Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

iii+vi

  • 1 censeo

    1.
    cēnseo (on the long e, v. Corss. Ausspr. 1, p. 257 sq.), ui, censum (late Lat. censitum, Cod. Just. 11, 47 tit.; 11, 49 tit.; 11, 47, 4 al.; but not in Monum. Ancyr.; cf. Neue, Formenl. 2, 557), 2, v. a. [etym. dub.; often referred to root cas-, whence carmen, camoenus; but prob. from centum, orig. centere, to hundred or number the people; cf. Fischer, Gram. 1, p. 373].
    I.
    To tax, assess, rate, estimate.
    A.
    In reference to the census (v. census).
    1.
    Of the censor (v. censor).
    (α).
    Rarely act. with acc. of the persons or objects assessed or rated; but usu. pass., with subj. -nom.:

    censores populi aevitates, suboles, familias, pecuniasque censento,

    Cic. Leg. 3, 3, 7:

    census quom sum, juratori recte rationem dedi,

    Plaut. Trin. 4, 2, 30:

    censor ad quojus censionem, id est arbitrium, populus censeretur,

    Varr. L. L. 5, § 81 Mull.:

    census... indicat eum qui sit census se jam tum gessisse pro cive,

    Cic. Arch. 5, 11: absentis censere jubere, P. Scipio ap. Gell. 5, 19, 16: ne absens censeare. Cic. Att. 1, 18, 8:

    sub lustrum censeri,

    id. ib.:

    milia octoginta eo lustro civium censa dicuntur,

    Liv. 1, 44, 2:

    censa civium capita centum septendecim milia trecenta undeviginti,

    id. 3, 24, 10; id. Epit. lib. 11; 13; 14:

    censebantur ejus aetatis lustris ducena quinquagena milia capitum,

    id. 9, 19, 2:

    cum capitum liberorum censa essent CLII. milia,

    Plin. 33, 1, 5, § 16: quid se vivere, quid in parte civium censeri, si... id obtinere universi non possint? Liv 7, 18, 5.—
    (β).
    With the amount at which the property was rated, in the acc.: or abl.:

    praesertim census equestrem Summam nummorum,

    being assessed with the estate necessary to a Roman knight, Hor. A. P. 383:

    primae classis homines quicentum et viginti quinque milia aeris ampliusve censi erant... Ceterarumque omnium classium qui minore summa aeris censebantur,

    Gell. 7 (6), 13, 1 sq.—Hence, capite censi, those who were assessed ac cording to their ability to labor: qui nullo [p. 312] aut perquam parvo aere censebantur capite censi vocabantur. Extremus autem census capite censorum aeris fuit trecentis septuaginta quinque, Jul. Paul. ap. Gell. 16, 10, 10; Sall. J. 86, 2; Gell. 16, 10, 11; 16, 10, 14; Val. Max. 2, 3, 1; 7, 6, 1;

    and in the finite verb: omnia illius (i. e. sapientis) esse dicimus, cum... capite censebitur,

    Sen. Ben. 7, 8, 1. —
    (γ).
    Absol. in gerund.: censendi, censendo, ad censendum = census agendi, censui agendo, etc.: haec frequentia quae convenit ludorum censendique causa (i.e. census agendi causa, for the sake of the census), Cic. Verr. 1, 18, 54:

    mentio inlata apud senatum est, rem operosam... suo proprio magistratu egere... cui arbitrium formulae censendi subiceretur,

    the scheme for taking the census, Liv. 4, 8, 4:

    quia is censendo finis factus est,

    id. 1, 44, 2:

    civis Romanos ad censendum ex provinciis in Italiam revocarunt,

    Vell. 2, 15:

    aetatem in censendo significare necesse est... aetas autem spectatur censendi tempore,

    Dig. 50, 15, 3.—
    (δ).
    Censum censere = censum agere, only in the gerundial dat.:

    illud quaero, sintne illa praedia censui censendo, habeant jus civile,

    are they subject to the census, Cic. Fl. 32, 80: censores... edixerunt, legem censui censendo dicturos esse ut, etc., that he would add a rule for the taking of the census, according to which, etc., Liv. 43, 14, 5: censui censendo agri proprie appellantur qui et emi et venire jure civili possunt, Paul. ex Fest. p. 58, 5 Mull.—
    2.
    Of the assessment of the provinces under provincial officers (censores, and, under the later emperors, censitores).
    (α).
    Pass., with the territory as subject-nom.: quinto quoque anno Sicilia tota censetur;

    erat censa praetore Paeducaeo... quintus annus cum in te praetorem incidisset, censa denuo est,

    Cic. Verr. 2, 2, 56, § 139:

    omne territorium censeatur quoties, etc.,

    Cod. Just. 11, 58 (57), 4.—
    (β).
    The persons assessed as subject:

    ubi (coloni) censiti atque educati natique sunt,

    Cod. Just. 11, 48 (47), 6:

    quos in locis eisdem censitos esse constabit,

    ib. 11, 48 (47), 4.—With part. as attribute:

    rusticos censitosque servos vendi,

    Cod. Just. 11, 48 (47), 7.—
    (γ).
    To determine by the census:

    cum antea per singulos viros, per binas vero mulieres capitis norma sit censa,

    Cod. Just. 11, 48 (47), 10:

    nisi forte privilegio aliquo materna origo censeatur,

    Dig. 50, 1, 1, § 2.—
    (δ).
    Act. with acc.:

    vos terras vestras levari censitione vultis, ego vero etiam aerem vestrum censere vellem,

    Spart. Pescen. Nig. 7.—
    3.
    Of the person assessed, to value, make a statement of one ' s property in the census.
    (α).
    Act. with acc.:

    in qua tribu ista praedia censuisti?

    Cic. Fl. 32, 80.—
    (β).
    Censeri, as dep. with acc.:

    census es praeterea numeratae pecuniae CXXX. Census es mancipia Amyntae... Cum te audisset servos suos esse censum, constabat inter omnes, si aliena censendo Decianus sua facere posset, etc.,

    Cic. Fl. 32, 80; cf. Ov. P. 1, 2, 140; v. B. 2. c.—
    4.
    Hence, subst.: cēnsum, i, n.: quorum luxuries fortunata censa peperit, i.e. high estimates of property in the census, Cic. ap. Non. 202, 23 (Fragm. vol. xi. p. 134 B. and K.).
    B.
    Transf., of things and persons in gen., to value, estimate, rate.
    1.
    By a figure directly referring to the Roman census: aequo mendicus atque ille opulentissimus Censetur censu ad Acheruntem mortuus, will be rated by an equal census, i.e. in the same class, without considering their property, Plaut. Trin. 2, 4, 93: vos qui potestis ope vostra censerier, referring to a part of the audience, you, who may be rated according to your intelligence, analog. to capite censi (v. I. A. 1. b), id. Capt. prol. 15:

    nam argumentum hoc hic censebitur,

    will be rated, its census-class will be determined here, id. Poen. prol. 56: id in quoque optimum esse debet cui nascitur, quo censetur, according to which he is rated, i.e. his worth is determined, Sen. Ep. 76, 8.—And with two acc.: quintus Phosphorus, Junonia, immo Veneris stella censetur, is ranked as the fifth, App. de Mundo, p. 710.—
    2.
    With direct reference to the census.
    a.
    = aestimo, to estimate, weigh, value, appreciate.
    (α).
    With gen. of price:

    dic ergo quanti censes?

    Plaut. Rud. 4, 8, 8.—
    (β).
    In the pass.: si censenda nobis atque aestimanda res sit, utrum tandem pluris aestimemus pecuniam Pyrrhi? etc., if we have to weigh and estimate a thing, etc., Cic. Par. 6, 2, 48:

    anule... In quo censendum nil nisi dantis amor,

    Ov. Am. 2, 15, 2:

    interim autem facta sola censenda dicit atque in judicium vocanda,

    Gell. 7 (6), 3, 47.—
    b.
    = honorari, celebrari, with de aliquo, = for the sake of somebody (in Ovid):

    pro quibus ut maneat, de quo censeris, amicus, Comprecor, etc.,

    the friend for the sake of whom you are celebrated, who is the cause of your renown, Ov. P. 2, 5, 73:

    hoc domui debes de qua censeris,

    id. ib. 3, 1, 75.—
    c.
    Censeri, dep., = to distinguish, with acc. only once or twice in Ovid (v. I. A. 3. b):

    hanc semper... Est inter comites Marcia censa suas,

    has always distinguished her, Ov. P. 1, 2, 140.—
    d.
    Censeri aliqua re.
    (α).
    = to be appreciated, distinguished, celebrated for some quality, as if the quality were a standard determining the census, analog. to capite censeri (v. I. A. 1. b), very freq. in post-class. writings:

    Democritus cum divitiis censeri posset,

    when he might have been celebrated for his wealth, Val. Max. 8, 7, ext. 4:

    Aristides quo totius Graeciae justitia censetur (quo = cujus justitia),

    id. 5, 3, ext. 3 med.: te custode matronalis stola censetur ( = tua, i.e. pudicitiae, custodia), the stola, etc., is appreciated for thy custody, id. 6, 1 prooem.:

    una adhuc victoria Carius Metius censebatur,

    Tac. Agr. 45:

    ut ipsi quoque qui egerunt non aliis magis orationibus censeantur,

    id. Dial. 39 fin.: non vitibus tantum censeri Chium, sed et operibus Anthermi filiorum, is celebrated not only for its grapes, but, etc., Plin. 36, 5, 2, § 12:

    et Galliae censentur hoc reditu,

    id. 19, 1, 2, § 7:

    quisquis paulo vetustior miles, hic te commilitone censetur,

    is distinguished for the fact that you were his fellow-soldier, Plin. Pan. 15 fin.:

    multiplici variaque doctrina censebatur,

    Suet. Gram. 10:

    felix quae tali censetur munere tellus,

    Mart. 9, 16, 5: censetur Apona Livio suo tellus, = for the fact that Livy was born there, id. 1, 61, 3:

    hi duo longaevo censentur Nestore fundi,

    for the fact that Nestor used them, id. 8, 6, 9:

    nec laude virorum censeri contenta fuit (Iberia),

    Claud. Laud. Seren. 67:

    libri mei non alia laude carius censentur, quam quod judicio vestro comprobantur,

    App. Flor. 4, 18, 3.—Hence,
    (β).
    = to be known by something (Appuleian):

    hoc nomine censebatur jam meus dominus,

    App. M. 8, p. 171:

    nomen quo tu censeris aiebat,

    id. ib. 5, p. 106: pro studio bibendi quo solo censetur, either known by, or distinguished for, id. Mag. p. 499:

    globorum caelestium supremum esse eum qui inerrabili meatu censetur,

    which is known by its unerring course, id. Phil. Nat. 1, p. 582.— And,
    (γ).
    As gram. t. t., to be marked by some peculiarity, according to which a word is classified: neque de armis et moeniis infitias eo quin figura multitudinis perpetua censeantur, that they are marked by the form of constant plurality, i. e. that they are pluralia tantum, Gell. 19, 8, 5; 10, 20, 8; 19, 13, 3.
    II.
    Of transactions in and by the Senate, to judge (in the meanings II. and III. the passive voice is not in class. use, while in I. the passive voice is by far the most freq.).
    A.
    To be of opinion, to propose, to vote, to move, referring to the votes of the senators when asked for their opinions (sententiam dicere).
    1.
    With a (passive) inf.-clause, denoting what should be decreed by the Senate (esse usu. omitted): rex his ferme verbis patres consulebat... Dic, inquit ei, quid censes? tum ille Puro pioque duello quaerendas (res) censeo, I am of the opinion ( I move, propose) that satisfaction should be sought, etc., ancient formula ap. Liv. 1, 32, 11 sq.:

    primum igitur acta Caesaris servanda censeo,

    Cic. Phil. 1, 7, 16:

    hoc autem tempore ita censeo decernendum,

    id. ib. 5, 17, 45; 5, 6, 16; 5, 12, 31; 5, 12, 34; 5, 13, 36; 5, 14, 38; 5, 19, 53; 6, 1, 2; 9, 6, 14; 11, 15, 40; 12, 7, 17; 14, 1, 1; 14, 13, 35; cf.

    Regulus's advice in the Senate, being represented as a vote: captivos in senatu reddendos non censuit,

    Cic. Off. 1, 13, 39; 3, 31, 111:

    quare ita ego censeo... de confessis more majorum supplicium sumendum,

    Sall. C. 52, 36; 51, 8; 52, 14:

    Appius imperio consulari rem agendam censebat,

    Liv. 2, 23, 15:

    ut multi (senatores) delendam urbem censerent,

    id. 9, 26, 3; 2, 29, 7; 3, 40, 13; 10, 12, 1; 34, 4, 20; 38, 54, 6: cum ejus diei senatus consulta aureis litteris figenda in curia censuisset, Tac. A. 3, 57:

    ut nonnulli dedendum eum hostibus censuerint,

    Suet. Caes. 24; so id. ib. 14; id. Aug. 100; id. Tib. 4; id. Calig. 60; id. Claud. 26; id. Ner. 2; id. Vesp. 2. Of the emperor's vote in the Senate:

    commutandam censuit vocem, et pro peregrina nostratem requirendam,

    Suet. Tib. 71; so id. ib. 34; id. Aug. 55.—And with the copula expressed (very rare):

    qui censet eos... morte esse multandos,

    Cic. Cat. 4, 4, 7.—Sometimes referring to sententia as subject:

    sententia quae censebat reddenda bona (inst. of eorum qui censebant),

    Liv. 2, 4, 3.—Sometimes with oportere for the gerundial predic. inf.:

    quibusdam censentibus (eum) Romulum appellari oportere,

    Suet. Aug. 7.—With pres. inf., inst. of a gerundial:

    hac corona civica L. Gellius in senatu Ciceronem consulem donari a re publica censuit,

    Gell. 5, 6, 15 (cf. II. B. 1. b.).—If the opinion of the senator does not refer to the chief question, but to incidental points, the predic. inf. may have any form:

    eas leges quas M. Antonius tulisse dicitur omnes censeo per vim et contra auspicia latas, eisque legibus populum non teneri,

    Cic. Phil. 5, 4, 10:

    cum magna pars senatus... cum tyrannis bellum gerendum fuisse censerent... et urbem recipi, non capi, etc.,

    Liv. 26, 32, 2.—
    2.
    With ut, and negatively, ut ne or ne, generally when the clause has an active predicate, but also with passives instead of the gerundial inf.-clause:

    de ea re ita censeo uti consules designati dent operam uti senatus Kal. Jan. tuto haberi possit,

    Cic. Phil. 3, 15, 37:

    censeo ut iis qui in exercitu Antonii sunt, ne sit ea res fraudi, si, etc.,

    id. ib. 5, 12, 34:

    censebant omnes fere (senatores) ut in Italia supplementum meis et Bibuli legionibus scriberetur,

    id. Fam. 3, 3, 1:

    Cn. Pompeius (in senatu) dixit, sese... censere ut ad senatus auctoritatem populi quoque Romani beneficium erga me adjungeretur,

    id. Sest. 34, 74:

    quas ob res ita censeo: eorum qui cum M. Antonio sunt, etc.... iis fraudi ne sit quod cum M. Antonio fuerint,

    id. Phil. 8, 11, 33:

    Calidius, qui censebat ut Pompeius in suas provincias proficisceretur,

    Caes. B. C. 1, 2:

    censuerunt quidam (senatores) ut Pannonicus, alii ut Invictus cognominaretur,

    Suet. Tib. 17:

    iterum censente ut Trebianis... concederetur (of the emperor's vote in the Senate),

    id. ib. 31.—And an inf.-clause, with neu or ut:

    sed ita censeo: publicandas eorum pecunias, etc.: neu quis postea de his ad senatum referat, etc.,

    Sall. C. 51, 43:

    qui partem bonorum publicandam, pars ut liberis relinqueretur, censuerat,

    Tac. A. 4, 20.—
    3.
    With a subj.-clause, without ut (rare in this connection;

    v. III. C. 3.): K. Fabius censuit... occuparent patres ipsi suum munus facere, captivum agrum plebi quam maxime aequaliter darent,

    Liv. 2, 48, 2.— And ironically with regard to incidental points: vereamini censeo ne... nimis aliquid severe statuisse videamini, I propose you should be afraid of having decreed too severe a punishment = of course, you will not be afraid, etc., Cic. Cat. 4, 6, 13: misereamini censeo—deliquere homines adulescentuli per ambitionem—atque etiam armatos dimittatis, I propose that you pity them, etc., or I advise you to be merciful, Sall. C. 52, 26.—
    4.
    Ellipt., with a gerundial clause understood:

    dic quid censes (i. e. decernendum),

    Liv. 1, 32, 11: quod ego mea sententia censebam (i.e. decernendum), Cato ap. Cic. Fam. 15, 5, 2:

    senati decretum fit, sicut ille censuerat,

    Sall. C. 53, 1:

    quas ob res ita censeo... senatui placere, etc. ( = ita decernendum censeo, etc.),

    Cic. Phil. 9, 7, 15, § 17 sq.; 10, 11, 25 sq.; 11, 12, 29 sq.; 14, 14, 36 sq.—
    5.
    = sententiam dicere, to tell, to express one ' s opinion in the Senate (post-class.).
    (α).
    Absol.: Priscus Helvidius.. contra studium ejus (sc. Vitellii) censuerat, had voted, or had expressed an opinion against his wishes, Tac. H. 2, 91:

    cum parum sit, in senatu breviter censere, nisi, etc.,

    id. Dial. 36 fin.:

    sententias... prout libuisset perrogabat... ac si censendum magis quam adsentiendum esset,

    Suet. Aug. 35:

    igitur Cn. Piso, quo, inquit, loco censebis, Caesar? si primus, etc.,

    Tac. A. 1, 74.—
    (β).
    With adjectives in the neuter, substantively used: nec quoquam reperto (in senatu) qui... referre aut censere aliquid auderet, who dared to express an opinion on any [p. 313] thing, Suet. Caes. 20:

    per dissensionem diversa censentium,

    of the senators who expressed different opinions, id. Claud. 10.—
    (γ).
    With interrog. or rel.-clause:

    deinde ageret senatorem et censeret quid corrigi aut mutari vellet,

    Tac. A. 16, 28:

    cum censeat aliquis (in senatu) quod ex parte mihi placeat,

    Sen. Ep. 21, 9.
    B.
    Of the decrees or resolutions of the Senate, = decernere, placere, to resolve, decree.
    1.
    With inf.-clause.
    a.
    With gerund, without copula (v. II. A. 1.):

    eum, cujus supplicio senatus sollennes religiones expiandas saepe censuit,

    Cic. Mil. 27, 73:

    eos senatus non censuit redimendos,

    id. Off. 3, 32, 114; so id. N. D. 2, 4, 10; id. Verr. 2, 3, 6, § 15:

    senatus Caelium ab republica removendum censuit,

    Caes. B. C. 3, 21:

    senatus censuit frequens coloniam Labicos deducendam,

    Liv. 4, 47, 6; 5, 24, 4:

    cum bello persequendos Tusculanos patres censuissent,

    id. 6, 25, 5; 3, 42, 6; 3, 49, 8; 7, 19, 7 et saep.—
    b.
    With pres. inf. pass. or act., with the force of a gerundial:

    de bonis regiis quae reddi antea censuerant ( = reddenda),

    Liv. 2, 5, 1:

    munera mitti legatis ex binis milibus aeris censuerunt (i.e. patres),

    id. 43, 5, 8; so id. 45, 44, 15 (v. 2. b.):

    eundem jus dicere Romae... patres censuerant,

    id. 45, 12, 13:

    cum senatus unum consulem, nominatimque Gnaeum Pompeium fieri censuisset,

    Suet. Caes. 26.—With both act. and pass. inf.:

    censuere patres, duas provincias Hispaniam rursus fieri... et Macedoniam Illyricumque eosdem... obtinere,

    Liv. 45, 16, 1.—With both pres. pass. and gerund. inff.:

    haec ita movere senatum, ut non expectanda comitia consuli censerent, sed dictatorem... dici,

    Liv. 27, 5, 14.—

    And with velle: senatus verbis nuntient, velle et censere eos ab armis discedere, etc.,

    Sall. J. 21, 4.—
    2.
    With ut or ne.
    a.
    In the words of the Senate, according to formula: quod L. Opimius verba fecit de re publica, de ea re ita censuerunt uti L. Opimius consul rem publicam defenderet, etc., ancient S. C. ap. Cic. Phil. 8, 4, 14: quod, etc., de ea re ita censuerunt ut M. Pomponius praetor animadverteret curaretque ut si, etc., S. C. ap. Suet. Rhet. 1; Gell. 15, 4, 1.—And with gerundial inf.-clause: quod C. Julius pontifex... de ea re ita censuerunt, uti M. Antonius consul hostiis majoribus... procuraret... Ibus uti procurasset satis habendum censuerunt, S. C. ap. Gell. 4, 6, 2.—
    b.
    As related by the historians, etc.:

    quoniam senatus censuisset, uti quicunque Galliam provinciam obtineret... Aeduos defenderet,

    Caes. B. G. 1, 35:

    patres censuerunt uti consules provincias inter se compararent,

    Liv. 30, 40, 12:

    senatus censuit ut domus ei... publica impensa restitueretur,

    Suet. Claud. 6;

    so with reference to the civil law,

    Dig. 49, 14, 15 quater. —With ne:

    senatum censuisse, ne quis illo anno genitus educaretur,

    Suet. Aug. 94.—And with inf -clause:

    filio regis Nicomedi ex ea summa munera dari censuerunt, et ut victimae... praeberentur,

    Liv. 45, 44, 15.—
    3.
    With a subj.-clause (very rare):

    senatus consulto quo censeretur, darent operam consules, etc.,

    Aur. Vict. Vir. Ill. 73, 10.—
    4.
    With neutr. acc. pron. in place of a clause:

    cum vero id senatus frequens censuisset (sc. faciendum),

    Cic. Pis. 8, 18:

    ite in suffragium, et quae patres censuerunt vos jubete,

    Liv. 31, 7, 14:

    quodcunque vos censueritis,

    id. 34, 7, 15:

    quodpatres censuissent,

    id. 28, 45, 2.—
    5.
    With accusative of a noun, or a noun as passive subject, to decree or vote a thing (postclass.):

    nec tamen repertum nisi ut effigies principum, aras deum, templa et arcus aliaque solita... censuere,

    Tac. A. 3, 57:

    aram Clementiae, aram Amicitiae, effigiesque... censuere,

    id. ib. 4, 74: cum censeretur clipeus auro et magnitudine insignis inter auctores eloquentiae ( to be placed among, etc.), id. ib. 2, 83.—
    6.
    With both acc. and dat.
    (α).
    The dat. = against:

    bellum Samnitibus et patres censuerunt et populus jussit,

    Liv. 10, 12, 3.—
    (β).
    The dat. = in behalf of:

    censentur Ostorio triumphi insignia,

    Tac. A. 12, 38.—And with ut:

    sententiis eorum qui supplicationes et... vestem Principi triumphalem, utque ovans urbem iniret, effigiesque ejus... censuere,

    id. ib. 13, 8.
    III.
    Transf.
    A.
    Of the opinions and resolutions of other deliberating bodies, or of their members, to resolve, or to be of opinion.
    1.
    With inf.-clause.
    a.
    Gerundial:

    erant qui censerent de tertia vigilia in castra Cornelia recedendum (council of war),

    Caes. B. C. 2, 30:

    erant sententiae quae conandum omnibus modis castraque Vari oppugnanda censerent,

    id. ib.; so id. ib. 2, 31; id. B. G. 2, 31 fin.; 7, 21; 7, 77:

    pontifices, consules, patres conscripti mihi... pecunia publica aedificandam domum censuerunt,

    Cic. Pis. 22, 52: nunc surgendum censeo, I move we adjourn (in a literary meeting), id. de Or. 2, 90, 367:

    cum... pontifices solvendum religione populum censerent,

    Liv. 5, 23, 9:

    nunc has ruinas relinquendas non censerem (in an assembly of the people),

    id. 5, 53, 3:

    ego ita censeo, legatos extemplo Romam mittendos (in the Carthaginian Senate),

    id. 21, 10, 13:

    ante omnia Philippum et Macedonas in societatem belli... censeo deducendos esse (Hannibal in a council of war),

    id. 36, 7, 3; 5, 36, 8; Curt. 10, 6, 22; 10, 8, 12:

    cum septem judices cognovissent, duo censuerunt, reum exilio multandum, duo alii pecunia, tres reliqui capite puniendum,

    Gell. 9, 15, 7.—And with oportere inst. of a gerundial clause (referring to duty):

    neque sine gravi causa eum locum quem ceperant, dimitti censuerant oportere,

    Caes. B. C. 1, 44.—With opus esse ( = expediency):

    Parmenio furto, non proelio opus esse censebat,

    Curt. 10, 8, 12.—
    b.
    With ordinary pres. inf.
    (α).
    In place of a gerundial:

    Antenor censet belli praecidere = praecidendam causam (in a council of war),

    Hor. Ep. 1, 2, 9.—
    (β).
    Denoting opinion about an existing state:

    Hasdrubal ultimam Hispaniae oram... ignaram adhuc Romanorum esse, eoque Carthaginiensibus satis fidam censebat,

    Liv. 27, 20, 6:

    Parmenio non alium locum proelio aptiorem esse censebat,

    Curt. 3, 7, 8.—
    2.
    With ut or ne:

    censeo ut satis diu te putes requiesse et iter reliquum conficere pergas (in a literary meeting),

    Cic. de Or. 2, 71, 290:

    plerique censebant ut noctu iter facerent (council of war),

    Caes. B. C. 1, 67:

    et nunc magnopere censere, ut unam anum... triginta milibus talentum auri permutet (council of war),

    Curt. 4, 11, 12:

    censeout D. Claudius ex hac die deus fiat (council of the gods),

    Sen. Lud. Mort. Claud. 9, 5: antiquos audio censuisse, ne (praenomina) cui ejusdem gentis patricio inderentur, resolved (family council), Gell. 9, 2, 11 (cf. Liv. 6, 20, 14).—
    3.
    With subj.-clause:

    nunc quoque arcessas censeo omnes navalis terrestrisque copias (Hannibal in council of war),

    Liv. 36, 7, 17: censeo relinquamus nebulonem hunc, eamus hinc protinus Jovi Optimo Maximo gratulatum (assembly of the people), Scipio Afric. ap. Gell. 4, 18, 3.—
    4.
    With acc. neutr. of a pron. or adj. substantively used:

    ego pro sententia mea hoc censeo: quandoquidem, etc.,

    Sen. Lud. Mort. Claud. 11, 4:

    nec dubitavere quin vera censeret,

    that his opinion was correct, Curt. 10, 6, 18.—
    5.
    Ellipt.:

    sententiis quarum pars deditionem, pars eruptionem censebat (i.e. faciendam),

    Caes. B. G. 7, 77 init.:

    ita uti censuerant Italici deditionem facit,

    Sall. J. 26, 2; so Caes. B. G. 7, 75.
    B.
    Of the orders of persons in authority (cf. II. B.).
    1.
    Of commanders, etc., by courtesy, inst. of velle, imperare, or a direct imperative sentence.
    (α).
    With gerundial inf. - clause: non tam imperavi quam censui sumptus legatis quam maxime ad legem Corneliam decernendos, I said, not strictly as an order, but as an opinion that, etc. (Cicero as proconsul), Cic. Fam. 3, 10, 6.—
    (β).
    With subj.-clause: arma quae ad me missuri eratis, iis censeo armetis milites quos vobiscum habetis, you had better, etc., Pomp. ap. Cic. Att. 8, 12, A, 4. —
    2.
    Of an order by the people (rare;

    gen. populus jubet): ita id (foedus) ratum fore si populus censuisset (i. e. confirmandum esse),

    Liv. 21, 19, 3.—
    3.
    Of the later emperors, in their ordinances (censemus = placet nobis, sancimus, imperamus, from the custom of the earlier emperors, who conveyed their commands in the form of an opinion in the senate; v. II. A. 1.).—With inf.clause, ut, ne, and subj.-clause:

    sex mensium spatium censemus debere servari,

    Cod. Just. 11, 48 (47), 7:

    censemus ut, etc.,

    ib. 12, 37 (38), 13:

    censemus ne, etc.,

    ib. 12, 44 (45), 1: censemus vindicet, remaneat, ib. 11, 48 (47), 23:

    in commune jubes si quid censesve tenendum, Primus jussa subi,

    Claud. IV. Cons. Hon. 296.
    C.
    Of advice, given by one person to another (further development of III. A.).
    1.
    Ante-class. formula: faciundum censeo = I advise, with ut-clause, with quid, sic, etc.: censeo faciundum ut quadringentos aliquos milites ad verrucam illam ire jubeas, etc., I advise you to order, etc., Cato ap. Gell. 3, 7, 6:

    ego Tiresiam... consulam, Quid faciundum censeat,

    consult Tiresias as to what he advises, for his advice, Plaut. Am. 5, 1, 80:

    consulam hanc rem amicos quid faciundum censeant,

    id. Men. 4, 3, 26; id. Most. 3, 1, 23:

    sic faciundum censeo: Da isti cistellam, etc.,

    id. Cist. 4, 2, 104:

    ego sic faciundum censeo: me honestiu'st Quam te, etc.,

    id. As. 4, 2, 11; id. Ep. 2, 2, 91:

    sane faciundum censeo,

    id. Stich. 4, 2, 38.—
    2.
    With ordinary gerundial inf.-clauses:

    narrandum ego istuc militi censebo,

    I advise you to let the soldier know that, Plaut. Mil. 2, 4, 42:

    exorando sumendam operam censeo,

    id. Stich. 1, 2, 22:

    quid nunc consili captandum censes?

    id. As. 2, 2, 91; id. Mil. 5, 25; id. Most. 1, 3, 115:

    idem tibi censeo faciendum,

    Cic. Off. 10, 1, 3:

    quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magno opere censeo,

    id. Fin. 4, 28, 79; id. Fam. 12, 28, 2.—Sometimes by aequum censere with an inf.-clause (in the comic poets):

    amicos consulam quo me modo Suspendere aequom censeant potissumum,

    Plaut. Poen. 3, 5, 50: qui homo cum animo... depugnat suo, Utrum ita se esse mavelit ut eum animus aequom censeat, An ita potius ut parentes... velint i. e. as his mind prompts him, id. Trin. 2, 2, 29; cf. E. 1. b. 8.—
    3.
    With a subj.clause (so esp. with censeo in 1 st pers.): censen' hominem interrogem? do you advise me to ask the man? etc., Plaut. Poen. 3, 4, 20:

    tu, si videbitur, ita censeo facias ut... supersedeas hoc labore itineris (cf.: faciundum censeo ut, 1. supra),

    Cic. Fam. 4, 2, 4:

    immo plane, inquam, Brute, legas (Gracchum) censeo,

    id. Brut. 33, 125:

    tu, si forte quid erit molestiae te ad Crassum et Calidium conferas censeo,

    id. Q. Fr. 1, 3, 7:

    tu, censeo, tamen adhibeas Vettium,

    id. Att. 2, 4, 7:

    quae disputari de amicitia possunt, ab iis censeo petatis qui ista profitentur,

    id. Lael. 5, 17: tu, censeo, Luceriam venias: nusquam eris tutius, Pomp. ap. Cic. Att. 8, 1, 1; 8, 11, A:

    censeo Via Appia iter facias, et celeriter Brundusium venias,

    id. ib. 8, 11, C: ad Caesarem mittas censeo, et ab eo hoc petas, Anton. ib. 10, 10, 2: sed hos tamen numeros censeo videas hodou parergon, Gell. 17, 20, 5:

    quam scit uterque, libens censebo exerceat artem,

    Hor. Ep. 1, 14, 44 (cf. Liv. 36, 7, 17, and Gell. 4, 18, 3, quoted III. A. 3.).—Of an advice given to an adversary, with irony:

    cetera si qua putes te occultius facere posse... magnopere censeo desistas,

    I strongly advise you to give up that idea, Cic. Verr. 2, 5, 68, § 174:

    sed tu, Acci, consideres censeo diligenter, utrum censorum judicium grave esse velis an Egnatii,

    id. Clu. 48, 135:

    postulant ut excipiantur haec inexplicabilia. Tribunum censeant: aliquem adeant: a me... numquam impetrabunt,

    id. Ac. 2, 30, 97:

    ibi quaeratis socios censeo, ubi Saguntina clades ignota est,

    Liv. 21, 19, 10:

    solvas censeo, Sexte, creditori,

    Mart. 2, 13, 2.—And in jest:

    Treviros vites censeo, audio capitalis esse,

    Cic. Fam. 7, 13, 2:

    hi Plebei fuerunt, quos contemnas censeo... qua re ad patres censeo revertare,

    id. ib. 9, 21, 3:

    vites censeo porticum Philippi: si te viderit Hercules, peristi,

    Mart. 5, 49, 13; so id. ib. 11, 99, 8; 12, 61, 7.—For ironical senatorial advice, by which the contrary is meant, v. Cic. Cat. 4, 6, 13; Sall. C. 52, 26, quoted II. A. 3.—
    4.
    With an ut-clause (with monere;

    very rare): illud tamen vel tu me monuisse vel censuisse puta... ut tu quoque animum inducas, etc.,

    Cic. Fam. 4, 8, 2.—
    5.
    With a clause understood: quo me vortam nescio: Pa. Si deos salutas, dextrovorsum censeo (i.e. id facias or faciundum censeo), Plaut. Curc. 1, 1, 70: quo redeam? Pe. Equidem ad phrygionem censeo (i. e. redeas), id. Men. 4, 2, 53:

    quid nunc censes, Chrysale? (i. e. faciundum),

    id. Bacch. 4, 8, 112:

    ita faciam ut frater censuit,

    Ter. Phorm. 5, 2, 11:

    tibi igitur hoc censeo (i. e. faciendum): latendum tantisper ibidem, etc.,

    Cic. Fam. 9, 2, 4: tu [p. 314] potes Kalendis spectare gladiatores, et ita censeo, id. ib. 16, 20:

    quid censes igitur? Ecquidnam est tui consilii ad? etc.,

    id. Att. 9, 12, 4: quid igitur censet (sapientia)? What is wisdom ' s advice? id. Phil. 13, 3, 6:

    scribi quid placeat, quid censeas,

    id. Att. 9, 19,4:

    ibitur igitur, et ita quidem ut censes,

    id. ib. 10, 15, 3:

    disce, docendus adhuc, quae censet amiculus,

    Hor. Ep. 1, 17, 3.
    D.
    Of opinions and views on general questions, to be of opinion, think, believe, hold (cf.: statuo, existimo, puto, aio, dico; freq. in class. prose; very rare in post-class. writers except Gellius; never with ut, ne, or subj.-clause).
    1.
    With inf.-clause:

    Plato mundum esse factum censet a deo sempiternum,

    Cic. Ac. 2, 37, 118:

    Cyrenaici non omni malo aegritudinem effici censent, sed insperato,

    id. Tusc. 3, 13, 28:

    (Hieronymus) censet summum bonum esse sine ulla molestia vivere,

    id. Fin. 2, 5, 16:

    Aristoteles eos qui valetudinis causa furerent, censebat habere aliquid in animis praesagiens,

    id. Div. 1, 38, 81:

    Pythagoras censuit animum esse per naturam rerum omnem intentum et commeantem,

    id. ib. 1, 11, 27; so id. Ac. 1, 11, 40; 2, 42, 131; id. Fin. 1, 6, 20; 3, 15, 49; 3, 19, 64; 3, 21, 70; 4, 7, 17; 5, 7, 17; id. N. D. 1, 2, 3; 1, 2, 4; 1, 12, 29; 1, 13, 35 and 37; 1, 43, 120; 1, 44, 121; 2, 22, 57; 2, 16, 44; id. Sen. 12, 41; id. Leg. 1, 13, 36; id. Tusc. 1, 9, 18; 1, 10, 22; 1, 30, 72; 1, 45, 108; 3, 5, 11; 3, 22, 52; 4, 7, 14; id. Off. 1, 25, 88:

    Plato in civitate communis esse mulieres censuit,

    Gell. 18, 2, 8; 14, 5, 2; 18, 1, 4; 19, 12, 6.—If the opinion refers to what should be observed, oportere or debere is used, or a gerundial predicate with esse (so in Cic., but in Gell. 7, 15, 3, without esse):

    oportere delubra esse in urbibus censeo,

    Cic. Leg. 2, 10, 26:

    M. Varro aeditumum dici oportere censet,

    Gell. 12, 10, 4; 14, 5, 2;

    so with debere,

    id. 17, 5, 5; 13, 8, 4:

    Cyrenaici... virtutem censuerunt ob eam rem esse laudandam,

    Cic. Off. 3, 33, 116:

    (Ennius) non censet lugendam esse mortem quam immortalitas consequatur,

    id. Sen. 20, 73.—
    2.
    An inf.-clause understood:

    (dissensio est), a quibus temporibus scribendi capiatur initium. Ego enim ab ultimis censeo (i. e. exordiendum esse),

    Cic. Leg. 1, 3, 8:

    si, Mimnermus uti censet, sine amore jocisque Nil est jucundum,

    Hor. Ep. 1, 6, 65:

    sic enim censuit,

    Cic. Off. 3, 33, 117.—
    3.
    With neutr. acc. of a pron.: hoc amplius censeo, in addition to the opinions mentioned I hold, etc., Sen. Vit. Beat. 3, 2:

    nullo (medico) idem censente,

    Plin. 29, 1, 5, § 11.—
    4.
    With a rel.-clause:

    Aesopus quae utilia... erant, non severe neque imperiose praecepit et censuit,

    he imparted his teachings and views, Gell. 2, 29, 1.—
    5.
    Absol.:

    non adligo me ad unum aliquem ex Stoicis proceribus. Est et mihi censendi jus,

    the right to impart my opinions, Sen. Vit. Beat. 3, 2.
    E.
    In gen., = arbitror, puto, existimo, judico (cf.: idem enim valet censere et arbitrari, Varr. ap. Non. p. 519, 29: censere nunc significat putare, nunc suadere, nunc decernere, Paul. ex Fest. p. 54, 11 Mull.).
    1.
    To judge, think, believe, suppose (freq. in ante-class. writings; very rare in Cic. except in the particular meanings, a.—ironically—and d.; always with inf.-clause expressed or understood).
    a.
    In gen.:

    atque ego censui abs te posse hoc me impetrare,

    Plaut. Cas. 2, 6, 12 sq.:

    satis jam delusam censeo: rem, ut est, nunc eloquamur,

    id. As. 3, 3, 141:

    nam si honeste censeam te facere posse, suadeam,

    id. Mil. 4, 8, 60:

    neque ego hac noctem longiorem me vidisse censeo,

    id. Am. 1, 1, 126:

    saluti quod tibi esse censeo,

    id. Merc. 1, 35; so id. Am. 4, 3, 2; id. Most. 1, 3, 127; id. Pers. 1, 1, 9; 2, 2, 8; 2, 3, 75 sq.; id. Truc. 2, 2, 60; id. As. 2, 2, 33; id. Aul. 2, 4, 30; 2, 4, 36; id. Cas. 2, 8, 38; Ter. Heaut. 3, 1, 53; id. Phorm. 2, 2, 13: aut domino, cujum id censebis esse, reddes, Cincius, Re Mil. l. iii., de ap. Gell. 16, 4, 2:

    eo namque omnem belli molem inclinaturam censebant (consules),

    Liv. 7, 32, 3:

    nec facturum aequa Samnitium populum censebant, si... oppugnarent,

    id. 7, 31, 7:

    quaeso ut ea quae dicam non a militibus imperatori dicta censeas,

    id. 7, 13, 8:

    at illa purgare se, quod quae utilia esse censebat... suasisset,

    Curt. 8, 3, 7: Alexander, tam memorabili victoria laetus, qua sibi Orientis fines apertos esse censebat, id. 9, 1, 1; so id. 10, 8, 22.—
    b.
    With reference to an erroneous opinion, to imagine, suppose, falsely believe:

    censebam me effugisse a vita marituma Ne navigarem, etc.,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 108:

    omnes eum (sc. Jovem) esse (Amphitruonem) censent servi,

    id. Am. prol. 122, 134:

    jam hic ero, quom illic censebis esse me,

    id. ib. 3, 3, 14:

    ardere censui aedes,

    id. ib. 5, 1, 15:

    ego hunc censebam esse te,

    id. Men. 5, 9, 13; so id. As. 5, 2, 20; id. Aul. 3, 5, 55; id. Bacch. 1, 2, 14; id. Men. 3, 3, 32; 5, 9, 76; id. Merc. 1, 2, 87; id. Poen. 1, 1, 54; 3, 1, 60; 3, 4, 25; id. Rud. 2, 4, 31; 4, 7, 35; id. Stich. 4, 2, 24; id. Truc. 1, 1, 72 et saep.: censuit se regem Porsenam occidere, Cass. Hem. ap. Non. p. 4, 88:

    non ipsa saxa magis sensu omni vacabant quam ille... cui se hic cruciatum censet optare,

    Cic. Tusc. 1, 44, 107.—And ironically:

    nisi forte Diagoram aut Theodorum... censes superstitiosos fuisse,

    Cic. N. D. 1, 42, 117:

    nisi forte etiam illi Semproniano senatus consulto me censes adfuisse, qui ne Romae quidem fui,

    id. Fam. 12, 29, 2:

    neminem me fortiorem esse censebam,

    Curt. 8, 14, 42.—
    c.
    Referring to what should take place.
    (α).
    With gerundial inf.-clause:

    navis praedatoria, Abs qua cavendum nobis sane censeo,

    Plaut. Men. 2, 2, 70:

    soli gerundum censeo morem,

    id. Most. 1, 3, 69:

    neque vendundam censeo Quae libera est,

    Ter. Ad. 2, 1, 39; so id. Eun. 4, 4, 53; 5, 8, 42; id. Hec. 4, 4, 94; id. Phorm. 2, 4, 17:

    ceterum ei qui consilium adferret opem quoque in eam rem adferendam censebant esse,

    Liv. 25, 11, 14.—
    (β).
    With oportere, debere, or an ordinary inf.-clause:

    solam illi me soli censeo esse oportere obedientem,

    Plaut. Most. 1, 3, 47:

    quibus declaraveram, quo te animo censerem esse oportere, et quid tibi faciendum arbitrarer,

    Cic. Fam. 4, 9, 1:

    rursus interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,

    Curt. 8, 14, 43: impudens postulatio visa est, censere... ipsos id (bellum) advertere in se, agrosque suos pro alienis populandos obicere, to entertain the idea that they should direct that war against themselves and their own lands, etc., Liv. 21, 20, 4:

    munere eum fungi prioris censet amici = eum fungi oportere,

    Hor. Ep. 1, 9, 5:

    quae nos quoque sustinere censebat,

    App. M. 11, p. 253.—
    (γ).
    By aequum censere with ordinary inf.clause, expressed or understood, either = it is fair ( right) to do something, or something ought or should be done (so very freq. in the comic poets and Livy; rare in other writers): non ego istunc me potius quam te metuere aequom censeo, I do not think it right to fear him, etc., Plaut. Capt. 2, 2, 51: quid me aequom censes pro illa tibi dare? What do you think I should give as a fair price? etc., id. As. 1, 3, 76: meum animum tibi servitutem servire aequom censui, I thought it my duty that my mind should, etc., id. Trin. 2, 2, 27: ecquis est tandem qui vestrorum... aequom censeat poenas dare ob eam rem quod arguatur male facere voluisse? Cato ap. Gell. 6 (7), 3, 36:

    quis aequum censeret... receptos in fidem non defendi?

    Liv. 21, 19, 5; so id. 24, 37, 7; 5, 3, 8; 22, 32, 6.—And without emphasis upon the idea of fairness or right:

    si sunt ita ut ego aequom censeo,

    as I think they ought to be, Plaut. Stich. 1, 2, 55; so id. Trin. 3, 2, 87; 2, 3, 1; id. Merc. 3, 3, 8; id. Aul. 4, 1, 11; id. Ep. 4, 1, 29; id. Stich. 2, 2, 20; 4, 1, 42:

    qui aequom esse censeant, nos jam a pueris ilico nasci senes,

    who believe that we should be born as old men right from childhood, Ter. Heaut. 2, 1, 2; so id. ib. 5, 5, 11; id. Ad. 4, 3, 10:

    qui aequom censeant rem perniciosam utili praeponi,

    Auct. Her. 2, 14, 22: (tribuni) intercedebant;

    senatum quaerere de pecunia non relata in publicum... aequum censebant,

    Liv. 38, 54, 5:

    cives civibus parcere aequum censebat,

    Nep. Thras. 2, 6.—
    d.
    Very freq., esp. in Cic., when a question, rhetorical or real, is addressed to a second person, often referring to erroneous opinions:

    an fores censebas nobis publicitus praeberier?

    Plaut. Am. 4, 2, 7:

    clanculum istaec te flagitia facere censebas potesse?

    id. Men. 4, 2, 47:

    hicine nos habitare censes?

    id. Trin. 4, 3, 72:

    omnes cinaedos esse censes, tu quia es?

    id. Men. 3, 2, 48; so id. As. 2, 4, 78; 5, 2, 37; id. Bacch. 4, 6, 41; 5, 2. 82; id. Capt. 4, 2, 66; 4, 2, 74; 5, 2, 16; id. Cas. 2, 6, 29; id. Men. 5, 5, 25: continuo dari Tibi verba censes? Ter. And. 3, 2, 25; so id. ib. 3, 3, 13; 4, 4, 55; id. Heaut. 4, 3, 38; id. Hec. 4, 1, 32; 4, 4, 53; id. Phorm. 5, 6, 35:

    adeone me delirare censes ut ista esse credam?

    Cic. Tusc. 1, 6, 10:

    nam cum in Graeco sermone haec... non videbantur, quid censes in Latino fore?

    id. Fin. 3, 4, 15:

    quid igitur censes? Apim illum nonne deum videri Aegyptiis?

    id. N. D. 1, 29, 82:

    quis haec neget esse utilia? quem censes?

    id. Off. 3, 26, 99:

    an censes me tantos labores... suscepturum fuisse, si, etc.,

    id. Sen. 23, 82:

    an vos Hirtium pacem velle censetis?

    id. Phil. 12, 4, 9; so id. Brut. 50, 186; 85, 294; id. Tusc. 1, 5, 10 fin.; 2, 4, 11; 3, 13, 27; id. Fin. 1, 10, 34; id. N. D. 1, 8, 20; 1, 28, 78; 1, 44, 122; id. Leg. 2, 10, 23; id. Div. in Caecil. 16, 54; id. Phil. 1, 6, 13; 4, 3, 7; 7, 4, 14; 11, 1, 3; 11, 5, 10; 12, 3, 7; 12, 6, 13; 12, 8, 21; 12, 9, 22; 13, 2, 4; 14, 4, 10; id. Att. 10, 11, 4:

    quid censes munera terrae?... quo spectanda modo, quo sensu credis et ore?

    Hor. Ep. 1, 6, 5 sqq.; so id. ib. 2, 2, 65; Lucr. 1, 973 (with obj.inf.).—With conditional period inst. of an inf.-clause:

    num censes faceret, filium nisi sciret eadem haec velle,

    Ter. And. 3, 3, 46.—

    Sometimes censemus? is used in the same way as censes?

    Cic. Tusc. 1, 2, 4; id. Off. 2, 7, 25; id. Fam. 4, 9, 2.—
    e.
    With an inf.clause understood: itane tu censes? Pa. Quid ego ni ita censeam? Plaut. Mil. 4, 3, 27: quid ergo censes? Tr. Quod rogas, Censeo, id. Rud. 4, 8, 7 sq.: quid illum censes? (i. e. eo loco facere?) Ter. And. 5, 2, 12:

    quid illas censes? (i. e. posse dicere),

    id. Ad. 4, 5, 22; so Plaut. Curc. 1, 1, 59; Ter. Heaut. 3, 3, 9; 5, 3, 21.—So, very freq. in the comic poets, censeo, absol., as an approving answer; also sic censeo, istuc censeo, ita censeo (Cic.) to be variously rendered: ego divinam rem intus faciam... So. Censeo, that will be right! Plaut. Am. 3, 3, 11: auscultemus quid agat: Ph. Sane censeo, so we will, indeed, id. Curc. 2, 2, 29: quid si recenti re aedis pultem? Ad. Censeo, do so! id. Poen. 3, 4, 18: quin eloquamur? Ag. Censeo, hercle, patrue, id. ib. 5, 4, 93: patri etiam gratulabor? Tr. Censeo, I think so (and after answering several questions with censeo): etiamne complectar ejus patrem? Tr. Non censeo. Pl. Nunc non censet quom volo, id. Rud. 4, 8, 6 sqq.; id. Ps. 2, 2, 69; id. Stich. 5, 4, 53; id. Truc. 2, 4, 73; id. Cas. 4, 3, 14; Ter. Eun. 2, 1, 11; id. Heaut. 3, 3, 27: male habeas! Mu. Sic censeo, Plaut. Men. 4, 1, 11: aliquem arripiamus, etc.: Ly. Hem, istuc censeo, id. Merc. 3, 3, 19 (cf.:

    prorsus ita censeo, referring to general questions, as in D.,

    Cic. Leg. 2, 10, 23);

    once similarly censeas: Quid gravare? censeas!

    Say yes, Plaut. Stich. 3, 2, 22.—
    2.
    To resolve, as a merely mental act, with gerundial inf.-clause (rare; cf. II. B.): quibus rebus cognitis, Caesar maturandum sibi censuit, resolved to hasten, lit., thought he must hasten ( = statuit, existimavit), Caes. B. G. 7, 56 init.:

    censuimus igitur amplius quaerendum,

    Gell. 12, 14, 7.—
    3.
    To consider, i. e. after carefully weighing the circumstances, with inf.-clause (rare):

    sed cum censerem... me et periculum vitare posse, et temperatius dicere... ea causa mihi in Asiam proficiscendi fuit,

    Cic. Brut. 91, 314.—
    4.
    = pu tare, habere, judicare, to consider as, to hold, with two acc., or inf.-clause.
    a.
    With double acc.:

    quom dispicias tristem, frugi censeas (i.e. eum),

    you would consider him thrifty, Plaut. Cas. 3, 2. 32:

    auxilio vos dignos censet senatus,

    considers you worthy of help, Liv. 7, 31, 2:

    has... indagines cuppediarum majore detestatione dignas censebimus si, etc.,

    Gell. 7 (6), 16, 6: cum Priscum nobilitas hostem patriae censuisset, judged, declared him the enemy, etc., Aur. Vict. Caes. 29, 4.—
    b.
    In the pass. with nom. and inf., = haberi (in Manil. and Gell.):

    praeter illas unam et viginti (comoedias) quae consensu omnium Plauti esse censebantur,

    Gell. 3, 3, 3:

    quae terrena censentur sidera sorte (i. e. esse),

    are considered as being of the terrestrial kind, Manil. 2, 226; so id. 2, 293; 2, 653; 2, 667; 3, 96; so, sub aliquo censeri, to be considered as being under one ' s influence, id. 4, 246; 4, 705; cf. id. 3, 598 (with per).—
    5.
    To wish, with subj.-clause or ne (in App.):

    de coma pretiosi velleris floccum mihi confestim adferas censeo,

    App. M. 6. [p. 315] p. 117:

    censeo ne ulla cura os percolat,

    id. Mag. p. 411.
    2.
    censeo, ēre, = succenseo, to be angry: ne vobis censeam, si, etc., Varr. ap. Non. p. 267, 24.

    Lewis & Short latin dictionary > censeo

  • 2 sisto

    sisto, stĭti (Charis. p. 220, and Diom. p. 369, give steti for both sisto and sto, confining stiti to the compounds of both. But steti, as perfect of sisto, is late jurid. Lat., and perh. dub.;

    for steterant,

    Verg. A. 3, 110;

    steterint,

    id. ib. 3, 403; Liv. 8, 32, 12, belong to stare; cf. also Gell. 2, 14, 1 sqq.; and v. Neue, Formenl. 2, 461 sq.), stătum [root stă, strengthened by reduplication; cf. histêmi], used in two general senses, I. To cause to stand, place, = colloco, pono; II. To stand, be placed, = sto.
    I.
    Sistere, in gen., = collocare (in class. prose only in the partic. uses, v. A. 4. C. and D., infra).
    A.
    Causative, with acc.
    1.
    To place = facere ut stet; constr. with in and abl., with abl. alone, and with ad, super, etc., and acc.:

    O qui me gelidis in vallibus Haemi Sistat,

    Verg. G. 2, 489:

    tertia lux classem Cretaeis sistet in oris,

    id. A. 3, 117 (classis stat;

    v. sto): inque tuo celerem litore siste gradum,

    Ov. H. 13, 102 (cf. infra, III. 2. A.):

    jaculum clamanti (al. clamantis) sistit in ore,

    plants the dart in his face, Verg. A. 10, 323:

    disponit quas in fronte manus, medio quas robore sistat,

    Stat. Th. 7, 393:

    (equum ligneum) sacratā sistimus arā,

    Verg. A. 2, 245:

    aeternis potius me pruinis siste,

    Stat. Th. 4, 395: ut stata (est) lux pelago, as soon as light was set ( shone) on the sea, id. ib. 5, 476:

    victima Sistitur ante aras,

    Ov. M. 15, 132:

    quam (suem) Aeneas ubi... sistit ad aram,

    Verg. A. 8, 85:

    post haec Sistitur crater,

    Ov. M. 8, 669: vestigia in altero (monte) sisti (non posse), that no footprints can be placed ( made) on the other mountain, Plin. 2, 96, 98, § 211:

    cohortes expeditas super caput hostium sistit,

    Tac. H. 3, 77; cf. id. A. 12, 13; Stat. Th. 4, 445; Sil. 4, 612. —
    2.
    To place, as the result of guidance or conveyance; hence, to convey, to send, lead, take, conduct to, = facere ut veniat; constr. with in and abl., with abl. alone, and with advv. of place: officio meo ripā sistetur in illā Haec, will be carried by me to, etc., Ov. M. 9, 109:

    terrā sistēre petitā,

    id. ib. 3, 635:

    (vos) facili jam tramite sistam,

    Verg. A. 6, 676:

    ut eum in Syriā aut Aegypto sisterent orabat,

    to convey him to, Tac. H. 2, 9.—So with hic (= in with abl.) or huc (= in with acc.):

    hic siste patrem,

    Sen. Phoen. 121:

    Annam huc siste sororem,

    Verg. A. 4, 634.—
    3.
    To place an army in order of battle, draw up, = instruere:

    aciem in litore sistit,

    Verg. A. 10, 309; cf.:

    sistere tertiam decimam legionem in ipso aggere jubet,

    Tac. H. 3, 21.—
    4.
    Se sistere = to betake one's self, to present one's self, to come (so twice in Cicero's letters):

    des operam, id quod mihi affirmasti, ut te ante Kal. Jan., ubicumque erimus, sistas,

    Cic. Att. 3, 25:

    te vegetum nobis in Graeciā sistas,

    id. ib. 10, 16, 6 (cf. infra, E.):

    hic dea se primum rapido pulcherrima nisu Sistit,

    Verg. A. 11, 853.—
    5.
    With two acc. (cf.: praesto, reddo) = to cause to be in a certain condition, to place, etc.; often with dat. of interest (ante- and post-class., and poet.; cf.

    supra, 4.): ego vos salvos sistam,

    I will place you in safety, see you to a safe place, Plaut. Rud. 4, 4, 5:

    omnia salva sistentur tibi,

    all will be returned to you in good order, id. ib. 5, 3, 3; so,

    suam rem sibi salvam sistam,

    id. Poen. 5, 2, 123; cf.:

    rectius tacitas tibi res sistam, quam quod dictum est mutae mulieri,

    will keep your secrets, id. ib. 4, 2, 54:

    neque (dotem) incolumem sistere illi, et detraxe autument,

    that you deliver it entire to her, id. Trin. 3, 3, 15:

    cum te reducem aetas prospera sistet,

    Cat. 64, 238: tu modo servitio vacuum me siste (= praesta) superbo, set me free from, Prop. 4, 16 (3, 17), 42:

    tutum patrio te limine sistam,

    will see you safe home, Verg. A. 2, 620:

    praedā onustos triumphantesque mecum domos reduces sistatis,

    Liv. 29, 27, 3 Weissenb. ad loc.:

    Pelasgis siste levem campum,

    Stat. Th. 8, 328:

    modo se isdem in terris victorem sisterent,

    Tac. A. 2, 14:

    operā tuā sistas hunc nobis sanum atque validum,

    give him back to us, safe and sound, Gell. 18, 10, 7: ita mihi salvam ac sospitem rempublicam sistere in suā sede liceat, Aug. ap. Suet. Aug. 28.—
    b.
    Neutr, with double nom., = exsistere, to be, to become: judex extremae sistet vitaeque necisque, he will become a judge, etc., Manil. 4, 548 (dub.):

    tempora quod sistant propriis parentia signis,

    id. 3, 529 (dub.; al. sic stant; cf. infra, II.).—
    B.
    As neuter verb, to stand, rest, be placed, lie ( poet.);

    constr. like sto: ne quis mihi obstiterit obviam, nam qui obstiterit, ore sistet,

    will lie on his face, Plaut. Capt. 4, 2, 13 Brix ad loc.: (nemo sit) tantā gloriā... quin cadat, quin capite sistat, will be placed or stand on his head, id. Curc. 2, 3, 8:

    ibi crebro, credo, capite sistebant cadi,

    id. Mil. 3, 2, 36 Lorenz (Brix, hoc illi crebro capite):

    ipsum si quicquam posse in se sistere credis,

    to rest upon itself, Lucr. 1, 1057:

    neque posse in terrā sistere terram,

    nor can the earth rest upon itself, id. 2, 603:

    at conlectus aquae... qui lapides inter sistit per strata viarum,

    id. 4, 415:

    incerti quo fata ferant, ubi sistere detur,

    to rest, to stay, Verg. A. 3, 7; cf.:

    quaesitisque diu terris, ubi sistere detur,

    Ov. M. 1, 307. —
    C.
    As jurid. term.
    1.
    In both a causative and neuter sense = to produce in court, or to appear in court after being bound over by the judge or by promise to the adversary (vadimonium); constr. either absol. or with the dat. of the adversary to whom the promise is made (alicui sisti), to appear upon somebody's demand; also, in judicio sisti. The present active is either used reflexively (se sistere = to appear), or with a transitive object (sistere aliquem = to produce in court one in whose behalf the promise has been made). The present passive, sisti, sistendus, sistitur, = to appear or to be produced. The perfect act., stiti, stitisse, rarely the perfect passive, status sum, = to have appeared, I appeared. So in all periods of the language:

    cum autem in jus vocatus fuerit adversarius, ni eo die finitum fuerit negotium, vadimonium ei faciendum est, id est ut promittat se certo die sisti,

    Gai. 4, 184:

    fit ut Alfenus promittat, Naevio sisti Quinctium,

    that Quinctius would be forthcoming upon Naevius's complaint, Cic. Quint. 21, 67; cf. id. ib. 8, 30 (v. infra, B.):

    testificatur, P. Quinctium non stitisse, et se stitisse,

    id. ib. 6, 25:

    quin puellam sistendam promittat (= fore ut puella sistatur in judicio),

    Liv. 3, 45, 3:

    interrogavit quisquam, in quem diem locumque vadimonium promitti juberet, et Scipio manum ad ipsam oppidi, quod obsidebatur, arcem protendens: Perendie sese sistant illo in loco,

    Gell. 7, 1, 10:

    si quis quendam in judicio sisti promiserit, in eādem causā eum debet sistere,

    Dig. 2, 11, 11:

    si servum in eādem causā sistere promiserit, et liber factus sistatur,... non recte sistitur,

    ib. 2, 9, 5:

    sed si statu liberum sisti promissum sit, in eādem causā sisti videtur, quamvis liber sistatur,

    ib. 2, 9, 6:

    cum quis in judicio sisti promiserit, neque adjecerit poenam si status non esset,

    ib. 2, 6, 4:

    si quis in judicio secundum suam promissionem non stitit,

    ib. 2, 11, 2, § 1; cf. ib. 2, 5, 1; 2, 8, 2; 2, 11, 2, § 3.—
    2.
    Vadimonium sistere, to present one's self in court, thus keeping the solemn engagement (vadimonium) made to that effect; lit., to make the vadimonium stand, i. e. effective, opp. deserere vadimonium = not to appear, to forfeit the vadimonium. The phrase does not occur in the jurists of the Pandects, the institution of the vadimonium being abolished by Marcus Aurelius. It is found in the following three places only: quid si vadimonium capite obvoluto stitisses? Cat. ap. Gell. 2, 14, 1: ut Quinctium sisti Alfenus promitteret. Venit Romam Quinctius;

    vadimonium sistit,

    Cic. Quint. 8, 30:

    ut nullum illa stiterit vadimonium sine Attico,

    Nep. Att. 9; Gai. 4, 185; cf. diem sistere under status, P. a. infra.—
    D.
    Transf., out of judicial usage, in gen., = to appear or present one's self, quasi ex vadimonio; constr. absol. or with dat. of the person entitled to demand the appearance:

    ubi tu es qui me vadatus's Veneriis vadimoniis? Sisto ego tibi me, et mihi contra itidem ted ut sistas suadeo (of a lover's appointment),

    Plaut. Curc. 1, 3, 5; so,

    tibi amatorem illum alacrem vadimonio sistam,

    produce, App. M. 9, p. 227, 14:

    nam promisimus carnufici aut talentum magnum, aut hunc hodie sistere,

    Plaut. Rud. 3, 4, 73:

    vas factus est alter ejus sistendi, ut si ille non revertisset, moriendum esset sibi,

    Cic. Off. 3, 10, 45. —
    E.
    Fana sistere, acc. to Festus anciently used, either = to place ( secure and fix places for) temples in founding a city, or to place the couches in the lectisternia:

    sistere fana, cum in urbe condendā dicitur, significat loca in oppido futurorum fanorum constituere: quamquam Antistius Labeo, in commentario XV. juris pontificii ait fana sistere esse lectisternia certis locis et diebus habere,

    Fest. p. 267 Lind. To this usage Plaut. perh. alludes:

    apud illas aedis sistendae mihi sunt sycophantiae,

    the place about that house I must make the scene of my tricks, Plaut. Trin. 4, 2, 25.—
    F.
    Sistere monumenta, etc., or sistere alone, to erect statues, etc. (= statuere; post-class. and rare;

    mostly in Tac.): ut apud Palatium effigies eorum sisteret,

    Tac. A. 15, 72:

    cum Augustus sibi templum sisti non prohibuisset,

    id. ib. 4 37:

    at Romae tropaea de Parthis arcusque sistebantur,

    id. ib. 15, 18:

    monuere ut... templum iisdem vestigiis sisteretur,

    id. H. 4, 53:

    sistere monumenta,

    Aus. Ep. 24, 55: Ast ego te... Carthaginis arce Marmoreis sistam templis (cf. histanai tina), Sil. 8, 231; v. statuo.
    II.
    Sistere = to cause what is tottering or loose to stand firm, to support or fasten; and neutr., to stand firm.
    A.
    Causative (rare;

    perh. not in class. prose) = stabilire: sucus... mobilis (dentes) sistit,

    Plin. 20, 3, 8, § 15; and trop.: hic (Marcellus) rem Romanam magno turbante tumultu Sistet (cf.: respublica stat;

    v. sto),

    Verg. A. 6, 858; cf.:

    non ita civitatem aegram esse, ut consuetis remediis sisti posset,

    Liv. 3, 20, 8 (where sisti may be impers.; v. infra, III. C.).—
    B.
    Neutr., to stand firm, to last, = stare:

    nec mortale genus, nec divum corpora sancta Exiguom possent horai sistere tempus,

    Lucr. 1, 1016: qui rem publicam sistere negat posse, nisi ad equestrem ordinem judicia referantur, Cotta ap. Cic. Verr. 2, 3, 96, § 223.—
    2.
    Neutr., to stand firm, to resist:

    nec quicquam Teucros Sustentare valet telis, aut sistere contra,

    Verg. A. 11, 873; so with dat. = resistere:

    donec Galba, inruenti turbae neque aetate neque corpore sistens, sella levaretur,

    Tac. H. 1, 35; cf. sisti = resistere, III. B. 1. f. infra.
    III.
    Sistere = to stand still, and to cause to stand still.
    A.
    Neutr. = stare (rare; in Varr., Tac., and the poets).
    a.
    To stand still:

    solstitium dictum est quod sol eo die sistere videatur,

    Varr. L. L. 5, p. 53 (Bip.):

    sistunt amnes,

    Verg. G. 1, 479:

    incurrit, errat, sistit,

    Sen. Herc. Oet. 248.—
    b.
    To remain, stop:

    Siste! Quo praeceps ruis?

    Sen. Thyest. 77; id. Oedip. 1050:

    vis tu quidem istum intra locum sistere?

    will you remain in that position? Tac. A. 4, 40.—
    c.
    Trop., to stop, not to go any farther:

    depunge, ubi sistam,

    Pers. 6, 79:

    nec in Hectore tracto sistere,

    to stop at the dragging of Hector, Stat. Achill. 1, 7.—
    d.
    To cease (dub.):

    hactenus sistat nefas' pius est,

    if his crime ceases here, he will be pious, Sen. Thyest. 744 (perh. act., to stop, end).—
    B.
    Causative (not ante-Aug.; freq. in Tac., Plin., and the poets).
    1.
    To arrest, stop, check an advancing motion.
    a.
    With gradum:

    plano sistit uterque gradum,

    arrest their steps, Prop. 5 (4), 10, 36; Verg. A. 6, 465:

    siste properantem gradum,

    Sen. Herc. Fur. 772:

    repente sistunt gradum,

    Curt. 4, 6, 14. —With pedem, Ov. R. Am. 80.—
    b.
    With fugam, to stop, stay, check, stem, arrest the flight:

    fugam foedam siste,

    Liv. 1, 12, 5:

    si periculo suo fugam sistere posset,

    id. 30, 12, 1; so Curt. 8, 14, 37; 4, 16, 2; 8, 3, 2; Tac. A. 12, 39.—
    c.
    Of vehicles, horses, etc.:

    esseda siste,

    Prop. 2, 1, 76:

    equos,

    Verg. A. 12, 355:

    quadrijugos,

    Stat. Achill. 2, 429; so id. Th. 5, 364.—
    d.
    With iter, to arrest the advance of an army, to halt:

    exercitus iter sistit,

    Tac. H. 3, 50.—
    e.
    With bellum, to halt (cf. infra, D.):

    Aquilejae sisti bellum expectarique Mucianum jubebat,

    Tac. H. 3, [p. 1712] 8.—
    f.
    Of living objects, in gen.
    (α).
    To arrest their course, make them halt:

    aegre coercitam legionem Bedriaci sistit,

    Tac. H. 2, 23:

    festinantia sistens Fata,

    staying the hurrying Fates, Stat. S. 3, 4, 24.—So, se sistere with ab, to desist from:

    non prius se ab effuso cursu sistunt,

    Liv. 6, 29, 3; hence, to arrest by wounding, i. e. to wound or kill:

    aliquem cuspide,

    Sil. 1, 382; 1, 163; so,

    cervum vulnere sistere,

    id. 2, 78.—
    (β).
    To stop a hostile attack of persons, to resist them, ward them off:

    ut non sisterent modo Sabinas legiones, sed in fugam averterent,

    Liv. 1, 37, 3:

    ibi integrae vires sistunt invehentem se jam Samnitem,

    id. 10, 14, 18:

    nec sisti vis hostium poterat,

    Curt. 5, 3, 11:

    nec sisti poterant scandentes,

    Tac. H. 3, 71; 5, 21. —
    g.
    Trop., to stop the advance of prices:

    pretia augeri in dies, nec mediocribus remediis sisti posse,

    Tac. A. 3, 52.—
    2. a.
    Of water:

    sistere aquam fluviis,

    Verg. A. 4, 489:

    amnis, siste parumper aquas,

    Ov. Am. 3, 6, 2:

    quae concita flumina sistunt,

    id. M. 7, 154:

    sistito infestum mare,

    calm, Sen. Agam. 523; cf. Ov. M. 7, 200; id. H. 6, 87; Plin. 28, 8, 29, § 118.—
    b.
    Of blood and secretions:

    (ea) quibus sistitur sanguis parari jubet,

    Tac. A. 15, 54:

    sanguinem,

    Plin. 20, 7, 25, § 59; 28, 18, 73, § 239; 27, 4, 5, § 18:

    haemorrhoidum abundantiam,

    id. 27, 4, 5, § 19:

    fluctiones,

    id. 20, 8, 27, § 71, 34, 10, 23, § 105; 35, 17, 57, § 195:

    nomas,

    id. 30, 13, 39, § 116; 24, 16, 94, § 151:

    mensis,

    id. 23, 6, 60, § 112:

    vomitiones,

    id. 20, 20, 81, § 213:

    alvum bubus,

    id. 18, 16, 42, § 143:

    alvum,

    stop the bowels, id. 23, 6, 60, § 113; 22, 25, 59, § 126; 20, 5, 18, § 37:

    ventrem,

    id. 20, 23, 96, § 256; Mart. 13, 116.—
    3.
    To arrest the motion of life, make rigid:

    ille oculos sistit,

    Stat. Th. 2, 539.—
    4.
    To end, put an end to (= finem facere alicui rei); pass., to cease:

    querelas,

    Ov. M. 7, 711:

    fletus,

    id. ib. 14, 835:

    lacrimas,

    id. F. 1, 367; 480; 6, 154:

    minas,

    id. Tr. 1, 2, 60:

    opus,

    id. H. 16 (17), 266; id. M. 3, 153:

    labores,

    id. ib. 5, 490:

    furorem,

    Stat. Th. 5, 663:

    furialem impetum,

    Sen. Med. 157; id. Agam. 203:

    pace tamen sisti bellum placet,

    Ov. M. 14, 803:

    antequam summa dies spectacula sistat,

    id. F. 4, 387:

    sitim sistere,

    to allay, id. P. 3, 1, 18:

    nec primo in limine sistit conatus scelerum,

    suppresses, Stat. S. 5, 2, 86:

    ruinas,

    to stop destruction, Plin. Pan. 50, 4:

    ventum,

    to ward off, turn the wind, id. Ep. 2, 17, 17;

    (motus terrae) non ante quadraginta dies sistuntur, = desinunt,

    Plin. 2, 82, 84, § 198.—
    5.
    Sistere with intra = to confine, keep within:

    transgresso jam Alpes Caecina, quem sisti intra Gallias posse speraverant,

    Tac. H. 2, 11:

    dum populatio lucem intra sisteretur,

    provided the raids were confined to day-time, id. A. 4, 48. —
    C.
    Impers. and trop., to arrest or avoid an impending misfortune, or to stand, i. e. to endure; generally in the form sisti non potest (more rarely: sisti potest) = it cannot be endured, a disaster cannot be avoided or met (once in Plaut.; freq. in Liv.; sometimes in Tac.; cf., in gen., Brix ad Plaut. Trin. 720; Drak. ad Liv. 3, 16, 4; Weissenb. ad Liv. 2, 29, 8; Gronov. ad Liv. 4, 12, 6; Beneke ad Just. 11, 1, 6).
    1.
    Without a subject, res or a noun of general import being understood:

    quid ego nunc agam, nisi ut clipeum ad dorsum accommodem, etc.? Non sisti potest,

    it is intolerable, Plaut. Trin. 3, 2, 94:

    totam plebem aere alieno demersam esse, nec sisti posse nisi omnibus consulatur,

    Liv. 2, 29, 8:

    si domestica seditio adiciatur, sisti non posse,

    the situation will be desperate, id. 45, 19, 3:

    si quem similem priore anno dedissent, non potuisse sisti,

    id. 3, 9, 8:

    vixque concordiā sisti videbatur,

    that the crisis could scarcely be met, even by harmonious action, id. 3, 16, 4:

    qualicunque urbis statu, manente disciplinā militari sisti potuisse,

    these evils were endurable, id. 2, 44, 10: exercitum gravi morbo affectari, nec sisti potuisse ni, etc., it would have ended in disaster, if not, etc., id. 29, 10, 1:

    qui omnes populi si pariter deficiant, sisti nullo modo posse,

    Just. 11, 1, 6 Gronov. ad loc.; cf. Liv. 3, 20, 8 supra, II. A. 1.— Rarely with a subject-clause understood: nec jam sisti poterat, and it was no longer tolerable, i. e. that Nero should disgrace himself, etc., Tac. A. 14, 14.—
    2.
    Rarely with quin, to prevent etc. (pregn., implying also the stopping of something; cf.

    supra, III. B. 1.): neque sisti potuit quin et palatium et domus et cuncta circum haurirentur (igni),

    Tac. A. 15, 39.—Hence, stătus, a, um, P. a., as attribute of nouns, occurs in several conventional phrases, as relics of archaic usage.
    A.
    Status (condictusve) dies cum hoste, in the XII. Tables, = a day of trial fixed by the judge or agreed upon with the adversary;

    esp., a peregrinus (= hostis),

    Cic. Off. 1, 12, 37. It presupposes a phrase, diem sistere, prob.=vadimonium sistere (v. supra, I. C. 2.). Such an appointment was an excuse from the most important public duties, even for soldiers from joining the army, Cinc. ap. Gell. 16, 4, 4.—

    Hence, transf.: si status condictus cum hoste intercedit dies, tamen est eundum quo imperant,

    i. e. under all circumstances we must go, Plaut. Curc. 1, 1, 5.—
    B.
    In certain phrases, appointed, fixed, regular (cf. statutus, with which it is often confounded in MSS.):

    status dies: tres in anno statos dies habere quibus, etc.,

    Liv. 39, 13, 8:

    stato loco statisque diebus,

    id. 42, 32, 2; so id. 5, 52, 2; 27, 23 fin.:

    stato lustri die,

    Sen. Troad. 781:

    status sacrificii dies,

    Flor. 1, 3, 16:

    statum tempus, statā vice, etc.: lunae defectio statis temporibus fit,

    Liv. 44, 37 init.; so id. 28, 6, 10:

    stato tempore,

    Tac. A. 12, 13; id. H. 4, 81; Plin. 11, 37, 65, § 173:

    stata tempora (partus),

    Stat. Achill. 2, 673:

    adeo in illā plagā mundus statas vices temporum mutat,

    Curt. 8, 19, 13; so id. 9, 9, 9; 5, 1, 23; so, feriae, etc.: feriae statae appellabantur quod certo statutoque die observarentur, Paul. ex Fest. p. 69 Lind.:

    stata quinquennia,

    Stat. S. 5, 3, 113:

    stata sacra or sacrificia: stata sacrificia sunt quae certis diebus fieri debent,

    Fest. p. 264 Lind.:

    proficiscuntur Aeniam ad statum sacrificium,

    Liv. 40, 4, 9; 23, 35, 3; 5, 46, 2; 39, 13, 8; Cic. Mil. 17, 45:

    solemne et statum sacrificium (al. statutum),

    id. Tusc. 1, 47, 113; so Liv. 23, 35, 3:

    stata sacra,

    Ov. F. 2, 528; Stat. Th. 1, 666:

    stata foedera,

    id. ib. 11, 380:

    status flatus,

    Sen. Ben. 4, 28:

    stati cursus siderum,

    Plin. 18, 29, 69, § 291 (different: statae stellae = fixed stars, Censor. D. N. 8, belonging to II. 2. supra): statae febres, intermittent fevers, returning regularly, Plin. 28, 27, 28, § 107.—
    C.
    Moderate, average, normal:

    inter enim pulcherrimam feminam et deformissimam media forma quaedam est, quae et a nimio pulcritudinis periculo et a summo deformitatis odio vacat, qualis a Q. Ennio perquam eleganti vocabulo stata dicitur...Ennius autem eas fere feminas ait incolumi pudicitia esse quae statā formā forent,

    Gell. 5, 11, 12 -14 (v. Enn. Trag. p. 133 Vahl.).

    Lewis & Short latin dictionary > sisto

  • 3 Antiochus

    Antiochus, ī, m. (Ἀντίιχος), I) Name von 13 syrischen Königen, von denen am bekanntesten: a) Ant. II., Sohn des Antiochus I. Soter, durch seine verstoßene Gemahlin Laodice ermordet (247 v. Chr.), Val. Max. 9, 14, 1. – b) Ant. III. Magnus, als Beschützer des flüchtigen Hannibal u. bes. durch seine Kriege mit den Römern bekannt, von L. Corn. Scipio besiegt, 187 v. Chr. bei den Elymäern erschlagen, Nep. Hann. 2, 7. Cic. de or. 2, 75. – c) Ant. IV. Epiphanes (Επιφανής), derselbe, den der röm. Gesandte L. Popilius durch sein gebieterisches, trotziges Benehmen von der Besitznahme Ägyptens zurückschreckte, gest. 163 v. Chr., Cic. Phil. 8, 23 u.a. – d) Ant. X., dessen Sohn Antiochus XIII. mit seinen Brüdern nach Rom kam (73 v. Chr.), um die Ansprüche auf Ägypten geltend zu machen, u. bei dieser Gelegenheit auch Sizilien besuchte, Cic. Verr. 4, 61 sqq. – II) Name mehrerer Könige von Kommagene, deren (bes. des letzten) bei Tacitus u. Sueton Erwähnung geschieht, s. Tac. ann. 2, 42; 13, 7. Suet. Cal. 16, 3. – III) Ant. aus Askalon, Schüler des Philo, letzter Philosoph der akademischen Schule, Lehrer des Varro, Cicero u.a. zu Athen u. Rom, oft bei Cic., bes. Acad. 2, 61 sqq. – / arch. Antiocus, oft in Inschriften, zB. Corp. inscr. Lat. 1, 571 u. 574. Dav.: a) Antiochēnsis, e, zu Antiochus III. gehörig, antio chensisch, pecunia, von Ant. empfangen, Val. Max. 3, 7, 1. – b) Antiochīus (Variante - ēus), a, um (Ἀντιόχειος), zum (Philos.) Antiochus gehörig, antiochëisch, des (Philos.) Antiochus, subst., α) Antiochīī, ōrum, m., die Anhänger des Antiochus, Cic. Acad. 2, 70. – β) ista Antiochīa, ōrum, n., die Lehrsätze des Antiochus, Cic. Acad. 2, 115. – c) Antiochīnus, a, um, α) zu Antiochus III. gehörig, antiochinisch, bellum, Cic.: pecunia, von Ant. empfangen, Gell. 4, 18, 7 u. 6 (7), 19, 8 H. – β) zum Philosophen Antiochus gehörig, antiochinisch, des Antiochus, partes, Cic. ep. 9, 8, 1.

    lateinisch-deutsches > Antiochus

  • 4 triumvir

    triumvir, virī, m. (tres n. vir), der Triumvir, Plur. triumvirī ( auch tresviri u. III viri geschr.), ein aus drei Mitgliedern bestehendes Beamtenkollegium, die Dreimänner, Triumvirn, I) (tresviri) als Vorsteher über die Gefängnisse, Plaut. Amph. 156 u.a. – II) triumviri coloniae deducendae od. agro dando od. agro dividendo od. agris dividendis od. agro assignando (od. agrarii, s. unten Sing.), zur Abführung der Kolonisten und zur Verteilung der Äcker unter diese, tr. col. ded., Liv. 4, 11, 5; 6, 21, 4; 8, 16, 14 u.a.: tr. agr. dando, Liv. 3, 1, 6: tr. agro div., Liv. epit. 58 u. 59: tr. agr. ass., Liv. 21, 25, 3 (vgl. Corp. inscr. Lat. 12, 643 III VIRI A.I.A., d.i. triumviri agris iudicandis assignandis): Sing. triumvir coloniis deducendis, Sall. Iug. 42, 1: triumvir coloniae deducendae, Corp. inscr. Lat. 1, 538: triumvir agris dividendis, Flor. 3, 14, 6: triumvir agrarius, Liv. 27, 21, 10: cum triumvir coloniam deduxisset, Cic. Brut. 79: tresviri, Liv. 32, 2, 6. – III) triumviri capitales od. carceris lautumiarum, Oberkerkermeister, die die Aussicht über die Staatsgefängnisse führten, die Strafen (Stäupung u. Hinrichtung durch den Strang) vollziehen zu lassen u. über die öffentliche Sicherheit u. Ruhe zu wachen hatten, Cic. or. 156. Liv. 25, 1, 10; 39, 14, 10. Pompon. dig. 1, 2, 2. § 30: triumviri carceris lautumiarum, Liv. 32, 26, 27: triumviris opus est, comitio, carnifice, Sen. contr. 7, 1 (16), 22: Sing. triumvir capitalis, Ascon. Cic. Mil. § 19 H.p. 32, 20 Kiessl. u. Corp. inscr. Lat. 11, 6163: bl. triumvir, Val. Max. 5, 4, 7. Ascon. Cic. Mil. § 19 H.p. 32, 24 u. 26 Kiessl. Vgl. auch den Scherz Ciceros Cic. ep. 7, 13, 2 (s. Trēverī). – IV) triumviri epulones, s. 1. epulo. – V) triumviri mensarii, drei Kommissäre zur Regulierung der Gelder, Liv. 23, 21, 6; 24, 18, 12; 26, 36, 8 (§ 11 bl. triumviri gen.). – VI) triumviri monetales, Münzherrn, Münzmeister, Pompon. dig. 1, 2, 2. § 29: sonst triumviri auro, argento, aeri flando, feriundo gen., Cic. ep. 7, 13, 2 (vgl. Treveri). – VII) triumviri nocturni, die zur Nachtzeit für die Sicherheit vor Feuersgefahr zu sorgen, daher auch den Befehl über die vigiles nocturni hatten, Paul. dig. 1, 15, 1. Val. Max. 8, 1. damn. 6 (wo Singul.). – VIII) triumviri (tresviri) rei publicae constituendae, die zur Beruhigung des Staates vereinigten Antonius, Lepidus u. Oktavianus, Liv. epit. 120 (wo tresviri r.p.c.). Gell. 14, 7, 5: bl. triumviri, Suet. Aug. 36; Tib. 4, 2: Sing. triumvir rei p. const., Gell. 3, 9, 4: triumvir rei publicae, Nep. Att. 12, 2. Vell. 2, 88, 1: bl. triumvir, Suet. Aug. 9. Plin. 33, 50. – IX) zur Aushebung von Rekruten, Liv. 25, 5, 6. – X) triumviri sacris conquirendis donisque persignandis, um die Heiligtümer zusammenzusuchen u. die Weihgeschenke aufzuzeichnen, Liv. 25, 7, 5. – XI) triumviri reficiendis aedibus Fortunae matris Matutae intra portam Carmentalem, sed et Spei extra portam, quae priore anno incendio consumptae fuerant, Liv. 25, 7, 6. – XII) in den Munizipien, die aus drei Mitgliedern bestehende oberste Behörde, Sing. Cic. Clu. 38: III vir Bovillensium, Corp. inscr. Lat. 14, 2413. – / Nomin. triumvir ( neben duumvir) auch (aber ohne Beleg) angeführt von Prisc. de fig. num. § 32. p. 416, 31 K. u. de accent. § 24. p. 523, 31 K. – Abl. Sing., C. Caecilius pro triumviro quater, Corp. inscr. Lat. 8, 7986: Genet. Plur. gew. triumvirûm, Cato oratt. fr. 40. no. 3. Corp. inscr. Lat. 1, 198. lin. 13. Gav. Bass. b. Gell. 3, 9, 4.

    lateinisch-deutsches > triumvir

  • 5 a

    a, f., n., indécl., [première lettre de l’alphabet] Cic. Div. 1, 23 II abréviations diverses: A. = Aulus [prénom] II = antiquo, je rejette [la proposition sur les bulletins de vote dans les comices] II = absolvo, j’absous [sur les bulletins des juges] ; [d’où l’appellation] littera salutaris Cic. Mil. 15 II A. U. C. = anno urbis conditae ; a. u. c. = ab urbe condita ; a. d. VIII Kal. Nov. = ante diem octavum Kalendas Novembres II [dans les inscr.] A. = Augustus ; A.A. = Augusti duo ; A.A.A. = Augusti tres ; III viri A.A.A.F.F. = triumviri auro, argento, aeri flando, feriundo. ā, ou āh, interj., v. ah. ā, ăb, abs, prép. avec abl. (ἀπό). [ABCR]I [point de départ] [zapst]¶1 [avec des v. de mouvement, tr. ou int., simples ou composés] de: a) a signo Vortumni in Circum Maximum venire Cic. Verr. 1, 154: venir de la statue de Vertumne au Cirque Maxime, v. proficiscor, discedo, arcesso, etc ; b) [avec noms de pers.] de chez, d’auprès: a Caesare redire, Cic. Q. 2, 4, 6: revenir de chez César ; c) [sans verbe] non ille Serranus ab aratro, Cic. Sest. 72: non pas le fameux Serranus venu de sa charrue; quid tu, inquit, huc? a villa enim, credo, Cic. Fin. 3, 8: eh! dit-il, pourquoi toi ici? c’est de ta maison de campagne que tu viens, sans doute; d) [en parl de lettres] de la part de: litterae adlatae ab L. Porcio praetore, Liv. 26, 39, 1: une lettre apportée de la part du préteur L. Porcius, cf. Cic. Att. 7, 15, 5 ; 1, 15, 2; e) [avec adesse, marquant résultat du mouvement] adest a milite, Plaut. Ps. 924: il est là venant de la part du militaire, cf. Mil. 958, 1046; Ter. And. 268; Virg. En. 7, 454; dona adsunt tibi a Phaedria, Ter. Eun. 465: il y a là pour toi des présents de la part de Phaedria. f) [avec les noms de ville] de = des environs de [et non pas de l’intérieur de]: Cic., Caes. [zapst]¶2 [pour marquer la provenance] petere, postulare, quaerere, demander à; impetrare, obtenir de; accipere, recevoir de; habere, tenir de, etc.; emere, acheter à; sumere, haurire, prendre à, puiser à; trahere, tirer de; ducere, faire venir de, etc.; discere, audire, apprendre de, entendre de, etc. [zapst]¶3 [idée d’origine] a) oriri, prendre naissance à; fluere, découler de; nasci, naître de; proficisci, partir de, provenir de; ea sunt omnia non a natura, verum a magistro, Cic. Mur. 61: ces imperfections proviennent toutes non pas de la nature, mais du maître, cf. Har. 39; Fin. 1, 21; Off. 2, 69; sed haec et vetera et a Graecis, Cic. Tusc. 1, 74: mais tout cela c'est ancien et aussi tiré de l’histoire grecque, cf. Fam. 3, 13, 1; 5, 3, 1; 9, 16, 7; Par. 11; Sest. 122; b) [idée de naissance, de descendance] a Deucalione ortus, Tusc. 1, 21: né de Deucalion; a M. Tullio esse, Cic. Br. 62: descendre de M. Tullius II [filiation philosophique, littéraire, etc.] ab his oratores exstiterunt, Cic. Fin. 5, 7: d’eux (Péripatéticiens) sortirent des orateurs; erat ab isto Aristotele, Cic. de Or. 2, 160: il était de l’école de votre Aristote, cf. Or. 113; Mur. 63; c) Turnus Herdonius ab Aricia, Liv. l, 50, 3 [= Aricinus]: Turnus Herdonius d’Aricie, cf. 6, 13, 8; 6, 17, 7; pastor ab Amphryso, Virg. G. 3, 2: le berger Amphrysien [du fleuve Amphrysus] II de la maison de, [en parl. d’un esclave] Plaut. Ps. 616; Mil. 160; Curc. 407; Ter. And. 756; d) [étymologie] mater autem est a gerendis fructibus Ceres tamquam "Geres", Cic. Nat. 2, 67: quant à sa mère, son nom, Cérès, qui est comme Gérès, vient de gerere fructus, porter, produire les fruits, cf. 2, 64; 68; 2, 111; Leg. 2, 55; Varr. R. 1, 46; 2, 4, 17; 3, 12, 6, etc.; L. 5, 20; 5, 66 II maerere a marcere, Varr. L. 6, 50: maerere, s’affliger, vient de marcere, être affaissé; aures ab aveo, Varr. L. 6, 83: le mot aures, oreilles, vient de aveo, désirer [ABCR]II [mots grecs au datif ] L. 5, 103, etc. [zapst]¶4 [avec dare, possidere, promittere]: aliquid ab aliquo, donner, posséder, promettre qqch en le tenant de qqn, provenant de qqn, cf. Plaut. Cap. 449; Ps. 735; Cic. Flac. 44; Verr. 3, 177; a me argentum dedi, Plaut. Trin. 182: j’ai donné l’argent de ma poche, cf. 1144; Men. 545; aliquid a me promisi, Cic. de Or. 1, 111: j’ai promis qqch de mon fonds, cf. Pis. 84; Lucr. 4, 468; Suet. Caes. 84 II Antoni edictum legi a Bruto, Cic. Att. 16, 7, 7: l’édit d’Antoine, je l’ai lu de Brutus, le tenant de Brutus. [ABCR]II [éloignement, séparation, au pr. et fig.] de, loin de: [zapst]¶1 v. les verbes: dimittere, renvoyer de (loin de); excludere, deterrere, chasser de, détourner de, etc.; abhorrere, distare, differre, être éloigné de, différer de, etc.; de turba et a subselliis in otium se conferre, Cic. de Or, 2, 143: se retirer du milieu de la foule et loin des bancs du tribunal pour prendre du repos; ab oppido castra movere, Caes. BC. 3, 80, 7: en levant le camp s’éloigner de la ville; v. solvo, fugo, ejicio, aufero, etc. II [sans aucun verbe] a Chrysippo pedem numquam, Cic. Ac. 2, 143: de Chrysippe il ne s’éloigne jamais d’une semelle, cf. Att. 7, 3, 11; Fam. 7, 25, 2; nunc quidem paululum, inquit, a sole, Cic. Tusc. 5, 92: pour le moment, dit-il, écarte-toi un tant soit peu de mon soleil II [nuances] unde dejecti Galli? a Capitolio? unde, qui cum Graccho fuerunt? ex Capitolio, Cic. Caec. 88: d’où furent rejetés les Gaulois? de l’accès au Capitole: d’où les partisans de Gracchus? du Capitole, cf. 86 [zapst]¶2 avec les verbes defendere, tueri, munire, tegere, prohibere, arcere, etc. défendre, protéger, garantir contre, écarter de II stabula a ventis hiberno opponere soli, Virg. G. 3, 302: placer l’écurie à l’abri des vents [en face de] exposée au soleil d’hiver. [zapst]¶3 [expression] ab re, contrairement à l’intérêt: Plaut. Cap. 338; As. 224; Trin. 239; haud ab re duxi referre, Liv. 8, 11, 1: j’ai cru qu’il n’était pas inopportun de rapporter. [ABCR]III du côté de [zapst]¶1 [sens local] a tergo, a latere, a fronte, de dos, de franc, de front [de face]: a decumana porta, Caes. BG. 6, 37, 1: du côté de la porte décumane; ab ea parte, Caes. BG. 6, 37, 2: de ce côté; ab terra ingens labor succedentibus erat, Liv. 26, 46, 1: du côté de la terre, il y avait d’énormes difficultés pour les assaillants, cf. Sall. J. 17, 4; Plin. Ep. 2, 17, 21; surgens a puppi ventus, Virg. En. 5, 777: le vent s’élevant en poupe II ab Opis, Cic. Att. 6, 1, 17 [s.-ent. aede]: du côté du temple d’Ops (comp. ad Castoris), cf. Liv. 10, 47, 4 II Magnetes ab Sipylo, Cic. Q. 2, 9, 2: les Magnésiens qui habitent près du mont Sipyle, les Magnésiens du mont Sipyle, cf. Tac. An. 2, 47. [zapst]¶2 [point de départ, point d’attache]: stipites ab infimo revincti, Caes. BG. 7, 73, 3: troncs solidement attachés à la partie inférieure, par la base; cornua ab labris argento circumcludere, Caes. BG. 6, 28, 6: entourer d'argent les cornes sur les bords de la partie évasée. [zapst]¶3 [fig.] du côté de, du parti de, en faveur de: abs te stat, Plaut. Rud. 1100: il se tient de ton bord, cf. Cic. Inv. 1, 4; Br. 273; ab reo dicere, Cic. Clu. 93: parler en faveur de l'accusé; vide ne hoc totum sit a me, Cic. de Or. 1, 55: prends garde que cela ne soit tout en ma faveur; a petitore, a possessore agere, Plin. Ep. 6, 2, 2: plaider pour le compte du demandeur, du défendeur. [zapst]¶4 du côté de, sous le rapport de: a materno genere, Cic. Sull. 25: du côté maternel, par sa mère, cf. Ov. M. 2, 368; a re frumentaria laborare, Caes. BC. 3, 9, 5: souffrir de l'approvisionnement en blé; a mitilibus, a pecunia imparati, Cic. Att. 7, 15, 3: pris au dépourvu sous le rapport des troupes, de l'argent; ab exemplis copiose aliquid explicare, Cic. Br. 198: développer qqch avec une grande richesse d'exemples; tempus mutum a litteris, Cic. Att. 8, 14, 1: époque silencieuse sous le rapport des lettres [où l'on n'écrit point]; eorum impunitas fuit a judicio, a sermone, Cic. Post. 27: ils ont agi impunément au regard de la justice, au regard de l'opinion publique; mons vastus ab natura et humano cultu, Sall. J. 48, 3: montagne désolée sous le rapport de la nature du sol et de sa culture par l'homme [stérile et inculte]; ab omni parte, Hor. O. 2, 16, 27: sous tous les rapports. [zapst]¶5 servus a pedibus meis, Cic. Att. 8, 5, 1 [mss]: esclave qui me sert du point de vue de mes pieds [qui fait mes courses] II [puis ab suivi du nom de l'objet confié à la garde, à la surveillance] servus ab argento, a frumento, a veste, a vinis, esclave préposé à l'argenterie, à l'approvisionnement, à la garde-robe, aux vins; a bibliotheca, bibliothécaire; a valetudinario, infirmier; liberti ab epistulis et libellis et rationibus, Tac. An. 15, 35: affranchis chefs du secrétariat, maîtres des requêtes, chefs de la comptabilité; libertus et a memoria ejus, Suet. Aug. 79: son affranchi en même temps que son historiographe; novum officium instituit a voluptatibus, Suet. Tib. 42: il créa une nouvelle charge, l'intendance des plaisirs. [ABCR]IV à partir de: [zapst]¶1 de, à partir de, depuis: a porta Esquilina video... Cic. de Or. 2, 276: de la porte Esquiline je vois..., cf. Caes. BG. 2, 24, 2; ut erat a Gergovia despectus in castra, Caes. BG. 7, 45, 4: étant donné que de Gergovie la vue plongeait dans le camp; a vestibulo curiae, Liv. 1, 48, 1: dès le vestibule de la curie; gemere ab ulmo, Virg. B. 1, 58: gémir au sommet de l'orme; ab equo oppugnare, Prop. 3, 11, 13: assaillir à cheval; contra sensus ab sensibus repugnat, Lucr. 1, 693: il va à l'encontre des sens en s'appuyant sur les sens; ab summo, Caes. BG. 2, 18, 1: à partir du sommet, cf. 7, 73, 6; a medio ad summum, Cic. Tim. 20: du centre aux extrémités; da ab Delphio cantharum circum, Plaut. Most. 347: fais circuler la coupe en commençant par Delphium, cf. As. 891; orae maritimae praesum a Formiis, Cic. Fam. 16, 12, 5: je commande le littoral à partir de Formies; ab eo loco, Fam. 7, 25, 2: à partir de ce passage, de ces mots... [zapst]¶2 [évaluation d'une distance]: septumas esse aedes a porta, Plaut. Ps. 597: [il m'a dit] que c'était la septième maison à partir de la porte, cf. Varr. R. 3, 2, 14; Caes. BG. 2, 7, 3; 4, 22, 4; 5, 32, 1; quod tanta machinatio ab tanto spatio instrueretur, Caes. BG. 2, 20, 3: (ils se moquaient) de la construction à une si grande distance d'une si grande machine; v. longe, prope, procul avec ab; ultima stella a caelo, Cic. Rep. 6, 16: étoile la plus éloignée du firmament II [limites d'un espace] ab... ad, depuis... jusqu'à: Caes. BG. l, 1, 7; Liv. 1, 2, 5, ab imo ad summum totus moduli bipedalis, Hor. S. 2, 3, 308: de la base au sommet haut en tout de deux pieds; a Vestae ad Tabulam Valeriam, Cic. Fam. 14, 2, 2: du temple de Vesta à la Table Valérienne. [zapst]¶3 à partir de = y compris, avec: teneram ab radice ferens cupressum, Virg. G. 1, 20: portant un tendre cyprès avec ses racines; ab radicibus imis, Virg. G. 1, 319: [épis arrachés] avec toutes leurs racines. [ABCR]V [point de départ d'un jugement, d'une opinion, etc.] [zapst]¶1 d'après: aliquid ab aliqua re cognoscere, Caes. BG 1, 22, 2: reconnaître qqch d'après tel détail; a certo sensu et vero judicare de aliquo, Br. d. Fam. 11, 10, 1: juger qqn avec un sentiment sûr et vrai; ab annis spectare, Virg. En. 9, 235: considérer d'après l'âge; populum ab annis digerere, Ov. F. 6, 83: partager l'ensemble des citoyens d'après l'âge, cf. M. 14, 323; Tr. 4, 6, 39; Ep. 2, 86 II ab arte inexperta, Tib. 2, 1, 56: avec un art inexpérimenté, cf. 1, 5, 4; Ov. Tr. 2, 462. [zapst]¶2 [point de départ d'un sentiment], d'après, par suite de, du fait de: v. metuere, timere ab aliquo, craindre du fait de qqn, cf. Cic. Amer. 8; Fam. 5, 6, 2; Sul. 59; Phil. 7, 2; Liv.22, 36, 1; 24, 38, 9; v. sperare ab aliquo Cic. Off. 1, 49; Phil. 12, 26; Pis. 12; Liv. 21, 13, 3; metus omnis a vi atque ira deorum pulsus esset, Cic. Nat. 1, 45: toute crainte de la puissance et de la colère des dieux serait chassée, cf. Liv. 23, 15, 7; 23, 36, 1; 25, 33, 5, etc. [ABCR]VI à partir de [temps], depuis [zapst]¶1 a primo, a principio, dès le début; a principiis, dès les débuts; ab initio, dès le commencement; a puero, a pueritia, dès l'enfance; ab ineunte adulescentia, dès le commencement de la jeunesse II [à la prépos. se joignent souvent inde, jam, jam inde, statim, protinus] II longo spatio temporis a Dyrrachinis prœliis intermisso, Caes. BC. 3, 84, 1: un long intervalle de temps s'étant écoulé depuis les combats de Dyrrachium; ab hoc tempore anno sescentesimo rex erat, Cic. Rep. 1, 58: il était roi il y a six cents ans à compter de notre époque, cf. CM 19; ponite ante oculos unum quemque veterum; voltis a Romulo? voltis post liberam civitatem ab iis ipsis qui liberaverunt? Cic. Par. 11: évoquez la vie de chacun des anciens; voulez-vous remonter à Romulus? voulez-vous remonter, après la fondation de la liberté, à ceux précisément qui l'ont fondée? lex a sexagesimo anno senatorem non citat, Sen. Brev. 20, 4: la loi ne convoque pas le sénateur après soixante ans aux séances. [zapst]¶2 [noms de pers.] jam inde a Pontiano, Cic. Att. 12, 44, 2: depuis Pontianus [l'affaire de Pontianus]; exspecto te, a Peducaeo utique, Cic. Att. 12, 51, 1: je t'attends, en tout cas sans faute après Péducaeus [après l'affaire réglée avec Péducaeus] [zapst]¶3 [évaluation d'un laps de temps]: ab... ad (usque ad), depuis... jusqu'à: Cic. Br. 328; de Or. 2, 52; Caes. BG. 1, 26, 2; Liv. 26, 25, 11, etc. II [évaluation d'une durée, d'un rang chronologique] annus primus ab honorum perfunctione, Cic. de Or. 3, 7: la première année après l'achèvement des magistratures; quartus ab Arcesilao fuit, Cic. Ac. 1, 46: il fut le quatrième en partant d'Arcésilas; secundus a Romulo conditor urbis, Liv. 7, 1, 10: le second fondateur de Rome après Romulus, cf. 1, 17, 10; Hor. S. 2, 3, 193; Virg. B. 5, 49. [zapst]¶4 après, aussitôt après, au sortir de: ab re divina, Plaut. Pœn. 618: après le sacrifice; ab decimae legionis cohortatione profectus, Caes. BG. 2, 25, 1: étant parti, immédiatement après avoir harangué la dixième légion; a tuo digressu, Cic. Att. 1, 5, 4: après ton départ; ab ea [auctione] Cic. Att. 13, 30, 1: aussitôt après [la vente]; ab ipso cibo, Sen. Contr. 1, praef. 17: aussitôt après avoir mangé. [ABCR]VII du fait de, par l'effet de [zapst]¶1 [cause efficiente, surtout avec les inchoatifs]: calescere ab, Cic. Nat. 2, 138: se réchauffer grâce à; mitescere a sole, Cic. frg. F. 1, 17: s'adoucir sous l'action du soleil, cf. Varr. L. 5, 109; 7, 83; Ov. M. 1, 66; F. 5, 323 II qua mare a sole conlucet, Cic. Ac. 2, 105: sur toute l'étendue où la mer brille par l'effet du soleil, cf. Nat. 2, 92; zona torrida semper ab igni, Virg. G. 1, 234: zone toujours brûlante par suite du feu; lassus ab, Hor. S. 2, 2, 10: fatigué du fait de; a vento unda tumet, Ov. F. 2, 776: le vent fait gonfler l'onde, cf. 1, 215. [zapst]¶2 par suite de, par un effet de, en raison de [avec un nom de sentiment]: scio me ab singulari amore ac benevolentia, quaecumque scriba, tibi scribere, Balb. Fam. 9, 7 B, 3: je sais que c'est un attachement, un dévouement sans égal qui me font t'écrire tout ce que je t'écris; ab ira, Liv. 24, 30, 1: par l'effet de la colère; ab odio plebis an ab servili fraude, Liv. 3, 15, 7: par suite de la haine du peuple ou de la perfidie des esclaves; [constr. très fréq. d. Liv. cf. 5, 5, 3; 9, 40, 17; 10, 5, 2; 27, 17, 5; 28, 7, 9; 36, 24, 7; etc.]; a duabus causis punire princeps solet, Sen. Clem. 1, 20, 1: deux raisons d'ordinaire amènent le prince à punir; ab hoc, Varr. R. 2, 3, 7: par suite de cela, en raison de cela, cf. 2, 7, 6 II gravis ab, Ov. H. 10, 138: alourdi par; a somno languida, Ov. H, 10, 9: alanguie par le sommeil; dives ab, Ov. H. 9, 96: enrichi par. [ABCR]VIII [après les verbes passifs] [zapst]¶1 [avec un nom de pers. pour marquer le sujet logique de l'action; constr. courante] [zapst]¶2 [avec des noms de choses considérées comme des pers.]: a civitatibus, Cic. Verr. 3, 176: par les villes; a classe, Verr. 5, 63: par la flotte; a re publica, Cic. Mur. 7: par l'état; a legibus, Cic. Mil. 9: par les lois; a natura, Cic. Phil. 14, 32: par la nature; a studiis adulescentium, Cic. de Or. 3, 207: par le zèle des jeunes gens; a ventis invidiae, Cic. Verr. 3, 98: par les vents de la malveillance; a more majorum, Cic. Fam. 13, 10, 1: par la coutume des ancêtres; a vero, a falso, Cic. Ac. 2, 71: par le vrai, par le faux; defici a viribus, Caes. BC. 3, 64, 3: être abandonné par ses forces. [zapst]¶3 [après l'adj. verbal] Cic. de Or. 2, 86; Pomp. 34; etc. [zapst]¶4 [différent de per]: aliquid a suis vel per suos potius iniquos ad te esse delatum, Cic. ad Br. 1, 1, 1: [il m'a paru soupçonner] que ses ennemis t'ont rapporté ou plutôt t'ont fait rapporter quelque histoire; qui a te defensi et qui per te servati sunt, Cic. Pet. 38: ceux que tu as défendus et ceux que ton entremise a sauvés. [zapst]¶5 [avec des intr. équivalant pour le sens à des passifs] a paucis interire, Cic. Off. 2, 26: périr sous les coups de quelques hommes, cf. Lucr. 6, 709; mori ab, Cic. Fam 15,17, 2; Sen. Contr. 5. 3; perire ab, Nep. Reg. 3, 3; Ov. P, 3, 3, 46; cadere ab, Tac. An. 16, 9; vapulare ab, Sen. Contr. 9, 4, 2; Sen. Apoc. 15; Quint. 9, 2, 12. Q. [zapst]¶1 abs est rare; se trouve devant t, surtout dans l'expr. abs te II aps Inscr. et divers mss. de Plaut. et des lettres de Cic. II af, signalé par Cic. Or. 158, se lit dans des Inscr. [zapst]¶2 d'après les gram. anciens a se place devant les consonnes, ab devant les voyelles et devant h; mais ni les mss. ni les Inscr. ne vérifient cette règle. [zapst]¶3 qqf a, ab se trouvent après le relatif (quo ab): Plaut. As. 119; Rud. 555 II chez les poètes et chez Tacite, rarement ailleurs, entre le subst. et son déterminatif [adjectif, génitif, ou nom propre apposé]: judice ab uno Tac. An. 2, 60, par un seul juge; initio ab Suriae An. 4, 5, depuis les frontières de la Syrie; oppido a Canopo Tac. An 2, 60, à partir de la ville de Canope; uxore ab Octavia abhorrebat, Tac. An. 13, 12: il se détournait de son épouse Octavie II chez Ovide, séparé par ipse du complément: H. 9, 96; 12, 18; Pont. 3, 3, 46, etc. II quand il y a deux compléments liés par une copule, placé devant le second: Plaut. As. 163; Prop. 4, 3, 39; Ov. H. 6, 108, etc. [zapst]¶4 en composition, a devant m, v, (amovere, avertere); abs devant c, p, t (abscondere, abstinere, asportare = absportare); au devant f (auferre, aufugere), sauf afui parf. de absum; ab devant les autres consonnes, sauf aspernari au lieu de abspernari.
    * * *
    a, f., n., indécl., [première lettre de l’alphabet] Cic. Div. 1, 23 II abréviations diverses: A. = Aulus [prénom] II = antiquo, je rejette [la proposition sur les bulletins de vote dans les comices] II = absolvo, j’absous [sur les bulletins des juges] ; [d’où l’appellation] littera salutaris Cic. Mil. 15 II A. U. C. = anno urbis conditae ; a. u. c. = ab urbe condita ; a. d. VIII Kal. Nov. = ante diem octavum Kalendas Novembres II [dans les inscr.] A. = Augustus ; A.A. = Augusti duo ; A.A.A. = Augusti tres ; III viri A.A.A.F.F. = triumviri auro, argento, aeri flando, feriundo. ā, ou āh, interj., v. ah. ā, ăb, abs, prép. avec abl. (ἀπό). [ABCR]I [point de départ] [zapst]¶1 [avec des v. de mouvement, tr. ou int., simples ou composés] de: a) a signo Vortumni in Circum Maximum venire Cic. Verr. 1, 154: venir de la statue de Vertumne au Cirque Maxime, v. proficiscor, discedo, arcesso, etc ; b) [avec noms de pers.] de chez, d’auprès: a Caesare redire, Cic. Q. 2, 4, 6: revenir de chez César ; c) [sans verbe] non ille Serranus ab aratro, Cic. Sest. 72: non pas le fameux Serranus venu de sa charrue; quid tu, inquit, huc? a villa enim, credo, Cic. Fin. 3, 8: eh! dit-il, pourquoi toi ici? c’est de ta maison de campagne que tu viens, sans doute; d) [en parl de lettres] de la part de: litterae adlatae ab L. Porcio praetore, Liv. 26, 39, 1: une lettre apportée de la part du préteur L. Porcius, cf. Cic. Att. 7, 15, 5 ; 1, 15, 2; e) [avec adesse, marquant résultat du mouvement] adest a milite, Plaut. Ps. 924: il est là venant de la part du militaire, cf. Mil. 958, 1046; Ter. And. 268; Virg. En. 7, 454; dona adsunt tibi a Phaedria, Ter. Eun. 465: il y a là pour toi des présents de la part de Phaedria. f) [avec les noms de ville] de = des environs de [et non pas de l’intérieur de]: Cic., Caes. [zapst]¶2 [pour marquer la provenance] petere, postulare, quaerere, demander à; impetrare, obtenir de; accipere, recevoir de; habere, tenir de, etc.; emere, acheter à; sumere, haurire, prendre à, puiser à; trahere, tirer de; ducere, faire venir de, etc.; discere, audire, apprendre de, entendre de, etc. [zapst]¶3 [idée d’origine] a) oriri, prendre naissance à; fluere, découler de; nasci, naître de; proficisci, partir de, provenir de; ea sunt omnia non a natura, verum a magistro, Cic. Mur. 61: ces imperfections proviennent toutes non pas de la nature, mais du maître, cf. Har. 39; Fin. 1, 21; Off. 2, 69; sed haec et vetera et a Graecis, Cic. Tusc. 1, 74: mais tout cela c'est ancien et aussi tiré de l’histoire grecque, cf. Fam. 3, 13, 1; 5, 3, 1; 9, 16, 7; Par. 11; Sest. 122; b) [idée de naissance, de descendance] a Deucalione ortus, Tusc. 1, 21: né de Deucalion; a M. Tullio esse, Cic. Br. 62: descendre de M. Tullius II [filiation philosophique, littéraire, etc.] ab his oratores exstiterunt, Cic. Fin. 5, 7: d’eux (Péripatéticiens) sortirent des orateurs; erat ab isto Aristotele, Cic. de Or. 2, 160: il était de l’école de votre Aristote, cf. Or. 113; Mur. 63; c) Turnus Herdonius ab Aricia, Liv. l, 50, 3 [= Aricinus]: Turnus Herdonius d’Aricie, cf. 6, 13, 8; 6, 17, 7; pastor ab Amphryso, Virg. G. 3, 2: le berger Amphrysien [du fleuve Amphrysus] II de la maison de, [en parl. d’un esclave] Plaut. Ps. 616; Mil. 160; Curc. 407; Ter. And. 756; d) [étymologie] mater autem est a gerendis fructibus Ceres tamquam "Geres", Cic. Nat. 2, 67: quant à sa mère, son nom, Cérès, qui est comme Gérès, vient de gerere fructus, porter, produire les fruits, cf. 2, 64; 68; 2, 111; Leg. 2, 55; Varr. R. 1, 46; 2, 4, 17; 3, 12, 6, etc.; L. 5, 20; 5, 66 II maerere a marcere, Varr. L. 6, 50: maerere, s’affliger, vient de marcere, être affaissé; aures ab aveo, Varr. L. 6, 83: le mot aures, oreilles, vient de aveo, désirer [ABCR]II [mots grecs au datif ] L. 5, 103, etc. [zapst]¶4 [avec dare, possidere, promittere]: aliquid ab aliquo, donner, posséder, promettre qqch en le tenant de qqn, provenant de qqn, cf. Plaut. Cap. 449; Ps. 735; Cic. Flac. 44; Verr. 3, 177; a me argentum dedi, Plaut. Trin. 182: j’ai donné l’argent de ma poche, cf. 1144; Men. 545; aliquid a me promisi, Cic. de Or. 1, 111: j’ai promis qqch de mon fonds, cf. Pis. 84; Lucr. 4, 468; Suet. Caes. 84 II Antoni edictum legi a Bruto, Cic. Att. 16, 7, 7: l’édit d’Antoine, je l’ai lu de Brutus, le tenant de Brutus. [ABCR]II [éloignement, séparation, au pr. et fig.] de, loin de: [zapst]¶1 v. les verbes: dimittere, renvoyer de (loin de); excludere, deterrere, chasser de, détourner de, etc.; abhorrere, distare, differre, être éloigné de, différer de, etc.; de turba et a subselliis in otium se conferre, Cic. de Or, 2, 143: se retirer du milieu de la foule et loin des bancs du tribunal pour prendre du repos; ab oppido castra movere, Caes. BC. 3, 80, 7: en levant le camp s’éloigner de la ville; v. solvo, fugo, ejicio, aufero, etc. II [sans aucun verbe] a Chrysippo pedem numquam, Cic. Ac. 2, 143: de Chrysippe il ne s’éloigne jamais d’une semelle, cf. Att. 7, 3, 11; Fam. 7, 25, 2; nunc quidem paululum, inquit, a sole, Cic. Tusc. 5, 92: pour le moment, dit-il, écarte-toi un tant soit peu de mon soleil II [nuances] unde dejecti Galli? a Capitolio? unde, qui cum Graccho fuerunt? ex Capitolio, Cic. Caec. 88: d’où furent rejetés les Gaulois? de l’accès au Capitole: d’où les partisans de Gracchus? du Capitole, cf. 86 [zapst]¶2 avec les verbes defendere, tueri, munire, tegere, prohibere, arcere, etc. défendre, protéger, garantir contre, écarter de II stabula a ventis hiberno opponere soli, Virg. G. 3, 302: placer l’écurie à l’abri des vents [en face de] exposée au soleil d’hiver. [zapst]¶3 [expression] ab re, contrairement à l’intérêt: Plaut. Cap. 338; As. 224; Trin. 239; haud ab re duxi referre, Liv. 8, 11, 1: j’ai cru qu’il n’était pas inopportun de rapporter. [ABCR]III du côté de [zapst]¶1 [sens local] a tergo, a latere, a fronte, de dos, de franc, de front [de face]: a decumana porta, Caes. BG. 6, 37, 1: du côté de la porte décumane; ab ea parte, Caes. BG. 6, 37, 2: de ce côté; ab terra ingens labor succedentibus erat, Liv. 26, 46, 1: du côté de la terre, il y avait d’énormes difficultés pour les assaillants, cf. Sall. J. 17, 4; Plin. Ep. 2, 17, 21; surgens a puppi ventus, Virg. En. 5, 777: le vent s’élevant en poupe II ab Opis, Cic. Att. 6, 1, 17 [s.-ent. aede]: du côté du temple d’Ops (comp. ad Castoris), cf. Liv. 10, 47, 4 II Magnetes ab Sipylo, Cic. Q. 2, 9, 2: les Magnésiens qui habitent près du mont Sipyle, les Magnésiens du mont Sipyle, cf. Tac. An. 2, 47. [zapst]¶2 [point de départ, point d’attache]: stipites ab infimo revincti, Caes. BG. 7, 73, 3: troncs solidement attachés à la partie inférieure, par la base; cornua ab labris argento circumcludere, Caes. BG. 6, 28, 6: entourer d'argent les cornes sur les bords de la partie évasée. [zapst]¶3 [fig.] du côté de, du parti de, en faveur de: abs te stat, Plaut. Rud. 1100: il se tient de ton bord, cf. Cic. Inv. 1, 4; Br. 273; ab reo dicere, Cic. Clu. 93: parler en faveur de l'accusé; vide ne hoc totum sit a me, Cic. de Or. 1, 55: prends garde que cela ne soit tout en ma faveur; a petitore, a possessore agere, Plin. Ep. 6, 2, 2: plaider pour le compte du demandeur, du défendeur. [zapst]¶4 du côté de, sous le rapport de: a materno genere, Cic. Sull. 25: du côté maternel, par sa mère, cf. Ov. M. 2, 368; a re frumentaria laborare, Caes. BC. 3, 9, 5: souffrir de l'approvisionnement en blé; a mitilibus, a pecunia imparati, Cic. Att. 7, 15, 3: pris au dépourvu sous le rapport des troupes, de l'argent; ab exemplis copiose aliquid explicare, Cic. Br. 198: développer qqch avec une grande richesse d'exemples; tempus mutum a litteris, Cic. Att. 8, 14, 1: époque silencieuse sous le rapport des lettres [où l'on n'écrit point]; eorum impunitas fuit a judicio, a sermone, Cic. Post. 27: ils ont agi impunément au regard de la justice, au regard de l'opinion publique; mons vastus ab natura et humano cultu, Sall. J. 48, 3: montagne désolée sous le rapport de la nature du sol et de sa culture par l'homme [stérile et inculte]; ab omni parte, Hor. O. 2, 16, 27: sous tous les rapports. [zapst]¶5 servus a pedibus meis, Cic. Att. 8, 5, 1 [mss]: esclave qui me sert du point de vue de mes pieds [qui fait mes courses] II [puis ab suivi du nom de l'objet confié à la garde, à la surveillance] servus ab argento, a frumento, a veste, a vinis, esclave préposé à l'argenterie, à l'approvisionnement, à la garde-robe, aux vins; a bibliotheca, bibliothécaire; a valetudinario, infirmier; liberti ab epistulis et libellis et rationibus, Tac. An. 15, 35: affranchis chefs du secrétariat, maîtres des requêtes, chefs de la comptabilité; libertus et a memoria ejus, Suet. Aug. 79: son affranchi en même temps que son historiographe; novum officium instituit a voluptatibus, Suet. Tib. 42: il créa une nouvelle charge, l'intendance des plaisirs. [ABCR]IV à partir de: [zapst]¶1 de, à partir de, depuis: a porta Esquilina video... Cic. de Or. 2, 276: de la porte Esquiline je vois..., cf. Caes. BG. 2, 24, 2; ut erat a Gergovia despectus in castra, Caes. BG. 7, 45, 4: étant donné que de Gergovie la vue plongeait dans le camp; a vestibulo curiae, Liv. 1, 48, 1: dès le vestibule de la curie; gemere ab ulmo, Virg. B. 1, 58: gémir au sommet de l'orme; ab equo oppugnare, Prop. 3, 11, 13: assaillir à cheval; contra sensus ab sensibus repugnat, Lucr. 1, 693: il va à l'encontre des sens en s'appuyant sur les sens; ab summo, Caes. BG. 2, 18, 1: à partir du sommet, cf. 7, 73, 6; a medio ad summum, Cic. Tim. 20: du centre aux extrémités; da ab Delphio cantharum circum, Plaut. Most. 347: fais circuler la coupe en commençant par Delphium, cf. As. 891; orae maritimae praesum a Formiis, Cic. Fam. 16, 12, 5: je commande le littoral à partir de Formies; ab eo loco, Fam. 7, 25, 2: à partir de ce passage, de ces mots... [zapst]¶2 [évaluation d'une distance]: septumas esse aedes a porta, Plaut. Ps. 597: [il m'a dit] que c'était la septième maison à partir de la porte, cf. Varr. R. 3, 2, 14; Caes. BG. 2, 7, 3; 4, 22, 4; 5, 32, 1; quod tanta machinatio ab tanto spatio instrueretur, Caes. BG. 2, 20, 3: (ils se moquaient) de la construction à une si grande distance d'une si grande machine; v. longe, prope, procul avec ab; ultima stella a caelo, Cic. Rep. 6, 16: étoile la plus éloignée du firmament II [limites d'un espace] ab... ad, depuis... jusqu'à: Caes. BG. l, 1, 7; Liv. 1, 2, 5, ab imo ad summum totus moduli bipedalis, Hor. S. 2, 3, 308: de la base au sommet haut en tout de deux pieds; a Vestae ad Tabulam Valeriam, Cic. Fam. 14, 2, 2: du temple de Vesta à la Table Valérienne. [zapst]¶3 à partir de = y compris, avec: teneram ab radice ferens cupressum, Virg. G. 1, 20: portant un tendre cyprès avec ses racines; ab radicibus imis, Virg. G. 1, 319: [épis arrachés] avec toutes leurs racines. [ABCR]V [point de départ d'un jugement, d'une opinion, etc.] [zapst]¶1 d'après: aliquid ab aliqua re cognoscere, Caes. BG 1, 22, 2: reconnaître qqch d'après tel détail; a certo sensu et vero judicare de aliquo, Br. d. Fam. 11, 10, 1: juger qqn avec un sentiment sûr et vrai; ab annis spectare, Virg. En. 9, 235: considérer d'après l'âge; populum ab annis digerere, Ov. F. 6, 83: partager l'ensemble des citoyens d'après l'âge, cf. M. 14, 323; Tr. 4, 6, 39; Ep. 2, 86 II ab arte inexperta, Tib. 2, 1, 56: avec un art inexpérimenté, cf. 1, 5, 4; Ov. Tr. 2, 462. [zapst]¶2 [point de départ d'un sentiment], d'après, par suite de, du fait de: v. metuere, timere ab aliquo, craindre du fait de qqn, cf. Cic. Amer. 8; Fam. 5, 6, 2; Sul. 59; Phil. 7, 2; Liv.22, 36, 1; 24, 38, 9; v. sperare ab aliquo Cic. Off. 1, 49; Phil. 12, 26; Pis. 12; Liv. 21, 13, 3; metus omnis a vi atque ira deorum pulsus esset, Cic. Nat. 1, 45: toute crainte de la puissance et de la colère des dieux serait chassée, cf. Liv. 23, 15, 7; 23, 36, 1; 25, 33, 5, etc. [ABCR]VI à partir de [temps], depuis [zapst]¶1 a primo, a principio, dès le début; a principiis, dès les débuts; ab initio, dès le commencement; a puero, a pueritia, dès l'enfance; ab ineunte adulescentia, dès le commencement de la jeunesse II [à la prépos. se joignent souvent inde, jam, jam inde, statim, protinus] II longo spatio temporis a Dyrrachinis prœliis intermisso, Caes. BC. 3, 84, 1: un long intervalle de temps s'étant écoulé depuis les combats de Dyrrachium; ab hoc tempore anno sescentesimo rex erat, Cic. Rep. 1, 58: il était roi il y a six cents ans à compter de notre époque, cf. CM 19; ponite ante oculos unum quemque veterum; voltis a Romulo? voltis post liberam civitatem ab iis ipsis qui liberaverunt? Cic. Par. 11: évoquez la vie de chacun des anciens; voulez-vous remonter à Romulus? voulez-vous remonter, après la fondation de la liberté, à ceux précisément qui l'ont fondée? lex a sexagesimo anno senatorem non citat, Sen. Brev. 20, 4: la loi ne convoque pas le sénateur après soixante ans aux séances. [zapst]¶2 [noms de pers.] jam inde a Pontiano, Cic. Att. 12, 44, 2: depuis Pontianus [l'affaire de Pontianus]; exspecto te, a Peducaeo utique, Cic. Att. 12, 51, 1: je t'attends, en tout cas sans faute après Péducaeus [après l'affaire réglée avec Péducaeus] [zapst]¶3 [évaluation d'un laps de temps]: ab... ad (usque ad), depuis... jusqu'à: Cic. Br. 328; de Or. 2, 52; Caes. BG. 1, 26, 2; Liv. 26, 25, 11, etc. II [évaluation d'une durée, d'un rang chronologique] annus primus ab honorum perfunctione, Cic. de Or. 3, 7: la première année après l'achèvement des magistratures; quartus ab Arcesilao fuit, Cic. Ac. 1, 46: il fut le quatrième en partant d'Arcésilas; secundus a Romulo conditor urbis, Liv. 7, 1, 10: le second fondateur de Rome après Romulus, cf. 1, 17, 10; Hor. S. 2, 3, 193; Virg. B. 5, 49. [zapst]¶4 après, aussitôt après, au sortir de: ab re divina, Plaut. Pœn. 618: après le sacrifice; ab decimae legionis cohortatione profectus, Caes. BG. 2, 25, 1: étant parti, immédiatement après avoir harangué la dixième légion; a tuo digressu, Cic. Att. 1, 5, 4: après ton départ; ab ea [auctione] Cic. Att. 13, 30, 1: aussitôt après [la vente]; ab ipso cibo, Sen. Contr. 1, praef. 17: aussitôt après avoir mangé. [ABCR]VII du fait de, par l'effet de [zapst]¶1 [cause efficiente, surtout avec les inchoatifs]: calescere ab, Cic. Nat. 2, 138: se réchauffer grâce à; mitescere a sole, Cic. frg. F. 1, 17: s'adoucir sous l'action du soleil, cf. Varr. L. 5, 109; 7, 83; Ov. M. 1, 66; F. 5, 323 II qua mare a sole conlucet, Cic. Ac. 2, 105: sur toute l'étendue où la mer brille par l'effet du soleil, cf. Nat. 2, 92; zona torrida semper ab igni, Virg. G. 1, 234: zone toujours brûlante par suite du feu; lassus ab, Hor. S. 2, 2, 10: fatigué du fait de; a vento unda tumet, Ov. F. 2, 776: le vent fait gonfler l'onde, cf. 1, 215. [zapst]¶2 par suite de, par un effet de, en raison de [avec un nom de sentiment]: scio me ab singulari amore ac benevolentia, quaecumque scriba, tibi scribere, Balb. Fam. 9, 7 B, 3: je sais que c'est un attachement, un dévouement sans égal qui me font t'écrire tout ce que je t'écris; ab ira, Liv. 24, 30, 1: par l'effet de la colère; ab odio plebis an ab servili fraude, Liv. 3, 15, 7: par suite de la haine du peuple ou de la perfidie des esclaves; [constr. très fréq. d. Liv. cf. 5, 5, 3; 9, 40, 17; 10, 5, 2; 27, 17, 5; 28, 7, 9; 36, 24, 7; etc.]; a duabus causis punire princeps solet, Sen. Clem. 1, 20, 1: deux raisons d'ordinaire amènent le prince à punir; ab hoc, Varr. R. 2, 3, 7: par suite de cela, en raison de cela, cf. 2, 7, 6 II gravis ab, Ov. H. 10, 138: alourdi par; a somno languida, Ov. H, 10, 9: alanguie par le sommeil; dives ab, Ov. H. 9, 96: enrichi par. [ABCR]VIII [après les verbes passifs] [zapst]¶1 [avec un nom de pers. pour marquer le sujet logique de l'action; constr. courante] [zapst]¶2 [avec des noms de choses considérées comme des pers.]: a civitatibus, Cic. Verr. 3, 176: par les villes; a classe, Verr. 5, 63: par la flotte; a re publica, Cic. Mur. 7: par l'état; a legibus, Cic. Mil. 9: par les lois; a natura, Cic. Phil. 14, 32: par la nature; a studiis adulescentium, Cic. de Or. 3, 207: par le zèle des jeunes gens; a ventis invidiae, Cic. Verr. 3, 98: par les vents de la malveillance; a more majorum, Cic. Fam. 13, 10, 1: par la coutume des ancêtres; a vero, a falso, Cic. Ac. 2, 71: par le vrai, par le faux; defici a viribus, Caes. BC. 3, 64, 3: être abandonné par ses forces. [zapst]¶3 [après l'adj. verbal] Cic. de Or. 2, 86; Pomp. 34; etc. [zapst]¶4 [différent de per]: aliquid a suis vel per suos potius iniquos ad te esse delatum, Cic. ad Br. 1, 1, 1: [il m'a paru soupçonner] que ses ennemis t'ont rapporté ou plutôt t'ont fait rapporter quelque histoire; qui a te defensi et qui per te servati sunt, Cic. Pet. 38: ceux que tu as défendus et ceux que ton entremise a sauvés. [zapst]¶5 [avec des intr. équivalant pour le sens à des passifs] a paucis interire, Cic. Off. 2, 26: périr sous les coups de quelques hommes, cf. Lucr. 6, 709; mori ab, Cic. Fam 15,17, 2; Sen. Contr. 5. 3; perire ab, Nep. Reg. 3, 3; Ov. P, 3, 3, 46; cadere ab, Tac. An. 16, 9; vapulare ab, Sen. Contr. 9, 4, 2; Sen. Apoc. 15; Quint. 9, 2, 12. Q. [zapst]¶1 abs est rare; se trouve devant t, surtout dans l'expr. abs te II aps Inscr. et divers mss. de Plaut. et des lettres de Cic. II af, signalé par Cic. Or. 158, se lit dans des Inscr. [zapst]¶2 d'après les gram. anciens a se place devant les consonnes, ab devant les voyelles et devant h; mais ni les mss. ni les Inscr. ne vérifient cette règle. [zapst]¶3 qqf a, ab se trouvent après le relatif (quo ab): Plaut. As. 119; Rud. 555 II chez les poètes et chez Tacite, rarement ailleurs, entre le subst. et son déterminatif [adjectif, génitif, ou nom propre apposé]: judice ab uno Tac. An. 2, 60, par un seul juge; initio ab Suriae An. 4, 5, depuis les frontières de la Syrie; oppido a Canopo Tac. An 2, 60, à partir de la ville de Canope; uxore ab Octavia abhorrebat, Tac. An. 13, 12: il se détournait de son épouse Octavie II chez Ovide, séparé par ipse du complément: H. 9, 96; 12, 18; Pont. 3, 3, 46, etc. II quand il y a deux compléments liés par une copule, placé devant le second: Plaut. As. 163; Prop. 4, 3, 39; Ov. H. 6, 108, etc. [zapst]¶4 en composition, a devant m, v, (amovere, avertere); abs devant c, p, t (abscondere, abstinere, asportare = absportare); au devant f (auferre, aufugere), sauf afui parf. de absum; ab devant les autres consonnes, sauf aspernari au lieu de abspernari.
    * * *
        A meis ciuibus ea res mihi fuit honori. id est, Ob eam rem honoribus affectus sum a ciuibus meis. Ci. Pour cela m'ont honoré les habitants de nostre ville.
    \
        A nobilitate igitur periculum. Subaudi, Est, Impendet, Imminet, aut aliquid simile. Cic. Il y a danger de la part ou costé de la noblesse, ou des nobles.
    \
        Ab aliquo perire, id est occidi. Plin. Estre tué par aucun.
    \
        A et Ab, motum a loco significant: vt, A villa redeo, ab agro, vel ab agris. Je retourne de la metairie, Des champs.
    \
        A et Ab, interdum per QVVM declarantur: seruiuntque tempori significando: vt, A paruo te noui: Hoc est, quum adhuc paruus esses. Quand tu estois encore petit enfant.
    \
        Ab adolescentia. Cic. Dés le commencement de ma jeunesse, Dés que je commencoye à venir en eage.
    \
        Ab ineunte adolescentia. Plaut. Cic. Dés le commencement de mon adolescence, ou de mon eage.
    \
        A cunabulis. Plaut. Dés le berceau, Dés mon enfance.
    \
        Ab infante duratus. Colu. Endurci dés son enfance, ou d'enfance.
    \
        Ab infantibus, Id est a pueritia. Cels. Dés l'enfance, D'enfance.
    \
        A paruis. Terent. De jeunesse, Dés qu'on estoit encore petit.
    \
        A primordio sui. Tacit. Depuis son commencement.
    \
        A principiis ita diligentior fiet puer. Quintil. Dés le commencement.
    \
        A pueritia. Cic. D'enfance, Dés l'enfance.
    \
        A tenero et a teneris. Colum. D'enfance, Dés qu'on estoit encore tendre, ou petit tendron.
    \
        A et Ab, finitum rei alicuius aut temporis terminum significant: et fere sequitur ad, vel vsque ad, aut aliquid idem pollens: vt, A principio ad finem. Dés, ou Depuis le commencement jusques à la fin. \ Ab auo. Terent. Dés le temps de l'ayeul.
    \
        Ab aurora. Plaut. Dés le poinct, ou l'aube du jour.
    \
        Ab sole orto in multum diei stetere in acie. Liu. Depuis le soleil levé.
    \
        A calce ad carceres. Id est, A fine ad principium. Cic. De la fin au commencement.
    \
        A capite vsque ad calcem. Plaut. Depuis le commencement jusques à la fin, ou Depuis le hault jusques au bas.
    \
        Talos a vertice pulcher ad imos. Horat. Depuis le sommet de la teste, jusques à la plante des pieds, ou jusques aux talons.
    \
        Ab extremo orsi. Liu. Commenceants au dernier.
    \
        A fundamento. Plaut. Depuis le fondement.
    \
        A fundo. Virg. Depuis le fond.
    \
        Ab infimo. Plaut. Depuis le fin bas.
    \
        Ab humili ad summum. Cic. Du bas au plus hault.
    \
        Ab illo tempore. Cic. Dés, ou Depuis ce temps là.
    \
        Ab hora tertia bibebatur. Cic. Depuis trois heures.
    \
        Ab imis vnguibus vsque ad verticem summum. Cic. Depuis le fin bout des ongles du pied, jusques au sommet de la teste.
    \
        Ab initio. Cic. Dés, ou Depuis le commencement.
    \
        A mane. Plaut. Depuis le matin.
    \
        A media nocte togatus ero. Mart. Dés, ou Depuis minuict.
    \
        Ab omni vetustate acceptum. Cic. De toute ancienneté.
    \
        A pridie Idus Sept. Plin. Depuis le jour de devant les Ides.
    \
        A prima luce. Caes. Dés le fin matin. Dés qu'il commencea à faire cler.
    \
        A primo, pro A principio. Ci. Au premier, ou Du commencement.
    \
        A summo. Plaut. Depuis le hault.
    \
        A terra ad caelum percontari. Plaut. Depuis un bout jusques à l'autre.
    \
        A vestigio ad verticem. Plin. Depuis la plante des pieds jusques au sommet de la teste.
    \
        A et Ab separationem significant. Terent. Ita tum discedo ab illo. D'avec luy.
    \
        A vel Ab, pro Contra: vt nonnullis placet. Virg. Defendo a frigore myrtos. Du froid, ou Contre le froid.
    \
        A vel Ab, pro Praeter, siue contra. Plin. Id quod notasse, non ab re est. Il n'est pas sans propos, ou inutile. Il n'est pas impertinent.
    \
        Quae ab re sunt. Choses impertinentes, et non servantes à la matiere. B.
    \
        Ab re est remissior. Il est trop negligent et nonchalant de son profict. B.
    \
        Ab re, Contra commodum. Plau. Ab re consulit. Contre le profict et utilité de celuy à qui il donne conseil. Il luy conseille son dommage.
    \
        Ab re orare. Plau. Prier en vain, ou demander quelque chose oultre raison et sans propos.
    \
        Ab re, pro Ob eam rem. Liu. Id, ab re, Interregnum appellatum. Pour ce, Pour ceste cause.
    \
        Tantumne ab re tua est otii tibi, vt, etc. Cic. As tu bien tant de loisir avec tes affaires? Tes affaires te donnent ils bien tant de loisir?
    \
        Non ab re. Suet. Il n'est point impertinent, ou hors de propos.
    \
        Haud ab re duxi. Liu. J'ay estimé n'estre point inutile, ou sans raison.
    \
        Non ab re. Non sans cause.
    \
        A vel Ab, pro Post, vel statim, seu concinuo post. Pli. Dulcissimum ab hominis camelinum lac. Le laict du chameau est le plus doulx apres celuy de la femme.
    \
        A ientaculo. Plaut. Apres desjuner.
    \
        Cuius a morte hic tertius et tricesimus est annus. Cic. C'est cy la XXXIII. annee depuis son trespas.
    \
        Vt primum a tuo digressu Romam veni. Cic. Apres.
    \
        A rege secundus. Le second apres le roy.
    \
        Hostium a tergo incursum vidit. Liu. Par derriere, Du costé de derriere.
    \
        A Senatu stat. Cic. Il est du parti du Senat, Il tient pour le Senat, Il tient le parti du Senat.
    \
        Dicere ab reo. Cic. Parler ou plaider pour le defendeur.
    \
        Hoc totum est a me. Cic. Tout cela sert à mon propos. Tout cela fait pour moy.
    \
        A nobis facit. Cic. Sert à nostre propos.
    \
        A vel Ab, pro énéka, siue pro, Quod pertinet ad, Cic. cum a militibus, tua pecunia. Mal fourniz et pourveuz quant à gens de guerre et argent.
    \
        A morbo valui, ab animo aeger fui. Plaut. Quant est de la maladie, j'en suis gueri.
    \
        A me pudica est. Plaut. Quant est de moy, je vous responds de moy qu'elle est femme de bien.
    \
        Narrat vt virgo a se integra etiam tum siet. Terent. Que de sa part elle est pucelle.
    \
        Doleo ab animo, doleo ab oculis. Plaut. Je suis malade en l'esprit, J'ay l'esprit fasché. J'ay mal aux yeuls.
    \
        Otiosus ab animo. Plaut. Qui n'ha nulle fantasie en son esprit.
    \
        Inops eram ab amicis. Cic. Povre d'amis.
    \
        Nunquam a causis et iudiciis districtior fui. Cic. Je ne fus oncq plus empesché de procez.
    \
        Ab hac parte reddemus vos securos. Planc. Ciceroni. De ce costé, quant à ce.
    \
        Ab se cantat cuia sit. Plaut. D'elle mesme.
    \
        Ab transenna lumbricum petit. Plaut. Parmi la fenestre, ou le guichet. Aucuns sont d'advis que le vray sens est tel, Cest oyseau cerche sa viande parmi le filé, ou le laqs, ou le piege, ou le collet qui est tendu pour le prendre.
    \
        Salutem a bonis afferre. Cic. Par les bons.
    \
        Ab ostio omnia isthaec audiui. Plaut. De l'huis.
    \
        Ipsa protinus a via amicumsalutes. Mart. Du chemin, En passant.
    \
        A foris. Plin. Par dehors.
    \
        A vel Ab, pro Versus, seu quod vulgo, De parte dicimus.
    \
        Quod a sole fuit. Plin. Qui avoit esté du costé du soleil, Tourné vers le soleil, Devers le soleil.
    \
        Firmos omnino et duces habemus ab occidente, et exercitus. Cic. Vers la partie d'occident.
    \
        A dextera. Plin. Du costé dextre. A dextre.
    \
        Ictus ab latere. Liuius. Feru ou frappé par le flan.
    \
        A contraria aure instillare. Plin. Par l'oreille opposite.
    \
        A vento aliquid opponere. Pli. De devers le vent. Du costé du vent.
    \
        A vel Ab cum ablatiuo personae, eleganter domicilium significat: vt, A iudice venio. hoc est, a domo iudicis, quod inepte dicitur, De apud. De chez vous, De vostre mesnie.
    \
        Ab ea egreditur. Terent. De chez elle.
    \
        A nobis domo est. De nostre maison. De chez nous.
    \
        A qua a ferrario fabro. Cels. Eaue de chez ung forgeron ou mareschal. Eaue en laquelle le mareschal estainct, ou trempe son fer.
    \
        A Pontio, ex Trebulano, ad quintum Idus Maii. Cic. De la maison de Pontius, Escript en la maison de Pontius, etc. C'est la fin et date des lettres.
    \
        A vel Ab sequente. quoque praepositione ad, vel ipsa subaudita, plerunque vtimur, vbi ab vna re ad aliam fit transitus. Terent. Ab labore ad libidinem. Du labeur à volupté.
    \
        A vel Ab nonnunquam ponitur pro Gallica praepositione Par. A potu quidam prandiumincipiunt. Plin. Par boire.
    \
        A fronte et a tergo. Cic. Devant et derriere, ou par devant et par derriere.
    \
        A pectore denudari. Cic. Estre descouvert par la poitrine, Avoir la poitrine descouverte.
    \
        Ab exteriori parte. Cels. Par dehors.
    \
        A verecundia. Liu. De honte qu'on ha.
    \
        Ab illo friget. Gel. Ce n'est rien aupris de luy.
    \
        A, Propter: vt A metu infamiae. Tacit. Pour crainte du deshonneur, Craignant deshonneur.
    \
        A spe quam successus rerum augebat. Liu. A cause de l'esperance, A raison ou pour l'esperance.
    \
        Ab ira et odio. Liu. Par courroux et haine.
    \
        A sole dolet. Plin. Il est malade du soleil, Le soleil luy a faict mal, ou l'a faict malade.
    \
        Ab, pro Erga. Cic. Ab innocentia clementissimus. Envers les innocens.
    \
        A vel Ab pro A parte, siue Ex parte. Liu. Ab Sabinis Metius Curtius. Du costé des Sabins, ou de la part des Sabins.
    \
        Ab Romanis tubae cornuaque cecinerunt. Liu. Les trompettes et cornets sonnerent du costé des Rommains. Les Rommains sonnerent la trompette.
    \
        Ei testamento legat grandem pecuniam a filio. Cic. Il luy laisse un legz d'une grande somme d'argent payable par les mains de son filz.
    \
        Ab aliqua re otium vel tempus habere. Terent. N'estre point empesché, et ne laisser point d'avoir bon loisir pour cela.
    \
        A vel Ab, proximitatem loci significat. Cic. Venisse eum a Roma. D'aupres de Romme.
    \
        Ab Roma aberat. Cic. N'estoit point autour, ou aupres de Romme.
    \
        Ab accidentibus, Qui ha charge de mettre en escript et d'advertir des choses qui surviennent. \ Ab aure, Secretaire.
    \
        A commentariis, Celuy qui fait le registre des prisonniers, Geolier, ou un Chroniqueur. \ Ab epistolis. Suet. Secretaire.
    \
        A latere Regis. Les amis familiers du Roy qui ne bougent de son costé. \ A libellis, Maistre des requestes.
    \
        A manu, A manu, seruus, et A manibus. Suet. Un clerc qui sert pour escrire.
    \
        A pedibus, vel A pedibus seruus. Cic. Un laquay. quod etiam Ad pedes, Martiali: et Circum pedes, Ciceroni: dicitur.
    \
        A secretis, Secretaire.
    \
        A studiis. Sue. Celuy de qui nous nous servons au faict de nos estudes.
    \
        A rationibus. Suet. Maistre correcteur, auditeur, ou autre officier és comptes. President des comptes. B.
    \
        A voluptatibus. Suet. Qui ha charge d'inventer toute sorte de passetemps pour le prince.
    \
        Positis castris a milibus passuum quindecim. Caes. Ayant assis son camp à quinze mille pas pres.
    \
        Ab illo tibi soluam. Cic. Je te feray delivrer par luy ce que je te doy.
    \
        Viaticum vt dem ab trapezita tibi. Plaut. A fin que je te baille argent pour voyager par les mains du banquier, Que je te face delivrer argent par la banque.
    \
        Ab Aulo Sextilio dicit se dedisse, et a suis fratribus. Cic. Il dit avoir payé de l'argent de Sextilius, et de l'argent ou de la bourse de ses freres.
    \
        A cauda de ouo exeunt. Plin. La queue devant, ou la queue la premiere. \ Pedibus genitus Nero. Pli. Les pieds devant.
    \
        Quaecunque animal pariunt, in capita gignunt. Plin. Les testes devant.
    \
        A matre pulli. Colum. Prins dessoubs les ailes de la mere.
    \
        A lenone manu asserere. Plaut. Retirer une fille, et la delivrer d'entre les mains d'un maquereau.
    \
        Instructus a philosophia. Cic. Garni de philosophie. Scavant en philosophie.
    \
        Inuictus a labore. Cic. Qui ne se lasse point de labeur et travail. Non vaincu de ou par labeur.
    \
        Ab exule prope esse. Taci. Estre presque banni. N'estre gueres moins que banni.
    \
        A contumelia, quam a laude propius fuerit, post Vitellium eligi. Tacit. Estre esleu apres Vitelle, approcheroit plus de deshonneur, que de gloire.
    \
        Ab amore scribere. Balbus Ciceroni. De grand amour.
    \
        Ab aspectu decorus. Colu. Beau à veoir.
    \
        Ab aliquo describere. Cic. Transcrire du livre d'un autre.
    \
        A se aliquid promere. Cic. Dire quelque chose du sien, de soymesme et de son invention.
    \
        A me salutem dic Ciceroni. Cic. Salue Cicero de par moy.
    \
        A me illos habe commendatissimos. Cic. Je te les recommande tant que je puis. Ayes les en recommandation pour l'amour de moy.
    \
        A sole calor. Cic. Chaleur de soleil.
    \
        A puppi religatus. Cic. Attaché, ou lié à la poupe.
    \
        A stirpe socius Pop. Rom. Sallust. De race.
    \
        A stirpe, pro Stirpitus. Liu. Dés la racine, Totalement, du tout.
    \
        Ab auro fulgorem reuereri. Lucret. Avoir en reverence ceulx qui sont vestus de drap d'or, ou qui reluisent de dorures.
    \
        A limine disciplinas salutare. Seneca. Estudier quelque peu et legerement.
    \
        Ab eo, pro Eius. Terent. Atque ab eo gratiam inibo. Je gaigneray sa bonne grace.
    \
        Ab illo iniuria. Terent. Le tort qu'il fait.
    \
        A, interdum redundare videtur. Tacit. A metu infamiae. De paour de deshonneur. Liu. Castra a stationibus firma.
    \
        A et Ab, eleganter vtimur cum his dictionibus Vsque et Prope. Cic. Vsque a Capitolio. Dés le Capitole.
    \
        Tam prope ab domo. Cic. Si pres de la maisons.

    Dictionarium latinogallicum > a

  • 6 Antiochus

    Antiochus, ī, m. (Ἀντίιχος), I) Name von 13 syrischen Königen, von denen am bekanntesten: a) Ant. II., Sohn des Antiochus I. Soter, durch seine verstoßene Gemahlin Laodice ermordet (247 v. Chr.), Val. Max. 9, 14, 1. – b) Ant. III. Magnus, als Beschützer des flüchtigen Hannibal u. bes. durch seine Kriege mit den Römern bekannt, von L. Corn. Scipio besiegt, 187 v. Chr. bei den Elymäern erschlagen, Nep. Hann. 2, 7. Cic. de or. 2, 75. – c) Ant. IV. Epiphanes (Επιφανής), derselbe, den der röm. Gesandte L. Popilius durch sein gebieterisches, trotziges Benehmen von der Besitznahme Ägyptens zurückschreckte, gest. 163 v. Chr., Cic. Phil. 8, 23 u.a. – d) Ant. X., dessen Sohn Antiochus XIII. mit seinen Brüdern nach Rom kam (73 v. Chr.), um die Ansprüche auf Ägypten geltend zu machen, u. bei dieser Gelegenheit auch Sizilien besuchte, Cic. Verr. 4, 61 sqq. – II) Name mehrerer Könige von Kommagene, deren (bes. des letzten) bei Tacitus u. Sueton Erwähnung geschieht, s. Tac. ann. 2, 42; 13, 7. Suet. Cal. 16, 3. – III) Ant. aus Askalon, Schüler des Philo, letzter Philosoph der akademischen Schule, Lehrer des Varro, Cicero u.a. zu Athen u. Rom, oft bei Cic., bes. Acad. 2, 61 sqq. – arch. Antiocus, oft in Inschriften, zB. Corp. inscr. Lat. 1, 571 u. 574. Dav.: a) Antiochēnsis, e, zu Antiochus III. gehörig, antio-
    ————
    chensisch, pecunia, von Ant. empfangen, Val. Max. 3, 7, 1. – b) Antiochīus (Variante - ēus), a, um (Ἀντιόχειος), zum (Philos.) Antiochus gehörig, antiochëisch, des (Philos.) Antiochus, subst., α) Antiochīī, ōrum, m., die Anhänger des Antiochus, Cic. Acad. 2, 70. – β) ista Antiochīa, ōrum, n., die Lehrsätze des Antiochus, Cic. Acad. 2, 115. – c) Antiochīnus, a, um, α) zu Antiochus III. gehörig, antiochinisch, bellum, Cic.: pecunia, von Ant. empfangen, Gell. 4, 18, 7 u. 6 (7), 19, 8 H. – β) zum Philosophen Antiochus gehörig, antiochinisch, des Antiochus, partes, Cic. ep. 9, 8, 1.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > Antiochus

  • 7 triumvir

    triumvir, virī, m. (tres n. vir), der Triumvir, Plur. triumvirī ( auch tresviri u. III viri geschr.), ein aus drei Mitgliedern bestehendes Beamtenkollegium, die Dreimänner, Triumvirn, I) (tresviri) als Vorsteher über die Gefängnisse, Plaut. Amph. 156 u.a. – II) triumviri coloniae deducendae od. agro dando od. agro dividendo od. agris dividendis od. agro assignando (od. agrarii, s. unten Sing.), zur Abführung der Kolonisten und zur Verteilung der Äcker unter diese, tr. col. ded., Liv. 4, 11, 5; 6, 21, 4; 8, 16, 14 u.a.: tr. agr. dando, Liv. 3, 1, 6: tr. agro div., Liv. epit. 58 u. 59: tr. agr. ass., Liv. 21, 25, 3 (vgl. Corp. inscr. Lat. 12, 643 III VIRI A.I.A., d.i. triumviri agris iudicandis assignandis): Sing. triumvir coloniis deducendis, Sall. Iug. 42, 1: triumvir coloniae deducendae, Corp. inscr. Lat. 1, 538: triumvir agris dividendis, Flor. 3, 14, 6: triumvir agrarius, Liv. 27, 21, 10: cum triumvir coloniam deduxisset, Cic. Brut. 79: tresviri, Liv. 32, 2, 6. – III) triumviri capitales od. carceris lautumiarum, Oberkerkermeister, die die Aussicht über die Staatsgefängnisse führten, die Strafen (Stäupung u. Hinrichtung durch den Strang) vollziehen zu lassen u. über die öffentliche Sicherheit u. Ruhe zu wachen hatten, Cic. or. 156. Liv. 25, 1, 10; 39, 14, 10. Pompon. dig. 1, 2, 2. § 30: triumviri carceris lautumiarum, Liv. 32, 26, 27: triumviris opus
    ————
    est, comitio, carnifice, Sen. contr. 7, 1 (16), 22: Sing. triumvir capitalis, Ascon. Cic. Mil. § 19 H.p. 32, 20 Kiessl. u. Corp. inscr. Lat. 11, 6163: bl. triumvir, Val. Max. 5, 4, 7. Ascon. Cic. Mil. § 19 H.p. 32, 24 u. 26 Kiessl. Vgl. auch den Scherz Ciceros Cic. ep. 7, 13, 2 (s. Treveri). – IV) triumviri epulones, s. epulo. – V) triumviri mensarii, drei Kommissäre zur Regulierung der Gelder, Liv. 23, 21, 6; 24, 18, 12; 26, 36, 8 (§ 11 bl. triumviri gen.). – VI) triumviri monetales, Münzherrn, Münzmeister, Pompon. dig. 1, 2, 2. § 29: sonst triumviri auro, argento, aeri flando, feriundo gen., Cic. ep. 7, 13, 2 (vgl. Treveri). – VII) triumviri nocturni, die zur Nachtzeit für die Sicherheit vor Feuersgefahr zu sorgen, daher auch den Befehl über die vigiles nocturni hatten, Paul. dig. 1, 15, 1. Val. Max. 8, 1. damn. 6 (wo Singul.). – VIII) triumviri (tresviri) rei publicae constituendae, die zur Beruhigung des Staates vereinigten Antonius, Lepidus u. Oktavianus, Liv. epit. 120 (wo tresviri r.p.c.). Gell. 14, 7, 5: bl. triumviri, Suet. Aug. 36; Tib. 4, 2: Sing. triumvir rei p. const., Gell. 3, 9, 4: triumvir rei publicae, Nep. Att. 12, 2. Vell. 2, 88, 1: bl. triumvir, Suet. Aug. 9. Plin. 33, 50. – IX) zur Aushebung von Rekruten, Liv. 25, 5, 6. – X) triumviri sacris conquirendis donisque persignandis, um die Heiligtümer zusammenzusuchen u. die Weihgeschenke aufzuzeichnen, Liv. 25, 7, 5. – XI) triumviri
    ————
    reficiendis aedibus Fortunae matris Matutae intra portam Carmentalem, sed et Spei extra portam, quae priore anno incendio consumptae fuerant, Liv. 25, 7, 6. – XII) in den Munizipien, die aus drei Mitgliedern bestehende oberste Behörde, Sing. Cic. Clu. 38: III vir Bovillensium, Corp. inscr. Lat. 14, 2413. – Nomin. triumvir ( neben duumvir) auch (aber ohne Beleg) angeführt von Prisc. de fig. num. § 32. p. 416, 31 K. u. de accent. § 24. p. 523, 31 K. – Abl. Sing., C. Caecilius pro triumviro quater, Corp. inscr. Lat. 8, 7986: Genet. Plur. gew. triumvirûm, Cato oratt. fr. 40. no. 3. Corp. inscr. Lat. 1, 198. lin. 13. Gav. Bass. b. Gell. 3, 9, 4.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > triumvir

  • 8 obligare

    1) связывать, совершать, заключать (1. 23 § 1 D. 20. 1);

    matrimonuim arrhis obligatum (1. un. C. 5, 2).

    2) oбязывася, fidem suam oblig. (1. 54 D. 46, 1. 1. 2 C. 4, 28. 1. 5 C. 10, 39. 1. 3 D. 50, 15. 1. 18 § 11 D. 50, 4), operis (1. 43 D. 38, 1), legatis (1. 87 § 7 D. 35, 2. 1. 12 D. 28, 1. 1. 5 pr. 1, 6 pr. § 4. 1. 22. 50 D. 29, 2), aere alieno (1. 6 pr. cit. cf. 1. 28 D. 42, 5); особ. обязывать должника что-либо дать, сделать или не сделать в пользу другого лица (верителя): obligamur aut re, aut verbis, aut consensu etc. (1. 52 D. 44, 7. 1. 14 eod.);

    obligari civiliter, naturaliter (см.); (1. 43. cf. 1. 46 eod. 1. 1 pr. D. 27, 4. 1. 5 pr. D. 26, 8); (1. 5 § 3 D. 44, 7);

    ex donatione se obl. (1. 12 D. 39, 5. 1. 6 D. 45, 1), voto (1. 2 D. 50, 12); (1. 103 D. 30): invicem obligari (1. 5 pr D. 44, 7. 1. 57 D. 2, 14); (1. 16 pr. D. 46, 4); (1. 4 § 1 D. 46, 1);

    oblig. sibi legatarium (1. 44 D. 46, 3. 1. 2 D. 3, 5); (1. 6 pr. 1. 8 pr. 1. 19 § 3. 1. 28 eod);

    obligari mandati actione (1. 22 § 4 D. 17, 1), quod iussu (1. 1 pr. D. 45, 1. 1. 46 D. 44, 7);

    furti (1. 4 D. 13, 7. 1. 25 D. 39, 5. 1. 56 § 1 D. 47, 2. 1. 174 D. 50, 16);

    obligari употребляется тк. для обоз. вины преступника (1. 30 pr. D. 48, 10). Obligatio, a) есть юридическое отношение между двумя или более лицами, в силу которого для одного из этих лиц возникает юридическая необходимость что-либо дать, сделать или не сделать в пользу другого лица (tit. I. 3, 14 seq. D. 44, 7. 45, 1. C. 4. 10. pr. I. cit. 1. 3 D. 44, 7); (1. 1 pr. eod. § 1 eod. cf. 1. 8 § 1 D. 46, 1. 1. 35 D. 50, 17. Gai. III. 89. 91. 119. 131. III. 92. 127. 136. 138. III. 89. 119. 135. 162);

    oblig., an sit nata ex scriptura (1. 26 § 2 D. 16, 3), oblig. civilis, naturalis, honoraria (см.) (Gai. III. 119); (1. 21 § 3 D. 4, 2); (1. 7 § 2. 4 D. 2, 14); (1. 18 pr. § 1 D. 39, 5); (1. 5 § 3 D. 44, 7. cf. 1. 56 § 2 D. 45, 1. 1. 57 D. 2, 14); (1. 44 § 1 D. 36, 1); (1. 42 § 2 D. 3, 3);

    oblig. mandati (1. 1 pr. D. 17, 1), fideiussionis (1. 3 pr. D. 42. 6), debiti (1. 15 D. 49, 15), nominis (1. 34 pr. D. 32);

    legati (1. 82 pr. D. 30), voti (1. 2 § 2 D. 50, 12. 1. 13 § 1 D. 42, 1. 1. 37 pr. 41 D. 38, 1); (1. 7 § 1 D. 4, 5. 1. 35 § 3 D. 3, 5. 1. 1 § 1 D. 1, 8. 1. 6 D. 12, 1. 1. 10 D. 13, 4. 1. 44 D. 38, 1. 1. 23 dr. 1. 37 pr. eod. 1. 115 pr. D. 50, 17); (1. 46 D. 41, 2. 1. 6 D. 14, 6);

    b) право требования (верителя) = actio s. 3. a., nuda pactio obligationem non parit, sed parit exceptionem (1. 7 § 4 D. 2, 14. 1. 21 § 2 D. 46, 1. 1. 2 § 8 D. 18, 4. 1. 21 D. 50, 16);

    c) долговая расписка = cautio s. 2 напр. per condictionem obligationem repetere (1. 7 C. 4, 30);

    tabulas obligationis signare (1. 6 C. 8, 41);

    d) = accusatio: ad obligationem iunocentium pecuniam accipere (1. 1 § 1 D. 48, 10).

    3) закладывать: obligatio = pigneratio, напр. obligare прот. distrahere, vendere, alienare;

    obligatio прот. alienatio, venditio (1. 4 D. 23, 5. 1. 3 § 1. 1. 5 § 11. 13. 1. 7 § 4 D. 27, 9. 1. 12 C. 5, 16. 1. 2 C. 6, 60); (1. 81 pr. D. 18, 1. 1. 6 § 9 D. 19, 1. cf. 1. 16 § 1 D. 13, 7. 1. 11 § 3 eod. 1. 23 § 1 D. 20, 1. 1. 28 D. 48, 10); (1. 4 D. 22, 4. 1. 1 § 3 D. 42, 6. 1. 16 § 1 D. 13, 7. 1. 15 D. 33, 4. 1. 28 § 1 D. 16, 1. 1. 41 pr. D. 18, 1. 1. 52 pr. D. 19, 1. 1. 8 § 15 D. 2, 15. 1. 44 § 1 D. 39, 2); (1. 6 D. 20, 2. 1. 18 § 3 D. 39, 6; 1. 26 § 2 D. 40, 5. 1. 89 § 4 D. 31); (1. 6 D. 20, 1. 1. 28 D. 49, 14).

    Латинско-русский словарь к источникам римского права > obligare

  • 9 defecti

    dē-fĭcĭo, fēci, fectum, 3 ( perf. subj.: defexit, an old formula in Liv. 1, 24 fin., see below, no. III. fin. In the pass., besides the regular form deficior, ante- and postclass., once in Verg., Propert., and Livy, like fīo, eri: defit, Enn. ap. Cic. Tusc. 3, 19; Plaut. Mil. 4, 6, 46; Ter. Eun. 2, 2, 12; Lucr. 2, 1142; Verg. E. 2, 22; Prop. 1, 1, 34:

    deflunt,

    Gell. 20, 8, 5:

    defiat,

    Plaut. Men. 1, 4, 3; id. Rud. 4, 4, 63:

    defiet,

    Liv. 9, 11:

    defieri,

    Ter. Hec. 5, 2, 2; cf. conficio init.), v. a. and n. [facio], orig., to loosen, set free, remove from; but it passed over at a very early period into the middle sense, to loosen from one's self, to remove one's self, to break loose from; and then gradually assumed the character of a new verb. act., with the meaning to leave, desert, [p. 530] depart from something, or absol., to depart, cease, fail. (For syn. cf.: desum, absum, descisco, negligo.)
    I.
    Act. in the middle sense, to remove one's self, separate one's self, to withdraw (cf. the Greek aphistanai).—Hence, to forsake, desert, abandon, revolt.
    A.
    Lit.:

    ab amicitia P. R.,

    Caes. B. G. 5, 3, 3; 7, 39, 3:

    ab Aeduis,

    id. ib. 2, 14, 3:

    ab rege,

    Sall. J. 56, 3; cf. ib. 66:

    (consules) a senatu, a republica, a bonis omnibus defecerant,

    Cic. Planc. 35; cf.:

    a republica,

    id. Cat. 11, 28; id. Fam. 12, 10; id. Sull. 12, 35:

    ab imperio ac nomine nostro,

    id. Verr. 2, 1, 31 et saep.:

    a patribus ad plebem,

    to go over, Liv. 6, 20:

    ad se,

    Sall. J. 61; cf.:

    ad Poenos,

    Liv. 22, 61.— Absol.:

    civitates quae defecerant,

    Caes. B. G. 3, 17, 2; 5, 25, 4; 7, 10 al.—
    B.
    Trop.:

    si a virtute defeceris,

    forsake, Cic. Lael. 11, 37:

    si utilitas ab amicitia defecerit,

    id. Fin. 2, 24, 79:

    ut a me ipse deficerem,

    id. Fam. 2, 16.—Hence,
    II.
    As a verb. act., to leave a person or thing, to desert, to fail, forsake, be wanting to (of things;

    very rarely of personal subjects): quem jam sanguis viresque deficiunt,

    Caes. B. G. 7, 50 fin.; so,

    vires,

    id. B. C. 3, 99 fin.; Cic. de Or. 1, 45, 199:

    me Leontina civitas,

    id. Verr. 2, 3, 46, § 110; id. ib. 2, 5, 28 fin.; Hor. S. 2, 1, 13 et saep.:

    res eos jam pridem, fides deficere nuper coepit,

    Cic. Cat. 2, 5, 10:

    me dies, vox, latera deficiant, si, etc.,

    id. Verr. 2, 2, 21 (imitated word for word, Plin. Ep. 3, 9, 9); cf.:

    ne te de republica disserentem deficiat oratio,

    Cic. Rep. 1, 23; and:

    tempus te citius quam oratio deficeret,

    id. Rosc. Am. 32:

    animus si te non deficit aequus,

    Hor. Ep. 1, 11, 30:

    somnus sollicitas domus,

    Tib. 3, 4, 20: genitor Phaethontis orbem, i. e. is eclipsed (cf. III. B. infra), Ov. M. 2, 382.— Poet. with a subject-clause: nec me deficiet nautas rogitare citatos, i. e. I will not cease, etc. Prop. 1, 8, 23 Kuin.—
    b.
    Pass.:

    cum aquilifer jam viribus deficeretur,

    Caes. B. C. 3, 64, 3; cf.:

    mulier a menstruis defecta,

    Cels. 2, 8 fin.:

    mulier abundat audacia, consilio et ratione deficitur,

    Cic. Clu. 65, 184:

    aqua ciboque defecti,

    Quint. 3, 8, 23; Plin. Ep. 2, 17, 25:

    sanguine defecti artus,

    Ov. M. 5, 96 et saep.:

    si qui dotem promisit defectus sit facultatibus,

    i. e. unable to pay, Dig. 23, 3, 33; cf.:

    te defecta nomina,

    ib. 22, 1, 11 fin.
    III.
    Middle or neuter, to run out, be wanting, fail, cease, disappear.
    A.
    Middle (mostly ante-class. and poet.).
    (α).
    With dat.: mihi fortuna magis nunc defit, quam genus, Enn. ap. Cic. Tusc. 3, 19; Ter. Hec. 5, 2, 2:

    lac mihi non aestate novum, non frigore defit,

    Verg. E. 2, 22.—
    (β).
    Absol.:

    neque opsonium defiat neque supersit,

    Plaut. Men. 1, 4, 3;

    so opp. superesse,

    Ter. Ph. 1, 3, 10:

    ut defiat dies,

    Plaut. Rud. 4, 4, 63: id. Mil. 4, 6, 46:

    numquamne causa defiet, cur? etc.,

    Liv. 9, 11.— Trop.:

    defectis (sc. animo) defensoribus,

    disheartened, Caes. B. C. 3, 40, 3:

    sed non usque eo defectum Germanicum,

    weakened, Tac. A. 2, 70; cf. in the foll. no. B. b.—
    B.
    Neuter.
    (α).
    With dat. (so rarely; mostly poet.):

    cum non solum vires, sed etiam tela nostris deficerent,

    Caes. B. G. 3, 5, 1;

    so perh.: vires nostris,

    id. B. C. 2, 41, 7 (al. nostros); Sil. 8, 661 Oud. N. cr.; cf. id. 10, 10, 193; and Stat. Ach. 1, 445.—
    (β).
    Absol. (freq. in all periods and kinds of composition):

    non frumentum deficere poterat,

    Caes. B. C. 2, 37 fin.; cf.:

    fructus ex arboribus,

    id. ib. 3, 58 fin.:

    ejus generis copia,

    id. B. G. 6, 16 fin.:

    tempus anni ad bellum gerendum,

    id. ib. 4, 20, 2:

    vereor, ne mihi crimina non suppeterent, ne oratio deesset, ne vox viresque deficerent,

    Cic. Verr. 2, 1, 11:

    nisi memoria forte defecerit,

    id. Fin. 2, 14, 44; id. Rep. 1, 3:

    non deficiente crumena,

    Hor. Ep. 1, 4, 11 et saep.; Juv. 11, 38:

    quod plena luna defecisset,

    was eclipsed, Cic. Rep. 1, 15; cf.:

    solem lunae oppositum solere deficere,

    id. ib. 1, 16 al.; also simply to set:

    qua venit exoriens, qua deficit,

    Prop. 4, 4, 27: lunā deficiente, waning (opp. crescente), Gell. 20, 8, 5; of fire and light, to go out, expire, become extinct:

    ignis,

    Verg. G. 352:

    lumen,

    Petr. 111, 4:

    progenies Caesarum in Nerone deficit,

    becomes extinct, dies out, Suet. Galb. 1; cf. Plin. Pan. 39, 6; Just. 7, 2, 4; Sen. Suas. 2, 22;

    but deficit ignis,

    does not extend, Verg. A. 2, 505:

    in hac voce defecit,

    he departed, expired, Suet. Aug. 99; Quint. 6 prooem. § 11: deficit omne quod nascitur, comes to an end, Quint. 5, 10, 79; cf.:

    mundum deficere,

    id. ib.:

    deficit vita,

    Plaut. Asin. 3, 3, 19;

    quod multi Gallicis tot bellis defecerant,

    had been lost, Caes. B. C. 3, 2 fin.:

    ultima jam passi comites bello Deficiunt,

    grow faint, Ov. M. 14, 483:

    deficit Matho,

    fails, becomes bankrupt, Juv. 7, 129:

    debitores,

    Dig. 49, 14, 3, § 8:

    munimenta defecerant,

    yielded, surrendered, Curt. 4, 4, 19.— Trop.:

    ne negotio desisteret neu animo deficeret,

    nor be disheartened, Caes. B. C. 3, 112 fin.; so,

    animo,

    id. B. G. 7, 30; id. B. C. 1, 19; 2, 43; Cic. Rosc. Am. 4, 10;

    for which, ne deficiant (apes) animum,

    Varr. R. R. 3, 16, 34; and in a like sense absol.:

    ne una plaga accepta patres conscripti conciderent, ne deficerent,

    Cic. Att. 1, 16, 9; so Caes. B. C. 2, 31 fin.; Sall. J. 51, 4:

    deficit ars,

    Ov. M. 11, 537: illis legibus populus Romanus prior non deficiet: si prior defexit publico consilio dolo malo, tu illo die, Juppiter, etc., to depart from, violate the conditions of a treaty, an old formula used in taking an oath, Liv. 1, 24 fin.:

    pugnando deficere,

    i. e. to be deficient, wanting, Caes. B. C. 2, 6, 3; cf. poet. with foll. inf.:

    suppeditare Materies,

    Lucr. 1, 1039; Sil. 3, 112; Tib. 4, 1, 191.— Hence, dēfectus, a, um, P. a. (acc. to no. III.), weak, weakened, worn out, enfeebled (not ante-Aug.):

    quod sibi defectis illa tulisset opem,

    Ov. F. 3, 674:

    defectus annis et desertus viribus,

    Phaedr. 1, 21, 3; cf.:

    defectissimus annis et viribus,

    Col. 1 prooem. §

    12: senio (arbor),

    id. 5, 6, 37:

    laboribus,

    Val. Fl. 2, 285:

    vadit incerto pede, jam viribus defecta,

    Sen. Hippol. 374:

    defectae senectutis homine,

    Dig. 7, 1, 12, § 3:

    in tumidis et globosis (speculis) omnia defectiora (corresp. with paria and auctiora),

    smaller, App. Mag. p. 283.— Plur. subst.: dēfecti, ōrum, m.:

    sidera obscura attributa defectis,

    the weak, Plin. 2, 8, 6, § 28.

    Lewis & Short latin dictionary > defecti

  • 10 deficio

    dē-fĭcĭo, fēci, fectum, 3 ( perf. subj.: defexit, an old formula in Liv. 1, 24 fin., see below, no. III. fin. In the pass., besides the regular form deficior, ante- and postclass., once in Verg., Propert., and Livy, like fīo, eri: defit, Enn. ap. Cic. Tusc. 3, 19; Plaut. Mil. 4, 6, 46; Ter. Eun. 2, 2, 12; Lucr. 2, 1142; Verg. E. 2, 22; Prop. 1, 1, 34:

    deflunt,

    Gell. 20, 8, 5:

    defiat,

    Plaut. Men. 1, 4, 3; id. Rud. 4, 4, 63:

    defiet,

    Liv. 9, 11:

    defieri,

    Ter. Hec. 5, 2, 2; cf. conficio init.), v. a. and n. [facio], orig., to loosen, set free, remove from; but it passed over at a very early period into the middle sense, to loosen from one's self, to remove one's self, to break loose from; and then gradually assumed the character of a new verb. act., with the meaning to leave, desert, [p. 530] depart from something, or absol., to depart, cease, fail. (For syn. cf.: desum, absum, descisco, negligo.)
    I.
    Act. in the middle sense, to remove one's self, separate one's self, to withdraw (cf. the Greek aphistanai).—Hence, to forsake, desert, abandon, revolt.
    A.
    Lit.:

    ab amicitia P. R.,

    Caes. B. G. 5, 3, 3; 7, 39, 3:

    ab Aeduis,

    id. ib. 2, 14, 3:

    ab rege,

    Sall. J. 56, 3; cf. ib. 66:

    (consules) a senatu, a republica, a bonis omnibus defecerant,

    Cic. Planc. 35; cf.:

    a republica,

    id. Cat. 11, 28; id. Fam. 12, 10; id. Sull. 12, 35:

    ab imperio ac nomine nostro,

    id. Verr. 2, 1, 31 et saep.:

    a patribus ad plebem,

    to go over, Liv. 6, 20:

    ad se,

    Sall. J. 61; cf.:

    ad Poenos,

    Liv. 22, 61.— Absol.:

    civitates quae defecerant,

    Caes. B. G. 3, 17, 2; 5, 25, 4; 7, 10 al.—
    B.
    Trop.:

    si a virtute defeceris,

    forsake, Cic. Lael. 11, 37:

    si utilitas ab amicitia defecerit,

    id. Fin. 2, 24, 79:

    ut a me ipse deficerem,

    id. Fam. 2, 16.—Hence,
    II.
    As a verb. act., to leave a person or thing, to desert, to fail, forsake, be wanting to (of things;

    very rarely of personal subjects): quem jam sanguis viresque deficiunt,

    Caes. B. G. 7, 50 fin.; so,

    vires,

    id. B. C. 3, 99 fin.; Cic. de Or. 1, 45, 199:

    me Leontina civitas,

    id. Verr. 2, 3, 46, § 110; id. ib. 2, 5, 28 fin.; Hor. S. 2, 1, 13 et saep.:

    res eos jam pridem, fides deficere nuper coepit,

    Cic. Cat. 2, 5, 10:

    me dies, vox, latera deficiant, si, etc.,

    id. Verr. 2, 2, 21 (imitated word for word, Plin. Ep. 3, 9, 9); cf.:

    ne te de republica disserentem deficiat oratio,

    Cic. Rep. 1, 23; and:

    tempus te citius quam oratio deficeret,

    id. Rosc. Am. 32:

    animus si te non deficit aequus,

    Hor. Ep. 1, 11, 30:

    somnus sollicitas domus,

    Tib. 3, 4, 20: genitor Phaethontis orbem, i. e. is eclipsed (cf. III. B. infra), Ov. M. 2, 382.— Poet. with a subject-clause: nec me deficiet nautas rogitare citatos, i. e. I will not cease, etc. Prop. 1, 8, 23 Kuin.—
    b.
    Pass.:

    cum aquilifer jam viribus deficeretur,

    Caes. B. C. 3, 64, 3; cf.:

    mulier a menstruis defecta,

    Cels. 2, 8 fin.:

    mulier abundat audacia, consilio et ratione deficitur,

    Cic. Clu. 65, 184:

    aqua ciboque defecti,

    Quint. 3, 8, 23; Plin. Ep. 2, 17, 25:

    sanguine defecti artus,

    Ov. M. 5, 96 et saep.:

    si qui dotem promisit defectus sit facultatibus,

    i. e. unable to pay, Dig. 23, 3, 33; cf.:

    te defecta nomina,

    ib. 22, 1, 11 fin.
    III.
    Middle or neuter, to run out, be wanting, fail, cease, disappear.
    A.
    Middle (mostly ante-class. and poet.).
    (α).
    With dat.: mihi fortuna magis nunc defit, quam genus, Enn. ap. Cic. Tusc. 3, 19; Ter. Hec. 5, 2, 2:

    lac mihi non aestate novum, non frigore defit,

    Verg. E. 2, 22.—
    (β).
    Absol.:

    neque opsonium defiat neque supersit,

    Plaut. Men. 1, 4, 3;

    so opp. superesse,

    Ter. Ph. 1, 3, 10:

    ut defiat dies,

    Plaut. Rud. 4, 4, 63: id. Mil. 4, 6, 46:

    numquamne causa defiet, cur? etc.,

    Liv. 9, 11.— Trop.:

    defectis (sc. animo) defensoribus,

    disheartened, Caes. B. C. 3, 40, 3:

    sed non usque eo defectum Germanicum,

    weakened, Tac. A. 2, 70; cf. in the foll. no. B. b.—
    B.
    Neuter.
    (α).
    With dat. (so rarely; mostly poet.):

    cum non solum vires, sed etiam tela nostris deficerent,

    Caes. B. G. 3, 5, 1;

    so perh.: vires nostris,

    id. B. C. 2, 41, 7 (al. nostros); Sil. 8, 661 Oud. N. cr.; cf. id. 10, 10, 193; and Stat. Ach. 1, 445.—
    (β).
    Absol. (freq. in all periods and kinds of composition):

    non frumentum deficere poterat,

    Caes. B. C. 2, 37 fin.; cf.:

    fructus ex arboribus,

    id. ib. 3, 58 fin.:

    ejus generis copia,

    id. B. G. 6, 16 fin.:

    tempus anni ad bellum gerendum,

    id. ib. 4, 20, 2:

    vereor, ne mihi crimina non suppeterent, ne oratio deesset, ne vox viresque deficerent,

    Cic. Verr. 2, 1, 11:

    nisi memoria forte defecerit,

    id. Fin. 2, 14, 44; id. Rep. 1, 3:

    non deficiente crumena,

    Hor. Ep. 1, 4, 11 et saep.; Juv. 11, 38:

    quod plena luna defecisset,

    was eclipsed, Cic. Rep. 1, 15; cf.:

    solem lunae oppositum solere deficere,

    id. ib. 1, 16 al.; also simply to set:

    qua venit exoriens, qua deficit,

    Prop. 4, 4, 27: lunā deficiente, waning (opp. crescente), Gell. 20, 8, 5; of fire and light, to go out, expire, become extinct:

    ignis,

    Verg. G. 352:

    lumen,

    Petr. 111, 4:

    progenies Caesarum in Nerone deficit,

    becomes extinct, dies out, Suet. Galb. 1; cf. Plin. Pan. 39, 6; Just. 7, 2, 4; Sen. Suas. 2, 22;

    but deficit ignis,

    does not extend, Verg. A. 2, 505:

    in hac voce defecit,

    he departed, expired, Suet. Aug. 99; Quint. 6 prooem. § 11: deficit omne quod nascitur, comes to an end, Quint. 5, 10, 79; cf.:

    mundum deficere,

    id. ib.:

    deficit vita,

    Plaut. Asin. 3, 3, 19;

    quod multi Gallicis tot bellis defecerant,

    had been lost, Caes. B. C. 3, 2 fin.:

    ultima jam passi comites bello Deficiunt,

    grow faint, Ov. M. 14, 483:

    deficit Matho,

    fails, becomes bankrupt, Juv. 7, 129:

    debitores,

    Dig. 49, 14, 3, § 8:

    munimenta defecerant,

    yielded, surrendered, Curt. 4, 4, 19.— Trop.:

    ne negotio desisteret neu animo deficeret,

    nor be disheartened, Caes. B. C. 3, 112 fin.; so,

    animo,

    id. B. G. 7, 30; id. B. C. 1, 19; 2, 43; Cic. Rosc. Am. 4, 10;

    for which, ne deficiant (apes) animum,

    Varr. R. R. 3, 16, 34; and in a like sense absol.:

    ne una plaga accepta patres conscripti conciderent, ne deficerent,

    Cic. Att. 1, 16, 9; so Caes. B. C. 2, 31 fin.; Sall. J. 51, 4:

    deficit ars,

    Ov. M. 11, 537: illis legibus populus Romanus prior non deficiet: si prior defexit publico consilio dolo malo, tu illo die, Juppiter, etc., to depart from, violate the conditions of a treaty, an old formula used in taking an oath, Liv. 1, 24 fin.:

    pugnando deficere,

    i. e. to be deficient, wanting, Caes. B. C. 2, 6, 3; cf. poet. with foll. inf.:

    suppeditare Materies,

    Lucr. 1, 1039; Sil. 3, 112; Tib. 4, 1, 191.— Hence, dēfectus, a, um, P. a. (acc. to no. III.), weak, weakened, worn out, enfeebled (not ante-Aug.):

    quod sibi defectis illa tulisset opem,

    Ov. F. 3, 674:

    defectus annis et desertus viribus,

    Phaedr. 1, 21, 3; cf.:

    defectissimus annis et viribus,

    Col. 1 prooem. §

    12: senio (arbor),

    id. 5, 6, 37:

    laboribus,

    Val. Fl. 2, 285:

    vadit incerto pede, jam viribus defecta,

    Sen. Hippol. 374:

    defectae senectutis homine,

    Dig. 7, 1, 12, § 3:

    in tumidis et globosis (speculis) omnia defectiora (corresp. with paria and auctiora),

    smaller, App. Mag. p. 283.— Plur. subst.: dēfecti, ōrum, m.:

    sidera obscura attributa defectis,

    the weak, Plin. 2, 8, 6, § 28.

    Lewis & Short latin dictionary > deficio

  • 11 tunc

    tunc, adv. demonstr., of time [tum, and demonstr. suffix -ce], then, at that time; but in ante-class. and class. prose tunc is always emphatic, and generally refers to a point of time. In post-Aug. style tunc freq. occurs without emphasis, and is freely used of periods of time. Tunc = deinde occurs first in the class. per. and rarely in prose; but is very freq. after the Aug. per. Tunc in mere co-ordinative use is very rare and not ante-class. (v. I. C.). Tunc coupled with an emphatic or temporal particle is very rare in class. prose, but freq. in the postAug. period. Poets often use tunc instead of tum before vowels for the sake of the metre. In general, tunc is not freq. till after the Aug. period. Cic. has tum about thirty times as often as tunc; Caes. has tunc only five times; Livy, in the first two books, has tunc five times, tum eighty-two times; but Val. Max. has tunc four times as often as tum. Sen. almost always has tunc; tum only in a few passages, mostly in co ordinative use. In Vitr., Suet., Plin., Just., and the jurists, tunc largely predominates; but Nep. has tunc once only, and Tac., who employs both words sparingly, has tum oftener than tunc. The Codd. very freq. vary between the words, and in many passages the reading is still doubtful. Undue weight has been given by some critics to opposition to nunc and connection with cum; cf. Kritz ad Sall. J. 5, 1; Zumpt ad Cic. Verr. 2, 4, 64, § 142; 2, 5, 10, § 27. Both tum and tunc are freq. opposed to nunc, and connected with cum.
    I.
    Absol.
    A.
    Referring an event to a time before mentioned.
    1.
    To definite past time.
    (α).
    To a period of time, = illis temporibus (only post-Aug.):

    tunc melius tenuere fidem cum paupere cultu Stabat in exigua ligneus aede deus,

    Tib. 1, 10, 19:

    nulli tunc subsessores alienorum matrimoniorum oculi metuebantur,

    Val. Max. 2, 1, 5:

    sed tunc clarissimus quisque juvenum pro amplificanda patria plurimum periculi sustinebat,

    id. 3, 2, 6:

    nunc quo ventum est? A servis vix impetrari potest ne eam supellectilem fastidiant qua tunc consul non erubuit,

    id. 4, 3, 7:

    quo pacto inter amicos viguisse tunc justitiam credimus, cum inter accusatores quoque, etc.,

    id. 6, 5, 6:

    si vere aestimare Macedonas qui tunc erant volumus, fatebimur, etc.,

    Curt. 4, 16, 33:

    sed civitati nullae tunc leges erant,

    Just. 2, 7, 3; 6, 9, 5.—
    (β).
    Referring to a point of time spoken of: cives Romani [p. 1914] tunc facti sunt Campani, Enn. ap. Censor. 14 (Ann. v. 174 Vahl.): tanto sublatae sunt Augmine tunc lapides, id. ap. Non. p. 211, 8 (Ann. v. 542 ib.): tunc ipsos adoriant, ne quis Spartam referat nuntium, Naev. ap. Prisc. 8, p. 801 P. (Trag. Rel. v. 16 Rib.):

    (Sulla) statim ex iis rebus quas tunc vendebat jussit ei praemium tribui, etc.,

    Cic. Arch. 10, 25:

    neque ego tunc princeps ad salutem esse potuissem si, etc.,

    id. Sull. 3, 9:

    his tunc cognitis rebus amici regis his... liberaliter responderunt,

    Caes. B. C. 3, 104:

    tunc duces Nerviorum... colloqui sese velle dicunt,

    at this time, id. B. G. 5, 41:

    quod se facturos minabantur, aegreque tunc sunt retenti quin oppidum irrumperent,

    id. B. C. 2, 13 fin.:

    Romanus tunc exercitus in agro Larinati erat,

    Liv. 22, 24, 1:

    itaque cum in ipsum, et innocentia tutum et magistratu in quo tunc erat, impetus fieri non posset, etc.,

    id. 4, 44, 6; cf. id. 2, 2, 2; 4, 8, 6; 10, 37, 10;

    44, 44, 3: nec, si rescindere posses (sc. jussa Jovis), Tunc aderas,

    Ov. M. 2, 679:

    tunc ego nec cithara poteram gaudere sonora, nec, etc.,

    Tib. 3, 4, 69:

    tunc urbis custodiis praepositus C. Maecenas,

    Vell. 2, 88, 2:

    forte evenit ut tunc summae dignitatis ibi femina veneno consumere se destinarit,

    Val. Max. 2, 6, 8:

    qui tunc Libitinam exercebant,

    id. 5, 2, 10:

    Coriolanus ad Volscos, infestos tunc Romanis, confugit,

    id. 5, 4, 1; cf. id. 2, 10, 3; 4, 8, 5; 5, 5, 3; 7, 6, 5 fin.;

    8, 1 damn. 1: Carthaginiensium legati ad celebrandum sacrum anniversarium more patrio tunc venerant,

    Curt. 4, 2, 10:

    et tunc aestas erat, cujus calor, etc.,

    id. 3, 5, 1:

    perierat imperium, quod tunc in extremo stabat, si Fabius, etc.,

    Sen. Troad. 1, 11, 5:

    tunc,distractis Orientis viribus, casus Mithridati datus est occupandi Armeniam,

    Tac. A. 11, 9; cf. id. ib. 2, 25:

    quidam ex eis qui tunc egerant, decesserunt,

    Plin. Ep. 4, 24, 3:

    ardente tunc in Africa bello,

    Suet. Caes. 70; cf. id. Calig. 48; id. Ner. 20; 21:

    Asiam tunc tenebat imperio rex Darius,

    Gell. 17, 9, 20:

    hostes tunc populi Romani fuerant Fidenates,

    id. 17, 21, 17; cf. id. 13, 5, 2 and 3; 14, 1, 8; Ael. Spart. Had. 11; 23; 24.—Repeated by anaphora:

    tunc victus abiere feri, tunc consita pomus, tunc bibit inriguas fertilis hortus aquas, Aurea tunc pressos, etc.,

    Tib. 2, 1, 43:

    tunc Parmenio et Philotas, tunc Amyntas consobrinus, tunc noverca fratresque interfecti, tunc Attalus, Eurylochus... occurrebant,

    Just. 12, 6, 14; so id. 43, 3, 2; 43, 4, 2.—Attributively:

    regem tunc Lacedaemoniorum,

    Just. 6, 2, 4.—
    (γ).
    Referring to a state no longer in existence:

    silvae tunc circa viam erant, plerisque incultis,

    Liv. 21, 25, 8:

    urbs (Corinthus) erat tunc praeclara ante excidium,

    id. 45, 28, 2:

    hic (Curio) primo pro Pompei partibus, id est, ut tunc habebatur, pro republica, mox... pro Caesare stetit,

    Vell. 2, 48, 3:

    certissimum tunc proscriptorum perfugium penetravit,

    Val. Max. 7, 3, 9:

    docuit in atrio Catulinae domus, quae pars Palatii tunc erat,

    Suet. Gram. 17: tunc (i. e. olim) in usu erat, eam hereditatem, etc., Gai Inst. 2, 254 erat autem tunc mos ut cum princeps causam cognosceret... sententiam ex omnium deliberatione proferret, Ael. Spart. Had. 8.—
    (δ).
    Expressly opposed to present time: tunc igitur pelles, nunc aurum et purpura exercent hominum vitam, Lucr 5, 1423;

    ea lege quae tunc erat Sempronia, nunc est Cornelia,

    Cic. Clu. 56, 154:

    cum vero causam justam deus ipse dederit, ut tunc Socrati, nunc Catoni, etc.,

    id. Tusc. 1, 30, 74, cf. id. Verr. 2, 2, 18, § 45; 2, 3, 67, § 156; id. Arch. 3, 5; id. Pis. 13, 30; id. Rab. Post. 12, 34; id. Phil. 7, 5, 14:

    cur privati non damus remiges, sicut tunc dedimus?

    Liv. 34, 6, 18:

    munitiones et locis opportunioribus tunc fuerunt et validiores impositae (i. e. quam nunc),

    id. 36, 17, 4:

    parva nunc res videri potest quae tunc patres ac plebem accendit,

    id. 4, 25, 13; cf. id. 8, 31, 4; 21, 18, 5:

    Macedones milites ea tunc erant fama qua nunc Romani feruntur,

    Nep. Eum. 3, 4: nunc solvo poenas;

    tunc tibi inferias dedi,

    Sen. Phoen. 172:

    nunc haberent socios quos tunc hostes habuerant,

    Just. 6, 7, 5; cf. id. 8, 2, 9:

    hoc tunc Veii fuere, nunc fuisse quis meminit?

    Flor. 1, 12, 11.—And tunc and tum in co-ordinated sentences: qui ager nunc multo pluris est quam tunc fuit. Tum enim, etc., nunc, etc.;

    tum erat ager incultus, nunc est cultissimus,

    Cic. Rosc. Com. 12, 33: vos etiamsi tunc faciendum non fuerit, nunc utique faciendum putatis;

    ego contra, etiamsi tum migrandum fuisset, nunc has ruipas relinquendas non censerem,

    Liv. 5, 53, 3 (in such connections tum generally refers to a previous tunc, rarely vice versa).—
    (ε).
    Opposed to a previous or a later time:

    quae ipsum Hannibalem, armis tunc invictum voluptate vicit (i. e. etsi non postea),

    Cic. Agr. 2, 35, 95:

    raro alias tribuni popularis oratio acceptior plebi quam tunc severissimi consulis fuit,

    Liv. 3, 69, 1:

    (Syphax) tunc accessio Punici belli fuerat, sicut Gentius Macedonici,

    id. 45, 7, 2; 5, 37, 2; 45, 25, 10:

    non ab Scipionibus aliisque veteribus Romanorum ducum quidquam ausum fortius quam tunc a Caesare,

    Vell. 2, 80, 3:

    et tunc Aeanti, ut deo, immolaverunt, et deinceps, etc.,

    Val. Max. 1, 5, ext. 2:

    praetor hic Alexandri fuerat, tunc transfuga,

    Curt. 3, 11, 18; cf. id. 4, 13, 18:

    Cilicum nationes saepe et alias commotae, tunc Troxoboro duce, montes asperos castris cepere,

    Tac. A. 12, 55; cf. id. ib. 2, 62; id. H. 3, 58:

    ob res et tunc in Africa, et olim in Germania gestas,

    Suet. Galb. 8; cf. id. Tib. 10; 18; id. Oth. 4:

    idem tunc Faesulae quod Carrhae nuper,

    Flor. 1, 5, 8.—
    (ζ).
    In general statements, applied to the actual state of affairs:

    mos est regibus quotiens in societatem coeant, pollices inter se vincire, etc. Sed tunc, qui ea vincula admovebat decidisse simulans, genua Mithridatis invadit,

    Tac. A. 12, 47:

    legebatur ergo ibi tunc in carmine Latino, etc.,

    Gell. 2, 22, 2.— Pregn., as matters then stood:

    aptissimum tempus fuerat, delinimentum animis Bolani agri divisionem obici: tunc haec ipsa indignitas angebat animos,

    Liv. 4, 51, 6.—
    (η).
    Of coincidence in time: tunc = cum hoc fieret, on that occasion:

    quodsi tu tunc, Crasse, dixisses, omnem eorum importunitatem evellisset oratio tua,

    Cic. de Or. 1, 53, 230; id. Clu. 56, 153; id. Lig. 5, 16; id. Phil. 7, 5, 14:

    tunc Lacedaemoniis accusantibus respondendum erat, nunc a vobis ipsis accusati sumus,

    Liv. 39, 36, 7:

    jam Horatius secundam pugnam petebat. Tunc... clamore adjuvant militem suum,

    while he was doing so, id. 1, 25, 9; 45, 23, 17:

    sed neque... nubes Tunc habuit, nec... imbres,

    Ov. M. 2, 310:

    quid mihi tunc animi fuit?

    id. ib. 7, 582:

    quid mihi tunc animi credis, germane, fuisse?

    id. H. 11, 87; 12, 31:

    quid tunc homines timuerint, quae senatus trepidatio... neque mihi exprimere vacat, neque, etc.,

    Vell. 2, 124, 1:

    non Catoni tunc praetura, sed praeturae Cato negatus est,

    Val. Max. 7, 5, 6; cf. id. 1, 8, 6; 4, 5, 3; 6, 1, 8; 6, 2, 3; 6, 2, 6; 6, 6, ext. 1;

    9, 3, 1: tunc ego dicere debui,

    Sen. Ep. 63, 15:

    non possum dicere aliud tunc mihi quam deos adfuisse,

    Plin. Ep. 1, 5, 5:

    tunc domus priscorum ducum arserunt,

    Suet. Ner. 38; Just. 18, 3, 14; Gell. 6 (7), 3, 48; 12, 13, 21; 19, 1, 11.—Tunc and tum co-ordinate: sanguine tunc (Phaethontis) credunt... Tum facta'st Libya... arida;

    tum, etc.,

    Ov. M. 2, 235 sqq.: tunc... sorores Debuerant, etc.;

    Tum potui Medea mori bene,

    id. H. 12, 3 sqq.—And referring to a supposed action at a definite time:

    nobis tunc repente trepidandum in acie instruenda erat,

    if we had accepted the battle then, Liv. 44, 38, 11.—
    (θ).
    Redundant (post-class.):

    id quale fuerit, neque ipse tunc prodidit, neque cuiquam facile succurrat,

    Suet. Tit. 10; cf.: in ejusmodi temporibus tunc eae ambulationes aperiuntur, Vitr 5, 9, 9.—
    2.
    = nunc, in oblique discourse (rare):

    quod si consulatus tanta dulcedo sit, jam tunc ita in animum inducant, consulatum captum a tribunicia potestate esse,

    Liv. 2, 54, 5:

    ut cum multis saeculis murus urbi civium virtus fuerit, tunc cives salvos se fore non existimaverint nisi intra muros laterent,

    Just. 14, 5, 7.—
    3.
    Referring to indefinite time.
    (α).
    Then, at such a time of the year, day, etc.; at such a season:

    tunc (i. e. autumno) praecidi arbores oportere secundum terram,

    Varr. R. R. 1, 27:

    ab eo in fastis dies hordicalia nominantur, quod tunc hordae boves immolantur,

    id. ib. 2, 5:

    omnes (nubes sol) enim sub se tunc (= medio die),

    Sen. Q. N. 1, 8, 7:

    tunc enim maximae et integrae adhuc nives (= aestate prima),

    id. ib. 4, 2, 21:

    et tunc potest ventis concitari mare,

    id. ib. 4, 2, 25; cf. id. ib. 4, 5, 2.—
    (β).
    With the force of an indefinite temporal clause:

    tunc ignes tenuissimi iter exile designant et caelo producunt, of shooting stars,

    Sen. Q. N. 1, 1, 6: nemo observat lunam nisi laborantem. Tunc urbes conclamant, tunc pro se quisque superstitione vana trepidat, id. ib. 7, 1, 2:

    adjuvari se tunc (i. e. cum faces vident) periclitantes existimant Pollucis et Castoris numine,

    id. ib. 1, 1, 13; cf. id. ib. 1, 8, 3; 2, 55, 2; 5, 3, 1; 6, 12, 2; id. Ep. 42, 4; id. Brev. Vit. 11, 1: si ancilla ex cive Romand conceperit, deinde civis Romana facta sit, et tunc pariat, etc., Gai Inst. 1, 88; 1, 90; Dig. 1, 6, 8; 40, 12, 22, § 3.—
    (γ).
    With the force of a conditional clause, in this instance: Tr. Erus peregre venit. Si. Tunc tibi actutum chorda tenditur, Plaut. Most. 3, 2, 55 Lorenz (al. tum):

    dominae mentem convertite... Tunc ego crediderim vobis, et sidera et amnes Posse, etc.,

    Prop. 1, 1, 23:

    itaque tunc dividere optimum erit (= si plura sunt quae nocent),

    Quint. 4, 2, 101; so id. 6, 1, 22:

    cuperem tecum communicare tam subitam mutationem mei: tunc amicitiae nostrae certiorem fiduciam habere coepissem,

    Sen. Ep. 6, 2: nemo est ex inprudentibus qui reliqui sibi debeat. Tunc mala consilia agitant, tunc aut aliis aut ipsis pericula struunt;

    tunc cupiditates improbas ordinant, tunc... tunc... denique, etc.,

    id. ib. 10, 2;

    7, 2: tunc enim (i. e. si cottidie reputes) subit recordatio: Quot dies quam frigidis rebus absumpsi!

    Plin. Ep. 1, 9, 3:

    propter liberos retentio fit (dotis) si culpa mulieris divortium factum sit, tunc enim sextae retinentur ex dote,

    Ulp. Fragm. 6, 10: veluti si a femina manumissa sit: tunc enim e lege Atilia petere debet tutorem, Gai Inst. 1, 195; 1, 76; 1, 40; 3, 181; Fragm. Vat. 52; Dig. 2, 4, 8; 5, 3, 13, § 12; 7, 3, 1; 19, 1, 11, § 15; 11, 1, 20; Just. Inst. 1, 12, § 6; in the jurists, saep.—
    4.
    Referring to future time.
    (α).
    In gen.: tunc illud vexillum... coloniae Capuae inferetur;

    tunc contra hanc Romam illa altera Roma quaeretur,

    Cic. Agr. 2, 32, 86:

    tunc, ut quaeque causa crit statuetis, nunc libertatem repeti satis est,

    Liv. 3, 53, 10:

    senatus consultum adjectum est ut... praetor qui tunc esset... apud eorum quem qui manumitteretur... jusjurandum daret, etc.,

    id. 41, 9, 11:

    nec taedebit avum parvo advigilare nepoti... Tunc operata deo pubes discumbet in herba, etc.,

    Tib. 2, 5, 95:

    tunc interea tempus exercitus ex hoc loco educendi habebis,

    Gell. 3, 7, 7.—
    (β).
    With the force of a conditional clause:

    tunc me biremis Tutum... Aura feret geminusque Pollux (i. e. si mugiat malus procellis),

    Hor. C. 3, 29, 62:

    vectabor umeris tunc ego inimicis eques (i. e. si hoc feceris),

    id. Epod. 17, 74:

    tunc tua me infortunia laedent (i. e. si dolebis tibi),

    id. A. P. 103:

    tunc ego jurabo quaevis tibi numina... Tunc ego... Efficiam, etc.,

    Ov. H. 15 (16), 319:

    tunc piger ad nandum, tunc ego cautus ero,

    id. ib. 17 (18), 210.—
    B.
    Representing sequence or succession in events, = deinde.
    1.
    Simple sequence in time.
    (α).
    Time proper (rare till after the Aug. per.;

    in Cic. perh. only in the foll. passages): Herodotus cum Roma reverteretur, offendit eum mensem qui sequitur mensem comitialem. Tunc Cephaloeditani decrerunt intercalarium XLV dies longum,

    Cic. Verr. 2, 2, 52, § 130:

    veni in eum sermonem ut docerem, etc. Tunc mihi ille dixit quod, etc.,

    id. Fam. 3, 5, 3:

    dixi ei, me ita facturum esse ut, etc. Tunc ille a me petivit, etc.,

    id. ib. 3, 6, 2 is finis pugnae equestris fuit. Tunc adorti peditum aciem, nuntios ad consules rei gestae mittunt, Liv. 3, 70, 8:

    tandem curia excesserunt. Tunc sententiae interrogari coeptae,

    id. 45, 25, 1:

    equites, relictis equis, provolant ante signa... Tunc inter priores duorum populorum res geritur,

    id. 7, 8, 1:

    iterum deinde interpellatus, in proposito persistit. Tunc Poppedius, abjecturum inde se... minatus est,

    Val. Max. 3, 1, 2; cf. id. 5, 4, 1; 7, 3, 2; 7, 3, 6: tunc intendit arcum, et ipsum cor adulescentis figit, Sen. de Ira, 3, 14, 2; so id. Ot. Sap. 1, 1; id. Q. N. 1, 12, 1:

    Dareum XXX inde stadia abesse praemissi indicabant. Tunc consistere agmen jubet,

    Curt. 3, 8, 24:

    contionem discedere in manipulos jubet. Tunc a veneratione Augusti orsus flexit ad victorias,

    Tac. A. 1, 34; cf. id. ib. 1, 67; 12, 31; 12, 33; 12, 69; id. H. 4, 72; Vitr. 1, 4, 12; 1, 6, 7; 2, 1, 2; 2, 1, 4; 5, 12, 5; 7, praef. 5; 7, 1, 3; 7, 2, 2; 8, 1, 1; Suet. Ner. 49; id. Vit. 15 fin.; id. Dom. 16; Front. Strat. 2, 5, 4; Gell. 1, 22, 6; 6 (7), 17, 6; 13, 31 (30), 6; 14, 2, 9; [p. 1915] Flor. 2, 13 (4, 2), 71; Just. 11, 4, 1; 11, 10, 2; 12, 7, 7; 13, 3, 4; 18, 4, 10 et saep.; Dig. 1, 2, 2, § 26.—
    (β).
    Before an abl. absol. (postclass.):

    statuunt tempus quo foedissimum quemque invadant. Tunc, signo inter se dato, inrumpunt contubernia,

    Tac. A. 1, 48:

    tunc, Campaniae ora proximisque insulis circuitis, Caprearum secessui quadriduum impendit,

    Suet. Aug. 98:

    tunc, exercitu in Aetoliam promoto, pecunias civitatibus imperat,

    Just. 14, 1, 6; 21, 5, 2; 22, 2, 7; 25, 2, 6.—
    (γ).
    Implying a consequence, then, under these circumstances, hence, accordingly:

    caedere januam saxis, instare ferro, ligna circumdare ignemque circumicere coeperunt. Tunc cives Romani, qui Lampsaci negotiabantur, concurrunt,

    Cic. Verr. 2, 1, 27, § 69: huc tota Vari conversa acies suos fugere videbat. Tunc Rebilus; Perterritum, inquit, hostem vides;

    quid dubitas, etc.,

    Caes. B. C. 2, 34:

    animadversum est, extra consuetudinem longius a vallo esse aciem Pompei progressum. Tunc Caesar apud suos Differendum est iter, inquit, etc.,

    id. ib. 3, 85:

    omnium spe celerius Saguntum oppugnari adlatum est. Tunc relata de integro res ad senatum,

    Liv. 21, 6, 5; cf. id. 9, 30, 10:

    Tisiphoneque Saevit et huc illuc impia turba fugit. Tunc niger in porta serpentum Cerberus ore Stridet,

    Tib. 1, 3, 71:

    apud patres disseruit, nec posse Orientem nisi Germanici sapientia conponi, etc. Tunc decreto patrum permissae Germanico provinciae,

    Tac. A. 2, 43; id. H. 4, 83; Vitr. 2, 8, 14; 2, 9, 16; Just. 39, 3, 11.—Emphatically, = tum vero:

    donec ipse quoque longinquo morbo est implicitus. Tunc adeo fracti simul cum corpore sunt spiritus illi feroces ut, etc.,

    Liv. 1, 31, 6.—And = tum primum:

    multitudo tandem perrumpit ordines hostium. Tunc vinci pertinacia coepta, et averti manipuli quidam,

    Liv. 9, 39, 10. —
    2.
    In enumerations with tum... deinde... postea, etc.
    (α).
    In gen. (postclass.): ante omnia instituit ut e libertorum bonis dextans... cogeretur; deinde ut ingratorum, etc.;

    tunc ut lege majestatis facta omnia... tenerentur,

    Suet. Ner. 32 med.; so,

    tunc... deinde... tunc, etc.,

    Vitr. 1, 6, 12 and 13:

    tunc... tunc... deinde... tunc,

    id. 3, 5, 5 and 6; cf. id. 5, 12, 4; cf. Suet. Oth. 6; Flor. 4, 2, 88.—With tum: terras primum situmque earum quaerit; deinde condicionem maris;

    tunc quidquid inter caelum terrasque interjacet perspicit... tum, peragratis humilioribus, ad summa prorumpit,

    Sen. Cons. Helv. 17 fin.; so Gai Inst. 3, 6, 3.—
    (β).
    Of successive speakers in dialogue (rare):

    tu vero abi, inquit, etc. Tunc Mucius Quandoquidem, inquit, est apud te virtuti honos, etc.,

    Liv. 2, 12, 15:

    apud quem Valerius in hunc modum egit, etc. Tunc Collatinus Quaero inquit, etc.,

    Val. Max. 2, 8, 2.—With tum:

    tunc poeta... inquit, etc. Tum Fronto ita respondit, etc.,

    Gell. 19, 8, 10 and 11; 12, 13, 19; Val. Max. 7, 3, ext. 4.—
    C.
    In co-ordination (very rare).
    1.
    = praeterea, and then:

    (Romulus) hoc consilio fultus... locupletari civis non destitit. Tunc, id quod retinemus hodie magna cum salute rei publicae, auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,

    Cic. Rep. 2, 9, 15 sq.:

    praeter has, frugalitas et continentia... splendorem illi suum adfunderent. Tunc providentia cum elegantia quantum decoris illi adderent!

    Sen. Ep. 115, 3.—
    2.
    In the connection cum... tunc (v. tum, I. C. 3.):

    vivendum recte est cum propter plurima, tunc est Idcirco, etc.,

    Juv. 9, 118 ( poet. for tum, on account of the foll. vowel).—
    3.
    Vid. tunc etiam, III. B. 7. b.
    II.
    As correlative of dependent clauses.
    A.
    Of temporal clauses with cum.
    1.
    Referring to definite past time.
    a.
    Tunc as antecedent of the clause:

    set Stalagmus quojus erat tunc nationis quom hinc abit?

    Plaut. Capt. 4, 2, 108:

    etiamne in ara tunc sedebant mulieres Quom ad me profectu's ire?

    id. Rud. 3, 6, 8:

    quo damnato tunc, cum judicia fiebant, HS. IV milibus lis aestimata est,

    Cic. Verr. 2, 4, 10, § 22:

    etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiscebatur,

    id. ib. 2, 5, 43, §

    111: atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat: vos tunc paruistis cum paruit nemo nisi qui voluit,

    id. Lig. 7, 20: se ita pugnaturos ut Romae pugnaverint in repetenda patria, ut postero die ad Gabios, tunc cum effecerint ne quis hostium, etc., Liv. 6, 28, 9:

    et quod tunc fecimus cum hostem Hannibalem in Italia haberemus, id nunc, pulso Hannibale, cunctamur facere?

    id. 31, 7, 5:

    infelix Dido, nunc te facta impia tangunt? Tunc decuit cum sceptra dabas,

    Verg. A. 4, 597 (Rib. tum; v. Prisc. p. 8, 841 P.):

    prudenter sensit tunc incrementum Romano imperio petendum fuisse cum intra septimum lapidem triumphi quaerebantur,

    Val. Max. 4, 1, 10:

    quorum nihil tunc cum diceretur parum aptum fuit,

    Quint. 11, 1, 89; cf. Val. Max. 8, 8, ext. 1; 9, 8, ext. 1.—
    b.
    Introducing the apodosis.
    (α).
    Of coincident actions:

    cum jam adpropinquantium forma lemborum haud dubie esset... tunc injecta trepidatio,

    Liv. 44, 28, 10.—
    (β).
    = deinde:

    adversus singula quaeque cum respondere haud facile esset, et quereretur... purgaretque se invicem, tunc Papirius, redintegrata ira, virgas et secures expediri jussit,

    Liv. 8, 32, 10:

    divus Caesar cum exercitum habuisset circa Alpes, imperavissetque, etc., tunc qui in eo castello fuerunt... noluerunt imperio parere,

    Vitr. 2, 9, 15:

    cum nuntiatum esset Leonidae a XX milibus hostium summum cacumen teneri, tunc hortatur socios, recedant,

    Just. 2, 11, 5.—
    2.
    Of definite present time, tunc is not found; v. tum.—
    3.
    Referring to indefinite time.
    a.
    As antecedent:

    arbitror, quo nos etiam tunc utimur cum ea dicimus jurati quae comperta habemus,

    Cic. Font. 13, 29 (9, 19):

    tunc obsequatur naturae cum senserit, etc.,

    id. Fragm. Hort. Phil. 75 B. and K.; id. Tusc. 2, 6, 16; id. Verr. 1, 18, 55; 2, 5, 12, § 29: qui tunc vocat me, cum malum librum legi, only... when, never... unless (= tote dê), Cat. 44, 21 Ellis (Mull. tum):

    deum tunc adfuisse cum id evenisset, veteres oratores aiebant,

    Quint. 10, 7, 14:

    tunc est commovendum theatrum cum ventum est ad illud Plodite,

    id. 6, 1, 52; cf. id. 4, 2, 8; 12, 11, 7; Vitr. 2, 9, 3:

    voluptas tunc, cum maxime delectat, exstinguitur,

    Sen. Vit. Beat. 7, 4; cf. id. Q. N. 1, prol. 3; 5, 3, 3; 6, 3, 1; id. Ep. 10, 5; 85, 38:

    in tantam quantitatem tenetur quae tunc in peculio fuit cum sententiam dicebat,

    Dig. 5, 1, 15: tunc cum certum esse coeperit neminem ex eo testamento fore heredem, Gai Inst. 3, 13; 4, 71; Dig. 28, 3, 6, § 6; 40, 12, 16, § 2; 40, 7, 34.—
    b.
    Introducing the apodosis:

    cum autem fundamenta ita distantia inter se fuerint constituta, tunc inter ea alia transversa... collocentur,

    Vitr. 1, 5, 7; 2, 1, 6; 2, 3, 2; 2, 5, 2;

    3, 5, 13: cum folia pauca in acumine germinent, tunc maxime serendas ficus,

    Plin. 18, 26, 65, § 245; Just. 41, 2, 9.—
    4.
    Referring to future time:

    ex ceteris autem generibus tunc pecunia expedietur cum legionibus victricibus erunt quae spopondimus persolvenda, Cic. Fragm. Ep. Caes. jun. 1, 8: tunc inter eas fore finem belli dixit cum alterutra urbs in habitum pulveris esset redacta,

    Val. Max. 9, 3, ext. 3:

    poterant videri tunc incohanda cum omnia quae... peregissem,

    Quint. 6, 4, 1; Col. praef. 33; v. infra, III. A. 2. b.—
    B.
    With temporal clauses introduced by ubi (rare).
    1.
    Of definite past time:

    ad quod bellum ubi consules dilectum habere occipiunt, obstare tunc enixe tribuni,

    Liv. 4, 55, 2:

    haec ubi convenerunt, tunc vero Philomelus consuetudinem nocte egrediendi frequentiorem facere,

    id. 25, 8, 9.—
    2.
    Of indefinite time.
    a.
    As antecedent:

    tunc autem est consummata infelicitas, ubi turpia non solum delectant, sed etiam placent,

    Sen. Ep. 39, 6; id. Ben. 2, 3, 3; 2, 17, 3; id. Ep. 89, 19.—
    b.
    In apodosis:

    stillicidia ubi plura coiere et turba vires dedit, tunc fluere et ire dicuntur,

    Sen. Q. N. 5, 13, 4; 6, 17, 2; 6, 18, 2.—
    C.
    With temporal clauses introduced by postquam (posteaquam); rare.
    1.
    Of definite past time:

    posteaquam ingenuae virgines et ephebi venerunt ad deprecandum, tunc est pollicitus his legibus ut, etc.,

    Vitr. 10, 16, 7 (but in Sall. C. 51, 40 Dietsch reads tum).—
    2.
    Of indefinite time: si vero posteaquam eam destinasses, tunc perierit, etc., Dig 17, 2, 58, § 1.—
    D.
    With temporal clauses introduced by ut (very rare):

    ut vero... casus suorum miseris eluxit, tunc toto littore plangentium gemitus, tunc infelicium matrum ululatus... audiebantur,

    Just. 19, 2, 11.—
    E.
    With temporal clauses introduced by quando (rare).
    1.
    As antecedent:

    tunc quando abiero,

    Plaut. Pers. 4, 7, 19 (4, 8, 8): tunc inserentur (cerasi) quando his vel non est, vel desinit gummi effluere, Pall. Oct. 12.—
    2.
    In apodosis:

    quando quodque eorum siderum cursum decorum est adeptum... tunc ex alterius naturae motione transversa... vinci a tardioribus videbantur,

    Cic. Univ. 9.—
    F.
    With temporal clauses introduced by dum (very rare):

    tunc tamen utrumque tolerabile est, dum illi vis sua est,

    Sen. Ep. 83, 21.—
    G.
    With conditional clauses.
    1.
    In gen.
    (α).
    As antecedent:

    consilium istud tunc esset prudens si rationes ad Hispaniensem casum accommodaturi essemus,

    Cic. Att. 10, 8, 2:

    sin autem ventus interpellaverit et... tunc habeat canalem longum pedes quinque, etc.,

    Vitr. 8, 5, 2:

    tunc fidem fallam, tunc inconstantiae crimen audiam si, cum omnia eadem sint quae erant promittente me, non praestitero promissum,

    Sen. Ben. 4, 35, 2.—
    (β).
    In apodosis:

    si se simul cum gloria rei gestae exstinxisset, tunc victorem, quidquid licuerit in magistro equitum, in militibus ausurum,

    Liv. 8, 31, 7:

    quem si inclusit mare, tum ille exitu simul redituque praecluso, volutatur,

    Sen. Q. N. 6, 15:

    quod si non illum, sed me peccasse putabis, tunc ego te credam cordis habere nihil,

    Mart. 2, 8, 6: si nullus sit suorum heredum, tunc hereditas pertinet ad adgnatos, Gai Inst. 3, 9:

    si vero dissentiunt, tunc praetoris partes necessariae sunt,

    Dig. 2, 14, 7, § 19; Sen. Q. N. 6, 9, 2; Gai Inst. 3, 205; Dig. 1, 3, 22.—
    2.
    With a supposition contrary to fact:

    audivi te cum alios consolareris: tunc conspexissem, si te ipse consolatus esses,

    Sen. Prov. 4, 5.—
    H.
    After abl. absol. (rare):

    legatis auditis, tunc de bello referre sese Aemilius dixit,

    Liv. 44, 21, 1:

    his ita praeparatis, tunc in rotae modiolo tympanum includatur,

    Vitr. 10, 9 (14), 2.
    III.
    Particular connections.
    A.
    With other particles of time.
    1.
    Jam tunc (rare):

    nisi jam tunc omnia negotia diligentissime confecissem,

    Cic. Fam. 3, 12, 3: bellum jam tunc ab illis geri coeptum cum sibi Phrygiam ademerint, Trog. Pomp. ap. Just. 38, 53:

    At. C. Marius L. Sullam jam tunc, ut praecaventibus fatis, copulatum sibi quaestorem habuit,

    Vell. 2, 12, 1:

    Archilochum Nepos Cornelius tradit, Tullo Hostilio Romae regnante, jam tunc fuisse poematis clarum et nobilem,

    Gell. 17, 21, 8:

    palam jam tunc multae civitates libertatem bello vindicandam fremebant,

    Just. 13, 5, 5. —
    2.
    With demum and denique, not until then, then only, then at last.
    a.
    Tunc demum.
    (α).
    Absol.:

    tunc demum nuntius missus ad tertiam legionem revocandam,

    Liv. 41, 3, 5:

    tunc demum pectora plangi Contigit,

    Ov. H. 11, 91:

    tunc demum intrat tabernaculum,

    Curt. 4, 13, 20:

    tunc demum alia mala (exstiterunt),

    Sen. Q. N. 1, 17, 6:

    (aquilae) primo deponunt, expertaeque pondus, tunc demum abeunt,

    Plin. 10, 3, 4, § 14:

    tunc demum... invidiam quae sibi fieret deprecati sunt,

    Suet. Calig. 9:

    tunc demum ad otium concessit,

    id. Claud. 5.—
    (β).
    With cum clause:

    postero die cum circumsessi aqua arceremur, nec ulla... erumpendi spes esset, tunc demum pacti sumus, etc.,

    Liv. 21, 59, 6:

    et serius cum redisset, tum demum, recepto sospite filio, victoriae tantae gaudium consul sensit,

    id. 44, 44, 3:

    cum ab his oritur, tunc demum ei ratio constat,

    Val. Max. 4, 8 prooem.: quos ordine suo tunc demum persequar cum praefaturus fuero, Col. praef. 33; Sen. Ep. 84, 6; id. Q. N. 7, 13, 1.—
    b.
    Tunc denique (very rare): hi dicebantur in eo tempore mathêmatikoi. Exinde ad perspicienda principia naturae procedebant ac tunc denique nominabantur phusikoi, Gell. 1, 9, 7.—
    3.
    Tunc primum:

    quia tunc primum superbiae nobilitatis obviam itum est,

    Sall. J. 5, 2:

    tunc primum circo qui nunc maximus dicitur, designatus locus est,

    Liv. 1, 35, 8:

    eum dolorem ulta est (plebs) tunc primum plebeis quaestoribus creatis,

    id. 4, 54, 2:

    tunc primum equo merere equites coeperunt,

    id. 5, 7, 13:

    lectisternio tunc primum in urbe Romana facto,

    id. 5, 13, 6; Tac. A. 11, 38; Suet. Ner. 17; Just. 8, 5, 1; 11, 10, 2; Jul. Capitol. Anton. Phil. 5; 7.—
    4.
    With deinde (cf.: tum deinde).
    (α).
    Deinde tunc:

    roga bonam mentem, bonam valetudinem animi, deinde tunc corporis,

    Sen. Ep. 10, 4; 74, 23; 117, 1.—
    (β).
    Tunc deinde: primum militiae vinculum est religio et signorum amor, et deserendi nefas; tunc deinde facile cetera [p. 1916] exiguntur, Sen. Ep. 95, 35; 11, 4; Val. Fl. 8, 109; Cels. 4, 15.—So, tunc postea, Vitr. 1, 6, 7.—
    5.
    Tunc tandem:

    simul enim cessit possessione Dii, excitavit hostem, ut tunc tandem sciret recuperanda esse quae prius amissa forent,

    Liv. 44, 8, 4.—
    B.
    With emphatic particles.
    1.
    Tunc vero (or enimvero):

    in turbatos jam hostes equos inmittunt. Tunc vero Celtiberi omnes in fugam effunduntur,

    Liv. 40, 40, 10:

    cunctantem tamen ingens vis morbi adorta est. Tunc enim vero deorum ira admonuit,

    id. 2, 36, 6:

    tunc vero impotentis fortunae species conspici potuit,

    Curt. 3, 11, 23: Tiberioque suspensa semper verba;

    tunc vero nitenti, etc.,

    Tac. A. 1, 11.—
    2.
    Tunc quidem: et tunc quidem Perseus copias reduxit;

    postero die, etc.,

    Liv. 42, 57, 9:

    tunc quidem sacrificio rite perpetrato, reliquum noctis rediit, etc.,

    Curt. 4, 13, 16; cf. id. 3, 12, 21.—
    3.
    Ne tunc quidem:

    quia ne tunc quidem obsistebatur,

    Front. Strat. 3, 17, 9:

    ac ne tum quidem senatu aut populo appellato,

    Suet. Ner. 41; cf. Just. 27, 3, 6.—
    4.
    Tunc maxime (or tunc cum maxime).
    (α).
    Chiefly at that time, especially then:

    Theophrastus est auctor, in Ponto quosdam amnes crescere tempore aestivo... aut quia tunc maxime in umorem mutabilis terra est, aut quia, etc.,

    Sen. Q. N. 3, 26, 2.—
    (β).
    Just then:

    hospitem tunc cum maxime utilia suadentem abstrahi jussit ad capitale supplicium,

    Curt. 3, 2, 17:

    non incidunt causae quae iram lacessant? sed tunc maxime illi oppugnandae manus sunt, Sen. de Ira, 2, 14, 2: sapiens tunc maxime paupertatem meditatur cum in mediis divitiis constitit,

    id. Vit. Beat. 26, 1.—
    5.
    Tunc interea, Gell. 3, 7, 7; v. supra, I. A. 4. a.—
    6.
    Etiam tunc.
    (α).
    Even then:

    experiri etiam tunc volens an ullae sibi reliquae vires essent, etc.,

    Gell. 15, 16, 3.—
    (β).
    Still:

    quam defunctam praetextatus etiam tunc pro rostris laudavit,

    Suet. Calig. 10.— And with cum, Plaut. Rud. 3, 6, 8; v. supra, II. A. 1. a.—
    7.
    Tunc etiam.
    (α).
    Etiam as connective, tum = eo tempore:

    in civitate plena religionum, tunc etiam ob recentem cladem superstitiosis principibus, ut renovarentur auspicia, res ad interregnum redit,

    Liv. 6, 5, 6.—
    (β).
    Poet. for tum etiam, on account of the vowel:

    ultima prona via est, et eget moderamine certo, Tunc etiam... Tethys solet ipsa vereri,

    Ov. M. 2, 68.—
    8.
    Tunc quoque.
    (α).
    Also then:

    irae adversus Vejentes in insequentem annum dilatae sunt. Tunc quoque ne confestim bellum indiceretur religio obstitit,

    Liv. 4, 30, 13; 44, 37, 12: saepe legit flores;

    et tunc quoque forte legebat,

    Ov. M. 4, 315:

    quare et sereno tonat? quia tunc quoque per quassum et scissum aera spiritus prosilit,

    Sen. Q. N. 2, 18:

    cum quidam histriones producti olim, tunc quoque producerentur,

    Suet. Claud. 21:

    tunc quoque in Hyrcaniam remittitur,

    Just. 38, 9, 9.—
    (β).
    Even then:

    tunc quoque cum antiqui illi viri inclite viverent, cura comere capillum fuit,

    Sen. Q. N. 1, 17, 7:

    faba vero non antequam trium foliorum. Tunc quoque levi sarculo purgare melius quam fodere,

    Plin. 18, 26, 65, § 241; Suet. Ner. 26; Flor. 1, 7, 12.—With tum demum:

    tametsi ad audiendum pigre coitur. Plerique in stationibus sedent... ac sibi nuntiari jubent an jam recitator intraverit... an ex magna parte evolverit librum: tum demum ac tunc quoque lente cunctanterque veniunt,

    Plin. Ep. 1, 13, 2.—
    (γ).
    = sic quoque, even as it was:

    quin nisi firmata extrema agminis fuissent, ingens in eo saltu accipienda clades fuerit. Tunc quoque ad extremum periculi ventum est,

    Liv. 21, 34, 8.—
    C.
    Tunc temporis (postclass.;

    v. tum, III. E.): ex gente obscura tunc temporis Persarum,

    Just. 1, 4, 4:

    parvae tunc temporis vires Atheniensibus erant,

    id. 3, 6, 6:

    ad abolendam invidiae famam qua insignis praeter ceteros tunc temporis habebatur,

    id. 8, 3, 7:

    erat namque tunc temporis urbs Appulis Brundisium,

    id. 12, 2, 7.

    Lewis & Short latin dictionary > tunc

  • 12 MOTUS

    motion, movement - движение; актуализация потенциальной активности или потенциальной пассивности; бывает четырех видов: субстанциальным (что не есть собственно движение, а мутация и изменение), количественным, качественным, локальным. Собственно движение в трех последних смыслах есть изменение или мутация, различимые в чувственных вещах; оно следует за особенностями тела; является континуумом и предполагает отрезок времени. Аристотель определяет движение (Phys. III, c. 1, 201a9-19): "А так как в каждом роде мы различали [существующее] в действительности и в возможности, то движение есть действительность существующего в возможности, поскольку [последнее] таково; например, [действительность] могущего качественно изменяться, поскольку оно способно к такому изменению, есть качественное изменение; [действительность] способного к росту и к противолежащему - убыли (ибо общего имени для того и другого нет) есть рост и убыль; [действительность] способного возникать и уничтожаться - возникновение и уничтожение, способного перемещаться - перемещение. А то, что все это есть движение, ясно из следующего [примера]. Когда то, что может строиться, поскольку мы называем его таковым, становится действительностью, оно строится, и это есть строительство; то же относится и к обучению, лечению, катанию, прыганию, созреванию, старению". Когда что-то перемещается, то это происходит с ним актуально, и это является движением, т.е. то, что существовало в возможности, осуществляется немедленно, благодаря этому движение имеет неопределенный характер. По Аристотелю (Phys. III, c.2, 201b28-32): "А почему движение кажется неопределенным, это зависит от того, что его нельзя просто отнести ни к возможности сущего, ни к его деятельности; так, [например], ни возможное количество, ни количество в деятельности не должны с необходимостью двигаться. И все же движение кажется некоторой деятельностью, хотя и незавершенной". Движение есть действительность возможности; действительность может подвергаться воздействию только когда тело, обладающее возможностью бытия движения, получает импульс от тела, находящегося актуально в движении, понимаемом в любом из выше названных смыслов; следовательно, оно становится активным благодаря вовлечению в движение; и одновременно является пассивным по отношению к импульсу, вызвавшему движение этого тела; как бы то ни было, это есть случайный аспект, поскольку первоначально движение - есть действительность возможности, заложенное в вещи. В точном смысле не всякое движение есть страдание, но только изменение (изменение качества). По Фоме (In lib. III Sent. d. 15, q. 2, a. 1 sol 1): "Так как страдание есть движение от одной вещи к другой, то не всякое движение есть страдание, но только изменение, точно выражаясь, именно потому что при таком движении что-то изгоняется из вещи, а что-то внедряется в нее, что и является определением страдания. Локальное движение имеет место относительно того, что находится за пределами вещи, т.е. места; более того, движение увеличения происходит относительно того, что является результатом того, что уже есть, а именно результатом питательной пищи, то, что растет, идет к большему количеству. Что касается столкновения, то оно, однако, требует, чтобы вещь обладала какой-то частью, чуждой тому, что вещь представляет собою, иначе здесь не было бы субъекта движения, которым является тело, так как только тело движется... Более того, тело имеет противоречивую природу, потому что изменение есть движение между противоположными качествами". Сравн. PERFECTIO, PASSIO.

    Латинские философские термины > MOTUS

  • 13 alius

    I a, ud (gen. alterius, реже alīus, dat. aliī, реже alio; редко: gen. sg. aliī Vr, Cato ; gen. f. aliae Lcr, C, AG ; dat. m. alio Sen etc. ; dat. f. aliae Pl ; dat. /abl. pl. alis Col)
    1) другой (из многих; в отличие от alter) ( haec et alia C)
    «alio die» dicere C — сказать «в другой день», т. е. предложить отсрочку ( формула авгуров при неблагоприятных предзнаменованиях)
    a. alio tempore C — один в одно, другой в другое время (кто когда)
    a.... a.... C etc. — один... другой...
    aliud est maledicere, aliud accusare C — одно дело — злословить, другое — обвинять
    aliud sentire et loqui C — думать одно, а говорить другое
    a. ex alio (super или post alium) C, L, Slодин за другим
    a. atque a. C или a. aliusque CC, Qодин и другой или то один, то другой
    luna alio atque alio loco exoritur PM — луна восходит то в одном, то в другом месте
    a. alium — друг друга
    2)
    а) иной, отличный, непохожий ( Domines alii facti sunt C)
    б) с последующ. atque (ac), nisi, quam, praeter или abl.: другой нежели, иной чем, отличный от
    a. Lysippo H — кто-л., кроме Лисиппа
    longe alia ac tu scribis C — совсем не то, что ты пишешь
    non a. essem atque nunc sum C — я был не иным, чем теперь
    nihil aliud quam (= tantummodo) — только
    in alia omnia ire (transire, discedere) C, Cs etc.быть противоположного мнения
    species aliae veris H — видимости, не имеющие ничего общего с действительностью
    3) прочий, остальной ( multitudo L)
    aliā (sc. januā) intrare, aliā exire Pt — через одни ворота входить, через другие выходить
    5) в смысле второй, т. е. подобный уже известному
    6) в смысле не тот, который нужен, неправильный
    aliud agere Sen — заниматься не тем, чем нужно
    7) в смысле а также
    plaustra jumentaque alia L — повозки, а также вьючные животные
    II Ālīus a, um Pl adj. к Alis III III Ālīus, ī m.
    элидец, житель города Элиды (см. Alis III) Pl

    Латинско-русский словарь > alius

  • 14 Amabilis insania! Dulce periculum!

    Фразы из двух од Горация - 4-й и 25-й из III книги.
    "Оды", III, 4, 1-8:
    Regína lóngum Cálliopé melos,
    Seu vóce núnc mavís acúta,
    Séu fidibús citharáve Phóebi.
    Quós et aquáe subeúnt et áurae.
    Сойди с небесных высей и флейтою,
    О Каллиопа, долгую песнь сыграй,
    Иль громким голосом пропой нам,
    В священных рощах, где отрадно
    Струи бегут, дуновенья веют...
    (Перевод Н. Шатерникова)
    "Оды" III, 25, 17 - 20:
    Níl mortále loquár. Dúlce perículum (e)st,
    Ó Lenáee, sequí deum
    Cíngentém viridí témpora pámpino.
    Петь ничтожное, дольное
    Больше я не могу! Сладко и боязно,
    О Леней, за тобой идти,
    За тобою, лозой лоб свой венчающим.
    (Перевод Г. Церетели)
    Amabilis insania! Dulce periculum! - Так называет он блаженное состояние творческого духа, когда, повинуясь высшему неземному влечению, он восторгается за тесные пределы обыкновенной посредственности. (Н. И. Надеждин, Литературные опасения за будущий год.)

    Латинско-русский словарь крылатых слов и выражений > Amabilis insania! Dulce periculum!

  • 15 Agis

    Āgis, gidis, Akk. gin od. gim, m. (Ἆγις), Name spart. Könige, von denen am bekanntesten die Prokliden: I) Agis I., Sohn des Königs Archidamus II., Bruder des Agesilaus, regierte während des größten Teils des peloponn. Kriegs (426–397 v. Chr.), Nep. Ages. 1, 4. – II) Agis II., Sohn des Archidamus III., reg. 338–330 v. Chr., begann aus Haß gegen die mazedon. Könige, während Alexanders Abwesenheit, einen Krieg gegen Mazedonien, kam aber in einer blutigen Schlacht gegen Antipater mit einem großen Teile seines Heeres um, s. Curt. 4, 1 (6), 39; 6, 1 (2), 12 (wo Akk. Agin). Iustin. 12, 1, 8 sqq. – III) Agis III., Sohn des Eudamidas II., (244–240 v. Chr.), suchte die alte spartan. Verfassung, die verfallen war, bes. aber die Gütergleichheit wieder einzuführen, wurde aber durch die Ränke seines Mitkönigs Leonidas u. dessen Partei gestürzt u. nach der Ephoren Spruch erdrosselt, Cic. de off. 2, 80 (wo Akk. Agim).

    lateinisch-deutsches > Agis

  • 16 alapator

    alapātor, ōris, m. (alapo) = καυχητής, der Prahler, Gloss. III, 372, 56; III, 439, 12 u. III, 475, 10.

    lateinisch-deutsches > alapator

  • 17 Caelius

    Caelius (Coelius), a, um, I) Name eines röm. plebej. Geschlechts in den Familien der Caldi u. Rufi. Bes. bekannt sind: A) C. Caelius Caldus, ein Zeitgenosse des L. Krassus Orator, aus niederem Stande, der durch Tüchtigkeit u. seine Beredsamkeit zu den höchsten Ehrenstellen gelangte, als Volkstribun Verf. eines Gesetzes, nach dem in den Gerichten auch über Fälle des Hochverrats durch Täfelchen abgestimmt werden sollte, Cic. de or. 1, 117; Planc. 52; de legg. 3, 36. – B) L. Caelius Antipater, ein berühmter röm. Annalist u. Rechtskundiger, Zeitgenosse der Gracchen, Freund des L. Krassus Orator, behandelte in 7 Büchern Annales die Geschichte des zweiten punischen Kriegs (von Livius viel benutzt), Cic. de legg. 1, 6; de or. 2, 54; Brut. 102. – C) M. Caelius Rufus, unter Ciceros u. des M. Krassus Leitung in Wissenschaften u. Künsten, bes. in der Beredsamkeit gebildet, vertrauter Freund Ciceros u. von diesem in der noch erhaltenen Rede pro Caelio verteidigt, später Cäsarianer, s. bes. Cic. Brut. 273. Caes. b. c. 3, 20 sqq. Vell. 2, 68, 1 sq. Sen. de ira 3, 8, 4. Quint. 10, 1, 115; vgl. die Auslgg. zu Tac. dial. 17, 1. – II) Caelius Aurelianus, ein röm. Arzt (des 5. Jahrh. n. Chr.) aus Sikka in Numidien, von dem wir noch zwei Schriften besitzen: Acutarum Passionum libri III und Chronicarum Passionum libri V, sowie größere Bruchstücke anderer Werke (abgedruckt in Roses Aenecdota Graeca et Graecol. 2, 163 bis 202). Vgl. W. Teuffel Gesch. der röm. Liter.5, § 463, 1. – III) Caelius Mons, der südl. vom Palatinus u. östl. vom Aventinus gelegene cälische Hügel zu Rom, ben. nach dem Tusker Caeles Vibenna (der Sage nach Stammvater der gens Caelia), j. der lateranische Berg, Varr. LL. 5, 46 u.a.: maior Caelius et minor, der eigentliche Caelius u. der Caeliolus (w. s.), Mart. 12, 18, 6. – Dav. abgel.: Caeliānus, a, um, cälianisch, des Cälius, orationes (des Cälius no. I, C), Tac. dial. 21, 3. – subst., Caeliāna, ōrum, n., die Schriften des Cäl. Antip. (oben no. I, B), Cic. ad Att. 13, 8. Caeliānī, ōrum, m., die Soldaten des Cäles Vib. (oben no. III), Varr. LL. 5, 46 (in der orat. imp. Claud. 1, 20 im Corp. inscr. Lat. 13, 1668 [= Corn. Tac. erkl. von Nipperdey Bd. 2. S. 3143] Caelianus exercitus gen.).

    lateinisch-deutsches > Caelius

  • 18 centuria

    centuria, ae, f. (centum), urspr. eine Abteilung von hundert; dah. I) eine Truppenabteilung der Legion von urspr. 100, später 60 Mann, die Zenturie, Kompagnie, Varr. LL., Liv. u.a. – II) eine der 193 Ordnungen, in die Servius Tullius die römischen Bürger entsprechend ihrem Vermögen teilte, die Zenturie, Cic. u. Liv.: praerogativa, die in den Zenturiatkomitien zuerst votierende (durchs Los erwählte) Z., Cic. Vgl. Kübler in Pauly-Wissowa Realenz. III, 1952 ff. – III) eine der Einteilung der ältesten Bevölkerung des römischen Gebietes in drei Tribus oder dreißig Kurien entsprechende Distriktseinteilung der Äcker in drei Tribusfluren (Varr. LL. 5, 55) od. dreißig Kurien-Fluren, die centuriae agrorum heißen u. je 100 sortes oder Kopfteile, somit in Summa 200 iugera umfassen, so daß 1 sors 2 iugera enthält, Varr. r. r. 1, 10, 2. Varr. LL. 5, 35 (u. daraus Col. 6, 1, 7. Isid. 15, 15, 7). Paul. ex Fest. 53, 12. Gromat. vet. 30, 7; 110, 4; 153, 26. Vgl. Kubitschek in Pauly-Wissowa Realenz. III, 1960 f.

    lateinisch-deutsches > centuria

  • 19 Cotys

    Cotys, tyis, Akk. tyn u. (selten) tym, Vok. ty, Abl. ty, m. (Κότυς), u. (selten) latein Cotus, ī, m., Name thrazischer Fürsten, I) C. I., Beherrscher der thrazischen Küstengegenden (382–356 v. Chr.), erst Freund, dann Feind der Athener, Schwiegersohn des Iphikrates (seit 364 v. Chr.), Nep. Iph. 3, 4 (Genet. Coti) u. Timoth. 1, 2 (Akk. Cotum). Val. Max. 3, 7. ext. 7. – II) Cotus II., Sohn des Seuthes, König der Odrysen, Verbündeter der Römer im Kriege gegen Perseus, Liv. 42, 29, 12; 42, 51, 10; 42, 67. § 4 u. 5. Eutr. 4, 6. – III) Cotus III., König der Odrysen, der den Kalp. Piso Prokonsul von Mazedonien, bestach u. von ihm die Hinrichtung des Rabocentus, Häuptlings des thraz. Stammes der Bessier, sowie der andern Gesandten, die mit ihm bei Piso erschienen waren, erlangte, Cic. Pis. 84 (wo die Hdschrn. Dat. Coto, Halm mit Garatoni Cotyi). – Derselbe K. schickte im Bürgerkriege Pompejus 500 Reiter unter seinem Sohne Sadala od. Sadales zu Hilfe, Caes. b. c. 3, 4, 3; 3, 36, 4. Lucan. 5, 54. – IV) Cotys V., Sohn des Rhömetalkes, Urenkel von Cotys III.; seine Schicksale s. Tac. ann. 2, 64 sqq. u. 4, 5; vgl. Ov. ex Pont. 2, 9, 1 sqq. – V) Cotys, Bruder des Mithridates, Fürsten des Bosporus, Tac. ann. 12, 15 u. 18.

    lateinisch-deutsches > Cotys

  • 20 urceolus

    ūrceolus, ī, m. (Demin. v. urceus), der kleine Krug, das Krüglein, Varro de vit. P.R. 1. fr. 44 ( bei Non. 547, 8): fictilis, Sen. fr. 50 Haase: picatus, Colum. 12, 16, 4: urceoli sex, Iuven. 3, 203: urceoli, pelves, sartago, matellae, Iuven. 10, 64. – Nbf. ›urceolum‹ u. ›urciolum‹, στάμμος, ξέστης, Gloss. III, 466, 68 u. III, 93, 73, ›orciolum, στάμνος‹, Gloss. III, 369, 47, ›orciolus, σταμνίσκος‹, Gloss. II, 436, 39.

    lateinisch-deutsches > urceolus

См. также в других словарях:

  • III — steht für: Drei, altrömische Schreibweise der Zahl III ist die Signatur folgender Personen: Jack White (Gitarrist) (* 1975), US amerikanischer Songwriter, Sänger und Gitarrist Hank Williams III (* 1972), US amerikanischer Rock Sänger Siehe auch:… …   Deutsch Wikipedia

  • III — (as used in expressions) Abd al Rahman III Afonso III Alexander III Amenhotep III Andronicus III Palaeologus Antiochus III Augustus III Cabell Calloway III Casimir III Charles III Christian III …   Universalium

  • III — Not to be confused with Ill (ill, ILL). III (iii) is the Roman number for three, but may also refer to: * III, official artist name for the Inti Creates sound team * III (Download album), an album by the band Download * III (Chad Brock album), an …   Wikipedia

  • III — Cette page d’homonymie répertorie les différents sujets et articles partageant un même nom. Acid King III, album de Gui Boratto III, album de Bob Sinclar Catégorie : Homonymie …   Wikipédia en Français

  • iii — ISO 639 3 Code of Language ISO 639 2/B Code : iii ISO 639 2/T Code : iii ISO 639 1 Code : ii Scope : Individual Language Type : Living Language Name : Sichuan Yi …   Names of Languages ISO 639-3

  • III. РОССИЯ. СССР. СНГ - полный — III.1. Племенные союзы восточных славян …   Правители Мира

  • III.6. Правительства периода гражданской войны — ⇑ III. РОССИЯ. СССР. СНГ III.6.1. Европейская Россия III.6.1.1. Юг России III.6.1.2. Дон III.6.1.3. Кубань …   Правители Мира

  • III.9. Содружество независимых государств (СНГ) — ⇑ III. РОССИЯ. СССР. СНГ …   Правители Мира

  • III. Kerületi TVE — III. Kerületi TUE Nombre completo III. Kerületi TVE Futball Club Obuda Fundación 24 de enero de 1887 (124 años) Estadio Hévízi út, Budapest (Hungría) …   Wikipedia Español

  • III Comando Administrativo Aéreo — Activa 4 de febrero de 1938 1944 País Alemania Nazi …   Wikipedia Español

  • III. Korps (Bundeswehr) — III. Korps Verbandsabzeichen Aktiv 6. Apr. 1957–31. Mär. 1994 Land …   Deutsch Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»