-
121 nimius
nĭmĭus, a, um, adj. [nimis], beyond measure, excessive, too great, too much.I.Lit.:(β).quod autem satis est, eo quidquid accesserit nimium est,
Cic. Fin. 5, 27, 81:vitem coërcet, ne in omnes partes nimia fundatur,
id. Sen. 15, 52:nimiae celeritates,
id. Off. 1, 36, 131:nimiā pertinaciā atque arrogantiā,
Caes. B. C. 1, 85:Prometheus Assiduam nimio pectore pavit avem,
that grew again too fast, Mart. Spect. 7, 2.—With abl. of thing, excessive, immoderate, intemperate in any thing:(γ).fiduciā nimius, Sall. Fragm. ap. Arus. Mess.: rebus secundis nimii,
too much elated, Tac. H. 4, 23:nimius mero,
Hor. C. 2, 12, 5.—With gen.:2.impotens et nimius animi est,
Liv. 6, 11, 3:imperii,
id. 3, 26:sermonis,
Tac. H. 3, 75:pugnae,
Sil. 5, 232.—Subst.: nĭmĭum, ii, n., too much, superabundance, excess:B.mediocritatem illam tenebit, quae est inter nimium et parum,
Cic. Off. 1, 25, 89:juris,
Sil. 14, 670:auri argentique nimium fuit,
Plin. 33 prooem. § 5.—In partic., too mighty, too powerful (post-Aug.):II.Cn. Pompeium esse nimium jam liberae reipublicae,
Vell. 2, 32, 1:legio legatis nimia ac formidolosa erat,
Tac. Agr. 7; Flor. 3, 15, 3.—Transf., great beyond measure, i. e. very great, very much:2.homo nimiā pulchritudine,
Plaut. Mil. 4, 2, 8:nimia memoras mira,
id. Am. 2, 1, 69; 5, 1, 52; Mart. 5, 64, 3.—Subst.: nĭmĭum, ii, n.: nimium boni est, cui nil est [in diem] mali, it is great good fortune (a transl. of Eurip. Hec. 2: keinos olbiôtatos), Enn. ap. Cic. Fin. 2, 13, 41 (Trag. v. 237 Vahl.).—Hence,b.In the abl., nĭmĭo, adverb., exceedingly, by far, much, very, Plaut. Truc. 4, 1, 6:A.nimio mavolo,
id. Poen. 1, 2, 90.—Esp., with comparatives, = multo:scito, nimio celerius venire quod molestum'st,
Plaut. Most. 1, 1, 69 Lorenz ad loc.:nimio nequior,
id. ib. 1, 2, 65: quia te nimio plus diligo, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8 A, 1:ne doleas plus nimio,
Hor. C. 1, 33, 1:nimio minus,
Plaut. Bacch. 4, 4, 21:nimio melius,
id. Pers. 1, 3, 31:nimio plus quam satis tutum esset, etc.,
Liv. 1, 2, 3:nimio plus quam velim,
id. 2, 37, 4; 29, 33, 4:nimio amplior,
Gell. 1, 3, 25.—Hence, adv., in two forms.nĭmĭum, too much, too ( = nimis, in all uses, v. infra):(β).nimium parce facere sumptum,
Ter. And. 2, 6, 19:nimium dicere, opp. parum,
Cic. Clu. 58, 160:nimium ne crede colori,
Verg. E. 2, 17:diu,
Cic. Cat. 1, 5, 10:longum tempus,
id. Att. 12, 18, 1:nimium multi,
id. Clu. 46, 126:nimium gratum... gratum praeter modum,
id. Planc. 33, 82:amantes mei,
Quint. 1 prooem. 7 et saep.—Non nimium, not very much, not particularly:2.illud non nimium probo,
Cic. Fam. 12, 30, 7.—Transf., very much, greatly, exceedingly:b.homo nimium lepidus,
Plaut. Mil. 4, 2, 8:nimium lepida nimisque nitida femina,
id. ib. 4, 2, 12; id. Ps. 1, 2, 71:loci nimium mirabiles,
id. Trin. 4, 2, 86:nimium vellem,
Ter. Eun. 3, 5, 49:o fortunatos nimium, sua si bona norint, Agricolas!
Verg. G. 2, 458:felix, heu nimium felix!
id. A. 4, 657; Stat. S. 3, 3, 25.—In class. prose esp.—Nimium quantum, as much as can be, very much indeed, exceedingly, very:B.differt inter honestum et turpe nimium quantum,
Cic. Fin. 4, 25, 70:sales in dicendo nimium quantum valent,
id. Or. 26, 87:ille nimium quantum audacter, Oves, inquit, etc.,
Gell. 16, 6, 9 (nimium quam, false reading for quae nimium, Quint. 4, 2, 70. In Plaut. Bacch. 1, 2, 13, the better reading is hem quam, v. Ritschl ad h. l.).—nĭmĭē (post-class.).1.Too much, excessively:2.nimie aliquid facere,
Capitol. Gord. 6:arat (frontem rugis) non nimie sed pulchre dictum,
Macr. S. 6, 6.—Transf., very much, very:in locis nimie frigidis,
Pall. 4, 10. -
122 provideo
prō-vĭdĕo, vīdi, vīsum, 2, v. n. and a.I.Neutr.A.Lit., to see forwards or before one's self, to see in the distance, to discern, descry (very rare):B.ubi, quid petatur, procul provideri nequeat,
Liv. 44, 35, 12.—Trop.1.To be provident or cautious, to act with foresight, to take care (rare but class.; syn. praecaveo): actum de te est, nisi provides. Cic. Fam. 9, 18, 4; id. Rab. Post. 1, 1:2.nisi providisses, tibi ipsi pereundum fuisset,
id. Verr. 2, 1, 61, § 157.—To see to, look after, care for; to provide, make preparation or provision for any thing (freq. and class.); constr. absol., with dat., de, ut, ne: multum in posterum providerunt, quod, etc., Cic. Agr. 2, 33, 91:II.nihil me curassis, ego mihi providero,
Plaut. Most. 2, 2, 93:rei frumentariae,
Caes. B. G. 5, 8:condicioni omnium civium,
Cic. Cael. 9, 22:ut consulas omnibus, ut provideas saluti,
id. Q. Fr. 1, 1, 10, § 31.— Impers. pass.:a dis vitae hominum consuli et provideri,
Cic. N. D. 1, 2, 4:est autem de Brundusio providendum,
id. Phil. 11, 11, 26; cf.:de re frumentariā,
Caes. B. C. 3, 34:de frumento,
id. B. G. 3, 3:ut quam rectissime agantur omnia providebo,
Cic. Fam. 1, 2, 4.—So with ne, Cic. Verr. 1, 17, 51:cura et provide, ne quid ei desit,
id. Att. 11, 3, 3:ne qua civitas suis finibus recipiat, a me provisum est,
Caes. B. G. 7, 20; cf. impers.:provisum est, ne, etc.,
Ter. Phorm. 5, 2, 14:provisum atque praecautum est, ne quid, etc.,
Liv. 36, 17.—Act.A. B.Trop.1.In respect of time, to see or perceive beforehand, to foresee; to see before or earlier (class.): si qui, quae eventura sunt, provideant, Pac. ap. Gell. 14, 1, 34 (Trag. Rel. v. 407 Rib.); cf. Cic. Fin. 1, 14, 47:2.rem, quam mens providit,
Lucr. 4, 884:quod ego, priusquam loqui coepisti, sensi atque providi,
Cic. Vatin. 2, 4; cf. Caes. B. G. 7, 30:medicus morbum ingravescentem ratione providet, insidias imperator, tempestates gubernator,
Cic. Div. 2, 6, 16:providere, quid futurum sit,
id. Mur. 2, 4:quod adhuc conjecturā provideri possit,
id. Att. 1, 1, 1:tempestas ante provisa,
id. Tusc. 3, 22, 52:ratio explorata atque provisa,
id. Verr. 2, 1, 6, § 15:non hercle te provideram,
Plaut. As. 2, 4, 44:aliquem,
Hor. Ep. 1, 7, 69.—To see to, look after, care for, give attention to; to prepare or provide for any thing:3.eas cellas provident, ne habeant in solo umorem,
Varr. R. R. 3, 10, 4:ut res tempusque postulat, provideas atque administres,
Cic. Fam. 14, 21:providentia haec potissimum providet, ut, etc.,
id. N. D. 2, 22, 58:omnia,
Sall. C. 60, 4:ea, quae ad usum navium pertinerent,
Caes. B. G. 3, 9:rem frumentariam,
id. ib. 6, 9; cf.:frumento exercitui proviso,
id. ib. 6, 44:provisi ante commeatūs,
Tac. A. 15, 4:verbaque provisam rem non invita sequentur,
Hor. A. P. 311:omnia quae multo ante memoi provisa repones,
Verg. G. 1, 167; cf.: providebam Dominum in conspectu meo, kept in view, i. e. in mind, Vulg. Psa. 15, 8.—Providere aliquid, to prevent, obviate an evil (syn. cavere):A.neque omnino facere aut providere quicquam poterant,
Sall. J. 99, 2 Kritz:quicquid provideri potest, provide,
Cic. Att. 5, 11, 1:quae consilio provideri poterunt, cavebuntur,
id. ib. 10, 16, 2; Liv. 36, 17, 2; Plin. 34, 6, 14, § 30 Sillig; 34, 7, 18, § 40; Plin. Ep. 3, 9, 6.—Hence,prōvĭ-dens, entis, P. a., foreseeing, provident, prudent (class.):* B.homo multum providens,
Cic. Fam. 6, 6, 9.— Comp.:id est providentius,
more prudent, Cic. Fam. 3, 1, 1.— Sup.:providentissimus quisque,
Tac. H. 1, 85; Plin. Ep. 9, 13, 6.— Adv.: prōvĭdenter, with foresight, providently, prudently, Sall. J. 90, 1; Plin. Pan. 1; Dig. 47, 3, 1.— Comp.:quanto melius quanto providentius,
Quint. Decl. 14, 8.— Sup.:providentissime,
Cic. N. D. 3, 40, 94; Plin. Ep. 10, 61 (69), 1; 10, 77 (81), 1.— -
123 re-ferō
re-ferō rettulī (not retulī), relātus (rellātus, T.), referre, to bear back, bring back, drive back, carry back: nihil domum praeter os: ut naves eodem, unde erant profectae, referrentur, Cs.: me referunt pedes in Tusculanum, i. e. I feel a strong impulse to go: in decimum vestigia rettulit annum (victoria), V.: Ad nomen caput ille refert, looks back, O.: suumque Rettulit os in se, drew back, O.: ad Tyneta rursus castra refert, L: digitos ad frontem saepe, O.: pecunias in templum, Cs.: frumentum omne ad se referri iubet, Cs.: Caesaris capite relato, Cs.: cum sanguine mixta Vina refert moriens, spits out, V.—With pron reflex., to go back, return: Romam se rettulit: sese in castra, Cs.: se ad philosophiam: domum me Ad porri catinum, H.: se ob ora Fert refertque, flits to and fro, V.: causa, cur se sol referat. — Pass reflex., to return, arrive: sin reiciemur, tamen eodem paulo tardius referamur necesse est: classem relatam Nuntio, V.: a primā acie ad triarios sensim referebantur, L.—With pedem or (rarely) gradum, to go back, draw back, retire, withdraw, retreat: volneribus defessi pedem referre coeperunt, Cs.: ut paulatim cedant ac pedem referant, Cs.: cum pedes referret gradum, L.: fertque refertque pedes, paces to and fro, O.: pedem referens, V.: Feroque viso retulit retro pedem (viator), Ph.—To give back, give up, return, restore, pay back, pay in return, repay: pateram (subreptam): Par pro pari, tit for tat, T.: Ut puto, non poteras ipsa referre vicem, O.: pannum, H.—Of sound, to bring back, give back, return, answer, echo: (Saxum) eiulata Resonando mutum flebilīs voces refert, Att. ap. C.: ex locis inclusis (soni) referuntur ampliores: referunt quem (sonum) nostra theatra, H.: ‘coëamus’ rettulit Echo, O.—Fig., to bring back, restore, renew, revive, repeat: in suam domum ignominiam: pro re certā spem falsam domum: consuetudo longo intervallo repetita ac relata: Multa labor... rettulit in melius, has improved, V.: quasdam ex magno intervallo caerimonias, L.: rem iudicatam, i. e. cause to be reconsidered: idem illud responsum, repeated, L.: veterem Valeriae gentis in liberandā patriā laudem, restore: neque amissos colores Lana refert, H.—Of the mind or look, to bring back, direct, turn: e cursu populari referre aspectum in curiam, turn towards: animum ad veritatem.—Of time, to bring back, bring again, cause to return, renew: mihi praeteritos annos, V.: Saeculo festas referente luces, H.—In the phrase, referre gratiam (rarely gratias), to return thanks, show gratitude, recompense, requite: Inveniam, parem ubi referam gratiam, a way to pay him off, T.: Et habetur et referetur tibi gratia, T.: pro eo mihi ac mereor relaturos esse gratiam: Caesari pro eius meritis gratiam referre, Cs.: gratiam factis, O.: pro tantis eorum in rem p. meritis eis gratiae referantur. —To present again, set forth anew, represent, repeat: Hecyram ad vos, T.: Actia pugna per pueros refertur, is rehearsed, H.: parentis sui speciem, L.: robora parentum liberi referunt, Ta.: (Tellus) figuras Rettulit antiquas, O.: parvulus Aeneas, qui te tamen ore referret, V.: Marsigni sermone Suevos referunt, recall, Ta.—To say in return, rejoin, answer, reply, respond: id me illorum defensioni rettulisse: ego tibi refero, I reply to you: retices, nec mutua nostris Dicta refers, O.: Anna refert, V.: Tandem pauca refert, V.—To repeat, report, announce, relate, recount, assert, tell, say: quantum, inquam, debetis? respondent CVI; refero ad Scaptium, report it: saepe aliter est dictum, aliter ad nos relatum: abi, quaere, et refer, H.: talīs miserrima fletūs Fertque refertque soror (sc. ad Aeneam), V.: pugnam referunt, O.: factum dictumve, L.: Aut agitur res in scaenis aut acta refertur, or related, H.: multum referens de Maecenate, Iu.: inveni qui se vidisse referret, O.: pugnatum (esse) in annalīs referre, L.—To repeat to oneself, call to mind, think over: tacitāque recentia mente Visa refert, O.: Haec refer, O.: Mente memor refero, O.—To make known officially, report, announce, notify: haec ad suos, Cs.: legationem Romam, L.: capitum numerus ad eum relatus est, Cs.: rumores excipere et ad se referre. —To submit for consideration, propose for decision, make a motion, offer a proposition, consult, refer, move, bring forward, propose: de consularibus provinciis ad senatum referre, lay before the senate the question of, etc.: de quo legando consules spero ad senatum relaturos: de eā re postulant uti referatur, S.: tunc relata de integro res ad senatum, L.: referunt consules de re p., Cs.: de signo dedicando ad pontificum collegium: eam rem ad consilium, L.: referre se dixit, quid de Nabidis bello placeret, put the question, L.: id postea referendum ad populum non arbitrari, should be referred again: tu non ad Lucilium rettulisti, did not consult.—To note down, enter, inscribe, register, record, enroll: ut nec triumviri accipiundo nec scribae referundo sufficerent, L.: in tabulas quodcumque commodum est: nomen in codicem accepti et expensi relatum: tuas epistulas in volumina, i. e. admit: in reos, in proscriptos referri, to be registered: senatūs consulta pecuniā acceptā falsa referebat, recorded: cum ex CXXV iudicibus reus L referret (opp. reicere), i. e. accepted.— Of accounts: rationes totidem verbis referre ad aerarium, to account to the treasury: in rationibus referendis, in accounting: relatis ad eum publicis cum fide rationibus, faithful accounts, Cs.: si hanc ex faenore pecuniam populo non rettuleris, reddas societati, account for this money to the people: (pecuniam) in aerarium, pay in, L.: pecuniam operi publico, charge as expended for a public building; cf. octonis referentes idibus aera, i. e. paying the school-fees, H.—With acceptum, to credit, see accipio.—To account, reckon, regard, consider: imagines in deorum numero: terram et caelum in deos: libri in eundem librorum numerum referendi: hi tamen inter Germanos referuntur, Ta.: refert inter meritorum maxima, demptos Aesonis esse sitūs, O.: eodem Q. Caepionem referrem, should place in the same category.—To ascribe, refer, attribute: pecudum ritu ad voluptatem omnia: omnia ad igneam vim: tuum est, quid mihi nunc animi sit, ad te ipsum referre: id, quo omnia, quae recte fierent, referrentur: origines suas ad deos referre auctores, L.: Hinc omne principium, huc refer exitum, H.: eius, in quem referet crimen, culpa: alius in alium culpam referebant, imputed, Cu. -
124 fortis
fortis (archaic form FORCTIS, Fragm. XII. Tab. ap. Fest. s. v. sanates, p. 348 Müll.; cf. Paul. ex Fest. p. 84; and perh. also in the form FORCTUS; v. id. s. v. horctum, p. 102; cf. Müll. ad Fest. p. 320, b), e, adj. [Sanscr. dhar-; v. forma, firmus], strong, powerful.I.Physically (rare;II.syn.: firmus, strenuus, incolumis, animosus): ecquid fortis visa est (mulier),
powerful, Plaut. Mil. 4, 3, 13:set Bacchis etiam fortis tibi vissast?
id. Bacch. 2, 2, 38: sicut fortis equus, spatio qui saepe supremo Vicit Olympia, nunc senio confectus quiescit, a powerful horse, Enn. ap. Cic. de Sen. 5, 14 (Ann. v. 441 ed. Vahl.); so,equus,
Lucr. 3, 8; 764; 4, 987; Verg. A. 11, 705.— Poet. transf.:aquarum,
Lucr. 6, 530:terrae pingue solum... Fortes invortant tauri,
Verg. G. 1, 65:contingat modo te filiamque tuam fortes invenire,
i. e. hearty, well, Plin. Ep. 4, 1 fin.; 4, 21, 4; 6, 4, 3:antecedebat testudo pedum LX., facta item ex fortissimis lignis,
Caes. B. C. 2, 2, 4; so,ligna fortissima,
Veg. 1, 24 fin.:invalidissimum urso caput, quod leoni fortissimum,
Plin. 8, 36, 54, § 130:fortiores stomachi,
id. 32, 7, 26, § 80:plantae fortiores fient,
Pall. Febr. 24, 7:fortiorem illum (pontem) tueri, Auct. B. Alex. 19, 2: castra,
Cic. Div. 1, 33, 72:aratra,
Plin. Ep. 5, 6, 10:fortiora remedia,
Tac. A. 1, 29:humeri,
Val. Fl. 1, 434:vincula,
Sen. Hippol. 34: sol (with medius), powerful, i. e. fierce, hot, id. Med. 588:fortiora ad hiemes frumenta, legumina in cibo,
Plin. 18, 7, 10, § 60:(vites) contra pruinas fortissimae,
id. 14, 2, 4, § 23.—Mentally, strong, powerful, vigorous, firm, steadfast, stout, courageous, brave, manly, etc., answering to the Gr. andreios (very freq. in all periods and sorts of composition).A.Of human beings: fortis et constantis est, non perturbari in rebus asperis nec tumultuantem de gradu deici, ut dicitur;B.sed praesenti animo uti et consilio, nec a ratione discedere,
Cic. Off. 1, 23, 80:temperantia libidinem (aspernatur), ignaviam fortitudo: itaque videas rebus injustis justos maxime dolere, imbellibus fortes,
id. Lael. 13, 47:gladiatores fortes et animosos et se acriter ipsos morti offerentes servare cupimus,
id. Mil. 34, 92:rebus angustis animosus atque Fortis appare,
Hor. C. 2, 10, 22:viri fortes et magnanimi,
Cic. Off. 1, 19, 63:vir fortis et acris animi magnique,
id. Sest. 20, 45:boni et fortes et magno animo praediti,
id. Rep. 1, 5; 1, 3:sapientissimi et fortissimi,
id. ib. 2, 34:vir liber ac fortis,
id. ib. 2, 19:horum omnium fortissimi sunt Belgae,
Caes. B. G. 1, 1, 3:fortissimus vir,
id. ib. 2, 25, 1; 2, 33, 4;3, 20, 2: hunc liberta securi Divisit medium, fortissima Tyndaridarum,
Hor. S. 1, 1, 100:vis recte vivere? quis non? Si virtus hoc una potest dare, fortis omissis Hoc age deliciis,
id. Ep 1, 6, 30:seu quis capit acria fortis Pocula,
id. S. 2, 6, 69: cavit, ne umquam infamiae ea res sibi esset, ut virum fortem decet, an honorable or worthy man, Ter. And. 2, 6, 13; cf.: FORCTIS frugi et bonus, sive validus, Paul. ex Fest. p. 84 Müll.; and:HORCTUM et FORCTUM pro bono dicebant,
id. p. 102:ego hoc nequeo mirari satis, Eum sororem despondisse suam in tam fortem familiam... Familiam optimam occupavit,
so respectable, honorable a family, Plaut. Trin. 5, 2, 9;(cf. bonus): vir ad pericula fortis,
Cic. Font. 15, 33:nondum erant tam fortes ad sanguinem civilem,
Liv. 7, 40, 2:vir contra audaciam fortissimus,
Cic. Rosc. Am. 30, 85: vidi in dolore podagrae hospitem meum fortiorem, id. Fragm. ap. Non. 527, 33:imperator in proeliis strenuus et fortis,
Quint. 12, 3, 5:virum fortem ac strenuum scio dixisse, etc.,
Sall. C. 51, 16:si fortes fueritis in eo, quem nemo sit ausus defendere,
if you had proceeded with vigor, energy, Cic. Verr. 2, 1, 1, § 3.— Poet., with dat.:fugacibus,
Ov. M. 10, 543; and with inf.:fortis et asperas Tractare serpentes,
Hor. C. 1, 37, 26:contemnere honores,
id. S. 2, 7, 86:aurum spernere fortior Quam cogere,
id. C. 3, 3, 50; Stat. Th. 10, 906.—Prov.:fortes fortuna adjuvat,
fortune favors the brave, Ter. Phorm. 1, 4, 26; cf.:fortes enim non modo fortuna adjuvat, ut est in vetere proverbio, sed multo magis ratio,
Cic. Tusc. 2, 4, 11: audendum est;fortes adjuvat ipsa Venus,
Tib. 1, 2, 16: fortibus est fortuna viris data, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 262 ed. Vahl.;for which: audentes fortuna iuvat,
Verg. A. 10, 284; and:audentes deus ipse juvat,
Ov. M. 10, 586); cf. also elliptically: sedulo, inquam, faciam: sed fortuna fortes;quare conare, quaeso,
Cic. Fin. 3, 4, 16; id. Fam. 7, 25.—Of animals (rare):C.fortes ad opera boves,
Col. 6, 1, 2:bestiae et fortiora animalia,
Lact. 6, 10, 13.—Of inanim. and abstr. things:1.ex quo fit, ut animosior senectus sit quam adolescentia et fortior,
Cic. de Sen. 22, 72:fortibus oculis,
with eyes sparkling with courage, id. Att. 15, 11, 1:fortissimo et maximo animo ferre,
id. Fam. 6, 13 fin.:animus,
Hor. S. 2, 5, 20:pectus,
id. Epod. 1, 14; id. S. 2, 2, 136:fortissimo quodam animi impetu,
Cic. de Or. 3, 8, 31:acerrima et fortissima populi Romani libertatis recuperandae cupiditas,
id. Phil. 12, 3, 7:in re publica forte factum,
id. Att. 8, 14, 2:ut nullum paulo fortius factum latere posset,
Caes. B. G. 3, 14, 8:fortia facta,
Sall. C. 59, 6; id. J. 53, 8; Liv. 26, 39, 3; Curt. 7, 2, 38:opera,
service, Liv. 40, 36, 11:consilia,
id. 9, 11, 4; 25, 31, 6; Cic. Sest. 23, 57; Tac. H. 3, 67:solatia,
id. A. 4, 8:nulla poterat esse fortior contra dolorem et mortem disciplina,
Cic. Tusc. 2, 17, 41:acerrimae ac fortissimae sententiae,
id. Cat. 3, 6, 13:oratio fortis et virilis,
id. de Or. 1, 54, 231; cf.:genus dicendi forte, vehemens,
id. ib. 3, 9, 32:non semper fortis oratio quaeritur, sed saepe placida, summissa, lenis,
id. ib. 2, 43, 183:placidis miscentem fortia dictis,
Ov. M. 4, 652:verba,
Prop. 1, 5, 14.—Hence, adv.: fortĭter.(Acc. to I.) Strongly, powerfully, vigorously (rare):2.astringere,
Plaut. Bacch. 4, 7, 25:verberare virgis uvas,
Pall. Oct. 19.— Comp.:sublatis fortius manibus,
Petr. 9:fortius attrahere lora,
Ov. R. Am. 398:ardere,
id. M. 6, 708.— Sup.:fortissime urgentes,
Plin. 9, 8, 9, § 32:rigorem fortissime servat ulmus,
id. 16, 40, 77, § 210. —(Acc. to II.) Strongly, powerfully, boldly, intrepidly, valiantly, bravely, manfully (very freq. in all periods and kinds of composition):quae (vincla, verbera, etc.) tulisse illum fortiter et patienter ferunt,
Cic. Phil. 11, 3, 7; cf.:fortiter et sapienter ferre,
id. Att. 14, 13, 3:fortiter excellenterque gesta,
id. Off. 1, 18, 61:facere quippiam (with animose),
id. Phil. 4, 2, 6:repudiare aliquid (with constanter),
id. Prov. Cons. 17, 41:bellum gerere,
id. Fl. 39, 98; cf.:sustinere impetum hostium,
Caes. B. G. 2, 11, 4:perire,
Hor. S. 2, 3, 42:absumptis rebus maternis atque paternis,
manfully made away with, id. Ep. 1, 15, 27.— Comp.:pugnare,
Caes. B. G. 2, 26, 2:evellere spinas animo an agro,
Hor. Ep. 1, 14, 4:et melius secat res,
id. S. 1, 10, 15.— Sup.:Dolabella injuriam facere fortissime perseverat,
Cic. Quint. 8, 31:restitit hosti,
Caes. B. G. 4, 12, 5. -
125 reperio
rĕ-pĕrĭo, repperi (less correctly reperi), rĕpertum, 4 (old fut. reperibit, Caecil. ap. Non. 508, 16:I.reperibitur,
Plaut. Ep. 1, 2, 48; Pompon. ap. Non. 1. 1.; inf. reperirier, Plaut. Truc. 4, 1, 1; Lucr. 4, 480), v. a. [pario] (orig., perh., to procure or find again; hence), in gen., to find, meet with, find out, either by searching or by accident (cf.: invenio, offendo, nanciscor).Lit.:II.ego illam reperiam,
will find her again, will find her out, Plaut. Ep. 4, 2, 32:Glycerium suos parentes repperit,
Ter. And. 4, 5, 11; 5, 6, 5:perscrutabor fanum, si inveniam uspiam Aurum: sed si repperero, etc.,
Plaut. Aul. 4, 2, 14:quid repperisti? Non quod pueri clamitant in fabā se repperisse,
id. ib. 5, 10; cf. id. Bacch. 3, 6, 33:facile invenies pejorem... meliorem neque tu reperies, etc.,
id. Stich. 1, 2, 53:curculiones in tritico,
id. Curc. 4, 4, 31; cf. Ov. M. 1, 654:aliquem hominem,
Plaut. Bacch. 1, 1, 8:multos,
Cic. Fin. 2, 9, 28:mortui sunt reperti,
id. Tusc. 1, 47, 114:puerum aut puellam sibi recens natum,
Plaut. Cist. 1, 2, 16:ibi quoque equi caput repertum,
Just. 18, 5, 16:ceterarum artium repertos antistites agriculturae neque discipulos neque praeceptores inventos,
Col. 11, 1, 10:divitiis incubare repertis,
Verg. A. 6, 610. —Trop.A.In gen., to find, find out, discern; to get, procure, obtain:B.occasionem,
Plaut. Ps. 4, 4, 9:propter paupertatem nomen,
id. Stich. 11, 3, 22:gloriam armis,
Ter. Heaut. 1, 1, 60:quamvis malam rem quaeris, illic reperias,
Plaut. Trin. 2, 4, 153; cf.:si quaerimus, cur, etc.... causas reperiemus verissimas duas,
Cic. Brut. 95, 325:rem repperi omnem ex tuo magistro, ne nega,
Plaut. Bacch. 3, 6, 37:verae amicitiae difficillime reperiuntur in iis, qui, etc.,
Cic. Lael. 17, 64:nec quicquam difficilius quam reperire, quod sit omni ex parte in suo genere perfectum,
id. ib. 21, 79:nec vos exitum reperitis,
id. N. D. 1, 38, 107:perpauci lintribus inventis sibi salutem reppererunt,
found, obtained, Caes. B. G. 1, 53 Oud. N. cr.:aristolochia nomen ex inventore reperit,
Cic. Div. 1, 10, 16: sollicitudinis finem, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 15, 4:cujus praeclara apud Vergilium multa exempla reperio,
Quint. 8, 3, 79; cf. in pass., id. 1, 5, 43:quibus (armis) quemadmodum salutariter uterentur, non reperiebant,
Cic. Brut. 2, 8. —In partic.1.With a double predicate, to find, discover, perceive, learn, ascertain a thing to be in any manner:2.qui invident, omnes inimicos mihi istoc facto repperi,
Plaut. Ep. 1, 2, 6:hoc si secus reperies, nullam causam dico,
id. Capt. 3, 4, 92:quam paucos reperias meretricibus Fideles evenire amatores,
Ter. Hec. 1, 1, 1; cf. id. ib. 2, 1, 3:re ipsā repperi, Facilitate nihil esse homini melius,
id. Ad. 5, 4, 6; cf.:cum transgressos repperisset consules,
Vell. 2, 50, 1:quorum de moribus Caesar cum quaereret, sic reperiebat,
Caes. B. G. 2, 15:neque, quanta esset insulae magnitudo, reperire poterat,
id. ib. 4, 20;1, 50: Caesar repperit ab Suevis auxilia missa,
id. ib. 6, 9:repperit esse vera,
id. ib. 1, 18:quem Tarentum venisse reperio,
Cic. Sen. 4, 10.— So pass., with a double subject (i.e. with a predicate nom.), to be found, discovered, recognized to be any thing:quos cum censeas Esse amicos, reperiuntur falsi falsimoniis,
Plaut. Bacch. 3. 6, 12:ingrato ingratus repertus est,
id. Pers. 5, 2, 59:improbissimus reperiebare,
Cic. Quint. 20, 56:ceteris rebus aut pares aut etiam inferiores reperiemur, religione multo superiores,
id. N. D. 2, 3, 8; id. Fl. 38, 94.— With inf.:quoniam duplex natura duarum Dissimilis rerum longe constare reperta'st,
Lucr. 1, 504:Sybarim et Crotonem et in eas Italiae partes Pythagoras venisse reperitur,
Cic. Rep. 2, 15, 28:nec ulli periisse nisi in proelio reperiuntur,
Suet. Caes. 75.—To find out, hit upon, invent, devise, discover (freq. after the Aug. period; cf. repertor;whereas invenire is used in this signif. in all periods): reperi, comminiscere, cedo calidum consilium cito,
Plaut. Mil. 2, 2, 71; cf.:aliquid calidi consilii,
id. Ep. 2, 2, 71:sibi aliquam astutiam,
id. Capt. 3, 4, 7:repperisti tibi quod placeat,
Ter. Heaut. 3, 3, 35; 3, 2, 22:consilium,
id. Phorm. 1, 4, 1:causam,
id. ib. 2, 1, 4:mihimet ineunda ratio et via reperiunda est, quā, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 46, § 110:nihil novi reperiens,
id. Ac. 2, 6, 16:hoc reperire difficilius, quam, cum inveneris, argumentis adjuvare,
Quint. 5, 10, 116:reperta verba (opp. nativa),
id. 8, 3, 36:medicina ex observatione salubrium reperta est,
id. 2, 17, 4; 9, 4, 114:ludusque (scaenicus) repertus,
Hor. A. P. 405:serrae reperit usum,
Ov. M. 8, 246; 1, 687:repertā nuper conjuratione,
discovered, Tac. A. 16, 15; cf.:posterius res inventa est aurumque repertum,
Lucr. 5, 1112; 1240:in quarum exercitationem reperta est (declamatio),
Quint. 2, 10, 4; 4, 2, 21; 4, 3, 2; 8, 3, 72; 12, 10, 72; Tac. Agr. 19.— With dat., Quint. 8, 6, 19.— With object-clause:Indi gemmas crystallum tingendo adulterare repererunt,
Plin. 35, 5, 20, § 79 (where, however, Jahn reads invenerunt).—Hence, rĕperta, ōrum, n., inventions (mostly in Lucr.):exponunt praeclara reperta,
Lucr. 1, 732; 136; 5, 2; 13; 6, 7;and (perh. in imitation),
Rhem. Fan. Pond. 15. -
126 reperta
rĕ-pĕrĭo, repperi (less correctly reperi), rĕpertum, 4 (old fut. reperibit, Caecil. ap. Non. 508, 16:I.reperibitur,
Plaut. Ep. 1, 2, 48; Pompon. ap. Non. 1. 1.; inf. reperirier, Plaut. Truc. 4, 1, 1; Lucr. 4, 480), v. a. [pario] (orig., perh., to procure or find again; hence), in gen., to find, meet with, find out, either by searching or by accident (cf.: invenio, offendo, nanciscor).Lit.:II.ego illam reperiam,
will find her again, will find her out, Plaut. Ep. 4, 2, 32:Glycerium suos parentes repperit,
Ter. And. 4, 5, 11; 5, 6, 5:perscrutabor fanum, si inveniam uspiam Aurum: sed si repperero, etc.,
Plaut. Aul. 4, 2, 14:quid repperisti? Non quod pueri clamitant in fabā se repperisse,
id. ib. 5, 10; cf. id. Bacch. 3, 6, 33:facile invenies pejorem... meliorem neque tu reperies, etc.,
id. Stich. 1, 2, 53:curculiones in tritico,
id. Curc. 4, 4, 31; cf. Ov. M. 1, 654:aliquem hominem,
Plaut. Bacch. 1, 1, 8:multos,
Cic. Fin. 2, 9, 28:mortui sunt reperti,
id. Tusc. 1, 47, 114:puerum aut puellam sibi recens natum,
Plaut. Cist. 1, 2, 16:ibi quoque equi caput repertum,
Just. 18, 5, 16:ceterarum artium repertos antistites agriculturae neque discipulos neque praeceptores inventos,
Col. 11, 1, 10:divitiis incubare repertis,
Verg. A. 6, 610. —Trop.A.In gen., to find, find out, discern; to get, procure, obtain:B.occasionem,
Plaut. Ps. 4, 4, 9:propter paupertatem nomen,
id. Stich. 11, 3, 22:gloriam armis,
Ter. Heaut. 1, 1, 60:quamvis malam rem quaeris, illic reperias,
Plaut. Trin. 2, 4, 153; cf.:si quaerimus, cur, etc.... causas reperiemus verissimas duas,
Cic. Brut. 95, 325:rem repperi omnem ex tuo magistro, ne nega,
Plaut. Bacch. 3, 6, 37:verae amicitiae difficillime reperiuntur in iis, qui, etc.,
Cic. Lael. 17, 64:nec quicquam difficilius quam reperire, quod sit omni ex parte in suo genere perfectum,
id. ib. 21, 79:nec vos exitum reperitis,
id. N. D. 1, 38, 107:perpauci lintribus inventis sibi salutem reppererunt,
found, obtained, Caes. B. G. 1, 53 Oud. N. cr.:aristolochia nomen ex inventore reperit,
Cic. Div. 1, 10, 16: sollicitudinis finem, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 15, 4:cujus praeclara apud Vergilium multa exempla reperio,
Quint. 8, 3, 79; cf. in pass., id. 1, 5, 43:quibus (armis) quemadmodum salutariter uterentur, non reperiebant,
Cic. Brut. 2, 8. —In partic.1.With a double predicate, to find, discover, perceive, learn, ascertain a thing to be in any manner:2.qui invident, omnes inimicos mihi istoc facto repperi,
Plaut. Ep. 1, 2, 6:hoc si secus reperies, nullam causam dico,
id. Capt. 3, 4, 92:quam paucos reperias meretricibus Fideles evenire amatores,
Ter. Hec. 1, 1, 1; cf. id. ib. 2, 1, 3:re ipsā repperi, Facilitate nihil esse homini melius,
id. Ad. 5, 4, 6; cf.:cum transgressos repperisset consules,
Vell. 2, 50, 1:quorum de moribus Caesar cum quaereret, sic reperiebat,
Caes. B. G. 2, 15:neque, quanta esset insulae magnitudo, reperire poterat,
id. ib. 4, 20;1, 50: Caesar repperit ab Suevis auxilia missa,
id. ib. 6, 9:repperit esse vera,
id. ib. 1, 18:quem Tarentum venisse reperio,
Cic. Sen. 4, 10.— So pass., with a double subject (i.e. with a predicate nom.), to be found, discovered, recognized to be any thing:quos cum censeas Esse amicos, reperiuntur falsi falsimoniis,
Plaut. Bacch. 3. 6, 12:ingrato ingratus repertus est,
id. Pers. 5, 2, 59:improbissimus reperiebare,
Cic. Quint. 20, 56:ceteris rebus aut pares aut etiam inferiores reperiemur, religione multo superiores,
id. N. D. 2, 3, 8; id. Fl. 38, 94.— With inf.:quoniam duplex natura duarum Dissimilis rerum longe constare reperta'st,
Lucr. 1, 504:Sybarim et Crotonem et in eas Italiae partes Pythagoras venisse reperitur,
Cic. Rep. 2, 15, 28:nec ulli periisse nisi in proelio reperiuntur,
Suet. Caes. 75.—To find out, hit upon, invent, devise, discover (freq. after the Aug. period; cf. repertor;whereas invenire is used in this signif. in all periods): reperi, comminiscere, cedo calidum consilium cito,
Plaut. Mil. 2, 2, 71; cf.:aliquid calidi consilii,
id. Ep. 2, 2, 71:sibi aliquam astutiam,
id. Capt. 3, 4, 7:repperisti tibi quod placeat,
Ter. Heaut. 3, 3, 35; 3, 2, 22:consilium,
id. Phorm. 1, 4, 1:causam,
id. ib. 2, 1, 4:mihimet ineunda ratio et via reperiunda est, quā, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 46, § 110:nihil novi reperiens,
id. Ac. 2, 6, 16:hoc reperire difficilius, quam, cum inveneris, argumentis adjuvare,
Quint. 5, 10, 116:reperta verba (opp. nativa),
id. 8, 3, 36:medicina ex observatione salubrium reperta est,
id. 2, 17, 4; 9, 4, 114:ludusque (scaenicus) repertus,
Hor. A. P. 405:serrae reperit usum,
Ov. M. 8, 246; 1, 687:repertā nuper conjuratione,
discovered, Tac. A. 16, 15; cf.:posterius res inventa est aurumque repertum,
Lucr. 5, 1112; 1240:in quarum exercitationem reperta est (declamatio),
Quint. 2, 10, 4; 4, 2, 21; 4, 3, 2; 8, 3, 72; 12, 10, 72; Tac. Agr. 19.— With dat., Quint. 8, 6, 19.— With object-clause:Indi gemmas crystallum tingendo adulterare repererunt,
Plin. 35, 5, 20, § 79 (where, however, Jahn reads invenerunt).—Hence, rĕperta, ōrum, n., inventions (mostly in Lucr.):exponunt praeclara reperta,
Lucr. 1, 732; 136; 5, 2; 13; 6, 7;and (perh. in imitation),
Rhem. Fan. Pond. 15. -
127 nam
nam conj. [GNA-]. I. Introducing an explanation, for (in prose beginning the sentence, except when enclitic with an interrog. word): is pagus appellabatur Tigurinus, nam civitas in pagos divisa est, Cs.: Pauca... Expediam dictis; prohibent nam cetera Parcae Scire, V.: Belua multorum es capitum; nam quid sequar? H.—Introducing a parenthesis, for certainly, but: colenda iustitia est, cum ipsa per sese (nam aliter iustitia non esset), tum, etc.—Resuming the thought after a parenthesis: simul atque cognovit (audi, audi, atque attende...), nam simul ac me audivit, etc. —With illud or quod, introducing a minor consideration or an exception, for, but: bene, quod Mens, Fides consecratur... nam illud vitiosum Athenis, quod fecerunt Contumeliae fanum.—Introducing an example or illustration, for example, for instance: sed vivo Catone multi oratores floruerunt. Nam et A. Albinus... Nam Q. Metellus, etc.— II. Introducing a reason, for, seeing that, inasmuch as: celebratote illos dies; nam multi saepe honores dis inmortalibus iusti habiti sunt, sed, etc.: alias urbīs condidere... nam de Carthagine silere melius puto quam parum dicere, S.: una domus erat... nam quid ego de studiis dicam cognoscendi semper aliquid, etc.: Iuppiter, hospitibus nam te dare iura loquuntur, V.: Mercuri (nam te docilis magistro Movit Amphion lapides canendo), etc., H.—In replies, introducing the reason for an implied answer, for, for assuredly, certainly: Sa. tamen tibi a me nullast orta iniuria... Ae. Nam hercle etiam hoc restat, i. e. (not yet); for that is to come hereafter, T.: nos hunc Heracliensem... de nostrā civitate eiciemus? Nam si quis putat... vehementer errat.—In a rhetorical climax, with ne... quidem: in corpora ipsorum, in liberos contumeliae editae. Nam avaritia ne sacrorum quidem spoliatione abstinuit, nay... not even, L.—In eager questions, beginning a clause, why?: Nam quae haec anus est, exanimata a fratre quae egressa'st meo? T.—As enclitic with an interrogative: quisnam igitur tuebitur P. Scipionis memoriam mortui?: in incerto habuere, quidnam consili caperent, S.: num nam haec audivit? T.: quis est nam ludus in undis, V.* * *for, on the other hand; for instance -
128 dominus
dŏmĭnus (in inscrr. sometimes written by syncop. DOMNVS), i, m. [Sanscr. damanas, he who subdues, root dam-; Gr. damaô, damnêmi, v. domo] Prop., one who has subdued or conquered; hence, a master, possessor, ruler, lord, proprietor, owner (cf. herus).I.Prop.: quam dispari Dominare domino! Poëta ap. Cic. Off. 1, 39, 139:II.nec domo dominus, sed domino domus honestanda est, etc.,
Cic. ib. 39, 139; cf. id. Fin. 1, 18, 58:(vilicus) consideret, quae dominus imperaverit, fiant, etc.,
Cato R. R. 5, 3 sq.;so opp. servus,
Plaut. Am. 2, 2, 227; id. Mil. 3, 1, 149; Ter. Ad. 5, 6, 6; id. Eun. 3, 2, 33; Varr. R. R. 1, 2, 17; id. ap. Non. 355, 19; Cic. Deiot. 11, 30; Sall. J. 31, 11 et saep.;opp. familia,
Ter. Ad. 1, 2, 9;opp. ancilla,
Cic. de Or. 2, 68, 276; and (with herus) Plaut. Capt. 2, 3, 3; cf. id. Ps. 4, 7, 90 sq.; Cic. N. D. 2, 63 et saep.—Also of the master's son, the young master, Plaut. Capt. prol. 18:siet in iis agris, qui non saepe dominos mutant... de domino bono colono melius emetur,
Cato R. R. 1, 4; cf. Cic. Att. 12, 19; id. de Sen. 16, 56; Hor. Ep. 2, 2, 174; so,rerum suarum,
Cic. Tusc. 3, 5, 11: auctionum, id. [p. 609] Quint. 5, 19:insularum,
Suet. Caes. 41:equi,
id. ib. 61 et saep.—In gen., a master, lord, ruler, commander, chief, proprietor, owner (in republican Rome of public men, usually with the accessory notion, unlawful, despotic):b.hujus principis populi et omnium gentium domini atque victoris,
Cic. Planc. 4 fin.; id. Off. 3, 21, 83; cf.:quippe qui (sc. populi) domini sint legum, judiciorum, belli, pacis, foederum, capitis, uniuscujusque, pecuniae,
id. Rep. 1, 32:di domini omnium rerum ac moderatores,
id. Leg. 2, 7; cf. id. Fin. 4, 5; id. Univ. 7:videsne, ut de rege (sc. Tarquinio) dominus exstiterit? hic est enim dominus populi, quem Graeci tyrannum vocant, etc.,
id. Rep. 2, 26; cf. id. 1, 45; Verg. A. 4, 214.— Trop.:liberatos se per eum dicunt gravissimis dominis, terrore sempiterno ac nocturno metu,
Cic. Tusc. 1, 21;of the judge: qui rei dominus futurus est,
id. de Or. 2, 17, 72; poët. of the possessor of an art, Ov. M. 1, 524; 13, 138.—Poet., sometimes as an adj.:B.dominae manus,
Ov. Am. 2, 5, 30:arae,
Stat. Th. 5, 578:praebere caput domina venale sub hasta,
the auction spear, Juv. 3, 33.—In partic.1.With or without convivii or epuli, the master of a feast, the entertainer, host, Cic. Vatin. 13; Lucil., Varr., and Sall. ap. Non. 281, 21 sq.; Varr. ap. Gell. 13, 11, 5; Liv. 23, 8 al.—2.The master of a play or of public games; the employer of players or gladiators:3.quae mihi atque vobis res vortat bene Gregique huic et dominis atque conductoribus,
Plaut. As. prol. 3; Cic. Att. 2, 19, 3.—In the period of the empire (Augustus and Tiberius declined it, Suet. Aug. 53; Tib. 27), a title of the emperors, Suet. Dom. 13; Mart. 5, 8; 10, 72; Phaedr. 2, 5, 14; Inscr. Orell. 1109; 1146 al.—4.A term of endearment in addressing a lover, Ov. Am. 3, 7, 11.—5.In respectful greeting, like our Sir, Sen. Ep. 3; Mart. 6, 88; Suet. Claud. 21.—6. 7.Of Christ, the Lord (eccl. Lat.):Augusti Caesaris temporibus natus est Dominus Christus,
Oros. 6, 17 fin.; Vulg. Johan. 13, 13 et saep.
См. также в других словарях:
melius est abundare quam deficere — Latino: è meglio abbondare che scarseggiare. Massima di incerta origine, spesso usata ellitticamente (melius abundare) a indicare l opportunità di cautelarsi contro il bisogno, le critiche, eccetera … Dizionario dei Modi di Dire per ogni occasione
melius est in tempore occurrere, quam post causam vulneratum remedium quaerere — /miyl(i)yas est in tempariy akahrariy, kwaem post kozam valnareydam ramiyd(i)yam kwirariy/ It is better to meet a thing in time than after an injury inflicted to seek a remedy … Black's law dictionary
melius est jus deficiens quam jus incertum — /miyl(i)yas est jas dafishiyanz kwaem jas ansartam/ Law that is deficient is better than law that is uncertain … Black's law dictionary
melius est omnia mala pati quam malo consentire — /miyl(i)yas est omniya maela pastay kwsm maelow konsentayriy/ It is better to suffer every ill than to consent to ill … Black's law dictionary
melius est petere fontes quam sectari rivulos — /miyl(i)yas est petariy fontiyz kwaem sekteray rivyalows/ It is better to go to the fountain head than to follow little streamlets … Black's law dictionary
melius est recurrere quam malo currere — /miyl(i)yas est rakahrariy kwaem maelow kahrariy/ It is better to run back than to run badly; it is better to retrace one s steps than to proceed improperly … Black's law dictionary
melius est in tempore occurrere, quam post causam vulneratum remedium quaerere — /miyl(i)yas est in tempariy akahrariy, kwaem post kozam valnareydam ramiyd(i)yam kwirariy/ It is better to meet a thing in time than after an injury inflicted to seek a remedy … Black's law dictionary
melius est jus deficiens quam jus incertum — /miyl(i)yas est jas dafishiyanz kwaem jas ansartam/ Law that is deficient is better than law that is uncertain … Black's law dictionary
melius est omnia mala pati quam malo consentire — /miyl(i)yas est omniya maela pastay kwsm maelow konsentayriy/ It is better to suffer every ill than to consent to ill … Black's law dictionary
melius est petere fontes quam sectari rivulos — /miyl(i)yas est petariy fontiyz kwaem sekteray rivyalows/ It is better to go to the fountain head than to follow little streamlets … Black's law dictionary
melius est recurrere quam malo currere — /miyl(i)yas est rakahrariy kwaem maelow kahrariy/ It is better to run back than to run badly; it is better to retrace one s steps than to proceed improperly … Black's law dictionary