: to exercise, Bs. i. 852; hafa f. ípróttir, Fms. ix. 8 (rare); láta, leggja f., to contribute, produce, Fas. iii. 118, Fms. vi. 211.
    C. framan, from the front side; framan at borðinu, to the front of the table, Fb. ii. 302; framan at e-u, in the face or front of (opp. to aptan að, from behind); skaltú róa at framan borðum skútunnar, thou shall row towards the boards of the boat, of one boat trying to reach another, Háv. 46; taka framan af e-u, to take ( cut) from the fore part, Od. xiv. 474; framan á skipinu, the fore part of the ship, Fms. ii. 179; framan um stafninn, vi. 78.
    β. temp., framan af sumri, vetri, hausti, váti, the beginning, first part of summer …; also simply framan af, in the beginning.
    γ. of the fore part of the body; nokkut hafit upp framan nefit, Ld. 272; réttnefjaðr ok hafit upp í framan-vert, a straight nose and prominent at the tip, Nj. 29; framan á brjóstið, on the breast; framan í andlitið, in the face; framan á knén, í stálhúfuna framan, Fms. viii. 337; framan á þjóhnappana, Sturl. i. 14 (better aptan á).
    δ. with the prep. í preceding; í framan, adv. in the face; rjóðr í framan, red in the face; fölr í framan, pale-faced, etc., freq. in mod. use.
    2. fyrir framan, before, in front of, with acc. (opp. to fyrir aptan, behind); fyrir framan slána, Nj. 45; fyrir framan hendr honum, 60; fyrir framan hamarinn, Eg. 583; fyrir framan merki, Fms. i. 27, ii. 84: as adv., menn stóðu með vápnum fyrir framan þar sem Flosi sat, before F. ‘s seat, Nj. 220; þá var skotið aptr lokhvílunni ok sett á hespa fyrir framan, Fms. ii. 84: að framan, above.
    3. as framan is prop. an adv. from the place, Icel. also say, koma framan af dal, framan af nesi, framan ór dyrum, etc., to come down the dale, etc., vide fram above.
    4. ‘framan til’ in a temp. sense, up to, until; nú líðr til þings framan, it drew near to the time of parliament, Nj. 12; líðr nú til þings framan, Ld. 88; leið nú framan til Jóla, Ísl. ii. 42; framan til Páska, Stj. 148; framan til vetrnátta, D. N.; framan til þess er hann átti við Glám, Grett. 155; framan til Leiðar, Anal. 172; frá upphafi heims framan, from the beginning of the world, Ver. 1; in mod. usage simply fram in all such instances.
    D. Compar. framarr, farther on; superl. framast, fremst, farthest on:
    1. loc., feti framarr, a step farther on, Lv. 59; þar er þeir koma framast, the farthest point they can reach, Grág. i. 111; þar sem hann kömr framast, 497; hvar hann kom framarst, Fms. xi. 416; svá kómu þeir fremst at þeir unnu þá borg, i. 114; þeir eru mest til þess nefndir at framast ( foremost) hafi verit, Ísl. ii. 368; þeir er fremst vóru, Fms. v. 78.
    2. temp. farthest back; er ek fremst um man, Vsp. 1; hvat þú fyrst um mant eða fremst um veizt, Vþm. 34; frá því ek má fremst muna, Dipl. v. 25.
    II. metaph. farther, more, superl. farthest, most; erat hann framarr skyldr sakráða við menn, Grág. i. 11; nema vér reynim oss framarr, Fær. 75; meta, hvárra þörf oss litisk framarr ganga, whose claim appeared to us the strongest, Dipl. ii. 5.
    β. with dat., venju framarr, more than usual; því framarr sem, all the more, Fms. i. 184.
    γ. with ‘en’ following; framar en, farther than, more than; mun hér því ( therefore) framarr leitað en hvarvetna annars-staðar, Fms. i. 213; at ganga framarr á hendr Þorleiki en mitt leyfi er til, Ld. 154; hversu Þorólfr var framarr en ek, Eg. 112; framarr er hann en ek, he is better than I, Nj. 3; sókn framarr ( rather) en vörn, 236; framarr en ( farther than) nú er skilt, Js. 48; því at hann væri framarr en aðrir menn at sér, better than other men, Mar. 25.
    2. superl., svá sem sá er framast ( foremost) elskaði, Fs. 80; svá sem framast má, 655 xi. 2; sem Guð lér honum framast vit til, Js. 5: with gen., konungr virði hann framast allra sona sinna, Fms. i. 6; at Haraldr væri framast þeirra bræðra, 59; framast þeirra at allri sæmd, viii. 272.

    Íslensk-ensk orðabók > FRAM

  • 106 HEGNA

    penalize, penalise
    * * *
    (-da, -dr), v.
    1) to hedge, protect;
    2) to punish, chastise (hegna ránsmenn, úsiðu).
    * * *
    d, [A. S. hegjan; Engl. hedge; Germ. hegen; Dan. hegne]:—to hedge, fence, with acc.; allt þat aldin er menn hirða ok hegna með görðum eðr gæzlum, Jb. 429.
    2. metaph. to protect; at hegna lönd sín, Fas. i. 376 (Skjöld. S.); allir menn eru skyldir við at hegna Kristni, N. G. L. i. 352; þá hegni þeir selver sín, sem menn hegna eignir sínar á land upp, með laga-kefli, 252;—in this sense the word is obsolete in Icel., but
    3. is freq. in eccl. usage,
    α. hegna líkam sinn frá munuðum, to keep one’s body from lusts, Hom. 85; h. oss (acc.) at syndum, to keep us from sin, 74.
    β. to punish; hann hegndi harðliga allar lögleysur ok úsiðu, Magn. 472.
    II. to chastise, with acc., but in mod. usage with dat.; hegna íllþýði ok ráns-menn, Fms. vii. 16, (but dat. v. l. of the Hrokkinskinna, a MS. of the 15th century); the dat. seems to be due to an ellipse, e. g. Haraldr Hárfagri fór á einu sumri vestr um haf at h. víkingum (for hegna land víkingum, to clear the land of vikings, pacify it), Orkn. 10.

    Íslensk-ensk orðabók > HEGNA

  • 107 HEITA

    I)
    (heit; hét, hétum; heitinn), v.
    Grímni mik hétu, they called me G.;
    heitinn eptir e-m, called (named) after one;
    heita e-n á brott, to call on one to be gone, bid one go (heitit mik héðan);
    heita á e-n, to exhort one (in battle);
    to invoke (heita á hinn heilaga Ólaf);
    heita á e-n til e-s, to invoke (appeal to) one for a thing (hann hét á Þór til fulltings);
    3) intrans., the pres. ‘heiti’ (not ‘heit’), to be hight, be called;
    Óðinn ek, nú heiti, now I am called Odin;
    Ólafr heiti ek, my name is O.;
    Úlfr hét maðr, there was a man, whose name was U.;
    bœr heitir á Bakka (at búrfelli), there is a farm called B.;
    heita (to be reckoned) frjáls maðr, hvers manns níðingr;
    4) with dat. to promise (heita e-m e-u);
    mantu, hverju þú hézt mér, do you remember what you promised me?
    heita e-m hörðu, to threaten one;
    Bárði var heitit meyjunni, the maid was promised to B.;
    5) refl., heitast, to vow, plight one’s faith (þeir hétust reka Hákon ór landi);
    heitast e-m, to vow one’s person to one (heitast hinum heilaga Ólafi konungi);
    (heitta, heittr), v.
    1) to heat (heita spjót í eldi);
    2) to brew (heita mungát, heita öl).
    f. brewing (cf. ölheita).
    * * *
    pres. heit, heitr, and in A. II. heiti, heitir (bisyllabic), in mod. usage heiti through all significations; pret. hét, hétu, 2nd pers. hézt; part. heitinn.
    A. [Ulf. haitan = καλειν; A. S. hâtan; Old Engl. hight, pret. hot; O. H. G. haizan; Germ. heissen; Swed. heta; Dan. hede]:
    I. trans. with acc. to call, give name to; hve þik hétu hjú? Fsm. 47; Urð hétu eina, Vsp. 20; Heiði hana hétu, 25; Grímni mik hétu, Gm. 49; hve þik heitir halr, Hkv. Hjörv. 14; Hnikar hétu mik, Skv. 2. 18; hétu Þræl, Rm. 8; hétu Erna (Ernu?), 36: the naming of infants was in the heathen age accompanied by a kind of baptism (ausa vatni), vide ausa, p. 35.
    2. metaph. to call on one; in the phrase, heita e-n á brott, to turn one out, call on one to be gone; þá er maðr á brott heitinn ef honum er eigi deildr matr at málum, Grág. i. 149; Vermundr hét hann á brott ok kvað hann eigi þar lengr vera skyldu, Sturl. ii. 230; so also, ef bóndi heitr griðmann sinn af vist foráttalaust, Grág. i. 157; eða heitið mik héðan, Ls. 7; ek var heitinn út ( turned out) fjórum sinnum, Sighvat:—with prep., heita á e-n, to call upon one (for help); hón hét á konur at skilja þá, Landn. 49: to exhort one (in battle), hét á Hólmrygi, Hkm. 2; Úlfr hét á oss, Hkr. iii. (in a verse); Gísli spratt upp skjótt ok heitr á menn sína, at skýli, Gísl. 22: to invoke one (a god, saint), hann trúði á Krist, en hét á Þór til sjófara ok harðræða, Landn. 206; hann heitr nú á fulltrúa sína Þorgerði ok Irpu, Fb. i. 213; ef ek heit á guð minn, Mar.; á Guð skal heita til góðra hluta, Sól. 4.
    3. part. pass. hight, called; sú gjöf var heitin gulli betri, Ad. 9; löskr mun hann æ heitinn, Am. 57, Fms. vi. 39 (in a verse); sá maðr mun eigi ílla heitinn ( will not get a bad report) í atferð sinni, Sks. 55 new Ed.
    β. heitinn, the late, of one dead; eptir Odd heitinn föður sinn, Dipl. iv. 13; Salgerðr h., the late S., Vm. 37: very freq. in mod. usage, hann Jón heitinn, hún Guðrún heitin, etc.
    II. absol. or intrans., in which case pres. bisyllabic heiti (not heit), to be hight, be called, as in Goth. the pass. of haitan; Andvari ek heiti, A. am í hight, Skv. 2. 2; Ólafr heiti ek, Fms. x. 226; ek heiti Ari, Íb. (fine); Jósu vatni, Jarl létu heita, Rm. 31; Óðinn ek nú heiti, Yggr ek áðan hét, Gm. 54; Gangráðr ek heiti, Vþm. 8; Ask veit ek standa, heitir Yggdrasill, Vsp. 19: esp. freq. in an hist. style in introducing a person for the first time, Mörðr hét maðr, hann átti dóttur eina er Unnr hét, móðir hennar hét Þorgerðr, Rútr hét bróðir hans, Nj. 1, 2; þau áttu eptir dóttur er Þuríðr hét, hinn elzti son Bjarnar hét Grímkell, Ísl. ii. 4; Oddr hét maðr, son Önundar breiðskeggs, hann átti þá konu er Jórunn hét; annarr son þeirra hét Þóroddr en annarr Þorvaldr, Þuriðr hét dóttir Odds en önnur Jófriðr, 121, 122; Þorsteinn hét maðr, hann var Egilsson, en Ásgerðr hét móðir Þorsteins, 189; þau gátu son, ok var vatni ausinn ok hét Þórólfr, 146, etc.; and in endless instances answering to Engl. there was a man, and his name was ( he was hight) so and so. The ancients said, hve (or hversu) heitir þú, ‘how’ art thou named? Germ. wie heisst du? thus, hve þú heitir? hve þik kalla konir? answer, Atli ek heiti, and hve þú heitir, hála nágráðug? Hrímgerðr ek heiti, Hkv. Hjörv. 14–17; hve sú jörð heitir, hve sá himinn heitir, hversu máni heitir, hve sjá sól heitir, etc., Alm. 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, 28, 30, 32, 34, Vþm. 11, 13, 15, 17; the northern Icelanders still say, hvers’ (i. e. hversu) heitir maðrinn, sælir verið þér, hvörs’ heitir maðrinn? answer, Hrólfr heitir hann, Asgrímsson að norðan, Sig. Pétr. in Hrólfr (a play), p. 4: in mod. usage, hvat ( what) heitir þú? hvað heitir þú? Eg heiti Jón, Stef. Ól.: the same phrase occurs now and then in old writers, hvat heitir bær sjá? Ld. 234; hvat heitir hón? Helga heitir hón, Ísl. ii. 201 (Cod. Holm. hvart = hversu?): as also in the poem Fsm. (but only preserved in paper MSS.) 9, 11, 13, 19, 23, 31, 35, 37; but hve, 46, 47.
    β. of places, often with dat. and prep. of the place; á þeim bæ er á Brjámslæk heitir, Bs. i. 379; land pat er í Hvammi heitir, Gísl. 121; bær hans hét á Stokkum, Fb. iii. 324; á þeim bæ er at Hóli heitir, Hrafn. 5; ok því heitir þat síðan í Geitdal, 3; bær heitir á Bakka, á Meðalhúsum, at Búrfelli, á Auðúlfsstöðum, at Svínavatni, í Vestrhópi, í Sléttadal, Ísl. ii. 322–325.
    2. to be called, reckoned so and so; þá heitir hón sönn at sök, then she stands convicted, N. G. L. i. 351; þú skalt frá þessum degi frjáls maðr heita, Ld. 50; heit hvers manns níðingr ella, Nj. 176; heldr en h. kotkarl, eigi er þat nafn fyrir-lítanda, at heita húskarlar konungs, Sks. 270; sá er vill heitinn horskr, Hm. 61.
    3. reflex., hétomc, to name oneself or to be called; hétomc Grímnir, hétomc Gangleri, einu nafni hétomc aldregi, hétomc Þundr fyrir þat, Gm. 46, 48, 54.
    B. With dat., [cp. Goth. fauraga heitan; A. S. hâtan, pret. het; Germ. verheissen]:—to promise, with dat. both of the person and thing, or the thing in infin., or absol.; heita hörðu, to threaten, Am. 78; h. góðu, Sól.; h. bölvi, Hdl. 49; afarkostum, Fms. i. 75; hann heitr þeim þar í mót fornum lögum, Ó. H. 35; engu heit ek um þat, 167; mantú nokkut hverju þú hézt mér í fyrra, Anal. 190; at lítið mark sé at, hverju þú heitr, Fms. vii. 120; fyrir þau hin fögru fyrirheit er þú hézt þeim manni, er bana-maðr hans yrði—þat skal ek efna sem ek hét þar um, i. 217; kom Þorsteinn þar, sem hann hafði heitið, as he had promised, 72; þú munt göra okkr slíka sæmd sem þú hefir heitið, Nj. 5; Njáll hét at fara, 49.
    II. to make a vow, the vow in dat., the god or person invoked with prep. and acc. (h. á e-n), cp. A. above; þat sýndisk mönnum ráð á samkomunni, at h. til verðr-bata, en um þat urðu menn varla ásáttir hverju heita skyldi, vill Ljótr því láta h. at gefa til hofs, en bera út börn en drepa gamal-menni, Rd. 248; þá heitr Ingimundr prestr at bóka-kista hans skyldi á land koma ok bækr, Bs. i. 424; ok skyldu menn taka at heita, þeir hétu at gefa …, 483; hét Haraldr því til sigrs sér, at hann skyldi taka skírn, Fms. i. 107; eptir þat hét hón miklum fégjöfum á hinn helga Jón biskup, Bs. i. 201 and passim, esp. in the Miracle-books.
    III. reflex. and pass. to plight oneself, be betrothed; þá sá hón þat at ráði ok með henni vinir hennar at heitask Þórólfi, Eg. 36; þeim hétumk þá þjóðkonungi, Skv. 3. 36: to betroth, varkat ek heima þá er (hón) þér heitin var, when she (the bride) was given to thee, Alm. 4; kom svá, at Bárði var heitið meyjunni, that the maid was betrothed to B., Eg. 26.
    2. to vow, plight one’s faith; þeir hétusk reka Hákon ór landi, Jd.: to vow one’s person to one, at hann heitisk hinum heilaga Ólafi konungi, Hkr. iii. 288: to bind oneself, þá menn er honum höfðu heitisk til föruneytis, Fms. vii. 204.

    Íslensk-ensk orðabók > HEITA

  • 108 HERÐA

    I)
    (-rða, -rðr), v.
    1) to make hard, temper (herða járn, sverð);
    2) to press, clench; herða hendr (knúa) at e-u, to clench with the hands (fists); fig., herða atgöngu, to make the attack harder;
    3) to make firm, exhort; herða huginn, herða sik, to take heart, exert oneself;
    4) absol. to follow closely, pursue vigorously (Birkibeinar herðu eptir þeim); herða áfram, to push on; herða at (e-m) to press hard (upon one);
    5) impers. to become hard; veðr (acc.) herði, it blew up a gale; herði seglit, the sail was strained hard (by the gale);
    6) refl. to take heart (bað konungr menn vel við herðast).
    f.
    1) tempering (of steel), steeling;
    2) hardness, severity.
    * * *
    ð, mod. herti, [harðr; Ulf. ga-hardjan; Engl. harden]:—to harden:
    1. of iron, to temper; h. járn, sverð, kníf, ljá …, Nj. 203; þegar járnsmiðr herðir stóra bolöxi eðr handöxi, og bregðr henni í kalt vatn, Od. ix. 392.
    2. phrases, herða knúa, hendr, at e-u, to clench the fist, Fms. vi. 106, Edda 28.
    3. to fasten, tie fast; þeir herða þá seglit með sterku bandi, Fas. iii. 652; herða á, to bind tighter, or metaph. to push on.
    II. metaph.,
    1. to exhort, cheer; hann talaði langt, ok herði alla í ákafa, and bade them be of good comfort, Sturl. iii. 33; herða hjörtu sín, to make one’s heart firm, Stj. 437; herði hann þá huginn, Eg. 407, Fb. ii. 322; h. sik, to take heart, Nj. 103: to work briskly, hertú þig þá, mannskræfan, segir Stórólfr, Fb. i. 523: to harden, in a bad sense, Stj. 639.
    2. absol. to follow closely, pursue vigorously; Birkibeinar sá þá, ok herðu eptir þeim, Fms. ix. 15; herðu þeir Kolbeins-menn á þá, Sturl. iii. 33; skulum vér víst herða áfram. push on, Fms. xi. 256; en er Ormr herti fast at, but as O. insisted, pressed hard, Fb. i. 523; herðu þeir þá biskupar báðir at Gizuri, Fms. x. 59; herðu bændr at konungi ok báðu hann blóta, Hkr. i. 144; Þorkell herðir nú á Guðríði, en hón kvaðsk göra mundu sem hann beiddi, Þorf. Karl. 378; tók þá sótt at herða at honum, Fms. x. 73.
    III. impers. to become hard; veðr (acc.) herti, it blew up a gale; herti seglit (acc.), the sail was strained hard by the gale, Fas. iii. 652; svörð tekr heldr at herða, Fs. (in a verse).
    IV. reflex. to take heart; bað konungr menn vel við herðask, Fms. viii. 34; er þó einsætt at menn herðisk við sem bezt, xi. 137.

    Íslensk-ensk orðabók > HERÐA

  • 109 hús-karl

    m. a house-carle, man-servant, opp. to húsbóndi, a master; Halli var huskarl undir Felli, Sturl. i. 55; hanu kvaddi húskarla sína með sér, Nj. 18; var skipat verkum með húskörlum, Ld. 58, Grág. i. 435, 456, Gísl. 21, Eg. 4, 52, 565, Bs. i. 645, passim; but in mod. usage vinnumaðr.
    II. the king’s men, his body-guard, Sks. 249 B; allir þeir menn er handgengnir eru konungi þá eru húskarlar hans, þeir konungs-menn … þá hafa þeir auknafn með húskarla-nafni at þeir heita hirðmenn, 272; enn eru þeir húskarlar konungs er heita gestir, 249, 257, 259, 261; görðusk sumir hirðmenn hans en sumir gestir, sumir húskarlar, Fms. viii. 24.
    COMPDS: húskarlahvöt, húskarlalið.

    Íslensk-ensk orðabók > hús-karl

  • 110 KEPPA

    * * *
    (-ta, -t), v. to contend, strive hard;
    keppa við e-n, to contend with one;
    refl., keppast, to exert oneself;
    keppa til e-s or um e-t, to strive after, contend for a thing.
    * * *
    t, [kapp], to contend, strive hard, Am. 54, 61; keppa um e-t, Fms. iii. 214, Grág. i. 410; ef tveir menn keppa um einn hlut, Fb. i. 150; keppa við e-n, to contend with one, Nj. 29, Hkr. iii. 264.
    II. reflex. to contest; þá kepptusk þeir svá mjök, at þeir rérusk svá nær, at þeir brutusk árarnar fyrir, Fms. viii. 216; kepptusk þau mjök um ágæta menn, vildi hvártveggja til sín hafa, i. 100; keppask til e-s, to strive after a thing; svá at hann keppisk til smárra hluta ok fær þó eigi, Ó. H. 87; eigi kepptumk ek til konungdómsins, Fms. viii. 219: k. við e-n, to contend with or against; eigi kepptisk hann auð við auðga menn, Róm. 347; Knúti konungi þótti hann keppask um skrautgirni við sik, Fms. v. 181; varask þú þat at þú keppisk við þér meiri menn, Eg. 21: absol., keppask við, to strive hard, do one’s best, Al. 154, Mag. 53: to be busy, work hard, freq. in mod. usage.

    Íslensk-ensk orðabók > KEPPA

  • 111 LÁTA

    * * *
    (að), v. impers., e-m latar, one becomes slow, slackens; élinu latar, the snow-storm abates.
    * * *
    pres. læt, læt’k, Edda (in a verse), pl. látum; pret. lét, 2nd pers. lézt (rhyming with h ristir in Edda in a verse); subj. léti; imperat. lát, láttú; part. látinn: middle forms, pres. látumk, Am. 89; pret. létumk, Hm. 106, Eb. (in a verse), Eg. 103 (in a verse): with neg. suff., pres. lækk-að ek, I let not, Ó. H. 171 (in a verse); pret. lét-a, Skv. 3. 42; imperat. lát-attu or lát-aþu, Sdm. 28, Líkn. 6: [Ulf. lêtan = ἀφιέναι; A. S. lætan; Old Engl. laten; Engl. let; O. H. G. lazan; Germ. lassen; Swed. låta; Dan. lade.]
    A. To let, put, place; bauð hann at láta þá í myrkva-stofu, MS. 623. 30; var Haraldr þar inn látinn ( shut in), Hkr. iii. 69; láta naut inn, to let ‘neat’ in a stall, let them in, Gísl. 20; láta út, to let out, Fms. vi. 215.
    II. to let, suffer, grant; vil ek þess biðja yðr, herra, at þér létið oss mörk yðra, Ld. 112; konungr let margar tóptir til garða þar á árbakkanum, Fms. ii. 27; láta laust, to let go, let loose, Nj. 70, Fms. i. 168; hann vildi eigi láta þenna hest, viii. 123; láta hlut sinn, to let go one’s share, be worsted, i. 74.
    2. to leave, forsake; biðr hann at þeir láti blótin, Fms. x. 274; láta fyrir róða, to throw to the winds, see róði, and láta fur lið; hann lét ok fur lið allan farangr sinn, Ísl. ii. 362; láta einan, to forfake a person; láttu mig, Drottinn, einan ekki, Pass.; hann ætlaði at láta eina ( to divorce) drottningina, Fms. vii. 171.
    3. to lose; ok létir þú hrossin eigi at síðr, Ld. 146; en ef þeir verða forflótta, þá munu þeir láta lið sitt, Eg. 284; fénu því sem hann hafði látið, Magn. 528; láta skal hann ok féit allt, Fms. vii. 24; at ek hafa fyrir því látið manndóm eða sannindi, ix. 333; láta leikinn, to lose the game, Edda 31; láta lífit, to lose one’s life, Eg. 14, Nj. 15, Fms. xi. 3.
    4. with dat. to suffer loss in or of a thing; lætr Álfr þar lífinu, suffered loss of his life, perished, Finnb. 256; hét ek því at láta heldr lífi mínu (líf mitt, v. l.), en ganga á þenna eiðstaf, Fms. viii. 155; gengu á jökla upp ok létu lífi er dagleið var til bygða, Bs. i. 408; fyrr skal ek mínu fjörvi láta, Skv. 3. 15; þú skalt láta mínu landi, 10: and in mod. usage, láta kálfi, to drop the calf; and láta fóstri, to miscarry.
    5. to let do or let be done; hann lét sveininum ekki í mein, he let nothing be done to the boy, indulged him in everything, Nj. 147; Dofri unni honum svá mikit at hann mátti ekki í móti honum láta, Fb. i. 566, cp. láta eptir, undan e-m, etc.
    6. vóru þá látnir fjötrar af Hallfreði, Fms. ii. 12; þá láta þeir þegar af sér tjöldin, Eg. 261; vil ek at þú látir lokur frá hurðum, Gísl. 28; láta barn af brjósti, to wean a child, N. G. L. i. 340; láta hest á stall, Karl. 5: láta í ljós, to make known, Sks. 195: láta blóð, to let blood (blóð-lát).
    III. with prepp.; láta af e-u, to leave off, desist from; sumir létu af blótum, Fms. i. 32; þú vill seint láta af mann-drápum, 274; Þorgeirr mun eigi fyrr af láta enn hann ræðr þér bana, Nj. 109; á enum næstum hálfum mánaði er fallsótt lætr af ( ceases), Grág. i. 458; láta af hendi, to let out of one’s hands, deliver up, Eg. 66, Nj. 186, Fms. vii. 173; láta fé af, to kill, slaughter (cattle), Grág. i. 429, K. Þ. K. 80, 92, Rb. 344:—láta aptr, to shut; kómu Austmenn í virkit, því at Austmenn höfðu eigi aptr látið, Landn. 162; láttu aptr dyrnar, shut the door:—láta at, to yield, comply; mun ek láta at yðr, I will comply with you, MS. 623. 24; alla þá er at mínum orðum láta, Eg. 18; hann (the ship) fór jafnan hallr ok lét eigi at stjórn, she heeled over and obeyed not the helm, Fms. iii. 13:—láta eptir e-m, to indulge; Þórðr lét þat eptir honum, Eg. 188; þær (the scales) sýndusk honum svá vægar, at ef eitt lítið hár væri lagt i, at þó mundu þær eptir láta, Sks. 643: absol., láta eptir, with acc. to leave behind, MS. 623. 36, Eg. 87, 220:—láta fram, láti mik fram at Kolskeggi, Nj. 97:—láta fyrir, to let go, give way, yield; ok sagt, at fyrir lét annarr fylkingar-armrinn, Fms. vi. 317; þeir munu verða fyrir at láta ef vér leggjum sköruliga at, vii. 257; hann lætr ekki fyrir járni né eldi, Kb. 544. 39, Gþl. 285:—láta í, to let go into; láta í ker, to pour into a vessel, fill it (í-lát), Konr.:—láta til, to yield; Einarr vildi með engu móti láta til við Harald konung, Fms. iii. 62; þar kemr enn þófinu at konungr lætr til, ok mælti svá, xi. 429; var þá Gunnarr við hana lengi fár, þar til er hón lét til við hann, Nj. 59:—láta undan, to yield to, give way; ek skal hvergi undan þér láta, 27:—láta upp, to open (opp. to láta aptr), Eg. 409, 602, Fms. ix. 26, 476; lætr Kjartan þenna upp, K. let him get up, Ld. 168: láta uppi, to lay out; ok lætr hann rétt skírn uppi, at hann láti at lögheimili sinu, K. Þ. K. 6; ok ertú saklauss, ef þú lætr uppi ( grants) vistina, Glúm. 327; ef féit er eigi uppi látið, Grág. i. 384; en ef hinn lætr honum eigi uppi mat þann, 47; látum nú þat uppi ( let us make a clean breast) er vér höfum jafnan mælt, Fms. ix. 333:—láta út, to let out, of a thing shut in; at hann mundi brjóta upp hurðina, ef hann væri eigi út látinn, vi. 215: naut. to let go, put to sea, síðan létu þeir út ok sigldu til Noregs, Nj. 128.
    IV. with infin. to let, cause, make; látið mik vita, let me know, Nj. 231; er ek lét drepa Þóri, Fms. v. 191; faðir Bjarnar, er Snorri Goði lét drepa, Landn. 93; Gunnarr mun af því láta vaxa úþokka við þik, Nj. 107; lét hón þar fjándskap í móti koma, Ld. 50; hann sá engan annan kost, en láta allt svá vera sem Björgólfr vildi, Eg. 24; ef bóndinn lætr hann á brott fara, Grág. i. 157; þá létu þeir stefna þing fjölmennt, Fms. i. 20; konungr lét græða menn sína, … en veita umbúð, Eg. 34; ok lét leiða hann á land upp ok festa þar upp, Nj. 9; þá skal hann stefna honum, ok láta honum varða útlegð, Grág. i. 47, 385; þá lét Þorbjörn vera kyrt ok fór leið sína, Háv. 46; láttú búnar þessar þegar er ek læt eptir koma, let them be ready when I call for them, id.; lát þér þat í hug koma! … láttú þér því þykkja minstan skaða um fjártjón, ok þú skalt láta þér í hug koma, at …, Sks. 446, and in numberless instances.
    2. with a reflex. infin. to let a thing be done or become, or referring to a person himself, to let oneself do, etc.; láttú nemask þat, learn that! mark that! Skv. 1. 23; er hón lét sveltask, Og. 17, Skv. 3. 27; skulu þér þá ekki eptir ganga, ok láta þá sjálfa á sjásk, Nj. 147; Egill mun ekki letjask láta nema þú sér eptir, Eg. 257; at frændr yðrir ok vinir láti mjök hallask eptir þínum fortölum, Fms. ii. 32; ef sá maðr lætr í dóm nefnask er nú var frá skiliðr, Grág. i. 16; ok hafi hinn fellda hana, ok látið á fallask, and let himself fall upon her, ii. 60; ok láti kaupask verk at, if he lets work be bought of him, i. e. works for wages, i. 468; hann lét fallask þvers undan laginu, Nj. 246; ef hón vill vígjask láta til nunnu, Grág. i. 307; láta sér fátt um e-t finnast, to disapprove, Fas. i. 51; áðr hann láti af berask, Fms. ii. 12.
    3. with part. pass., in circumlocutory phrases; hann lét verða farit, he went, Fagrsk. 120; létu þeir víða verða farit, they rowed much about, 185; liðit skal láta verða leitað bæjarins, Fms. viii. 374; lét konungr þá verða sagt, v. 201; hann lét hana verða tekna, he seized her, ‘let her be taken,’ Fas. ii. 153: ellipt., omitting the infin., láta um mælt, to let be said, to declare, Vígl. 76 new Ed.: rare in prose, but freq. in old poetry, ek lét harðan Hunding veginn, I sent H. to death, Hkv. 1. 10; láta soðinn, Gm. 18; gulli keypta léztú Gýmis dóttur, Ls. 42; láta trú boðna, Od. 9; lét of sóttan, Haustl.
    V. naut. to stand; lata út, lata í haf, to let go, put out to sea, Eg. 370; síðan létu þeir út ok sigldu til Noregs, Nj. 128; var honum sagt at þeir höfðu út látið, 134; hann bar á skip ok lét í haf, 282, Ld. 50; láta til lands, to stand towards land, to put in, Fms. i. 294; láta at landi, id., 228; vil ek ráða yðr, at þér látið í brott héðan, Eb. 330.
    B. Metaph. usages:
    1. to behave, comport oneself, by gestures, manners, or by the voice, answering to lát (III); forvitni er mér á hversu þeir láta, Glúm. 327; láta sem vitstoli, Stj. 475; hann bað menn eigi syrgja né láta öðrum herfiligum látum, Nj. 197; hann sofnaði fast, ok lét ílla í svefni, to be unruly in sleep, 94, 211; fámk vér eigi við skrafkarl þenna er svá lætr leiðinliga, Háv. 52; björn ferr at henni, ok lætr allblítt við hana, fondles her, Fas. i. 51; bæði er, at þú ert görfiligr maðr, enda lætr þú allstórliga, makest thyself big, Ld. 168; jarl lét sér fátt til hans, the earl treated him coldly, Fms. i. 58; lét hann sér fátt um finnask, vii. 29; láta hljótt yfir e-u, to keep silence about a thing, Nj. 232, Al. 15; láta kyrt um e-t, id.; láta mikit um sik, to pride oneself, puff oneself up, Grett. 108; Björgólfr kallaði annat sinn ok þriðja—þá svarar maðr, lát eigi svá ! lát eigi svá, maðr! segir hann, Fms. ix. 50.
    2. láta vel, ílla yfir e-u, to express approval, disapproval of a thing; mun ek segja þeim tíðendin ok láta ílla yfir verkinu, Nj. 170; Brynjólfr lét ílla yfir þessi ráða-görð, Eg. 24; Kveldúlfr lét vel yfir því, 115, Nj. 46; hann lætr vel yfir því, he expressed himself favourably about it, Ld. 50; ok létu menn hans vel yfir þessu, 168; lét hann vel yfir þeirra eyrendi, Fms. i. 16.
    3. to make as if; hann gengr leið sína, ok lætr sem hann sjái ekki sveinana, Háv. 52; mun ek nú taka í hönd þér ok láta sem ek festa mér Helgu dóttur þína, Ísl. ii. 206; Þjóstólfr gékk með öxi reidda ok lét þat engi sem vissi, Nj. 25; láttú sem hinn átti dagr Jóla sé á Drottins-degi, Rb. 128; ok mun ek láta sem ek taka af þeim, Nj. 170; en fólk þetta lét sem ekki væri jafnskylt sem Jóla-drykkjan þessi, Fms. vii. 274: the phrase, honum er ekki svo leitt sem hann lætr.
    4. to estimate, value; manngjöld skyldi jöfn látin ok spora-höggit, Nj. 88; hann vildi eigi heyra at nokkurr konungr væri honum jafn látinn á Norðrlöndum, Fms. v. 191; því at þeir þoldu þat eigi, at Finnbogi var framar látinn, Finnb. 290; fátt er betr látið en efni eru til, a saying, Band. 6 new Ed.; er nú er heilagr látinn, Clem. 49.
    5. to express, say; í fylki þat eða hérað, er sá lét sik ór vera, Gþl. 155; lætr þat ( he intimates) at sú gjöf var gör með ráði konungs, Eg. 35; Þorfinnr bóndi lét heimilt skyldu þat, 564; létu þeir ( they declared) nú sem fyrr, at hón festi sik sjálf, Nj. 49: to run so and so, of writs, books, skrá er svá lét, Dipl. ii. 19; máldaga svá látanda, Vm. 47.
    6. to emit a sound, scream, howl; hátt kveði þér, en þó lét hærra atgeirinn er Gunnarr gékk út, Nj. 83; sem kykvendi léti, Fms. vi. 202; óttask ekki hversu sem sjór lét, vii. 67; at veðrátta léti ílla um haustið, Ld. 50; hann heyrir ok þat er gras vex á jörðu ok allt þat er hærra lætr, Edda 17; ok einn tíma er prestr lýtr at honum, þá lætr í vörrunum—tvö hundruð í gili, tvau hundruð í gili, Band. 14; ok lét hátt í holsárum, sem náttúra er til sáranna, Fbr. 111 new Ed.
    C. Reflex.:
    I. to be lost, to die, perish; betra þykki mér at látask í þínu húsi, en skipta um lánar-drottna, Nj. 57; létusk ( fell) fjórtán menn, 98; kómusk fimm á skóginn en þrír létusk, Eg. 585; ok létzk hón þeirra síðast, Ld. 58; hversu mart hefir hér fyrir-manna látisk—Hér hefir látisk Njáll ok Bergþóra ok synir þeirra allir, Nj. 203.
    2. to declare of oneself, feign, etc.; lézk þar vilja sína kosti til leggja, Fms. i. 22; en allir létusk honum fylgja vilja, ix. 316; ek býð þangat þeim mönnum, er fé látask at honum hafa átt, Grág. i. 409.
    II. part. látinn, dead, deceased, Eg. 300, Nj. 112, Ld. 8, Fms. vii. 274.
    2. vel látinn, highly esteemed, in good repute, Ísl. ii. 122, Sks. 441; við látinn, on the alert, ready, Fms. viii. 371, ix. 459; það er svá við látið, it so happens, Fb. i. 204; vel fyrir látinn, well prepared, Grett. 110 A.

    Íslensk-ensk orðabók > LÁTA

  • 112 LEGGJA

    * * *
    (legg, lagða, lagiðr, lagðr, laginn), v.
    1) to lay, place (Már hafði lagt höfuð sitt í kné Rannveigar);
    leggja net, to lay a net;
    2) to put;
    leggja eld í, to put fire to;
    leggja söðul á hest, to put a saddle on a horse;
    leggja árar upp, to lay up the oars, give up pulling;
    leggja ofan segi, to haul down, take in the sails;
    leggja at jörðu, at velli (or við jörðu, við velli), to overthrow, slay, kill;
    leggja hlut sinn, to lose one’s lot, be worsted;
    3) to lay, drop, of a beast (hvelparnir, er eigi vóru lagðir);
    4) to lay, make, build;
    leggja garða, to make fences;
    5) to appoint, fix (leggja stefnu, leika, bardaga);
    6) to tax, value (hann lagði hálft landit fyrir sex tigi silfrs);
    leggja e-n úgildan, to award no fine for, put no price on;
    leggja at léttu, to make light of;
    leggja sakar, to settle strife;
    leggja lög, to lay down laws;
    leggja leið sína, to take a direction;
    hann lagði mjök kvámur sínar í Ögr, he was in the habit of coming often to O.;
    8) to allot, assign (þér mun lagit verða at vera einvaldskonungr yfir Noregi);
    hvat mun til líkna lagt Sigurði, what comfort is there appointed for S.?;
    þér var lengra líf lagit, a longer life was destined for thee;
    9) to lay out, pay, discharge;
    leggja at veði, to give as bail;
    leggja á hættu, to risk;
    leggja á mikinn kostnað, to run into great expenses;
    leggja líf á, to stake one’s life on a thing;
    leggja fé til höfuðs e-m, to set a price on one’s head;
    10) to lay a ship’s course, stand of or on, sail, absol., or the ship in dat. or acc., lét hann blása herblástr ok leggja út ór höfninni, and sailed out of the harbour;
    leggja at, to land (lagði hann at við Sundólfsstaði);
    in a naval battle, to attack (lögðu þeir þá at þeim);
    leggja undir land, to stand in towards land;
    leggja (skip) í rétt, to drift or run before the wind;
    11) to set off, start;
    leggja á flótta, to take toftight;
    leggja eptir e-m, to pursue;
    12) to stab, thrust, with a weapon (Þ. leggr hann spjóti til bana);
    13) impers. it turns, is driven in a direction (of smoke, smell, fire);
    hingat leggr allan reykinn, all the smoke blows hitherward;
    to freeze over, be covered with snow or ice (þá er ísa lagði á vötn);
    leggja nær, to be on the brink of;
    nær lagði þat úfœru einu sinni, it had well nigh come to a disaster;
    14) with preps.:
    leggja e-t af, to cede, give up (H. bróðir hans lagði af við hann sinn part í eyjunni);
    to leave off, desist from (legg af héðan af versagørð, sagði erkibiskup);
    leggja af fénað, to slaughter cattle;
    leggja e-t aptr, to give back, return (báðu mik leggja aptr taflit);
    leggja at, leggja at landi, to land;
    leggja at e-m, to attack;
    leggja e-t á e-n, to impose, lay (a burden, tax) upon one (leggja skatt, skyldir, yfirbót á e-n);
    leggja e-t á við e-n = leggja e-t á e-n;
    leggja stund, kapp, hug á e-t, to take pains about, great interest in, a thing;
    leggja ást, elsku, mætur á e-t, to feel love, affection, interest for a thing, to cherish a thing or person;
    leggja fæð, öfund, hatr á, to take dislike, envy, hatred to;
    leggja móti e-m, to oppose, contradict one;
    leggja e-t til, to furnish, contribute, as one’s share (hvern styrk hefir móðir mín til lagit með þér?);
    leggja fátt til, to say little, be reserved;
    leggja lof til, to give praise to;
    leggja gott (illt) til e-s, to lay a good (or ill) word to one, to interfere in a friendly (or unfriendly) manner;
    leggja e-t til lofs e-m, to put a thing to a person’s credit;
    leggja e-t til orðs, to talk about;
    leggja e-m e-t til ámælis, orðs, to blame one for a thing;
    leggja e-t undir or undir sik, to conquer, vanquish (Knútr konungr lagði allt land undir sik íNoregi);
    leggja e-t undir e-n, to submit a matter to a person, refer to (þeir höfðu lagit mál undir Njál);
    leggja undir trúnað e-s, to trust;
    ok er þat mjök undir hann lagit, it depends much on him;
    leggja e-t undir þegnskap sinn, to assert on one’s honour;
    leggja e-t upp við e-n, to hand over to one;
    leggja e-t eigi langt upp, not to make much of, to make light of (eigi legg ek slíkt langt upp);
    leggja e-t við e-t, to add to (leggja aðra tölu við aðra);
    leggja við líf sitt, höfuð sitt, to stake one’s life;
    leggja við sekt, to fix a fine;
    15) refl., leggjast.
    * * *
    a causal of liggja, q. v.; pres. legg, pl. leggjum; pret. lagði; subj. legði; imperat. legg or leggðú; part. lagiðr, lagið, lagit; contr. lagðr, lögð, lagt; part. laginn, Fb. ii. 386, which form is in mod. Icel. used as an adjective only; a part. pass. lagztr, lögzt, lagzt, Fas. ii. 345, and in mod. usage: [Ulf. lagjan = τιθέναι; A. S. lecgan; Engl. lay; O. H. G. legjan; Germ. legen; Swed. lägga; Dan. lægge]:—to lay.
    A. Prop. to lay, place; ok lagði hann á altara, Ver. 14; er hann var lagiðr á bálit, Hkr. i. 32; á lúðr lagiðr, Vþm.; vóru steinar lagðir í hring utan um, Eg. 486; Már lá útar á bekk, ok hafði lagt höfuð sitt í kné Rannveigar, Sturl. i. 13; leggja net, to lay a net, K. Þ. K. 88:—to lay down, leggja sinn aldr, Ht.
    2. to put; leggja band um, umhverfis, to fasten a string round the body, Eg. 340; leggja saman augun, to put the eyes together, shut them, id.; leggja eld í, to put fire to, Nj. 74, 131; leggja hendr at síðum mér, Fms. x. 331; leggja stýri í lag, to put it right, Hkr. i. 32; leggja ofan segl ok viðu, to haul down, take in the sails, Fms. iv. 372, ix. 23; l. lénur, söðul, á hest, to put a saddle on a horse, Nj. 74, Landn. 151; l. á hest, or leggja á (simply), to saddle; leggja hapt á hest, Grág. i. 436; l. mark á, of sheep, 426; l. hús ofan, to pull it down, Bs. i. 163; l. klyfjar ofan, to unload a horse, K. Þ. K. 94; l. klyfjar upp, to pack a horse, N. G. L. i. 349; l. árar upp, to lay up the oars, give up pulling, Edda 36: the mod. phrase, leggja árar í bát, to give a thing up, lose heart; l. fyrir lið, to give up, see lið; fyrir lagðr, outworn, exhausted, Mar. 1060, Fas. ii. 278.
    3. leggja at jörðu, at velli (or við jörðu, við velli), to overthrow, make bite the dust, Nj. 117, Eg. 426, Fms. vii. 296, viii. 43, x. 257, Njarð. 378; leggja fyrir borð, to put overboard, metaph. to forsake, Clem. 47; leggja í leg, to lay waste, Grág. ii. 278; leggja hlut sinn, to lay down or lose one’s lot, be worsted, Sturl. iii. 103: leggja mál í görð, to put into court, Nj. 88, 101; l. mál í umræðu, to put it to discussion, Orkn. 426; l. mál til sætta, Nj. 111.
    4. to lay, drop, of a beast; hvelparnir er eigi vóru lagðir, Fb. i. 104.
    II. metaph. in a mental sense; leggja stund, starf, hug, kapp … á e-t, to study a thing, take pains about, interest in it; as also, leggja ást, elsku, mætr á e-t, to feel love, affection, interest for, to love, cherish a thing or person; and again, leggja fæð, öfund, hatr … á, to take dislike, envy to, Al. 95, Ísl. ii. 197, Nj. 31, 46, Eg. 42, 418, Ld. 60, Fb. ii. 229, Fms. i. 31: freq. in old and mod. usage, thus, Sturla lagði mikinn hug á, at láta rita sögu-bækr eptir bókuni þeim er Snorri setti saman, Sturl. ii. 123; leggja e-t e-m til orðs, ámælis, to put a thing to a person’s blame, blame him for it, Nj. 62, 85, 138, 246, Ld. 250; l. e-t til lofs e-m, to laud one, put a thing to a person’s credit, Fms. x. 98.
    2. with prepp.; leggja á, to impose, put upon; leggja skyldir, skatt … á, Fms. x. 51, 93, Rb. 394:—leggja af, to leave off, cease doing; legg af héðan af versa-görð, sagði erkibiskup, ok stúdera heldr í kirkjunnar lögum, Bs. i. 799:—leggja e-t fyrir sik, to set a task before one, Fms. ii. 103, xi. 157:—leggja til, to add to, xi. 51, Hom. 138:—leggja undir or undir sik, to lay under oneself, conquer, vanquish, Fms. i. 3, x. 35, Eg. 12, Stj. 46, 146; leggja e-t undir þegnskap sinn, to assert on one’s honour, Grág. i. 29, Nj. 150; leggja e-t undir e-n, to submit it to a person, refer to, 105; l. e-t undir trúnað e-s, to trust, Fms. ix. 397; ok er þat mjök undir hann lagit, it depends much on him, Bjarn. 52:—leggja út, mod. to translate (út-legging):—leggja við, to add to, Grág. i. 22, Hom. 138, 155. Rb. 88, Al. 358.
    III. to lay, place, found, build; leggja afla, Vsp. 7; leggja garða, to make fences, Rm. 12; leggja götur, to make roads, Dipl. iv. 12; leggja lúðra, to place right, adjust the bin, Gs. 3; leggja leið, to take a direction, Fas. i. 57; hann lagði mjök kvámur sínar í Ögr, he was in the habit of coming to O., Fbr. 30; leggja e-t í vana sinn, to make a habit of.
    2. metaph. to lay, settle; leggja sakar, to settle strife, Vsp. 64; leggja landrétt, to settle the public rights, make laws, Sighvat; leggja lög, to lay down laws, of the three weird sisters ordering the fate of men, Vsp.:—to lay down, ordain, lagt er allt fyrir, all is predestined, Skv. I, Skm. 13, Ls. 48; era með löstum lögð æfi þér, Skv. 1, 33; hvat mun til líkna lagt Sigurði, 30; leggja á, to ordain, en þú hugfest þá hluti er ek segi þér, ok legg á þik, Bs. i. 199; ef þeir eru á lagðir ( ordered) fyrir váttum, Gþl. 439; þá hluti er ek hefi á lagt við þik, Eg. 738; leggja lög á, to make, lay down a law, Bs. i. 28: leggja ríkt á, to order peremptorily: of a spell, leggja á, to enchant; ‘mæli eg um og legg eg á!’ is in the tales the formula with which witches say the spell.
    3. to appoint, fix, a meeting or the like; eru þá leikar lagðir í Ásbjarnar-nesi, Ld. 196; leikr var lagiðr á Hvítár-völlum, Eg. 188; þeir lögðu við landsmenn hálfs-mánaðar frið, 228; leggja stefnu með sér, Fms. i. 36; var lögð konunga-stefna í Elfi, vii. 62; leggja bardaga við e-n, xi. 418; l. með sér vináttu, Eg. 278; Augustus keisari lagði frið ( established peace) um allan heim, Edda.
    IV. to tax, value (fjár-lag); hross eru ok lögð, hestr fjögurra vetra gamall við kú, Grág. i. 503; leggja lag á mjöl, ii. 404; ef fyrr er keypt en lag er á lagt, id.; leggja lag á varning manna, Ísl. ii. 126; þat þykkir mér jafnligast at þú leggir land svá dýrt, en ek kjósa hvárr okkarr leysa skal, … hann lagði hálft landit fyrir sex tigi silfrs, … er þú leggr svá údýrt Helgafells-land, Eb. 38; vil ek þat vinna til sætta at leggja son minn úgildan, Nj. 250; at Hallr af Síðu hafði lagit úgildan son sinn, ok vann þat til sætta, 251; leggja at léttu, to lay a tax on light, Fas. iii. 553.
    V. to lay out, pay, discharge; leggja at veði, to give as bail, Edda 17; buðu at leggja sik í veð fyrir þessa menn, Nj. 163; leggja á hættu, to risk, Eg. 86; leggja á mikinn kostnað, to run into great expences, Eg. 43; leggja veð eðr fá vörzlu, Gþl. 389: leggja í kostnað, to expend, Fms. xi. 232; leggja sik í háska, veð, to put oneself in danger, to stake one’s life, vii. 263, Nj. 163:—leggja aptr, to pay back, Grett. 174 new Ed.; leggja líf á, to stake one’s life on a thing, Nj. 106, 178:—l. fram, to lay forth, lay out, exhibit (fram-lag); allan þann sóma er hann hefir fram lagit, Ld. 32; mikit muntú þurfa fram at leggja með honum, þvíat hón á allan arf eptir mik, Nj. 3; l. fram líf sitt, Eg. 426:—leggja til, to pay to, furnish, contribute, as one’s share; hvern styrk hefir móðir mín til lagit með þér, Nj. 7; hvat viltú þá til leggja? langskip tvau, 42; skortir mik eigi fé til at leggja fyrir farit, 128; kunni hann til alls góð ráð at leggja, Eg. 2; hefi ek þar til (lagit) mörg orð, 728; lét ek þar sælu-hús göra ok lagða fé til, Fms. vii. 122, Js. 4; þau ráð er Gregoríus lagði til, Fms. vii. 258; l. fé til höfuðs e-m, to set a price on one’s head, Nj. 112, Grett. passim:—metaph., leggja fátt til, to say little, be reserved, Nj. 88, 112; Gunnarr lagði ekki til, G. remained silent, 52; leggja lof til, to give praise to, Eg. 33; leggja orð í (til), to ‘lay a word to,’ say a word in a matter, remonstrate, Grág. i. 290; leggja gott, íllt til e-s, to lay a good (or ill) word to, to interfere in a friendly (or unfriendly) manner, Sturl. iii. 151 (til-lögur):—leggja hlut sinn, líf sitt, við, to risk one’s lot, stake one’s life, i. 162, Nj. 113, 218; l. sik allan við, to do one’s best, Eg. 738; l. sekt við, l. lögbrot við, of a penalty, Nj. 113, Eg. 352, H. E. i. 505:—leggja út, to lay out, pay, Vm. 33; of betting, Orkn. 200:—leggja fé upp, to lay up, invest; l. fé upp í jörð, Dipl. v. 21; lagða ek upp við minn kæra Orm biskup hálfan viðreka, I made it over to O., ii. 4; l. upp fé, to lay up, board.
    VI. of direction, esp. as a naut. term, to stand off or on, lay a ship’s course, esp. from or towards a port, to or from an attack, to sail, proceed to sea, absol., or the ship in dat. or acc., leggja skip or skipi; þú skalt leggja fram sem þér líkar (place the ship to attack), Nj. 8; ok leggr fram skeiðina jafnfram skipi Rúts, id.; þeir leggja út undir eina ey ok bíða þar byrjar, 133; hann lagði skip sín inn á sundit, 271; þeir bjuggusk um sem skjótast ok lögðu út skipunum, Eg. 358; en er skipit var lagit út undir Fenhring, Fms. x. 64; Sigvaldi leggr skip sitt í miðja fylking ( lays his ship alongside of), xi. 126; þeir hittu drómund einn í hafi ok lögðu til níu skipum ok borðusk, … at lyktum lögðu þeir snekkjunum undir drómundinn, Hkr. iii. 353; leggja undir land, to stand in towards land, Eb. 126, where in a metaph. sense = to give in; lögðu þeir eigi inn í ósinn, en lögðu útarliga á höfnina, Ísl. ii. 126; bauð hann út leiðangri at liði ok skipum ok lagði ( stood) út til Staðs fyrir innan Þórsbjörg, Fms. i. 12; síðan leggja þeir í Löginn upp, Hkr. i. 32; Knútr konungr lagði þegar upp í ána ok at kastalanum, Fms. ix. 23, xi. 196; réru þeir langskipinu upp í ána ok lögðu til bæjar þess, Eg. 80; lögðu víkingar við þat frá, Landn. 223; þá lögðu þeir at nesi einu, Eg. 161; ok lögðu þar at landi, 203; lagði hann at ( landed) við Sundólfs-staði, Fms. ix. 483; en er þeir koma norðr at Hákonar-hellu þá lögðu þeir þar at, Hkr. i. 160: leggja at, to attack, in a naval battle (atlaga); lögðu þeir þá at þeim, Nj. 25, Eg. 81; munu vér leggja til orrostu við þá, Fms. vii. 257; létusk allir búnir at leggja at þeim Hákoni, id.; ef þeir leggja at, Jómsvíkingar, xi. 134:—leggja í rétt, to drift or run before the wind, skipverjar, þeir er sigla vildu, eðr þeir er í rétt vildu leggja skipit, Fbr. 59; mæltu þeir er leið sögðu at varligra væri at lægja seglit ok leggja skipit í rétt um nóttina, en sigla til lands at ljósum degi, Fms. ii. 64; þá kom andviðri ok leggja þeir í rétt, Bs. i. 420; þá lögðu þeir í rétt harðan, kom á stormr svá at eigi fengu þeir lengi í rétti legit, ok sigldu þeir þá við eitt rif, Bær. 5; þá kemr enn landviðri ok leggja cnn í rétt ok rekr vestr í haf, Bs. i. 483; þá lögðu þeir í rétt harðan, 484; féll veðrit ok görði lögn, lögðu þeir þá í rétt, ok létu reiða fyrir nokkurar nætr, Eg. 372.
    2. without the notion of sea, to start; leggja á flótta, to turn to flight, fly, Fms. x. 241, xi. 341, 391, Orkn. 4, Hkr. i. 319, passim; leggja ú fund þeirra, Fms. vii. 258; leggja eptir, to pursue, x. 215; leggja upp, to start on a journey: metaph., leggja e-t ekki langt upp, Grett. 51 new Ed.
    3. to stab, thrust with a weapon, the weapon in dat. or absol. (lag = a thrust), Nj. 8, 64, Njarð. 378, Eg. 216, 258, 298, Nj. 43, 56, Grág. ii. 7, Gþl. 165, passim; opp. to höggva, höggva ok leggja, hann hjó ok lagði, and the like.
    VII. impers. it turns, in driven in a direction, of smoke, smell, fire, or the like; hingat leggr allan reykinn, all the smoke blows thitherward, Nj. 202; en eldinn lagði at þeim, Fms. i. 266; fyrir údaun er ór hauginum mun út leggja, iv. 28; varask gust þann ok údaun er út lagði or haugnum, … af fýlu þeirri sem út lagði, Ísl. ii. 45; ok er eldrinn var görr, lagði reykinn upp í skarðit, Eb. 220; ef hval leggr út, if a (dead) whale is driven off land, Gþl. 462:—of ice, snow, to freeze, be covered with snow, ice, þá leggr snjó nokkurn fyrir þá, 655 xv. 12; er ís leggr á vatnit, Grág. ii. 287; þá er ísa lagði á vötn, Fms. ii. 103: the place frozen in acc., vóru íslög mikil ok hafði langt lagt lit Breiðafjörð, Ld. 286; lagði ok Ögrsvatn, Fbr. 30 new Ed.; lagði fjörðinn út langt, 60 new Ed.: part., íss var lagðr á Hofstaða-vág, Eb. 236:—of winter, cold, þegar er gott er ok vetr (acc.) leggr á, Grett. 24 new Ed.; lagði þegar á frer ok snjófa, Bs. i. 872; but pers., leggr á hríðir ok snjóvar (better snjóva), Bs. i. 198.
    2. the phrase, leggja nær, to ‘lie near,’ be on the brink of; nær lagði þat úfæru eitt sinn, it had well nigh come to a disaster, Edda 17; lagði þá svá nær at allr þingheimr mundi berjask, it was on the brink of …, Nj. 163; lagði nær at hann mundi reka í svelginn, Fms. x. 145.
    B. Reflex. to lay oneself, lie; leggjask niðr í runna nokkura, Nj. 132; er Skálm merr yður leggsk undir klyfjum, Landn. 77; þá leggjask í akrinn flugur þær, er …, 673 A. 3:—of going to bed, þeir höfðu lagizk til svefns, were gone to sleep, Nj. 155; Skarphéðinn lagðisk ekki niðr um kveldit, 170:—leggjask með konu, to cohabit (illicitly), Fms. i. 57, K. Á. 118, Fas. iii. 390, Grág. i. 351:—of illness, to fall sick, take to bed, tók hón sótt ok lagðisk í rekkju, Nj. 14; þá lét hann búa hvílu sína ok lagðisk í sótt, Fms. xi. 214: the phrase, leggjask e-t ekki undir höfuð, not lay it under one’s pillow, do it promptly, be mindful of a thing, ii. 120, v. 264:—leggjask á e-t, to fall upon, of robbers, beasts of prey, etc.; at spillvirkjar mundi l. á fé þeirra, i. 226, Grett. 125 new Ed.; Vindr lögðusk á valinn ok raufuðu, xi. 380: örn lagðisk ( prayed) í eyna, Bs. i. 350:—leggjask fyrir, to take rest, lie down, from exhaustion, sickness, or the like, 387; lögðusk þá fyrir bæði menn ok hestar af úviðri, Sturl. iii. 292; þá lögðusk leiðsagnar-menn fyrir, þvíat þeir vissu eigi hvar þeir vóru komnir, Fms. viii. 52; fyrir leggjask um e-t mál, to give it up, Bs. i. 194: leggjask niðr, to pass out of use, cease, Fms. x. 179, xi. 12: leggjask á, to arise, mun sá orðrómr á leggjask, at …, Nj. 32, Fms. i. 291; úþokki lagðisk á milli þeirra bræðra, xi. 14.
    2. to cease; at sá úvandi leggisk sem áðr hefir verit, Fms. i. 280.
    II. to swim (partly answering to A. VI); leggjask til sunds, to go into the water and swim, Ld. 46; þeir leggjask um hríð … Sigmundr leggsk þá um hríð … hann lagðisk síðar ( swam behind), Fær. 173; hann lagðisk eptir geldingi gömlum út í Hvalsey, Landn. 107; Grettir lagðisk nú inn á fjörðinn, Grett. 148; hann lagðisk yfir þvert sundit ok gékk þar á land, 116, Hkr. i. 287, Finnb. 266; þeir koma upp ok leggjask til lands, Ld. 168; for legðir read legðiz, Njarð. 378.
    2. to set out; leggjask í hernað, víking, to set out on a freebooting expedition, Fms. x. 414, passim: leggjask út, to set out into the wilderness, as a highwayman, Odd. 8, Fas. i. 154, passim (útilegu-maðr = a highwayman); ek lögðumk út á merkr, Fms. ii. 103; leggjask á flótta = leggja á flótta, to take to flight, xi. 305: leggjask djúpt, to dive deep (metaph.), Nj. 102; leggjask til e-s, to seek, try eagerly for, Stj. 90, Bs. i. 198; leggjask í e-t, to occupy oneself with, Rb. 312.
    3. á lögðusk logn mikil, þokur ok sælægjur, Orkn. 358; vindar lögðusk ( the wind wafted) af hrauninu um kveldum, Eb. 218, (see A. VII): the phrase, ekki lagðisk mjök á með þeim frændum, they were not on good terms, Ld. 68: ok lagðisk lítt á með þeim Snorra, Sturl. i. 124; þeir töluðu lengi ok lagðisk vel á með þeim, things went well with them, Orkn. 408; þungt hefir á lagizk með okkr Strút-Haraldi jarli um hríð, Fms. xi. 84; Steinólfi þótti þat líkt ok ekki, ok lagðisk lítt á með þeim, Gullþ. 11:—lítið leggsk fyrir e-n, to come to a shameful end; lítið lagðisk nú fyrir kappann, þvíat hann kafnaði í stofu-reyk sem hundr, Grett. 115; svá lítið sem fyrir hann lagðisk, who had been so easily slain, had made so poor a defence, Ld. 150; lítið lagðisk hór fyrir góðan dreng, er þrælar skyldu at bana verða, Landn. 36; kann vera, at nú leggisk lítið fyrir hann, ek skal ráðin til setja, Fms. iv. 166.
    III. recipr., leggjask at, to attack one another, Fms. xi. 130: leggjask hendr á, to lay hands on fine another, Ld. 154; leggjask hugi á, to take a liking for each other, Bárð.: leggjask nær, to run close up to one another, of two boats, Gísl. 51.
    IV. part. lagðr, as adj. fit, destined to a thing, or fitted, of natural gifts; at hann mundi bæði spá-maðr vesa ok lagðr til mikils þrifnaðar ok gæfu Gyðinga-lýð, 625. 87; vera kann at þér sé meirr lagðr ( that thou art more fitted for) fésnúðr ok ferðir en tilstilli um mála-ferli, i. e. that thou art more fitted to be a traveller than a lawyer, Band. 5; öllu því íllu sem honum var lagit, Fb. i. 215; hón var þeim til lýta lagin, she was doomed to be their destruction, Sól. 11; sem mælt er um þá menn sem mjök er sú íþrótt lagin, Fms. v. 40; þvíat þér mun lagit verða at vera (’tis weirded for thee, thou art doomed to be) einvalds konungr yfir öllum Noregi, Fb. i. 564; þér var lengra lif lagit, a longer life was doomed to thee, Fas. iii. 344; allar spár sögðu, at harm mundi verða lagðr til skaða þeim, Edda 19: laginn, expert, skilled, disposed, freq. in mod. usage, hann er laginn fyrir að læra, hann er ekki lund-laginn á það, he has no inclination for it, whence lægni = skill; thus also, lagaðr from laga (q. v.), vera lagaðr fyrir e-t, lagaðr fyrir lærdóm, given to learn, of natural gifts.
    V. part. pass. lagztr; er hann var lagztr niðr, when he had laid himself down, Fas. ii. 345: freq. in mod. usage, hann er lagztr fyrir, lagztr niðr, and so on.

    Íslensk-ensk orðabók > LEGGJA

  • 113 LÚKA

    (lýk; lauk, lukum; lokinn), v.
    1) to shut (= lúka aptr);
    2) to end, bring to an end, finish, conclude, with dat. (hann lauk rœðu sinni);
    þá er menn höfðu lokit lögskilum at mæla, when they had finished their pleading;
    3) to pay, lúka e-m e-t (svá mikit fé, sem vér eigum konunginum at lúka);
    4) impers., lýkr e-u, it is at an end;
    lýkr þar nú sögunni, here the story ends;
    eptir þat var lokit þinginu, after that the Thing was broken up;
    var þess ván, at illa mundi illum lúka, that it would end badly with a bad man;
    þá var lokit öllum vistum nema hval, all stores were exhausted, except whale;
    absol., svá lauk at lyktum, finally it ended so that;
    lýkr svá, at þeir kaupa þessu, it ended so that they struck the bargain;
    áðr en lýkr, áðr lýkr, before the end comes (nærr munum við gangast áðr lýkr);
    um þat er lýkr, finally, in the end;
    5) with preps.:
    lúka aptr, to shut, with acc. or dat. (lúka aptr hurðina or hurðinni);
    lúka e-u í sundr, to open (lúk heill munni í sundr);
    impers., er í sundr lauk firðinum, when the fjord opened;
    lúka upp, to open, with dat. or acc. (lúka upp hurðinni or hurðina);
    lúka upp augum, to open the eyes;
    to declare, make known (en er jarl hafði því upp lokit, at hann mundi fylgja þeim);
    lúka uppgørð, to deliver a judgement (of an umpire);
    impers., lýkr e-u upp, it opens;
    lúka vel (illa) við e-n, to behave well (ill), deal fairly (unfairly) with a person (Bolli fekk Sigríði gjaforð göfugt ok lauk vel við hana);
    lúka við, to end (má vera, at svá lúki við, at þér þykki alkeypt);
    lúka yfir, impers., to come to an end, to a final issue (skal nú yfir lúka með oss);
    6) refl., lúkast, to be shut (ok þegar laukst hurðin á hæla honum);
    to come to an end, to end (hér lýkst sjá bók);
    lúkast upp, to open (fjallit laukst upp norðan).
    * * *
    pres. lýk; pret. lauk, laukt (mod. laukst), lauk; pl. luku; subj. lyki; part, lokinn; mod. ljúka, which form is not found in old writers; [Scot. louk; Shetl. lock; Dan. lukke]:
    I. to shut; lúka korn-hlöðum, Stj. 212: but mostly with prep., lúka upp, to open; lúka aptr, to shut, both with acc. and dat., in mod. usage with dat. solely; lúka upp mína kistu, Fbr. 46 new Ed.; but, lýkr þá upp kistunni, dat. (in the same page): ok hjarra-grind, svá at menn lúki upp af hrossi ok aptr ef vill, Grág. ii. 264; eru menn skyldir at lúka löghlið aptr á löggarði, ef sá maðr lýkr eigi aptr hliðit, 265; hann lýkr aptr fjósinu ok býr svá um at ekki má upp lúka, Gísl. 29; hann lýkr aptr eptir sér ramliga, 30; lúka upp hurðum, Vall. 218: lúka upp augum, to open the eyes, Bs. i. 318; but, lúka aptr augum, to shut the eyes: tak þú nú við kistu-lyklum mínum, þvíat ek mun þeim eigi lúka optar, Nj. 94; síðan lauk hann upp skemmuna, Fms. vi. 189; lúka upp dyrnar, viii. 332; tóku þá frá slagbranda ok luku upp hurðina, Ó. H. 135: nokkuru síðar var lokit (upp) úti-hurðu, Bs. i. 627; so also, lúka sundr munni, to open the mouth, Háv. 25 new Ed.
    II. metaph., lúka upp, to open one’s mind, declare, speak out; en er jarl hafði því upp lokið ( when he had made known) at hann mundi fylgja þeim, Ó. H. 54; nú skal þat upp lúka fyrir yðr er mér hefir lengi í skapi búit, 32; Guð heyrði bæn hans ok lauk upp fyrir honum öllum þessum hlutum, revealed to him all these things, Stj. 5.
    2. as a law term, lúka upp görð, to deliver a judgment, of an umpire, Fs. 49, Nj. 77; málin kómu í dóm Vermundar, en hann lauk görðum upp á Þórsness-þingi, Eb. 246; vil ek nú lúka upp sættar-görð milli þeirra Steinars ok Þorsteins, Eg. 735, passim; see görð.
    3. lúka við, to end; vera má at svá lúki við, áðr vit skiljum, at þér þykki alkeypt, Eb. 266.
    4. lúka yfir, to come to a bitter end; eigi vil ek við sonu þína sættum taka, ok skal nú yfir lúka með oss, Nj. 200; þar á móti freistar hinn frækni hversvetna, áðr yfir lúki, the bold will not give up as long as any chance is left, Al. 100; ok hugði, at þá mundi bráðast yfir lúka hans ætt ok þeirra frænda ef hann hætti til þeirra afar-kosta, it would then come to a final issue, Fms. viii. 24.
    III. to end, bring to an end, finish; nú lúku vér hér Hólmverja-sögu, Ísl. ii. 118; ok lúku vér hér þessum þætti, Njarð. 384; lúku vér svá Vápnfirðinga-sögu, Vápn. (fine); lið allt mundi vera niðri í Eyjum at lúka heyverkum, Nj. 113; þá er menn höfðu lokið lögskilum at mæla, when men had done, finished their pleading, Lv. 52.
    2. as a law term, to bring a case to a conclusion, discharge; vilju vér nú lúka málinu þótt þú ráðir einn skildaganum, Nj. 81; at vit Guðmundr görim um ok lúkim málinu, Ölk. 35; er hann hafði lokit erendum sínum, Sturl. iii. 280; vil ek nú svá at einu lúka málum mínum at þér líki vel ok Einari, Eg. 731.
    3. the phrase, lúka vel, ílla við e-n (ellipt. qs. lúka málum), to behave well (ill), deal fairly (unfairly), with a person, with the notion of a final dealing; at þeim mundi fjándskapr í þykkja ef hann lýkr ílla við þá, Eb. 114; at hann mundi enn ílla við þá lúka, Lv. 23; Bolli fékk Sigríði gjaforð göfugt, ok lauk vel við hana, Boll. 362.
    4. lúka e-u af, to finish: lúka við e-t, id.
    5. in mod. usage, ljúka and ljúka e-u, to have done eating; ljúka úr askinum, to eat up one’s platefull, leave nothing; eg get ekki lokið því, I cannot eat it all.
    IV. to pay, discharge, with acc. of the amount; lúka e-m e-t, svá mikit fé sem vér eigum konunginum at lúka, Fms. vi. 148; ok lúka í gulli eðr brendu silfri, Bs. i. 31; nú bera þeir vitni er hann lauk skuld þeirri allri sér af hendi, N. G. L. i. 32; luku þeir jarli fé svá at honum gazt at, Grett. 59 new Ed.; hann skal lúka Hallvarði fjóra mánaðar mati, Anal. 295: acc., hina fyrstu skuld lýk ek með þessu Grímhildi systur, Þiðr. 324: to discharge, of duties, Snorri kvaðsk mundu lúka erendum þeirra, Eb. 212.
    V. impers. it opens; er í sundr lauk firðinum, when the fjord (the entrance) opened, Krók. 59; ok er þeir kómu fyrir Reykjanes, ok þeir sá firðinum upp lúka, Eg. 128.
    2. it is at an end; followed by dat., lokit skal nú okkarri vináttu, Ísl. ii. 238; áðr en lúki þessi stefnu, Fms. x. 358; var þess ván, at ílla mundi íllum lúka, that it would end badly with a bad man, Fas. iii. 314; ok er lokit var drápunni, Ísl. ii. 237; ok lýkr þar nú sögunni, here the Saga ends, 186, 276; ok lýkr þar þessi sögu, Eb. (fine) and passim; ok lýkr hér nú Laxdæla-sögu, Ld. 334; þá var lokit öllum vistum nema hval, all stores at an end, all eaten up, Bs. i. 208; honum lézk allokit allri ván, all hope gone, 198; lauk svá þessum málum, Eg. 733; áðr þeim fundi lúki, Lv. 52.
    VI. absol., svá lauk at lyktum, it ended so that …, Ísl. ii. 269; lýkr svá, at þeir kaupa þessu, it ended so that they struck the bargain, Valla L. 216; lýkr þar frá honum at segja, there it ends to tell of him, passim; nær munu vit gangask áðr en lýkr, Nj. 176; þú munt ærit mjök elska féit, áðr lýkr, Gullþ. 7.
    VII. reflex. to be opened, open; fjallit lauksk upp norðan (opened), Eb. 28, Krók. 52; ok þegar lauksk hurðin á hæla honum, Edda 2:—to come to an end, ok er um þetta allfjölrætt á þingi hversu þessi mál mundu lúkask, Nj. 109: hér lýksk ( here ends) sjá bók, Íb. (fine):—gékk Haldóra með barni, ok lauksk seint um hennar hag. H. was heavy with child, and it went slowly on with her, Sturl. i. 199; at þessarar konu eymd yfir lúkisk á einhvern hátt, can come to some end, Bs. ii. 173:—to be discharged, skal þetta fé upp lúkask ( be paid out) af lögmanni, N. G. L. ii. 12.

    Íslensk-ensk orðabók > LÚKA

  • 114 MORÐ

    n. murder (kallið þér þat eigi m., at drepa menn um nætr?).
    * * *
    n. [Ulf. maurþr = φόνος; A. S. morð and morðar; Engl. murther, murder; Germ. and Dan. mord; cp. Lat. mort-is]:—a murder, Fær. 187; in ancient times murder (morð) and manslaughter (víg) are distinguished; if the killer, after the deed, had immediately, at the next or at least at the third house, confessed what he had done (lýsa vígi, víg-lýsing, N. G. L. i. 6l), the deed was manslaughter (víg), and the doer was liable to indictment according to the law, but the deed might, with the consent of the prosecutors and relations of the slain, be atoned by weregild. On the other hand, if the víg-lýsing either did not take place or was stealthily performed (Glúm. ch. 27), the deed was murder; and the killer was called morð-vargr, and was out of the pale of the law; en þat er morð ef maðr leynir eða hylr hræ ok gengr eigi í gegn, Grág. (Kb.) i. 154; drepa mann á morð, N. G. L. i. 158; hence the phrase to kill a man and then murder him, i. e. conceal the deed. In one instance the distinction is made threefold, viz. víg, laun-víg, and morð, i. e. laun-víg or secret manslaughter, if no víg-lýsing took place, but the perpetrator left the weapon in the wound or some other evidence that he was the culprit, en þat vóru kölluð launvíg en ekki morð, er menn létu vápn eptir í beninni standa, Gísl. 22. To slay a man asleep or feloniously was also called morð; so also to put a man to death during the night, nátt-víg eru morð-víg, Eg. 417; kallit ér þat eigi morð-verk at drepa menn um nætr? Ó. H. 117; heiti þat níðings verk eða morð ef menn drepask um nætr, Fms. vii. 296: burying alive also was morð, K. Þ. K. 26, passim. For the formula of the víg-lýsing see Grág. Vsl. ch. 20. In poets morð is used = slaughter, thus, morð-álfr, -bráðr, -heggr, etc. = warriors; morð-bál, -linnr, -röðull, -ský, etc. = weapons, Lex. Poët.
    COMPDS: morðseiðr, morðför, morðgjarn, morðgyðja, morðjárn, morðráð, morðvargr, morðverk, morðvíg.

    Íslensk-ensk orðabók > MORÐ

  • 115 réttr

    I)
    a.
    1) straight (r. sem laukr);
    2) erect, upright (Óttar stóð r. ok brá sér ekki við);
    3) right, just (telja þat rangt, er rétt er); hafa rétt at mæla, to be right, in the right; at réttu, með réttu, rightly.
    (-ar, -ir), m.
    1) right, law; lands r., the law of the land; kristinn r., guðs r., ecclesiastical law;
    2) right, due, claim; konungs r., the king’s due (at konungr minnki nökkut af sínum rétti);
    3) condition; hann gørði harðan rétt landsmanna, he tyrannized over them;
    4) dish (hinn fyrsta rétt báru inn þessir lendir menn);
    5) drifting before the wind; liggja í rétt, to lie drifting; leggja í rétt, to set a ship’s course for drifting;
    6) storm, heavy sea (fengu þeir rétt mikinn; skipit var lekt ok þoldi illa réttinn).
    * * *
    m., gen. réttar, [Engl. right; Germ. recht; Dan. ret]:—right, law; hann görði harðan rétt þeirra, gave them hard measure, gave them small pasture, Fms. i. 66; hann görði harðan rétt landsmanna, tyrannised over them, x. 385; konungr setti þann rétt allstaðar, at hann eignaðisk öll óðul, 182; hann skipaði svá réttum öllum sem fyrr hafði verit í Tróju, Edda (pref.) 152; at allir jafnbornir menn hefði jafnan rétt, Fms. vi. 339; þat er forn réttr, old law, time-honoured law, N. G. L. i. 135: lands réttr (q. v.), the law of the land; lög ok lands réttr: Guðs réttr, ‘God’s right,’ i. e. church law, O. H. L. 30; Kristinn réttr, the ecclesiastical law, Fb. iii. 246; Kristins dóms réttr, id., K. Á. 2.
    2. right, due, claim, referring to atonement for injury or trespasses, hence of the indemnity itself; thus the ‘king’s right’ is the fine due to the king; ef maðr tekr minni sátt um legorðs sök en rétt þann er mæltr er í lögum, en þat eru átta aurar, Grág. i. 375; þá skulu þar dæma tólf menn, lögliga til nefndir bæði rétt ok ráðspjöll, Gþl. 203; þá á hann bæði rétt ok ráðspell, of a case of adultery, 229; þá á hann ráðspjöll en giptingar-maðr réttinn, Jb. 126; þat er argafas, engan á konungr rétt á því, 102; þá eyksk at helmingi réttr þeirra, 19; jafnan rétt ok öfundar-bót, 437; ok rétt sinn ofan eptir laga-dómi, 257; rétt skal dæma ór fénu ef réttar-sök er, en fóla-gjöld ef þjófssök er, Grág. i. 84; láta varða fjörbaugs-garð ok telja rétt ( the due portion) ór fé hans, 315; konungs réttr, the king’s due; at konungr mínnki nokkuð af sínum rétti, … rétt heilagra kirkna, Fms. x. 21: the phrase, eigi rétt á sér, to enjoy a personal right; nú á engi maðr rétt á sér optar en þrysvar, hvárki karl né kona ef hann hemnisk eigi á milli, N. G. L. i. 68; hvigi mikinn rétt sem erfingi hennar á ( owns) á henni, 71; hvern rétt er faðir á ( owns) á dóttur, 232.
    II. acc. pl. réttu, a dish, prop. what is ‘reached,’ Germ. gericht: þar sem hann bjó þeim fyrr-sagða sína réttu, Stj. 118; jafngóða réttu af þeim villi-bráðum sem Esau veiddi, 160; en er hirðin hafði kennt fyrsta rétt ok drukkit fyrsta bikar, Fas. iii. 302; hinn fyrsta rétt barn inn þessir lendir menn, Fms. x. 17, Clar. 131 (MS.)
    III. running before the wind, acc. pl. réttu; þeim byrjaði ílla ok höfðu réttu stóra. velkti lengi í hafi, Eg. 158; fékk hann þá réttu stóra ok válk mikit, Ó. H. 75; þá kemr andveðri ok rekr þá allt vestr fyrir Skaga-fjörð, þá létti þeim rétti, Bs. i. 482; leggja í rétt, Fbr. 59 new Ed., Fms. ii. 64, Eg. 372, Bs. i. 420, 483, 484; liggja í rétti, Bær. 5.
    IV. rifja réttr. stretching of the ribs, Hkv. Hjörv.
    COMPDS: réttarbót, réttarfar, réttargangr, réttarlauss, réttarmaðr, réttarstaðr.

    Íslensk-ensk orðabók > réttr

  • 116 SEGJA

    * * *
    (segi, sagða, sagðr), v.
    1) to say, tell (seg þú mér þat, er ek spyr þik);
    þeir sögðu, at þeir skyldu aldri upp gefast, they said they would never yield;
    segja e-m leið, to tell the way, esp. on the sea, to pilot;
    segja tíðendi, to tell news;
    impers. it is told (hér segir frá Birni bunu);
    sem áðr sagði, as was told before;
    segjanda er allt vin sínum, all can be told to a friend;
    2) to say, declare, in an oath;
    ek segi þat guði (Æsi), I declare to God (to the ‘Áss’);
    3) law phrases;
    segja sik í þing, lög, to declare oneself member of a community;
    segja sik ór þingi, lögum, to declare oneself out of, withdraw from, a community;
    segja skilit við konu, to declare oneself separated from, divorce, one’s wife;
    segja fram sök, to declare one’s case;
    segja lög, to recite the law, of the lögsögumaðr;
    4) to signify, mean (þetta segir svá);
    5) with preps., segja e-n af e-u, to declare one off a thing, take it from him;
    segja e-t á e-n, to impose on (bœta at þeim hluta, sem lög segði á hann); to announce (segja á reiði, úsátt sína);
    segja eptir e-m, to tell tales of one;
    segja frá e-u, to tell, relate;
    Unnr, er ek sagða þér frá, U. of whom I told thee;
    segja fyrir e-u, to prescribe (svá var með öllu farit, sem hann hafði fyrir sagt);
    segja fyrir skipi, to bid God-speed to a ship;
    segja e-t fyrir, to predict, foretell (segja fyrir úorðna hluti);
    segja e-u sundr, í sundr, to break up, dissolve (segja sundr friði, frændsemi, hjúskap);
    segja til e-s, to tell, inform of (segit honum ekki til, hvat þér hafit gört við hrossit);
    segja til nafns síns, segja til sín, to tell (give) one’s name;
    segja upp e-t, to pronounce (segja upp dóm, gørð);
    segja upp lög, to proclaim the law (from the law-hill);
    segja e-n upp, to give one up;
    segja upp e-u, to declare at an end (segja upp friði, griðum);
    segja upp þjónustu við e-n, to leave one’s service;
    6) refl., segjast, to declare of oneself;
    hann sagðist þá vaka, he said that he was awake;
    kristnir menn ok heiðnir sögðust hvárir ór lögum annarra, they declared themselves each out of the other’s laws;
    láta (sér) segjast, to let oneself be spoken to, listen to reason;
    impers., e-m segist svá, one’s tale runs so.
    * * *
    pres. segi, segir, segi, pl. segjum, segit, segja; pret. sagði, pl. sögðu; pres. subj. segja; pret. segða, segðir, segði; imperat. seg, segðú; part. sagðr: doubtful forms are sagat, sagaðr, Merl. 2. 4: a pres. indic. seg, segr, ek seg, Grág. i. 64, 134; segr hann, Fms. x. 421; segsk, Grág.i. 159, ii. 57: with a neg. suff. segr-at, Grág. ii. 214; sagðit, Hým. 14; segit-a, tell ye not! Vkv. 21: an older form seggja with a double g is suggested in Lex. Poët. in two or three passages, cp. A. S. secgan, as also seggr; but in Haustl. l. c. the g in ‘sagna’ is soft, and not hard (gg) as in mod. Icel. pronunciation, and sagna would fairly rhyme with segjaandum: [a word common to all Teut. languages, except that, strangely enough, no Goth. form is recorded, for Ulf. renders λαλειν, λέγειν, εἰπειν, by maþljan, quiþan, rodjan; so it may be that the earliest sense was not to say = Lat. dicere, but a limited one, to tell, proclaim; A. S. secgan; Engl. say; Dan. sige; Swed. segja.]
    A. To say, in the oldest poems chiefly,
    I. to tell, report, Lat. narrare, dicere; segðu, imperat. tell thou me! say! Vþm. 11, 13, 15. 17, 20, 22, 24, 26, 28, 30, 34, 36, 38, 40, 42, Alm. 10, 12, 14, 16. etc., Skm. 3; segðu mér ór helju ek man ór heimi, Vtkv. 6; atgeirinn sagði ( foretold) manns bana, eins eðr fleiri, Nj. 119; mér segir svá hugr um, my mind tells me, I have a foreboding; eigi segir mér vel hugr um þessa ferð, Ld. 366; sagði honum mjök úvænt hugr um hennar hag, Fms. x. 215; sagðit honum hugr vel þá, Hým. 14; seg oss draum þinn, Nj. 95; hann segir honum greiniliga slíkt er hann spurði, Fms. ii. 99; þessi saga er nú ætlu vér at segja, viii. 1 (see saga); hann spurði hvers synir þeir væri,—þeir sögðu, Nj. 125; fór sveinninn ok sagði til Haralds, Fms. vii. 167; hvat hark var þat?—Honum var sagt, 168; svá hafa spakir menn sagt, Ib. 6; svá sagði Þorkell oss, 5; svá sagði Teitr oss, id.; svá sagði oss Úlfhéðinn Gunnarsson, 9; þenna atburð sagði Teitr oss, at því es Kristni kom á Ísland, 13; en Hallr sagði oss svá, 15; svá sagði hann oss, id.; en honum sagði Þórarinn bróðir hans, 16; es sannliga es sagt, at fyrst færi til Íslands, 4; hvatki er missagt es í fræðum þessum (pref.); þar sagði hann eigi koma dag á vetr, Landn. (pref.); svá segja vitrir menn, … en svá er sagt, 25; svá sagði Sæmundr prestr enn fróði, 27; er svá sagt, at honum hafi flestir hlutir höfðingligast gefnir verit, Nj. 254: of inscriptions, writing, segja þær (the Runes) formála þenna allan, Eg. 390; segja bækr, at …, 625. 88; skal sú skrá hafa sitt mál, er lengra segir, Grág. i. 7: segja leið, to tell the way, to guide, esp. on the sea, to pilot, Fms. xi. 123, Eg. 359 (leið-sögn, leiðsögu-maðr):—to tell, bid, far þú ok seg Agli, at þeir búisk þaðan fimmtán, Nj. 94; hann sendi húskarl at segja Steinari, at hann færði bústað sinn, to tell S. to change his abode, Eg. 749; segðu honum að koma, tell him to come!
    2. with prepp.; segja eptir e-m, to tell tales of one, inform against, Al. 125; hann sagði eptir mér, segðu ekki eptir mér!—s. frá e-u (frá-sögn), to tell, relate, Nj. 96; þar er hón nú, Unnr, er ek sagða þér frá, U., of whom I told thee, 3; eigi má ofsögum segja frá vitsmunum þínum, Ld. 132: s. fyrir, to dictate, Fms. vii. 226, Fb. iii. 533, Nj. 256: to foretel, Rb. 332; s. fyrir úorðna hluti, Fms. i. 76, viii. 5: segja fyrir skipi, to bid Godspeed to a ship (on her first voyage), ix. 480: to prescribe, Ld. 54; þeir sigldu um nóttina, en hann sagði fyrir ( piloted) með viti ok gæfu, Bs. i. 562: s. manni fyrir jörðu, to give notice as to the redemption of an estate, Gþl. 295–297, 301 sqq.:—segja til, to give up; s. til nafns sins, to give one’s name (on being asked), Hbl.; hvat er nafn höfðingja yðvars? Rútr segir til sin. R. told his name (said, my name is R.) Nj. 8; sagði Örnólfr til svá-felldra itaka, Dipl. i. 1; skal ek hér fá þér sæmd ok virðing, þá er þú kannt mér sjálfr til s., Eg. 312.
    3. impers. it is told: hér hefsk Landnáma-bok, ok segir í hinum fyrsta kapitula, hversn, Landn. 24: hér segir frá Birni bunu, 39; segir nokkut af hans orrostum, Fms. viii. 3; sem segir í sögu hans, i. 4 (see saga); sem áðr sagði, … sem sagði fyrr, as was told before, x. 382, 410.
    II. to say, pronounce, declare; eg seg þat Guði, I declare to God (in an oath, cp. Engl. ‘so help me, God’), Grág. i. 64, 134; ok segi ek þat Æsi, Glúm. 388.
    2. so in the law phrases, segja sik í þing, lög, and the like, to declare oneself in a community, to enter a community under the law; as also, segja sik ór þingi, lögum, to declare oneself out of, to withdraw from, a community, Grág. and the Sagas passim; segja skilit við konu, to declare oneself separated from, to divorce one’s wife, Nj. 50; segja þing laust, to declare a meeting at an end, Grág, i. 116:—segja lög, to say the law, used of the speaker’s (lögsögu-maðr) decisions; syni Erlings segi ek engi lög, i. e. I give no sentence for him, Fms. ix. 331: iron., sögðu sverð þeirra ein lög öllum Svíum, ii. 315; s. prófan (á) málum, K. Á. 216; s. dóm, to give sentence.
    3. with prepp.; s. e-n af e-n, to ‘declare a person off a thing,’ i. e. take it from him; hann sagði Vastes af drottningar-dómi ok öllu því ríki, Sks. 462; þá er hann þegar sagðr af lærðra manna tign, 694; skipta svá miklum ríkdómi, ok segja hann af einhverjum ok til annars, i. e. to take it from one and give it to another, Fms. ix. 330; þann dag segja lög mann at aptni af griði, Grág. i. 146; s. e-n afhendan, to declare a person off one’s hands, give him up, Fs. 34:—s. e-t á, to announce:þú skalt segja á reiði mína, Nj. 216; s. á úsátt sína, 256; bæta at þeim hluta sem lög segði á hann, as the law declared, imposed, Fms. x. 152:—s. aptr, to break up, dissolve; s. friði aptr, N. G. L. i. 103:—segja sundr = segja aptr, s. sundr griðum, frændsemi, Fms. ix. 276, x. 133, Fas. ii. 136:—s. fram, to say, pronounce, esp. of pleading, to read; s. fram sök and the like, Grág., Nj. passim:—s. fyrir, see l. 2:—s. upp, to pronounce; er hann hafði þenna kost upp sagðan, Fms. xi. 284: segja upp görð, dóm, sætt, to pronounce sentence, as a judge or umpire, Grág., Nj. Band. 12, passim; s. upp lög, to proclaim the law from the law-hill (the act was called upp-saga), Ib. 17, Bs. i. 25; at hann segði upp lögin, Nj. 164: s. e-n upp, to give one up, Sturl. iii. 181 C: segja e-u upp, to declare at an end; segja upp friði, griðum, Fms. x. 133; segja upp þjónustu við e-n, to leave one’s service, Hkr. iii. 68. to speak, talk; skaut konungr á erendi, talaði hátt ok hvellt ok segir svá—þat er …, Fms. i. 215; ‘þenna kost viljum vér,’ segir Skapti, Nj. 150; ‘frauva,’ segir hann, ‘þat er satt er þú mælir,’ Fms. x. 421. 2. in a dialogue: segir hann, segir hón, says he, says she, etc.; ‘Kenni ek víst,’ segir Otkell,—‘Hverr á,’ segir Skamkell; ‘Melkólfr þræll,’ segir Otkell,—‘Kenna skulu þá fleiri,’ segir Skamkell, ‘en vit tveir,’ 75; Gunnarr mælti—‘Veiztú hvat þér mun verða at bana?’—‘Veit ek,’ segir Njáll,—‘Hvat?’ segir Gunnarr;—‘Þat sem allir munn sízt ætla,’ segir Njáll, 85; and so in countless instances.
    IV. to signify, mean; þetta segir svá, Fms. viii. 239; ‘fiat voluntas tua,’ þat segir svá, ‘verði þinn vili,’ Hom. 157.
    B. Reflex. to declare of oneself; hann sagðisk þá vaka, he said that he was awake, Nj. 153; sagðisk Haraldr vilja leggja við hann vináttu, Fms. i. 53; þeir sem sögðusk segja fyrir úvorðna hluti, 76; at þú sér annarr en þú segisk, Fas. ii. 544, freq. esp. in mod. usage, for the old writers in this case prefer kveðsk, káðusk (from kveða).
    II. as a law phrase, þú segsk í þing með Áskatli goða, Nj. 231; maðr skal segjask í þing með goða þeim er hann vill, Grág. i. 159; nefndu hvárir vátta, Kristnir menn ok heiðnir, ok sögðusk hvárir ór lögum annarra, Nj. 164 (Id. 11, Bs. i. 22); hón sagðisk í ætt sína, she told her origin, i. e. she was exactly like her parents, Njarð. 382: impers. phrase, e-m segisk svá, one’s tale runs so; honum sagðisk svá til, his story runs; or, honum segist vel, he speaks well; honum sagðist vél í dag, he preached well to-day! það segist á e-u, there is a penalty on it, ‘tis not allowed; láta sér segjask. to let oneself be spoken to, be reasonable, Am. 29, and in mod. usage.
    III. part., sönnu sagðr, convicted of, Sdm. 25; Jupiter vill vita hvárt hann er sönnu sagðr, if the charge is true, Bret. 12: gerund., in the saying, segjanda er allt vin sínum, all can be said to a friend, one can open one’s, heart to him. Eg. 330.
    IV. pass. it is said; svá segisk, at …, Fms. i. 98; þessi kvikendi segjask augnafull umhverfis, Hom. 48; hann segisk ( is said to be, Lat. dicitur) skapaðr ór jörðn, Eluc. 21; segist í hverri viku sálu-messa, Dipl. i. 8; Zabulon, þat má hér segjast bygging, Stj.; ef nokkut riptist eðr af segðist, Dipl. iii. 11; segist þetta með öngu móti aptr, cannot be refuted, Fms. ix. 476, Hom. 154; af sögðum bæjum, aforesaid, Vm. 84; fyrr-sagðr, aforesaid; but this passive is unclassical, being taken from the Latin, and rare even in mod. usage.
    V. segendr, part. pl. (seggendr, with a double g. Haustl.), sayers, reporters; sjáendr eða segendr, Grág. ii. 88. segjands-saga, u, f. a hearsay tale; skoluð ér hér vera ok sjá þau tíðendi er hér görask, er yðr þá eigi segjanz-saga til, þvíat ér skolut frá segja ok yrkja um síðan, Ó. H. 206; hence the mod. það er segin saga, a told tale, a thing of course [cp. Fr. ca va sans dire].

    Íslensk-ensk orðabók > SEGJA

  • 117 SITJA

    * * *
    (sit; sat, sátum; setinn), v.
    1) to sit, be seated;
    hann sat it næsta honum, he sat next him;
    sitja upp, to sit erect (þeir létu hann sitja upp í hauginum); to sit at table;
    2) to stay, sojourn;
    sitja heima, to stay at home (sitr Gunnarr nú heima nökkura hríð);
    sitja kyrr, to remain quiet, stay at home;
    sitja í festum, to sit as one’s betrothed (of the bride between the betrothal and wedding);
    to reside (Haraldr konungr sat optast á Rogalandi);
    to sit fishing (þeir vóru komnir á þær vastir, er hann var vanr at sitja);
    3) to tarry (gørði liðinu leitt at sitja);
    sitja veðrfastr, to lie weather-bound;
    4) with acc., sitja e-t ór hendi sér, to let it slip through idleness;
    sitja byr ór hendi sér, to miss a fair wind;
    5) sitja vel (illa) jörð, to keep one’s estate in good (bad) order;
    sitja launþing, to hold a secret meeting;
    6) sitja e-t, to put up with, endure (eigi mundu þeir þvílíka skömm eða hneisu setið hafa);
    sitja e-m e-t, to submit to, put up with at one’s hand (sitja mönnum skammir ok skapraunir);
    er slíkt engum manni sitjanda, it is not to be endured from any man;
    7) sitja e-m e-t, to cut one off from (hugðust þeir Sveinn at sitja honum vatn);
    8) with preps.:
    sitja at sumbli, to sit at a banquet;
    sitja at tafli, to sit at chess;
    sitja at fé, nautum, to tend sheep, cattle;
    sitja at málum, to sit over a case, debate it;
    sitja á sannindum, to withhold (conceal) the truth;
    sitja á sér, to control oneself, keep down one’s temper (Hallgerðr sat mjök á sér um vetrinn);
    sitja á svikrædum, svikum við e-n, to plot against one;
    sitja fyrir, to be on the spot (úvíst er at vita, hvar úvinir sitja á fleti fyrir);
    sitja fyrir e-u, to be a hindrance to (sitja fyrir sœmd e-s);
    to be exposed to, have to bear (sitja fyrir hvers manns ámæli);
    sitja fyrir ádrykkju e-s, to be one’s drinking-mate;
    sitja fyrir svörum, to stand questions, be the spokesman;
    sitja fyrir málum, to lead the discussion;
    sitja hjá e-u, to be present at (sitja hjá ráðagerðum e-s);
    to sit idly by (þú munt þó drepa vilja bróður minn, ok er þat skömm, ef ek sit hjá);
    sitja inni, to sit in prison;
    sitja til e-s, to wait;
    er þar til at sitja, we may wait till then;
    to plot against (hann sitr um ríki hans);
    sitja um líf e-s, to seek one’s life;
    sitja um e-n, to lie in wait for, waylay;
    sitja um e-u, to be busy with (sitja um nauðsynjamálum);
    sitja um borðum, to sit at table;
    sitja undir e-u, to be subject to;
    sitja yfir e-u, to sit over a thing, be busy with (ekki mun ek lengr yfir þessu sitja);
    sitja yfir drykkju, borðum, to sit drinking, at table;
    to attend to (sitja yfir málum manna);
    sitja yfir kvæðum, to listen to songs;
    sitja yfir e-u, to take possession of;
    to bear down (hann sat yfir virðland);
    sitja yfir skörðum hlut, to suffer a loss of right;
    sitja yfir sjúkum manni, to sit up with (nurse) a sick person, esp. a woman in labour;
    9) recipr., sitjast nær, to sit near one another.
    * * *
    pres. sit; pret. sat, sazt, sat, pl. sátu; subj. sæti; imperat. sit, sittú; part. setinn; with the neg. suff. sit-k-a, I sit not, Hkv. 2. 34: [Ulf. sitan = καθησθαι; A. S. sittan; Engl. sit; Germ. sitzen; Swed. sitta; Dan. sidde; Lat. sedere; Gr. ἔδος, ἔζεσθαι]:—to sit; s. á haugi. Vsp. 34, Þkv. 6, Skm. 11; þeir sátu á vellinum, Nj. 114; þar sem búarnir sitja, 110, Grág. i. 4; konungr sat á hesti, Fms. x. 255, 408; hann sat it næsta honum, Nj. 2; ganga til matar, ok sátu þeir um hríð, Eg. 483; svá vildi hverr maðr sitja ok standa sem hann bauð, … ok var rétt at segja at hann væri bæði konungr ok biskup yfir landinu, Bs. i. 67; s. fyrir, to be on the spot, Hm. 1: in greetings, sit heill! sitið heilir, ‘sit hale,’ be seated and welcome, Fms. x. 201, Ísl. ii. 438; nú sittú heill, Sighvat (Ó. H. in a verse); seggi biðr hann s. í frið, Skíða R. 28; s. at mat, to sit at meat, Fms. x. 378; s. at sumbli, Ls. 10; s. at tafli, to sit at chess, Ísl. ii. 359; s. at fé, s. at nautum, to tend sheep, neat-cattle, Boll. 336, Eg. 714, Sturl. i. 77; s. at málum, to sit over a case, debate it, Ld. 18; s. á stefnu, to be in the chair at a meeting, Ó. H. 85: s. upp, to sit up, sit erect; þeir létu hann s. upp í hauginum, Nj. 118: to sit at table, Jökull sat upp ok orti vísu, Ó. H. 191; gékk konungrinn at sjá þá er upp sátu, who sate at table, Greg. 43; Eyvindr hafði mest forráð at veizlunni, ok sat ekki upp, Orkn. 246; þeim sinnum er jarl sat upp (uppi Ed.) mataðisk sveinninn með honuni, Fms. ix. 245: s. úti, to sit outside (at night), of wizards (úti-seta), Vsp. 21, Orkn. 234, 246; þat er úbóta-verk at s. úti, N. G. L. i. 350; svá segja menn at Gunnhildr, fóstra Hákonar, léti s. úti til sigrs honum … en Þórdís skeggja er sú kona kölluð sem sagt er at úti sæti, Fms. vii. 275.
    2. with prepp.; sitja á svikræðum, svikum við e-n, to plot against, Fms. i. 263, ii. 34; sitja á sér, to control, constrain oneself; Hallgerðr sat mjök á sér um vetrinn, Nj. 25; hann gat ekki á sér setið, he could not keep quiet:—s. fyrir e-u, to be exposed to, to have to stand the brunt of; s. fyrir ámæli, hættu, afar-kostum, Nj. 71, Fms. v. 71, vii. 125; s. fyrir svörum, to stand questions, be the spokesman, iv. 274, vi. 13, Ölk. 36, Band. 12; s. fyrir málum, to lead a discussion, Fms. ix. 98; s. fyrir e-m, to sit in ambush (fyrir-sát), Nj. 94, 107. Ld. 218: ellipt., Nj. 94, Eg. 577, 743:—s. hjá, to sit by:—s. til e-s, to watch for; er þar til at sitja, Nj. 103:—s. um e-t, to watch for an opportunity; þeir sátu um at rengja, 242; er ætíð sátu um þat at spilla friðinum, Magn. 464: to plot against, s. um sæmd e-s, Fms. v. 273; hann sitr um ríki hans, 293; s. um líf e-s, to seek one’s life, Ld. 40, Fms. i. 223; s. um e-n, to waylay, Landn. 287, Nj. 131:—s. undir, to sit under one, keep him on one’s knees; s. undir barni, sittu undir mér! s. undir lestri, to ‘sit under’ a preaching; s. undir hlyðni, to be subject to, Sks. 476 B:—s. yfir e-u, to sit over a thing; s. yfir drykkju, Eg. 6; s. yfir sjúkum manni, to sit up with a sick person, Fms. vii. 166, x. 250; esp. with a woman in labour, iv. 32, viii. 8 (yfirsetu-kona = a midwife); also, sitja yfir málum manna, to attend to (as judge), Ó. H. 86, Fms. vii. 60, Nj. 189; ekki er nú tóm at s. yfir kvæðum, to listen to songs, Ísl. ii. 235; s. yfir varningi sínum, to sit over one’s wares, Sks. 28: to superintend, Fms. viii. 5 (Fb. ii. 533): sitja yfir e-u, to take possession of what belongs to another person; at úvinir mínir siti eigi yfir mínu, Ísl. ii. 146, 224; þeir menn hafa setið yfir eignum várum ok ættleifð, Fms. i. 223; sitr nú yfir fé því Atli inn skammi, Eg. 468; hann sat yfir virðingu allra höfðingja, Nj. 173; s. yfir hlut e-s, 89, Ld. 66, Eg. 512: s. yfir skörðum hlut, to suffer a loss of right, Ld. 266.
    II. to abide, stay, sojourn; sitja heima, to stay at home; sitr Gunnarr nú heima nokkuta hríð, Nj. 106; s. heima sem dóttir (heima-sæta); s. heima sem mær til kosta, Sams. S. 6; sat hann þar hálfan mánuð, Nj. 106; þat var engi siðr at s. lengr en þrjár nætr at kynni, Eg. 698; viku var at boðinu setið, Ld. 200; í slíkum fagnaði sem þeir sátu, Fms. x. 260; hann sat at Gufuskálum inn þriðja vetr, Eg. 592; setið hefir þú svá nær, at þú mættir hafa hefnt þessa, Nj. 178; sátu þingmenn Runólfs í hverju húsi, Bs. i. 20; s. kyrr, to remain quiet, stay at home, Grág. i. 163; s. í festum, of a betrothed woman between the espousals and the wedding, Nj. 4: to reside, Haraldr konungr sat optast á Rogalandi, Eg. 367, Nj. 268, Fms. i. 23, Ver. 60: s. at löndum, to reign, Hkr. ii. 3; s. at búum sínum, Fs. 12; sitja búðsetu, to live in a booth, Grág. i. 187, ii. 71; s. strandsetri, to live on the coast(fishing), i. 263, 290; s. slímu-setri, to hang on to a place, living upon other people, Gþl. 200, N. G. L. i. 70; þér munut þurrt hafa um setið allar vitundir, had no part nor knowledge of it, Sturl. iii. 261: to stay, answer not to a call, Grág. i. 447; nú sitr einn hverr lengr niðri, N. G. L. i. 40; s. um stefnu, 344; ef hann sitr svá þrjá vetr at hann geldr eigi tíund sína rétta, K. Á. 94; s. hjá e-u, to be neutral, take no part; hann hafði áðr setið hj;á málum þessum, Lv. 9, Ísl. ii. 267, Nj. 84, 97; þú lætr þá menn s. hjá kyrra, remain undisturbed, Ld. 258; s. hjá fé, to tend sheep.
    2. a fishing term, to sit fishing on a mið, q. v.; á þær vastir er hann var vanr at s. ok draga flata fiska … þeir váru komnir svá langt út, at hætt var at s. útarr fyrir Miðgarðs-ormi, Edda 35.
    3. to tarry; görði liðinu leitt at sitja, Fms. x. 344; s. veðr-fastr, to lie weather-bound, Eg. 482; s. í díblissu, to sit in a dungeon, Fms. ix. 219; s. kyrr, Grág. i. 163; s. fyrir, to remain sitting, Fms. v. 66; sitja til járns, to sit preparing for the ordeal, 308, 311; s. fyrir ádrykkju e-s, to be one’s cup-mate, Eg. 253.
    III. with acc.; sitju e-t ór hendi sér, to ‘sit a thing out of one’s hands,’ let it slip through idleness, Fms. v. 276: mod., s. e-t af sér, id.; skulut ér ekki sitja byri því heldr, miss a fair wind, vi. 358; þegjandi sitr þetta Þórir jarl á Mæri, Orkn. (in a verse); hafði annat bréf komit til Lopts á sama sumri, ok sat hann bæði (acc.), he ‘sate it off,’ i. e. did not answer to the call, Bs. i. 726; (so in mod. usage, s. e-n af stokki, to ‘sit him off,’ wait till he is gone;) sátu margir af sínum hestum, many ‘sate off’ dismounted from, their horses, Fms. vi. 211; sitja rétti sínum, to remain inactive until one’s right is prescribed, Grág. ii. 91, K. Þ. K. 26.
    2. sitja vel (ílla) jörð, to keep one’s estate in good (bad) order; sal hann þann bæ vel, Brandkr. 57; þessi jörð er vel setin; sátu þessir allir brullaup sitt í Gautavík, Vígl. 33; s. launþing, to hold a secret meeting, Fms. xi. 219.
    3. sitja e-t, to put up with an injury; eigi mundu þeir þvilíka skömm eðr hneisu setið hafa, Ísl. ii. 338; þykkisk hann þá lengr hafa setið Sveini þann hlut er hann mundi eigi öðrum þola, Fms. xi. 62; menn munu þat eigi s. þér, ef þú meiðir fé manna, Glúm. 342; s. mönnum slíkar hneisur, Ld. 278; s. mönnum skammir ok skapraunir, Fms. ii. 14; s. e-m frýju, Hkr. iii. 397; er slíkt engum manni sitjanda (gerund.), ‘tis not to be endured from any man, Korm. 162.
    4. to cut one off from; fyrr munu þér svelta í hel, enn þér sitið oss mat, Fms. vi. 152; hugðusk þeir Sveinn at s. honum vatn, x. 407; ok mundi svá ætla at s. þeim mat þar í Eyjunum, Orkn. 410.
    IV. reflex. in recipr. sense; þeir skulu svá nær sitjask ( sit so near one another) at hvárir-tveggi nemi orð annarra, Grág. i. 69; er mér lítið um at hætta til lengr at þit sitisk svá nær, Ld. 158.
    2. part., nú mun eigi mega sitjanda hlut í eiga, there is no time to rest, Nj. 110.

    Íslensk-ensk orðabók > SITJA

  • 118 síðr

    (-ar, -ir, acc. -u), m.
    1) custom, habit (þat mun hér vera s., at menn ganga vápnlausir fyrir konung);
    2) conduct, moral life (spilla ill mál góðum siðum);
    3) religion, faith; inn forni s., the ancient (heathen) faith; inn nýi s., the new (Christian) faith; kristinn s., the Christian religion; heiðinn s., heathenism; í fornum sið, in the olden, or heathen, times.
    * * *
    compar., answering to síð, q. v. [cp. Goth. seiþs = later]:—less: litlu síðr (síðarr Ed.) en hann, little less than he, Fb. ii. 23; er menn eigu síðr sakir við menn, Grág. ii. 137; á þeirra dómr at rofna er síðr hafa at lögum dæmt, i. 80; hann var kærr konungi, ok eigi síðr dróttningu, Fms. i. 99; eigi síðr enn þú, 216, x. 179 (in a verse); eigi síðr en í harðræðum, Nj. 263, Fb. ii. 38; engu síðr, no less, Fms. vi. 92; miklu síðr, viii. 21; en at síðr vóru menn sjálfráði fyrir honum, at…, it was so far from it, that even … (cp. Dan. end-sige, changing ð into g), Ó. H. 34; er þér at síðr fært með þessi orðsendingu, at ek hygg at…, 53; eigi at síðr, not the less; þeir héldu fram ferð sinni eigi at síðr, all the same, Fms. i. 228; eigi héldu Væringjar at síðr til bardaga, Fb. ii. 381; eigi því síðr, not the less, Stj. 158; þykki þér athygli vert, bóndi, hvar krákan flýgr?—Eigi er þat síðr, segir bóndi, not the less! (i. e. yes) said the man, Fms. vi. 446.
    2. as a conjunction, lest; síðr þú Ásum öfund um gjaldir, Ls. 12; síðr oss Loki kveði lusta-stöfum, 10; síðr þitt (þic?) um heilli halir, lest men bewitch thee, Hm. 130.
    II. superl. sízt, the least; er oss gegnir sízt, Fms. viii. 21; sem sízt, not in the least, Eluc. 122 (Ed.), passim.

    Íslensk-ensk orðabók > síðr

  • 119 SKILJA

    * * *
    (skil, skilda; skiliðr, later skildr, skilinn), v.
    1) to part, divide, separate (sú er nú kölluð Jökulsá ok skirl landsfjórðunga);
    skilr hann flokk sinn, he divides his band;
    2) to break off, break up (þessi sótt mun skilja samvistu okkra);
    síðan skildu þau talit, they broke off their talk;
    3) to part company, take leave (skildu þeir með mikilli vináttu);
    4) impers.; þar er leidir (acc.) skildi, þá skildi ok slóðina, where the roads parted, there the tracks too parted;
    mundi skilja vegu þeirra, their ways would diverge;
    með þessu skilr skipti þeirra, thus ended their dealings;
    it differs, mikit (acc.) skilr hamingju okkra, there is a wide difference between our fortunes;
    þá skilr á um e-t, they disagree about a thing;
    ef skrár skilr á, if the scrolls differ;
    5) to distinluish, discern, with the eyes (nú má ek þann eigi sjá eða biða mér fulltings, er ek má harm eigi skilja);
    with the ears, to hear (eru þeir hér svá, at þeir megi skilja mál mitt);
    6) to understand, find out (þá þóttist Þórr skilja hvat látum verity hafði of nóttina);
    7) to decide, settle (skildi konungr erendi Sighvats svá, at honum líkaði vel);
    8) to set apart, reserve for one (þó at konungr hafi mér skilit eignir minar eða landsvist í Orkneyjum);
    eiga e-t skilit, to have reserved, stipulated (þat átta ek skilit við þik, at);
    skilja sér e-t, to reserve to oneself (jarðir hafði hann hygt ok skilit sér allar landskyldir);
    skilja e-t í sætt, to lay down, stipulate, in an agreement (þat var skilit í sæt- várri, at);
    9) with preps.:
    skilja e-t á við e-n, to stipulate (þó vil ek skilja á við þik einn hlut);
    skilja e-t eptir, to leave behind;
    skilja e-t frá e-u, to separate from (hann skildi sik sjálfr frá ríki ok fór í klaustr);
    to exeinpt from (hverr maðr skyldi gjalda konungi fimm aura, sá er eigi væri frá því skiliðr);
    skilja fyrir e-u, to formulate, dictate (skilja fyrir eiðstafinum);
    skilja fyrir heiti, to formulate, pronounce a vow;
    skilja með mönnum, to part, separate (nótt skildi þá með þeim);
    impers., skilr með þeim, they part (eptir þetta skildi með þeim);
    skilja e-t í sundr, to part asunder (hinir skildu í sundr skipin ok gerðu hlið í millum skipanna);
    skilja e-t til, to stipulate (vil ek ok til skilja, at);
    skilja e-t undan, to except, to make a reservation for (at undan skildum, heraðssektum);
    skilja e-t undan e-m, to deprive one of;
    skilja e-t undir e-n, to leave it to one (Njáll kvaðst þat vilja skilja undir Höskuld);
    skilja e-n undir sætt, to include one in an agreement (hversu marga menn viltu skilja undir sættir okkar);
    skilja við e-n, to part with, put away;
    skilja við konu, bónda, to divorce one’s wife, one’s husband;
    segja skilit við konu, to declare oneself separated from;
    10) refl., skiljast.
    * * *
    pres. skil, skill, Grág.; pret. skilði, skildi; part. skiliðr, and later, skildr and skilinn; neut. skilið and skilt: [the original sense, viz. to cut, Lat. secare, appears in Goth. skilja = a butcher; A. S. scylan = to separate.]
    A. To part, separate, divide; Tanais skilr heims-þriðjunga, Al. 131; sú er nú kölluð Jökulsá ok skilr lands-fjórðunga, Landn. 251; Gautelfr skilr Noregs-konungs ríki ok Svía-konungs, Rb. 330:—to break off, break up, þessi sótt mun skilja vára samvistu, Ld. 286; mun sá einn hlutr vera at s. mun með okkr, Nj. 112; mun þat s. með okkr, Fs. 16: segja Rúti at betra mun at s. ykkr, of fighters, Nj. 32; Höskuldr skildi þær, Ld. 36; þá er barsmíð skilið, Grág. ii. 114; s. ræðu, s. talit, to break off the conversation, Ld. 36, Fms. ii. 262, Nj. 48, Bjarn. 22; s. boðinu (dat.), Gísl. 116, is prob. an error; skilja hjúskap, to divorce, K. Á. 6; váru skilið ráð þeirra Sigríðar, Fms. x. 219; skilr hann flokk sinn, then he divided his band, viii. 59; þá skildi ekki nema hel, vii. 233.
    2. with prepp.: s. frá, to separate, Fms. xi. 350, Blas. 42; frá skildr, excepted, Dipl. v. 22, K. Á. 182; frá skiliðr, Grág. i. 16; skilja mik frá trú, Blas. 42; at engu frá skildu, nothing excepted. Dipl. v. 22; eiðar frá skildir, K. Á. 182; sá maðr er nú var frá skiliðr, Grág;. i. 16, 17:—s. sundr, to put asunder, Nj. 42:—s. við, to part with, put away; s. við konu, s. við bónda, 686 B. 14, Þórð. 46 new Ed.; at ek vilja s. við félaga minn, Grág. i. 326; ok sé hann skildr við ( have forfeited) ábúð jarðar, Gþl 337:—s. eptir, to leave behind, Mag.: passim in mod. usage, eg skildi það eptir heima.
    3. to part company, leave; svá skildu vér næstum, at…, Nj. 49; eptir þat skildu þeir, 98; skildu þeir með mikilli vináttu, 138; hefir þú mér heitið, at vit skyldim aldri s., 201.
    4. impers. one parts; hence followed by acc., one parts a thing, i. e. it branches off, is separated; þar skilr Spán inn Kristna ok Spán inn heiðna, Fms. vii. 80; þar er leiðir skildi ( where the roads parted) þá skildi ok slóðna, there the tracks too parted, Eg. 579; mundi skilja vegu þeirra, their ways would diverge, 126; með þessu skilr skipti þeirra, thus ended their dealings, Ísl. ii. 274; er þat nú bezt at skili með oss, Finnb. 334; skilr þá með þeim, Nj. 112.
    β. it differs; at mikit (acc.) skili hamingju okkra, there is a wide difference between, Eg. 719; hvat skilr þær ástgjafar, 656 A. i. 12; þvíat mennina skildi, Sks. 733 B.
    γ. it falls out, comes to a difference; even with a double acc. of person and of thing, e-n skilr á um e-t; þá skildi aldri á orð (acc.) né verk, Nj. 147; ef þá skill á, Grág. ii. 70; þeir skyldu sik láta á, skilja um einhvern hlut, Ld. 60; þeir urðu missáttir, ok skildi þá (á) um eignina á Auslrátt, Fms. ix. 458; skildi þá ekki (acc.) á ek Rúnólf, they and R. disagreed in nought, Nj. 178; hver-vitna þess er menn skilr á um sætr, N. G. L. i. 42; nú skilr menn á (um) markteig, id.; ef menn skilr á (um) merki, id.; hann (acc.) hafði skilt á við gesti jarls, Fms. ix. 449; ek vil at þú látir þik á skilja við einhvern húskarl minn, Rd. 318; ef skrár skilr á, if the scrolls differ, Grág. i. 7.
    B. Metaph. usages:
    I. [Old Engl. to skill], to distinguish, discern, understand; vóru svá skilið nöfn með þeim, Ísl. ii. 332; eru þeir hér svá, at þeir megi s. mál mitt ( hear it), Eg. 735; spilltisk svá sýnin at eingi þeirra mátti s. hann, Hom. 120; s. ljós frá myrkum, Sks. 626 B; kunna drauma at skilja, to know how to ‘skill’ dreams, Fms. iv. 381: to understand, þat er at skilja ( that is to say) á vára tunga, Anecd. 16, 18; konungr skildi at þetta var með spotti gört, Fms. i. 15; vér þykkjumk hitt s., at …, Ld. 180; ef þat er rétt skilt, sem þar kveðr at, Grág. ii. 37; hón skildi þó raunar hvat hann mælti til hjálpar manninum, Fs. 76; kunnu vér alira þjóða tungur at mæla ok skilja, 656 A. ii. 10: very freq. in mod. usage, skilr þú þetta? eg skil ekki hvat þú segir, það er ó-skiljandi.
    II. as a law term, to decide; skildi konungr erendi Sighvats svá, at …, Fms. v. 180; þá er kviðir eigu at s. mál manna, Grág. i. 49; skulu heimilis-búar hans fimm skilja þat, hvárt …, 58; allt þat sem lögbók skilr eigi, Gþl. 18; enir sömu búar skolu um þat skilja, Grág. i. 43; at þeir eru þess kviðar kvaddir er þeir eigu eigi um at s., 55; skulu vetfangs-búar s. um hvárt-tveggja, ii. 37; tólflar-kviðr átti um at s., Eb., Nj. 238.
    2. to set apart, reserve; þat skil ek er ek vil, Nj. 55; þessu sem nú var skilt með þeim, Fms. xi. 100; nú hefir maðr kú skilt í skyld sína, Gþl. 503; þat var skilit í sætt vára, Nj. 257; þat var skilið í sæll þeirra Þóris föður míns ok Bjarnar, at …, Eg. 345; var þat skilit til brigða um áðr-nefnt kaup, Dipl. iii. 10; hann skildi af sér ( declined responsibility) um fyrnd á kirkju alla ábyrgð, iv. 4; þat er stórmæl ok skilit ( express) boðorð, Anecd. 46; nema þat væri skilt (expressly reserved), Fms. x. 447: eiga skilit, to have reserved, stipulated; þat átta ek skilit við þik, at …, ii. 93; sem Hrani átti skilt, iv. 31; at hann vill hafa gripina svá sem hann átti skilit, vi. 60: hence the mod. phrase, eg á það ekki skilið, ‘tis not due to reserve this for me, i. e. I do not deserve it; hann á það skilið, it is owing to him, it serves him right:—s. sér e-t, to reserve to oneself, Fas. i. 527, Fms. v. 293, ix. 323, Landn. 304; Njáll kveðsk þat vilja s. undir Höskuld, to make a reservation, reserve it for H., Nj. 149; þeir sem gáfu, skildu æfinlig forræði þeirra undir sik ok sína arfa, reserved it for themselves and their heirs, Bs. i. 689.
    3. esp. with a prep.; s. á, fyrir, til, undan, to stipulate, reserve; vil ek s. á við þik einn hlut, Hrafn. 6; skaltú s. þat á við hann, Fms, x. 334:—s. fyrir, hversu var skilt fyrir félagi þeirra, Grág. i. 330; ok skili þeir þá fyrir þegar, 118; skal einn maðr s. fyrir ( pronounce) en aðrir gjalda samkvæði á, i. 2; at svá fyrir-skildu ( so stipulated), Dipl, v. 19; handa-band þeirra var svá fyrir skilit, iv. 9; þá skilði Sverrir konungr fyrir eidstafinum ( dictated it), Fms. viii. 150; er hann hafði fyrir skilt heitinu, made (said) the vow, 55:—þann hlut vilda ek til s., at vér værim austr hér. Nj. 149; þat vil ek þá s. til, segir Hallr, at …, 156; þat vil ek ok til s. við ykkr bræðr jarla mína, at …, Ó. H. 98; megu þeir eigi aðra göra sekð hans en til var skilit fyrir váttum, Grág. i. 118:—s. undir eið, to take an oath with reservation, Grág. i. 56, Sturl. i. 66:—s. undan, to reserve, make a reservation; s. undan goðorð, utanferðir, sektir, Ld. 308, Sturl. ii. 63.
    C. Reflex. to separate, break up; skildisk þá ok riðlaðisk fylkingin, Fms. vii. 277; at þau væri skild, Grág. i. 307; vóru þau þá skilið, Nj. 268:—s. við e-n, to part from; sá er skiliðr við konuna, Grág. i. 33; segja skilið við, konu, bónda, to declare oneself separated from, Nj. 14, 50; ef kona skilsk við bónda sinn ( divorces), 656 A. 15; hvar hann skildisk við Þórólf, Ld. 44: to forsake. Fms. i. 34, Nj. 250; s. við mál e-s, Ld. 308, Nj. 177; þeir er ekki vildu við skiljask ( leave off) ok láta af heiðninni, Fms. iv. 144.
    2. recipr. to part company; at vit skilimk í orrostu, Eg 293; þótt vit skilimk, Korm. 88; þeir skiljask fóstrar, Fms. xi. 99; skildusk þeir með blíðskap. feðgar, Eg. 790.
    β. to be divorced, Grág. i. 325, 326, K. Á. 116.
    II. impers., e-m skilsk e-t, ‘it skills one’, one perceives; honum hafði þat skilisk, Eg. 715; haun kenndi honum atferli—Nú skaltú vita hvárt mér hafi skilisk, Ísl. ii. 206; konunginum skildusk vel orð jarls, Fms. xi. 13; má mér þat eigi skiljask, Sks. 61; hón lét sér þat ok vel skiljask, to make up one’s mind to it, Hkr. ii. 88; Barði lætr sér skiljask at svá er, Ísl. ii. 327; þú vill þér ekki skiljask (láta) þat er á mót er þínum vilja. 625. 68.
    III. part. skilinn, q. v.

    Íslensk-ensk orðabók > SKILJA

  • 120 STRÁKR

    (-s, -ar), m. landlouper, vagabond (átti hón börn með strákum).
    * * *
    m. [strjúka?], a landlouper, vagabond, Korm. 196; hón átti börn með strákum, Bs. i. 286, 807; strákar, opp. to góðir menn, Sturl. i. 62; strákar, stafkarlar, göngu-menn, opp. to ‘röskir menn,’ ii. 6; einn útan-héraðs strákr … strákrinn, Bs. i. 627; þar vóru menn fengnir at vaka strákar þrír. Sturl. iii. 146: in mod. usage an idle lad, a rascal, þegiðu, strákr!
    COMPDS: strákligr, strákmaðr, strákóttr, strákskapr.

    Íslensk-ensk orðabók > STRÁKR

Страницы

См. также в других словарях:

  • Menn — may refer to: Barthélemy Menn (1815–1893), a Swiss painter and draughtsman Christian Menn (born 1927), a bridge designer from Switzerland Jacky Le Menn (born 1941), a member of the Senate of France Lise Menn (born 1941), an American linguist who… …   Wikipedia

  • Menn — ist der Familienname folgender Personen: Barthélemy Menn (1815–1893), Schweizer Landschaftsmaler Christian Menn (* 1927), Schweizer Bauingenieur und emeritierter Professor Diese Seite ist eine Begriffsklärung zur …   Deutsch Wikipedia

  • Menn — Mẹnn,   Barthélemy, schweizerischer Maler, * Genf 20. 5. 1815, ✝ ebenda 11. 10. 1893; Schüler von J. A. D. Ingres, dem er 1834 nach Rom folgte. Nach seiner Rückkehr (1838) erhielt er neue Impulse durch E. Delacroix und die Maler der Schule von… …   Universal-Lexikon

  • Menn — aus einer Kurz bzw. Koseform von Menhard(t) (Meinhard[t]) entstandene Familiennamen …   Wörterbuch der deutschen familiennamen

  • menn — nom/acc pl of mann …   Old to modern English dictionary

  • MENN — Nimet vermek. İyilik etmek. * Minnet. * Rıza. * Esiri fidye almadan, ücretsiz salıvermek. * Kesmek. * Zayıf etmek. * Ettiği iyiliği başa kakmak. * İki batman ağırlık. * Kudret helvası …   Yeni Lügat Türkçe Sözlük

  • Barthélemy Menn — Infobox Artist bgcolour = name = Barthélemy Menn imagesize = caption = Self portrait birthname = birthdate = May 20, 1815 location = Geneva, Switzerland deathdate = October 10, 1893 deathplace = Coinsins, Switzerland nationality = Swiss field =… …   Wikipedia

  • Christian Menn — Sunniberg Bridge northwest view …   Wikipedia

  • Lise Menn — (nee Lise J. Waldman, born December 28, 1941, in Philadelphia)is an American linguist who specializes in psycholinguistics, including the studyof language acquisition and aphasia.She is currently Professor Emerita of linguistics and a fellow of… …   Wikipedia

  • Barthélemy Menn — Autoportrait Naissance 20 mai 1815 …   Wikipédia en Français

  • Raske Menn — Les Raske Menn dans «Le Petit Chaperon Rouge et le Loup» de gauche à droite : Øyvind Rafto, Anders Hoff et Calle Hellevang Larsen Les Raske Menn (ou Les ħommes rapides ) sont un trio de comiques norvégiens rassemblant Anders Hoff, Calle… …   Wikipédia en Français

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»