law-abiding

gjörð, gerð, f. [göra]:

1. used of making, building, workmanship; görð ok gylling, Vm. 47; kirkju-görð, church-building; húsa-g., house-building; skipa-g., ship-building; garð-g., fence-making:—of performance, vígslu-g., inauguration; messu-g., saying of mass, divine service; þjónustu-g., embættis-g., id.; þakkar-g., thanksgiving; bænar-g., prayer; lof-g., praise; ölmusu-g., alms-giving; frið-g., peace-making; sættar-g., settlement, agreement, arbitration:—of working, akr-g., tillage; ú-gerð, bad workmanship, patchwork; við-gerð, mending:—of yielding (of duties), tíundar-görð, tithe; leiðangrs-g., paying levy:—of cookery and the like, öl-görð, ale-making, brewing; matar-g., cooking; brauð-g., baking: sundr-gerð, show: til-gerð, whims: upp-gerð, dissimulation: eptir-görð, q. v.: í-görð, suppuration.

2. a doing, act, deed; the phrase, orð ok görðir, words and deeds, Fms. iii. 148; ef þú launar svá mína görð, Ísl. ii. 141, Stj. 250, 252, Dipl. i. 7: so in the phrase, söm þín gerð, as good as the deed (in declining a kind offer); góð-görð, vel-görð, a good deed, benefit; íll-görðir (pl.), evil doings; mein-görðir, transgressions: in gramm. the active voice, Skálda 180.

II. a law term, arbitration; the settlement was called sætt or sættar-görð, the umpires görðar-menn, m., Grág., Nj. passim; and the verdict gerð or görð, cp. göra C. IV:—the technical phrases were, leggja mál í görð, to submit a case to arbitration, passim; vóru málin í gerð lagin með umgangi ok sættarboðum góðgjarna manna, Eb. 128; or slá málum í sætt, Rd. 248, Eb. ch. 56; leggja mál undir e-n, Lv. ch. 27: nefna menn til görðar (ch. 4), or taka menn til görðar, to choose umpires; vóru menn til gerðar teknir ok lagðr til fundr, Nj. 146: skilja undir gerð (sátt), or skilja undan, to stipulate, of one of the party making a stipulation to be binding on the umpire (as e. g. the award shall not be outlawry but payment), en þó at vandliga væri skilit undir görðina, þá játaði Þórðr at göra, Eb. 24, cp. Ld. 308, Sturl. ii. 63; göra fé slíkt sem hann vildi, at undan-skildum hérað-sektum ok utanferðum, var þá handsalat niðrfall af sökum, Fs. 74; lúka upp gerð ( to deliver the arbitration), or segja upp gerð, to pronounce or to give verdict as umpire; skyldi Skapti gerð upp segja, Valla L. 225; hann lauk upp gerðum á Þórsness-þingi ok hafði við hina vitrustu menn er þar vóru komnir, Eb. 246; þeir skyldi upp lúka görðinni áðr en þeir færi af þingi, Bjarn. (fine); Þorsteinn kvaðsk ekki mundu görð upp lúka fyr en á nokkuru lögþingi, Fs. 49:—as to the number of umpires,—one only, a trustworthy man, was usually appointed, Eb. ch. 10 (Thord Gellir umpire), ch. 46, Lv. ch. 27 (Gellir), Valla L. ch. 6 (Skapti the speaker), Rd. ch. 6 (Áskell Goði), Sturl. 2. ch. 103 (Jón Loptsson), Sturl. 4. ch. 27 (Thorvald Gizurarson), Bjarn. 17 (the king of Norway), Flóam. S. ch. 3, Hallfr. S. ch. 10, Bjarn. 55: two umpires, Rd. ch. 10, 16, 18, 24, Valla L. ch. 10 (partly a case of sjálfdæmi), Bjarn. (fine): twelve umpires, Nj. ch. 75, 123, 124 (six named by each party): the number and other particulars not recorded, Vd. ch. 39, 40, Nj. ch. 94, Rd. ch. 11, 13, Eb. ch. 27, 56, Lv. ch. 4, 12, 30, Glúm. ch. 9, 23, 27, etc.:—even the sjálfdæmi (q. v.), self-judging, was a kind of arbitration, cp. Vápn. 31, Vd. ch. 29, 34, 44, Lv. ch. 17, Band. pp. 11–13, Ölk. ch. 2–4: curious is the passage, ek vil at vit takim menn til görðar með okkr, Hrafnkell svarar, þá þykisk þú jafn-menntr mér, Hrafn. 10:—görð is properly distinguished from dómr, but is sometimes confounded with it, vóru handsöluð mál í dóm ok menn til görðar nefndir, Lv. 13; málin kómu í dóm Vermundar, en hann lauk gerðum upp á Þórsness-þingi, Eb. 246; as also Nj. (beginning), where lögligir dómar no doubt refers to görð. A section of law about görð is contained in the Grág. at the end of Kaupa-þáttr, ch. 69–81 (i. 485–497), where even the curious case is provided for of one or all the umpires dying, or becoming dumb or mad, before pronouncing their verdict. ☞ This was a favourite way of settlement at the time of the Commonwealth, and suited well the sagacious and law-abiding spirit of the men of old: nor did the institution of the Fifth Court make any change in this; the görð was even resorted to in public matters, such as the introduction of Christianity in A. D. 1000. Good and leading men acted the part of public peacemakers (e. g. Njál in the 10th, Jón Loptsson in the 12th century); until at last, in the 13th century, the king of Norway was resorted to, but he misused the confidence put in him.

* * *

(-da, -dr), v. to avenge, take vengeance;

with the thing and the person in gen.,

hefna sára, to avenge the wounds,

hefna bróður síns, to avenge one’s brother,

hefna sín, to avenge oneself;

with dat. of the person,

hefna e-m, to take vengeance on (skulu við hefna honum);

with the thing in gen. and the person in dat.;

áttu honum at hefna frændaláts, thou hast to avenge on him the death of a kinsman;

impers., e-m hefnir e-t, one pays (suffers) for a thing (svá hefndi honum þat mikla mikillæti);

with preps., hefna e-m fyrir e-t, hefna e-s a e-m, to avenge a thing on one;

refl., hefnast, to avenge oneself (= hefna sín);

hefnast e-s, to avenge a thing;

hefnast á e-m, to avenge oneself on a person;

e-m hefnist e-t, one has to pay (suffer) for;

hefnast mun honum vist, the day of retribution will assuredly come to him.

* * *

d, also spelt hemna, N. G. L. i. 19, [Dan. hævne; Swed. hämna]:—to revenge, with dat. of the person and gen. of the thing, or ellipt. omitting either the gen. or the dat., or adding an adverb:

I. gener. to avenge, take vengeance; hefna Grími sinnar svívirðingar, Fms. ii. 172; vildi jarl nú gjarna h. Þorleifi þessar smánar, Fb. i. 213; á ek at h. honum mikillar sneypu, Fms. x. 341; sagði hvers honum var at hefna, Bret. 50; áttú honum at hefna frænda-láts, Fb. ii. 350; at hann mundi henni þess sárliga h., 381; eða hverr er hér sá ríkis-manna, er eigi muni honum eiga at h. stórsaka? Ó. H. 213; ek skal fara með þér ok skulu vit hefna honum, Eg. 189; því mæli ek eigi í móti, at þér farit við liði ok hefnit þeim, Fms. ix. 306; hón hefnir ok þeim er brigða, Edda 21.

β. with gen., þó skal ek þessa hefna, Nj. 19; Guð hefnir svá reiði sinnar, Sks. 338; goð hefna eigi alls þegar, Nj. 132: h. sín, to avenge oneself; sá maðr er á er unnit á at hefna sín, Grág. ii. 17; hefnit yðar eigi sjálfir, Rom. xii. 19; ok blóðs sinna þjóna hefir hann hefnt, Rev. xix. 2; þeir menn, er þeir áttu minna í at hefna, those men who had less to avenge, Eg. 86; verðr þeim því ekki skjótt hefndr sinn ósómi, Fbr. 22.

γ. with prep. á; hefna e-s á e-m, to avenge a thing upon one, Eg. 425, Fb. i. 471, Sks. 719, Sturl. ii. 148; this also is the mod. usage, og hefnir vors blóðs á þeim, Rev. vi. 10: singly, hefna á e-m, en ef hann vill eigi bæta, þá megu frændr hins dauða h. á honum, N. G. L. i. 122.

II. with a single gen. and referring to the blood revenge; hversu Hákon jarl hefndi föður síns, Fms. i. 56; hefna Rögnvalds, ix. 306; h. myndi Höskuldr þín, Nj. 176; at þú hefnir þeirra sára allra, er hann hafði á sér dauðum, id.; hefndú (imperat.) vár, en vér þín ef vér lifum eptir, 198; þat hlægir mik, segir Skarphéðinn, ef þú kemsk brott, mágr, at þú munt h. mín, 202; sverja þann eið, at hverr skal annars h. sem bróður sins, Gísl. 11; nú vilda ek til þess mæla, at hvárr okkarr hefndi annars, sá er lengr lifði, ef vit höfum líflát af vápnum eðr manna-völdum, Barn. 58; þó er þér meiri nauðsyn at h. föður þíns en spá mér slíkar spár, Mj. 182; en þó væri honum eigi úskyldra at h. föður síns, en at kasta únýtum orðum á mik—konungr mælti, er þat satt, Halli, at þú hafir eigi hefnt föður þíns? Fms. vi. 367; þat var þá mælt, at sá væri skyldr at h. er vápni kipti ór sári, Gísl. 22. For the old blood revenge see the Sagas passim, e. g. Ld. ch. 60, Gísl., Fbr., Grett. (fine), Heiðarv. S., Orkn. ch. 8. But even in the Saga time a more law-abiding spirit began to prevail, and a settlement (görð) took place in many cases instead of the old practice of taking life for life; and so the law distinguishes between mann-hefndir and sektir, i. e. blood-vengeance and temporary exile or the like; indicative of this better spirit is the old saying, jafnan orkar tvímælis þó at hefnt sé, revenge always causes dissension, Nj. 139: revenge amongst kinsmen was forbidden, síðr þú hefnir, þótt þeir sakar göri | þat kveða dauðum duga, Sdm. 22, cp. ætt-víg, cp. also Ld. ch. 53 sqq. and many other passages; a touching instance is recorded in Nj. ch. 146, p. 248; it is characteristic of the old times, that bloodshed might be atoned for, but not slander, calumny, or imprecations, cp. annars dags láttu hans öndu farit, Sdm. 24, 25, and many passages in the Sagas, e. g. Glúm. ch. 7, 18, Lv. ch. 13, Nj. ch. 44, 92, Þorst. Síðu H., cp. also Hm. 28, 72.

III. impers., e-m hefnir e-t, to pay dearly for; svá hefndi honum þat mikla mikillæti, at hann gékk í braut fullr af harmi, Edda 22; þá hljóp Ólafr í fen eitt báðum fótum … því bar svá til, at mér hefndi, Fms. x. 261.

IV. reflex. to take revenge; at hefnask á e-m, to take revenge on one, Bær. 5; leituðu Norðmenn at hefnask, Fms. i. 108; fóru þau orð um, at Dana-konungr mundi þess hefnask, 29; hefnask sinnar svívirðingar, Gþl. 183; hefnask sín, hefna sín, 184: with gen. of the person, ok svá þeir er hemnask þessara úbóta-manna, as also the persons who take revenge on these miscreants, N. G. L. i. 19 (rare).

2. reflex. impers. (see III. above), to come to make retribution (of Nemesis); e-m hefnisk e-t or e-s, hvárt mun Gunnari aldri hefnask þessi újafnaðr? eigi mun þat segir, segir Rútr, hefnask mun honum víst, the day of retribution will come to him, Nj. 38: very freq. in mod. usage of just retribution, mér hefndisk fyrir það; þér hefnist fyrir það, used even of slight matters.

V. part. as adj. hefndr, revenged; compar., era slíks manns at hefndra sem Gregorius var, þótt þeir komi allir fyrir, Hkr. iii. 399; þótt föður várs sé eigi at hefndra (viz. though he be slain), Fs. 40. 2. hefnandi, part. act. a revenger, Greg. 41: poët. = sons, as the duty of revenge devolved upon the nearest heir, Lex. Poët.

* * *

(stend; stóð, stóðum; staðinn), v.

1) to stand, opp. to sitja or liggja (hann stóð við vegginn);

koma standandi niðr, to come down on one’s feet;

skal mik niðr setja standanda, in a standing position;

standa fast, to stand fast;

standa höllum fœti, to stand slanting;

2) to stand, stick (G. skaut svá fast niðr skildinum, at hann stóð fastr í jörðunni);

sveininum stóð fiskbein í hálsi, the bone stuck in his throat;

3) to stand, remain;

borð stóðu, stood, were not removed;

4) to stand, be situated (bœr einn stóð skamt frá þeim);

5) to stand still, rest, pause (stóð þá kyrrt nökkura hríð);

verðr hér fyrst at standa sagan, the story must stop here for the present;

6) to last (hafði lengi staðit bardaginn);

7) to befit, become (konungr kvað þat eigi standa, at menn lægi svá);

ekki stendr þér slíkt, it does not befit thee;

8) to stand in a certain way, project, trend (fjögur horn ok stóðu fagrt, hit þriðja stóð í lopt upp);

stendr inn straumrinn, the tide (current) stands in;

blóðbogi stóð ór hvárutveggja eyranu, a stream of blood gushed out of both his ears;

kallar hann betr standa veðrit at fara landhallt, that the wind stands better for making land;

stóð vindr af landi, the wind blew from the land;

standa grunnt, to be shallow (vinátta okkur stendr grunnt);

9) to touch;

standa grunn, to stick on the ground (örkin stóð grunn);

10) to catch, overtake (hann drap menn Eiríks konungs, hvar sem hann stóð þá);

standa e-n at e-u, to catch one doing a thing (ef maðr verðr at því staðinn, at hann meiðir smala manna);

11) to stand, endure, bear (standa e-t or e-u);

12) to press, urge, trouble (elli stóð Hárek);

hvat stendr þik, what ails thee?

13) to weigh so much (gullhringr, er stóð mörk);

14) to stand by one, side with one, with dat.;

mikils er vert, hversu fast N. stendr þér um alla ráðagerð, how close N. stands by thee in all counsel;

15) with preps.:

standa af e-u, to proceed from, be caused by (opt stendr illt af kvenna hjali);

vil ok ek eigi, at af mér standi brigð okkarrar vináttu, nor do I wish to be the cause of a breach in our friendship;

standa af e-u við e-n, to give up, cede to one;

impers., segir hann honum, hvernig af stóð um ferð hans, how the matter stood as to his journey;

standa at e-m, to attack (var við sjálft, at þeir mundu standa at prestinum);

to stand by one, on one’s side (ek veit eigi víst, hvaðan G. inn ríki stendr at);

standa á e-u, to stand on, insist on (statt ei á því, er þér er bannat);

impers., stendr á illu einu með þeim, they are on very bad terms;

standa á e-m, to hang over one (sú skóggangssök, er á þér stendr); to refer to (þat heilræði stóð upp á þenna sama sendiboða);

standa eptir, to remain, be left;

standa fyrir e-u, to stand in the way of (þeir kváðu geip hennar ekki skyldu standa fyrir þingreið þeira);

standa e-m fyrir þrifum, to stand in the way of one’s thriving;

to stand before one, protect one (vér skulum Egil af lífi taka, en hlífa engum, er fyrir honum vill standa);

standa hjá e-m, to stand by one, assist one;

standa í e-u, to be engaged in, busied with (standa í bardögum, einvígum, málum, kvánbœnum);

impers., stendr í deilu með þeim, there is a quarrel between them;

standa með blóma, to be in a flourishing condition;

standa móti (á móti, í móti) e-u, to stand against;

standa saman, to stand together, be gathered, amassed (þar stóð auðr mikill saman);

standa til e-s, to tend towards;

standa til umbótar, to stand for mending, need it;

sem bœn yður stendr til, as your prayer tends to;

eptir þeim efnum, sem honum þœtti til standa, according to the merits of the case;

eptir því sem lög stóðu til, as the law was (taka þeir allir við bótum, sem lög stóðu til);

impers., stendr til e-s, it is to be expected, feared (til langra meina mun standa, ef);

standa e-m til e-s, to assist, help one (B. segir, hversu Ó. hafði honum til staðit);

standa undan, to be lacking (mikit stendr undan við hann í vinfenginu);

standa vel undir e-t, to support well, back it up well (munu margir vel undir þat standa);

standa undir e-m, to be in one’s possession, keeping (féit stendr undir honum);

standa upp, to stand up from a seat (þá stóð S. upp ok mælti hátt); to rise from bed (standa upp ok klæðast); to be left standing (fimm einir menn stóðu upp á skipinu);

standa uppi, to be left standing (K. hinn auðgi flýði ok allt lið hans, þat er uppi stóð; hús þau, er uppi stóðu);

to be laid up ashore, of a ship (stigu þeir á skip þat, er þar hafði uppi staðit um vetrinn);

of a corpse, to lie on the bier (lík Kjartans stóð uppi í viku í Hjarðarholti);

of a bow, to be kept bent (boginn má eigi einart uppi standa);

standa við e-u, to withstand (víkingar svá harðfengir, at ekki stendr við);

impers., stendr við e-t, it is on the verge of (þeir áttu svá harða leika, at við meiðingar stóð);

standa yfir e-u, to be present at (heldr vildi hann þenna kjósa en standa yfir drápi Þorgils frænda síns); to extend (þar er þeira ríki stendr yfir);

standa yfir, to stand over, last (hversu lengi skal fjárbón sjá yfir standa?);

í þessum griðum ok svardögum, sem yfir standa, which now stand, are in force;

16) refl., standast.

* * *

pres. stend, stendr, stöndum, standit, standa; pret. stóð, stótt, stóttú (mod. stóðst, stóðstú), stóð, pl. stóðum; subj. stæði; imperat. statt, stattú (cp. stand-þú); part. staðinn; pret. infin. stóðu = stelisse, Fms. vi. (in a verse); a medial form, pres. stöndumk (= stat mihi), Fm. 1. Kormak; pret. stóðumk (= stabant mihi), Hm. 106: with neg. suff. stóð-k-at, Fas. iii. 22 (in a verse). [Common to all Indo-Germ. languages.]

A. To stand; þó at hann gangi eðr standi áðr, Grág. ii. 95; hann stóð við vegginn, … stóð á víxl fótunum, Sturl. ii. 158; standa höllum fæti, Nj. 97; koma standandi niðr, to come down standing (after a leap), 85, Grág. ii. 110; skal mik niðr setja standanda, in a standing position, Ld. 54; munkr er eigi mátti standa á bænum ok reikaði, Greg. 62; standa á götu e-s, Nj. 109; standa fast, to stand fast, 92; standa frammi, to stand, be on one’s feet, Fms. vii. 85; s. fyrir dómstóli keisarans, 656 C. 19; s. fyrir manni, to stand before a man, so as to screen him, Grág. ii. 12. 115, Eg. 357: s. hjá, to stand by, metaph. to assist, Fas. ii. 501: standa nær e-m, to stand near one, metaph. to back, Nj. 76; nær standa vinir Gunnars, 88.

2. to stay; Egill stóð meðan ok beið þeirra, Eg. 483; statt ( stop) ok trú mér, 623. 17.

3. to stand, stick; stóðu spjót þeirra ofan frá þeim, Nj. 253; at hann standi fastr í fönninni, 84; skildinum, svá at fastr stóð í vellinum, 262; öxin stóð á hamri, i. e. went through to the back, and stuck there, 165; sveininum stóð fiskbein í hálsi, the bone stuck in his throat, Blas. 40; ef nökkurum stendr bein í hálsi, 655 ix. B. 2: absol., það stendr í e-m, it sticks in one’s throat.

4. to stand, remain; borð stóðu, stood, were not removed, Fms. vii. 144; skála þann sem enn stendr í dag, Þórð. 58 new Ed.; svá lengi sem heimrinn stendr, Rb. 64; skyli bú yðr standa ú-rænt, Nj. 208.

5. to stand, be seated, placed;í þeim dal stendr kirkja, Greg. 57; kirkja sú er stendr í Reykja-holti, D. I. i. 476; bær einn stóð skamt frá þeim, Eg. 230; ór þeim sal er und þolli stendr … ask veit ek standa, … stóð fyrir norðan salr, sal veit hón standa, Vsp.; Lissibón stendr á Spáni, Fms. vii. 80; Narbón stendr vid Jórsala-haf, x. 85; öll þau fylki er í hans biskups-ríki stóðu, vii. 300; Illugastaði ok Hrafnagil er standa í Laxárdal, Dipl. v. 17; standa á bók, reikningi, skrá …, [Germ. es steht geschrieben], ii. 12, 13, Bs. i, passim. II. with prepp.; standa á e-u, to stand on, insist on, persevere in; statt eigi á því er þér er bannat, Mirm.; s. á illu ráði, id.; s. á hendi e-m, Nj. 88, Grág. i. 121 (see hönd); mest mundi á fyrir-mönnum standa, Nj. 106: to stand upon, s. á lögum, Js. 41; s. á rétti sínum, … standa á dómi e-s, to stand by, abide by:—s. gegn, á móti, to withstand, Hom. 7, Fms. ii. 36, 225, x. 401:—s. af e-u, to give up, Dan. afstaae, Fb. i. 523:—s. at, to help (at-stoð); hvaðan Guðmundr stendr at, … hvaðan sem hann stendr at, Nj. 214; þeim er þaðan standa at, 193:—s. eptir, to remain, N. G. L. i. 335, Fms. ii. 231, vi. 248, Grág. ii. 301, Eg. 202, Rb. 116, Hom. 12, Stj. 422 (eptir-stöðvar = arrears):—s. fyrir, to stand before, to stand in the way of a thing, Ísl. ii. 262, Fms. vi. 61, Grág. i. 140; s. e-m fyrir þrifum, Fms. ii. 154; s. e-m fyrir gleði, vii. 162; s. e-m fyrir svefni, Gísl. (in a verse); s. e-m fyrir ljósi, to stand in the way of one’s light; láta e-t s. fyrir kaupi, Nj. 17; láta s. fyrir kviðburði, 87; ef afl hefir staðit fyrir kvið þeirra, Grág. i. 53; þat á eigi fyrir málum at s., 106; eiðr Vermundar stóð fyrir, Fbr. 22; járni á hann fyrir at standa, N. G. L. i. 342; s. fyrir með eineiði, 346:—s. í e-u, to be deeply engaged in; s. í bardögum, einvígum, málum, stórmælum, kvánbænum, etc., Eg. 486, Ld. 262, Nj. 53, 224, 227, Ísl. ii. 216; standa í ábirgð, Dipl. v. 24; s. í þjónustu, Mar.:—standa saman, to stand together, put together in one place; þar stóðu saman fé mikil, Eg. 318; stóð úmegð mörg saman, Ísl. ii. 198; þar stóð auðr mikill saman, Ld. 124: to consist, Hom. 2:—s. undir e-u, to be subject to; s. undir prófi, Dipl. i. 6; féit stendr undir honum, is in his keeping, Grág. i. 395: standa undir með e-m, to support, Sturl. i. 20; s. vel undir e-t, to support well, back, Nj. 215, Fms. vii. 125; jarl stóð vel undir hans mál, viii. 282; munu margir vel undir þat s., to back it up well, Ó. H. 52:—standa upp, to stand up from a seat, Nj. 3, Fms. i. 33, x. 401: to rise from bed, Nj. 69, Eg. 121; s. upp fyrir dag, 577; s. upp ok klæðask, Ld. 44; hann liggr sjúkr … þar er standi aldri upp, Nj. 80 (standa upp ór sótt); s. upp með e-m, to rise, join one, Sturl. ii. 203:—s. uppi, of a ship, to be laid up ashore (during the winter), Nj. 259, Ísl. ii. 273: of a corpse, to lie on the bier, Fms. ii. 257, Ám. 101: of a bow, to be kept bent, 623. 19: standa upp, to be standing, be left standing on one’s feet; færri standa upp enn fallnir eru, Fms. xi. 110; stóðu þá enn upp mjök margir á skeiðinni, many still stood up (not dead or wounded), 142; flýði allt lið er upp stóð, Eg. 33; fimm einir menn stóðu upp á skipinu, Orkn. 356 old Ed., (new Ed. 414 l. c. leaves out ‘upp’); meðan ek má upp standa ok vápnum valda, Ld. 170: standa uppi, id., Fms, viii. 139, Hkr. i. 210:—standa við e-u, to withstand, Grág. i. 1, 336 (við-staða); svá harðfengir at ekki stendr við, Nj. 271; svá mikit troll at ekki stendr við honum, Bárð. 177; þeir skutu svá hart, at ekki stóðu við hlífarnar, Fms. i. 173: to stand against, stop, hann stóð við litla stund (við-staða, a pause, halt):—standa yfir, svá lengi sem þingboð stæði yfir, lasted, Fms. ii. 216: hversu lengi skal fjárbón sjá yfir standa? Nj. 141; í þessum griðum ok svardögum sem yfir standa, which now stand, are in force, Fms. xi. 365; þar er þeirra ríki stendr yfir, extends, Eg. 344.

B. Metaph. usage, to stand still, rest, pause; verðr hér fyrst at standa sagan, the story must stop here, Fms. vi. 56: nú skal hér standa um athæfi Varbelgja, ix. 473; skulu sóknir standa, meðan leiðangr er úti, Gþl. 486; útlegðar-sakir skulu eigi standa um várþing, Grág. i. 103; skyldi málit standa um nóttina til rannsaks, Fms. ix. 414; skal þá standa leigan í hross-verðinu, Grág. i. 434; stóð þá kyrrt nokkura hrið, Fms. xi. 397; at svá búit stæði, Nj. 139; eigi mátti svá búit s., Fms. ii. 9; standa með blóma; stendr búit með miklum blóma, Band. 2.

2. to last; Guðs ríki stendr ei ok ei, Hom. 160; ok standa eina þrjá vetr, Sks. 323; þá sjau daga sem veizlan stóð, Stj.; en er þrjár nætr hafði veizlan staðit, Landn. 117; hafði lengi staðit bardaginn, Odd. 18; er deildir várar s. lengr, Eg. 738; stóð mikil deila milli þeirra langa hríð, Fms. x. 169; stóð þetta heimboð nokkut skeið, Nj. 81; meðan erfit stóð, Eb. ch. 54; stóð hennar hagr með þeim hætti, Bs. ii. 166:—to be valid, skal þetta testamentum s. ok haldask, Dipl. iv. 8; ok standa enn þau lög, Ver. 52; um tólf mánaðr stendr þeirra mál, Grág. i. 143; skal þat allt s. ok satt vera, 655 xxvii. 28; hans tala skal s. á fé sjálfs hans, K. Þ. K. 146; má þat eigi s. né fyrir satt halda, Stj. 31; hann mun láta s. boð þessi (stand by it), Nj. 77; þrjú kúgildi þau er standa með jörðunni, Dipl. iii. 8; ekki á Bjarkeyjar-réttr á því máli at standa, this case does not fall under the town jurisdiction, Fms. vii. 130; stendr þat mál ( it extends) um þrjá fjórðunga, Grág. i. 464.

3. to befit, become; konungr kvað þat ekki standa, at menn lægi svá, Fms. x. 157; berr þat eigi né stendr þvílíkum, Stj. 132; hví stalt þú guðum mínum, ekki stendr þér slíkt, 181.

4. phrases, nú stóð í stilli, see stilli; var þat boð með svá miklu kappi, at stóð í stönginni (cp. Dan. saa at det stod efter), Fms. xi. 424; standa í háska, Mar.

5. sem inn átti dagr Jóla standi á Dróttins degi, Rb. 128; en á þeim degi stóð Ólafs messu-aptann, Hom. 111.

II. of direction, to stand in a certain way, project, trend; fjögur horn ok stóðu fagrt, hit þriðja stóð í lopt upp, hit fjórða stóð ór enni, ok niðr fyrir augu honum, Ld. 120; geitar-horn stendr ór höfði henni, Fms. vii. 156; vápn stóðu á Birkibeini svá þykt at varla mátti hann falla, 325; gákk af bryggjunni eðr spjotið stendr á þér, 144; ella hefði spjótið staðit gegnum hann, Nj. 246; blóðbogi stóð ór hváru-tveggja eyranu, 210, Fms. vi. 419; boginn stóð inn um ræfrit, Eg. 239; kallar hann betr standa veðrit, at fara landhallt, the wind stands better for making land, Fms. x. 347; sunnan-vindr hvass ok stóð at virkinu, xi. 34; stóð gnæðingr með fjöllum, Bárð. 171; af íllsku ok úþef þeim er af stóð, Fms. iii. 128; stóð vindr af landi, Vigl. 79 new Ed.; stendr inn straumrinn, Bs. ii. 143: stóð stropinn um kyrtilinn, Clar.; standa grunnt, to be shallow; vinátta okkur stendr grunnt, Eg. 520; stóð hón alla vega jörð, touched the earth. Art.; stafir stórir ok stóðu grunn í ánni, Fb. ii. 19; örkin stóð grunn, stuck to the ground, Stj. 50, Gþl. 460, Grág. ii. 358; þrjár rætr standa; á þrjá vega undir aski Yggdrasils, Gm.; augu yður standa lengra fram, Sturl. iii. 129; finnr konungr at mikit stendr undan við hann í vinfenginu al hendi Sigvalda, Fms. xi. 106; heilræðit stóð á þenna sama sendiboða, referred to him, 433; hvaðan Guðmundr inn ríki stendr, on which side he stands, with whom he sides, Nj. 214.

2. to proceed from, be caused by; eigi standa þin orð af litlu fári, Fas. i. 195; stóð lítil stjórn af honum, Fms. xi. 223; þótti af honum minni ógn standa, Eg. 268; e-m stendr mein, úhapp, útili, íllt, gagn, hjálp … af e-m, 175; guðin rökðu til spádóma at af systkinum þessum mundi þeim mikil mein ok úhapp standa, Edda 18, Nj. 65, Barl. 39; eigi mun svá mikit íllt af þér standa, Nj. 368; opt stendr íllt af kvenna hjali. Gísl. 15: yðr munn vandræði af standa, Nj. 175.

3. standa til, to tend towards; nú stóð áðr til svá mikils váða, at …, Fms. vii. 144; þá stendr þó til meira geigs, xi. 275; standa til umbótar, to stand for mending, need it, Fb. ii. 234; flest frumsmíð stendr til bóta, needs mending; standa til mikils kostnaðar, D. N. ii. 18; sem bæn yður stendr til, tends to, Nj. 192; hvárt honum standi hugr til nökkurrar konu, Ísl. ii. 285; engi ván eða verðleikr stendr til at fáisk, Al. 91; sem bæn yður stendr til, Nj. 192; eptir þeim efnum sem honum þætti til standa, according to the merits of the case, Fms. vii. 60; eptir þvi sem lög stódu til, as the law stood, Nj. 146, Ld. 28; frekari álög en forn lög stæði til, Fms. xi. 224; latari enn líkendi stæði til, 256; fremr enn ritningar stóðu til, tended towards, i. e. warranted, Mar.; líta á mál hans eptir þeim efnum sem honum þætti til standa, as the merits were, Fms. vii. 60; eptir því sem lög stóðu til, Nj. 146, Ld. 28; standa til váða ok auðnar, Fms. x. 271.

III. to catch, overtake; hann drap menn Eiríks konungs hvar sem hann stóð þá, Hkr. i. 91; var hverr drepinn þar er staðinn varð, 107; lét hann ræna hvar sem hann stóð þá, Fms. vii. 181; hörmuðu bæði at þau máttu eigi fá staðit hann, Hom. 120; ef hann er með vátta inni staðinn, Grág. ii. 18; ef maðr tekr fé manns ok vinnr þjófskap at, enda standi hinn hann (acc.) at þvi er fé þat á, svá at handnumit verðr, ok …, 136; hinum er þýfð var í höndum staðin, id.; nú stendr maðr fé sitt þjófstolit í hendi öðrum manni, Gþl. 537.

2. to stand, i. e. to endure or bear; hverr sem fyrir-smár dómarann, ok vill eigi dóm standa, N. G. L. i. 452: to discharge, skal dæma landit þeim manni er varðveizlu stendr, to the man who stands as guardian, Grág. ii. 251; sá er vitna þarf skal standa þeim kost allan, Jb. 358.

3. to press, urge, trouble; ef ofviðri stendr mann, N. G. L. i. 349; Alfhildi stóð sótt, Hkr. ii. 199, Stj. 425; mun þik nú hræðsla standa, Fas. iii. 429; elli stóð Hárek, Ísl. ii. 482; hver fjölskylda sem þik stendr, Fms, xi. 429; segja máttu hvat þik stendr, what urges thee. Mar.; ok vænti af þér mests trausts, því heldr sem mik stendr meirr, Fms. iii. 70; standa mik svá stórar þröngslir, at …, Stj. 495; hvat stendr þik, what ails thee? Grett. 75 new Ed.; hvat stendr þik, Bergr, sagði biskup, Bs. i. 807; því at eins at þeim (þá?) standi ofviðri, N. G. L. i. 371.

4. to be of weight, value; skal hann eigi standa tómr meirr enn átta merkr, Gþl. 524; gullhringr stendr sex aura, mörk, Fms. ii. 246, xi. 204; strútrinn stóð tíu merkr, 77; vættir þær er hver þeirra standi hálfa níundu mörk, Gþl. 523.

C. Reflex. to stand right, be able to stand; steðjaði hann upp yfir törguna ok stóðsk þó, Nj. 144; þar mundir þú eigi hafa staðizk fylgjur þeirra Þorvarðs, Lv. 104; hann druknaði, því hann stóðsk ekki fjölkyngi Ragnars, Bárð. 181.

2. standask e-t, standask áhlaup, Sks. 411; höggum standask fáir, Sks. 411 B; fáir stóðusk honum, þótt fræknir væri, Grett. 87 A; gull stendsk elding, Grág. i. 501; þetta éi var með svá miklum býsnum, at ekki máttu sumir menn betr enn fá staðizk, Fms, xi. 136; var við sjálft at ek mætta eigi standask, x. 331; stóðsk hann eigi ok dó, 623. 33; hví lét Guð þeira freista, þar er hann sá at þau máttu eigi standask, Eluc. 28; at þér standisk jafnvel ef þér sjáit frændr yðra svívirða, Fms. v. 270.

3. to stand, bear, tolerate; hann skekr at honum sverðit, þetta fá þeir eigi staðizk ok hlaupa, Ísl. ii. 364; Kári stóðsk þetta eigi, Nj. 270; Björn stóðsk eigi ámælis-orð Sigmundar, Valla L. 218; standask frýju-orð, Fær. 196.

4. standask við e-m, to stand, be able to withstand; Heiðrekr vá með Tyrfingi ok stóðsk ekki við honum, Fas. i. 526; engi hlutr var svá sterkr at standask mætti fyrir honum. Edda.

5. to be valid; skulut mál hans standask um þá sök, Grág. i. 64; á þeirra dómr at standask, 80; eigu jammikit þeira orð at standask, sem annarra lögréttu-manna, 10; ef þú kemr til konungsins, ok megi þín orð nokkut standask, Fms. xi. 193; hennar orð stóðusk svá mikit, at …, Fas. i. 208; um þat vilda ek at mín at kvæði stæðisk, at …, Eb. 98.

6. of direction, to proceed from; standask af e-m, af henni mun standask allt it ílla, Nj. 49; svá stenzk af um ferð mína, the matter stands so as to my journey; Ólafr sagði jarli hversu af stóðsk um ferð hans, Ld. 112 (hversu af stóð, 340); ekki sagði Kjartan föður sínum hversu af stóðsk um ferð þessa, 208; Gautr segir honum geiniliga allt hversu af stóðsk inn ferðir hans, Fms. iii. 57; svá stendsk af um ferðir mínar, at ek má hér ekki dvelja lengr, vi. 350; eigi veit ek hvernig af stenzk (stennz) um för þína, hvárt þú ferr nökkut í konungs leyfi, Ó. H. 143.

7. a middle form; yfir ok undir stóðumk jötna vegir, the ‘giant-ways’ ( rocks) stood above and below, Hm.; stöndumk hjörr til hjarta, the sword touches me to the heart, Fm. 1.

II. recipr. to stand opposite one another in the same line: to meet, of ends; þat stóðsk á, nesit þvert ok fylking þeirra, Ísl. ii. 326; stóðsk þat á, at Jólin þraut ok lokit var sögunni. Fms. vi. 356; vígin Áskels ok Steingríms skyldi á standask, Rd. 281; stóðsk þat á endum ok ostkistan, Nj. 76; stóðsk þat á endum ok þat er Gunnarr; átti at gjalda, 111; létu þeir þat á endum standask, 120; standask á mót; sandmelr sá er á stendzk ok Seftjörn, Gísl. 23; bær hans stóðsk á ok konungs atsetr, Fas. ii. 63: bíða þess at á stæðisk misganga straumanna ok austan-veðr, Orkn. 266: stendzk heldr í móti með þeim hjónum, they were rather at sixes and sevens, did not agree well, Bjarn. 21: hendingar standask sem næst, to stand as close to one another as possible, Edda (Ht.); tungl þau er næst standask, nearest to one another, Rb. 34, 1812. 56.

III. staðinn = staddr, steadfast, placed, abiding; hvar sem maðr er staðinn, N. G. L. i. 163; vildi hann nú til staðins vita ( knew for certain) hver svör jarl vildi gefa, Vígl. 18.