mĕmŏrĭa

    custōdiō īvī, ītus, īre    [custos], to watch, protect, keep, defend, guard: provinciam: tuum corpus: me civitatis oculi custodiunt: custodiri suspecta, be garrisoned, Ta.: castra, ne quis elabi posset, L.: ne qua manus se attollere possit, V.: ut ebibat heres custodis? hoard, H.: quanto se opere custodiant bestiae, are on the watch: diligentissime te ipsum: templum ab Hannibale, N. —To keep, preserve, regard, heed: alqd animo et memoriā: dicta litteris.—To hold back, preserve, keep: multorum te oculi non sentientem custodient: aliquem, ne quid auferat, watch.—To hold in custody, hold captive: ducem praedonum: bovem, V.

    dē-coquō coxī, coctus, ere,    to boil away, boil down, diminish by boiling: pars quarta (argenti) decocta erat, lost (in testing), L.: musti umorem, V.—To boil, cook: holus, H.: ardenti aeno, Iu.— Fig., to ruin oneself, become bankrupt: tenesne memoriā, te decoxisse?

    dē-pōnō posuī    (-posīvī, Ct.), positus, ere, to lay away, put aside, set down, lay, place, set, deposit: lecticā paulisper depositā: corpora sub ramis arboris, V.: mentum in gremiis mimarum: onera iumentis, Cs.: depositis armis, Cs.: arma umeris, V.: anulos, L.: argenti pondus defossā terrā, H.: plantas sulcis, V.: Onus naturae, i. e. to give birth to, Ph.—To lay, wager, stake, bet: vitulam, V.—To lay up, lay aside, put by, deposit, give in charge, commit, confide, intrust: gladium apud te: tabulas apud Pompeium, Cs.: (pecunias) in publicā fide, L.: liberos in silvis, Cs.: HS LX in publico, Cs.: saucios, Cs.—P. pass.: depositus, laid down, despaired of, given up, dead (because the recently dead were laid on the ground): Iam prope depositus, certe iam frigidus, i. e. dead, O.: Depositum me flere, O.: parens, V.: rei p. pars.—Fig., to lay down, lay aside, put away, give up, resign, get rid of: studia de manibus: ex memoriā insidias: personam accusatoris: certamina, L.: bellum, O.: timorem: imperium, Cs.: provinciam: nomen, O.: sitim in undā, quench, O.: prius animam quam odium, i. e. to die, N.: clavum, to lose the rank of senator, H.—To deposit, intrust, commit: populi ius in vestrāfide: quae rimosā deponuntur in aure, H.: aliquid tutis auribus, H.—To fix, direct: in Damalin oculos, H.

    dēvōtiō ōnis, f    [devoveo], a self-sacrifice, offering: eius devotionis convictus: vitae: capitis.— A cursing, execration, outlawry: eius devotionis memoria, N.: in quibus (pilis) scripta, N.— A formula of execration, Ta.

    dīgnus adj. with comp. and sup.    [DEC-], worthy, deserving, meritorious, deserved, suitable, fitting, becoming, proper: quod te dignumst facere, T.: vir maioribus suis dignissimus: adsentatio, quae ne libero quidem digna est: O fons, Dulci digne mero, H.: quod dignum memoriā visum, Cs.: quicquid dignum sapiente bonoque, H.: dicere Cinnā digna, V.: dignum factis suis exitium invenit, S.: digna, quoi committas mulierem, T.: videtur, qui imperet, dignus esse: digna res est ubi tu nervos intendas tuos, worth your utmost exertion, T.: dignos esse, eorum agrum Bolanum esse (i. e. ut eorum esset), L.: unā perire, O.: concedere, Ct.: fuisse coniunx, O.: amari, V.: legi, H.: digna res visa, ut simulacrum pingi iuberet, L.: quidquid putabit dignum esse memoriae, Ph.: Di tibi id quod dignus es duint, T.: amicus, dignus huic ad imitandum: si digna poena pro factis eorum reperitur, S.: Dignum praestabo me pro laude merentis, H.: causa, L.: dignior heres, H.: dignas gratīs persolvere, V.: digna gloria ruris, V.: id, cum ipse per se dignus putaretur, impetravit: ex malā conscientiā digna timere, just retribution, S.: dici ut dignumst, as is proper, T.: quid minus est dignum quam videri, etc.: rem minus aegre quam dignum erat tulisse, L.: serius quam dignum populo R. fuit: ut probae dignum est, O.: cum auctoribus, quibus dignius credi est, L. — With supin. abl.: nihil dignum dictu, L.: digna relatu, O.: agere digna memoratu, Ta.—As subst: nulla contumelia est, quam facit dignus: diligere non dignos: exemplum ab dignis ad indignos transfertur, S.: dignis ait esse paratus, i. e. (to help) the deserving, H.

    dī-lābor lapsus, ī, dep.,    to fall asunder, go to pieces, melt away, dissolve: glacies dilapsa: nix, L.: Volcanus (i. e. ignis), H.: Fibrenus, et divisus aequaliter rapideque dilapsus, flowing apart: ungula in quinos dilapsa unguīs, divided, O.: (Proteus) in aquas dilapsus abibit, melting, V.: dilabente aestu, retiring, Ta. — To move apart, flee, escape, scatter, disperse: exercitus dilabitur, S.: intellegebat (copias) dilapsuras, N.: ab signis, L.: vigiles e stationibus dilapsi, L.: in sua quemque dilabi tecta, L.—To fall to pieces, decay, tumble: (aedes) vetustate dilapsa, L.: cadavera tabo, V.: corpora foeda, O.: fax in cineres, H.—Fig., to go to decay, go to ruin, perish, be lost: male parta male dilabuntur, light come, light go, poët. ap. C.: ne omnia dilabantur, si unum aliquod effugerit: divitiae, S.: vectigalia publica negligentiā dilabebantur, L.: de meā memoriā, vanish: dilapso tempore, in the lapse of time, S.

    dis-cēdō cessī, cessus, ere,    to go apart, part asunder, divide, separate, disperse, scatter: ex hac fugā auxilia discesserunt, Cs.: lignationis causā in silvas, Cs.: ut sodalitates decuriatique discederent: cum discedere populum iussissent tribuni, L.: in duas partīs, S.: cum terra discessisset: caelum, opens: scaena ut versis discedat frontibus, open, V.—To go away, depart, leave: petebat ut discedere liceret, Cs.: misere discedere quaerens, H.: ab exercitu, Cs.: a senis latere: e Galliā: ex contione, Cs.: de foro: templo, O.: longius ab agmine discedi, Cs.: de colloquio discessum, L.: in loca occulta, S.: ad urbem, V.: ex castris domum, Cs.: domos suas, N.—Of troops, to march off, march away, decamp: discessit a Brundisio, Cs.: ex hibernis, Cs.: Tarracone, Cs.: ab signis, to leave the standard, Cs.: exercitus ab signis discessit, disbanded, L.: ab armis, to lay down their arms, Cs.: in itinere ab eo, desert, Cs. — From a battle, to get away, come away, come off, be left, remain: se superiores discessisse existimare, Cs.: victor discessit ab hoste, H.: victus, S.: graviter volneratus, S.: ut inanes discederent: aequā manu, S.: aequo Marte, L.: sine detrimento, Cs. —From a trial or struggle, to come off, get off, be left, remain: ut spoliis ex hoc iudicio ornati discedant: se superiorem discessurum: liberatus, N.: si istius haec iniuria inpunita discesserit: pulchre, T.: turpissime: a iudicio capitis maximā gloriā, N.: Discedo Alcaeus puncto illius, he votes me an Alcaeus, H.—Fig., to depart, deviate, swerve from, leave, forsake, give up, abandon: nihil a statu naturae: a fide: a suā sententiā, Cs.: ab amicis in magnā re peccantibus.—To pass away, vanish, cease: audivi quartanam a te discessisse: ex animo illius memoria: hostibus spes potiundi oppidi discessit, Cs.: ubi hae sollicitudines discessere, L.—In the phrase, in sententiam discedere, to adopt a view, pass over to a party, vote for a measure: senatus in Catonis sententiam discessit, S.: senatus in alia omnia discessit: in hanc sententiam ut discederetur, L.: illud SC, quo numquam ante discessum est, Cs.—To leave in thought, depart: cum a vobis discesserim, i. e. except you: ut cum ab illo discesserint, me habeant proximum.

    dīscidium ī, n    [dis- + 2 SAC-], a parting, separation, disagreement, dissension, discord: inter nos, T.: nil, quod sit discidio dignum, divorce, T.: cupido Si tibi discidii est, O.: manente memoriā in discidio foederum, L.: civile, Ta.: belli. — Plur: amicorum: adfinitatum, Ta.

    effluō (ecf-) fluxī, —, ere    [ex + fluo], to flow out, flow forth, run out: cum sanguine vita: ne quā levis effluat aura, escape, O.: Effluxere urnae manibus, slipped from, O.—Fig., to transpire, become known: Utrumque hoc falsum est; effluet, T.: effluunt multa ex vestrā disciplinā.— To drop out, pass away, disappear, vanish: ex iis (intimis), be excluded: ex animo tuo, to be forgotten: quod totum effluxerat (sc. ex memoriā meā）.

    ē-vellō vellī, volsus or vulsus, ere,    to tear out, pluck out, extract: linguam Catoni: ferrum, Cs.: arbor, quā evolsā, L.: spinas agro, H.: Pollicibus fauces, O.: emblema, to tear away. — Prov.: Caeno plantam, H. — Fig., to root out, extract, eradicate, erase: consules ex memoriā: ex animo scrupulum: suspicionem.

    ex-cēdō cessī    (excēssis for excesseris, T.), cessus, ere, to go out, go forth, depart, retire, withdraw: abiit, excessit: metu, L.: quoquam ex istoc loco, T.: ex tenebris in lucem: ex itinere, Cs.: acie, Cs.: bello, S.: urbibus, L.: urbem, L.—To project, reach: rupes quattuor stadia in altitudinem excedit, Cu.—To be in excess: ut nulla pars excederet extra, i. e. destroy the balance of the whole. — Fig., to go out, depart, leave, withdraw, disappear: animi cum ex corpore excessissent: palmā, yield the victory, V.: excessit e vitā, died: Quom e medio excessit, T.: excessit quinquagesimo anno, Ta.—Of things: cura ex corde excessit, T.: cognomen memoriā excessit, L. — To go beyond, exceed, pass, extend, attain, pass over: postquam excessit ex ephebis, T.: ex pueris: ad patres etiam et ad publicam querimoniam excessit res, L.: insequentia excedunt in eum annum, qui, etc., L.: paululum ad enarrandum, etc., digress, L.: eo laudis excedere, quo, etc., attain such fame, Ta. — To surpass, exceed, overtop, tower above: summam octoginta milium, L.: fidem, belief, O.

    excidō cidī, —, ere    [ex + cado], to fall out, drop down, fall away: sol excidisse mihi e mundo videtur: dentīs Excidere videre, H.: mihi Excidit cera, from my hand, O.: Palinurus Exciderat puppi, V.: in flumen (sc. e rate), L.: vinclis, to slip out, V.: ut cuiusque sors exciderat, fell out, L.—Fig., to fall out, fall away, slip out, escape: verbum ex ore huius: scelus ore tuo, O.: quod verbum tibi non excidit fortuito: vox per auras Excidit, V.: in vitium libertas excidit, sinks, H.— To pass away, be lost, perish, disappear, be forgotten: neque verendum est, ne quid excidat: virtus, cum semel excidit, etc., H.: excidit omnis luctus, O.: arcis memoria, L.: animo, V.: mihi ista exciderant, I had forgotten: cogitatio, cum mihi excidisset: excidit, ut peterem, etc., i. e. I forgot, O.— Of persons, to be deprived of, lose, miss, forfeit, fail to obtain: erus uxore excidit, T.: magnis excidit ausis, O.: regno, Cu. I II

    ex-eō iī    (exīt, V.; exīsse, C.), itus, īre, to go out, go forth, go away, depart, withdraw, retire: ex oppido, Cs.: e patriā: ab Thaide, from the house of, T.: ad me, i. e. to visit me, T.: ab urbe, L.: domo eius: in provinciam, Cs.: in terram: Exit ad caelum Arbos, rises, V.: colles exire videntur, O.: de vitā: e vitā tamquam e theatro: limen, pass, T.: Avernas vallīs, O.—Of lots, to fall out, be drawn: cum de consularibus mea prima sors exisset.—To march out: de tertiā vigiliā, Cs.: ad pugnam, V.: ex Italiā ad bellum civile: praedatum in agros, L.: non posse clam exiri, Cs.—To flow, gush, pour forth: exire cruorem Passa, O.: saxo exit ab imo Rivus, O.—Fig., to go out, escape, be freed: ex potestate, i. e. to lose self-possession: de consilio, de mente: aere alieno: modum, to exceed, O.—In time, to run out, end, expire: quinto anno exeunte: indutiarum dies exierat, L. — To pass away, perish: memoriā, L. — To go forth, issue, turn out, result: currente rotā cur urceus exit? H.—To go out, become public: libri ita exierunt: fama exiit, N. — To go out of the way of, avoid, evade, ward off: tela oculis, V.: vim viribus, to repel force with force, V.

    germānitās ātis, f    [germanus], the relation between children of the same parents, brotherhood, sisterhood: te moveat germanitas: germanitatis memoria, L.: ea (of colonies), L.

    habeō uī (old perf subj. habessit for habuerit, C.), itus, ēre    [HAB-], to have, hold, support, carry, wear: arma: anulum: arma hic paries habebit, H.: coronam in capite: soccos et pallium: catenas: Faenum in cornu, H.: aquilam in exercitu, S.— To have, hold, contain: quod (fanum) habebat auri: non me Tartara habent, V.: quem quae sint habitura deorum Concilia, etc., V.: Quae regio Anchisen habet? V.: quod habet lex in se: suam (nutricem) cinis ater habebat, V.— To have, hold, occupy, inhabit: urbem, S.: arcem: quā Poeni haberent (sc. castra), L.: Hostis habet muros, V. —Of relation or association, to have: in matrimonio Caesenniam: eos in loco patrui: uxores: patrem: (legionem) secum, Cs.: apīs in iubā: mecum scribas: quibus vendant, habere, Cs.: conlegam in praeturā Sophoclem: civitates stipendiarias, Cs.: cognitum Scaevolam: inimicos civīs: duos amicissimos: eum nuptiis adligatum: quem pro quaestore habuit.— To have, be furnished with: voltum bonum, S.: pedes quinque: Angustos aditūs, V.: manicas, V.— To have, hold, keep, retain, detain: haec cum illis sunt habenda (opp. mittenda), T.: si quod accepit habet: Bibulum in obsidione, Cs.: in liberis custodiis haberi, S.: in vinculis habendi, S.: mare in potestate, Cs.: in custodiam habitus, lodged, L.: ordines, preserve, S.: alios in eā fortunā, ut, etc., L.: exercitus sine inperio habitus, S.: Marium post principia, station, S.: Loricam Donat habere viro, gives to keep, V.: inclusum senatum.—Of ownership or enjoyment, to have, own, possess, be master of: agros: Epicratis bona omnia: in Italiā fundum: quod non desit, H.: (divitias) honeste, enjoy, S.: (leges) in monumentis habemus, i. e. are extant: sibi hereditatem: illam suas res sibi habere iussit (the formula of divorcing a wife): in vestrā amicitiā divitias, S.: nos Amaryllis habet, has my love, V.: habeo, non habeor a Laide: habet in nummis, in praediis, is rich: ad habendum nihil satis esse: amor habendi, V.: Unde habeas, quaerit nemo, sed oportet habere, Iu.— To have, get, receive, obtain: a me vitam, fortunas: imperium a populo R.: habeat hoc praemi tua indignitas: granum ex provinciā: plus dapis, H.: Partem opere in tanto, a place, V.: graviter ferit atque ita fatur, Hoc habet, it reaches him, V.: certe captus est, habet! (i. e. volneratus est) T.— To find oneself, be, feel, be situated, be off, come off: se non graviter: bene habemus nos: praeclare se res habebat: quo pacto se habeat provincia: bene habent tibi principia, T.: bene habet, it is well: atqui Sic habet, H.: credin te inpune habiturum? escape punishment, T.: virtus aeterna habetur, abides, S.— To make, render: uti eos manifestos habeant, S.: pascua publica infesta, L.—With P. perf. pass., periphrast. for perf act.: vectigalia redempta, has brought in and holds, Cs.: domitas libidines: quae conlecta habent Stoici: de Caesare satis dictum: pericula consueta, S.: neque ea res falsum me habuit, S.: edita facinora, L.— To treat, use, handle: duriter se, T.: equitatu agmen adversariorum male, Cs.: exercitum luxuriose, S.: eos non pro vanis hostibus, sed liberaliter, S.: saucii maiore curā habiti, L.— To hold, direct, turn, keep: iter hac, T.: iter ad legiones, Cs.— To hold, pronounce, deliver, utter, make: orationem de ratione censoriā: contionem ad urbem: post habitam contionem: gratulationibus habendis celebramur: quae (querelae) apud me de illo habebantur: verba.— To hold, convene, conduct, cause to take place: comitia haberi siturus: senatum, Cs.: censum: Consilium summis de rebus, V.— To hold, govern, administer, manage, wield: rem p., S.: qui cultus habendo Sit pecori, V.: animus habet cuncta, neque ipse habetur, S.: aptat habendo Ensem, V.—Of rank or position, to hold, take, occupy: priores partīs Apud me, T.: Statum de tribus secundarium.—Fig., to have, have in mind, entertain, cherish, experience, exhibit, be actuated by: si quid consili Habet, T.: alienum animum a causā: tantum animi ad audaciam: plus animi quam consili: amorem in rem p.: in consilio fidem: gratiam, gratias habere; see gratia.— To have, have in mind, mean, wish, be able: haec habebam fere, quae te scire vellem, this was in substance what, etc.: haec habui de amicitiā quae dicerem: quod huic responderet, non habebat: haec fere dicere habui de, etc.: illud adfirmare pro certo habeo, L.—Prov.: quā digitum proferat non habet.—With P. fut. pass., to have, be bound: utrumne de furto dicendum habeas, Ta.: si nunc primum statuendum haberemus, Ta. — To have, have in mind, know, be acquainted with, be informed of: regis matrem habemus, ignoramus patrem: habes consilia nostra, such are: In memoriā habeo, I remember, T.: age, si quid habes, V.—With in animo, to have in mind, purpose, intend, be inclined: rogavi, ut diceret quid haberet in animo: istum exheredare in animo habebat: hoc (flumen) transire, Cs.: bello eum adiuvare, L. — To have in mind, hold, think, believe, esteem, regard, look upon: neque vos neque deos in animo, S.: haec habitast soror, T.: alquos magno in honore, Cs.: Iunium (mensem) in metu, be afraid of: omnīs uno ordine Achivos, all alike, V.: hi numero inpiorum habentur, Cs.: quem nefas habent nominare: deos aeternos: habitus non futtilis auctor, V.: cum esset habendus rex: non nauci augurem: cuius auctoritas magni haberetur, Cs.: id pro non dicto habendum, L.: sic habeto, non esse, etc.: non necesse habeo dicere: eam rem habuit religioni, a matter of conscience: ludibrio haberi, T.: duritiam voluptati, regard as pleasure, S.— To have, have received, have acquired, have made, have incurred: a me beneficia, Cs.: tantos progressūs in Stoicis.—With satis, to have enough, be content, be satisfied: sat habeo, T.: a me satis habent, tamen plus habebunt: non satis habitum est, quaeri, etc.— To have, be characterized by, exercise, practise: salem, T.: habet hoc virtus, ut, etc., this is characteristic of merit: locus nihil habet religionis: celerem motum, Cs.: neque modum neque modestiam, S.: silentium haberi iussit, observed, S.: habebat hoc Caesar, quem cognorat, etc., this was Caesar's way: ornamenta dicendi.— To have, involve, bring, render, occasion, produce, excite: primus adventus equitatūs habuit interitum: habet amoenitas ipsa inlecebras: latrocinia nullam habent infamiam, Cs.— To hold, keep, occupy, engage, busy, exercise, inspire: hoc male habet virum, vexes, T.: animalia somnus habebat, V.: sollicitum te habebat cogitatio periculi: Qui (metus) maior absentīs habet, H.— To take, accept, bear, endure: eas (iniurias) gravius aequo, S.: aegre filium id ausum, L.— To keep, reserve, conceal: Non clam me haberet quod, etc., T.: secreto hoc audi, tecum habeto.— To keep, spend, pass: adulescentiam, S.: aetatem procul a re p., S.—With rem, to have to do, be intimate: quocum uno rem habebam, T.

    hebes etis, adj.    with comp, blunt, dull: tela hebetiora: ictus, O.: ferrum, Iu.—Dull, dim, faint: aures hebetiores: color, O.—Fig., dull, obtuse, sluggish, heavy, doltish, stupid<*> sensūs: homo: memoria: dolor: exercitus, S.: ad sustinendum laborem miles, Ta.: spondeus hebetior: ingenio hebeti esse: hebetiora ingenia.

    immortālis (in-m-) e, adj.,    undying, immortal: corpus: di, the gods, Cs., C.: pro deūm immortalium! T.—Imperishable, eternal, endless: (imperatorum) memoria: laudes, Ta.: fructus vestri in me amoris: opera, L.: nemo ignaviā inmortalis factus est, S.: Immortalia sperare, H.: immortalis ero, si, etc., i. e. perfectly happy, Pr.

    imprimō (inpr-) pressī, pressus, ere    [1 in+ premo], to press upon, press against: Stamina impresso pollice nentes, O.: Impresso genu nitens, V.: inpressā tellurem reppulit hastā, i. e. raised herself, O.—To stamp, imprint, impress, mark: vestigium, plant: humi litteram: inpressā signat sua crimina gemmā, O.: signa tabellis, H.: (Dido) os impressa toro, V.: sulcus altius impressus, drawn.—To engrave, stamp, mark: signo suo impressae tabellae, sealed, L.: an imprimi quasi ceram animum putamus? takes impressions: pondera baltei, Inpressumque nefas, embossed scene of crime, V.—Fig., to impress, engrave, stamp, mark: in animis notionem: motūs in oratore impressi: memoria publica tabulis impressa.—To stamp, mark: flagitiorum vestigiis municipia.

    īn-sīdō sēdī, sessus, ere,    to sit in, settle on: apes floribus insidunt, V.: insedit vapor Apuliae, H.: credit digitos insidere membris, sink into, O. —To occupy, keep possession of: silvis, V.: inscia Insidat quantus miserae deus, possesses, V.: cineres patriae, V.: tumulos, L.: militibus: arcem, L.: ut viae hostium praesidiis insiderentur, L.: saltus ab hoste insessus, L.—Fig., to be fixed, remain, be rooted in, adhere to: in memoriā: in animo insedit oratio.

    intercidō idī,—,ere    [inter+cado], to fall between: inter arma corporaque intercidente telo, L.—To occur meanwhile, happen: si quae interciderunt, etc.—Fig., to fall to the ground, perish: pereant amici, dum unā inimici intercidant, Poët. ap. C.—To drop out, be lost, be forgotten: memoriā, L.: nomen longis intercidit annis, O.: Quod si interciderit tibi nunc aliquid, escapes you (i. e. your memory), H.: intercidere nomina, Ta. I II