Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

legal+community

  • 101 antenne

    antenne [ɑ̃tεn]
    feminine noun
       a. [d'insecte] antenna
       b. (Radio, TV) aerial ; [de radar] antenna
    antenne parabolique or satellite satellite dish
    être/passer à l'antenne to be/go on the air
       d. ( = succursale) branch
    * * *
    ɑ̃tɛn
    1) (de radio, télévision) aerial; (de radar, satellite) antenna
    2) ( liaison)

    être sur or à l'antenne — to be on the air

    3) ( poste détaché) branch
    4) (d'insecte, de crustacé) antenna

    avoir des antennesfig to have a sixth sense

    * * *
    ɑ̃tɛn nf
    1) [radio, télévision] aerial
    2) [insecte] antenna, feeler
    3) (= poste avancé) outpost, (= petite succursale) sub-branch
    4) TV, RADIO
    * * *
    antenne nf
    1 Télécom (de radio, télévision) aerial; (de radar, satellite) antenna; antenne collective community antenna; antenne directive directional antenna; antenne parabolique parabolic antenna, satellite dish; antenne télescopique telescopic aerial;
    2 Radio, TV ( liaison) être sur or à l'antenne to be on the air; passer à l'antenne to go on the air; être interdit d'antenne to be banned from broadcasting; l'antenne est à vous over to you; je te rends l'antenne back to you; garder l'antenne to stay on the air; c'est à toi, l'antenne dans dix secondes get ready, on the air in ten seconds;
    3 ( poste détaché) branch; antennes locales/régionales local/regional branches; antennes commerciales commercial outlets; antenne universitaire outpost of the university GB, branch campus US; antenne médicale medical unit; antenne chirurgicale Méd mobile surgical unit; Mil advanced surgical unit;
    4 Zool (d'insecte, crustacé) antenna; avoir des antennes fig to have a sixth sense.
    antenne de justice legal advice and victim support drop-in centre.
    [ɑ̃tɛn] nom féminin
    a. (familier) [avoir de l'intuition] to be very intuitive
    b. [avoir des contacts] to know all the right people
    3. RADIO & TÉLÉVISION
    a. RADIO on this frequency ou station
    4. [agence, service] office
    notre antenne à Genève our agent in Geneva, our Geneva office

    Dictionnaire Français-Anglais > antenne

  • 102 norme

    norme [nɔʀm]
    feminine noun
    norm ; [de production] standard
    hors normes [personnage] unconventional
    * * *
    nɔʀm
    1) ( règle) norm
    2) Commerce, Technologie standard

    hors normelit nonstandard; fig extraordinary

    * * *
    nɔʀm nf
    1) (sociale) (= modèle) norm
    2) TECHNIQUE standard
    * * *
    norme nf
    1 ( règle) norm; s'écarter de la norme to deviate from the norm; rester dans la norme to remain within the norm; revenir à la norme to return to normal; avoir valeur de norme to be the norm;
    2 Tech Ind Comm standard; être conforme à la norme européenne to comply with European (Community) standard; normes de sécurité safety standards; hors norme lit nonstandard; une œuvre/un réalisateur hors norme fig an extraordinary work/film director;
    3 Math norm.
    norme juridique legal rule; norme morale moral standards (pl).
    [nɔrm] nom féminin
    norme française (homologuée) French standard (of manufacturing) ≃ British Standard (UK), ≃ US Standard (US)
    2. [règle]

    Dictionnaire Français-Anglais > norme

  • 103 normé

    norme [nɔʀm]
    feminine noun
    norm ; [de production] standard
    hors normes [personnage] unconventional
    * * *
    nɔʀm
    1) ( règle) norm
    2) Commerce, Technologie standard

    hors normelit nonstandard; fig extraordinary

    * * *
    nɔʀm nf
    1) (sociale) (= modèle) norm
    2) TECHNIQUE standard
    * * *
    norme nf
    1 ( règle) norm; s'écarter de la norme to deviate from the norm; rester dans la norme to remain within the norm; revenir à la norme to return to normal; avoir valeur de norme to be the norm;
    2 Tech Ind Comm standard; être conforme à la norme européenne to comply with European (Community) standard; normes de sécurité safety standards; hors norme lit nonstandard; une œuvre/un réalisateur hors norme fig an extraordinary work/film director;
    3 Math norm.
    norme juridique legal rule; norme morale moral standards (pl).
    ( féminin normée) [nɔrme] adjectif

    Dictionnaire Français-Anglais > normé

  • 104 Tratado de Roma

    el Tratado de Roma
    = Treaty of Rome, the, Rome Treaty, the

    Ex: The promulgation of Community law represents the culmination of an often tortuous legal process whose main features are laid down in the Treaty of Rome.

    Ex: Some local authorities are currently under investigation for their alleged contravention of the Rome Treaty by their imposition of a 'buy British' requirement.

    Spanish-English dictionary > Tratado de Roma

  • 105 торговый

    прил.
    commercial;
    mercantile;
    trade
    - торговый агент
    - торговый арбитраж
    - торговый атташе
    - торговый баланс
    - торговый договор
    - торговый домициль
    - торговый капитал
    - торговый посредник
    - торговый право
    - торговый представитель
    - торговый реестр
    - торговый третейский суд
    - торговый флот

    \торговыйая война — trade war

    \торговыйая делегация — trade delegation

    \торговыйая палата — chamber of commerce

    \торговыйая политика — trade policy

    \торговыйая сделка — deal

    \торговыйое законодательство — trade legislation

    \торговыйое имя — trade name

    \торговыйое мореплавание — merchant shipping

    \торговыйое обыкновение — ( торговый обычай) commercial (trade) usage

    \торговыйое правоотношение — commercial legal relations (relationship)

    \торговыйое представительство — trade mission (representation)

    \торговыйое соглашение — commercial (trade) agreement

    \торговыйое судно — merchant ship (vessel)

    \торговыйое товарищество — trading partnership

    \торговыйые круги — mercantile community

    \торговыйые отношения — trade relations

    \торговыйые преференции — trade preferences

    \торговыйые санкции — trade sanctions

    Юридический русско-английский словарь > торговый

  • 106 Police Municipale

       (see also Police)
       Local police forces, under the orders of the local mayor, Municipal Police exist to ensure the maintenance of order in towns and cities, and the application of local bylaws. They have traffic duties, civil protection duties (often on bicycles), and community liaison operations. They also carry out certain legal and administrative formalities for citizens, in municipal offices. They can issue fines and parking tickets, and take statements.

    Dictionnaire Français-Anglais. Agriculture Biologique > Police Municipale

  • 107 государство государств·о

    state; (страна) country, nation

    быть гражданином / подданным какого-л. государства — to be a subject of a state

    не признавать какое-л. государство — to withhold recognition from a state; not to recognize a state

    основать / создать государство — to establish / to set up a state

    признать какое-л. государство — to extend recognition to a state, to recognize a state

    руководить государством — to guide / to run a state

    аккредитующее государство — accrediting / sending state

    бенефицирующее государство, государство, предоставляющее помощь — granting state

    демократическое государство, основанное на конституции — democratic state based on a Constitution

    зависимое государство — dependent / servile / tributary state / country

    заинтересованные государства — interested states, states concerned

    замкнутое шельфом государство (не имеющее непосредственного выхода к морскому дну, т. к. этот выход перекрыт шельфом другой страны)shelf-locked country

    литоральное / прибрежное государство — coastal / littoral / riparian state

    миролюбивое государство — peace-loving state / nation

    названное / указанное государство — state in question

    направляющее / посылающее государство — sending state

    независимое государство — independent state, independency

    неядерные государства, государства, не обладающие ядерным оружием — nonnuclear states, (nonnuclear) have-nots

    побеждённое государство — vanquished power / state

    пограничное государство — circumjacent state, border / bordering state

    государство, подписавшееся и присоединившееся (к договору)signatory and acceding state

    "пороговое" государство (способное создать собственное ядерное оружие) — threshold / near nuclear state

    правовое государство — law-governed / ruled state, state committed to the rule of law; legal state

    принимающее государство — headquarters / host / receiving / admitting state

    "прифронтовые" государства — front-line states

    противолежащие государства, государства, расположенные друг против друга — opposite states

    союзное государство — allied / Union state

    федеративное государство — federal state, federative nation

    ядерные государства — nuclear powers / states, haves

    государство, выступающее за сохранение смертной казни — retentionist state

    государство, извлекающее / получающее выгоду от договора — state benefiting from a treaty

    государства, имеющие материальные богатства — haves

    государство, имеющее морскую границу — maritime state

    государство, имеющее право быть участником договора — state entitled to become a party to the treaty

    государство, которое приобретает территорию — acquiring state

    государство, которое уступает территорию — ceding state

    государство а, между которыми возник конфликт / спор — states at variance

    государство, нарушившее договор — defaulting state

    государства, находящиеся в состоянии войны / вооружённого конфликта — the belligerents, belligerent states / powers

    государство, находящееся под протекторатом — state under the protectorate, protected state

    государство, находящееся под сюзеренитетом — state under the suzerainty

    государства, не входящие в данную международную организацию, государства, не являющиеся членами данной международной организации — nonmember states

    государство, не имеющее выхода к морю — sea-locked state

    государства, не имеющие материальных богатств — have-nots

    государство, не имеющее морского берега / морской границы — states with no / having no sea-coast

    государство, не сделавшее оговорки — nonreserving state

    государства, не участвующие в конфликте — states not parties to a conflict

    государство, не являющееся членом (организации, союза и т.п.)nonmember state

    государство, опирающееся (при проведении своей политики) на баланс сил — balancer разг.

    государство, осуществляющее опеку — trustee

    государство, отменившее смертную казнь — abolitionist state

    государство, подписывающее договор / соглашение вместе с другими государствами — co-signatory

    государство, подписавшее международное соглашение — signatory state; signatory

    государство пребывания — state of residence, headquarters / host / receiving state

    государство, совершившее противоправное действие — offending state

    руководство государства — leadership / headship of a state

    статус государства — stal hood, nationhood

    Russian-english dctionary of diplomacy > государство государств·о

  • 108 организация организаци·я

    1) (союз, объединение, ассоциация) organization

    выйти из (состава) организации — to withdraw from / to walk out of an organization

    исследовательская организация, разрабатывающая планы и проекты для правительства — think-tank

    международные организации — international bodies / institutions / organizations

    Международная морская организация — Internaional Maritime Organization, IMO

    Международная организация труда, МОТ — International Labour Organization, ILO

    некоммерческая организация — nonprofit institution / organization

    неформальные организации — unformal / unofficial organizations

    областные организации — regional bodies / organizations

    общественные организации — public / social organizations

    разведывательная организация — intelligence agency / organization

    реваншистские организации — revanchist / revenge-seeking organizations

    родственная организация — related / relating organization

    организации, входящие в систему ООН — organizations of the family

    Организация договора Юго-Восточной Азии, СЕАТО ист. — South-East Asia Treaty Organization, SEATO

    Организация Объединённых Наций, ООН — United Nations Organization, UNO

    Организация по безопасности и сотрудничеству в Европе, ОБСЕ — Organization for Security and Cooperation in Europe, OSCE

    Организация Североатлантического договора, НАТО — North Atlantic Treaty Organization, NATO

    Организация стран — экспортёров нефти, ОПЕК — Organization of Petroleum Exporting Countries, OPEC

    организация, финансирующая какое-л. мероприятие — sponsor

    Организация Центрального Договора, СЕНТО ист. — Central Treaty Organization, CENTO

    Организация экономического сотрудничества и развития, ОЭСР — Organization for Economic Cooperation and Development, OECD

    штаб-квартира организации — headquarters / seat of an organization орденоносец order-bearer

    2) (действие) organization

    Russian-english dctionary of diplomacy > организация организаци·я

  • 109 bonae

    bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
    I.
    Attributively.
    A.
    As adjunct of nouns denoting persons.
    1.
    Vir bonus.
    (α).
    A man morally good (kalos kagathos):

    quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,

    Plaut. Poen. 5, 4, 60:

    omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,

    Cic. Tusc. 5, 10, 28:

    ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,

    id. Ac. 2, 8, 23:

    sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,

    id. Off. 3, 15, 64:

    qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,

    id. Lael. 5, 19:

    non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,

    id. Att. 7, 2, 4:

    ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,

    id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:

    nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,

    id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
    (β).
    An honest man:

    justitia, ex qua viri boni nominantur,

    Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;

    3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,

    id. ib. 3, 19, 77:

    quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,

    id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
    (γ).
    A man of good standing in the community:

    id viri boni arbitratu deducetur,

    Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:

    tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,

    Dig. 17, 1, [p. 244] 35;

    37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,

    Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:

    vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,

    Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:

    praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,

    Cic. Att. 9, 12, 3.—
    (δ).
    Ironically of bad men:

    sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,

    Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:

    expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,

    Cic. Cael. 26, 63:

    nam socer ejus, vir multum bonus est,

    id. Agr. 3, 3, 13;

    so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!

    Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:

    quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?

    Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
    (ε).
    Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):

    bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?

    Cic. Leg. 3, 9, 20.—
    (ζ).
    As a conventional courtesy:

    homines optimi non intellegunt, etc.,

    Cic. Fin. 1, 7, 25:

    bone accusator,

    id. Rosc. Am. 21, 58:

    sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,

    gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
    2.
    Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:

    in foro infimo boni homines atque dites ambulant,

    Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
    3.
    With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:

    bonus consul,

    Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):

    boni tribuni plebis,

    Cic. Phil. 1, 10, 25:

    bonus senator,

    id. Prov. Cons. 15, 37:

    senator bonus,

    id. Dom. 4, 8:

    bonus judex,

    id. Verr. 2, 4, 15, § 34:

    bonus augur (ironically),

    id. Phil. 2, 32, 80:

    bonus vates,

    Plaut. Mil. 3, 3, 27:

    bonus imperator,

    Sall. C. 60, 4:

    bonus dux,

    Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:

    naturam, optimam ducem,

    the best guide, Cic. Sen. 2, 5):

    bonus miles,

    Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:

    bonus orator,

    Cic. Fin. 1, 3, 10:

    optimus orator,

    id. Opt. Gen. 1, 3:

    poeta bonus,

    id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:

    scriptor bonus,

    Quint. 10, 1, 104:

    bonus advocatus,

    id. 5, 13, 10:

    bonus defensor,

    id. 5, 13, 3:

    bonus altercator,

    a good debater, id. 6, 4, 10:

    bonus praeceptor,

    id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:

    bonus gubernator,

    Cic. Ac. 2, 31, 100:

    optimus opifex,

    Hor. S. 1, 3, 133:

    sutor bonus,

    id. ib. 1, 3, 125:

    actor optimus,

    Cic. Sest. 57, 122:

    cantor optimus est modulator,

    Hor. S. 1, 3, 130:

    melior gladiator,

    Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:

    bonus paterfamilias,

    a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:

    bonus servus,

    Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:

    dominus bonus,

    Cato, R. R. 14:

    bonus custos,

    Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:

    filius bonus,

    Plaut. Am. 3, 4, 9:

    patres,

    Quint. 11, 3, 178:

    parens,

    id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:

    uxor melior,

    Cic. Inv. 1, 31, 52:

    amicus,

    id. Fam. 2, 15, 3:

    amicus optimus,

    Plaut. Cas. 3, 3, 18:

    optimus testis,

    Cic. Fam. 7, 27, 2:

    auctor, in two senses,

    good authority, id. Att. 5, 12, 3;

    and = bonus scriptor (post-class.),

    Quint. 10, 1, 74.—Esp.:

    bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,

    id. ib. 2, 23, 83:

    eum esse civem et fidelem et bonum,

    Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:

    optimus et fortissimus civis,

    Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
    4.
    Bonus and optimus as epithets of the gods.
    (α).
    In gen.:

    sed te bonus Mercurius perdat,

    Plaut. Cas. 2, 3, 23:

    fata... bonique divi,

    Hor. C. 4, 2, 38:

    divis orte bonis,

    id. ib. 4, 5, 1:

    O bone deus!

    Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
    (β).
    Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:

    (Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,

    Cic. N. D. 2, 25, 64:

    Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,

    id. ib. 3, 36, 87:

    in templo Jovis Optimi Maximi,

    id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:

    nutu Jovis Optimi Maximi,

    id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
    (γ).
    Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:

    di boni, hunc visitavi antidhac!

    Plaut. Ep. 4, 1, 16:

    di boni, boni quid porto!

    Ter. And. 2, 2, 1:

    di boni, quid hoc morbi est,

    id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:

    alter, O di boni, quam taeter incedebat!

    Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
    (δ).
    Bona Dea, etc., v. 6.—
    5.
    Optimus as a laudatory epithet.
    (α).
    Vir optimus:

    per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,

    Cic. Sest. 1, 2:

    virum optimum et constantissimum M. Cispium,

    id. ib. 35, 76:

    fratrem meum, virum optimum, fortissimum,

    id. ib.:

    consolabor hos praesentes, viros optimos,

    id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
    (β).
    Femina bona, optima:

    tua conjunx bona femina,

    Cic. Phil. 3, 6, 16:

    hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,

    id. ib. —
    (γ).
    Senex, pater, frater, etc.:

    optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,

    Cic. Planc. 41, 97:

    insuevit pater optimus hoc me,

    Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:

    C. Marcelli, fratris optimi,

    Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
    (δ).
    With proper names ( poet.):

    optimus Vergilius,

    Hor. S. 1, 6, 54:

    Maecenas optimus,

    id. ib. 1, 5, 27:

    optime Quinti,

    id. Ep. 1, 16, 1.—
    (ε).
    Esp. as an epithet of the Roman emperors:

    quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?

    Plin. Pan. 2, 7:

    gratias, inquit, ago, optime Princeps!

    Sen. Tranq. 14. 4:

    ex epistula optimi imperatoris Antonini,

    Gai. Inst. 1, 102; cf.:

    bene te patriae pater optime Caesar,

    Ov. F. 2, 637:

    optime Romulae Custos gentis,

    Hor. C. 4, 5, 1.—
    6.
    Bonus and Bona, names of deities.
    (α).
    Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):

    Bonae Deae pulvinaribus,

    Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.

    in mal. part.,

    Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
    (β).
    Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
    (γ).
    Bona Fortuna:

    si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,

    Plaut. Aul. 1, 3, 22:

    Bonae Fortunae (signum),

    Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:

    FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,

    Inscr. Orell. 1743 sq. —
    (δ).
    Bona Spes:

    Spes Bona, obsecro, subventa mihi,

    Plaut. Rud. 1, 4, 12:

    BONAE SPEI,

    Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
    (ε).
    BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:

    Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,

    Prop. 3, 24, 19.
    B.
    With nouns denoting things.
    1.
    Things concrete, denoting excellence:

    navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,

    Sen. Ep. 76, 13:

    gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,

    id. ib. 76, 14:

    id vinum erit lene et bono colore,

    Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:

    tabulas... collocare in bono lumine,

    Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:

    per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,

    id. ib. 73; cf.:

    bonae aquae, ironically compared to wine,

    Prop. 2, 33 (3, 31), 28:

    praedium bonum caelum habeat,

    good temperature, Cato, R. R. 1:

    bona tempestate,

    in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:

    (praedium) solo bono valeat,

    by good soil, Cato, R. R. 1:

    bonae (aedes) cum curantur male,

    Plaut. Most. 1, 2, 24:

    villam bonam,

    Cic. Off. 3, 13, 55:

    bonus pons,

    Cat. 17, 5:

    scyphi optimi (= optime facti),

    Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:

    perbona toreumata,

    id. ib. 2, 4, 18, §

    38: bona domicilia,

    comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:

    agrum Meliorem nemo habet,

    Ter. Heaut. 1, 1, 12:

    fundum meliorem,

    Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:

    equus melior,

    id. Inv. 1, 31, 52:

    bona cena,

    Cat. 13, 3:

    boni nummi,

    good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:

    super omnia vultus accessere boni,

    good looks, Ov. M. 8, 678:

    mulier bona forma,

    of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:

    equus formae melioris,

    Hor. S. 2, 7, 52:

    tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,

    fine, beautiful, Suet. Calig. 33:

    fruges bonae,

    Cat. 34, 19:

    ova suci melioris,

    of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:

    animus aequus optimum est aerumnae condimentum,

    Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:

    bonum omen, 2. e.),

    Quint. 6, 3, 69:

    scio te bona esse voce, ne clama nimis,

    good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,

    bona firmaque vox,

    Quint. 11, 3, 13.—
    2.
    Things abstract.
    a.
    Of physical well-being:

    ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,

    Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:

    non bonus somnus de prandio est,

    Plaut. Most. 3, 2, 8:

    bona aetas,

    prime of life, Cic. Sen. 14, 48:

    optima aetate,

    id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:

    bona, inquis, aetate, etc.,

    Sen. Ep. 76, 1.—
    b.
    Of the mind and soul:

    meliore esse sensu,

    Cic. Sest. 21, 47:

    optima indoles,

    id. Fin. 5, 22, 61:

    bona conscientia,

    Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:

    bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,

    with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:

    mens melior,

    Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:

    duos optimae indolis filios,

    Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:

    bonum consilium,

    Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:

    bona voluntas,

    a good purpose, Quint. 12, 11, 31:

    memoria bona,

    Cic. Att. 8, 4, 2:

    bona ratio cum perdita... confligit,

    id. Cat. 2, 11, 25:

    bonae rationes,

    Ter. Ad. 5, 3, 50:

    pronuntiatio bona,

    Auct. Her. 3, 15, 27.—
    c.
    Of moral relations:

    ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,

    Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;

    v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,

    Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:

    fac, sis, bonae frugi sies,

    of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:

    bona studia,

    moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:

    quidquid vita meliore parasti,

    Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:

    Juppiter, te bonas preces precor,

    Cato, R. R. 134; 139.—
    d.
    Of external, artistic, and literary value and usefulness:

    bono usui estis nulli,

    Plaut. Curc. 4, 2, 15:

    Optumo optume optumam operam das,

    id. Am. 1, 1, 122:

    bonam dedistis mihi operam,

    a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;

    v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,

    Cic. Off. 1, 33, 121:

    bonum otium,

    valuable leisure, Sall. C. 4, 1:

    bonis versibus,

    Cic. Ac. 2, 23, 74:

    versus meliores,

    Plaut. Trin. 3, 2, 81:

    meliora poemata,

    Hor. A. P. 303:

    in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,

    Cic. Or. 8, 26:

    optimas fabulas,

    id. Off. 1, 31, 114:

    melius munus,

    id. Ac. 1, 2, 7.—
    e.
    Favorable, prosperous, lucky, fortunate:

    de Procilio rumores non boni,

    unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:

    bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,

    about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:

    si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,

    id. Pis. 29, 71; cf.

    fortuna optima esse,

    to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:

    occasio tam bona,

    Plaut. Most. 2, 2, 9:

    senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,

    Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:

    bona navigatio,

    id. N. D. 3, 34, 83;

    esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,

    Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:

    ego sum spe bona,

    Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:

    optima spe,

    id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;

    v. C. 1. c. infra: meliora responsa,

    more favorable, Liv. 7, 21, 6:

    melior interpretatio,

    Tac. H. 3, 65:

    cum laude et bonis recordationibus,

    id. A. 4, 38:

    amnis Doctus iter melius,

    i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:

    omen bonum,

    a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.

    Liv. praef. § 13: melius omen,

    Ov. F. 1, 221;

    optimum,

    Cic. Fam. 3, 12, 2:

    bona scaeva,

    Plaut. Stich. 5, 2, 24:

    auspicio optumo,

    id. ib. 3, 2, 6; cf.:

    memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,

    Hor. S. 1, 9, 68.—
    f.
    Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:

    optima res publica,

    id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:

    minus bonis temporibus,

    id. Dom. 4, 8; so,

    optimis temporibus,

    id. Sest. 3, 6:

    nostrae res meliore loco videbantur,

    id. ad Brut. 1, 3, 1:

    lex optima,

    id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
    g.
    Good = large, considerable:

    bono atque amplo lucro,

    Plaut. Am. prol. 6:

    bona librorum copia,

    Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:

    bona copia cornu,

    Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
    h.
    Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:

    si bono genere natus sit,

    Auct. Her. 3, 7, 13.—
    k.
    Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
    (α).
    Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:

    primum abs te hoc bona venia expeto,

    Ter. Phorm. 2, 3, 31:

    bona tua venia dixerim,

    Cic. Leg. 3, 15, 34:

    oravit bona venia Quirites, ne, etc.,

    Liv. 7, 41, 3:

    obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,

    id. 6, 40, 10:

    cum bona venia quaeso audiatis, etc.,

    id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.

    . sed des veniam bonus oro = venia bona oro,

    Hor. S. 2, 4, 5.—
    (β).
    Bona pax, without quarrelling:

    bona pax sit potius,

    let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;

    so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,

    without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
    (γ).
    Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:

    igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,

    Sall. J. 5, 5.—
    (δ).
    Bona societas, alliance:

    Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,

    Tac. A. 1, 58.
    C.
    In particular phrases.
    1.
    Bonae res.
    a.
    = Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:

    concedatur bonis rebus homines morte privari,

    Cic. Tusc. 1, 36, 87:

    optimis rebus usus est,

    he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
    b.
    = Res secundae, opp. res adversae, prosperity:

    bonis rebus tuis, meas irrides malas,

    Plaut. Trin. 2, 4, 45:

    in bonis rebus,

    Hor. C. 2, 3, 2. —
    c.
    Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:

    homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,

    who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
    d.
    Costly things, articles of luxury:

    capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,

    Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:

    nimium rei bonae,

    id. Stich. 2, 3, 55:

    ignorantia bonarum rerum,

    Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:

    re bona copiosum esse,

    Gell. 16, 19, 7.—
    e.
    Moral, morally good:

    illi cum res non bonas tractent,

    Cic. Ac. 2, 33, 72:

    ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,

    id. ib. 1, 4, 15:

    quid habemus in rebus bonis et malis explorati?

    id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:

    quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,

    id. Sen. 18, 65.—
    f.
    In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:

    res bonas verbis electis dictas quis non legat?

    Cic. Fin. 1, 3, 8:

    studiis generorum, praesertim in re bona,

    Plaut. Am. 8, 26.—
    2.
    Bonae artes.
    (α).
    A good, laudable way of dealing:

    qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,

    Sall. C. 2, 9:

    huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,

    id. ib. 11, 2:

    quod is bonarum artium cupiens erat,

    Tac. A. 6, 46.—
    (β).
    Liberal arts and sciences:

    litteris aut ulli bonae arti,

    Quint. 12, 1, 7:

    conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,

    Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:

    optimae artes: optimarum artium scientia,

    Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
    3.
    Bona fides, or fides bona.
    a.
    Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:

    dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?

    Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:

    si tibi optima fide omnia concessit,

    Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
    b.
    Jurid. t. t.
    (α).
    Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:

    ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,

    Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;

    41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,

    ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
    (β).
    Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:

    actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,

    Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:

    quidquid dare facere oportet ex fide bona,

    Cic. Off. 3, 16, 66:

    iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,

    id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
    4.
    Bona verba.
    (α).
    Kind words:

    Bona verba quaeso,

    Ter. And. 1, 2, 33.—
    (β).
    Words of good omen (v. omen):

    dicamus bona verba,

    Tib. 2, 2, 1:

    dicite suffuso ter bona verba mero,

    Ov. F. 2, 638.—
    (γ).
    Elegant or well-chosen expressions:

    quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,

    Cic. Or. 1, 12, 51:

    verborum bonorum cursu,

    id. Brut. 66, 233:

    omnia verba sunt alicubi optima,

    Quint. 10, 1, 9.—
    (δ).
    Moral sayings:

    non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,

    Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
    5.
    Bona dicta.
    (α).
    Polite, courteous language:

    hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,

    Plaut. Am. prol. 25.—
    (β).
    Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:

    dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,

    Plaut. Capt. 3, 1, 22:

    ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,

    id. Stich. 2, 3, 75.—
    6.
    Bona facta.
    (α).
    = bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:

    nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),

    Tac. A. 3, 40.—
    (β).
    Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):

    bonum factum est, ut edicta servetis mea,

    Plaut. Poen. prol. 16:

    haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,

    id. ib. 45.— Hence,
    (γ).
    Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:

    peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,

    Suet. Caes. 80:

    et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,

    id. Vit. 14:

    hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,

    Aur. Vict. 49; cf.:

    o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,

    Tert. Pud. 1.—
    7.
    Bona gratia.
    (α).
    A friendly understanding:

    cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,

    per gratiam bonam abire,

    to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
    (β).
    Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
    8.
    Bona pars.
    (α).
    The well-disposed part of a body of persons:

    ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,

    Liv. 21, 4, 1:

    pars melior senatus ad meliora responsa trahere,

    id. 7, 21, 6.—
    (β).
    The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):

    civem bonarum partium,

    Cic. Sest. 32, 77:

    (fuit) meliorum partium aliquando,

    id. Cael. 6, 13:

    qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,

    Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
    (γ).
    Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):

    bonam partem ad te adtulit,

    Ter. Eun. 1, 2, 43:

    bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,

    Cic. Or. 2, 3, 14:

    bonam magnamque partem exercitus,

    Val. Max. 5, 2, ext. 4:

    bona pars noctium,

    Quint. 12, 11, 19:

    bona pars hominum,

    Hor. S. 1, 1, 61:

    meae vocis... bona pars,

    id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:

    melior pars diei,

    Verg. A. 9, 156.—
    (δ).
    Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:

    nostri melior pars animus est,

    Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:

    quae pars optima est in homine,

    best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:

    major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,

    Sen. Brev. Vit. 18, 1:

    Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,

    Vulg. Luc. 10, 42.—
    (ε).
    Adverb.:

    bonam partem = ex magna parte,

    Lucr. 6, 1249.—
    (ζ).
    Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:

    Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,

    id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:

    quaeso ut hoc in bonam partem accipias,

    id. Rosc. Am. 16, 45.—
    9.
    Dies bonus or bona.
    (α).
    A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):

    tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,

    Plaut. Poen. 2, 49:

    nunc dicenda bona sunt bona verba die,

    Ov. F. 1, 72.—
    (β).
    A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
    10.
    Bonus mos.
    (α).
    Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:

    nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,

    Cic. Off. 1, 17, 56:

    nam hic nimium morbus mores invasit bonos,

    Plaut. Trin. 1, 1, 6:

    domi militiaeque boni mores colebantur,

    Sall. C. 9, 1:

    propter ejus suavissimos et optimos mores,

    Cic. Phil. 3, 5, 13:

    cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,

    Liv. 34, 6, 9:

    mores meliores,

    Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
    (β).
    Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:

    ex optimo more et sanctissima disciplina,

    Cic. Phil. 2, 28, 69:

    neglegentia boni moris,

    Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:

    conventio, mandatum contra bonos mores,

    in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
    11.
    Adverbial phrases.
    a.
    Bono animo esse, or bonum animum habere.
    (α).
    To be of good cheer or courage:

    bono animo es! Liberabit ille te homo,

    Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:

    animo bono es,

    Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:

    bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,

    Varr. R. R. 1, 26:

    bono animo sint et tui et mei familiares,

    Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:

    bono animo esse jubere eam consul,

    Liv. 39, 13, 7:

    habe modo bonum animum,

    Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:

    habe animum bonum,

    id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:

    bonum animum habe,

    Liv. 45, 8, 5:

    clamor ortus ut bonum animum haberet,

    id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
    (β).
    Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:

    audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,

    Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:

    bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,

    id. Imp. Pomp. 19, 56:

    quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,

    Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
    (γ).
    Bonus animus, good temper, patience:

    bonus animus in mala re dimidium mali est,

    Plaut. Ps. 1, 5, 37:

    vos etiam hoc animo meliore feratis,

    Ov. M. 9, 433.—
    b.
    Bono modo.
    (α).
    = placide, with composure, moderation:

    si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,

    Cato, R. R. 5:

    haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,

    Cic. Ac. 2, 44, 137.—
    (β).
    In a decent manner:

    neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,

    Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
    c.
    Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:

    te ipse jure optumo incuses licet,

    Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:

    ut jure optimo me deserere posses,

    Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:

    ne jure optimo irrideamur,

    Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;

    similarly, optimo judicio,

    Val. Max. 2, 9, 2.
    II.
    As subst.
    A.
    bŏnus, boni, m.; of persons.
    1.
    In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
    (α).
    Plur.:

    bonis quod bene fit haud perit,

    Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:

    melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,

    Cic. Off. 2, 20, 71:

    verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,

    id. Lael. 14, 50:

    diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,

    Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:

    oderunt peccare boni virtutis amore,

    Hor. Ep. 1, 16, 52:

    tam bonis quam malis conduntur urbes,

    Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:

    quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,

    Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
    (β).
    Sing.:

    malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,

    Plaut. Trin. 2, 2, 8:

    nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,

    Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:

    qui meliorem audax vocet in jus,

    Hor. S. 2, 5, 29.—
    2.
    Bonus, a man of honor.
    (α).
    A brave man:

    pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?

    Cic. Off. 1, 17, 57:

    libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,

    Sall. C. 33, 5:

    fortes creantur fortibus et bonis,

    Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):

    fama impari boni atque ignavi erant,

    Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
    (β).
    A gentleman:

    quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?

    Cic. Phil. 2, 4, 7.—
    3.
    Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
    (α).
    In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;

    so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,

    Cic. Sest. 16, 38:

    audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,

    id. ib. 47, 100:

    ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,

    id. Pis. 2, 4:

    etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,

    id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:

    maledictis increpat omnes bonos,

    Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,

    optimi,

    Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:

    bonorum, id est lautorum et locupletum,

    id. Att. 8, 1, 3.—
    (β).
    Without reference to political views;

    opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,

    Plaut. Trin. 2, 2, 22:

    semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,

    Sall. C. 37, 3:

    elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,

    Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:

    ut quaestui habeant male loqui melioribus,

    Plaut. Poen. 3, 3, 13:

    da locum melioribus,

    Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
    4.
    Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
    5.
    Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
    (α).
    Referring to morality:

    esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,

    every good man, Cic. Sen. 13, 43:

    qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,

    id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:

    quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?

    Sen. Prov. 4, 8.—
    (β).
    Of the educated classes:

    adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,

    Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:

    Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,

    Sall. C. 34, 2:

    optimo cuique infesta libertas,

    Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
    (γ).
    Honorable, brave:

    optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,

    Sall. J. 92, 8.—
    (δ).
    In gen., excellent:

    optimus quisque facere quam dicere... malebat,

    Sall. C. 8, 5.—
    (ε).
    Distributively:

    ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,

    to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
    (ζ).
    Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):

    hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,

    Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
    (η).
    Attributively, with a noun:

    optimam quamque causam,

    Cic. Sest. 43, 93:

    optima quaeque dies,

    Verg. G. 3, 66.
    2.
    bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
    1.
    Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;

    nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,

    Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:

    quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,

    id. Par. 1, 1, 9:

    ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,

    id. Ac. 1, 2, 7:

    non-est igitur voluptas bonum,

    id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:

    sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,

    id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
    2.
    Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:

    quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,

    Plaut. Capt. 4, 1, 9:

    multa bona vobis volt facere,

    will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:

    tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,

    id. Capt. 1, 2, 33:

    multa tibi di dent bona,

    id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:

    omnia Bona dicere,

    to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:

    sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,

    Cic. Tusc. 1, 36, 88:

    cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,

    id. ib. 5, 41, 120:

    nihil enim boni nosti,

    nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:

    mala pro bonis legere dementia est,

    Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:

    quia bonum sit valere,

    a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):

    melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,

    id. Lael. 6, 20:

    meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,

    id. Or. 1, 10, 43:

    optimum: difficillimum est formam exponere optimi,

    id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;

    v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,

    to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:

    ad melius transcurrere,

    to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
    3.
    Bonum or bona, prosperity:

    fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,

    Plaut. As. 2, 2, 58:

    nulli est homini perpetuum bonum,

    id. Curc. 1, 3, 33:

    unā tecum bona, mala tolerabimus,

    Ter. Phorm. 3, 3, 23:

    quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),

    Cic. Inv. 1, 55, 107.—
    4.
    Good qualities, gifts:

    omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,

    Plaut. Am. 2, 2, 30:

    magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,

    Cic. Off. 1, 41, 148:

    nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,

    id. Cael. 5, 11:

    hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,

    id. ib. 17, 39:

    non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,

    id. Balb. 28, 63:

    gaude isto tuo tam excellenti bono,

    id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
    5.
    Advantage, benefit:

    si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,

    Cic. Off. 1, 24, 83:

    saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,

    id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:

    maximum bonum in celeritate ponebat,

    Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:

    hoc ita si fit, publico fiat bono,

    Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
    6.
    With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:

    si bonum aequomque oras,

    Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:

    si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,

    Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:

    a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,

    Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:

    istuc, Chreme, Aequi bonique facio,

    I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
    7.
    Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
    a.
    In gen.:

    paterna oportet reddi filio bona,

    Plaut. Poen. 5, 2, 120:

    bona sua med habiturum omnia,

    id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:

    bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,

    Cic. Sest. 24, 54:

    cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,

    id. ib. 30, 65:

    bona, fortunas, possessiones omnium,

    id. Caecin. 13, 38:

    at mulctantur bonis exsules,

    id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
    b.
    Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
    (α).
    Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
    (β).
    Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:

    postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,

    Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:

    edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,

    Liv. 2, 24, 6:

    bona proscribere,

    to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
    (γ).
    Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
    c.
    In bonis esse;

    with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),

    Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:

    neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,

    ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
    III.
    Predicative use.
    A.
    With nouns or pronouns as subjects.
    1.
    Bonum esse, to be morally good, honest:

    nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,

    Plaut. Cist. 2, 3, 82:

    bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,

    id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:

    itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,

    Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:

    Cato esse quam videri bonus malebat,

    Sall. C. 54, 5:

    ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,

    Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin.
    2.
    To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:

    jam istuc non bonumst,

    Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:

    oleum viridius et melius fiet,

    id. ib. 3:

    vinum ut alvum bonam faciat,

    to correct the bowels, id. ib. 156:

    quid est homini salute melius?

    Plaut. As. 3, 3, 127:

    non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,

    id. Trin. 2, 3, 1:

    quid est quod huc possit quod melius sit accedere?

    Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:

    in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,

    id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:

    meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,

    Liv. 2, 51, 3:

    parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,

    Lucr. 4, 181; 4, 191:

    si meliora dies, ut vina, poemata reddit,

    Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:

    quod bonum, faustum, felixque sit,

    Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;

    3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,

    Plaut. Cas. 2, 6, 50;

    and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,

    Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
    3.
    To be kind:

    bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,

    Plaut. Most. 4, 1, 22:

    hic si vellet bonus ac benignus Esse,

    Hor. S. 1, 2, 52.—
    4.
    With reference to the gods:

    ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,

    Plaut. As. 3, 3, 129:

    Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),

    Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
    B.
    Impers.
    1.
    Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
    (α).
    Without a subject:

    bonum sit!

    may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
    (β).
    With subject inf.:

    nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,

    Plaut. Trin. 2, 4, 61:

    bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,

    id. Curc. 1, 3,20.—
    2.
    Melius est.
    (α).
    With subject inf.:

    melius sanam est mentem sumere,

    Plaut. Men. 5, 2, 51:

    nihil sentire est melius quam tam prava sentire,

    Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,

    melius fuit, fuisset, or fuerat,

    it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:

    proinde quiesse erit melius,

    Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
    (β).
    With subject inf.-clause:

    meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,

    Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
    (γ).
    With ut-clause:

    quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,

    Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
    (δ).
    With subjectclause in the subjunctive:

    nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,

    Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
    3.
    Optimum est.
    (α).
    With subject inf.:

    optimum visum est, captivos quam primum deportare,

    Liv. 23, 34, 8:

    si quis dicit optimum esse navigare,

    Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
    (β).
    With inf.-clause:

    constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,

    Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
    (γ).
    With ut and subj:

    hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,

    Cic. Fin. 2, 3, 6.—
    (δ).
    With quod:

    illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,

    Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:

    optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,

    id. Phil. 2, 36, 91.—
    (ε).
    With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):

    sed hoc mihi optumum factu arbitror,

    Plaut. Stich. 1, 2, 16:

    optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,

    Caes. B. G. 4, 30:

    optumum factu credens exercitum augere,

    Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
    IV.
    Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:

    di melius duint,

    Ter. Phorm. 5, 9, 16:

    di meliora velint!

    Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:

    di meliora! inquit,

    Cic. Sen. 14, 47:

    id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,

    Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;

    similarly, di melius, i. e. fecerunt,

    Val. Max. 6, 1, ext. 3.
    V.
    With object expressed,
    1.
    By dat.
    (α).
    = good, useful, beneficial for:

    ambula, id lieni optumum est,

    Plaut. Curc. 2, 1, 25:

    quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,

    Sall. C. 20, 3:

    bona bello Cornus, jaculis, etc.,

    Verg. G. 2, 447.—
    (β).
    = benignus or propitius, kind to:

    vicinis bonus esto,

    Cato, R. R. 4:

    bene merenti mala es, male merenti bona es,

    Plaut. As. 1, 2, 3:

    vos o mihi Manes, Este boni,

    Verg. A. 12, 647.—
    (γ).
    = idoneus, fit for, adapted to:

    qui locus vino optimus dicetur esse,

    Cato, R. R. 6:

    tum erit ei rei optumum tempus,

    id. ib. 26:

    terra cui putre solum, Optima frumentis,

    Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
    (δ).
    With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:

    accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,

    Cic. Rosc. Am. 5, 13:

    bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,

    Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:

    quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,

    Cic. Phil. 2, 14, 35:

    cui bono fuisset,

    id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.

    ellipt. form cui bono?

    Prisc. p. 1208 P.—
    (ε).
    With dat. gerund:

    ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,

    Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:

    (mons) quia pecori bonus alendo erat,

    Liv. 29, 31; 9, 10.—
    2.
    By ad and acc.:

    refert et ad quam rem bona aut non bona sit,

    Varr. R. R. 1, 91:

    occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,

    Auct. Her. 2, 4, 7:

    non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,

    Tac. A. 2, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > bonae

  • 110 bonus

    bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
    I.
    Attributively.
    A.
    As adjunct of nouns denoting persons.
    1.
    Vir bonus.
    (α).
    A man morally good (kalos kagathos):

    quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,

    Plaut. Poen. 5, 4, 60:

    omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,

    Cic. Tusc. 5, 10, 28:

    ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,

    id. Ac. 2, 8, 23:

    sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,

    id. Off. 3, 15, 64:

    qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,

    id. Lael. 5, 19:

    non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,

    id. Att. 7, 2, 4:

    ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,

    id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:

    nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,

    id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
    (β).
    An honest man:

    justitia, ex qua viri boni nominantur,

    Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;

    3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,

    id. ib. 3, 19, 77:

    quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,

    id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
    (γ).
    A man of good standing in the community:

    id viri boni arbitratu deducetur,

    Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:

    tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,

    Dig. 17, 1, [p. 244] 35;

    37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,

    Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:

    vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,

    Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:

    praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,

    Cic. Att. 9, 12, 3.—
    (δ).
    Ironically of bad men:

    sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,

    Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:

    expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,

    Cic. Cael. 26, 63:

    nam socer ejus, vir multum bonus est,

    id. Agr. 3, 3, 13;

    so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!

    Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:

    quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?

    Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
    (ε).
    Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):

    bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?

    Cic. Leg. 3, 9, 20.—
    (ζ).
    As a conventional courtesy:

    homines optimi non intellegunt, etc.,

    Cic. Fin. 1, 7, 25:

    bone accusator,

    id. Rosc. Am. 21, 58:

    sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,

    gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
    2.
    Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:

    in foro infimo boni homines atque dites ambulant,

    Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
    3.
    With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:

    bonus consul,

    Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):

    boni tribuni plebis,

    Cic. Phil. 1, 10, 25:

    bonus senator,

    id. Prov. Cons. 15, 37:

    senator bonus,

    id. Dom. 4, 8:

    bonus judex,

    id. Verr. 2, 4, 15, § 34:

    bonus augur (ironically),

    id. Phil. 2, 32, 80:

    bonus vates,

    Plaut. Mil. 3, 3, 27:

    bonus imperator,

    Sall. C. 60, 4:

    bonus dux,

    Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:

    naturam, optimam ducem,

    the best guide, Cic. Sen. 2, 5):

    bonus miles,

    Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:

    bonus orator,

    Cic. Fin. 1, 3, 10:

    optimus orator,

    id. Opt. Gen. 1, 3:

    poeta bonus,

    id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:

    scriptor bonus,

    Quint. 10, 1, 104:

    bonus advocatus,

    id. 5, 13, 10:

    bonus defensor,

    id. 5, 13, 3:

    bonus altercator,

    a good debater, id. 6, 4, 10:

    bonus praeceptor,

    id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:

    bonus gubernator,

    Cic. Ac. 2, 31, 100:

    optimus opifex,

    Hor. S. 1, 3, 133:

    sutor bonus,

    id. ib. 1, 3, 125:

    actor optimus,

    Cic. Sest. 57, 122:

    cantor optimus est modulator,

    Hor. S. 1, 3, 130:

    melior gladiator,

    Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:

    bonus paterfamilias,

    a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:

    bonus servus,

    Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:

    dominus bonus,

    Cato, R. R. 14:

    bonus custos,

    Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:

    filius bonus,

    Plaut. Am. 3, 4, 9:

    patres,

    Quint. 11, 3, 178:

    parens,

    id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:

    uxor melior,

    Cic. Inv. 1, 31, 52:

    amicus,

    id. Fam. 2, 15, 3:

    amicus optimus,

    Plaut. Cas. 3, 3, 18:

    optimus testis,

    Cic. Fam. 7, 27, 2:

    auctor, in two senses,

    good authority, id. Att. 5, 12, 3;

    and = bonus scriptor (post-class.),

    Quint. 10, 1, 74.—Esp.:

    bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,

    id. ib. 2, 23, 83:

    eum esse civem et fidelem et bonum,

    Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:

    optimus et fortissimus civis,

    Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
    4.
    Bonus and optimus as epithets of the gods.
    (α).
    In gen.:

    sed te bonus Mercurius perdat,

    Plaut. Cas. 2, 3, 23:

    fata... bonique divi,

    Hor. C. 4, 2, 38:

    divis orte bonis,

    id. ib. 4, 5, 1:

    O bone deus!

    Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
    (β).
    Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:

    (Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,

    Cic. N. D. 2, 25, 64:

    Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,

    id. ib. 3, 36, 87:

    in templo Jovis Optimi Maximi,

    id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:

    nutu Jovis Optimi Maximi,

    id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
    (γ).
    Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:

    di boni, hunc visitavi antidhac!

    Plaut. Ep. 4, 1, 16:

    di boni, boni quid porto!

    Ter. And. 2, 2, 1:

    di boni, quid hoc morbi est,

    id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:

    alter, O di boni, quam taeter incedebat!

    Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
    (δ).
    Bona Dea, etc., v. 6.—
    5.
    Optimus as a laudatory epithet.
    (α).
    Vir optimus:

    per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,

    Cic. Sest. 1, 2:

    virum optimum et constantissimum M. Cispium,

    id. ib. 35, 76:

    fratrem meum, virum optimum, fortissimum,

    id. ib.:

    consolabor hos praesentes, viros optimos,

    id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
    (β).
    Femina bona, optima:

    tua conjunx bona femina,

    Cic. Phil. 3, 6, 16:

    hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,

    id. ib. —
    (γ).
    Senex, pater, frater, etc.:

    optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,

    Cic. Planc. 41, 97:

    insuevit pater optimus hoc me,

    Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:

    C. Marcelli, fratris optimi,

    Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
    (δ).
    With proper names ( poet.):

    optimus Vergilius,

    Hor. S. 1, 6, 54:

    Maecenas optimus,

    id. ib. 1, 5, 27:

    optime Quinti,

    id. Ep. 1, 16, 1.—
    (ε).
    Esp. as an epithet of the Roman emperors:

    quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?

    Plin. Pan. 2, 7:

    gratias, inquit, ago, optime Princeps!

    Sen. Tranq. 14. 4:

    ex epistula optimi imperatoris Antonini,

    Gai. Inst. 1, 102; cf.:

    bene te patriae pater optime Caesar,

    Ov. F. 2, 637:

    optime Romulae Custos gentis,

    Hor. C. 4, 5, 1.—
    6.
    Bonus and Bona, names of deities.
    (α).
    Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):

    Bonae Deae pulvinaribus,

    Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.

    in mal. part.,

    Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
    (β).
    Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
    (γ).
    Bona Fortuna:

    si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,

    Plaut. Aul. 1, 3, 22:

    Bonae Fortunae (signum),

    Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:

    FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,

    Inscr. Orell. 1743 sq. —
    (δ).
    Bona Spes:

    Spes Bona, obsecro, subventa mihi,

    Plaut. Rud. 1, 4, 12:

    BONAE SPEI,

    Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
    (ε).
    BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:

    Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,

    Prop. 3, 24, 19.
    B.
    With nouns denoting things.
    1.
    Things concrete, denoting excellence:

    navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,

    Sen. Ep. 76, 13:

    gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,

    id. ib. 76, 14:

    id vinum erit lene et bono colore,

    Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:

    tabulas... collocare in bono lumine,

    Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:

    per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,

    id. ib. 73; cf.:

    bonae aquae, ironically compared to wine,

    Prop. 2, 33 (3, 31), 28:

    praedium bonum caelum habeat,

    good temperature, Cato, R. R. 1:

    bona tempestate,

    in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:

    (praedium) solo bono valeat,

    by good soil, Cato, R. R. 1:

    bonae (aedes) cum curantur male,

    Plaut. Most. 1, 2, 24:

    villam bonam,

    Cic. Off. 3, 13, 55:

    bonus pons,

    Cat. 17, 5:

    scyphi optimi (= optime facti),

    Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:

    perbona toreumata,

    id. ib. 2, 4, 18, §

    38: bona domicilia,

    comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:

    agrum Meliorem nemo habet,

    Ter. Heaut. 1, 1, 12:

    fundum meliorem,

    Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:

    equus melior,

    id. Inv. 1, 31, 52:

    bona cena,

    Cat. 13, 3:

    boni nummi,

    good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:

    super omnia vultus accessere boni,

    good looks, Ov. M. 8, 678:

    mulier bona forma,

    of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:

    equus formae melioris,

    Hor. S. 2, 7, 52:

    tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,

    fine, beautiful, Suet. Calig. 33:

    fruges bonae,

    Cat. 34, 19:

    ova suci melioris,

    of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:

    animus aequus optimum est aerumnae condimentum,

    Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:

    bonum omen, 2. e.),

    Quint. 6, 3, 69:

    scio te bona esse voce, ne clama nimis,

    good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,

    bona firmaque vox,

    Quint. 11, 3, 13.—
    2.
    Things abstract.
    a.
    Of physical well-being:

    ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,

    Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:

    non bonus somnus de prandio est,

    Plaut. Most. 3, 2, 8:

    bona aetas,

    prime of life, Cic. Sen. 14, 48:

    optima aetate,

    id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:

    bona, inquis, aetate, etc.,

    Sen. Ep. 76, 1.—
    b.
    Of the mind and soul:

    meliore esse sensu,

    Cic. Sest. 21, 47:

    optima indoles,

    id. Fin. 5, 22, 61:

    bona conscientia,

    Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:

    bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,

    with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:

    mens melior,

    Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:

    duos optimae indolis filios,

    Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:

    bonum consilium,

    Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:

    bona voluntas,

    a good purpose, Quint. 12, 11, 31:

    memoria bona,

    Cic. Att. 8, 4, 2:

    bona ratio cum perdita... confligit,

    id. Cat. 2, 11, 25:

    bonae rationes,

    Ter. Ad. 5, 3, 50:

    pronuntiatio bona,

    Auct. Her. 3, 15, 27.—
    c.
    Of moral relations:

    ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,

    Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;

    v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,

    Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:

    fac, sis, bonae frugi sies,

    of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:

    bona studia,

    moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:

    quidquid vita meliore parasti,

    Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:

    Juppiter, te bonas preces precor,

    Cato, R. R. 134; 139.—
    d.
    Of external, artistic, and literary value and usefulness:

    bono usui estis nulli,

    Plaut. Curc. 4, 2, 15:

    Optumo optume optumam operam das,

    id. Am. 1, 1, 122:

    bonam dedistis mihi operam,

    a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;

    v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,

    Cic. Off. 1, 33, 121:

    bonum otium,

    valuable leisure, Sall. C. 4, 1:

    bonis versibus,

    Cic. Ac. 2, 23, 74:

    versus meliores,

    Plaut. Trin. 3, 2, 81:

    meliora poemata,

    Hor. A. P. 303:

    in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,

    Cic. Or. 8, 26:

    optimas fabulas,

    id. Off. 1, 31, 114:

    melius munus,

    id. Ac. 1, 2, 7.—
    e.
    Favorable, prosperous, lucky, fortunate:

    de Procilio rumores non boni,

    unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:

    bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,

    about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:

    si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,

    id. Pis. 29, 71; cf.

    fortuna optima esse,

    to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:

    occasio tam bona,

    Plaut. Most. 2, 2, 9:

    senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,

    Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:

    bona navigatio,

    id. N. D. 3, 34, 83;

    esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,

    Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:

    ego sum spe bona,

    Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:

    optima spe,

    id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;

    v. C. 1. c. infra: meliora responsa,

    more favorable, Liv. 7, 21, 6:

    melior interpretatio,

    Tac. H. 3, 65:

    cum laude et bonis recordationibus,

    id. A. 4, 38:

    amnis Doctus iter melius,

    i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:

    omen bonum,

    a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.

    Liv. praef. § 13: melius omen,

    Ov. F. 1, 221;

    optimum,

    Cic. Fam. 3, 12, 2:

    bona scaeva,

    Plaut. Stich. 5, 2, 24:

    auspicio optumo,

    id. ib. 3, 2, 6; cf.:

    memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,

    Hor. S. 1, 9, 68.—
    f.
    Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:

    optima res publica,

    id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:

    minus bonis temporibus,

    id. Dom. 4, 8; so,

    optimis temporibus,

    id. Sest. 3, 6:

    nostrae res meliore loco videbantur,

    id. ad Brut. 1, 3, 1:

    lex optima,

    id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
    g.
    Good = large, considerable:

    bono atque amplo lucro,

    Plaut. Am. prol. 6:

    bona librorum copia,

    Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:

    bona copia cornu,

    Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
    h.
    Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:

    si bono genere natus sit,

    Auct. Her. 3, 7, 13.—
    k.
    Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
    (α).
    Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:

    primum abs te hoc bona venia expeto,

    Ter. Phorm. 2, 3, 31:

    bona tua venia dixerim,

    Cic. Leg. 3, 15, 34:

    oravit bona venia Quirites, ne, etc.,

    Liv. 7, 41, 3:

    obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,

    id. 6, 40, 10:

    cum bona venia quaeso audiatis, etc.,

    id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.

    . sed des veniam bonus oro = venia bona oro,

    Hor. S. 2, 4, 5.—
    (β).
    Bona pax, without quarrelling:

    bona pax sit potius,

    let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;

    so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,

    without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
    (γ).
    Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:

    igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,

    Sall. J. 5, 5.—
    (δ).
    Bona societas, alliance:

    Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,

    Tac. A. 1, 58.
    C.
    In particular phrases.
    1.
    Bonae res.
    a.
    = Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:

    concedatur bonis rebus homines morte privari,

    Cic. Tusc. 1, 36, 87:

    optimis rebus usus est,

    he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
    b.
    = Res secundae, opp. res adversae, prosperity:

    bonis rebus tuis, meas irrides malas,

    Plaut. Trin. 2, 4, 45:

    in bonis rebus,

    Hor. C. 2, 3, 2. —
    c.
    Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:

    homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,

    who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
    d.
    Costly things, articles of luxury:

    capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,

    Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:

    nimium rei bonae,

    id. Stich. 2, 3, 55:

    ignorantia bonarum rerum,

    Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:

    re bona copiosum esse,

    Gell. 16, 19, 7.—
    e.
    Moral, morally good:

    illi cum res non bonas tractent,

    Cic. Ac. 2, 33, 72:

    ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,

    id. ib. 1, 4, 15:

    quid habemus in rebus bonis et malis explorati?

    id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:

    quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,

    id. Sen. 18, 65.—
    f.
    In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:

    res bonas verbis electis dictas quis non legat?

    Cic. Fin. 1, 3, 8:

    studiis generorum, praesertim in re bona,

    Plaut. Am. 8, 26.—
    2.
    Bonae artes.
    (α).
    A good, laudable way of dealing:

    qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,

    Sall. C. 2, 9:

    huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,

    id. ib. 11, 2:

    quod is bonarum artium cupiens erat,

    Tac. A. 6, 46.—
    (β).
    Liberal arts and sciences:

    litteris aut ulli bonae arti,

    Quint. 12, 1, 7:

    conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,

    Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:

    optimae artes: optimarum artium scientia,

    Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
    3.
    Bona fides, or fides bona.
    a.
    Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:

    dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?

    Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:

    si tibi optima fide omnia concessit,

    Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
    b.
    Jurid. t. t.
    (α).
    Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:

    ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,

    Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;

    41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,

    ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
    (β).
    Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:

    actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,

    Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:

    quidquid dare facere oportet ex fide bona,

    Cic. Off. 3, 16, 66:

    iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,

    id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
    4.
    Bona verba.
    (α).
    Kind words:

    Bona verba quaeso,

    Ter. And. 1, 2, 33.—
    (β).
    Words of good omen (v. omen):

    dicamus bona verba,

    Tib. 2, 2, 1:

    dicite suffuso ter bona verba mero,

    Ov. F. 2, 638.—
    (γ).
    Elegant or well-chosen expressions:

    quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,

    Cic. Or. 1, 12, 51:

    verborum bonorum cursu,

    id. Brut. 66, 233:

    omnia verba sunt alicubi optima,

    Quint. 10, 1, 9.—
    (δ).
    Moral sayings:

    non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,

    Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
    5.
    Bona dicta.
    (α).
    Polite, courteous language:

    hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,

    Plaut. Am. prol. 25.—
    (β).
    Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:

    dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,

    Plaut. Capt. 3, 1, 22:

    ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,

    id. Stich. 2, 3, 75.—
    6.
    Bona facta.
    (α).
    = bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:

    nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),

    Tac. A. 3, 40.—
    (β).
    Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):

    bonum factum est, ut edicta servetis mea,

    Plaut. Poen. prol. 16:

    haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,

    id. ib. 45.— Hence,
    (γ).
    Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:

    peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,

    Suet. Caes. 80:

    et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,

    id. Vit. 14:

    hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,

    Aur. Vict. 49; cf.:

    o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,

    Tert. Pud. 1.—
    7.
    Bona gratia.
    (α).
    A friendly understanding:

    cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,

    per gratiam bonam abire,

    to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
    (β).
    Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
    8.
    Bona pars.
    (α).
    The well-disposed part of a body of persons:

    ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,

    Liv. 21, 4, 1:

    pars melior senatus ad meliora responsa trahere,

    id. 7, 21, 6.—
    (β).
    The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):

    civem bonarum partium,

    Cic. Sest. 32, 77:

    (fuit) meliorum partium aliquando,

    id. Cael. 6, 13:

    qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,

    Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
    (γ).
    Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):

    bonam partem ad te adtulit,

    Ter. Eun. 1, 2, 43:

    bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,

    Cic. Or. 2, 3, 14:

    bonam magnamque partem exercitus,

    Val. Max. 5, 2, ext. 4:

    bona pars noctium,

    Quint. 12, 11, 19:

    bona pars hominum,

    Hor. S. 1, 1, 61:

    meae vocis... bona pars,

    id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:

    melior pars diei,

    Verg. A. 9, 156.—
    (δ).
    Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:

    nostri melior pars animus est,

    Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:

    quae pars optima est in homine,

    best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:

    major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,

    Sen. Brev. Vit. 18, 1:

    Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,

    Vulg. Luc. 10, 42.—
    (ε).
    Adverb.:

    bonam partem = ex magna parte,

    Lucr. 6, 1249.—
    (ζ).
    Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:

    Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,

    id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:

    quaeso ut hoc in bonam partem accipias,

    id. Rosc. Am. 16, 45.—
    9.
    Dies bonus or bona.
    (α).
    A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):

    tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,

    Plaut. Poen. 2, 49:

    nunc dicenda bona sunt bona verba die,

    Ov. F. 1, 72.—
    (β).
    A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
    10.
    Bonus mos.
    (α).
    Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:

    nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,

    Cic. Off. 1, 17, 56:

    nam hic nimium morbus mores invasit bonos,

    Plaut. Trin. 1, 1, 6:

    domi militiaeque boni mores colebantur,

    Sall. C. 9, 1:

    propter ejus suavissimos et optimos mores,

    Cic. Phil. 3, 5, 13:

    cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,

    Liv. 34, 6, 9:

    mores meliores,

    Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
    (β).
    Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:

    ex optimo more et sanctissima disciplina,

    Cic. Phil. 2, 28, 69:

    neglegentia boni moris,

    Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:

    conventio, mandatum contra bonos mores,

    in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
    11.
    Adverbial phrases.
    a.
    Bono animo esse, or bonum animum habere.
    (α).
    To be of good cheer or courage:

    bono animo es! Liberabit ille te homo,

    Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:

    animo bono es,

    Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:

    bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,

    Varr. R. R. 1, 26:

    bono animo sint et tui et mei familiares,

    Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:

    bono animo esse jubere eam consul,

    Liv. 39, 13, 7:

    habe modo bonum animum,

    Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:

    habe animum bonum,

    id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:

    bonum animum habe,

    Liv. 45, 8, 5:

    clamor ortus ut bonum animum haberet,

    id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
    (β).
    Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:

    audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,

    Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:

    bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,

    id. Imp. Pomp. 19, 56:

    quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,

    Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
    (γ).
    Bonus animus, good temper, patience:

    bonus animus in mala re dimidium mali est,

    Plaut. Ps. 1, 5, 37:

    vos etiam hoc animo meliore feratis,

    Ov. M. 9, 433.—
    b.
    Bono modo.
    (α).
    = placide, with composure, moderation:

    si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,

    Cato, R. R. 5:

    haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,

    Cic. Ac. 2, 44, 137.—
    (β).
    In a decent manner:

    neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,

    Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
    c.
    Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:

    te ipse jure optumo incuses licet,

    Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:

    ut jure optimo me deserere posses,

    Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:

    ne jure optimo irrideamur,

    Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;

    similarly, optimo judicio,

    Val. Max. 2, 9, 2.
    II.
    As subst.
    A.
    bŏnus, boni, m.; of persons.
    1.
    In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
    (α).
    Plur.:

    bonis quod bene fit haud perit,

    Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:

    melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,

    Cic. Off. 2, 20, 71:

    verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,

    id. Lael. 14, 50:

    diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,

    Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:

    oderunt peccare boni virtutis amore,

    Hor. Ep. 1, 16, 52:

    tam bonis quam malis conduntur urbes,

    Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:

    quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,

    Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
    (β).
    Sing.:

    malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,

    Plaut. Trin. 2, 2, 8:

    nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,

    Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:

    qui meliorem audax vocet in jus,

    Hor. S. 2, 5, 29.—
    2.
    Bonus, a man of honor.
    (α).
    A brave man:

    pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?

    Cic. Off. 1, 17, 57:

    libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,

    Sall. C. 33, 5:

    fortes creantur fortibus et bonis,

    Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):

    fama impari boni atque ignavi erant,

    Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
    (β).
    A gentleman:

    quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?

    Cic. Phil. 2, 4, 7.—
    3.
    Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
    (α).
    In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;

    so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,

    Cic. Sest. 16, 38:

    audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,

    id. ib. 47, 100:

    ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,

    id. Pis. 2, 4:

    etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,

    id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:

    maledictis increpat omnes bonos,

    Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,

    optimi,

    Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:

    bonorum, id est lautorum et locupletum,

    id. Att. 8, 1, 3.—
    (β).
    Without reference to political views;

    opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,

    Plaut. Trin. 2, 2, 22:

    semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,

    Sall. C. 37, 3:

    elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,

    Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:

    ut quaestui habeant male loqui melioribus,

    Plaut. Poen. 3, 3, 13:

    da locum melioribus,

    Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
    4.
    Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
    5.
    Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
    (α).
    Referring to morality:

    esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,

    every good man, Cic. Sen. 13, 43:

    qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,

    id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:

    quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?

    Sen. Prov. 4, 8.—
    (β).
    Of the educated classes:

    adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,

    Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:

    Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,

    Sall. C. 34, 2:

    optimo cuique infesta libertas,

    Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
    (γ).
    Honorable, brave:

    optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,

    Sall. J. 92, 8.—
    (δ).
    In gen., excellent:

    optimus quisque facere quam dicere... malebat,

    Sall. C. 8, 5.—
    (ε).
    Distributively:

    ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,

    to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
    (ζ).
    Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):

    hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,

    Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
    (η).
    Attributively, with a noun:

    optimam quamque causam,

    Cic. Sest. 43, 93:

    optima quaeque dies,

    Verg. G. 3, 66.
    2.
    bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
    1.
    Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;

    nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,

    Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:

    quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,

    id. Par. 1, 1, 9:

    ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,

    id. Ac. 1, 2, 7:

    non-est igitur voluptas bonum,

    id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:

    sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,

    id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
    2.
    Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:

    quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,

    Plaut. Capt. 4, 1, 9:

    multa bona vobis volt facere,

    will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:

    tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,

    id. Capt. 1, 2, 33:

    multa tibi di dent bona,

    id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:

    omnia Bona dicere,

    to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:

    sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,

    Cic. Tusc. 1, 36, 88:

    cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,

    id. ib. 5, 41, 120:

    nihil enim boni nosti,

    nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:

    mala pro bonis legere dementia est,

    Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:

    quia bonum sit valere,

    a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):

    melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,

    id. Lael. 6, 20:

    meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,

    id. Or. 1, 10, 43:

    optimum: difficillimum est formam exponere optimi,

    id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;

    v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,

    to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:

    ad melius transcurrere,

    to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
    3.
    Bonum or bona, prosperity:

    fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,

    Plaut. As. 2, 2, 58:

    nulli est homini perpetuum bonum,

    id. Curc. 1, 3, 33:

    unā tecum bona, mala tolerabimus,

    Ter. Phorm. 3, 3, 23:

    quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),

    Cic. Inv. 1, 55, 107.—
    4.
    Good qualities, gifts:

    omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,

    Plaut. Am. 2, 2, 30:

    magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,

    Cic. Off. 1, 41, 148:

    nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,

    id. Cael. 5, 11:

    hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,

    id. ib. 17, 39:

    non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,

    id. Balb. 28, 63:

    gaude isto tuo tam excellenti bono,

    id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
    5.
    Advantage, benefit:

    si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,

    Cic. Off. 1, 24, 83:

    saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,

    id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:

    maximum bonum in celeritate ponebat,

    Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:

    hoc ita si fit, publico fiat bono,

    Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
    6.
    With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:

    si bonum aequomque oras,

    Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:

    si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,

    Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:

    a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,

    Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:

    istuc, Chreme, Aequi bonique facio,

    I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
    7.
    Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
    a.
    In gen.:

    paterna oportet reddi filio bona,

    Plaut. Poen. 5, 2, 120:

    bona sua med habiturum omnia,

    id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:

    bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,

    Cic. Sest. 24, 54:

    cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,

    id. ib. 30, 65:

    bona, fortunas, possessiones omnium,

    id. Caecin. 13, 38:

    at mulctantur bonis exsules,

    id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
    b.
    Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
    (α).
    Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
    (β).
    Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:

    postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,

    Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:

    edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,

    Liv. 2, 24, 6:

    bona proscribere,

    to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
    (γ).
    Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
    c.
    In bonis esse;

    with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),

    Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:

    neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,

    ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
    III.
    Predicative use.
    A.
    With nouns or pronouns as subjects.
    1.
    Bonum esse, to be morally good, honest:

    nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,

    Plaut. Cist. 2, 3, 82:

    bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,

    id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:

    itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,

    Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:

    Cato esse quam videri bonus malebat,

    Sall. C. 54, 5:

    ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,

    Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin.
    2.
    To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:

    jam istuc non bonumst,

    Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:

    oleum viridius et melius fiet,

    id. ib. 3:

    vinum ut alvum bonam faciat,

    to correct the bowels, id. ib. 156:

    quid est homini salute melius?

    Plaut. As. 3, 3, 127:

    non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,

    id. Trin. 2, 3, 1:

    quid est quod huc possit quod melius sit accedere?

    Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:

    in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,

    id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:

    meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,

    Liv. 2, 51, 3:

    parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,

    Lucr. 4, 181; 4, 191:

    si meliora dies, ut vina, poemata reddit,

    Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:

    quod bonum, faustum, felixque sit,

    Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;

    3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,

    Plaut. Cas. 2, 6, 50;

    and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,

    Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
    3.
    To be kind:

    bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,

    Plaut. Most. 4, 1, 22:

    hic si vellet bonus ac benignus Esse,

    Hor. S. 1, 2, 52.—
    4.
    With reference to the gods:

    ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,

    Plaut. As. 3, 3, 129:

    Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),

    Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
    B.
    Impers.
    1.
    Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
    (α).
    Without a subject:

    bonum sit!

    may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
    (β).
    With subject inf.:

    nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,

    Plaut. Trin. 2, 4, 61:

    bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,

    id. Curc. 1, 3,20.—
    2.
    Melius est.
    (α).
    With subject inf.:

    melius sanam est mentem sumere,

    Plaut. Men. 5, 2, 51:

    nihil sentire est melius quam tam prava sentire,

    Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,

    melius fuit, fuisset, or fuerat,

    it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:

    proinde quiesse erit melius,

    Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
    (β).
    With subject inf.-clause:

    meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,

    Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
    (γ).
    With ut-clause:

    quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,

    Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
    (δ).
    With subjectclause in the subjunctive:

    nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,

    Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
    3.
    Optimum est.
    (α).
    With subject inf.:

    optimum visum est, captivos quam primum deportare,

    Liv. 23, 34, 8:

    si quis dicit optimum esse navigare,

    Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
    (β).
    With inf.-clause:

    constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,

    Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
    (γ).
    With ut and subj:

    hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,

    Cic. Fin. 2, 3, 6.—
    (δ).
    With quod:

    illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,

    Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:

    optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,

    id. Phil. 2, 36, 91.—
    (ε).
    With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):

    sed hoc mihi optumum factu arbitror,

    Plaut. Stich. 1, 2, 16:

    optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,

    Caes. B. G. 4, 30:

    optumum factu credens exercitum augere,

    Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
    IV.
    Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:

    di melius duint,

    Ter. Phorm. 5, 9, 16:

    di meliora velint!

    Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:

    di meliora! inquit,

    Cic. Sen. 14, 47:

    id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,

    Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;

    similarly, di melius, i. e. fecerunt,

    Val. Max. 6, 1, ext. 3.
    V.
    With object expressed,
    1.
    By dat.
    (α).
    = good, useful, beneficial for:

    ambula, id lieni optumum est,

    Plaut. Curc. 2, 1, 25:

    quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,

    Sall. C. 20, 3:

    bona bello Cornus, jaculis, etc.,

    Verg. G. 2, 447.—
    (β).
    = benignus or propitius, kind to:

    vicinis bonus esto,

    Cato, R. R. 4:

    bene merenti mala es, male merenti bona es,

    Plaut. As. 1, 2, 3:

    vos o mihi Manes, Este boni,

    Verg. A. 12, 647.—
    (γ).
    = idoneus, fit for, adapted to:

    qui locus vino optimus dicetur esse,

    Cato, R. R. 6:

    tum erit ei rei optumum tempus,

    id. ib. 26:

    terra cui putre solum, Optima frumentis,

    Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
    (δ).
    With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:

    accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,

    Cic. Rosc. Am. 5, 13:

    bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,

    Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:

    quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,

    Cic. Phil. 2, 14, 35:

    cui bono fuisset,

    id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.

    ellipt. form cui bono?

    Prisc. p. 1208 P.—
    (ε).
    With dat. gerund:

    ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,

    Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:

    (mons) quia pecori bonus alendo erat,

    Liv. 29, 31; 9, 10.—
    2.
    By ad and acc.:

    refert et ad quam rem bona aut non bona sit,

    Varr. R. R. 1, 91:

    occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,

    Auct. Her. 2, 4, 7:

    non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,

    Tac. A. 2, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > bonus

  • 111 meliores

    bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
    I.
    Attributively.
    A.
    As adjunct of nouns denoting persons.
    1.
    Vir bonus.
    (α).
    A man morally good (kalos kagathos):

    quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,

    Plaut. Poen. 5, 4, 60:

    omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,

    Cic. Tusc. 5, 10, 28:

    ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,

    id. Ac. 2, 8, 23:

    sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,

    id. Off. 3, 15, 64:

    qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,

    id. Lael. 5, 19:

    non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,

    id. Att. 7, 2, 4:

    ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,

    id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:

    nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,

    id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
    (β).
    An honest man:

    justitia, ex qua viri boni nominantur,

    Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;

    3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,

    id. ib. 3, 19, 77:

    quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,

    id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
    (γ).
    A man of good standing in the community:

    id viri boni arbitratu deducetur,

    Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:

    tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,

    Dig. 17, 1, [p. 244] 35;

    37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,

    Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:

    vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,

    Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:

    praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,

    Cic. Att. 9, 12, 3.—
    (δ).
    Ironically of bad men:

    sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,

    Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:

    expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,

    Cic. Cael. 26, 63:

    nam socer ejus, vir multum bonus est,

    id. Agr. 3, 3, 13;

    so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!

    Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:

    quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?

    Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
    (ε).
    Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):

    bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?

    Cic. Leg. 3, 9, 20.—
    (ζ).
    As a conventional courtesy:

    homines optimi non intellegunt, etc.,

    Cic. Fin. 1, 7, 25:

    bone accusator,

    id. Rosc. Am. 21, 58:

    sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,

    gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
    2.
    Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:

    in foro infimo boni homines atque dites ambulant,

    Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
    3.
    With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:

    bonus consul,

    Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):

    boni tribuni plebis,

    Cic. Phil. 1, 10, 25:

    bonus senator,

    id. Prov. Cons. 15, 37:

    senator bonus,

    id. Dom. 4, 8:

    bonus judex,

    id. Verr. 2, 4, 15, § 34:

    bonus augur (ironically),

    id. Phil. 2, 32, 80:

    bonus vates,

    Plaut. Mil. 3, 3, 27:

    bonus imperator,

    Sall. C. 60, 4:

    bonus dux,

    Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:

    naturam, optimam ducem,

    the best guide, Cic. Sen. 2, 5):

    bonus miles,

    Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:

    bonus orator,

    Cic. Fin. 1, 3, 10:

    optimus orator,

    id. Opt. Gen. 1, 3:

    poeta bonus,

    id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:

    scriptor bonus,

    Quint. 10, 1, 104:

    bonus advocatus,

    id. 5, 13, 10:

    bonus defensor,

    id. 5, 13, 3:

    bonus altercator,

    a good debater, id. 6, 4, 10:

    bonus praeceptor,

    id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:

    bonus gubernator,

    Cic. Ac. 2, 31, 100:

    optimus opifex,

    Hor. S. 1, 3, 133:

    sutor bonus,

    id. ib. 1, 3, 125:

    actor optimus,

    Cic. Sest. 57, 122:

    cantor optimus est modulator,

    Hor. S. 1, 3, 130:

    melior gladiator,

    Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:

    bonus paterfamilias,

    a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:

    bonus servus,

    Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:

    dominus bonus,

    Cato, R. R. 14:

    bonus custos,

    Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:

    filius bonus,

    Plaut. Am. 3, 4, 9:

    patres,

    Quint. 11, 3, 178:

    parens,

    id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:

    uxor melior,

    Cic. Inv. 1, 31, 52:

    amicus,

    id. Fam. 2, 15, 3:

    amicus optimus,

    Plaut. Cas. 3, 3, 18:

    optimus testis,

    Cic. Fam. 7, 27, 2:

    auctor, in two senses,

    good authority, id. Att. 5, 12, 3;

    and = bonus scriptor (post-class.),

    Quint. 10, 1, 74.—Esp.:

    bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,

    id. ib. 2, 23, 83:

    eum esse civem et fidelem et bonum,

    Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:

    optimus et fortissimus civis,

    Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
    4.
    Bonus and optimus as epithets of the gods.
    (α).
    In gen.:

    sed te bonus Mercurius perdat,

    Plaut. Cas. 2, 3, 23:

    fata... bonique divi,

    Hor. C. 4, 2, 38:

    divis orte bonis,

    id. ib. 4, 5, 1:

    O bone deus!

    Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
    (β).
    Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:

    (Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,

    Cic. N. D. 2, 25, 64:

    Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,

    id. ib. 3, 36, 87:

    in templo Jovis Optimi Maximi,

    id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:

    nutu Jovis Optimi Maximi,

    id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
    (γ).
    Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:

    di boni, hunc visitavi antidhac!

    Plaut. Ep. 4, 1, 16:

    di boni, boni quid porto!

    Ter. And. 2, 2, 1:

    di boni, quid hoc morbi est,

    id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:

    alter, O di boni, quam taeter incedebat!

    Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
    (δ).
    Bona Dea, etc., v. 6.—
    5.
    Optimus as a laudatory epithet.
    (α).
    Vir optimus:

    per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,

    Cic. Sest. 1, 2:

    virum optimum et constantissimum M. Cispium,

    id. ib. 35, 76:

    fratrem meum, virum optimum, fortissimum,

    id. ib.:

    consolabor hos praesentes, viros optimos,

    id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
    (β).
    Femina bona, optima:

    tua conjunx bona femina,

    Cic. Phil. 3, 6, 16:

    hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,

    id. ib. —
    (γ).
    Senex, pater, frater, etc.:

    optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,

    Cic. Planc. 41, 97:

    insuevit pater optimus hoc me,

    Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:

    C. Marcelli, fratris optimi,

    Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
    (δ).
    With proper names ( poet.):

    optimus Vergilius,

    Hor. S. 1, 6, 54:

    Maecenas optimus,

    id. ib. 1, 5, 27:

    optime Quinti,

    id. Ep. 1, 16, 1.—
    (ε).
    Esp. as an epithet of the Roman emperors:

    quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?

    Plin. Pan. 2, 7:

    gratias, inquit, ago, optime Princeps!

    Sen. Tranq. 14. 4:

    ex epistula optimi imperatoris Antonini,

    Gai. Inst. 1, 102; cf.:

    bene te patriae pater optime Caesar,

    Ov. F. 2, 637:

    optime Romulae Custos gentis,

    Hor. C. 4, 5, 1.—
    6.
    Bonus and Bona, names of deities.
    (α).
    Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):

    Bonae Deae pulvinaribus,

    Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.

    in mal. part.,

    Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
    (β).
    Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
    (γ).
    Bona Fortuna:

    si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,

    Plaut. Aul. 1, 3, 22:

    Bonae Fortunae (signum),

    Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:

    FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,

    Inscr. Orell. 1743 sq. —
    (δ).
    Bona Spes:

    Spes Bona, obsecro, subventa mihi,

    Plaut. Rud. 1, 4, 12:

    BONAE SPEI,

    Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
    (ε).
    BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:

    Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,

    Prop. 3, 24, 19.
    B.
    With nouns denoting things.
    1.
    Things concrete, denoting excellence:

    navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,

    Sen. Ep. 76, 13:

    gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,

    id. ib. 76, 14:

    id vinum erit lene et bono colore,

    Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:

    tabulas... collocare in bono lumine,

    Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:

    per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,

    id. ib. 73; cf.:

    bonae aquae, ironically compared to wine,

    Prop. 2, 33 (3, 31), 28:

    praedium bonum caelum habeat,

    good temperature, Cato, R. R. 1:

    bona tempestate,

    in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:

    (praedium) solo bono valeat,

    by good soil, Cato, R. R. 1:

    bonae (aedes) cum curantur male,

    Plaut. Most. 1, 2, 24:

    villam bonam,

    Cic. Off. 3, 13, 55:

    bonus pons,

    Cat. 17, 5:

    scyphi optimi (= optime facti),

    Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:

    perbona toreumata,

    id. ib. 2, 4, 18, §

    38: bona domicilia,

    comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:

    agrum Meliorem nemo habet,

    Ter. Heaut. 1, 1, 12:

    fundum meliorem,

    Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:

    equus melior,

    id. Inv. 1, 31, 52:

    bona cena,

    Cat. 13, 3:

    boni nummi,

    good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:

    super omnia vultus accessere boni,

    good looks, Ov. M. 8, 678:

    mulier bona forma,

    of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:

    equus formae melioris,

    Hor. S. 2, 7, 52:

    tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,

    fine, beautiful, Suet. Calig. 33:

    fruges bonae,

    Cat. 34, 19:

    ova suci melioris,

    of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:

    animus aequus optimum est aerumnae condimentum,

    Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:

    bonum omen, 2. e.),

    Quint. 6, 3, 69:

    scio te bona esse voce, ne clama nimis,

    good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,

    bona firmaque vox,

    Quint. 11, 3, 13.—
    2.
    Things abstract.
    a.
    Of physical well-being:

    ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,

    Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:

    non bonus somnus de prandio est,

    Plaut. Most. 3, 2, 8:

    bona aetas,

    prime of life, Cic. Sen. 14, 48:

    optima aetate,

    id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:

    bona, inquis, aetate, etc.,

    Sen. Ep. 76, 1.—
    b.
    Of the mind and soul:

    meliore esse sensu,

    Cic. Sest. 21, 47:

    optima indoles,

    id. Fin. 5, 22, 61:

    bona conscientia,

    Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:

    bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,

    with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:

    mens melior,

    Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:

    duos optimae indolis filios,

    Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:

    bonum consilium,

    Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:

    bona voluntas,

    a good purpose, Quint. 12, 11, 31:

    memoria bona,

    Cic. Att. 8, 4, 2:

    bona ratio cum perdita... confligit,

    id. Cat. 2, 11, 25:

    bonae rationes,

    Ter. Ad. 5, 3, 50:

    pronuntiatio bona,

    Auct. Her. 3, 15, 27.—
    c.
    Of moral relations:

    ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,

    Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;

    v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,

    Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:

    fac, sis, bonae frugi sies,

    of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:

    bona studia,

    moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:

    quidquid vita meliore parasti,

    Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:

    Juppiter, te bonas preces precor,

    Cato, R. R. 134; 139.—
    d.
    Of external, artistic, and literary value and usefulness:

    bono usui estis nulli,

    Plaut. Curc. 4, 2, 15:

    Optumo optume optumam operam das,

    id. Am. 1, 1, 122:

    bonam dedistis mihi operam,

    a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;

    v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,

    Cic. Off. 1, 33, 121:

    bonum otium,

    valuable leisure, Sall. C. 4, 1:

    bonis versibus,

    Cic. Ac. 2, 23, 74:

    versus meliores,

    Plaut. Trin. 3, 2, 81:

    meliora poemata,

    Hor. A. P. 303:

    in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,

    Cic. Or. 8, 26:

    optimas fabulas,

    id. Off. 1, 31, 114:

    melius munus,

    id. Ac. 1, 2, 7.—
    e.
    Favorable, prosperous, lucky, fortunate:

    de Procilio rumores non boni,

    unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:

    bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,

    about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:

    si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,

    id. Pis. 29, 71; cf.

    fortuna optima esse,

    to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:

    occasio tam bona,

    Plaut. Most. 2, 2, 9:

    senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,

    Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:

    bona navigatio,

    id. N. D. 3, 34, 83;

    esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,

    Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:

    ego sum spe bona,

    Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:

    optima spe,

    id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;

    v. C. 1. c. infra: meliora responsa,

    more favorable, Liv. 7, 21, 6:

    melior interpretatio,

    Tac. H. 3, 65:

    cum laude et bonis recordationibus,

    id. A. 4, 38:

    amnis Doctus iter melius,

    i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:

    omen bonum,

    a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.

    Liv. praef. § 13: melius omen,

    Ov. F. 1, 221;

    optimum,

    Cic. Fam. 3, 12, 2:

    bona scaeva,

    Plaut. Stich. 5, 2, 24:

    auspicio optumo,

    id. ib. 3, 2, 6; cf.:

    memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,

    Hor. S. 1, 9, 68.—
    f.
    Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:

    optima res publica,

    id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:

    minus bonis temporibus,

    id. Dom. 4, 8; so,

    optimis temporibus,

    id. Sest. 3, 6:

    nostrae res meliore loco videbantur,

    id. ad Brut. 1, 3, 1:

    lex optima,

    id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
    g.
    Good = large, considerable:

    bono atque amplo lucro,

    Plaut. Am. prol. 6:

    bona librorum copia,

    Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:

    bona copia cornu,

    Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
    h.
    Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:

    si bono genere natus sit,

    Auct. Her. 3, 7, 13.—
    k.
    Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
    (α).
    Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:

    primum abs te hoc bona venia expeto,

    Ter. Phorm. 2, 3, 31:

    bona tua venia dixerim,

    Cic. Leg. 3, 15, 34:

    oravit bona venia Quirites, ne, etc.,

    Liv. 7, 41, 3:

    obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,

    id. 6, 40, 10:

    cum bona venia quaeso audiatis, etc.,

    id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.

    . sed des veniam bonus oro = venia bona oro,

    Hor. S. 2, 4, 5.—
    (β).
    Bona pax, without quarrelling:

    bona pax sit potius,

    let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;

    so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,

    without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
    (γ).
    Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:

    igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,

    Sall. J. 5, 5.—
    (δ).
    Bona societas, alliance:

    Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,

    Tac. A. 1, 58.
    C.
    In particular phrases.
    1.
    Bonae res.
    a.
    = Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:

    concedatur bonis rebus homines morte privari,

    Cic. Tusc. 1, 36, 87:

    optimis rebus usus est,

    he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
    b.
    = Res secundae, opp. res adversae, prosperity:

    bonis rebus tuis, meas irrides malas,

    Plaut. Trin. 2, 4, 45:

    in bonis rebus,

    Hor. C. 2, 3, 2. —
    c.
    Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:

    homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,

    who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
    d.
    Costly things, articles of luxury:

    capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,

    Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:

    nimium rei bonae,

    id. Stich. 2, 3, 55:

    ignorantia bonarum rerum,

    Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:

    re bona copiosum esse,

    Gell. 16, 19, 7.—
    e.
    Moral, morally good:

    illi cum res non bonas tractent,

    Cic. Ac. 2, 33, 72:

    ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,

    id. ib. 1, 4, 15:

    quid habemus in rebus bonis et malis explorati?

    id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:

    quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,

    id. Sen. 18, 65.—
    f.
    In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:

    res bonas verbis electis dictas quis non legat?

    Cic. Fin. 1, 3, 8:

    studiis generorum, praesertim in re bona,

    Plaut. Am. 8, 26.—
    2.
    Bonae artes.
    (α).
    A good, laudable way of dealing:

    qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,

    Sall. C. 2, 9:

    huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,

    id. ib. 11, 2:

    quod is bonarum artium cupiens erat,

    Tac. A. 6, 46.—
    (β).
    Liberal arts and sciences:

    litteris aut ulli bonae arti,

    Quint. 12, 1, 7:

    conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,

    Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:

    optimae artes: optimarum artium scientia,

    Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
    3.
    Bona fides, or fides bona.
    a.
    Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:

    dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?

    Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:

    si tibi optima fide omnia concessit,

    Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
    b.
    Jurid. t. t.
    (α).
    Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:

    ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,

    Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;

    41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,

    ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
    (β).
    Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:

    actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,

    Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:

    quidquid dare facere oportet ex fide bona,

    Cic. Off. 3, 16, 66:

    iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,

    id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
    4.
    Bona verba.
    (α).
    Kind words:

    Bona verba quaeso,

    Ter. And. 1, 2, 33.—
    (β).
    Words of good omen (v. omen):

    dicamus bona verba,

    Tib. 2, 2, 1:

    dicite suffuso ter bona verba mero,

    Ov. F. 2, 638.—
    (γ).
    Elegant or well-chosen expressions:

    quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,

    Cic. Or. 1, 12, 51:

    verborum bonorum cursu,

    id. Brut. 66, 233:

    omnia verba sunt alicubi optima,

    Quint. 10, 1, 9.—
    (δ).
    Moral sayings:

    non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,

    Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
    5.
    Bona dicta.
    (α).
    Polite, courteous language:

    hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,

    Plaut. Am. prol. 25.—
    (β).
    Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:

    dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,

    Plaut. Capt. 3, 1, 22:

    ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,

    id. Stich. 2, 3, 75.—
    6.
    Bona facta.
    (α).
    = bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:

    nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),

    Tac. A. 3, 40.—
    (β).
    Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):

    bonum factum est, ut edicta servetis mea,

    Plaut. Poen. prol. 16:

    haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,

    id. ib. 45.— Hence,
    (γ).
    Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:

    peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,

    Suet. Caes. 80:

    et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,

    id. Vit. 14:

    hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,

    Aur. Vict. 49; cf.:

    o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,

    Tert. Pud. 1.—
    7.
    Bona gratia.
    (α).
    A friendly understanding:

    cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,

    per gratiam bonam abire,

    to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
    (β).
    Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
    8.
    Bona pars.
    (α).
    The well-disposed part of a body of persons:

    ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,

    Liv. 21, 4, 1:

    pars melior senatus ad meliora responsa trahere,

    id. 7, 21, 6.—
    (β).
    The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):

    civem bonarum partium,

    Cic. Sest. 32, 77:

    (fuit) meliorum partium aliquando,

    id. Cael. 6, 13:

    qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,

    Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
    (γ).
    Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):

    bonam partem ad te adtulit,

    Ter. Eun. 1, 2, 43:

    bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,

    Cic. Or. 2, 3, 14:

    bonam magnamque partem exercitus,

    Val. Max. 5, 2, ext. 4:

    bona pars noctium,

    Quint. 12, 11, 19:

    bona pars hominum,

    Hor. S. 1, 1, 61:

    meae vocis... bona pars,

    id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:

    melior pars diei,

    Verg. A. 9, 156.—
    (δ).
    Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:

    nostri melior pars animus est,

    Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:

    quae pars optima est in homine,

    best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:

    major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,

    Sen. Brev. Vit. 18, 1:

    Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,

    Vulg. Luc. 10, 42.—
    (ε).
    Adverb.:

    bonam partem = ex magna parte,

    Lucr. 6, 1249.—
    (ζ).
    Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:

    Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,

    id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:

    quaeso ut hoc in bonam partem accipias,

    id. Rosc. Am. 16, 45.—
    9.
    Dies bonus or bona.
    (α).
    A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):

    tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,

    Plaut. Poen. 2, 49:

    nunc dicenda bona sunt bona verba die,

    Ov. F. 1, 72.—
    (β).
    A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
    10.
    Bonus mos.
    (α).
    Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:

    nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,

    Cic. Off. 1, 17, 56:

    nam hic nimium morbus mores invasit bonos,

    Plaut. Trin. 1, 1, 6:

    domi militiaeque boni mores colebantur,

    Sall. C. 9, 1:

    propter ejus suavissimos et optimos mores,

    Cic. Phil. 3, 5, 13:

    cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,

    Liv. 34, 6, 9:

    mores meliores,

    Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
    (β).
    Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:

    ex optimo more et sanctissima disciplina,

    Cic. Phil. 2, 28, 69:

    neglegentia boni moris,

    Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:

    conventio, mandatum contra bonos mores,

    in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
    11.
    Adverbial phrases.
    a.
    Bono animo esse, or bonum animum habere.
    (α).
    To be of good cheer or courage:

    bono animo es! Liberabit ille te homo,

    Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:

    animo bono es,

    Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:

    bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,

    Varr. R. R. 1, 26:

    bono animo sint et tui et mei familiares,

    Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:

    bono animo esse jubere eam consul,

    Liv. 39, 13, 7:

    habe modo bonum animum,

    Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:

    habe animum bonum,

    id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:

    bonum animum habe,

    Liv. 45, 8, 5:

    clamor ortus ut bonum animum haberet,

    id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
    (β).
    Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:

    audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,

    Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:

    bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,

    id. Imp. Pomp. 19, 56:

    quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,

    Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
    (γ).
    Bonus animus, good temper, patience:

    bonus animus in mala re dimidium mali est,

    Plaut. Ps. 1, 5, 37:

    vos etiam hoc animo meliore feratis,

    Ov. M. 9, 433.—
    b.
    Bono modo.
    (α).
    = placide, with composure, moderation:

    si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,

    Cato, R. R. 5:

    haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,

    Cic. Ac. 2, 44, 137.—
    (β).
    In a decent manner:

    neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,

    Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
    c.
    Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:

    te ipse jure optumo incuses licet,

    Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:

    ut jure optimo me deserere posses,

    Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:

    ne jure optimo irrideamur,

    Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;

    similarly, optimo judicio,

    Val. Max. 2, 9, 2.
    II.
    As subst.
    A.
    bŏnus, boni, m.; of persons.
    1.
    In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
    (α).
    Plur.:

    bonis quod bene fit haud perit,

    Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:

    melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,

    Cic. Off. 2, 20, 71:

    verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,

    id. Lael. 14, 50:

    diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,

    Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:

    oderunt peccare boni virtutis amore,

    Hor. Ep. 1, 16, 52:

    tam bonis quam malis conduntur urbes,

    Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:

    quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,

    Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
    (β).
    Sing.:

    malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,

    Plaut. Trin. 2, 2, 8:

    nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,

    Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:

    qui meliorem audax vocet in jus,

    Hor. S. 2, 5, 29.—
    2.
    Bonus, a man of honor.
    (α).
    A brave man:

    pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?

    Cic. Off. 1, 17, 57:

    libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,

    Sall. C. 33, 5:

    fortes creantur fortibus et bonis,

    Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):

    fama impari boni atque ignavi erant,

    Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
    (β).
    A gentleman:

    quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?

    Cic. Phil. 2, 4, 7.—
    3.
    Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
    (α).
    In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;

    so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,

    Cic. Sest. 16, 38:

    audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,

    id. ib. 47, 100:

    ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,

    id. Pis. 2, 4:

    etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,

    id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:

    maledictis increpat omnes bonos,

    Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,

    optimi,

    Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:

    bonorum, id est lautorum et locupletum,

    id. Att. 8, 1, 3.—
    (β).
    Without reference to political views;

    opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,

    Plaut. Trin. 2, 2, 22:

    semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,

    Sall. C. 37, 3:

    elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,

    Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:

    ut quaestui habeant male loqui melioribus,

    Plaut. Poen. 3, 3, 13:

    da locum melioribus,

    Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
    4.
    Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
    5.
    Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
    (α).
    Referring to morality:

    esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,

    every good man, Cic. Sen. 13, 43:

    qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,

    id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:

    quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?

    Sen. Prov. 4, 8.—
    (β).
    Of the educated classes:

    adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,

    Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:

    Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,

    Sall. C. 34, 2:

    optimo cuique infesta libertas,

    Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
    (γ).
    Honorable, brave:

    optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,

    Sall. J. 92, 8.—
    (δ).
    In gen., excellent:

    optimus quisque facere quam dicere... malebat,

    Sall. C. 8, 5.—
    (ε).
    Distributively:

    ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,

    to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
    (ζ).
    Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):

    hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,

    Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
    (η).
    Attributively, with a noun:

    optimam quamque causam,

    Cic. Sest. 43, 93:

    optima quaeque dies,

    Verg. G. 3, 66.
    2.
    bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
    1.
    Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;

    nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,

    Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:

    quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,

    id. Par. 1, 1, 9:

    ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,

    id. Ac. 1, 2, 7:

    non-est igitur voluptas bonum,

    id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:

    sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,

    id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
    2.
    Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:

    quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,

    Plaut. Capt. 4, 1, 9:

    multa bona vobis volt facere,

    will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:

    tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,

    id. Capt. 1, 2, 33:

    multa tibi di dent bona,

    id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:

    omnia Bona dicere,

    to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:

    sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,

    Cic. Tusc. 1, 36, 88:

    cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,

    id. ib. 5, 41, 120:

    nihil enim boni nosti,

    nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:

    mala pro bonis legere dementia est,

    Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:

    quia bonum sit valere,

    a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):

    melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,

    id. Lael. 6, 20:

    meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,

    id. Or. 1, 10, 43:

    optimum: difficillimum est formam exponere optimi,

    id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;

    v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,

    to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:

    ad melius transcurrere,

    to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
    3.
    Bonum or bona, prosperity:

    fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,

    Plaut. As. 2, 2, 58:

    nulli est homini perpetuum bonum,

    id. Curc. 1, 3, 33:

    unā tecum bona, mala tolerabimus,

    Ter. Phorm. 3, 3, 23:

    quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),

    Cic. Inv. 1, 55, 107.—
    4.
    Good qualities, gifts:

    omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,

    Plaut. Am. 2, 2, 30:

    magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,

    Cic. Off. 1, 41, 148:

    nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,

    id. Cael. 5, 11:

    hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,

    id. ib. 17, 39:

    non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,

    id. Balb. 28, 63:

    gaude isto tuo tam excellenti bono,

    id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
    5.
    Advantage, benefit:

    si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,

    Cic. Off. 1, 24, 83:

    saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,

    id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:

    maximum bonum in celeritate ponebat,

    Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:

    hoc ita si fit, publico fiat bono,

    Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
    6.
    With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:

    si bonum aequomque oras,

    Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:

    si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,

    Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:

    a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,

    Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:

    istuc, Chreme, Aequi bonique facio,

    I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
    7.
    Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
    a.
    In gen.:

    paterna oportet reddi filio bona,

    Plaut. Poen. 5, 2, 120:

    bona sua med habiturum omnia,

    id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:

    bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,

    Cic. Sest. 24, 54:

    cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,

    id. ib. 30, 65:

    bona, fortunas, possessiones omnium,

    id. Caecin. 13, 38:

    at mulctantur bonis exsules,

    id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
    b.
    Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
    (α).
    Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
    (β).
    Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:

    postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,

    Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:

    edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,

    Liv. 2, 24, 6:

    bona proscribere,

    to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
    (γ).
    Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
    c.
    In bonis esse;

    with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),

    Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:

    neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,

    ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
    III.
    Predicative use.
    A.
    With nouns or pronouns as subjects.
    1.
    Bonum esse, to be morally good, honest:

    nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,

    Plaut. Cist. 2, 3, 82:

    bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,

    id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:

    itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,

    Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:

    Cato esse quam videri bonus malebat,

    Sall. C. 54, 5:

    ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,

    Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin.
    2.
    To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:

    jam istuc non bonumst,

    Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:

    oleum viridius et melius fiet,

    id. ib. 3:

    vinum ut alvum bonam faciat,

    to correct the bowels, id. ib. 156:

    quid est homini salute melius?

    Plaut. As. 3, 3, 127:

    non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,

    id. Trin. 2, 3, 1:

    quid est quod huc possit quod melius sit accedere?

    Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:

    in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,

    id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:

    meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,

    Liv. 2, 51, 3:

    parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,

    Lucr. 4, 181; 4, 191:

    si meliora dies, ut vina, poemata reddit,

    Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:

    quod bonum, faustum, felixque sit,

    Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;

    3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,

    Plaut. Cas. 2, 6, 50;

    and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,

    Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
    3.
    To be kind:

    bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,

    Plaut. Most. 4, 1, 22:

    hic si vellet bonus ac benignus Esse,

    Hor. S. 1, 2, 52.—
    4.
    With reference to the gods:

    ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,

    Plaut. As. 3, 3, 129:

    Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),

    Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
    B.
    Impers.
    1.
    Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
    (α).
    Without a subject:

    bonum sit!

    may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
    (β).
    With subject inf.:

    nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,

    Plaut. Trin. 2, 4, 61:

    bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,

    id. Curc. 1, 3,20.—
    2.
    Melius est.
    (α).
    With subject inf.:

    melius sanam est mentem sumere,

    Plaut. Men. 5, 2, 51:

    nihil sentire est melius quam tam prava sentire,

    Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,

    melius fuit, fuisset, or fuerat,

    it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:

    proinde quiesse erit melius,

    Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
    (β).
    With subject inf.-clause:

    meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,

    Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
    (γ).
    With ut-clause:

    quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,

    Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
    (δ).
    With subjectclause in the subjunctive:

    nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,

    Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
    3.
    Optimum est.
    (α).
    With subject inf.:

    optimum visum est, captivos quam primum deportare,

    Liv. 23, 34, 8:

    si quis dicit optimum esse navigare,

    Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
    (β).
    With inf.-clause:

    constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,

    Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
    (γ).
    With ut and subj:

    hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,

    Cic. Fin. 2, 3, 6.—
    (δ).
    With quod:

    illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,

    Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:

    optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,

    id. Phil. 2, 36, 91.—
    (ε).
    With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):

    sed hoc mihi optumum factu arbitror,

    Plaut. Stich. 1, 2, 16:

    optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,

    Caes. B. G. 4, 30:

    optumum factu credens exercitum augere,

    Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
    IV.
    Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:

    di melius duint,

    Ter. Phorm. 5, 9, 16:

    di meliora velint!

    Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:

    di meliora! inquit,

    Cic. Sen. 14, 47:

    id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,

    Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;

    similarly, di melius, i. e. fecerunt,

    Val. Max. 6, 1, ext. 3.
    V.
    With object expressed,
    1.
    By dat.
    (α).
    = good, useful, beneficial for:

    ambula, id lieni optumum est,

    Plaut. Curc. 2, 1, 25:

    quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,

    Sall. C. 20, 3:

    bona bello Cornus, jaculis, etc.,

    Verg. G. 2, 447.—
    (β).
    = benignus or propitius, kind to:

    vicinis bonus esto,

    Cato, R. R. 4:

    bene merenti mala es, male merenti bona es,

    Plaut. As. 1, 2, 3:

    vos o mihi Manes, Este boni,

    Verg. A. 12, 647.—
    (γ).
    = idoneus, fit for, adapted to:

    qui locus vino optimus dicetur esse,

    Cato, R. R. 6:

    tum erit ei rei optumum tempus,

    id. ib. 26:

    terra cui putre solum, Optima frumentis,

    Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
    (δ).
    With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:

    accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,

    Cic. Rosc. Am. 5, 13:

    bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,

    Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:

    quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,

    Cic. Phil. 2, 14, 35:

    cui bono fuisset,

    id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.

    ellipt. form cui bono?

    Prisc. p. 1208 P.—
    (ε).
    With dat. gerund:

    ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,

    Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:

    (mons) quia pecori bonus alendo erat,

    Liv. 29, 31; 9, 10.—
    2.
    By ad and acc.:

    refert et ad quam rem bona aut non bona sit,

    Varr. R. R. 1, 91:

    occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,

    Auct. Her. 2, 4, 7:

    non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,

    Tac. A. 2, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > meliores

  • 112 optimum

    bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
    I.
    Attributively.
    A.
    As adjunct of nouns denoting persons.
    1.
    Vir bonus.
    (α).
    A man morally good (kalos kagathos):

    quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,

    Plaut. Poen. 5, 4, 60:

    omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,

    Cic. Tusc. 5, 10, 28:

    ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,

    id. Ac. 2, 8, 23:

    sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,

    id. Off. 3, 15, 64:

    qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,

    id. Lael. 5, 19:

    non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,

    id. Att. 7, 2, 4:

    ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,

    id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:

    nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,

    id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
    (β).
    An honest man:

    justitia, ex qua viri boni nominantur,

    Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;

    3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,

    id. ib. 3, 19, 77:

    quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,

    id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
    (γ).
    A man of good standing in the community:

    id viri boni arbitratu deducetur,

    Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:

    tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,

    Dig. 17, 1, [p. 244] 35;

    37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,

    Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:

    vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,

    Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:

    praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,

    Cic. Att. 9, 12, 3.—
    (δ).
    Ironically of bad men:

    sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,

    Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:

    expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,

    Cic. Cael. 26, 63:

    nam socer ejus, vir multum bonus est,

    id. Agr. 3, 3, 13;

    so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!

    Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:

    quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?

    Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
    (ε).
    Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):

    bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?

    Cic. Leg. 3, 9, 20.—
    (ζ).
    As a conventional courtesy:

    homines optimi non intellegunt, etc.,

    Cic. Fin. 1, 7, 25:

    bone accusator,

    id. Rosc. Am. 21, 58:

    sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,

    gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
    2.
    Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:

    in foro infimo boni homines atque dites ambulant,

    Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
    3.
    With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:

    bonus consul,

    Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):

    boni tribuni plebis,

    Cic. Phil. 1, 10, 25:

    bonus senator,

    id. Prov. Cons. 15, 37:

    senator bonus,

    id. Dom. 4, 8:

    bonus judex,

    id. Verr. 2, 4, 15, § 34:

    bonus augur (ironically),

    id. Phil. 2, 32, 80:

    bonus vates,

    Plaut. Mil. 3, 3, 27:

    bonus imperator,

    Sall. C. 60, 4:

    bonus dux,

    Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:

    naturam, optimam ducem,

    the best guide, Cic. Sen. 2, 5):

    bonus miles,

    Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:

    bonus orator,

    Cic. Fin. 1, 3, 10:

    optimus orator,

    id. Opt. Gen. 1, 3:

    poeta bonus,

    id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:

    scriptor bonus,

    Quint. 10, 1, 104:

    bonus advocatus,

    id. 5, 13, 10:

    bonus defensor,

    id. 5, 13, 3:

    bonus altercator,

    a good debater, id. 6, 4, 10:

    bonus praeceptor,

    id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:

    bonus gubernator,

    Cic. Ac. 2, 31, 100:

    optimus opifex,

    Hor. S. 1, 3, 133:

    sutor bonus,

    id. ib. 1, 3, 125:

    actor optimus,

    Cic. Sest. 57, 122:

    cantor optimus est modulator,

    Hor. S. 1, 3, 130:

    melior gladiator,

    Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:

    bonus paterfamilias,

    a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:

    bonus servus,

    Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:

    dominus bonus,

    Cato, R. R. 14:

    bonus custos,

    Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:

    filius bonus,

    Plaut. Am. 3, 4, 9:

    patres,

    Quint. 11, 3, 178:

    parens,

    id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:

    uxor melior,

    Cic. Inv. 1, 31, 52:

    amicus,

    id. Fam. 2, 15, 3:

    amicus optimus,

    Plaut. Cas. 3, 3, 18:

    optimus testis,

    Cic. Fam. 7, 27, 2:

    auctor, in two senses,

    good authority, id. Att. 5, 12, 3;

    and = bonus scriptor (post-class.),

    Quint. 10, 1, 74.—Esp.:

    bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,

    id. ib. 2, 23, 83:

    eum esse civem et fidelem et bonum,

    Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:

    optimus et fortissimus civis,

    Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
    4.
    Bonus and optimus as epithets of the gods.
    (α).
    In gen.:

    sed te bonus Mercurius perdat,

    Plaut. Cas. 2, 3, 23:

    fata... bonique divi,

    Hor. C. 4, 2, 38:

    divis orte bonis,

    id. ib. 4, 5, 1:

    O bone deus!

    Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
    (β).
    Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:

    (Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,

    Cic. N. D. 2, 25, 64:

    Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,

    id. ib. 3, 36, 87:

    in templo Jovis Optimi Maximi,

    id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:

    nutu Jovis Optimi Maximi,

    id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
    (γ).
    Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:

    di boni, hunc visitavi antidhac!

    Plaut. Ep. 4, 1, 16:

    di boni, boni quid porto!

    Ter. And. 2, 2, 1:

    di boni, quid hoc morbi est,

    id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:

    alter, O di boni, quam taeter incedebat!

    Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
    (δ).
    Bona Dea, etc., v. 6.—
    5.
    Optimus as a laudatory epithet.
    (α).
    Vir optimus:

    per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,

    Cic. Sest. 1, 2:

    virum optimum et constantissimum M. Cispium,

    id. ib. 35, 76:

    fratrem meum, virum optimum, fortissimum,

    id. ib.:

    consolabor hos praesentes, viros optimos,

    id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
    (β).
    Femina bona, optima:

    tua conjunx bona femina,

    Cic. Phil. 3, 6, 16:

    hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,

    id. ib. —
    (γ).
    Senex, pater, frater, etc.:

    optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,

    Cic. Planc. 41, 97:

    insuevit pater optimus hoc me,

    Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:

    C. Marcelli, fratris optimi,

    Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
    (δ).
    With proper names ( poet.):

    optimus Vergilius,

    Hor. S. 1, 6, 54:

    Maecenas optimus,

    id. ib. 1, 5, 27:

    optime Quinti,

    id. Ep. 1, 16, 1.—
    (ε).
    Esp. as an epithet of the Roman emperors:

    quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?

    Plin. Pan. 2, 7:

    gratias, inquit, ago, optime Princeps!

    Sen. Tranq. 14. 4:

    ex epistula optimi imperatoris Antonini,

    Gai. Inst. 1, 102; cf.:

    bene te patriae pater optime Caesar,

    Ov. F. 2, 637:

    optime Romulae Custos gentis,

    Hor. C. 4, 5, 1.—
    6.
    Bonus and Bona, names of deities.
    (α).
    Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):

    Bonae Deae pulvinaribus,

    Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.

    in mal. part.,

    Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
    (β).
    Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
    (γ).
    Bona Fortuna:

    si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,

    Plaut. Aul. 1, 3, 22:

    Bonae Fortunae (signum),

    Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:

    FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,

    Inscr. Orell. 1743 sq. —
    (δ).
    Bona Spes:

    Spes Bona, obsecro, subventa mihi,

    Plaut. Rud. 1, 4, 12:

    BONAE SPEI,

    Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
    (ε).
    BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:

    Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,

    Prop. 3, 24, 19.
    B.
    With nouns denoting things.
    1.
    Things concrete, denoting excellence:

    navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,

    Sen. Ep. 76, 13:

    gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,

    id. ib. 76, 14:

    id vinum erit lene et bono colore,

    Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:

    tabulas... collocare in bono lumine,

    Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:

    per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,

    id. ib. 73; cf.:

    bonae aquae, ironically compared to wine,

    Prop. 2, 33 (3, 31), 28:

    praedium bonum caelum habeat,

    good temperature, Cato, R. R. 1:

    bona tempestate,

    in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:

    (praedium) solo bono valeat,

    by good soil, Cato, R. R. 1:

    bonae (aedes) cum curantur male,

    Plaut. Most. 1, 2, 24:

    villam bonam,

    Cic. Off. 3, 13, 55:

    bonus pons,

    Cat. 17, 5:

    scyphi optimi (= optime facti),

    Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:

    perbona toreumata,

    id. ib. 2, 4, 18, §

    38: bona domicilia,

    comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:

    agrum Meliorem nemo habet,

    Ter. Heaut. 1, 1, 12:

    fundum meliorem,

    Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:

    equus melior,

    id. Inv. 1, 31, 52:

    bona cena,

    Cat. 13, 3:

    boni nummi,

    good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:

    super omnia vultus accessere boni,

    good looks, Ov. M. 8, 678:

    mulier bona forma,

    of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:

    equus formae melioris,

    Hor. S. 2, 7, 52:

    tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,

    fine, beautiful, Suet. Calig. 33:

    fruges bonae,

    Cat. 34, 19:

    ova suci melioris,

    of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:

    animus aequus optimum est aerumnae condimentum,

    Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:

    bonum omen, 2. e.),

    Quint. 6, 3, 69:

    scio te bona esse voce, ne clama nimis,

    good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,

    bona firmaque vox,

    Quint. 11, 3, 13.—
    2.
    Things abstract.
    a.
    Of physical well-being:

    ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,

    Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:

    non bonus somnus de prandio est,

    Plaut. Most. 3, 2, 8:

    bona aetas,

    prime of life, Cic. Sen. 14, 48:

    optima aetate,

    id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:

    bona, inquis, aetate, etc.,

    Sen. Ep. 76, 1.—
    b.
    Of the mind and soul:

    meliore esse sensu,

    Cic. Sest. 21, 47:

    optima indoles,

    id. Fin. 5, 22, 61:

    bona conscientia,

    Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:

    bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,

    with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:

    mens melior,

    Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:

    duos optimae indolis filios,

    Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:

    bonum consilium,

    Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:

    bona voluntas,

    a good purpose, Quint. 12, 11, 31:

    memoria bona,

    Cic. Att. 8, 4, 2:

    bona ratio cum perdita... confligit,

    id. Cat. 2, 11, 25:

    bonae rationes,

    Ter. Ad. 5, 3, 50:

    pronuntiatio bona,

    Auct. Her. 3, 15, 27.—
    c.
    Of moral relations:

    ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,

    Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;

    v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,

    Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:

    fac, sis, bonae frugi sies,

    of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:

    bona studia,

    moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:

    quidquid vita meliore parasti,

    Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:

    Juppiter, te bonas preces precor,

    Cato, R. R. 134; 139.—
    d.
    Of external, artistic, and literary value and usefulness:

    bono usui estis nulli,

    Plaut. Curc. 4, 2, 15:

    Optumo optume optumam operam das,

    id. Am. 1, 1, 122:

    bonam dedistis mihi operam,

    a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;

    v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,

    Cic. Off. 1, 33, 121:

    bonum otium,

    valuable leisure, Sall. C. 4, 1:

    bonis versibus,

    Cic. Ac. 2, 23, 74:

    versus meliores,

    Plaut. Trin. 3, 2, 81:

    meliora poemata,

    Hor. A. P. 303:

    in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,

    Cic. Or. 8, 26:

    optimas fabulas,

    id. Off. 1, 31, 114:

    melius munus,

    id. Ac. 1, 2, 7.—
    e.
    Favorable, prosperous, lucky, fortunate:

    de Procilio rumores non boni,

    unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:

    bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,

    about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:

    si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,

    id. Pis. 29, 71; cf.

    fortuna optima esse,

    to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:

    occasio tam bona,

    Plaut. Most. 2, 2, 9:

    senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,

    Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:

    bona navigatio,

    id. N. D. 3, 34, 83;

    esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,

    Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:

    ego sum spe bona,

    Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:

    optima spe,

    id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;

    v. C. 1. c. infra: meliora responsa,

    more favorable, Liv. 7, 21, 6:

    melior interpretatio,

    Tac. H. 3, 65:

    cum laude et bonis recordationibus,

    id. A. 4, 38:

    amnis Doctus iter melius,

    i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:

    omen bonum,

    a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.

    Liv. praef. § 13: melius omen,

    Ov. F. 1, 221;

    optimum,

    Cic. Fam. 3, 12, 2:

    bona scaeva,

    Plaut. Stich. 5, 2, 24:

    auspicio optumo,

    id. ib. 3, 2, 6; cf.:

    memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,

    Hor. S. 1, 9, 68.—
    f.
    Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:

    optima res publica,

    id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:

    minus bonis temporibus,

    id. Dom. 4, 8; so,

    optimis temporibus,

    id. Sest. 3, 6:

    nostrae res meliore loco videbantur,

    id. ad Brut. 1, 3, 1:

    lex optima,

    id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
    g.
    Good = large, considerable:

    bono atque amplo lucro,

    Plaut. Am. prol. 6:

    bona librorum copia,

    Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:

    bona copia cornu,

    Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
    h.
    Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:

    si bono genere natus sit,

    Auct. Her. 3, 7, 13.—
    k.
    Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
    (α).
    Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:

    primum abs te hoc bona venia expeto,

    Ter. Phorm. 2, 3, 31:

    bona tua venia dixerim,

    Cic. Leg. 3, 15, 34:

    oravit bona venia Quirites, ne, etc.,

    Liv. 7, 41, 3:

    obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,

    id. 6, 40, 10:

    cum bona venia quaeso audiatis, etc.,

    id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.

    . sed des veniam bonus oro = venia bona oro,

    Hor. S. 2, 4, 5.—
    (β).
    Bona pax, without quarrelling:

    bona pax sit potius,

    let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;

    so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,

    without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
    (γ).
    Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:

    igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,

    Sall. J. 5, 5.—
    (δ).
    Bona societas, alliance:

    Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,

    Tac. A. 1, 58.
    C.
    In particular phrases.
    1.
    Bonae res.
    a.
    = Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:

    concedatur bonis rebus homines morte privari,

    Cic. Tusc. 1, 36, 87:

    optimis rebus usus est,

    he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
    b.
    = Res secundae, opp. res adversae, prosperity:

    bonis rebus tuis, meas irrides malas,

    Plaut. Trin. 2, 4, 45:

    in bonis rebus,

    Hor. C. 2, 3, 2. —
    c.
    Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:

    homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,

    who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
    d.
    Costly things, articles of luxury:

    capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,

    Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:

    nimium rei bonae,

    id. Stich. 2, 3, 55:

    ignorantia bonarum rerum,

    Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:

    re bona copiosum esse,

    Gell. 16, 19, 7.—
    e.
    Moral, morally good:

    illi cum res non bonas tractent,

    Cic. Ac. 2, 33, 72:

    ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,

    id. ib. 1, 4, 15:

    quid habemus in rebus bonis et malis explorati?

    id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:

    quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,

    id. Sen. 18, 65.—
    f.
    In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:

    res bonas verbis electis dictas quis non legat?

    Cic. Fin. 1, 3, 8:

    studiis generorum, praesertim in re bona,

    Plaut. Am. 8, 26.—
    2.
    Bonae artes.
    (α).
    A good, laudable way of dealing:

    qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,

    Sall. C. 2, 9:

    huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,

    id. ib. 11, 2:

    quod is bonarum artium cupiens erat,

    Tac. A. 6, 46.—
    (β).
    Liberal arts and sciences:

    litteris aut ulli bonae arti,

    Quint. 12, 1, 7:

    conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,

    Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:

    optimae artes: optimarum artium scientia,

    Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
    3.
    Bona fides, or fides bona.
    a.
    Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:

    dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?

    Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:

    si tibi optima fide omnia concessit,

    Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
    b.
    Jurid. t. t.
    (α).
    Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:

    ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,

    Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;

    41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,

    ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
    (β).
    Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:

    actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,

    Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:

    quidquid dare facere oportet ex fide bona,

    Cic. Off. 3, 16, 66:

    iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,

    id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
    4.
    Bona verba.
    (α).
    Kind words:

    Bona verba quaeso,

    Ter. And. 1, 2, 33.—
    (β).
    Words of good omen (v. omen):

    dicamus bona verba,

    Tib. 2, 2, 1:

    dicite suffuso ter bona verba mero,

    Ov. F. 2, 638.—
    (γ).
    Elegant or well-chosen expressions:

    quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,

    Cic. Or. 1, 12, 51:

    verborum bonorum cursu,

    id. Brut. 66, 233:

    omnia verba sunt alicubi optima,

    Quint. 10, 1, 9.—
    (δ).
    Moral sayings:

    non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,

    Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
    5.
    Bona dicta.
    (α).
    Polite, courteous language:

    hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,

    Plaut. Am. prol. 25.—
    (β).
    Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:

    dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,

    Plaut. Capt. 3, 1, 22:

    ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,

    id. Stich. 2, 3, 75.—
    6.
    Bona facta.
    (α).
    = bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:

    nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),

    Tac. A. 3, 40.—
    (β).
    Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):

    bonum factum est, ut edicta servetis mea,

    Plaut. Poen. prol. 16:

    haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,

    id. ib. 45.— Hence,
    (γ).
    Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:

    peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,

    Suet. Caes. 80:

    et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,

    id. Vit. 14:

    hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,

    Aur. Vict. 49; cf.:

    o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,

    Tert. Pud. 1.—
    7.
    Bona gratia.
    (α).
    A friendly understanding:

    cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,

    per gratiam bonam abire,

    to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
    (β).
    Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
    8.
    Bona pars.
    (α).
    The well-disposed part of a body of persons:

    ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,

    Liv. 21, 4, 1:

    pars melior senatus ad meliora responsa trahere,

    id. 7, 21, 6.—
    (β).
    The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):

    civem bonarum partium,

    Cic. Sest. 32, 77:

    (fuit) meliorum partium aliquando,

    id. Cael. 6, 13:

    qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,

    Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
    (γ).
    Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):

    bonam partem ad te adtulit,

    Ter. Eun. 1, 2, 43:

    bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,

    Cic. Or. 2, 3, 14:

    bonam magnamque partem exercitus,

    Val. Max. 5, 2, ext. 4:

    bona pars noctium,

    Quint. 12, 11, 19:

    bona pars hominum,

    Hor. S. 1, 1, 61:

    meae vocis... bona pars,

    id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:

    melior pars diei,

    Verg. A. 9, 156.—
    (δ).
    Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:

    nostri melior pars animus est,

    Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:

    quae pars optima est in homine,

    best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:

    major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,

    Sen. Brev. Vit. 18, 1:

    Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,

    Vulg. Luc. 10, 42.—
    (ε).
    Adverb.:

    bonam partem = ex magna parte,

    Lucr. 6, 1249.—
    (ζ).
    Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:

    Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,

    id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:

    quaeso ut hoc in bonam partem accipias,

    id. Rosc. Am. 16, 45.—
    9.
    Dies bonus or bona.
    (α).
    A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):

    tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,

    Plaut. Poen. 2, 49:

    nunc dicenda bona sunt bona verba die,

    Ov. F. 1, 72.—
    (β).
    A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
    10.
    Bonus mos.
    (α).
    Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:

    nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,

    Cic. Off. 1, 17, 56:

    nam hic nimium morbus mores invasit bonos,

    Plaut. Trin. 1, 1, 6:

    domi militiaeque boni mores colebantur,

    Sall. C. 9, 1:

    propter ejus suavissimos et optimos mores,

    Cic. Phil. 3, 5, 13:

    cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,

    Liv. 34, 6, 9:

    mores meliores,

    Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
    (β).
    Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:

    ex optimo more et sanctissima disciplina,

    Cic. Phil. 2, 28, 69:

    neglegentia boni moris,

    Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:

    conventio, mandatum contra bonos mores,

    in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
    11.
    Adverbial phrases.
    a.
    Bono animo esse, or bonum animum habere.
    (α).
    To be of good cheer or courage:

    bono animo es! Liberabit ille te homo,

    Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:

    animo bono es,

    Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:

    bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,

    Varr. R. R. 1, 26:

    bono animo sint et tui et mei familiares,

    Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:

    bono animo esse jubere eam consul,

    Liv. 39, 13, 7:

    habe modo bonum animum,

    Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:

    habe animum bonum,

    id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:

    bonum animum habe,

    Liv. 45, 8, 5:

    clamor ortus ut bonum animum haberet,

    id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
    (β).
    Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:

    audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,

    Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:

    bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,

    id. Imp. Pomp. 19, 56:

    quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,

    Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
    (γ).
    Bonus animus, good temper, patience:

    bonus animus in mala re dimidium mali est,

    Plaut. Ps. 1, 5, 37:

    vos etiam hoc animo meliore feratis,

    Ov. M. 9, 433.—
    b.
    Bono modo.
    (α).
    = placide, with composure, moderation:

    si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,

    Cato, R. R. 5:

    haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,

    Cic. Ac. 2, 44, 137.—
    (β).
    In a decent manner:

    neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,

    Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
    c.
    Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:

    te ipse jure optumo incuses licet,

    Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:

    ut jure optimo me deserere posses,

    Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:

    ne jure optimo irrideamur,

    Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;

    similarly, optimo judicio,

    Val. Max. 2, 9, 2.
    II.
    As subst.
    A.
    bŏnus, boni, m.; of persons.
    1.
    In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
    (α).
    Plur.:

    bonis quod bene fit haud perit,

    Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:

    melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,

    Cic. Off. 2, 20, 71:

    verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,

    id. Lael. 14, 50:

    diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,

    Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:

    oderunt peccare boni virtutis amore,

    Hor. Ep. 1, 16, 52:

    tam bonis quam malis conduntur urbes,

    Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:

    quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,

    Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
    (β).
    Sing.:

    malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,

    Plaut. Trin. 2, 2, 8:

    nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,

    Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:

    qui meliorem audax vocet in jus,

    Hor. S. 2, 5, 29.—
    2.
    Bonus, a man of honor.
    (α).
    A brave man:

    pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?

    Cic. Off. 1, 17, 57:

    libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,

    Sall. C. 33, 5:

    fortes creantur fortibus et bonis,

    Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):

    fama impari boni atque ignavi erant,

    Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
    (β).
    A gentleman:

    quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?

    Cic. Phil. 2, 4, 7.—
    3.
    Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
    (α).
    In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;

    so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,

    Cic. Sest. 16, 38:

    audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,

    id. ib. 47, 100:

    ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,

    id. Pis. 2, 4:

    etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,

    id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:

    maledictis increpat omnes bonos,

    Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,

    optimi,

    Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:

    bonorum, id est lautorum et locupletum,

    id. Att. 8, 1, 3.—
    (β).
    Without reference to political views;

    opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,

    Plaut. Trin. 2, 2, 22:

    semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,

    Sall. C. 37, 3:

    elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,

    Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:

    ut quaestui habeant male loqui melioribus,

    Plaut. Poen. 3, 3, 13:

    da locum melioribus,

    Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
    4.
    Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
    5.
    Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
    (α).
    Referring to morality:

    esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,

    every good man, Cic. Sen. 13, 43:

    qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,

    id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:

    quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?

    Sen. Prov. 4, 8.—
    (β).
    Of the educated classes:

    adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,

    Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:

    Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,

    Sall. C. 34, 2:

    optimo cuique infesta libertas,

    Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
    (γ).
    Honorable, brave:

    optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,

    Sall. J. 92, 8.—
    (δ).
    In gen., excellent:

    optimus quisque facere quam dicere... malebat,

    Sall. C. 8, 5.—
    (ε).
    Distributively:

    ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,

    to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
    (ζ).
    Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):

    hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,

    Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
    (η).
    Attributively, with a noun:

    optimam quamque causam,

    Cic. Sest. 43, 93:

    optima quaeque dies,

    Verg. G. 3, 66.
    2.
    bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
    1.
    Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;

    nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,

    Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:

    quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,

    id. Par. 1, 1, 9:

    ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,

    id. Ac. 1, 2, 7:

    non-est igitur voluptas bonum,

    id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:

    sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,

    id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
    2.
    Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:

    quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,

    Plaut. Capt. 4, 1, 9:

    multa bona vobis volt facere,

    will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:

    tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,

    id. Capt. 1, 2, 33:

    multa tibi di dent bona,

    id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:

    omnia Bona dicere,

    to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:

    sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,

    Cic. Tusc. 1, 36, 88:

    cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,

    id. ib. 5, 41, 120:

    nihil enim boni nosti,

    nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:

    mala pro bonis legere dementia est,

    Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:

    quia bonum sit valere,

    a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):

    melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,

    id. Lael. 6, 20:

    meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,

    id. Or. 1, 10, 43:

    optimum: difficillimum est formam exponere optimi,

    id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;

    v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,

    to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:

    ad melius transcurrere,

    to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
    3.
    Bonum or bona, prosperity:

    fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,

    Plaut. As. 2, 2, 58:

    nulli est homini perpetuum bonum,

    id. Curc. 1, 3, 33:

    unā tecum bona, mala tolerabimus,

    Ter. Phorm. 3, 3, 23:

    quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),

    Cic. Inv. 1, 55, 107.—
    4.
    Good qualities, gifts:

    omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,

    Plaut. Am. 2, 2, 30:

    magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,

    Cic. Off. 1, 41, 148:

    nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,

    id. Cael. 5, 11:

    hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,

    id. ib. 17, 39:

    non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,

    id. Balb. 28, 63:

    gaude isto tuo tam excellenti bono,

    id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
    5.
    Advantage, benefit:

    si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,

    Cic. Off. 1, 24, 83:

    saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,

    id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:

    maximum bonum in celeritate ponebat,

    Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:

    hoc ita si fit, publico fiat bono,

    Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
    6.
    With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:

    si bonum aequomque oras,

    Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:

    si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,

    Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:

    a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,

    Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:

    istuc, Chreme, Aequi bonique facio,

    I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
    7.
    Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
    a.
    In gen.:

    paterna oportet reddi filio bona,

    Plaut. Poen. 5, 2, 120:

    bona sua med habiturum omnia,

    id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:

    bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,

    Cic. Sest. 24, 54:

    cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,

    id. ib. 30, 65:

    bona, fortunas, possessiones omnium,

    id. Caecin. 13, 38:

    at mulctantur bonis exsules,

    id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
    b.
    Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
    (α).
    Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
    (β).
    Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:

    postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,

    Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:

    edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,

    Liv. 2, 24, 6:

    bona proscribere,

    to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
    (γ).
    Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
    c.
    In bonis esse;

    with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),

    Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:

    neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,

    ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
    III.
    Predicative use.
    A.
    With nouns or pronouns as subjects.
    1.
    Bonum esse, to be morally good, honest:

    nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,

    Plaut. Cist. 2, 3, 82:

    bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,

    id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:

    itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,

    Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:

    Cato esse quam videri bonus malebat,

    Sall. C. 54, 5:

    ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,

    Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin.
    2.
    To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:

    jam istuc non bonumst,

    Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:

    oleum viridius et melius fiet,

    id. ib. 3:

    vinum ut alvum bonam faciat,

    to correct the bowels, id. ib. 156:

    quid est homini salute melius?

    Plaut. As. 3, 3, 127:

    non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,

    id. Trin. 2, 3, 1:

    quid est quod huc possit quod melius sit accedere?

    Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:

    in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,

    id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:

    meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,

    Liv. 2, 51, 3:

    parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,

    Lucr. 4, 181; 4, 191:

    si meliora dies, ut vina, poemata reddit,

    Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:

    quod bonum, faustum, felixque sit,

    Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;

    3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,

    Plaut. Cas. 2, 6, 50;

    and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,

    Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
    3.
    To be kind:

    bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,

    Plaut. Most. 4, 1, 22:

    hic si vellet bonus ac benignus Esse,

    Hor. S. 1, 2, 52.—
    4.
    With reference to the gods:

    ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,

    Plaut. As. 3, 3, 129:

    Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),

    Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
    B.
    Impers.
    1.
    Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
    (α).
    Without a subject:

    bonum sit!

    may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
    (β).
    With subject inf.:

    nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,

    Plaut. Trin. 2, 4, 61:

    bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,

    id. Curc. 1, 3,20.—
    2.
    Melius est.
    (α).
    With subject inf.:

    melius sanam est mentem sumere,

    Plaut. Men. 5, 2, 51:

    nihil sentire est melius quam tam prava sentire,

    Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,

    melius fuit, fuisset, or fuerat,

    it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:

    proinde quiesse erit melius,

    Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
    (β).
    With subject inf.-clause:

    meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,

    Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
    (γ).
    With ut-clause:

    quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,

    Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
    (δ).
    With subjectclause in the subjunctive:

    nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,

    Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
    3.
    Optimum est.
    (α).
    With subject inf.:

    optimum visum est, captivos quam primum deportare,

    Liv. 23, 34, 8:

    si quis dicit optimum esse navigare,

    Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
    (β).
    With inf.-clause:

    constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,

    Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
    (γ).
    With ut and subj:

    hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,

    Cic. Fin. 2, 3, 6.—
    (δ).
    With quod:

    illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,

    Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:

    optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,

    id. Phil. 2, 36, 91.—
    (ε).
    With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):

    sed hoc mihi optumum factu arbitror,

    Plaut. Stich. 1, 2, 16:

    optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,

    Caes. B. G. 4, 30:

    optumum factu credens exercitum augere,

    Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
    IV.
    Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:

    di melius duint,

    Ter. Phorm. 5, 9, 16:

    di meliora velint!

    Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:

    di meliora! inquit,

    Cic. Sen. 14, 47:

    id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,

    Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;

    similarly, di melius, i. e. fecerunt,

    Val. Max. 6, 1, ext. 3.
    V.
    With object expressed,
    1.
    By dat.
    (α).
    = good, useful, beneficial for:

    ambula, id lieni optumum est,

    Plaut. Curc. 2, 1, 25:

    quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,

    Sall. C. 20, 3:

    bona bello Cornus, jaculis, etc.,

    Verg. G. 2, 447.—
    (β).
    = benignus or propitius, kind to:

    vicinis bonus esto,

    Cato, R. R. 4:

    bene merenti mala es, male merenti bona es,

    Plaut. As. 1, 2, 3:

    vos o mihi Manes, Este boni,

    Verg. A. 12, 647.—
    (γ).
    = idoneus, fit for, adapted to:

    qui locus vino optimus dicetur esse,

    Cato, R. R. 6:

    tum erit ei rei optumum tempus,

    id. ib. 26:

    terra cui putre solum, Optima frumentis,

    Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
    (δ).
    With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:

    accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,

    Cic. Rosc. Am. 5, 13:

    bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,

    Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:

    quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,

    Cic. Phil. 2, 14, 35:

    cui bono fuisset,

    id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.

    ellipt. form cui bono?

    Prisc. p. 1208 P.—
    (ε).
    With dat. gerund:

    ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,

    Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:

    (mons) quia pecori bonus alendo erat,

    Liv. 29, 31; 9, 10.—
    2.
    By ad and acc.:

    refert et ad quam rem bona aut non bona sit,

    Varr. R. R. 1, 91:

    occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,

    Auct. Her. 2, 4, 7:

    non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,

    Tac. A. 2, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > optimum

  • 113 интерес

    Русско-английский большой базовый словарь > интерес

  • 114 Ethnic minorities

       Traditionally and for a half millennium, Portugal has been a country of emigration, but in recent decades it has become a country of net immigration. During Portugal's long period of overseas empire, beginning in the 15th century, there was always more emigration overseas than immigration to Portugal. There were, nevertheless, populations of natives of Africa, Asia, and the Americas who came to Portugal during the 1450-1975 era. Historians continue to debate the actual numbers of migrants of African descent to Portugal during this period, but records suggest that the resident African population in Portugal during the 16th, 17th, and 18th centuries was a minority of some consequence but not as large as previously imagined.
       After the wars of independence in Africa began in 1961, and after India conquered and annexed former Portuguese Goa, Damão, and Diu in December of that year, Portugal began to receive more migrants from Asia and Africa than before. First came political refugees carrying Portuguese passports from former Portuguese India; these left India for Portugal in the early 1960s. But the larger numbers came from Portugal's former colonial territories in Africa, especially from Angola, Mozambique, and Guinea-Bissau; these sought refuge from civil wars and conflicts following the end of the colonial wars and independence from Portugal. While a considerable number of the refugee wave of 1975-76 from these territories were of African as well as Afro-European descent, larger numbers of African migrants began to arrive in the 1980s. A major impetus for their migration to Portugal was to escape civil wars in Angola and Mozambique.
       Another wave of migrants of European descent came beginning in the 1990s, primarily from Ukraine, Russia, Rumania, and Moldova. Following the fall of the Berlin Wall in November 1989, and the implosion of the Soviet Union, migrants from these countries arrived in Portugal in some number. At about the same time, there arrived migrants from Brazil and another former colony of Portugal, the isolated, poverty-stricken Cape Verde Islands. The largest number of foreign immigrants in Portugal continue to be the Brazilians and the Cape Verdeans, whose principal language is also Portuguese.
       Different ethnic migrant groups tended to work in certain occupations; for example, Brazilians were largely professional people, including dentists and technicians. Cape Verdeans, by and large, as well as numbers of other African migrants from former Portuguese African territories, worked in the construction industry or in restaurants and hotels. As of 2004, the non- European Union (EU) migrant population was over 374,000, while the EU migrant numbers were about 74,000.
       Of the foreign migrants from EU countries, the largest community was the British, with as many as 20,000 residents, with smaller numbers from France, Germany, Italy, and Spain. About 9,000 Americans reside in Portugal. Unlike many migrants from the non-EU countries noted above, who sought safety and a way to make a decent living, migrants from Europe and the United States include many who seek a comfortable retirement in Portugal, with its warm, sunny climate, fine cuisine, and security.
        1999 2004
       Brazil 20,851 Brazil 66,907
       Cape Verde Isl. Cape Verde Isl. 64,164
       Angola 17,721 Angola 35,264
       Guinea Bissau 25,148
       São Tomé 10,483
       Mozambique 5,472
       Ukraine 66,227
       Romania 12,155
       Moldova 13,689

    Historical dictionary of Portugal > Ethnic minorities

  • 115 Social Democratic Party / Partido Social Democrático

    (PSD)
       One of the two major political parties in democratic Portugal. It was established originally as the Popular Democratic Party / Partido Popular Democrático (PPD) in May 1974, following the Revolution of 25 April 1974 that overthrew the Estado Novo. The PPD had its roots in the "liberal wing" of the União Nacional, the single, legal party or movement allowed under the Estado Novo during the last phase of that regime, under Prime Minister Marcello Caetano. A number of future PPD leaders, such as Francisco Sá Carneiro and Francisco Balsemão, hoped to reform the Estado Novo from within, but soon became discouraged. After the 1974 Revolution, the PPD participated in two general elections (April 1975 and April 1976), which were crucial for the establishment and consolidation of democracy, and the party won sufficient votes to become the second largest political party after the Socialist Party (PS) in the number of seats held in the legislature, the Assembly of the Republic. The PPD voting results in those two elections were 26.4 percent and 24.4 percent, respectively.
       After the 1976 elections, the party changed its name from Partido Popular Democrático to Partido Social Democrático (PSD). As political opinion swung from the left to the center and center-right, and with the leadership of Francisco Sá Carneiro, the PSD gained greater popularity and strength, and from 1979 on, the party played an important role in government. After Sá Carneiro died in the air crash of December 1980, he was replaced as party chief and then prime minister by Francisco Balsemão, and then by Aníbal Cavaco Silva. As successors, these two leaders guided the PSD to a number of electoral victories, especially beginning in 1985. After 1987, the PSD held a majority of seats in parliament, a situation that lasted until 1995, when the Socialist Party (PS) won the election.
       The PSD's principal political program has featured the de-Marxi-fication of the 1976 Constitution and the economic system, a free-market economy with privatization of many state enterprises, and close ties with the European Economic Community (EEC) and subsequently the European Union (EU). After the PSD lost several general elections in 1995 and 1999, and following the withdrawal from office of former prime minister Cavaco Silva, a leadership succession crisis occurred in the party. The party leadership shifted from Marcelo Rebelo de Sousa to Manuel Durão Barroso, and, in 2004, Pedro Santana Lopes.
       During 2000 and 2001, as Portugal's economic situation worsened, the PS's popularity waned. In the December 2001 municipal elections, the PSD decisively defeated the PS and, as a result, Prime Minister António Guterres resigned. Parliamentary elections in March 2002 resulted in a Social Democratic victory, although its margin of victory over the PS was small (40 percent to 38 percent). Upon becoming premier in the spring of 2002, then, PSD leader Durão Barroso, in order to hold a slim majority of seats in the Assembly of the Republic, was obliged to govern in a coalition with the Popular Party (PP), formerly known as the Christian Democratic Party (CDS). Although the PSD had ousted the PS from office, the party confronted formidable economic and social problems. When Durão Barroso resigned to become president of the EU Commission, Pedro Santana Lopes became the PSD's leader, as prime minister in July 2004. Under Santana Lopes's leadership, the PSD lost the parliamentary elections of 2005 to the PS. Since then, the PSD has sought to regain its dominant position with the Portuguese electorate. It made some progress in doing so when its former leader, Cavaco Silva, was elected president of the Republic of 2006.

    Historical dictionary of Portugal > Social Democratic Party / Partido Social Democrático

  • 116 GENERAL REFERENCES

       ■ Guides to Archives and Libraries
       ■ Amaral, A. Ferreira do. "Archives da la ville de Lisbonne." Archivum 13 (1963): 98-101.
       ■ Andrade e Sousa, Teresa. "Guia das Colecções de Manuscritos da Divisao dos Reservados" [in Biblioteca Nacional de Lisboa, Lisbon/. Revista da Biblioteca Nacional, 2nd series, 3, 1 (Jan.-April 1988): 95-129.
       ■ Axelson, Eric. "Report on the Archives and Libraries of Portugal." In Eric Axelson, ed., Portuguese in South-East Africa, 1488-1600, 247-63. Johannesburg, South Africa: C. Struik, 1973.
       ■ Boschi, Caio C. Roteiro-sumário de arquivos portugueses de interesse para o pesquisador da História do Brasil. Lisbon: Ed. Universitarias Lusôfonos, 1995.
       ■ Boxer, C. R. "A Glimpse of the Goa Archives." Bulletin of the School of Oriental Studies. (June 1952): 299-324.
       ■ -. The Portuguese Seaborne Empire 1415-1825. London: Hutchinson, 1969: 392-413.
       ■ Brooks, George E. "Notes on Research Facilities in Lisbon and the Cape Verde Islands." International Journal of African Historical Studies 6 (1973): 304-14.
       ■ Cardozo, Manoel. "Portugal [Archives and Libraries]." In Daniel H. Thomas and Lynn M. Case, eds., New Guide to the Diplomatic Archives of Western Europe, 256-74. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1975.
       ■ Castro e Almeida, E. de. Inventário dos documentos relativos ao Brasil existentes no Arquivo da Marinha e Ultramar de Lisboa, 6 vols. Rio de Janeiro: 1913-36.
       ■ Centro de Estudos Hist0ricos Ultramarinos. Manuscritos da Ajuda ( guia), 2 vols. Lisbon: CEHU, 1966-73.
       ■ Chilcote, Ronald H. "Documenting Portuguese Africa." Africana Newsletter (Stanford, Calif.) I (Autumn 1963): 16-36.
       ■ Diffie, Bailey W. "Bibliography of the Principal Guides to Portuguese Archives and Libraries." Actas do Colóquio Internacional de Estudos Luso-Brasileiras de 1950 (Washington). Nashville, Tenn.: Vanderbilt University Press, 1953: 181-88.
       ■ Farinha, Maria do Carmo Jasmins Dias. Os Arquivos da Inquisição. Lisbon: Arquivo Nacional de Torre do Tombo, 1990.
       ■ Ferreira, Fernando Bandeira. "Chronique des archives du Portugal." Archivum 11 (1963): 207-14.
       ■ Fonseca, F. Bellard da. "Arquivo Geral da Alfãndega de Lisboa." Anais das Bibliotecas e Arquivos 2nd series, 75-76 (1948): 75-76.
       ■ Garcia, Maria Madalena. Arquivo Salazar: Inventário e Indices. Lisbon: Edit. Estampa, 1992.
       ■ Grover, Mark L. "Research in Portugal." In Iêda Siqueira Wiarda, ed., The Handbook of Portuguese Studies, 435-75. Washington, D.C.: Xlibris, 2000.
       ■ Instituto Portugües de Arquivos. Guia de Fontes Portuguesas para História de Africa. Vol. I. Lisbon: Imprensa Nacional/Casa da Moeda, 1991.
       ■ -. Guia de Fontes Portuguesas para a História da América. Volume II. Lisbon: Imprensa Nacional/Casa da Moeda, 1992. Instituto Portugües do Patrimônio Cultural. Roteiro das bibliotecas e arquivos dependentes administrativamente do Instituto Português do Património. Lisbon: IPPC, 1984. Iria, Alberto. Inventário geral dos códices do Arquivo Histórico Ultramarino. Lisbon, 1966.
       ■ Nascimento, Aires do. Bibliografia de arquivos portugueses. Lisbon: Instituto Portugües de Arquivos, 1991.
       ■ Pereira, Arnaldo Antônio. "Arquivos históricos de Lisboa: contribuição para um roteiro." Clio 4 (1982): 95-120; 5 (1984-85): 115-48.
       ■ Pereira, Gabriel. Bibliotecas e arquivos nacionais. Lisbon: Biblioteca Nacional, 1903.
       ■ -. Arquivos nacionais. Coimbra: Univ. da Coimbra, 1910.
       ■ Pescatello, Ann. "Relatôrio [Report] from Portugal: The Archives and Libraries of Portugal and Their Significance for the Study of Brazilian History." Latin American Research Review 5, 2 (1970): 17-52. Rau, Virginia. Arquivos de Portugal: Lisboa. In The International Colloquium on Luso-Brazilian Studies, 189-231. Nashville, Tenn.: Vanderbilt University Press, 1953.
       ■ Ribeiro, José Silvestre. Apontamentos históricos sobre bibliotecas portuguesas. Coimbra: Imprensa da Universidade, 1914.
       ■ Ryder, A. F. C. Materials for West African History in Portuguese Archives. London: Athlone Press, University of London, 1965.
       ■ Serrão, Joel, Maria da Silva Leal, and Miriam Halpern Pereira, eds. Roteiro de fontes da História Portuguesa Contemporânea: Arquivo Nacional da Torre do Tombo. Vols. I and II. Lisbon, 1984.
       ■ Silva Leal, Maria da, and Miriam Halpern Pereira, eds. Arquivo e Historiografia: Colóquio sobre as Fontes de História Contemporânea Portuguesa. Lisbon, 1988.
       ■ Silveira, Luís. Portugal nos arquivos do estrangeiro, 2 vols. Lisbon: Instituto para a Alta Cultura, 1946-48.
       ■ Sociedade de Geografia de Lisboa. Bibliografia do Ultramar Portugües existente na Sociedade de Geografia de Lisboa. Lisbon, 1974.
       ■ Tovar, Conde de. Catálogo dos Manuscritos Portugueses ou Relativos a Portugal Existentes no Museu Britânico. Lisbon: Academia das Ciências, 1932. Vieira, Alberto. Guia Para A História E Investigação Das Ilhas Atlânticas. Funchal, 1995.
       ■ Wheeler, Douglas L. "Ajuda Library/Biblioteca Da Ajuda [Lisbon, Portugal)." Portuguese Studies Newsletter 7 (Winter/Spring 1980-81): 1-2.
       ■ -. "Archival Materials and Manuscripts on United States History in Portugal and the Azores Islands." In Lewis Hanke, ed., Guide to the Study of United States History Outside the U.S. 1945-1980, 346-56. White Plains, N.Y.: Kraus International Publications; American Historical Association University of Massachusetts, Amherst, 1985.
       ■ -. "The Archives of Portugal: A Guide to an Intelligence Treasure Trove." International Journal of Intelligence and Counterintelligence 4, 4 (Winter 1990): 539-50.
       ■ Statistical
       ■ Agência Geral do Ultramar. Províncias ultramarinas portuguesas: Dados informativos. Lisbon, 1962-66.
       ■. Portugal: Overseas Provinces: Facts and Figures. Lisbon, 1965.
       ■ Anuário Estatístico de Portugal. Lisbon: Instituto Nacional de Estatística, 1875-present.
       ■ Anuário Estatístico. II. Províncias Ultramarinas, 1969. Lisbon: Instituto Nacional de Estatística, 1971.
       ■ Ayala, José Aldana. Compêndio Geographico-Estadistico de Portugal y sus Posesiones Ultramarinas. Madrid, 1855.
       ■ Balbi, Adriano. Essai Statistique sur le Royaume de Portugal et d'Algarve. Paris, 1822.
       ■ Estatísticas Agrícolas. Lisbon: Instituto Nacional de Estatística, 1965-pre-sent.
       ■ Estatísticas Industriais. Lisbon: Instituto Nacional de Estatística, 1967-pre-sent.
       ■ Estatísticas de Saúde. Lisbon, 1970-present.
       ■ Gaspar, Jorge, ed. Portugal Em Mapas E Em Números. Lisbon: Livros Horizonte, 1990 ed.
       ■ McNitt, Harold A., comp. Selected Agricultural and Trade Statistics for the European Community: Greece, Spain and Portugal. 1967-79. Washington, D.C.: U.S. Department of Agriculture; Statistical Bulletin no. 692, 1982.
       ■ Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Portugal: OECD Economic Surveys. Paris: OECD, 1979-present.
       ■ Pery, Geraldo. Geographia e Estatistica de Portugal e Colonias. Lisbon, 1875.
       ■ Portugal. Lisbon: Instituto Nacional de Estatistica, 1969; annual volumes. Vicente, Ana. "A Statistical Portrait of Portugal." In Iêda Siqueira Wiarda, ed., The Handbook of Portuguese Studies, 477-511. Washington, D.C.: Xlibris, 2000.
       ■ Andrade, John. Dicionário Do 25 De Abril. Verde Fauna, Rubra Flora. Lisbon: Nova Arrancada, 2002.
       ■ Azevedo, Candido De, ed. Classe Politica Portuguesa: Estes Politicos Que Nos Governam. Lisbon, 1989.
       ■ Barreto, Antônio, and Maria Filomena Mônica, eds. Dicionário De História De Portugal. Vols. VII, VIII and IX. Suplemento (to 6 vols. of Joel Serrão, DHP), 3 vols. Oporto: Figueirinhas, 1999-2000.
       ■ Enciclopédia Luso-Brasileira da Cultura, 30 vols., to date. Lisbon: Verbo: 1963-90.
       ■ Grande Enciclopédia Portuguesa e Brasileira, 40 vols. Lisbon and Rio de Janeiro, 1924-60.
       ■ Guía das Fundações Portuguesas/ Portuguese Foundations Guide, 3rd ed. Lisbon: Centro Portugües de Fundações, 1996.
       ■ Rosas, Fernando, and J. M. Brandão de Brito, eds. Dicionário de História do Estado Novo, 2 vols. Lisbon: Círculo de Leitores, 1996.
       ■ Secretaria de Estado da Informação e Turismo. Orgânica Governamental, Sua Evolução: E Elencos Ministeriais Constituidos Desde 5 De Outubro De 1910 à 31 De Março De 1972. Lisbon, 1972.
       ■ Selecções do Reader's Digest, ed. Dicionário Enciclopédico Da História De Portugal, 2 vols. Lisbon: Alfa, 1993.
       ■ Serrão, Joel, ed. Dicionário De História De Portugal, 6 vols. Lisbon, 196371.
       ■ General Histories, Legal, Political Studies, Area and Country Studies
       ■ Almeida, Fortunato de. História de Portugal, 6 vols. Coimbra, 1922-29. Ameal, João. História de Portugal: Das Orígens Até 1940, 4th ed. Oporto, 1958.
       ■ Anderson, James Maxwell. The History of Portugal. Westport, Conn.: Greenwood, 2000.
       ■ Birmingham, David. A Concise History of Portugal. Cambridge: Cambridge Univ. Press, 1993. Birot, Pierre. Le Portugal. Paris, 1949.
       ■ Bourdon, Albert-Alain. Histoire du Portugal. Paris: Presses Universitaires de France, 1970.
       ■ Bradford, Sarah. Portugal. London: Thames & Hudson, 1973.
       ■ Braga de Macedo, Jorge, José Adelino Maltez, and Mendo Castro Henriques. Bem Comum Dos Portugueses. Lisbon: Vega, 1999.
       ■ Caetano, Marcello. Lições de História do Direito Português. Coimbra, 1962.
       ■ -. História Breve das Constituiçoes Portuguesas, 4th ed. Lisbon, 1974.
       ■ Costa Pinto, Antônio, ed. Modern Portugal. Palo Alto, Calif.: SPOSS, 1998.
       ■ -. Contemporary Portugal: Politics, Society, Culture. New York: Columbia University Press, 2003.
       ■ Eppstein, John. Portugal: The Country and Its People. London: Queen Anne Press, 1967.
       ■ Ferreira, Eduardo de Sousa, and Helena Rato, eds. Portugal Hoje. Oeiras: Instituto Nacional de Administraçao, 1995. Garcia, José Manuel. História de Portugal: Uma Visão Global, 4th ed. Lisbon, 1989.
       ■ Kaplan, Marion. The Portuguese: The Land and Its People, 2nd ed. New York: Viking, 1998.
       ■ Koebel, William. Portugal: Its Land and People. London: Constable, 1909. Livermore, Harold V. A History of Portugal. Cambridge: Cambridge University Press, 1947.
       ■ -. A New History of Portugal. Cambridge: Cambridge University Press, 1976 ed.
       ■ -. Portugal and Brazil: An Introduction. Oxford: Oxford University Press, 1953.
       ■ -. A Short History of Portugal. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1967.
       ■ Martinez, Pedro Soares. História Diplomática de Portugal. Lisbon, 1986. Mattoso, José, ed. História De Portugal, 8 vols. Lisbon: Estampa, 1993-94. Nowell, Charles E. A History of Portugal. New York: Van Nostrand, 1953.
       ■ -. Portugal. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, 1973.
       ■ Oliveira Marques, A. H. de. História de Portugal, 3 vols. Lisbon, 1972-90, various eds.
       ■ -. History of Portugal, 2 vols. New York: Columbia University Press, 1972; 1976 ed. in one volume.
       ■ -. Historia De Portugal. Lisbon: Imprensa Nacional-Casa da Moeda, 1991.
       ■ -. Breve Historia De Portugal. Lisbon: Presença, 1995.
       ■ Oliveira Martins, J. História de Portugal, 2 vols. Lisbon, 1880 and later editions.
       ■ Opello, Walter C., Jr. Portugal: From Monarchy to Pluralist Democracy. Boulder, Colo.: Westview, 1991. Pajot, Lalé. Le Portugal. Paris: Pichon and Durand, 1971. Pattee, Richard. Portugal and the Portuguese World. Milwaukee, Wisc.: Bruce, 1957.
       ■ Payne, Stanley G. A History of Spain and Portugal, 2 vols. Madison: University of Wisconsin Press, 1973.
       ■ Peres, Damião, ed. História de Portugal, 9 vols. Barcelos and Coimbra, Monumental Edition, 1928-35.
       ■ Raibaud, A. Petite Histoire du Portugal: Des Origines à 1910. Nice, 1964.
       ■ Reynold, Gonzague de. Portugal. Paris, 1936.
       ■ Saraiva, José Hermano. História Concisa de Portugal. Lisbon, 1978 and later eds.
       ■ -. História De Portugal, 4th ed. Mem Martins: Pub. Europa-América, 1993.
       ■ -. Portugal: A Companion History. Ed. and expanded by Ian Robertson and
       ■ L. C. Taylor. Manchester, U.K.: Carcanet, 1997.
       ■ Sayers, Raymond S., ed. Portugal and Brazil in Transition. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1968.
       ■ Selvagem, Carlos. Portugal Militar. Lisbon, 1931.
       ■ Sérgio, Antônio. A Sketch of the History of Portugal. Lisbon, 1928.
       ■ Serrão, Joel, and A. H. de Oliveira Marques, eds. Nova História De Portugal, 10 vols. Lisbon, 1987-.
       ■ Silva, Manuela, coord. Portugal Contemporâneo: Problemas e perspectivas. Oeiras: Instituto Nacional de Administração, 1986.
       ■ Trend, J. B. Portugal. London: Ernest Benn, 1957.
       ■ Veríssimo Serrão, José. História De Portugal, 14 vols. Lisbon, 1980-97.
       ■ Vieira, Nelson H., ed. Roads to Today's Portugal: Essays on Contemporary Portuguese Literature, Art and Culture. Providence, R.I.: Gávea-Brown, 1983.
       ■ Wiarda, Iêda Siqueira, ed. The Handbook of Portuguese Studies. Washington, D.C.: Xlibris, 2000.
       ■ Historical Document Collections: Portugal Almeida, Manuel Lopes de, ed. Obras dos Príncipes de Avis. Oporto: Lello, 1981.
       ■ Andrade e Silva, José Justino da, ed. Collecção Chronologica da Legislação Portugueza ( 1603-1702), 10 vols. Lisbon De Souza, 1854-59.
       ■ Azevedo, Ruy Pinto de. Documentos Medievais Portugueses, 3 vols. Lisbon:
       ■ Academia Portuguesa de Histôria, 1940-62. Borges de Castro, José Ferreira, ed. Collecção dos Tratados, Convenções, Contratos e Actos Publicos Celebrados entre a Coroa de Portugal... desde 1640 até ao Presente, 30 vols. Lisbon: Imprensa Nacional, 1856-80. Boxer, C. R., ed. The Tragic History of the Sea, 1589-1622. Cambridge: Hakluyt Society, 2nd series, vol. 112. Cambridge University Press, 1959.
       ■. Further Selections from the Tragic History of the Sea. Cambridge: Hakluyt Society, 2nd series, vol. 132. Cambridge University Press, 1968. Coelho, Antônio Borges, ed. Portugal na Espanha Arabe, 4 vols. Lisbon, Seara Nova, 1972-75.
       ■ Cruz, Alfeu, ed. Colecção Anotada de Legislação da República Portuguesa. Lisbon, 1917.
       ■ David, Charles Wendell, ed. The Conquest of Lisbon. New York, 1936.
       ■ Dinis, Joaquim Dias, ed. Monumenta Henricina, 15 vols. Coimbra: Comissao Executiva das Comemorações do V Centenário da Morte do Infante D. Henrique, 1960-74.
       ■ Documentos para a História das Cortes gerais da Nação Portuguesa. Vol. I (1820-25) and later vols. Lisbon, 1889.
       ■ Duarte, Dom (King of Portugal). Leal Conselheiro. João Morais Barbosa, ed. Lisbon: Imprensa Nacional and Casa da Moeda, 1982.
       ■ Faye, Jean Pierre, ed. Portugal: The Revolution in the Labyrinth. Nottingham, U.K.: Spokesman, 1976.
       ■ Ferreira, Hugo Gil, and Michael W. Marshall. Portugal's Revolution Ten Years On. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.
       ■ Fonseca, Luís Adão da. O essencial sobre O Tratado de Windsor [ 1386]. Lisbon: Imprensa Nacional and Casa da Moeda, 1986.
       ■ Fundação Gulbenkian. Ordenações manuelinas, 5 vols. Lisbon: Fund. Gulben-kian, 1984.
       ■ Medina, João, ed. História Contemporânea De Portugal, 5 vols. Lisbon: Multilar, 1985-90.
       ■ Ministério dos Negôcios Estrangeiros. Dez Anos De Política Externa ( 19361948): A Nação Portuguesa E A Segunda Guerra Mundial, 20 vols. Lisbon: Imprensa Nacional-Casa da Moeda, 1973-98.
       ■ Neves, Orlando, ed. Textos Históricos Da Revolução, 3 vols. Lisbon: Diabril, 1975-76.
       ■ Oliveira, Eduardo Freire de, ed. Arquivo Municipal de Lisboa, 17 vols. Lisbon: Typ. Universal, 1882-1911.
       ■ Oliveira Marques, A.H. de, ed. Antologia da Historiografia Portuguesa, 2 vols. Mem Martins: Europa-América, 1975. Pereira, Miriam Halpern, ed. Revolução, Finanças, Dependência Externa. Vol. I (de 1820 a convenção de Gramido). Lisbon: Sá da Costa, 1979.
       ■ Salazar, Antonio de Oliveira. Discursos e Notas Políticas, 6 vols. Coimbra: Coimbra Edit., 1932-67.
       ■ -. Entrevistas: 1960-1966. Coimbra: Coimbra Edit., 1967.
       ■ -. Salazar. Pensamento e doutrina política: Textos antológicos. Lisbon: Verbo, 1989.
       ■ Sampaio, Carlos Rangel de. Preparativos de Uma RevoltaDocumentos Inéditos de 1840 a 1846. Lisbon, 1905.
       ■ Santarém, Visconde do e L.A. Rebelo da Silva, eds. Quadro elementar das relações politicas e diplomáticas de Portugal com as diversas potências do mundo, 19 vols. Paris and Lisbon, 1842-76.
       ■ Serrão, Joel, ed. Antologia Do Pensamento Político Português/1. Liberalismo, Socialismo, Republicanismo. Oporto: Inova, 1970.
       ■ Sousa Costa, Antônia Domingues, ed. Monumenta Portugaliae Vaticana, 4 vols. Rome, Oporto and Braga: Edit. Franciscana, 1968-70.
       ■ Tomás, Manuel Fernandes. A Revolução de 1820. José Tengarrinha, ed. Lisbon, 1974.
       ■ Vicente, Ana. Portugal Visto Pela Espanha: Correspondência Diplomática, 1939-1960. Lisbon: Assíro & Alvim, 1992.
       ■ Historical Document Collections: Portuguese Empire
       ■ Agência Geral das Colônias. Antologia Colonial Portuguesa, 2 vols. Lisbon: Agencia Geral das Colônias, 1946-47.
       ■ Albuquerque, Afonso de. Albuquerque: Caesar of the East. T. F. Earle and John Villiers, trans., eds. Warminster, U.K.: Aris & Phillips, 1990.
       ■ Alexandre, Valentim, ed. Orígens do colonialismo portugües moderno ( 18221891). Lisbon: Sá da Costa, 1979.
       ■ Almada, José de, ed. Tratados Aplicáveis ao Ultramar, 8 vols. Lisbon: MNE, 1942-46.
       ■ Arquivo das Colonias, 5 vols. Lisbon: Ministério das Colônias, 1917-33. Arquivos de Angola, 19 vols. 1st series, Luanda: 1933-59; 16 vols., 2nd series, 1960-74.
       ■ Arquivos de Macau, 9 vols. Macau, 1929-74.
       ■ Barbosa, Duarte. The Book of Duarte Barbosa, 2 vols. London: Hakluyt Society: 2nd series, no. 44 (1918) and 49 (1921).
       ■ Bensaúde, Joaquim, ed. Histoire de la science nautiqueportugaise a l' epoque des grandes découvertes, 7 vols. Munich and Lisbon: Kuhn, 1914-24.
       ■ Biker, Júlio Firmino Júdice, ed. Collecção de tratados e concertos de pazes que o Estado da India fez com os Reis e Senhores com que teve relações nas partes da Asia e Africa desde o princípio até ao fim do século XVIII, 14 vols. Lisbon, 1881-87.
       ■ Bragança Pereira, A. B., ed. Arquivo Portugües Oriental, 11 vols. Bastora, Goa: Rangel, 1936-40.
       ■ Brásio, Antônio, SJ. Monumenta missionária africana, 20 vols. Lisbon: Agência Geral do Ultramar, 1952-80.
       ■ Caminha, Pero Vaz de. A Carta de Pero Vaz de Caminha. Jaime Cortesão, ed. Lisbon: Portugália, 1967.
       ■ Carreira, Antônio. Documentos para a História das Ilhas de Cabo Verde e " Rios de Guiné." Lisbon: Ed. do Autor, 1983.
       ■ Centro de Estudos Histôricos Ultramarinos. Documentação Ultramarina Portuguesa. Lisbon: CEHU, 1960-74.
       ■ -. Documentos sobre os portugueses em Moçambique e na Africa Central, 1497-1840, 8 vols. Lisbon: National Archives of Rhodesia and Nyasaland and CEHU, 1962-80.
       ■ Cooper, Michael, ed. They Came to Japan: An Anthology of European Reports on Japan, 1543-1640. London: Thames and Hudson, 1963.
       ■ Cortesao, Armando, ed. The Suma Oriental of Tomé Pires... and the Book of Francisco Rodrigues, 2 vols. London: Hakluyt Society, 2nd series, vols. 89, 90: 1944.
       ■ Cortesão, Armando, and Avelino Teixeira da Mota, eds. Portugalia monumenta cartographica, 6 vols. Coimbra: CMIH, 1958-63. Cunha Rivara, J. H. da, ed. Arquivo Portuguez Oriental, 9 vols. Nova-Goa, 1857-76.
       ■ Documentos Históricos da Biblioteca Nacional do Rio de Janeiro, 135 vols. Rio de Janeiro, 1928-.
       ■ Documentos remetidos da índia ou livros das Monções, 5 vols. Lisbon: Academia das Ciências, 1880-1935. Fernandes de Oliveira, Mário Antônio, ed. Angolana: Documentação sobre Angola, 2 vols. Lisbon, 1979-80.
       ■ Godinho, Vitorino Magalhães, ed. Documentos sobre a expansão portuguesa, 3 vols. Lisbon: Edit. Gleba, 1947-56.
       ■ Leite, Serafim, SJ, ed. Historia da Companhia de Jesus no Brasil, 10 vols. Lisbon, 1938-50.
       ■ Levine, Robert M., and John J. Crocitti, eds. The Brazil Reader: History, Culture, Politics. Durham, N.C.: Duke University Press, 1999.
       ■ Ley, C. D., ed. Portuguese Voyages, 1498-1663. London: Dent, 1953.
       ■ Magalhães, Joaquim Romero, and Susana Münch Miranda, eds. Os primeiros 14 documentos relativos a Armada de Pedro Alvares Cabral. Lisbon: CNCDP, 1999.
       ■ Pissurlencar, Panduronga. Assentos do Conselho do Estado da índia, 16181750, 5 vols. Bastorá-Goa, India, 1953-57.
       ■ Sá, Padre Artur Basílio de, ed. Documentação para a história das missões do Padroado Português do Oriente: Isulíndia, 6 vols. Lisbon: Agência Geral do Ultramar, 1954-88.
       ■ Silva Marques, João Martins, ed. Descobrimentos Portugueses: Documentos para a sua história, 3 vols. Lisbon, 1944-71. Silva Rego, Antônio da, ed. Documentação para a história das missões do padroado português no Oriente. 12 vols. Lisbon: Agência Geral do Ultramar, 1947-58.
       ■ Barros, João de. Asia. Hernâni Cidade, ed., 4 vols. Lisbon: Agência Geral das Colônias, 1945-46.
       ■ Castanheda, Fernão Lopes de. História do Descobrimento e Conquista da índia pelos Portugueses. Manuel Lopes de Almeida, ed., 2 vols. Oporto: Lello, 1979.
       ■ Correia, Gaspar. Lendas da índia. Manuel Lopes de Almeida, ed., 4 vols. Oporto: Lello, 1975.
       ■. Crónicas de D. Manuel e D. João III ( até 1533). José Pereira da Costa, ed. Lisbon: Academia das Ciências, 1992. Couto, Diogo do. Da Asia [continues De Barros chronicle]. Hernani Cidade, ed., 4 vols. Lisbon: Agência Geral das Colônias, 1945-46.
       ■. O soldado práctico, 2nd ed. M. Rodrigues Lapa, ed. Lisbon: Sá da Costa, 1954.
       ■ Galvão, Antônio. Tratado dos Descobrimentos. Oporto: Liv. Civilização, 1944.
       ■ Gôis, Damião de. Crónica do Felicíssimo Rei D. Manuel. Joaquim de Carvalho and David Lopes, eds., 4 vols. Coimbra: Imprensa da Universidade de Coimbra, 1926.
       ■ Lopes, Fernão. Crónica de D. Pedro I. Barcelos, 1932.
       ■. Crónica de D. Fernando, 2 vols. Barcelos: Portucalense, 1933-35.
       ■. Crónica de El-Rei D. João I, 2 vols. Oporto: Liv. Civilização, 1945- 49.
       ■. The English in Portugal 1367-87: Extracts from the Chronicles of Dom Fernando and Dom João. Derek W. Lomax and R. J. Oakley, trans., eds. Warminster, U.K.: Aris & Phillips, 1988.
       ■ Mendonça, Jerónimo de. Jornada d'Africa, 2 vols. Lisbon, 1904.
       ■ Pereira, Duarte Pacheco. Esmeraldo de situ orbis. George H. T. Kimble, trans. London: Hakluyt Society, vol. 79, 1937.
       ■. Esmeraldo de situ orbis. Damião de Peres, ed. Lisbon: Academia Portuguesa da Histôria, 1988.
       ■ Pina Rui de. Crónica d'El Rey D. Affonso V, 3 vols. Lisbon: Clássicos Portuguezes, 1901-2.
       ■. Crónica d'El Rey D. Affonso II e d'El Rey D. Sancho II. Lisbon: Clássicos Portuguezes, 1906.
       ■. Crónica d'El Rey D. Affonso III. Lisbon: Clássicos Portuguezes, 1908.
       ■. Crónica d'El Rey D. Diniz. Oporto: Liv. Civilização, 1945.
       ■. Crónica d'El Rey D. João II. Coimbra: Imprensa da Universidade de Coimbra, 1950.
       ■ Zurara, Gomes Eanes de. The Chronicle of the Discovery and Conquest of Guinea, 2 vols. C. R. Beazley and Edgar Prestage, trans. London: Hakluyt Society, 1896-99.
       ■. Crónica da tomada de Ceuta. Lisbon, 1915.

    Historical dictionary of Portugal > GENERAL REFERENCES

  • 117 λαός

    λαός, οῦ, ὁ (Hom.+; ins; pap [here the pl. λαοί, Mayser 27; 29]; LXX, pseudepigr, Philo, Joseph., apolog.)
    people, in a general sense
    distributively, populace Mt 27:64. ἐν τῷ λαῷ among the people Mt 4:23; Ac 6:8.
    a close gathering of people crowd Lk 1:21; 3:15, 18; 7:1; 20:1; Ac 3:12; 4:1f; 13:15; 21:30. πᾶς ὁ λ. the whole crowd, all the people (TestSim 6:4; Jos., Ant. 13, 201) Mt 27:25; Lk 8:47; 9:13; 18:43; 21:38; J 8:2; Ac 3:9, 11. Also ἅπας ὁ λ. (Jos., Ant. 7, 63; 211) Lk 3:21. ὁ λ. ἅπας (Jos., Ant. 6, 199; 8, 101) 19:48; GPt 8:28. λ. ἱκανός Ac 5:37 v.l. πᾶν τὸ πλῆθος τ. λαοῦ Lk 1:10; cp. Ac 21:36. πλῆθος πολὺ τοῦ λαοῦ a large crowd of people Lk 6:17; 23:27 (PsSol. 8:2 λαοῦ πολλοῦ; TestJud 3:1 λ. πολύς).
    the mass of a community as distinguished from special interest groups (OGI 90, 12 [II B.C. priests, civil officials, and soldiers]) people
    in contrast to their leaders Mt 26:5; Mk 11:18 v.l., 32 v.l.; 14:2; Lk 19:48; 20:6, 19, 26; 23:13; Ac 2:47; 4:17, 21; 5:26; 6:12; 12:4.
    in contrast to Pharisees and legal experts Lk 7:29.
    in contrast to priests Hb 2:17; 5:3; 7:5, 27 (a Christian congregation in liturgical response Just., A I, 65, 3 al.).—RMeyer, Der ˓Am hā-˒Āreṣ, Judaica 3, ’47, 169–99.
    a body of people with common cultural bonds and ties to a specific territory, people-group, people as nation (w. φυλή, ἔθνος, γλῶσσα; cp. Da 3:4) Rv 5:9; 13:7; 14:6. Pl. (a Sibylline oracle in Appian, Maced. 2; En 10:21; PsSol 5:11; 17:30 λαοὶ τῶν ἐθνῶν; Just., A I, 49, 1) 7:9; 10:11; 11:9; 17:15.—Lk 2:31. Of a monstrous animal θηρίον δυνάμενον λαοὺς διαφθεῖραι a beast capable of destroying (whole) peoples Hv 4, 2, 3.
    people of God, people
    of the people of Israel ὁ λαός (s. also Jewish inscriptions in SIG 1247; GKittel, TLZ 69, ’44, 13; En 20:5; PsSol 17:20; ParJer 2:2 [throughout w. art.]; Just.; Mel., P.; Iren., Orig., Did.—λαός of the native Egyptian population since III B.C. at least: UWilcken on UPZ 110, 100f) Ac 3:23; 7:17; 28:17; 2 Pt 2:1; AcPl Ha 8, 19. Without the art. (Sir 46:7; Wsd 18:13; PsSol [throughout, exc. 17:20]) Jd 5; οὗτος ὁ λ. Mt 15:8; Mk 7:6 (both Is 29:13); Lk 21:23; B 9:3; 10:2; πᾶς ὁ λ. (ParJer 5:17) Lk 2:10 all the people (prob., as the involvement of the shepherds suggests, without cultic restrictions, namely to ‘everyone’); B 12:8. πᾶς ὁ λ. Ἰσραήλ Ac 4:10. οἱ ἀρχιερεῖς τοῦ λ. Mt 2:4; 26:47; 27:1; οἱ πρεσβύτεροι τοῦ λ. 21:23; τὸ πρεσβυτέριον τοῦ λ. Lk 22:66; οἱ ἄρχοντες τοῦ λ. Ac 4:8; B 9:3; PEg2, 6; οἱ πρῶτοι τοῦ λ. Lk 19:47. Opp. τὰ ἔθνη the nations, non-Israelites (gentiles) (s. ἔθνος 2 and cp. Appian, Bell. Civ. 5, 67 §283 the contrast τὰ ἔθνη … τὴν Ἰταλίαν) Ac 26:17, 23; Ro 15:10 (Dt 32:43).—W. a gen. that denotes the possessor ([τοῦ] θεοῦ, αὐτοῦ, μοῦ etc.; cp. TestJud 25:3; ParJer 3:15; ApcrEzk P 1 verso 3; Jos., Ant. 10, 12; Just., D. 110, 4): λ. τοῦ θεοῦ Lk 1:68; Hb 11:25. ὁ λαός μου Ac 7:34 (Ex 3:7). Rv 18:4 (pl. verb with λαός in sing. as Περὶ ὕψους 23, 2 after a poet λαὸς … κελάδησαν).—Lk 7:16. λ. σου Ἰσραήλ Lk 2:32. ὁ λ. μου ὁ Ἰσραήλ Mt 2:6. ὁ λ. Ἰσραήλ B 16:5 (cp. ὁ λ. τῶν Ἰουδαίων Orig., C. Cels. 2, 1, 6). Pl. of the tribes of Israel (Jos., C. Ap. 2, 159, unless the pl. here means ‘the people’, as Hes., Op. 763f πολλοὶ λαοί; Aristoph., Equ. 163, Ran. 216; 677 πολὺν λαῶν ὄχλον; Callim., Epigr. 47; Isyllus E 1 [IG IV, 950=Coll. Alex. p. 133, 37=D 1 in Diehl2 II, 6 p. 115, s. Anth LG] θεὸν ἀείσατε, λαοί = ἐνναέται Ἐπιδαύρου [inhabitants of Epidaurus]; Diod S 1, 45, 1; 3, 45, 6 διὰ τὴν τῶν λαῶν ἀπειρίαν=because of the inexperience of the people; 4, 67, 6; 5, 7, 6; 5, 48, 1 συναγαγεῖν τ. λαοὺς σποράδην οἰκοῦντας=gather the people who live in scattered places; 5, 59, 5 al.; Orphica 34, 10 Q.; Herm. Wr. 1, 27; PRev 42, 17 [258 B.C.] γραφέτωσαν οἱ λαοί=the people are to submit a written statement; Jos., Ant. 18, 352; Just., A I, 47, 1 al; Ath.; Basilius, epistle 92, 2 ln. 44 [=MPG XXXII 481a] οἱ λαοί; Theophanes, Chron. 172, 7 de Boor ἀπέθανον λαοὶ πολλοί) Ac 4:25 (Ps 2:1), 27; Ro 15:11 (Ps 116:1).
    of Christians Ac 15:14; 18:10; Ro 9:25 (Hos 2:25); Hb 4:9; 1 Pt 2:10; Rv 18:4 (Jer 28:45 SAQ); 1 Cl 59:4; 2 Cl 2:3; B 13:1ff. Prepared by Christ B 3:6; cp. Hs 5, 5, 2. Protected by angels 5, 5, 3; specif. entrusted to Michael 8, 3, 3; cp. 8, 1, 2.—Also in pl. (s. 3 end) λαοὶ αὐτοῦ Rv 21:3; cp. Hs 8, 3, 2.—λ. εἰς περιποίησιν a people (made God’s) own possession 1 Pt 2:9. Also λ. περιούσιος (Ex 19:5) Tit 2:14; 1 Cl 64. λ. κατεσκευασμένος a people made ready Lk 1:17. λ. καινός B 5:7; 7:5.—OKern, ARW 30, ’33, 205–17; EKäsemann, D. wandernde Gottesvolk ’39; N Dahl, D. Volk Gottes: E. Untersuchg. z. Kirchenbewusstsein des Urchristent. ’41; HSahlin, D. Messias u. d. Gottesvolk ’45; AOepke, D. neue Gottesvolk ’50; CVandersleyen, Le mot λαός dans la langue des papyrus: Chronique d’ Égypte 48, ’73, 339–49; OMontevecchi, PapBrux XIX (in Actes du XVe Congrès International de Papyrologie ’78–79), pp. 51–67.—B. 1313; 1315. Schmidt, Syn. IV 570–75. DELG. M-M. EDNT. TW. Spicq. Sv. S. also LfgrE s.v. col. 1634 (lit.).

    Ελληνικά-Αγγλικά παλαιοχριστιανική Λογοτεχνία > λαός

  • 118 υἱός

    υἱός, οῦ, ὁ (Hom.+; loanw. in rabb.) prim. ‘son’
    a male who is in a kinship relationship either biologically or by legal action, son, offspring, descendant
    the direct male issue of a person, son τέξεται υἱόν Mt 1:21; GJs 14:2 (cp. Mel., P. 8, 53 ὡς γὰρ υἱὸς τεχθείς). Cp. Mt 1:23 (Is 7:14) and 25; 10:37 (w. θυγάτηρ); Mk 12:6a; Lk 1:13, 31, 57; 11:11; 15:11 (on this JEngel, Die Parabel v. Verlorenen Sohn: ThGl 18, 1926, 54–64; MFrost, The Prodigal Son: Exp. 9th ser., 2, 1924, 56–60; EBuonaiuti, Religio 11, ’35, 398–402); Ac 7:29; Ro 9:9 (cp. Gen 18:10); Gal 4:22 al. W. gen. Mt 7:9; 20:20f; 21:37ab; Mk 6:3; 9:17; Lk 3:2; 4:22; 15:19; J 9:19f; Ac 13:21; 16:1; 23:16; Gal 4:30abc (Gen 21:10abc); Js 2:21; AcPlCor 2:29. Also ἐγὼ Φαρισαῖός εἰμι υἱὸς Φαρισαίων Ac 23:6 is prob. a ref. to direct descent. μονογενὴς υἱός (s. μονογενής 1) Lk 7:12. ὁ υἱὸς ὁ πρωτότοκος (πρωτότοκος 1) 2:7.
    the immediate male offspring of an animal (Ps 28:1 υἱοὺς κριῶν; Sir 38:25. So Lat. filius: Columella 6, 37, 4) in our lit. only as foal ἐπὶ πῶλον υἱὸν ὑποζυγίου Mt 21:5 (cp. Zech 9:9 πῶλον νέον).
    human offspring in an extended line of descent, descendant, son Ἰωσὴφ υἱὸς Δαυίδ Mt 1:20 (cp. Jos., Ant. 11, 73); s. 2dα below. υἱοὶ Ἰσραήλ (Ἰσραήλ 1) Mt 27:9; Lk 1:16; Ac 5:21; 7:23, 37; 9:15; 10:36; Ro 9:27; 2 Cor 3:7, 13; Hb 11:22 al.; AcPlCor 2:32. οἱ υἱοὶ Λευί (Num 26:57) Hb 7:5. υἱὸς Ἀβραάμ Lk 19:9. υἱοὶ Ἀδάμ 1 Cl 29:2 (Dt 32:8). υἱοι Ῥουβήλ GJs 6:3.
    one who is accepted or legally adopted as a son (Herodian 5, 7, 1; 4; 5; Jos, Ant. 2, 263; 20, 150) Ac 7:21 (cp. Ex 2:10).—J 19:26.
    a pers. related or closely associated as if by ties of sonship, son, transf. sense of 1
    of a pupil, follower, or one who is otherw. a spiritual son (SIG 1169, 12 οἱ υἱοὶ τοῦ θεοῦ=the pupils and helpers [40] of Asclepius; sim. Maximus Tyr. 4, 2c; Just., D. 86, 6 οἱ υἱοὶ τῶν προφητῶν.—Some combination w. παῖδες is the favorite designation for those who are heirs of guild-secrets or who are to perpetuate a skill of some kind: Pla., Rep. 3, 407e, Leg. 6, 769b; Dionys. Hal., Comp. Verbi 22 p. 102, 4 Us./Rdm. ῥητόρων παῖδες; Lucian, Anach. 19, Dial. Mort. 11, 1 Χαλδαίων π.=dream-interpreters, Dips. 5 ἱατρῶν π., Amor. 49; Himerius, Or. 48 [=Or. 14], 13 σοφῶν π.): the ‘sons’ of the Pharisees Mt 12:27; Lk 11:19. Peter says Μᾶρκος ὁ υἱός μου 1 Pt 5:13 (perh. w. a component of endearment; s. Μᾶρκος). As a familiar form of address by a cherished mentor Hb 12:5 (Pr 3:11; ParJer 5:28; 7:24). υἱοὶ καὶ θυγατέρες B 1:1.
    of the individual members of a large and coherent group (cp. the υἷες Ἀχαιῶν in Homer; also PsSol 2:3 οἱ υἱοὶ Ἰερουσαλήμ; Dio Chrys. 71 [21], 15; LXX) οἱ υἱοὶ τοῦ λαοῦ μου 1 Cl 8:3 (scripture quot. of unknown origin). υἱοὶ γένους Ἀβραάμ Ac 13:26. οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων (Gen 11:5; Ps 11:2, 9; 44:3; TestLevi 3:10; TestZeb 9:7; GrBar 2:4) the sons of men=humans (cp. dγ below) Mk 3:28; Eph 3:5; 1 Cl 61:2 (of the earthly rulers in contrast to the heavenly king).
    of one whose identity is defined in terms of a relationship with a person or thing
    α. of those who are bound to a personality by close, non-material ties; it is this personality that has promoted the relationship and given it its character: son(s) of: those who believe are υἱοὶ Ἀβραάμ, because Abr. was the first whose relationship to God was based on faith Gal 3:7. In a special sense the devout, believers, are sons of God, i.e., in the light of the social context, people of special status and privilege (cp. PsSol 17:27; Just., D, 124, 1; Dio Chrys. 58 [75], 8 ὁ τοῦ Διὸς ὄντως υἱός; Epict. 1, 9, 6; 1, 3, 2; 1, 19, 9; Sextus 58; 60; 135; 376a; Dt 14:1; Ps 28:1; 72:15; Is 43:6 [w. θυγατέρες μου]; 45:11; Wsd 2:18; 5:5; 12:21 al.; Jdth 9:4, 13; Esth 8:12q; 3 Macc 6:28; SibOr 3, 702) Mt 5:45; Lk 6:35; Ro 8:14, 19 (‘Redeemer figures’ EFuchs, Die Freiheit des Glaubens, ’49, 108; against him EHommel in ThViat 4, ’52, 118, n. 26); 9:26 (Hos 2:1); 2 Cor 6:18 (w. θυγατέρες, s. Is 43:6 cited above); Gal 3:26 (cp. PsSol 17:27); 4:6a, 7ab (here the υἱός is the κληρονόμος and his opposite is the δοῦλος); Hb 2:10 (JKögel, Der Sohn u. die Söhne: Eine exeget. Studie zu Hb 2:5–18, 1904); 12:5–8 (in vs. 8 opp. νόθος, q.v.); Rv 21:7; 2 Cl 1:4; B 4:9. Corresp. there are sons of the devil (on this subj. cp. Hdb. on J 8:44) υἱὲ διαβόλου Ac 13:10. οἱ υἱοὶ τοῦ πονηροῦ (masc.) Mt 13:38b. τοῦ υἱοῦ τοῦ ἐν Ἅιδου ApcPt Rainer. In υἱοί ἐστε τῶν φονευσάντων τοὺς προφήτας Mt 23:31 this mng. is prob. to be combined w. sense 1c. The expr. υἱοὶ θεοῦ Mt 5:9 looks to the future (s. Betz, SM ad loc.; cp. KKöhler, StKr 91, 1918, 189f). Lk 20:36a signifies a status akin to that of angels (Ps 88:7; θεῶν παῖδες as heavenly beings: Maximus Tyr. 11, 5a; 12a; 13, 6a.—Hierocles 3, 424 the ἄγγελοι are called θεῶν παῖδες; HWindisch, Friedensbringer-Gottessöhne: ZNW 24, 1925, 240–60, discounts connection w. angels and contends for the elevation of the ordinary followers of Jesus to the status of Alexander the Great in his role as an εἰρηνηποιός [cp. Plut., Mor. 329c]; for measured critique of this view s. Betz, SM 137–42.).
    β. υἱός w. gen. of thing, to denote one who shares in it or who is worthy of it, or who stands in some other close relation to it, oft. made clear by the context; this constr. is prob. a Hebraism in the main, but would not appear barbaric (B-D-F §162, 6; Mlt-H. 441; Dssm., B p. 162–66 [BS 161–66]; PASA II 1884, no. 2 υἱὸς πόλεως [time of Nero; on this type of formulation SEG XXXIX, 1864]; IMagnMai 167, 5; 156, 12) οἱ υἱοὶ τοῦ αἰῶνος τούτου (αἰών 2a) Lk 16:8a (opp. οἱ υἱοί τοῦ φωτός vs. 8b); 20:34. τῆς ἀναστάσεως υἱοί (to Mediterranean publics the functional equivalent of ἀθάνατοι ‘immortals’; cp. ἀνάστασις 2b) 20:36b. υἱοὶ τῆς ἀνομίας (ἀνομία 1; cp. CD 6:15) Hv 3, 6, 1; ApcPt 1:3; τῆς ἀπειθείας (s. ἀπείθεια) Eph 2:2; 5:6; Col 3:6; τῆς ἀπωλείας ApcPt 1:2. ὁ υἱὸς τῆς ἀπωλείας of Judas the informer J 17:12 (cp. similar expressions in Eur., Hec. 425; Menand., Dyscolus 88f: s. FDanker, NTS 7, ’60/61, 94), of the end-time adversary 2 Th 2:3. υἱοὶ τῆς βασιλείας (βασιλεία 1bη; s. SEG XXXIX, 1864 for related expressions) Mt 8:12; 13:38a. υἱοὶ βροντῆς Mk 3:17 (s. Βοανηργές). υἱὸς γεέννης (s. γέεννα) Mt 23:15; τ. διαθήκης (PsSol 17:15) Ac 3:25; εἰρήνης Lk 10:6. υἱοὶ τοῦ νυμφῶνος (s. νυμφών) Mt 9:15; Mk 2:19; Lk 5:34. υἱὸς παρακλήσεως Ac 4:36 (s. Βαρναβᾶς). υἱοὶ (τοῦ) φωτός (Hippol., Ref. 6, 47, 4 in gnostic speculation) Lk 16:8b (opp. υἱοὶ τοῦ αἰῶνος τούτου); J 12:36. υἱοὶ φωτός ἐστε καὶ υἱοὶ ἡμέρας 1 Th 5:5 (EBuonaiuti, ‘Figli del giorno e della luce’ [1 Th 5:5]: Rivista storico-critica delle Scienze teol. 6, 1910, 89–93).
    in various combinations as a designation of the Messiah and a self-designation of Jesus
    α. υἱὸς Δαυίδ son of David of the Messiah (PsSol 17:21) Mt 22:42–45; Mk 12:35–37; Lk 20:41–44; B 12:10c. Specif. of Jesus as Messiah Mt 1:1a; 9:27; 12:23; 15:22; 20:30f; 21:9, 15; Mk 10:47f; Lk 18:38f.—WWrede, Jesus als Davidssohn: Vorträge u. Studien 1907, 147–77; WBousset, Kyrios Christos2 1921, 4, Rel.3 226f; ELohmeyer, Gottesknecht u. Davidssohn ’45, esp. 68; 72; 77; 84; TNicklin, Gospel Gleanings ’50, 251–56; WMichaelis, Die Davidsohnschaft Jesu usw., in D. histor. Jesus u. d. kerygm. Christus, ed. Ristow and Matthiae, ’61, 317–30; LFisher, ECColwell Festschr. ’68, 82–97.
    β. ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ, υἱὸς θεοῦ (the) Son of God (for the phrase s. JosAs 6:2 al. Ἰωσὴφ ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ; there is no undisputed evidence of usage as messianic title in pre-Christian Judaism [s. Dalman, Worte 219–24, Eng. tr. 268–89; Bousset, Kyrios Christos2 53f; EHuntress, ‘Son of God’ in Jewish Writings Prior to the Christian Era: JBL 54, ’35, 117–23]; cp. 4Q 246 col. 2, 1 [JFitzmyer, A Wandering Aramean ’79, 90–93; JCollins, BRev IX/3, ’93, 34–38, 57]. Among polytheists on the other hand, sons of the gods in a special sense [s. Just., A I, 21, 1f] are not only known to myth and legend, but definite historical personalities are also designated as such. Among them are famous wise men such as Pythagoras and Plato [HUsener, Das Weihnachtsfest2 1911, 71ff], and deified rulers, above all the Roman emperors since the time of Augustus [oft. in ins and pap: Dssm., B 166f=BS 166f, LO 294f=LAE 346f; Thieme 33]. According to Memnon [I B.C./ I A.D.]: 434 Fgm. 1, 1, 1 Jac., Clearchus [IV B.C.] carried his boasting so far as Διὸς υἱὸν ἑαυτὸν ἀνειπεῖν. Also, persons who were active at that time as prophets and wonder-workers laid claim to the title υἱὸς τοῦ θεοῦ, e.g. the Samaritan Dositheus in Origen, C. Cels. 6, 11; sim. an Indian wise man who calls himself Διὸς υἱός Arrian, Anab. 7, 2, 3; cp. Did., Gen. 213, 18 ὁ Ἀβρὰμ υἱὸς θεοῦ διὰ δικαιοσύνην. S. GWetter, ‘Der Sohn Gottes’ 1916; Hdb. exc. on J 1:34; s. also Clemen2 76ff; ENorden, Die Geburt des Kindes 1924, 75; 91f; 132; 156f; EKlostermann, Hdb. exc. on Mk 1:11 [4th ed. ’50]; M-JLagrange, Les origines du dogme paulinien de la divinité de Christ: RB 45, ’36, 5–33; HPreisker, Ntl. Zeitgesch. ’37, 187–208; HBraun, ZTK 54, ’57, 353–64; ANock, ‘Son of God’ in Paul. and Hellen. Thought: Gnomon 33, ’61, 581–90 [=Essays on Religion and the Anc. World II, ’72, 928–39]—originality in Paul’s thought): Ps 2:7 is applied to Jesus υἱός μου εἶ σύ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε Lk 3:22 D; GEb 18, 37.—Ac 13:33; Hb 1:5a; 5:5; 1 Cl 36:4. Likew. Hos 11:1 (w. significant changes): Mt 2:15, and 2 Km 7:14: Hb 1:5b. The voice of God calls him ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός (s. ἀγαπητός 1) at his baptism Mt 3:17; Mk 1:11; Lk 3:22; GEb 18, 37 and 39 and at the Transfiguration Mt 17:5; Mk 9:7; Lk 9:35 (here ἐκλελεγμένος instead of ἀγαπ.); 2 Pt 1:17. Cp. J 1:34. The angel at the Annunciation uses these expressions in referring to him: υἱὸς ὑψίστου Lk 1:32; GJs 11:3 and υἱὸς θεοῦ Lk 1:35 (Ar. 15, 1 ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ τοῦ ὑψίστου. Cp. Just., A I, 23, 2 μόνος ἰδίως υἱὸς τῷ θεῷ γεγέννηται). The centurion refers to him at the crucifixion as υἱὸς θεοῦ Mt 27:54; Mk 15:39; GPt 11:45; cp. vs. 46 (CMann, ET 20, 1909, 563f; JPobee, The Cry of the Centurion, A Cry of Defeat: CFDMoule Festschr. ’70, 91–102; EJohnson, JSNT 31, ’87, 3–22 [an indefinite affirmation of Jesus]). The high priest asks εἰ σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ Mt 26:63 (DCatchpole, NTS 17, ’71, 213–26). Passers-by ask him to show that he is God’s Son 27:40; sim. the devil 4:3, 6; Lk 4:3, 9. On the other hand, evil spirits address him as the Son of God Mt 8:29; Mk 3:11; 5:7; Lk 4:41; 8:28; and disciples testify that he is Mt 14:33; 16:16. S. also Mk 1:1 (s. SLegg, Ev. Sec. Marc. ’35).—Jesus also refers to himself as Son of God, though rarely apart fr. the Fourth Gosp.: Mt 28:19 (the Risen Lord in the trinitarian baptismal formula); Mt 21:37f=Mk 12:6 (an allusion in the parable of the vinedressers).—Mt 27:43; Mk 13:32; Rv 2:18. The main pass. is the so-called Johannine verse in the synoptics Mt 11:27=Lk 10:22 (s. PSchmiedel, PM 4, 1900,1–22; FBurkitt, JTS 12, 1911, 296f; HSchumacher, Die Selbstoffenbarung Jesu bei Mt 11:27 [Lk 10:22] 1912 [lit.]; Norden, Agn. Th. 277–308; JWeiss, Heinrici Festschr. 1914, 120–29, Urchristentum 1917, 87ff; Bousset, Kyrios Christos2 1921, 45ff; EMeyer I 280ff; RBultmann, Gesch. d. synopt. Trad.2 ’31, 171f; MDibelius, Die Formgeschichte des Evangeliums2 ’33, 259; MRist, Is Mt 11:25–30 a Primitive Baptismal Hymn? JR 15, ’35, 63–77; TArvedson, D. Mysterium Christi: E. Studie zu Mt 11:25–30, ’37; WDavies, ‘Knowledge’ in the Dead Sea Scrolls and Mt 11:25–30, HTR 45, ’53, 113–39; WGrundmann, Sohn Gottes, ZNW 47, ’56, 113–33; JBieneck, Sohn Gottes als Christusbez. der Synopt. ’51; PWinter, Mt 11:27 and Lk 10:22: NovT 1, ’56, 112–48; JJocz, Judaica 13, ’57, 129–42; OMichel/OBetz, Von Gott Gezeugt, Beih. ZNW [Jeremias Festschr.] 26, ’60, 3–23 [Qumran]).—Apart fr. the synoptics, testimony to Jesus as the Son of God is found in many parts of our lit. Oft. in Paul: Ro 1:3, 4, 9; 5:10; 8:3, 29, 32; 1 Cor 1:9; 15:28; 2 Cor 1:19; Gal 1:16; 2:20; 4:4; Eph 4:13; Col 1:13; 1 Th 1:10. Cp. Ac 9:20. In Hb: 1:2, 8; 4:14; 5:8; 6:6; 7:3, 28; 10:29. In greatest frequency in John (cp. Herm. Wr. 1, 6 the Λόγος as υἱὸς θεοῦ. Likew. Philo, Agr. 51 πρωτόγονος υἱός, Conf. Lingu. 146 υἱὸς θεοῦ.—Theoph. Ant. 2, 1 [p. 154, 12] ὁ λόγος ὁ τοῦ θεοῦ, ὅς ἐστιν καὶ υἱὸς αὐτοῦ; Iren. 3, 12, 2 [Harv. II 55, 2]): J 1:49; 3:16–18 (s. μονογενής 2), 35f; 5:19–26; 6:40; 8:35f; 10:36; 11:4, 27; 14:13; 17:1; 19:7; 20:31; 1J 1:3, 7; 2:22–24; 3:8, 23; 4:9f, 14f; 5:5, 9–13, 20; 2J 3, 9.—B 5:9, 11; 7:2, 9; 12:8; 15:5; Dg 7:4; 9:2, 4; 10:2 (τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ; also ApcEsdr 6:16 p. 31, 22 Tdf.; ApcSed 9:1f); IMg 8:2; ISm 1:1; MPol 17:3; Hv 2, 2, 8; Hs 5, 2, 6 (ὁ υἱὸς αὐτοῦ ὁ ἀγαπητός); 8; 11; 5, 4, 1; 5, 5, 2; 3; 5; 5, 6, 1; 2; 4; 7 (on the Christology of the Shepherd s. Dibelius, Hdb. on Hs 5, also ALink and JvWalter [πνεῦμα 5cα]); Hs 8, 3, 2; 8, 11, 1. Cp. 9, 1, 1; 9, 12, 1ff.—In trinitarian formulas, in addition to Mt 28:19, also IMg 13:1; EpilMosq 5; D 7:1, 3.—The deceiver of the world appears w. signs and wonders ὡς υἱὸς θεοῦ D 16:4 (ApcEsdr 4:27 p. 28, 32 Tdf. ὁ λέγων• Ἐγώ εἰμι ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ [of Antichrist]).—EKühl, Das Selbstbewusstsein Jesu 1907, 16–44; GVos, The Self-disclosure of Jesus 1926.—EBurton, ICC Gal 1921, 404–17; TNicklin, Gospel Gleanings ’50, 211–36; MHengel, The Son of God (tr. JBowden) ’76; DJones, The Title υἱὸς θεοῦ in Acts: SBLSP 24, ’85, 451–63.
    γ. ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου lit. ‘the son of the man’ (the pl. form οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων appears freq. in the LXX to render בְּנֵי אָדָם = mortals, e.g. Gen 11:5; Ps 10:4; 11:2; cp. ὁ υἱὸς τῆς ἀπολείας J 17:12 [s. 2cβ]) ‘the human being, the human one, the man’ in our lit. only as a byname in ref. to Jesus and in an exclusive sense the Human One, the Human Being, one intimately linked with humanity in its primary aspect of fragility yet transcending it, traditionally rendered ‘the Son of Man.’ The term is found predom. in the gospels, where it occurs in the synoptics about 70 times (about half as oft. if parallels are excluded), and in J 12 times (s. EKlostermann, Hdb. exc. on Mk 8:31). In every case the title is applied by Jesus to himself. Nowhere within a saying or narrative about him is it found in an address to him: Mt 8:20; 9:6; 10:23; 11:19; 12:8, 32, 40; 13:37, 41; 16:13, 27f; 17:9, 12, 22; 18:10 [11] v.l.; 19:28; 20:18, 28; 24:27, 30, 37, 39, 44; 25:13 v.l., 31; 26:2, 24ab, 45, 64; Mk 2:10, 28; 8:31, 38; 9:9, 12, 31; 10:33, 45; 13:26; 14:21ab, 41, 62; Lk 5:24; 6:5, 22; 7:34; 9:22, 26, 44, 56 v.l., 58; 11:30; 12:8, 10, 40; 17:22, 24, 26, 30; 18:8, 31; 19:10; 21:27, 36; 22:22, 48, 69; 24:7.—John (FGrosheide, Υἱὸς τ. ἀνθρ. in het Evang. naar Joh.: TSt 35, 1917, 242–48; HDieckmann, D. Sohn des Menschen im J: Scholastik 2, 1927, 229–47; HWindisch, ZNW 30, ’31, 215–33; 31, ’32, 199–204; WMichaelis, TLZ 85, ’60, 561–78 [Jesus’ earthly presence]) 1:51; 3:13, 14; 5:27 (BVawter, Ezekiel and John, CBQ 26, ’64, 450–58); 6:27, 53, 62; 8:28; 9:35; 12:23, 34; 13:31. Whether the component of fragility (suggested by OT usage in ref. to the brief span of human life and the ills to which it falls heir) or high status (suggested by traditions that appear dependent on Da 7:13, which refers to one ‘like a human being’), or a blend of the two dominates a specific occurrence can be determined only by careful exegesis that in addition to extra-biblical traditions takes account of the total literary structure of the document in which it occurs. Much neglected in the discussion is the probability of prophetic association suggested by the form of address Ezk 2:1 al. (like the OT prophet [Ezk 3:4–11] Jesus encounters resistance).—On Israelite thought contemporary w. Jesus and alleged knowledge of a heavenly being looked upon as a ‘Son of Man’ or ‘Man’, who exercises Messianic functions such as judging the world (metaph., pictorial passages in En 46–48; 4 Esdr 13:3, 51f) s. Bousset, Rel.3 352–55; NMessel, D. Menschensohn in d. Bilderreden d. Hen. 1922; ESjöberg, Kenna 1 Henok och 4 Esra tanken på den lidande Människosonen? Sv. Ex. Årsb. 5, ’40, 163–83, D. Menschensohn im äth. Hen. ’46. This view is in some way connected w. Da 7:13; acc. to some it derives its real content fr. an eschatological tradition that ultimately goes back to Iran (WBousset, Hauptprobleme der Gnosis 1907, 160–223; Reitzenstein, Erlösungsmyst. 119ff, ZNW 20, 1921, 18–22, Mysterienrel.3 418ff; Clemen2 72ff; CKraeling, Anthropos and Son of Man: A Study in the Religious Syncretism of the Hellenistic Orient 1927); acc. to this tradition the First Man was deified; he will return in the last times and usher in the Kingdom of God.—Outside the gospels: Ac 7:56 (v.l. τοῦ θεοῦ; GKilpatrick, TZ 21, ’65, 209); Rv 1:13; 14:14 (both after Da 7:13; sim. allusion to Da in Just., D. 31, 1). The quot. fr. Ps 8:5 in Hb 2:6 prob. does not belong here, since there is no emphasis laid on υἱὸς ἀνθρώπου. In IEph 20:2 Jesus is described as υἱὸς ἀνθρώπου καὶ υἱὸς θεοῦ. Differently B 12:10 Ἰησοῦς, οὐχὶ υἱὸς ἀνθρώπου ἀλλὰ υἱὸς τοῦ θεοῦ Jesus, not a man’s son, but Son of God.—HLietzmann, Der Menschensohn 1896; Dalman, Worte 191–219 (Eng. tr., 234–67); Wlh., Einl.2 123–30; PFiebig, Der Menschensohn 1901; NSchmidt, The Prophet of Nazareth 1905, 94–134, Recent Study of the Term ‘Son of Man’: JBL 45, 1926, 326–49; FTillmann, Der Menschensohn 1907; EKühl, Das Selbstbewusstsein Jesu 1907, 65ff; HHoltzmann, Das messianische Bewusstsein Jesu, 1907, 49–75 (lit.), Ntl. Theologie2 I 1911, 313–35; FBard, D. Sohn d. Menschen 1908; HGottsched, D. Menschensohn 1908; EAbbott, ‘The Son of Man’, etc., 1910; EHertlein, Die Menschensohnfrage im letzten Stadium 1911, ZNW 19, 1920, 46–48; JMoffatt, The Theology of the Gospels 1912, 150–63; WBousset, Kyrios Christos2 1921, 5–22 (the titles of the works by Wernle and Althaus opposing his first edition [1913], as well as Bousset’s answer, are found s.v. κύριος, end); DVölter, Jesus der Menschensohn 1914, Die Menschensohnfrage neu untersucht 1916; FSchulthess, ZNW 21, 1922, 247–50; Rtzst., Herr der Grösse 1919 (see also the works by the same author referred to above in this entry); EMeyer II 335ff; HGressmann, ZKG n.s. 4, 1922, 170ff, D. Messias 1929, 341ff; GDupont, Le Fils d’Homme 1924; APeake, The Messiah and the Son of Man 1924; MWagner, Der Menschensohn: NKZ 36, 1925, 245–78; Guillaume Baldensperger, Le Fils d’Homme: RHPR 5, 1925, 262–73; WBleibtreu, Jesu Selbstbez. als der Menschensohn: StKr 98/99, 1926, 164–211; AvGall, Βασιλεία τοῦ θεοῦ 1926; OProcksch, D. Menschensohn als Gottessohn: Christentum u. Wissensch. 3, 1927, 425–43; 473–81; CMontefiore, The Synoptic Gospels2 1927 I 64–80; ROtto, Reich Gottes u. Menschensohn ’34, Eng. tr. The Kgdm. of God and the Son of Man, tr. Filson and Woolf2 ’43; EWechssler, Hellas im Ev. ’36, 332ff; PParker, The Mng. of ‘Son of Man’: JBL 60, ’41, 151–57; HSharman, Son of Man and Kingdom of God ’43; JCampbell, The Origin and Mng. of the Term Son of Man: JTS 48, ’47, 145–55; HRiesenfeld, Jésus Transfiguré ’47, 307–13 (survey and lit.); TManson, ConNeot 11, ’47, 138–46 (Son of Man=Jesus and his disciples in Mk 2:27f); GDuncan, Jesus, Son of Man ’47, 135–53 (survey); JBowman, ET 59, ’47/48, 283–88 (background); MBlack, ET 60, ’48f, 11–15; 32–36; GKnight, Fr. Moses to Paul ’49, 163–72 (survey); TNicklin, Gospel Gleanings ’50, 237–50; TManson (Da, En and gospels), BJRL 32, ’50, 171–93; TPreiss, Le Fils d’Homme: ÉThR 26/3, ’51, Life in Christ, ’54, 43–60; SMowinckel, He That Cometh, tr. Anderson, ’54, 346–450; GIber, Überlieferungsgesch. Unters. z. Begriff des Menschensohnes im NT, diss. Heidelb. ’53; ESjöberg, D. verborgene Menschensohn in den Ev. ’55; WGrundmann, ZNW 47, ’56, 113–33; HRiesenfeld, The Mythological Backgrd. of NT Christology, CHDodd Festschr. ’56, 81–95; PhVielhauer, Gottesreich u. Menschensohn in d. Verk. Jesu, GDehn Festschr. ’57, 51–79; ESidebottom, The Son of Man in J, ET 68, ’57, 231–35; 280–83; AHiggins, Son of Man- Forschung since (Manson’s) ‘The Teaching of Jesus’: NT Essays (TW Manson memorial vol.) ’59, 119–35; HTödt, D. Menschensohn in d. synopt. Überl. ’59 (tr. Barton ’65); JMuilenburg, JBL 79, ’60, 197–209 (Da, En); ESchweizer, JBL 79, ’60, 119–29 and NTS 9, ’63, 256–61; BvIersel, ‘Der Sohn’ in den synopt. Jesusworten, ’61 (community?); MBlack, BJRL 45, ’63, 305–18; FBorsch, ATR 45, ’63, 174–90; AHiggins, Jesus and the Son of Man, ’64; RFormesyn, NovT 8, ’66, 1–35 (barnasha=‘I’); SSandmel, HSilver Festschr. ’63, 355–67; JJeremias, Die älteste Schicht der Menschensohn-Logien, ZNW 58, ’67, 159–72; GVermes, MBlack, Aram. Approach3, ’67, 310–30; BLindars, The New Look on the Son of Man: BJRL 63, ’81, 437–62; WWalker, The Son of Man, Some Recent Developments CBQ 45, ’83, 584–607; JDonahue, Recent Studies on the Origin of ‘Son of Man’ in the Gospels, CBQ 48, ’86, 584–607; DBurkitt, The Nontitular Son of Man, A History and Critique: NTS 40, ’94 504–21 (lit.); JEllington, BT 40, ’89, 201–8; RGordon, Anthropos: 108–13.—B. 105; DELG. M-M. EDNT. TW. Sv.

    Ελληνικά-Αγγλικά παλαιοχριστιανική Λογοτεχνία > υἱός

  • 119 ὄνομα

    ὄνομα, ατος, τό (Hom.+).
    proper name of an entity, name
    gener. τῶν ἀποστόλων τὰ ὀνόματα ἐστιν ταῦτα Mt 10:2; cp. Rv 21:14. τῶν παρθένων τὰ ὀν. Hs 9, 15, 1. τὸ ὄνομα τοῦ πατρός Lk 1:59. ὄν. μοι, sc. ἐστίν, my name is (Od. 9, 366) Mk 5:9b. τί ὄν. σοι; what is your name? vs. 9a; w. copula Lk 8:30.—The expressions ᾧ (ᾗ) ὄν., οὗ τὸ ὄν., καὶ τὸ ὄν. αὐτοῦ (αὐτῆς), ὄν. αὐτῷ (parenthetic) are almost always without the copula (B-D-F §128, 3; Rob. 395): ᾧ (ᾗ) ὄν. (Sb 7573, 13 [116 A.D.]; Demetr.: 722 Fgm. 1, 5 Jac.; Just., A I, 53, 8 ᾧ ὄν. Λώτ) Lk 1:26, 27a; 2:25; 8:41; 24:13, 18 v.l.; Ac 13:6.—οὗ τὸ ὄν. (without a verb as BGU 344, 1) Mk 14:32. Cp. ὧν τὰ ὀνόματα ἐν βίβλῳ ζωῆς Phil 4:3 (ὧν τὰ ὀν. is a formula [Dssm., LO 95=LAE 121]. S. esp. BGU 432 II, 3 ὧν τὰ ὀν. τῷ βιβλιδίῳ δεδήλωται).—καὶ τὸ ὄν. αὐτῆς Lk 1:5b. καὶ τὸ ὄν. τῆς παρθένου Μαριάμ vs. 27b.—ὄν. αὐτῷ (Demosth. 32, 11 Ἀριστοφῶν ὄνομʼ αὐτῷ; Dionys. Hal. 8, 89, 4; Aelian, NA 8, 2 γυνὴ … Ἡρακληὶς ὄν. αὐτῇ; LXX) J 1:6; 3:1. ὁ καθήμενος ἐπάνω αὐτοῦ (i.e. τοῦ ἵππου), ὄν. αὐτῷ (ὁ) θάνατος Rv 6:8; cp. 9:11a.—W. the copula ἦν δὲ ὄν. τῷ δούλῳ Μάλχος J 18:10 (POxy 465, 12 ὁ δὲ κραταιὸς αὐτοῦ, ὄν. αὐτῷ ἐστιν Νεβύ, μηνύει; Jos., Ant. 19, 332). ἄγγελος …, οὗ τὸ ὄν. ἐστιν Θεγρί Hv 4, 2, 4.—The dat. is quite freq. ὀνόματι named, by name (X., Hell. 1, 6, 29 Σάμιος ὀνόματι Ἱππεύς; Tob 6:11 BA; 4 Macc 5:4; Just., D. 85, 6; 115, 3; B-D-F §160; 197; Rob. 487) ἄνθρωπον ὀν. Σίμωνα Mt 27:32; cp. Mk 5:22; Lk 1:5a; 5:27; 10:38; 16:20; 23:50; 24:18; Ac 5:1, 34; 8:9; 9:10–12, 33, 36; 10:1; 11:28; 12:13; 16:1, 14; 17:34; 18:2, 7, 24; 19:24; 20:9; 21:10; 27:1; 28:7; MPol 4. Also the acc. τοὔνομα (on the crasis s. B-D-F §18; Mlt-H. 63; FPreisigke, Griech. Urkunden des ägypt. Mus. zu Kairo [1911] 2, 6 γυνὴ Ταμοῦνις τοὔνομα; Diod S 2, 45, 4 πόλιν τοὔνομα Θ.; Lucian, Dial. Deor. 3; Philo, Leg. All. 1, 68; Jos., Ant. 7, 344, Vi. 382) named, by name (the acc. as X. et al., also 2 Macc 12:13; Demetr.: 722 Fgm. 1, 5 Jac. υἱὸν ὄ. Δάν.—B-D-F §160; Rob. 487) Mt 27:57. (Cp. ὄν. gener. as ‘mode of expression’ εἰ καὶ διάφορα ὀνόματα ἐστιν, ἀλλʼ … οἰκείαν … δέχεται τὴν νόησιν although there are various ways of expressing it, it nevertheless has a definite sense Did., Gen. 86, 22 [of various metaphors and images for the soul].)
    used w. verbs
    α. as their obj.: ὄν. ἔχειν Did., Gen. 29, 6 bear the name or as name, be named ὄν. ἔχει Ἀπολλύων Rv 9:11b (in this case the name Ἀ. stands independently in the nom.; B-D-F §143; Rob. 458). καλεῖν τὸ ὄν. τινος w. the name foll. in the acc. (after the Hb.; B-D-F §157, 2; Rob. 459) καλέσεις τὸ ὄν. αὐτοῦ Ἰησοῦν you are to name him Jesus Mt 1:21; Lk 1:31.—Mt 1:25. καλέσεις τὸ ὄν. αὐτοῦ Ἰωάννην Lk 1:13. καλέσουσιν τὸ ὄν. αὐτοῦ Ἐμμανουήλ Mt 1:23 (Is 7:14). διδόναι GJs 6:2. Pass. w. the name in the nom. (cp. GrBar 6:10 Φοῖνιξ καλεῖται τὸ ὄν. μου) ἐκλήθη τὸ ὄν. αὐτοῦ Ἰησοῦς Lk 2:21; cp. Rv 19:13. Also τὸ ὄν. τοῦ ἀστέρος λέγεται ὁ ῎ Αψινθος Rv 8:11.—ἐπιθεῖναι ὄν. τινι w. acc. of the name Mk 3:16f; cp. 12:8f; κληρονομεῖν ὄν. receive a name Hb 1:4=1 Cl 36:2. κληροῦσθαι τὸ αὐτὸ ὄν. obtain the same name (s. κληρόω 2) MPol 6:2.—τὰ ὀν. ὑμῶν ἐγγέγραπται ἐν τοῖς οὐρανοῖς Lk 10:20.—Rv 13:8; 17:8. ἐξαλείψω τὸ ὄν. αὐτῶν 1 Cl 53:3 (Dt 9:14); Rv 3:5a (perh. to be placed in 4 below); s. ἐξαλείφω.
    β. in another way (εἰ δέ τις ὀνόματι καλέσει but if anyone is so named Hippol., Ref. 6, 20, 2): ὸ̔ς καλεῖται τῷ ὀνόματι τούτῳ who is so named Lk 1:61. ἀνὴρ ὀνόματι καλούμενος Ζακχαῖος a man whose name was Zacchaeus 19:2. καλεῖν τι (i.e. παιδίον) ἐπὶ τῷ ὀνόματί τινος name someone after someone 1:59. Cp. IMg 10:1. This leads to
    used w. prepositions: ἐξ ὀνόματος (Ctesias, Ind. p. 105 M.: Diod S 13, 15, 1; 37, 15, 2; Appian, Mithrid. 59, §243, Bell. Civ. 3, 21 §77; 4, 73 §310; PGM 4, 2973; Jos., Ant. 2, 275) by name, individually, one by one (so that no one is lost in the crowd) ἐξ ὀν. πάντας ζήτει IPol 4:2. ἀσπάζομαι πάντας ἐξ ὀνόματος 8:2. πάντες ἐξ ὀν. συνέρχεσθε (parallel to κατʼ ἄνδρα) IEph 20:2.—κατʼ ὄν. by name, individually (Diod S 16, 44, 2; Gen 25:13; EpArist 247; Jos., Bell. 7, 14) J 10:3 (New Docs 3, 77f; animals called individually by name: Ps.-Aristot., Mirabil. 118.—HAlmqvist, Plut. u. das NT ’46, 74). Esp. in greetings (BGU 27, 18 [II A.D.] ἀσπάζομαι πάντας τοὺς φιλοῦντάς σε κατʼ ὄν.; POxy 1070, 46; pap in Dssm., LO 160/1, ln. 14f [LAE 193, ln. 15, note 21]; New Docs 3, 77f) 3J 15; ISm 13:2b. ῥάβδους ἐπιγεγραμμένας ἑκάστης φυλῆς κατʼ ὄν. staffs, each one inscribed with the name of a tribe 1 Cl 43:2b.
    used in combination with God and Jesus. On the significance of the Divine Name in history of religions s. FGiesebrecht, Die atl. Schätzung des Gottesnamens 1901; Bousset, Rel.3 309ff; ADieterich, Eine Mithrasliturgie 1903, 110ff; FConybeare, JQR 8, 1896; 9, 1897, esp. 9, 581ff; JBoehmer, Das bibl. ‘im Namen’ 1898, BFCT V 6, 1901, 49ff, Studierstube 2, 1904, 324ff; 388ff; 452ff; 516ff; 580ff; BJacob, Im Namen Gottes 1903;WHeitmüller, ‘Im Namen Jesu’ 1903; WBrandt, TT 25, 1891, 565ff; 26, 1892, 193ff; 38, 1904, 355ff; RHirzel, Der Name: ASG 36, 2, 1918; Schürer III4 409–11; HObbink, De magische betekenis van den naam inzonderheid in het oude Egypte 1925; OGrether, Name u. Wort Gottes im AT ’34; HHuffman, Name: 1148–52.—The belief in the efficacy of the name is extremely old; its origin goes back to the most ancient times and the most primitive forms of intellectual and religious life. It has exhibited an extraordinary vitality. The period of our lit. also sees—within as well as without the new community of believers—in the name someth. real, a piece of the very nature of the personality whom it designates, expressing the person’s qualities and powers. Accordingly, names, esp. holy names, are revered and used in customary practices and ritual (σέβεσθαι θεῶν ὀνόματα Theoph. Ant., 1, 9 [p. 76, 7]), including magic. In Israelite tradition the greatest reverence was paid to the holy name of God and to its numerous paraphrases or substitutes; the names of angels and patriarchs occupied a secondary place. The syncretistic practices of the period revered the names of gods, daemons, and heroes, or even magic words that made no sense at all, but had a mysterious sound. The Judeo-Christians revere and use the name of God and, of course, the name of Jesus. On magic in Jewish circles, s. Schürer III 342–79; for the NT period in general s. MSmith, Clement of Alexandria and a Secret Gospel of Mark ’73, 195–230.—The names of God and Jesus
    α. in combination w. attributes: διαφορώτερον ὄν. a more excellent name Hb 1:4=1 Cl 36:2 (διάφορος 2). ἅγιον τὸ ὄν. αὐτοῦ Lk 1:49 (cp. Ps 110:9; Lev 18:21; 22:2; PGM 3, 570; 627; 4, 1005; 3071; 5, 77; 13, 561 μέγα κ. ἅγιον). τὸ μεγαλοπρεπὲς καὶ ἅγιον ὄν. αὐτοῦ 1 Cl 64; τὸ μέγα καὶ ἔνδοξον ὄν. Hv 4, 1, 3; 4, 2, 4 (on ἔνδοξον ὄν., cp. EPeterson, Εἷ θεός 1926, 282.—ὄν. μέγα κ. ἅγ. κ. ἔνδ.: PGM 13, 183f; 504f). τὸ μέγα καὶ θαυμαστὸν καὶ ἔνδοξον ὄν. Hs 9, 18, 5; τὸ πανάγιον καὶ ἔνδοξον ὄν. 1 Cl 58:1a; τοῦ παντοκράτορος καὶ ἐνδόξου ὄν. Hv 3, 3, 5; τὸ πανάρετον ὄν. 1 Cl 45:7; τῷ παντοκράτορι καὶ ἐνδόξῳ ὀνόματι 60:4; τὸ ὁσιώτατον τῆς μεγαλωσύνης αὐτοῦ ὄν. 58:1b. τὸ ὄν. μου θαυμαστὸν ἐν τοῖς ἔθνεσι D 14:3 (cp. Mal 1:14). The words ὄν. θεοπρεπέστατον IMg 1:2 are difficult to interpret (s. Hdb. ad loc.; θεοπρεπής b).
    β. in combination w. verbs: ἁγιάζειν τὸ ὄν. Mt 6:9 (AFridrichsen, Helligt vorde dit naun: DTT 8, 1917, 1–16). Lk 11:2; D 8:2 (ἁγιάζω 3). βλασφημεῖν (q.v. bγ) τὸ ὄν. Rv 13:6; 16:9; pass. βλασφημεῖται τὸ ὄν. (Is 52:5) Ro 2:24; 2 Cl 13:1f, 4; ITr 8:2. βλασφημίας ἐπιφέρεσθαι τῷ ὀν. κυρίου bring blasphemy upon the name of the Lord 1 Cl 47:7. πφοσέθηκαν κατὰ ὄν. τοῦ κυρίου βλασφημίαν Hs 6, 2, 3; βεβηλοῦν τὸ ὄν. 8, 6, 2 (s. βεβηλόω). ἀπαγγελῶ τὸ ὄν. τ. ἀδελφοῖς μου Hb 2:12 (cp. Ps 21:23). ὅπως διαγγελῇ τὸ ὄν. μου ἐν πάσῃ τῇ γῇ Ro 9:17 (Ex 9:16). δοξάζειν τὸ ὄν. (σου, τοῦ κυρίου, τοῦ θεοῦ etc.) Rv 15:4; 1 Cl 43:6; IPhld 10:1; Hv 2, 1, 2; 3, 4, 3; 4, 1, 3; Hs 9, 18, 5 (s. δοξάζω 1; cp. GJs 7:2; 12:1[w. ref. to name of Mary]). ὅπως ἐνδοξασθῇ τὸ ὄν. τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ 2 Th 1:12. ἐλπίζειν τῷ ὀν. Mt 12:21 (vv.ll. ἐν or ἐπὶ τῷ ὀν.; the pass. on which it is based, Is 42:4, has ἐπὶ τῷ ὀν.). ἐπικαλεῖσθαι τὸ ὄν. κυρίου (as PsSol 6:1) or αὐτοῦ, σου etc. (w. ref. to God or Christ) call on the name of the Lord Ac 2:21 (Jo 3:5); 9:14, 21; 22:16; Ro 10:13 (Jo 3:5); 1 Cor 1:2. ψυχὴ ἐπικεκλημένη τὸ μεγαλοπρεπὲς καὶ ἅγιον ὄν. αὐτοῦ a person who calls upon his exalted and holy name 1 Cl 64.—Pass. πάντα τὰ ἔθνη ἐφʼ οὓς ἐπικέκληται τὸ ὄν. μου ἐπʼ αὐτούς Ac 15:17 (Am 9:12). τὸ καλὸν ὄν. τὸ ἐπικληθὲν ἐφʼ ὑμᾶς Js 2:7 (on καλὸν ὄν. cp. Sb 343, 9 and the Pompeian graffito in Dssm., LO 237 [LAE 276]). πάντες οἱ ἐπικαλούμενοι τῷ ὀν. αὐτοῦ all those who are called by (the Lord’s) name Hs 9, 14, 3; cp. οἱ κεκλημένοι τῷ ὀν. κυρίου those who are called by the name of the Lord 8, 1, 1. ἐπαισχύνεσθαι τὸ ὄν. κυρίου τὸ ἐπικληθὲν ἐπʼ αὐτούς be ashamed of the name that is named over them 8, 6, 4. ὁμολογεῖν τῷ ὀν. αὐτοῦ praise his name Hb 13:15 (cp. PsSol 15:2 ἐξομολογήσασθαι τῷ ὀνόματι σου). ὀνομάζειν τὸ ὄν. κυρίου 2 Ti 2:19 (Is 26:13). ψάλλειν τῷ ὀν. σου Ro 15:9 (Ps 17:50). οὐ μὴ λάβῃς ἐπὶ ματαίῳ τὸ ὄν. κυρίου 19:5 (Ex 20:7; Dt 5:11).—Although in the preceding examples the name is oft. practically inseparable fr. the being that bears it, this is perh. even more true of the foll. cases, in which the name appears almost as the representation of the Godhead, as a tangible manifestation of the divine nature (Quint. Smyrn. 9, 465 Polidarius, when healing, calls on οὔνομα πατρὸς ἑοῖο ‘the name of his father’ [Asclepius]; τοσοῦτον … δύναται τὸ ὄ. τοῦ Ἰησοῦ κατὰ τῶν δαιμόνων Orig., C. Cels. 1, 56, 11; Dt 18:7; 3 Km 8:16; Ps 68:37; Zech 13:2 ἐξολεθρεύσω τὰ ὀν. τῶν εἰδώλων; Zeph 1:4; PsSol 7:6; Just., D. 121, 3 ὑποτάσσεσθαι αὐτοῦ ὀν.): the ‘name’ of God is ἀρχέγονον πάσης κτίσεως 1 Cl 59:3. Sim. τὸ ὄν. τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ μέγα ἐστὶ καὶ τὸν κόσμον ὅλον βαστάζει Hs 9, 14, 5. λατρεύειν τῷ παναρέτῳ ὀν. αὐτοῦ worship the most excellent name (of the Most High) 1 Cl 45:7. ὑπακούειν τῷ παναγίῳ καὶ ἐνδόξῳ ὀν. αὐτοῦ be obedient to his most holy and glorious name 58:1a. ὑπήκοον γενέσθαι τῷ παντοκρατορικῷ καὶ παναρέτῳ ὀν. 60:4. κηρύσσειν τὸ ὄν. τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ Hs 9, 16, 5. ἐπιγινώσκειν τὸ ὄν. τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ 9, 16, 7. φοβεῖσθαι τὸ ὄν. σου Rv 11:18. φανεροῦν τινι τὸ ὄν. σου J 17:6. γνωρίζειν τινὶ τὸ ὄν. σου vs. 26. πιστεύειν τῷ ὀν. τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ believe in the name of (God’s) son 1J 3:23. Also πιστεύειν εἰς τὸ ὄν. (s. γב below and s. πιστεύω 2aβ).—Of the name borne by followers of Jesus Christ (cp. Theoph. Ant. 1, 1 [p. 58, 13]): κρατεῖς τὸ ὄν. μου you cling to my name Rv 2:13. The same mng. also holds for the expressions: λαμβάνειν τὸ ὄν. τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ Hs 9, 12, 4; 8; 9, 13, 2a; 7. τοῦ βαστάσαι τὸ ὄν. μου ἐνώπιον ἐθνῶν to bear my name before (the) Gentiles Ac 9:15. τὸ ὄν. ἡδέως βαστάζειν bear the name gladly Hs 8, 10, 3; cp. 9, 28, 5b. τὸ ὄν. τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ φορεῖν 9, 13, 3; 9, 14, 5f; 9, 15, 2; cp. 9, 13, 2b. Christians receive this name at their baptism: πρὶν φορέσαι τὸν ἄνθρωπον τὸ ὄν. τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ νεκρός ἐστιν before a person bears the name of God’s Son (which is given the candidate at baptism), he is dead 9, 16, 3. Of dissemblers and false teachers ὄν. μὲν ἔχουσιν, ἀπὸ δὲ τῆς πίστεως κενοί εἰσιν they have the (Christian) name, but are devoid of faith 9, 19, 2. Of Christians in appearance only ἐν ὑποκρίσει φέροντες τὸ ὄν. τοῦ κυρίου who bear the Lord’s name in pretense Pol 6:3. δόλῳ πονηρῷ τὸ ὄν. περιφέρειν carry the name about in wicked deceit (evidently of wandering preachers) IEph 7:1. τὸ ὄν. ἐπαισχύνονται τοῦ κυρίου αὐτῶν they are ashamed of their Lord’s name Hs 9, 21, 3. More fully: ἐπαισχύνονται τὸ ὄν. αὐτοῦ φορεῖν 9, 14, 6.
    γ. used w. prepositions
    א. w. διά and the gen. διὰ τοῦ ὀνόματός μου πιστεύειν PtK 3 p. 15 ln. 12; σωθῆναι διὰ τοῦ μεγάλου καὶ ἐνδόξου ὀν. be saved through the great and glorious name Hv 4, 2, 4. εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ εἰσελθεῖν διὰ τοῦ ὀν. τοῦ υἱοῦ (τοῦ θεοῦ) Hs 9, 12, 5. ἄφεσιν ἁμαρτιῶν λαβεῖν διὰ τοῦ ὀν. αὐτοῦ Ac 10:43 (cp. Just., D. 11, 4 al.). σημεῖα … γίνεσθαι διὰ τοῦ ὀν. … Ἰησοῦ by the power of the name 4:30. Differently παρακαλεῖν τινα διὰ τοῦ ὀν. τοῦ κυρίου appeal to someone by the name (= while calling on the name) of the Lord 1 Cor 1:10.—W. διά and the acc. μισούμενοι … διὰ τὸ ὄν. μου hated on account of my name (i.e., because you bear it) Mt 10:22; 24:9; Mk 13:13; Lk 21:17 (Just., A I, 4, 2 al.). ποιεῖν τι εἴς τινα διὰ τὸ ὄν. μου J 15:21. ἀφέωνται ὑμῖν αἱ ἁμαρτίαι διὰ τὸ ὄν. αὐτοῦ your sins are forgiven on account of (Jesus’) name 1J 2:12. βαστάζειν διὰ τὸ ὄν. μου bear (hardship) for my name’s sake Rv 2:3 (s. βαστάζω 2bβ). πάσχειν διὰ τὸ ὄν. (also w. a gen. like αὐτοῦ) Pol 8:2; Hv 3, 2, 1b; Hs 9, 28, 3.
    ב. w. εἰς: somet. evidently as rendering of rabb. לְשֵׁם with regard to, in thinking of δέχεσθαί τινα εἰς ὄν. Ἰ. Χρ. receive someone in deference to Jesus Christ IRo 9:3. δύο ἢ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄν. two or three gathered and thinking of me, i.e., so that I am the reason for their assembling Mt 18:20; but here the other mng. (s. ג below) has had some influence: ‘while naming’ or ‘calling on my name’. τῆς ἀγάπης ἧς ἐνεδείξασθε εἰς τὸ ὄν. αὐτοῦ (i.e. θεοῦ) Hb 6:10 is either the love that you have shown with regard to him, i.e. for his sake, or we have here the frequently attested formula of Hellenistic legal and commercial language (s. Mayser II/2 p. 415; Dssm. B 143ff, NB 25, LO 97f [BS 146f; 197; LAE 121]; Heitmüller, op. cit. 100ff; FPreisigke, Girowesen im griech. Ägypt. 1910, 149ff. On the LXX s. Heitmüller 110f; JPsichari, Essai sur le Grec de la Septante 1908, 202f): εἰς (τὸ) ὄν. τινος to the name=to the account (over which the name stands). Then the deeds of love, although shown to humans, are dedicated to God.—The concept of dedication is also highly significant, in all probability, for the understanding of the expr. βαπτίζειν εἰς (τὸ) ὄν. τινος. Through baptism εἰς (τὸ) ὄν. τ. those who are baptized become the possession of and come under the dedicated protection of the one whose name they bear. An additional factor, to a degree, may be the sense of εἰς τὸ ὄν.=‘with mention of the name’ (cp. Herodian 2, 2, 10; 2, 13, 2 ὀμνύναι εἰς τὸ ὄν. τινος; Cyranides p. 57, 1 εἰς ὄν. τινος; 60, 18=εἰς τὸ ὄν. τ.; 62, 13. Another ex. in Heitmüller 107): Mt 28:19; Ac 8:16; 19:5; D 7:1, (3); 9:5; Hv 3, 7, 3; cp. 1 Cor 1:13, 15. S. βαπτίζω 2c and Silva New, Beginn. I/5, ’33, 121–40.—πιστεύειν εἰς τὸ ὄν. τινος believe in the name of someone i.e. have confidence that the person’s name (rather in the sense of a title, cp. Phil 2:9) is rightfully borne and encodes what the person really is J 1:12; 2:23; 3:18; 1J 5:13.
    ג. with ἐν: ἐν ὀνόματι of God or Jesus means in the great majority of cases with mention of the name, while naming or calling on the name (PsSol 11:8; JosAs 9:1; Just., D. 35, 2 al.; no corresponding use has been found in gener. Gk. lit.; but cp. ἐν ὀν. τοῦ μεγάλου καὶ ὑψίστου θεοῦ Hippol., Ref. 9, 15, 6.—Heitmüller p. 13ff, esp. 44; 49). In many pass. it seems to be a formula. ἐν τῷ ὀν. Ἰησοῦ ἐκβάλλειν δαιμόνια Mk 9:38; 16:17; Lk 9:49. τὰ δαιμόνια ὑποτάσσεται ἡμῖν ἐν τῷ ὀν. σου the demons are subject to us at the mention of your name 10:17. ποιεῖν τι ἐν τῷ ὀνόματι Ac 4:7; cp. Col 3:17. Perh. J 10:25 (but s. below). ἐν τῷ ὀν. Ἰησοῦ … οὗτος παρέστηκεν ὑγιής Ac 4:10. ὄν. … ἐν ᾧ δεῖ σωθῆναι ἡμᾶς vs. 12. παραγγέλλω σοι ἐν ὀν. Ἰ. Χρ. 16:18; cp. 2 Th 3:6; IPol 5:1. σοὶ λέγω ἐν τῷ ὀν. τοῦ κυρίου Ac 14:10 D. Peter, in performing a healing, says ἐν τῷ ὀν. Ἰησοῦ Χρ. περιπάτει 3:6 (s. Heitmüller 60). The elders are to anoint the sick w. oil ἐν τῷ ὀν. τοῦ κυρίου while calling on the name of the Lord Js 5:14.—Of prophets λαλεῖν ἐν τῷ ὀν. κυρίου 5:10. παρρησιάζεσθαι ἐν τῷ ὀν. Ἰησοῦ speak out boldly in proclaiming the name of Jesus Ac 9:27f. βαπτίζεσθαι ἐν τῷ ὀν. Ἰ. Χ. be baptized or have oneself baptized while naming the name of Jesus Christ Ac 2:38 v.l.; 10:48. At a baptism ἐν ὀν. χριστοῦ Ἰησοῦ AcPl Ha 3, 32. αἰτεῖν τὸν πατέρα ἐν τῷ ὀν. μου (=Ἰησοῦ) ask the Father, using my name J 15:16; cp. 14:13, 14; 16:24, 26. W. the latter pass. belongs vs. 23 (ὁ πατὴρ) δώσει ὑμῖν ἐν τῷ ὀν. μου (the Father) will give you, when you mention my name. τὸ πνεῦμα ὸ̔ πέμψει ὁ πατὴρ ἐν τῷ ὀν. μου the Spirit, whom the Father will send when my name is used 14:26. To thank God ἐν ὀν. Ἰησοῦ Χρ. while naming the name of Jesus Christ Eph 5:20. ἵνα ἐν τῷ ὀν. Ἰησοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ that when the name of Jesus is mentioned every knee should bow Phil 2:10. χαίρετε, υἱοί, ἐν ὀν. κυρίου greetings, my sons, as we call on the Lord’s name 1:1. ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀν. κυρίου whoever comes, naming the Lord’s name (in order thereby to give evidence of being a Christian) D 12:1. ἀσπάζεσθαι ἐν ὀν. Ἰ. Χρ. greet, while naming the name of J. Chr. w. acc. of pers. or thing greeted IRo ins; ISm 12:2. Receive a congregation ἐν ὀν. θεοῦ IEph 1:3. συναχθῆναι ἐν τῷ ὀν. τοῦ κυρίου Ἰ. meet and call on the name of the Lord Jesus=as a Christian congregation 1 Cor 5:4. μόνον ἐν τῷ ὀν. Ἰ. Χρ. only (it is to be) while calling on the name of J. Chr. ISm 4:2.—Not far removed fr. these are the places where we render ἐν τῷ ὀν. with through or by the name (s. ἐν 4c); the effect brought about by the name is caused by its utterance ἀπελούσασθε, ἡγιάσθητε, ἐδικαιώθητε ἐν τῷ ὀν. τοῦ κυρίου Ἰ. Χρ. 1 Cor 6:11. ζωὴν ἔχειν ἐν τῷ ὀν. αὐτοῦ (=Ἰησοῦ) J 20:31. τηρεῖν τινα ἐν τῷ ὀν. (θεοῦ) 17:11f.—ἐν τῷ ὀν. at the command (of), commissioned by ἔργα ποιεῖν ἐν τῷ ὀν. τοῦ πατρός J 10:25 (but s. above). ἔρχεσθαι ἐν τῷ ὀν. τοῦ πατρός 5:43a; in contrast ἔρχ. ἐν τῷ ὀν. τῷ ἰδίῳ vs. 43b. εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀν. κυρίου 12:13 (Ps 117:26). The Ps-passage prob. has the same sense (despite Heitmüller 53f) in Mt 21:9; 23:39; Mk 11:9; Lk 13:35; 19:38.—OMerlier, Ὄνομα et ἐν ὀνόματι dans le quatr. Év.: RevÉtGr 47, ’34, 180–204; RBratcher, BT 14, ’63, 72–80.
    ד. w. ἕνεκα (and the other forms of this word; s. ἕνεκα 1): of persecutions for one’s Christian faith ἀπάγεσθαι ἐπὶ βασιλεῖς ἕνεκεν τοῦ ὀν. μου Lk 21:12. πάσχειν or ὑποφέρειν εἵνεκα τοῦ ὀνόματος Hv 3, 1, 9; 3, 2, 1; Hs 9, 28, 5. ἕνεκεν τοῦ ὀν. (τοῦ) κυρίου v 3, 5, 2; Hs 9, 28, 6. ἀφιέναι οἰκίας … ἕνεκεν τοῦ ἐμοῦ ὀν. for my name’s sake Mt 19:29. ἔκτισας τὰ πάντα ἕνεκεν τοῦ ὀν. σου you created all things for your name’s sake, i.e. that God’s name might be praised for the benefits which the works of creation bring to humankind D 10:3.
    ה. w. ἐπί and the dat.: ἐπὶ τῷ ὀν. τινος when someone’s name is mentioned or called upon, or mentioning someone’s name (LXX; En 10:2; Just., D. 39, 6; Ath. 23, 1; s. Heitmüller 19ff; 43ff; s. also 47ff; 52ff; 87ff) in the NT only of the name of Jesus, and only in the synoptics and Ac. ἐλεύσονται ἐπὶ τῷ ὀν. μου they will come using my name Mt 24:5; Mk 13:6; Lk 21:8. κηρύσσειν ἐπὶ τῷ ὀν. αὐτοῦ μετάνοιαν 24:47. λαλεῖν ἐπὶ τῷ ὀν. τούτῳ to speak using this name Ac 4:17; 5:40. διδάσκειν 4:18; 5:28. ποιεῖν δύναμιν ἐπὶ τῷ ὀν. μου Mk 9:39. ἐπὶ τῷ ὀν. σου ἐκβάλλειν δαιμόνια Lk 9:49 v.l. ἐπὶ τῷ σῷ ὀν. τὰς θεραπείας ἐπετέλουν GJs 20:2 (codd.). Of the (spiritual) temple of God: οἰκοδομηθήσεται ναὸς θεοῦ ἐνδόξως ἐπὶ τῷ ὀν. κυρίου the temple of God will be gloriously built with the use of the Lord’s name 16:6f, 8 (quot. of uncertain orig.). βαπτίζεσθαι ἐπὶ τῷ ὀν. Ἰ. Χρ. Ac 2:38. Baptism is also referred to in καλεῖσθαι ἐπὶ τῷ ὀν. τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ receive a name when the name of God’s son is named Hs 9, 17, 4. The words δέχεσθαι (παιδίον) ἐπὶ τῷ ὀν. μου can also be classed here receive (a child) when my name is confessed, when I am called upon Mt 18:5; Mk 9:37; Lk 9:48 (s. Heitmüller 64); but s. also 3 below.—ἐπί w. acc.: πεποιθέναι ἐπὶ τὸ ὁσιώτατον τῆς μεγαλωσύνης αὐτοῦ ὄν. have confidence in (the Lord’s) most sacred and majestic name 1 Cl 58:1b; ἐλπίζειν ἐπὶ τὸ ὄν. hope in the name (of the Lord) 16:8b.
    ו. w. περί and the gen.: εὐαγγελίζεσθαι περὶ τοῦ ὀν. Ἰ. Χ. bring the good news about the name of J. Chr. Ac 8:12.—(W. acc.: ἔχομεν δέος τὸ ὄ. τοῦ θεοῦ Orig., C. Cels. 4, 48, 34).
    ז. w. πρός and acc.: πρὸς τὸ ὄν. Ἰησοῦ … πολλὰ ἐναντία πρᾶξαι do many things in opposing the name of Jesus Ac 26:9.
    ח. w. ὑπέρ and gen.: ὑπὲρ τοῦ ὀν. (Ἰησοῦ) ἀτιμασθῆναι Ac 5:41. πάσχειν 9:16; Hs 9, 28, 2. Cp. Ac 15:26; 21:13. The activity of the apostles takes place ὑπὲρ τοῦ ὀν. αὐτοῦ to the honor of (Jesus’) name Ro 1:5. Cp. 3J 7. Of thankful praying at the Lord’s Supper εὐχαριστοῦμεν σοι … ὑπὲρ τοῦ ἁγίου ὀν. σου, οὗ κατεσκήνωσας ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν we thank you … for your holy name, which you caused to dwell in our hearts D 10:2.
    δ. ὄν. w. ref. to God or Christ not infreq. stands quite alone, simply the Name: Ac 5:41; Phil 2:9 (cp. Diod S 3, 61, 6); 3J 7; 2 Cl 13:1, 4; IEph 3:1; 7:1; IPhld 10:1; Hv 3, 2, 1; Hs 8, 10, 3; 9, 13, 2; 9, 28, 3; 5.
    a person (Phalaris, Ep. 128; POxy 1188, 8 [13 A.D.]; BGU 113, 11; Jos., Ant. 14, 22; other exx. in Dssm., NB 24f [BS 196f]; LXX) τὸ ποθητόν μοι ὄν. my dear friend: Alce ISm 13:2; IPol 8:3; Crocus IRo 10:1. Pl. (PThéad 41, 10; PSI 27, 22; Num 1:18 al.) people Ac 1:15; Rv 3:4. ὀνόματα ἀνθρώπων 11:13 (cp. Ael. Aristid. 50, 72 K.=26 p. 523 D.: ὀνόματα δέκα ἀνδρῶν). This is prob. the place for περὶ λόγου καὶ ὀνομάτων καὶ νόμου about teaching and persons and (the) law Ac 18:15.
    the classification under which one belongs, noted by a name or category, title, category (cp. Cass. Dio 38, 44; 42, 24 καὶ ὅτι πολλῷ πλείω ἔν τε τῷ σχήματι καὶ ἐν τῷ ὀνόματι τῷ τῆς στρατηγίας ὢν καταπράξειν ἤλπιζε=he hoped to effect much more by taking advantage of his praetorial apparel and title; ins: Sb 7541, 5 [II A.D.] Νύμφη ὄνομʼ ἐστί σοι; POxy 37 I, 17 [49 A.D.] βούλεται ὀνόματι ἐλευθέρου τὸ σωμάτιον ἀπενέγκασθαι=she claims to have carried off the infant on the basis of its being free-born; Jos., Ant. 12, 154 φερνῆς ὀνόματι; 11, 40; Just., A II, 6, 4 καὶ ἀνθρώπου καὶ σωτῆρος ὄνομα. Other exx. in Heitmüller 50); the possibility of understanding ὄν. as category made it easier for Greeks to take over rabb. לְשֵׁם (s. 1dγב above) in the sense with regard to a particular characteristic, then simply with regard to, for the sake of ὁ δεχόμενος προφήτην εἰς ὄν. προφήτου whoever receives a prophet within the category ‘prophet’, i.e. because he is a prophet, as a prophet Mt 10:41a; cp. vss. 41b, 42.—ὸ̔ς ἂν ποτίσῃ ὑμᾶς ἐν ὀνόματι, ὄτι Χριστοῦ ἐστε whoever gives you a drink under the category that you belong to Christ, i.e. in your capacity as a follower of Christ Mk 9:41. εἰ ὀνειδίζεσθε ἐν ὀν. Χριστοῦ if you are reviled for the sake of Christ 1 Pt 4:14. δοξαζέτω τὸν θεὸν ἐν τῷ ὀν. τούτῳ let the person praise God in this capacity (=ὡς Χριστιανός) vs. 16. δέδεμαι ἐν τῷ ὀν. I am imprisoned for the sake of the Name IEph 3:1.—δέχεσθαι (παιδίον) ἐπὶ τῷ ὀν. μου for my (name’s) sake Mt 18:5; Mk 9:37; Lk 9:48 (cp. Heitmüller 113. But s. 1dγה above).
    recognition accorded a person on the basis of performance, (well-known) name, reputation, fame (Hom. et al.; 1 Ch 14:17; 1 Macc 8:12) φανερὸν ἐγένετο τὸ ὄν. αὐτοῦ his fame was widespread Mk 6:14. ὄν. ἔχειν (Pla., Apol. 38c, Ep. 2, 312c) w. ὅτι foll. have the reputation of Rv 3:1 perh. also 3:5 (s. 1bα; JFuller, JETS 26, ’83, 297–306).
    name in terms of office held, office (POxy 58, 6) στασιαζουσῶν τ. φυλῶν, ὁποία αὐτῶν εἴη τῷ ἐνδόξῳ ὀνόματι κεκοσμημένη when the tribes were quarreling as to which one of them was to be adorned with that glorious office 1 Cl 43:2. τὸ ὄν. τῆς ἐπισκοπῆς the office of supervision 44:1.—B. 1263f. OEANE IV 91–96 on Mesopotamian practices. Schmidt, Syn. I 113–24. DELG. M-M. EDNT. TW. Sv.

    Ελληνικά-Αγγλικά παλαιοχριστιανική Λογοτεχνία > ὄνομα

  • 120 политика в области рыболовства

    1. fishery policy

     

    политика в области рыболовства

    [ http://www.eionet.europa.eu/gemet/alphabetic?langcode=en]

    EN

    fishery policy
    Common Fisheries Policy which covers all fishing activities, the farming of living aquatic resources, and their processing and marketing, on the legal basis of Article 39 of the Treaty of Rome. It was agreed between members of the European Community in 1983. It lays down annual catch limits for major species of fish, a 12-mile exclusive fishing zone for each state, and an equal-access zone of 200 nautical miles from its coast within which any member state is allowed to fish. (Source: ECSA / SOCIOL)
    [http://www.eionet.europa.eu/gemet/alphabetic?langcode=en]

    Тематики

    EN

    DE

    FR

    Русско-английский словарь нормативно-технической терминологии > политика в области рыболовства

См. также в других словарях:

  • legal community — noun the body of individuals qualified to practice law in a particular jurisdiction he was admitted to the bar in New Jersey • Syn: ↑legal profession, ↑bar • Topics: ↑law, ↑jurisprudence • Hypernyms: ↑ …   Useful english dictionary

  • Legal English — is the style of English used by lawyers and other legal professionals in the course of their work. It has particular relevance when applied to the drafting of written material, including:* legal documents: contracts, licences etc * court… …   Wikipedia

  • legal — le·gal / lē gəl/ adj [Latin legalis, from leg lex law] 1: of or relating to law or the processes of law a legal question take legal action 2 a: deriving authority from or founded on law a legal tariff rate a legal government …   Law dictionary

  • Legal professional privilege (Australia) — This article is about an Australian legal term. For the Commonwealth equivalent, see solicitor client privilege; and for the United States, see Attorney client privilege. Legal professional privilege in Australia, also referred to as client legal …   Wikipedia

  • legal profession — noun the body of individuals qualified to practice law in a particular jurisdiction he was admitted to the bar in New Jersey • Syn: ↑bar, ↑legal community • Topics: ↑law, ↑jurisprudence • Hypernyms: ↑ …   Useful english dictionary

  • Legal Aid Ontario — (LAO) Agency overview Formed 1998 Preceding agency Ontario Legal Aid Plan (OLAP) Jurisdiction On …   Wikipedia

  • LEGAL PERSON — LEGAL PERSON, a body of men or of property which the law, in imitation of the personality of human beings, treats artificially as subject of rights and duties independent of its component parts. The classic example of a legal person is the  … …   Encyclopedia of Judaism

  • Community Legal Advice — is a government funded advice service set up by the Legal Services Commission in the United Kingdom. It aims to help people in England and Wales deal with civil legal problems, and is part of the legal aid program in those countries. It comprises …   Wikipedia

  • Community forestry — is an evolving branch of forestry whereby the local community plays a significant role in forest management and land use decision making. It involves the participation and collaboration of various stakeholders including community, government and… …   Wikipedia

  • Legal aid — is the provision of assistance to people otherwise unable to afford legal representation and access to the court system. Legal aid is regarded as central in providing access to justice by ensuring equality before the law, the right to counsel and …   Wikipedia

  • Community Legal Centre — Community Legal Centres (CLCs) are independent organisations aiming to advance legal–and, by extension, social and political–equality by making the law accessible to the poor and otherwise marginalised in Australia. They provide legal advice to… …   Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»