eximo

* * *

to free, release, take out, remove, waste.

ex-ĭmo, ēmi, emptum, 3, v. a. [emo; cf. adimo and demo], to take out, take away, remove (class.; syn.: demo, adimo, eripio, furor, etc.).

Lit.

In gen. (with de, ex, or simple abl.; rare with dat.):

eximito (acina) de dolio,

Cato R. R. 112, 3:

oleas, ulmos bene cum radicibus,

id. ib. 28, 1:

medullam e caule,

Plin. 26, 11, 71, § 116:

dentem alicui,

Cels. 6, 9; Plin. 28, 11, 49, § 181; cf.:

lienem cani viventi,

id. 30, 6, 17, § 51; and:

lapillos ventre crocodili,

id. 28, 8, 28, § 107:

telum,

Quint. 9, 2, 75:

gladium,

Vulg. Matt. 26, 51; cf.:

quid te exempta juvat spinis de pluribus una?

Hor. Ep. 2, 2, 212:

eximi jubet non diem ex mense, sed ex anno unum mensem,

Cic. Verr. 2, 2, 52, § 139:

ne tu ex reis eximerere,

id. ib. 2, 2, 40, § 99; for which: aliquem de reis, id. ib. 2, 4, 19, §

41: cf.: ut auctores alios omnino exemerint numero,

Quint. 1, 4, 3;

with which cf.: Phraaten numero beatorum Eximit virtus,

Hor. C. 2, 2, 19:

qui turbae quamvis bonorum auctorum eximatur,

Quint. 10, 1, 74.—

In partic., pregn., to free, release, deliver:

eum tamquam e vinculis eximamus,

Cic. Or. 23, 77:

aliquos ex obsidione,

id. Fam. 5, 6, 2;

for which: aliquos (urbem) obsidione,

Liv. 38, 15, 5:

ibi circumsessus adventu fratris obsidione eximitur,

id. 24, 41, 6; 36, 13, 1; 37, 22, 3.

Trop.

In gen., to take away, remove, banish:

quod si exemeris ex rerum natura benevolentiae conjunctionem,

Cic. Lael. 7, 23:

alicui lassitudinem,

Plaut. Merc. 1, 17; cf.:

illud, quod me angebat, non eximis,

Cic. Tusc. 2, 2, 29:

hic dies vere mihi festus atras Eximet curas,

Hor. C. 3, 14, 14:

onus sollicitis animis,

id. Ep. 1, 5, 18:

eam religionem (augures),

Liv. 4, 31, 4:

dubitationem hujus utilitatis,

Quint. 1, 10, 28:

quamquam res adversae consilium eximerent,

Tac. A. 11, 32; 1, 32; 13, 15:

aliquid memoriae,

Suet. Claud. 11 et saep.:

exemptā fine patere,

i. e. without end, Lucr. 1, 976; 1, 1007.— Pass. impers.: plurimis mortalium non eximitur, quin primo cujusque ortu ventura destinentur, the idea is not taken from them, i. e. they cannot be convinced but that, etc., Tac. A. 6, 22.—

In partic.

To free, release, deliver from any thing; constr. with ex, the abl., since the Aug. per. freq. with dat., rarely with de:

aliquem metu,

Plaut. Rud. 1, 4, 13:

ita me exemisti Philocratem fallaciis,

id. Capt. 3, 5, 16; cf.:

iis (rationibus) accusator ad alios ex culpa eximendos abutetur,

Cic. Inv. 2, 7, 24:

ex miseriis plurimis me,

Plaut. Capt. 5, 1, 3:

se ex catenis,

id. Men. 1, 1, 8:

ex servitute,

Liv. 37, 56, 7; Sen. Ep. 104, 16:

aliquem crimine,

Liv. 6, 24, 8: cf.:

qui servitute exempti fuerant,

id. 34, 52 fin.:

cives servitio,

id. 28, 39, 18; 27, 22, 3; 33, 23, 2; Plin. Ep. 4, 24, 3:

non noxae (al. noxa) eximitur C. Fabius, qui, etc.,

Liv. 8, 35, 5 Drak. N. cr.; cf.:

supplicio magis quam crimini exemptus est,

Curt. 7, 1, 6:

servitio,

id. 6, 3, 3:

aliquem sceleri,

Val. Fl. 2, 256:

morti,

Tac. A. 14, 48:

infamiae,

id. ib. 1, 48:

legiones adversae pugnae,

id. ib. 1, 64:

Pisonem ignominiae,

id. ib. 3, 18:

ut morte honesta contumeliis captivitatis eximeretur,

id. ib. 12, 51:

querelae,

Sen. Ben. 6, 9, 1:

notae jam destinatae,

Gell. 4, 20, 9:

poenae,

Dig. 48, 10, 22, § 4:

opinionibus vulgi,

Quint. 12, 2, 28 et saep.:

exime hunc mihi scrupulum,

Plin. Ep. 3, 17, 2:

6, 8, 7: Romanis dubitationem,

Liv. 34, 37, 6:

de proscriptorum numero,

Nep. Att. 10, 4:

agrum de vectigalibus,

to exempt, Cic. Phil. 2, 39, 101.— Absol.:

nec sorte (opus fuisse) nisi quod se quisque eximi voluerit,

Quint. 4, 2, 74.—

Of time, to consume, waste:

Clodius rogatus diem dicendo eximere coepit,

Cic. Q. Fr. 2, 1, 3; cf.:

Metellus calumnia dicendi tempus exemit,

id. Att. 4, 3, 3:

diem,

Liv. 1, 50, 8; so,

tempus,

Suet. Oth. 6:

diem,

Plin. Ep. 5, 21, 2:

male aetatem,

Sen. Q. N. 3, 1:

anno exempto,

Pall. 3, 17 fin.:

horam eximere ullam in tali cive liberando sine scelere non possumus,

lose, waste, Cic. Phil. 6, 3, 7 B. and K.—

To except, leave out of consideration:

leges, si majestatis quaestio eximeretur, bono in usu,

Tac. A. 4, 6.—

Law t. t., to detain, prevent from appearing in court: eum qui in jus vocatur, Gai Inst. 4, 46.

exemplum, i, n. [eximo], orig., what is taken out as a sample (cf. eximius, from eximo), a sample.

Prop. (cf. exemplar, specimen):

purpurae, tritici,

Auct. Her. 4, 6, 9.—Hence,

Transf.

An imitation, image, portrait taken from something; a draught, transcript, copy.

Hic quoque exemplum reliquit, Plaut. Ps. 2, 2, 56; cf.:

o Apella, o Zeuxis pictor, Cur numero estis mortui? hinc exemplum ut pingeretis: Nam alios pictores nihil moror hujusmodi tractare exempla,

id. Poen. 5, 4, 102 sq.; and in a pun with the follg. signif. under B.: Th. Exempla edepol faciam ego in te. Tr. Quia placeo, exemplum expetis, id. Most. 5, 1, 67:

aedes probant: sibi quisque Inde exemplum expetunt,

a sketch, draught, id. ib. 1, 2, 21; cf. id. ib. 3, 2, 75 sq.:

Pompeii litterarum ad consulem exemplum attulit: Litterae mihi a L. Domitio allatae sunt: earum exemplum infra scripsi... Deinde supposuit exemplum epistolae Domitii, quod ego ad te pridie miseram,

a transcript, copy, Cic. Att. 8, 6, 1 sq.; 8, 11, 6; 7, 23, 3; id. Fam. 9, 26, 3; Ov. Tr. 1, 7, 23 al.—

An equal, parallel:

clarissimum Homeri inluxit ingenium, sine exemplo maximum,

Vell. 1, 5, 1.—

A sample for imitation, instruction, proof, a pattern, model, original, example, precedent, case (the predominant meaning of the word).

In gen.:

ut mutum in simulacrum ex animali exemplo veritas transferatur,

from a living model, original, Cic. Inv. 2, 1, 2; cf.:

feruntur enim ex optimis naturae et veritatis exemplis,

id. Off. 3, 17, 69:

propones illi exempla ad imitandum,

id. Phil. 10, 2, 5; cf.:

habere exemplum ad imitandum (corresp. to exemplar),

id. Mur. 31, 66; and:

nostris exemplo fuit ad imitandum,

Suet. Gramm. 2:

exposita ad exemplum nostra re publica,

Cic. Rep. 1, 46 fin.; cf. id. ib. 2, 31 fin.:

loquimur de iis amicis, qui ante oculos sunt... Ex hoc numero nobis exempla sumenda sunt,

id. Lael. 11, 38:

aliquem ex barbatis illis exemplum imperii veteris, imaginem antiquitatis,

id. Sest. 8, 19:

a sapiente petitur exemplum,

id. Off. 3, 4, 16:

exemplum a me petere,

Liv. 7, 32, 12:

ab eodem Pompeio omnium rerum egregiarum exempla sumantur,

Cic. de Imp. Pomp. 15, 44:

ab se ipso exemplum capi posse,

Liv. 1, 49, 2; cf.:

cum et ipse sis quasi unicum exemplum antiquae probitatis et fidei,

Cic. Rep. 3, 5:

quod in juventute habemus illustrius exemplum veteris sanctitatis?

id. Phil. 3, 6, 15:

innocentiae,

id. de Or. 1, 53, 229:

qua in muliere etiam nunc quasi exempli causa vestigia antiqui officii remanent,

as a pattern, example, id. Rosc. Am. 10, 27 (cf. infra, 2.):

eum virum, unde pudoris pudicitiaeque exempla peterentur,

id. Deiot. 10, 28:

firmare animum constantibus exemplis (for constantiae),

Tac. A. 16, 35; cf.:

exemplum modestum,

id. H. 2, 64:

vitiosi principes plus exemplo quam peccato nocent,

by their example, Cic. Leg. 3, 14, 32:

(Tullus Hostilius) de imperio suo, exemplo Pompilii, populum consuluit curiatim,

id. Rep. 2, 17:

quod autem exemplo nostrae civitatis usus sum, etc.,

id. ib. 2, 39: atrox videbatur Appi sententia;

rursus Vergini Larciique exemplo haud salubres,

i. e. judged by the precedent, Liv. 2, 30 init.:

divinare morientes etiam illo exemplo confirmat Posidonius, quo affert, etc.,

by that example, that case, Cic. Div. 1, 30, 64; id. Inv. 1, 30, 49; cf.:

hinc illa et apud Graecos exempla... levitatis Atheniensium crudelitatisque in amplissimos cives exempla,

id. Rep. 1, 3:

datum in omnes provincias exemplum,

Tac. A. 1, 78; so,

dare exemplum,

to set the example, id. ib. 4, 50:

tertia legio exemplum ceteris praebuit,

id. H. 2, 85; 4, 52; Val. Max. 3, 6, 5.—

Esp. in phrase: exempli causā or gratiā, for instance, for an example (cf. Krebs, Antibarb. p. 437):

exempli causa paucos nominavi,

for example's sake, Cic. Phil. 13, 2, 2; cf.:

quia in alicujus libris exempli causa id nomen invenerant, putarunt, etc.,

id. Mur. 12, 27; id. Inv. 1, 37, 66:

haec exempli gratia sufficient,

Quint. 9, 2, 56; cf.:

pauca exempli gratia ponam,

id. 6, 5, 6; 5, 10, 110; cf.:

ex quibus in exemplum pauca subjeci,

Suet. Tib. 21 et saep.:

venit in exemplum furor,

teaches, Ov. F. 4, 243; cf. Just. 23, 3.—

In partic., a warning example, an example, warning, punishment (rare):

exemplum statuite in me, ut adolescentuli vobis placere studeant potius quam sibi,

Ter. Heaut. prol. 51; cf.:

quibus liberi sunt, statuite exemplum, quantae poenae in civitate sint hominibus istiusmodi comparatae,

Auct. Her. 4, 35, 47:

simile in superiore parte provinciae edere exemplum severitatis tuae,

Cic. ad Q. Fr. 1, 2, 5; cf. Tac. A. 3, 36 fin.; so,

edere exempla in aliquem,

Ter. Eun. 5, 7, 21; Caes. B. G. 1, 31, 12; Liv. 29, 27, 4:

ut ne viderem, quae futura exempla dicunt in eum indigna,

Ter. Eun. 5, 4, 24:

habet aliquid ex iniquo omne magnum exemplum,

Tac. A. 14, 44:

meritum quidem novissima exempla Mithridatem,

i. e. the punishment of death, id. ib. 12, 20:

esse in exemplo,

to serve as a warning, Ov. M. 9, 454; cf. Vulg. Judae, 7 al.:

exemplo supplicii reliquos deterrere,

Hirt. B. G. 8, 44, 1.—

Law t. t., a precedent:

ad exemplum trahere,

Just. Inst. 1, 2, 6:

alicui sine exemplo subvenire,

id. ib. —

A way, manner, kind, nature:

multi more isto atque exemplo vivunt,

Plaut. Bacch. 3, 6, 11; cf.:

negat se more et exemplo populi Romani posse iter ulli per provinciam dare,

Caes. B. G. 1, 8, 3:

uno exemplo ne omnes vitam viverent,

Plaut. Mil. 3, 1, 132:

istoc exemplo,

id. ib. 2, 4, 6:

quot me exemplis ludificatust,

id. Ep. 5, 2, 6:

eodem exemplo, quo,

Liv. 31, 12, 3:

ad hoc exemplum,

Plaut. Mil. 2, 4, 6:

quod ad exemplum,

id. Trin. 4, 2, 76 et saep.—Hence often of methods or examples of punishment (cf. 3. supra):

quando ego te exemplis pessumis cruciavero,

Plaut. Capt. 3, 5, 33:

omnibus exemplis crucior,

id. Bacch. 5, 1, 6; cf. id. Most. 1, 3, 35; 55; 5, 1, 67.—Freq. of the tenor, purport, contents of a letter, etc.:

litterae uno exemplo,

i. e. of the same tenor, Cic. Fam. 4, 4, 1; 10, 5, 1:

scribere bis eodem exemplo,

id. ib. 9, 16, 1:

testamentum duplex... sed eodem exemplo,

Suet. Tib. 76:

Capua litterae sunt allatae hoc exemplo: Pompeius mare transiit, etc.,

Cic. Att. 9, 6, 3:

(litterarum) exemplum componere,

id. Agr. 2, 20, 53; Suet. Calig. 55.

exemptus, a, um, Part., from eximo.

exemptus, ūs, m. [eximo], a taking out or away:

cuneorum (opp. adjectus),

Vitr. 9, 8, 6.

* * *

ā-vello, velli or vulsi, vulsum or volsum, 3, v. a. ( pluperf. avellerat, Curt. 5, 6, 5; perf. avulsi, Luc. 9, 764), to tear off or away, to pull or rend off (syn.: abripio, eximo).

In gen. (class.):

avellere tigna trabesque,

to tear away planks and beams, Lucr. 6, 241:

avolsaque saxa Montibus,

the rocks rent from the mountains, id. 4, 141:

avolsum umeris caput,

Verg. A. 2, 558; so Ov. M. 3, 727; 2, 358:

avolsos silices a montibus altis,

Lucr. 5, 313:

avolsus radicibus oculus,

id. 3, 563: poma ex arboribus, si cruda sunt, vix avelluntur;

si matura et cocta, decidunt,

Cic. Sen. 19, 71; id. Verr. 2, 4, 49 fin.:

Cum ripa simul avolsos ferat Aufidus acer,

Hor. S. 1, 1, 58; 2, 8, 89:

Avellit frondes,

Ov. M. 2, 351:

summitatem frondium ejus avulsit,

Vulg. Ezech. 17, 4 al.:

Ex eā avolsa postea Therasia,

Plin. 4, 12, 23, § 70:

Euboea avolsa Boeotiae,

id. 4, 12, 21, § 63.—

Esp.

To take away by force, to tear away:

rus ab aliquo,

Ter. Eun. 3, 3, 14:

pretium alicui,

Hor. S. 1, 2, 104:

fatale sacrato avellere templo Palladium,

Verg. A. 2, 165:

fundum emptori,

Dig. 23, 7, 17; 40, 7, 3:

avellamus eum ad nos,

Vulg. Isa. 7, 6;

so of carrying off the bride,

Cat. 62, 21 Ellis.—

To separate from something by pulling, to part, to remove:

aliquem de matris complexu avellere atque abstrahere,

Cic. Font. 17:

ab uberibus avellere,

to wean, Vulg. Isa. 28, 9:

ut sperem posse (eum) avelli,

Ter. And. 3, 3, 21:

Non potes avelli! simul, ah, simul ibimus, inquit,

Ov. Tr. 1, 3, 81:

complexu avolsus Iuli,

Verg. A. 4, 616:

ut avellerentur castris,

Tac. A. 1, 44: se, to tear one ' s self away, Ter. Hec. 4, 1, 39.— And in pass. without the notion of violence, to withdraw:

Et ipse avulsus est ab eis,

Vulg. Luc. 22, 41 Tisch.— Trop.:

aliquem a tanto errore,

Cic. Off. 3, 4, 83.

exĭmĭus, a, um, adj. [eximo].

Taken out from the mass, i. e. excepted, exempt (rare but class. = exemptus, exceptus):

eximium neminem habere,

Ter. Hec. 1, 1, 9: neque esset veri simile, cum omnibus Siculis faceret injurias, te illi unum eximium, cui consuleret, fuisse, you should be the only excepted one, Cic. Div. ap. Caecil. 16, 52:

tu unus eximius es, in quo hoc praecipuum valeat,

Liv. 9, 34, 11.— Far more freq. and class.,

Select, choice, distinguished, extraordinary, uncommon, excellent (syn.:

egregius, praeclarus, divinus, lautus, magnificus): ea quae eximia plerisque et praeclara videntur, parva ducere,

Cic. Off. 1, 20, 67; cf.:

haec ipsa semper in te eximia et praestantia fuere,

id. de Or. 2, 28, 126:

Pompei singularis eximiaque virtus,

id. de Imp. Pomp. 1, 3:

mulier facie eximia,

id. Verr. 2, 5, 31, § 82; cf.:

pulchritudine eximia femina,

id. Div. 1, 25, 52:

eximii forma pueri,

Plin. 7, 12, 10:

eximii praestanti corpore tauri,

Verg. G. 4, 538 et saep.:

ingenium,

Cic. Fam. 6, 5, 3:

gloria belli,

id. Rep. 1, 12; cf.:

gloria virtutis,

id. ib. 2, 10:

opinio virtutis,

Caes. B. G. 2, 8, 1; cf.

also: virtus,

id. B. C. 1, 46, 4:

quo e collegio laus est illa eximia C. Julii, qui, etc.,

Cic. Rep. 2, 36:

herba eximii usus ad vulnera,

Plin. 24, 16, 95, § 152:

ignes Aetnae,

Lucr. 2, 594 et saep.— Poet. with partitive gen.:

eximii regum,

Stat. Th. 6, 15.—And with inf.:

eximius animam servare sub undis,

exceedingly, skilful, expert, Luc. 3, 697.—Hence adv.: exĭmĭe (acc. to II.), exceedingly, very much, uncommonly, excellently (syn.:

egregie, unice): C. Marius L. Plocium eximie dilexit,

Cic. Arch. 9, 20:

eximie et unice delectare,

Gell. 11, 3, 4:

e. atque verissime opinari,

id. 13, 8, 1:

cenare,

Juv. 11, 1:

polliceri omnia,

Liv. 42, 29, 6:

prodesse,

Plin. 29, 6, 38, § 126:

mederi,

id. ib.; cf.:

curari,

id. 27, 12, 104, § 127:

ornatum templum,

Liv. 25, 40, 2:

utilis,

Plin. 20, 22, 89, § 241:

optimum stagnum,

Col. 8, 17, 1.