Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

consīdĕrātē

  • 1 considerate

    cōnsīderātē [ consideratus ]
    осмотрительно, осторожно, обдуманно (aliquid facere C, Cs, L)

    Латинско-русский словарь > considerate

  • 2 considerate

    cōnsīderātē, Adv. m. Compar. u. Superl. (consideratus), bedächtig, mit Überlegung, besonnen (Ggstz. inconsiderate, temere), c. agere, Cic.: consideratius alqd facere, Caes.: c. fit alqd, Cic.: consideratius concordiusque bellum gerere, Liv.: consideratissime alqd facere, Cic.

    lateinisch-deutsches > considerate

  • 3 considerate

    cōnsīderātē, Adv. m. Compar. u. Superl. (consideratus), bedächtig, mit Überlegung, besonnen (Ggstz. inconsiderate, temere), c. agere, Cic.: consideratius alqd facere, Caes.: c. fit alqd, Cic.: consideratius concordiusque bellum gerere, Liv.: consideratissime alqd facere, Cic.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > considerate

  • 4 cōnsīderātē

        cōnsīderātē adv. with comp. and sup.    [considero], considerately, deliberately: agere: id facere: alqd consideratius facere, Cs.: quid feci non consideratissime?
    * * *
    consideratius, consideratissime ADV
    carefully, cautiously, considerately; upon consideration

    Latin-English dictionary > cōnsīderātē

  • 5 considerate

    consīdĕrātē, adv., v. considero fin., B., adv.

    Lewis & Short latin dictionary > considerate

  • 6 considero

    con-sīdĕro, āvi, ātum, 1, v. a. [acc. to Corss. Nachtr. p. 43, from sidus, prop. to observe the stars; and so Paul. ex Fest. p. 42, 4, and 75, 8 Müll.; cf. desidero], to look at closely, attentively, carefully, to inspect, examine (class. in prose and poetry, esp. in the trop. signif.).
    I.
    Lit.:

    contemplari unum quidque otiose et considerare coepit,

    Cic. Verr. 2, 4, 15, § 33:

    candelabrum etiam atque etiam,

    id. ib. 2, 4, 28, §

    65: argentum (with contemplari),

    id. ib. 2, 4, 15, §

    33: opus (pictorum),

    id. Off. 1, 41, 147:

    aliquem,

    Sall. C. 58, 18:

    pallium diligentius,

    Petr. 12, 3; cf. Cic. Verr. 2, 4, 27, § 63:

    feminas diligenter ac lente mercantium more,

    Suet. Calig. 36:

    formam, quā ludum gladiatorium erat aedificaturus,

    id. Caes. 31:

    lucentia sidera,

    Gell. 2, 21, 2:

    spatium,

    Ov. M. 3, 95 al. —
    (β).
    With acc. and inf. as object, to observe, perceive (very rare):

    cum folia decidere considerassent (corresp. with videre and animadvertere),

    Col. 11, 2, 67.—
    (γ).
    With a rel.-clause:

    num tamen exciderit ferrum considerat, hastae,

    Ov. M. 12, 105.—
    II.
    Trop., to consider maturely, to reflect, contemplate, meditate; constr. with the acc., with de, a rel.-clause, ut, or absol.
    (α).
    With acc.:

    mecum in animo vitam tuam,

    Ter. Heaut. 2, 4, 5; so,

    eos casus mecum ipse,

    Cic. Tusc. 5, 1, 3:

    reliquum est, quod ipsae optime considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae,

    id. Fam. 14, 14, 1:

    res atque pericula nostra,

    Sall. C. 52, 2:

    simul ipse qui suadet considerandus est,

    Tac. H. 2, 76.— With ex:

    Rosciorum factum ex ipsius Chrysogoni judicio,

    Cic. Rosc. Am. 37, 108. —With aliquid ex aliquā re:

    aliquid ex se et ex suā naturā,

    Cic. Inv. 1, 10, 14; 2, 58, 176.—
    (β).
    With de:

    cum de me ipso ac de meis te considerare velim,

    Cic. Att. 7, 13, 3:

    his de rebus velim cum Pomponio consideretis,

    id. ib. 14, 14, 2:

    de quā (intercessione) isti ipsi considerabunt,

    id. Imp. Pomp. 19, 58:

    de totā re,

    id. Att. 12, 24, 1.— Impers.:

    quale sit id, de quo consideretur,

    inquiry is made, Cic. Off. 3, 4, 18.—
    (γ).
    With rel.-clause:

    considerate cum vestris animis vosmet ipsi, ecquem putetis, etc.,

    Cic. Verr. 2, 3, 12, § 29:

    sed velim consideres, quid faciendum putes,

    id. Att. 7, 13, 3; id. Verr. 2, 5, 68, § 174; Liv. 45, 12, 5:

    consideres quid agas, quo progrediare, quem hominem et quā ratione defendas,

    Cic. Verr 2, 5, 68, § 174; Sall. C. 20, 6; 44, 5; Quint. 8, 3, 15; 3, 8, 51 al.: finitimos hostes an amicos velis esse considera, Curt. 7, 8, 30.—So impers.:

    in quā (parte) quid juris sit consideratur,

    Cic. Inv. 1, 11, 14.—
    (δ).
    With ut or ne, to take care, to be considerate (rare):

    considerandum erit, ut solum pingue sit,

    Col. 2, 2, 17; so,

    ut lunā crescente id fiat,

    id. 8, 5, 9.— Impers.:

    considerandum est, ne aut temere desperet, etc.,

    Cic. Off. 1, 21, 73.—
    (ε).
    Absol.:

    ille se considerare velle (ait),

    Cic. Fam. 10, 16, 1.—Hence,
    A.
    con-sīdĕranter, adv. (of the P. a. considerans. which is not used), = considerate, in a deliberate, considerate manner (post-Aug. and rare):

    agere,

    Val. Max. 8, 1, Ambust. 2:

    cuneum deponere,

    Pall. Febr. 17, 2.— Comp. considerantius, acc. to Fronto, p. 2194 P., but without voucher.— Sup. not in use.—
    B.
    consīdĕrātus, a, um, P. a., in acc. with 11., maturely reflected upon, considerate, circumspect, cautious, etc. (in good prose; most freq. in Cic.; not in Quint.).
    1.
    Of things:

    verbum consideratissimum, arbitror,

    Cic. Font. 9, 19 (v. arbitror, II.):

    considerata atque provisa via vivendi,

    id. Par. 5, 1, 34; cf.:

    considerata (et diligens) excogitatio faciendi aliquid aut non faciendi,

    id. Inv. 2, 5, 18:

    nihil,

    id. Har. Resp. 2, 3:

    factum,

    id. Sull. 26, 72:

    ratio,

    id. Inv. 2, 54, 164:

    tarditas,

    id. Brut. 42, 154: facilitas parum considerata, Cod. Th. 8, 5, 19.— Comp.:

    consilium,

    Cic. Att. 9, 2, a, 2.—
    2.
    Transf., as in Engl., to the person:

    homo,

    Cic. Caecin. 1, 1; id. Quint. 3, 11:

    consideratus ac sapiens,

    Plin. Pan. 44, 5:

    tardum pro considerato vocent,

    Liv. 22, 39, 20.— Comp.: consideratior factus Caesar (with tardior), Auct. B. Afr. 73; cf.:

    unā in re paulo minus consideratus,

    Cic. Quint. 3, 11.— Adv.: consīdĕrātē, considerately:

    fieri,

    Cic. Quint. 16, 51; id. Off. 1, 38, 136:

    agere,

    id. ib. 1, 27, 94 al.— Comp., Att. ap. Cic. Att. 9, 10, 9; Liv. 4, 45, 8; Suet. Caes. 77.— Sup., Cic. Att. 9, 10, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > considero

  • 7 cōnsīderātus

        cōnsīderātus adj. with comp. and sup.    [P. of considero], maturely reflected upon, deliberate, considerate: excogitatio faciendi aliquid: consideratius consilium: verbum consideratissimum.—Circumspect, cautious, considerate: iudex: unā in re: tardum pro considerato vocent, L.: quis consideratior illo.
    * * *
    considerata -um, consideratior -or -us, consideratissimus -a -um ADJ
    thought out, careful, considered (thing); cautious/deliberate/careful (person)

    Latin-English dictionary > cōnsīderātus

  • 8 consideranter

    Латинско-русский словарь > consideranter

  • 9 inconsiderate

    необдуманно, опрометчиво (agere C; loqui AG)

    Латинско-русский словарь > inconsiderate

  • 10 adeo [1]

    1. adeō, Adv. (ad u. eo), bis zu dem Punkte, bis dahin, bis so weit, I) eig.: A) im Raume: surculum artito usque adeo, quo praeacueris, füge das Reis so weit hinein, als du es zugespitzt hast, Cato r.r. 40, 3. – dah. in der bildl. Wendung, adeo res rediit, die Sache ist so weit gekommen (in der Verschlimmerung), Ter.: adeon rem redisse, ut etc., Ter. – B) in der Zeit, so lange (durch usque verstärkt u.m. folg. dum, donec, quoad), Plaut., Ter. u. Cic. – II) übtr., dem Grade nach: a) zur Gleichstellung zweier Dinge in der Vergleichung, mit folg. ut od. quasi = in eben dem Grade (Maße)... in dem oder als, nur bei Plaut. u. Ter. – b) zur Steigerung des Begriffs in der Vergleichung = (stark betontes) so, so sehr, so ganz, so gar, bei Verbb., Adjj., Substst. u. Advv., m. folg. ut, Cic. u.a.: numquam adeo astutus fui, quin etc., Ter. – dah. adeo non ut etc., adeo nihil ut etc., so gar nicht od. so wenig, daß usw., Sall. fr. u. Liv.: m. contra etiam im Folgesatze, Liv. 30, 34, 5. – u. den Begr. verstärkend (aus der Umgangssprache) = admodum, gar, so gar, gar sehr, Ter., Verg. u.a. Dichter. – c) übh. zur Steigerung des Gesagten durch etwas Größeres, Unerwartetes, wie unser sogar, ja sogar, selbst, ja was noch mehr ist, ducem ho-stium intra moenia atque adeo in senatu videmus, Cic. – d) enklitisch dem Worte nachgesetzt, um eine Sache od. deren Eigenschaft als die bedeutsamste hervorzuheben = eben, gerade, gar, zumal, allzumal, eigentlich, im Grunde, bei Verbb., Substst. u. Adjj., Komik., Verg. u.a.: bei Advv., Cic. u.a.: bei Pronom., Komik. u.a.: bes. oft id adeo, zB. id adeo, si placet, considerate, Cic. – nach den bedingenden Conjj. si, nisi u. dgl., wenn ja, wenn gar, Plaut. u. Ter. – mit den Conjj. sive, aut, vel, oder gar, oder vielmehr, oder auch nur, Komik. u. Cic. – bes. m. atque, und vielmehr, und richtiger, und besser, Cic. u.a. – e) zur Begründung des Gesagten (u. zwar immer am Anfang des Satzes), bis zu dem Grad, so sehr, so (betont), adeo prope omnis senatus Hannibalis fuit, Liv.: adeo excellentibus ingeniis citius defuerit ars etc., Liv. – f) adeo non (wie nedum) steigernd nach einer Negation, um so weniger, geschweige, Tac. – bes. nach ne... quidem, Vell. u.a. – sogar adeo (ohne non) nach ne... quidem u. quoque, um so mehr, Tac.: u. so etiamsi omnino... adeo si, Plin.

    lateinisch-deutsches > adeo [1]

  • 11 ago

    ago, ēgī, āctum, ere (griech. ἄγω, altind. ájati, ›geht, treibt‹), in Bewegung setzen, d.i. machen, daß etw. vorwärts geht, I) eig., im Raume = führend, leitend in Bewegung setzen, treiben, 1) im allg. = treiben, führen, leiten, α) Tiere als Treiber, Hirt usw., tauros, Verg.: nobile armentum, Aur. Vict.: mercede caballum, Hor.: capellas protenus, hinwegtreiben, Verg.: ex loco infesto porro armentum, Liv.: ex agris in urbem pecora armentaque, Iul. Obs.: bovem Romam, Liv.: boves ad flumina, Verg.: pecora per calles, Curt.: greges ante se, Sen.: elephantos ante agmen, Curt.: belua in hostes imperio, in suos metu agitur, Curt.: celso Nysae de vertice agere tigres, Verg.: m. 1. Sup., pecus venum, Pacuv. tr. 121: pecus pastum, Varr. LL. 6, 41: capellas pastas potum, Verg. ecl. 9, 24: poet. m. Infin., omne cum Proteus pecus egit altos visere montes, Hor. carm. 1, 2, 8. – β) Menschen als Führer, Treiber usw., reliquum agmen pecudum more, vor sich her treiben, Curt.: copulā vinctum ante se Thyum, Nep.: in via cursores et Numidas et multum ante se pulveris, Sen.: captivos prae se, Curt.: virgis proditorem in urbem, Liv.: per omnem vicum alqm verbere, Tac.: alqm ad mortem, zum Tode führen, Tac.: servum suum sub furca ad supplicium, Val. Max.: captivos sub curribus Indos, im Triumph aufführen, Mart.: u. animos per orbem agi, von der Seelenwanderung, Sen. – dah. auch (wie ἄγειν) = »mitbringen, mitnehmen«, multis milibus actis armatorum ex ea regione, Liv. – u. der milit. t.t. agmen agere, den Zug in Bewegung setzen = mit ihm aufbrechen, ihn marschieren lassen, nunc agendo, nunc sustinendo agmen, Liv.: agmen agens equitum, führend, Verg.: u. vom Zuge der Schiffe, agmen agens, Verg.: gew. im Passiv, agmen agitur, der Zug (das Heer) bewegt sich, bricht auf, marschiert, m. Advv., wie citius, raptim u. dgl., Liv. (s. die Belege bei Fabri Liv. 21, 61, 4). – u. in der Umgangsspr., agere se, »sich treiben« = »gehen, kommen« (s. Spengel Ter. Andr. 708. Hildebr. Apul. met. 5, 2. p. 310), quo agis te? wohin gehst du? Plaut.: quo hinc te agis? Ter.: unde agis te? od. bl. unde agis? woher kommst du? Plaut.: ebenso ecce gubernator sese Palinurus agebat, kam daher, Verg. – γ) ein Pferd (als Reiter od. Fuhrmann), ein Fahrzeug (Wagen, Schiff) treiben = führen, leiten, lenken, steuern, iumenta od. currum, die Tiere od. den Wagen lenken, den Wagenlenker machen, Wagenlenker sein, Liv., Curt. u.a.: equum ad vallum, an den W. heranreiten, Tac.: equum in hostem, auf den F. lossprengen, Curt.: per patris corpus carpentum, den Wagen über des V. Leichnam lenken, Liv.: u. so super ipsum corpus carpentum, Aur. Vict.: currus in diversum, Sen.: adductos intus agere equos, sprichw. (s. intus), Ov. fast. 6, 586. – colles, quos agimus praeter navem, Lucr.: navim agere ignarus navis timet, Hor.: dic, unde onustam celocem agere praedicem, sag, von wo du deinen Kutter geladen hierher treibst (scherzh. = von wo du angetrunken herkommst), Plaut.: instructas quadriremes ad urbem, Curt.: in litus naves, auf den Strand treiben, -laufen lassen, Liv.: ratem in amnem, Ov.: rex classem in diversam partem agi iusserat, Curt.: simul naves in adversum amnem agebantur, wurden stromaufwärts geführt, Tac.: quibus (Austris) feliciter acti, Ov. – δ) übh. etw. Lebl. in Bewegung setzen, treiben, es sich bewegen-, es gehen machen, in Gang bringen, von Menschen usw., agens carmine quercus (von Orpheus), Verg.: vocem cubantes excitant (bringen in Gang), et cum egerunt (u. wenn sie sie in Bewegung gesetzt haben), Cic.: tantas moles nullā ope, quae cerneretur, admotas deorum numine agi credebant, Curt. – v. Lebl., nubes ventus agens, Lucr.: Pactolus aureas undas agens, Varr. fr.: maiore vi ac mole undas (v. einem Flusse), Curt.: longeque fluctus (v. Meere), Curt.: flumen maiore impetu adversum agitur, strömt mit desto größerer Gewalt nach der entgegengesetzten Richtung, Curt.: duplex agitur per lumbos spira, doppelt läuft durch die Lenden das Rückgrat hin, Verg.: agentes frigora venti, mitbringend, Verg.: trisulcum fulmen igni fervido actum, Varr. fr.: corpora agunt contagia late, verbreiten weit, Ov.: intus agere lacrimas, verschlucken, Albinov. eleg. 114. – ε) als milit. t.t. die Belagerungsmaschinen gegen einen Ort hin in Bewegung setzen, vorschieben, näher rücken, vineas turresque ad oppidum, Caes.: testudinem, Sall.

    2) insbes.: a) zu rascherer Bewegung antreiben, nach einem Ziele (bes. wider Willen, gewaltsam) forttreiben, fortführen, fortreißen, α) Tiere u. Menschen, equo temere acto, sein Pf. aufs Geratewohl angetrieben, Liv.: u. sprichw., agas asellum, du magst den Esel antreiben (er wird doch nicht schnell laufen lernen; vgl. Hor. sat. 1, 1, 90) = du bist und bleibst der alte, Cic. de or. 2, 258. – ne se avium modo, quas naturalis levitas ageret ad sidera (aufschwinge zu den Sternen), inani ac puerili mentis affectu efferret, Curt.: quā impetus egit equos, wohin wildes Gelüst trieb die Pf., Ov.: quā quemque metus agebat, diffugerunt, Curt.: diffugiunt, quo quemque agit error, Ov. – dah. im Passiv, agi = fortgetrieben-, fortgerissen-, fortgeführt od. umhergeführt werden, rennen, stürmen, fliegen usw., turbā fugientium actus, mit fortgerissen, Liv.: quo multitudo omnis agebatur, rannte, stürmte, Liv.: agi per auras, durch die Lüfte geführt werden, Verg.: agi longis erroribus (auf. l. Irrfahrten), Vell. u. Verg. – β) Dinge, membris agit atra venena, treibt heraus aus den Gl., Verg.: u. (nach der Lehre Epikurs, daß alles Sein u. Geschehen aus zufälligen Bewegungen von Atomen herrühre) quibus forte temere humana negotia volvi agique persuasum est, sich im bunten Wirbel drehe, Curt. 5, 11 (31), 10. – u. bes. animam agere, »den Lebenshauch austreiben« = »in den letzten Zügen liegen, den Geist aufgeben« (vgl. Cic. Tusc. 1, 19), Cael. (b. Cic.), Liv. u.a.: im Wortspiel, eodem tempore et gestum et animam agere, gleichs. die Seele aus dem Leibe heraustreiben, Cic.: est tanti, habere animam, ut agam, leben, um zu sterben, Sen.: ne quod agas desit, agas animam, damit du etwas zu treiben habest, treib dir die Seele aus, Mart.: u. scherzh. res (mein Vermögen) quom animam agebat, Plaut. – b) beunruhigend, jagend, verfolgend forttreiben od. in Bewegung setzen, α) Tiere u. Menschen = umhertreiben, jagen, hetzen, verfolgen, cervos (v. Hunden), Verg.: apros latratu turbabis agens, scheuchst du mit bellender Meute in die Flucht, Verg.: egi per iuga longa canes, Ov. – ceteros ruerem, agerem etc., Ter.: amantes aestuantes (v. Amor), Varr. fr.: obvios, fortstoßen, Suet.: glebis aut saxis aut fustibus alqm de fundo praecipitem, Cic.: u. bes. vom Verfolgen der Feinde (vgl. Fabri Liv. 24, 42, 3), praecipites Pompeianos, Caes.: cursu palantes Troas, Verg. – u.m. Angabe wohin? fugientes hostes ad naves, Iustin.: exsulem populum Rom. in hostium urbem, Liv.: alqm in exsilium, Liv.: hostem penitus in intimas solitudines, Suet.: Narseum in ultimas regni solitudines, Eutr.: poet. m. Dat. loc., puerum Orco (in den O.), Hor. sat. 2, 5, 49. – β) Dinge, certatim remis mare, aufregen, Val. Flacc.: acta boreā pinus, hin- u. hergetrieben, gejagt, Ov. – c) ( wie ἄγειν) von irgendwo weg-, forttreiben, bes. gefangen od. als Beute, inde actae boves, Liv.: reliquum agmen (hostium) more pecudum intactum agebatur, iubente rege, ut caedibus abstineretur, Curt.: dah. raubend weg-, forttreiben, rauben, redigunt actas in sua rura boves, Ov. – u. so praedam od. praedas (pecoris et mancipiorum) agere, »Vieh (u. Sklaven) als Beute mit fortnehmen« u. übh. »Beute machen, plündern« (griech. λεηλατειν), Sall., Liv. u.a.; vgl. pulchram praedam agat, eine schöne Beute machte (= einen schönen Fund täte), si quis illam invenerit aulam onustam auri, Plaut. aulul. 610 sq. – dah. insbes., ferre od. (selten) portare et agere ( wie φέρειν καὶ ἄγειν) = totes u. lebendes Eigentum »fortschaffen (ferre) u. fortführen (agere)«, teils von den Eigentümern (also im nichtfeindlichen Sinne), res, quae ferri agique possunt, bewegliche Habe, Liv.: simul animadvertit multa undique portari agique, Caes. b.c. 2, 25, 2: teils von Feinden »ausplündern u. wegschleppen«, cum ferret cuncta atque ageret, Liv.: postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri agique vidit, Liv.: hi ferre agere plebem plebisque res, Liv. (vgl. Fabri Liv. 22, 3, 7. Drak. Liv. 33, 13, 10. Ruperti Tac. hist. 1, 2, 11): u. bildl. (wie im Griech.), principes fori agunt feruntque cuncta, reißen alles mit sich fort, schalten und walten nach Willkür, Tac. dial. 8, 2. – d) mit einer gewissen körperlichen Anstrengung (schlagend, stoßend, werfend, biegend usw.) wohin treiben, bes. so, daß es festsitzt, eindringt usw., sublicae oblique agebantur, wurden eingerammt, Caes.: pinus ab alto ad terram, von oben bis auf den Boden biegen, Ov.: fundam circum caput, schwingen, Verg.: per costas pugionem, stoßen, Aur. Vict.: per utrumque gladium Val. Max.: hasta alci per armos acta, Verg.: dah. in crucem agere, ans Kreuz schlagen, heften, Cic. u.a. – e) »in fortlaufender Richtung gestalten«, α) in räumlicher Ausdehnung anlegen, unser ziehen, führen, fundamenta, Cic.: parietem, Cic.: aggerem, Caes.: cuniculos, Caes.: cuniculos ad aerarium, Cic., od. per magna spatia, Plin.: cloacam maximam sub terram, Liv.: molem mari, ins Meer hineinbauen, Curt.: amnem occultas egisse vias subter mare, sich einen Weg gebahnt, Verg. – so bes. als t.t. der Feldmetzkunst, limitem agere, »die Grenzmark ziehen«, Tac.: u. poet., latum per agmen limitem agit ferro, haut sich Bahn querdurch, Verg.: u. im Bilde, idem limes agendus erit, d.i. das gleiche Mittel anzuwenden, Ov. – β) von Gewächsen = nach innen od. außen treiben, hervortreiben, ansetzen, radices, Varr.: radices in profundum, Plin.: u. im Bilde, vera gloria radices agit atque propagatur, Cic. – u. so gemmas, coliculum, folia, florem, frondem, Varr., Col. u. Plin.: poet., ossa robur agunt, die Gebeine werden zu hartem Holze, Ov.: u. se laetus ad auras palmes agit, sich fröhlich zur Luft aufschwinget das Reis, Verg.: actae ad sidera pinus, emporgewachsen, reichend, Verg. – γ) übh. aus sich heraustreiben, zum Vorschein bringen, scintillas, Funken sprühen, Lucr.: spumas, Sch. treiben, schäumen, Lucr.: cum spumas ageret in ore, sein Maul schäumte, Cic.: rimas, Risse, Sprünge bekommen, sich spalten (vom Holz, von Bäumen, vom Erdboden usw.), Cic. u.a.

    II) übtr.: A) im allg.: a) übh. in tätige Bewegung setzen, treiben, führen, leiten, bringen, animus cuncta agit atque habet, Sall.: u. so alqm transversum agere, jmd. auf Abwege treiben, -führen (von glücklichen Umständen usw.), Sall., Sen. u.a. (vgl. Kritz Sall. Iug. 6, 3): per reges actum genus omne Latinos, das durch alle lat. Könige durchging, Verg. Aen. 12, 530. – u. Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur, behandelt werden, Verg. Aen. 1, 574. – mit Ang. wohin? od. wozu? durch ein Adv. od. durch in od. ad m. Akk., α) = in einen Zustand treiben, versetzen, bringen, animum in admirationem curae priscorum, Plin.: alqm in furorem, in insaniam, Quint.: in desperationem agi, Liv. epit.: si quis ad illa te agat, versetzte dich ein Gott hin, Hor. – β) zu einem Entschlusse, zu einer Vornahme treiben, führen, bestimmen, bringen, matre agente, auf Antrieb der M., Capit.: poëmata dulcia sunto et quocumque volent animum auditoris agunto, Hor.: alqm confestim od. praecipitem ad certamen, Liv.: pravis et externis religionibus captas mentes velut furialibus stimulis ad omne scelus et ad omnem libidinem agere, Liv.: irā deorum ad tantum nefas agi, Curt.: ag. Latinos falsis criminibus in arma, Liv.: in favorem aut odium contactu valentiorum agi, sich bestimmen lassen, Tac.: alqm in fraudem, zum Verrat treiben, Verg.: poet. m. folg. Infin., desertas quaerere terras auguriis agimur divum, Verg. Aen. 3, 4 sq. – b) in unruhige Bewegung setzen, umhertreiben, jagen, verfolgen, beunruhigen, plagen, quälen u. dgl., amor me ludificat, fugat, agit, Plaut.: agunt eum praecipitem poenae civium Romanorum, Cic.: acerba fata Romanos agunt, Hor.: diris agam vos, Hor.: agentia verba, Worte, die zur Verzweiflung treiben, Hor. – c) in stürmische Bewegung setzen, ubi (multitudo) aut studio agitur aut irā, in Bewegung gesetzt, aufgeregt wird, Curt. 6, 9 (33), 6: dah. aus dem Gleichgewicht heben, -bringen, erschüttern, perpetua naturalis bonitas, quae nullis casibus neque agitur neque minuitur, weder aus dem Gleichgewicht gebracht, erschüttert wird, Nep. Att. 9, 1. – d) in tätige Bewegung setzen, treiben, anregen, anfeuern, in Tätigkeit-, in Übung erhalten, seu te discus agit, Hor. sat. 2, 2, 13: non anxia mentem agit spes, Claud. cons. Prob. et Ol. 65 sq. – e) refl. agere (absol.) od. agere se, α) agere (absol.) = irgendwo sich umhertreiben, sein Wesen treiben, sich aufhalten, sich befinden, weilen, edoctus, ubi ageret, Dict.: in partibus orientis, Lact.: clerus Romae agens, Cypr.: sub Alpibus, Flor.: sub extremis Alpium radicibus inter Arsiam Titiumque flumen, Flor.: multum et familiariter cum alqo, viel u. vertraut mit jmd. umgehen, Sall.: inter Vinios... variā et pudendā sorte, mit Leuten wie Vinius... umgehen, Tac.: inter homines (v. Christus), weilen, Lact.: agere inter homines desinere, aufhören unter den Menschen zu weilen = sterben, Tac.: in carne mortali, Lact. – v. Völkern, irgendwo wohnen, hausen, Batavi donec trans Rhenum agebant, Tac.: Africa, quae procul a mari incultius agebat, Sall.: Gaetulos partim in tuguriis, alios incultius vagos agere, Sall.: plerumque sub silvis, Flor. – v. Staaten, unter dem u. dem stehen, octo civitates quae sub ipsis agebant, Eutr. 2, 2: Thracia, Cilicia, Commagene, quae sub regibus amicis egerant, Eutr. 7, 19. – von Soldaten = stehen, in der Schlacht, auf Posten, im Winterquartier usw., apud primos, Sall.: totum diem in armis, Dict.: circa muros et in stationibus solute ac neglegenter, Liv.: haud longe, Tac.: trans Padum, Tac.: Lugduni, Tac.: in vico Marcoduro incuriosius, Tac.: ala in finibus suis agens, Tac.: Chauci inter auxilia Romana agentes, Tac.; vgl. Kritz Tac. Agr. 18, 2. Heräus Tac. hist. 2, 39, 11. – v. Beamten (Statthaltern), im Amte sein, dienstlich tätig sein, haud procul inde, Tac.: Minturnis, Tac.: Antiochiae et circa Armeniam, Eutr.: in Raetia et Norico, Eutr. – β) m. se u. absol., auf eine gewisse Weise sein Wesen treiben, es so u. so treiben, irgendwie sich benehmen, sich zeigen, sich verhalten, tantā mobilitate Numidae sese agunt, Sall.: quanto ferocius ante se egerint, Tac.: sic se agere, Rutil. Lup.: non ex institutione Stoica se agere, Sen.: se ingenti modestiā agere, Eutr.: contra Gordianos superbissime, Capit. Gord. 30 in.: ut nummularii probe se agant circa omne negotium suum, ICt.: neglegenter se et avare agentes, Eutr.: sed agant se, ut volunt, Sulpic. Sev. Vgl. Ruhnken Rutil. Lup. 2, 4 extr. – u. (ohne se) quemadmodum sanis hominibus agendum est od. quemadmodum sanos agere conveniat, Cels.: agere insolentius, Eutr.: feroces pro victoribus agere, sich wie S. benehmen (ohne es zu sein), Sall.: agere pro dei sacerdote, Cypr.: libertinos, qui pro equitibus Romanis agerent, Suet.: tota civitas laeta agere, Sall.: quieti ac sine terrore egēre, Dict.: sermone, cultu etc. ut Germani agunt, Tac.

    B) eine Zeit, eine Tätigkeit od. einen Zustand vor sich gehen machen: 1) eine Zeit gleichs. »heraufführen u. ablaufen lassen«, sie den Kreislauf vollenden lassen, cum Tithonia coniunx quintae tempora lucis aget, Ov.: ver illud erat, ver magnus agebat orbis, Frühling hatte der große Weltumfang, Verg. – dah. α) mit annus u. einer Ordinalzahl = im...ten Jahre stehen (= es erreicht, aber noch nicht überschritten haben), so u. so alt sein (s. Ruhnken Suet. Caes. 1), quartum annum agere incipientes, Varr.: quartum annum ago et octogesimum, Cic.: qui sextum et octogesimum annum agens causam dixerit, Liv.: annum plenum nonum decimum agens, ICt.: annum agens vicesimum aetatis, Eutr.: quinquagesimum et quartum agens aetatis annum, Suet.: erst spätlat. mit Plur. von annus und einer Kardinalzahl, decem et octo annos agens, Capit. Anton. phil. 5, 1; vgl. Capit. Gord. 15, 2 u. 22, 2: decem et novem agebat annos, Augustin. de civ. dei 15, 12, 1. – u. (von einem Zeitabschnitt) im Passiv, agi, im Ablauf begriffen sein, ablaufen, u. im Perfect. = abgelaufen-, verflossen-, am Ende sein, postquam ad te venit, mensis agitur hic iam septimus, Ter.: ut tunc principium anni agebatur, man im Anfange des Jahres stand, Liv.: Vergilii aetate incognita, a cuius obitu XC aguntur anni, der nunmehr 90 Jahre tot ist, Plin.: bis tricenis annis actis, Laber. fr.: actis in regno XV annis, Iustin.: menses iam tibi esse actos vides, Plaut.: mensibus actis, Varr. LL. – β) eine Zeit (die Lebenszeit, die Jahre, einen Zeitabschnitt) zubringen, hinbringen, verleben, aevum agere consuetis in armis, Pacuv. fr.: aetatem domi, Enn. fr.: aetatem cum uno viro, mit einem M. leben, Ter.: aetatem procul a re publica, Sall.: aetatem in litteris, Cic.: vitam pudice, Ter.: vitam sanctissime honestissimeque, Cic.: vitam ruri, Ter. u. Liv.: silvestrem vitam, im Walde leben, Solin.: tolerabilem senectutem, Cic.: pleraque tempora in venando, Sall.: medium tempus ad proconsulatum usque in otio secessuque, Suet.: dies in terra, noctes in aqua (vom Krokodil), Plin.: noctem inter gaudia, Verg.: noctem quietam, non insomnem, Tac.: totam eam noctem cum magno animi metu perpetuis vigiliis, Liv.: nec tranquillior nox diem tam foede actum excepit, Liv.: hiemem sub tectis suis, Liv., od. in castris, Sall.: ibi hiberna, Liv.: ad Tarentum aestiva, Liv. – dah. absol. = leben, existieren, homines, qui tum agebant, Tac.: ne sine solacio ageret (lebe, bleibe), Tac.: agere procul, fern stehen, Tac.: per mollitiem, in W. dahinleben, Sall.: sine legibus certis, sine magistratibus, Liv.: arbitrio alieno, Dict.: incertā pace, Liv.: in otio, Flor.: adhuc usque id est per longam temporum seriem agentes, Cypr.

    2) eine Tätigkeit od. einen Zustand vor sich gehen lassen, in bezug auf etw. tätig sein, handeln, etw. treiben, betreiben, tun, beginnen, besorgen, verrichten, ausführen, vollführen, haec agens, während er damit beschäftigt war, Liv. u. Curt. (s. Wölffl. Liv. Krit. S. 28): omnia quae fiunt (entsteht, in der Natur), quaeque aguntur (getan wird, von Menschen), Cic.: ibi quid agat secum cogitat, Enn. fr.: sed eos (deos) non curare opinor, quid agat humanum genus, Enn. fr.: quaeso, ne temere hanc rem agas, ne iracunditer, Caecil. fr.: o, quid agis? ach, was beginnst du? Hor.: quid vos agitis? was treibt ihr (was beschäftigt euch)? Cic.: nihil agis, quin ego audiam, Cic.: cum scribas et aliquid agas eorum, quorum consuesti, Luccei. bei Cic.: nec quicquam raptim aut forte temere egeritis, Liv.: quod agendum aut faciendum sit, id non recusem, Cic.: agerent facerentque, ut e re publica ducerent, Liv.: agerent (sie sollten nur zumachen) ac ferirent, Tac.: omnes fere res asperas per Iugurtham agere, Sall.: quae cuncta etsi consilio ductuque alterius agebantur, Tac.: castrensis iurisdictio... plura manu agens, vieles tätlich bewirkend, Tac.: multa agendo nihil agere, Phaedr.: operose nihil agere, Sen.: dum aliud agitur (nebenbei), ediscere alqd, Quint.: cuncta impetu militum acta, ging vor sich, Tac.: iucundi acti labores, Cic. – agere res egregias, Eutr.: multa in Hispania bene, Eutr.: multa strenue, Eutr.: nihil non tranquillum et placidum, Eutr.: nihil iniustum ad augendum fiscum, Eutr.: nihil quasi Romanus egit, er benahm sich in keinem Stücke wie ein Römer, Eutr. – in der Umgangsspr., quid agis?was treibst du? was machst du? wie geht's? Plaut., Cic. u.a.: quid agit? was macht sie? wie geht es ihr? Ter.: quid agitur? was macht man? wie geht's? was gibt's? wie stehen die Sachen? Komik. – ebenso bei Fragen der Verlegenheit, des Zweifels, der Furcht, quid faciam? quid agam? was soll ich tun? was soll ich anfangen? Komik.: quid ages? Ter.: ebenso quid ago? quid agimus? Komik. u.a. (s. Brix Plaut. mil. 250 u. trin. 1062): u. in der indir. Frage, neque satis centurionibus constabat, quid agerent, Caes. – u. die Formeln, age, si quid agis, als drängende Aufforderung, »mach! mach!«, »mach Ernst mit deinem Vorsaße!« Plaut. (s. Lorenz Plaut. mil. 214. Brix Plaut. trin. 981). – age, ut vis, mach's, wie du willst, Plaut.: u. so age, age, ut lubet, Ter. – quod agis, id agas, bleib bei deinem Vorsatze, Plaut.: u. so age porro, tamen istuc ago, ich bleibe doch dabei (bei dem von dir empfohlenen Verfahren), Ter. – absol., se non interfuisse, sed egisse (dabei [als Zeuge] tätig gewesen sei, zu tun gehabt habe) dicit, Cic.: industria in agendo, celeritas in conficiendo, Cic.: defessa iubendo est saeva Iovis coniunx; ego sum indefessus agendo, Ov.: vigilando, agendo, bene consulendo prospere omnia cedunt, Sall. – bes. m. Advv., auf irgend eine Weise handeln, verfahren, zu Werke gehen, lenius, Sall.: pariter, Sall.: facile iusteque, Tac.: cum (consules) primo anno bene egissent, ihre Verwaltung gut war, Eutr.: u. so cum humane nobiscum hiems egerit, Sen. – dah. male, bene, praeclare agere cum alqo, übel-, gut- (glimpflich), sehr gut mit jmd. verfahren, - ihn behandeln, Plaut. u. Cic.: ebenso cum omnibus Romae aequo iure, Eutr.: u. im Passiv, male, bene agitur cum alqo, »es steht mit jmd. –, geht jmdm. übel, gut, vortrefflich«, Cic.: u. so egregie actum nobis (= nobiscum) est, siquidem etc., Dict.: u. bl. praeclare agitur, si etc., Cic.

    Dah. a) aliquid agere, handeln, tätig sein, im Ggstz. zum Müßiggang, zur Ruhe, zur Überlegung, qui talibus diebus imprudens aliquid egisset, Macr.: virtus agit aliquid, Sen. – u. ohne aliquid, zB. surgamus, eamus, agamus, Lucil. fr.: quod (daß sie) egerunt,... quod reliquerunt, Cic.: bes. im Partic. Praes., im Gerundio u. Gerundivo, agentes audentesque, Liv.: aliud agendi tempus, aliud quiescendi, Cic.: agendum atque obviam eundum est, Sall. fr.: Maecenas... vir providens atque agendi sciens, gewandter Geschäftsmann, Vell.: audendum atque agendum, non consultandum in tanto malo esse, Liv.; vgl. Fabri Sall. Cat. 21, 3. Korte Sall. Cat. 52, 59. Kritz Sall. hist. fr. 1, 45, 7. Benecke Cic. de imp. Cn. Pomp. 3, 8. p. 90; u. (über die Verbindung aud. et ag.) Fabri Liv. 21, 40, 6. – u. der Ggstz. nihil agere, nichts tun, untätig sein, müßig gehen, numquam se plus agere, quam cum nihil ageret, Cic.: nihil agendo homines male agere discunt, Cato. fr.: iam dies hic sextus est, cum nihil egi, Pompon. fr. – b) = so u. so viel ausrichten, bewirken, etiam quicquam egisti? Afran. fr.: non nihil egisti hoc loco, Cic.: nihilo plus agas, quam si des operam etc., du dürftest nicht mehr ausrichten = das wäre ebensoviel, als wenn du usw., Ter.: nihil agit in amore inermus, Caecil. fr.: nihil agis, das hilft dir nichts, Ter.: nihil agis, dolor, du richtest nichts aus, vermagst nichts über mich, Cic.: u. so ars nihil sane egisse videatur, nisi etc., Cic.: non multum egerit, dürfte nicht viel ausrichten, Cur. b. Cic.; vgl. Ruhnken Rutil. Lup. 2, 11 extr. – dah. so u. soviel vermögen, ausmachen, von dem u. dem Einfluß sein, multum agit sexus, aetas, condicio, Quint.: argumenta ac testes quid egerint, Quint. – c) etwas ernstlich betreiben, α) auf etw. achten, aufpassen, achtgeben (s. Ruhnk. Ter. Andr. 1, 2, 15. Arntzen Plin. pan. 5, 3. p. 28), hoc agam, ich werde aufpassen, lauern, Ter.: hoc (istuc) od. hanc rem age, hoc od. hanc rem agite, aufgepaßt, achtgegeben, Komik. u.a. (s. Lorenz Plaut. Pseud. 149): hocine agis an non? hörst du denn darauf? Ter.: at iam hoc non agis, du passest nicht auf, Ter.: id ago sedulo, ich denke ernstlich daran, Ter.: u. so nisi id agat et adsit, darauf achtet u. bei der Hand ist, Cic.: quae suā sponte, etiam si id non agas, cadunt, Cic.: cras agamus haec, wollen wir auf dieses Thema weiter Bedacht nehmen, es weiter verfolgen, Cic. – u. der Ggstz., alias res agere, Komik u. Cic., od. aliud agere, Cic., »andere Dinge (Allotria, Nebendinge) treiben, sich mit andern Dingen befassen«, d.h. »nicht aufmerken, unaufmerksam-, unachtsam-, zerstreut sein«. – β) etw. im Werke od. im Sinne haben, auf etw. sinnen, denken, ausgehen, mit etw. umgehen, etw. beabsichtigen, im Schilde führen, mit etw. vorzüglich sich abgeben, etw. sich besonders angelegen sein lassen (vgl. Ochsner Cic. Ecl. p. 285), aliud agentes (vorhabend), aliud simulantes (vorgebend), Cic.: nescio quid mens mea maius agat, Ov.: observabo, quam rem agat, Plaut.: quid agat, quid consilii captet, Ter.: quid cogitent, Cic.: id s egissent, Cic.: in omni vita nihil aliud egi, habe es mir zur Aufgabe meines Lebens gemacht, Cic.: fratri proditionem, Tac.: de intranda Britannia, Tac. – u. bes. id agere ( selten hoc agere od. bl. agere), ut od. ne etc., das im Werke od. Sinne haben, das sich zum Hauptgeschäfte machen, daß od. daß nicht usw., damit umgehen, darauf ausgehen, -denken, sich ein besonderes Geschäft daraus machen, es darauf absehen, beabsichtigen, zu usw., qui tum, cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur, Cic.: non enim id agit, ut insidietur et observet, sed iam favet, Cic.: id agere ac moliri coepit, ut desciscerent ab Insubribus Cenomani, Liv.: id agendum, ut ea facere videamur irati, Cic.: non ergo id agitur, ut aliquid assensu meo comprobem, darauf kommt es mir nicht an, daß ich usw., Cic.: certiorem eum fecit, id agi, ut pons dissolveretur, Nep.: id ab isto actum esse, ut ille suppositus facile et libenter se illum, qui non erat, esse simularet, Cic. – ego id agam, quī mihi ne detur, Ter.: itaque neque tu multum interfuisti rebus gerendis, et ego id semper egi, ne interessem, Cic. – tu, dum tua navis in alto est, hoc age (sieh zu), ut mutata retrorsum te ferat aura, Hor. ep. 1, 18, 87 sq. – qui hoc agit, ut prior sit, Quint. 10, 2, 10.

    3) etwas mit dem gehörigen äußern Vortrag (s. āctio no. II) in Handlung setzen, darstellen, a) v. Redner, darstellen, vortragen, deklamieren (vgl. Gernhard Cic. de sen. 16), id cum pronuntiamus, agimus, Varr. LL.: haec ille egit, Cic.: quae sic ab illo acta esse constabat, oculis, voce, gestu, ut etc., Cic.: absol., agere cum dignitate ac venustate, Cic. – b) vom Rhapsoden usw., vortragen, hersagen, rezitieren, carmen, Val. Flacc. 1, 783; 4, 87. – c) vom Schauspieler, α) durch bloßes Gebärdenspiel od. durch die Rede mit dem nötigen Gebärdenspiel darstellen, vortragen, spielen, in scaena gestum, als Schauspieler auftreten, Cic.: mimum, Suet. u. Macr. (vgl. ag. choros, Prop.): canticum aliquanto magis vigente motu, die Handlung der Monodie (canticum) mit weit lebendigerem Gebärdenspiel darstellen, Liv.: numquam agit hunc versum Roscius eo gestu, quo potest etc., mit solchem Feuer spielen, Cic.: haec (diese Septenare) quantis ab illo (Aesopo) clamoribus agebantur! Cic. – u. so fabulam (comoediam, tragoediam), ein Stück darstellen, spielen, Komik. u. Cic., u. aufführen (spielen) lassen, zur Aufführung bringen, Komik. (s. Wagner Ter. heaut. p. 27): novam fabulam, Varr. LL.: statariam, Ter.: u. so Menandri Eunuchum, das Stück des M. »der Eunuch«, Ter. – primas partes (die erste Rolle, die Hauptrolle), Ter.: u. so (im Bilde) priores partes, Cic.: Amphionis partes (Rolle), Varr. fr. – so auch eandem personam in triclinio agere (v. einem Mimen), Macr. sat. 2, 7, 17: u. bildl., hanc personam induisti; agenda est, Sen. de ben. 2, 17, 2: agenda est persona, quam mihi miles imposuit, Vopisc. Prob. 10, 7. – β) agere alqm (servum, lenonem, Ballionem u. dgl.), die Person (eines Stückes auf der Bühne) darstellen, Ter. u. Cic.: u. bes. übtr., im gewöhnl. Leben jmds. Rolle, jmd. spielen, abgeben, machen = sich (im Ernst od. aus Heuchelei) benehmen wie usw., senatorem, den Senator spielen, Tac.: nobilem. den Vornehmen spielen, Cael. in Cic. ep.: amicum, convivam, patrem familias, Sen.: filium, Sen, rhet.: ministrum imperatoris, Tac.: Rhodi specei secessus exsulem, als Verbannter leben, Tac.: bonum consulem, Plin. pan.: abstinentissimum virum, Liv. epit.: propugnatores sceleris, als Verfechter des V. auftreten, Iustin. Vgl. Bremi Suet. Tib. 12. – dah. d) Dank u. Lob mündlich od. schriftlich an den Tag legen, ausdrücken, aussprechen, bezeigen, sagen, alci gratias od. (im feierlichen Tone, Gebet usw.) grates, Cic.: alci gratias pro alqa re, Plaut.: dis laudes gratesque, Liv.; vgl. gratia.

    4) machen, daß eine Veranstaltung ein Zustand vor sich geht: a) ein Fest od. eine festliche Veranstaltung übh. begehen, feiern, halten, festos dies anniversarios, Cic.: festum diem, Iustin.: diem natalem u. bl. natalem, Tibull.: Idus, Hor.: quinquatrus iucunde, Suet.: diem festum Dianae per triduum, Liv.: festum genialiter, Ov.: choros, aufführen, Prop. u. Cypr.: triumphum de alqo, Cic.: acto cum gloria triumpho, Vell. – b) Zustände aller Art, α) der Ruhe = etw. halten, beobachten (längere Zeit) in etw. verharren, pacem, Sall. fr.: otia, Ov.: alta silentia, Ov.: medium, die M. halten, Vell.: morem, einer S. nachleben, Sall. fr. – β) der Tätigkeit = halten, versehen, vornehmen, treiben, vollziehen, vigilias ad aedes sacras, Cic., od. in portu, Liv.: excubias alci, Tac., od. circa cubiculum alcis, Suet.: stationem, Posten stehen (v. Soldaten), Liv., u. stationem in castris, die Wache haben (v. Befehlshaber), Tac. – popularia per ludum, Laber. fr.: nugas, Plaut.: ioca atque seria cum humillimis, Sall.: arbitria, s. arbitrium: curam alcis od. alcis rei od. m. pro od. de u. Abl., s. cūra (no. I, 1 u. no. II): delectum, s. dēlēctus (no. I): paenitentiam, s. paenitentia: mensuram agere alcis rei, s. mēnsūra: sua vota, seine Wünsche betreiben, vortragen, Ov. – u. bes. γ) der leitenden Tätigkeit im öffentl. Dienste, etw. halten = anstellen, vornehmen, veranstalten, verwalten, leiten, vollziehen, senatum, S. halten, XII tabb. (b. Cic.) u. Suet.: censum, recensum, Liv.: delectum, Quint.: delectum acerbe, Liv. epit.: forum od. conventum, einen Gerichts- od. Kreistag halten, Cic., Caes. u.a.: censuram, das Zensoramt verwalten, Ov. u. Vell.: regnum, Liv.: honorem, bekleiden, Liv.: u. so proconsulatum, Capitol. (s. Gronov. observv. 4, 14. p. 452 sq. Oudend. Caes. b.G. 2, 28, 2). – u. von Einkünften, sie verwalten, eintreiben, beitreiben, Iudaicum fiscum acerbissime, Suet.: publicum quadragesimae in Asia, Suet. – bes. agere bellum, einen Krieg »planmäßig betreiben, planmäßig (durch zweckmäßig getroffene Anstalten) führen«, Sall. u.a. (vgl. Kritz Sall. hist. fr. 2, 50, 11. Drak. Liv. epit. 49; nicht bei Caes. u. Nep., in denen jetzt überall bellum gerere gelesen wird, s. Nipperdey spicileg. in Corn. Nepot. p. 69): aber Samnitium bella, quae continua per quartum iam volumen... agimus, mit denen wir es (als Schriftsteller) zu tun haben, Liv. 10, 31, 10. – auch levibus proeliis cum Gallis actis, geliefert, Liv. 22, 9, 6 H. ( andere factis). – c) in der Opferspr. =machen, d.i. »das Opfertier mit dem Hammer niederschlagen u. dann schlachten«, indem der Opferschlächter (popa) fragte: agone? mach od. tu ich's? s. Varr. LL. 6, 12. Ov. fast. 1, 321 sq. Sen. contr. 2, 11. § 19; worauf der Priester antwortete: age od. hoc age, so mach od. tu es, s. Suet. Cal. 58, 2; Galb. 20, 1. Sen. de clem. 1, 12, 2.

    5) machen, daß eine Verhandlung über etw. vor sich geht, a) übh. etw. betreiben, mit jmd. wegen etw. verhandeln, reden, sich unterreden, sich besprechen, unterhandeln, etw. besprechen, ab- od. ausmachen, in jmd. mit Bitten, Zureden usw. dringen, jmd. bitten, ermahnen, jmdm. zusprechen, den Vorschlag, Antrag, das Ansinnen machen, cum alqo alqd od. de alqa re od. m. folg. ut od. ne mit Konj., auch oft m. Abl. eines Substantivums od. Gerundiums der Art, wie etwas verhandelt usw. wird (s. Fabri Liv. 24, 32, 5), non ago hoc per sagam pretio conductam, Turpil. fr.: ut agerem cum Lucceio de vestra vetere gratia reconcilianda, Cic.: quod mecum per litteras agis (schriftlich verhandelst), mallem coram egisses (mündlich besprochen, abgemacht hättest), Cic.: utrum per procuratorem ageres, an per te ipsum, Cic.: estne hic ipsus, de quo agebam, von dem ich sprach, Ter.: de quibus in foro atque in negotiis agendi non est otium, Varr. fr.: ne agendi cum eo Dioni esset potestas, sich mit ihm zu besprechen, Nep.: hactenus vobiscum verbis actum, Dict. – egit cum Cimone, ut etc., machte dem C. den Antrag usw., Nep.: egit mecum accurate multis verbis, ut etc., Cic.: non imperio modo, sed consilio etiam ac prope precibus agens cum magistro equitum, ut etc., befahl er nicht bloß, sondern riet auch seinem Reiterobersten, ja er bat ihn beinahe usw., Liv.: agere varie rogando alternis suadendoque coepit, ut etc., drang auf alle Weise, bald mit Bitten, bald mit Zureden in ihn, daß usw., Liv. – is ita cum Caesare egit (dieser äußerte gegen Cäsar): si pacem faceret etc., Caes.: quae (patria) sic agit (sich so vernehmen läßt) et quodammodo tacita tecum loquitur, Cic. – absol. = den Unterhändler machen, unterhandeln, agente Serviliā, Cic.: illo auctore atque agente, Caes.: agendi viam non video, Cic.

    b) als publiz. t.t.: α) im Senate od. vor dem Volke etw. betreiben, verhandeln, zur Entscheidung bringen, einen entscheidenden Antrag stellen od. Beschluß fassen, in senatu de alqo od. de re, Cic.: agitur in curia de alqa re, Suet. – cum populo, Cic.: cum populo de alqo, vor dem Volke in einem förmlichen Antrage, Cic.: u. so verb. cum populo patribusque od. cum populo, cum plebe agendi ius, XII tabb. (b. Cic.) u. Cic. – oft absol., ut ante, quam rogatio lata esset, nulla res ageretur, Cic.: omnia potius actum iri, quam de provinciis, Cic.: u. so de pace, de condicionibus u. dgl., Cic.: de pace cum Sylla, Eutr.: nihil omnino actum esse de nobis, die Verhandlung über mich sei so gut als gar keine, Cic. – u. agi per senatum, per populum, durch den S., durch das V. entschieden werden, -geschehen, Cic.: u. so multitudinis arbitrio res maximas agi, Cic. – numquam Curio sustinuisset, si cum eo agi coeptum esset, wenn man entscheidende Beschlüsse gegen ihn gefaßt hätte, ernstlich gegen ihn aufgetreten wäre, Cic. – β) agere causam alcis, jmds. polit. Sache betreiben, jmds. Sache führen, sich jmds. annehmen, für jmd. Partei nehmen, Cic.: agere causam populi, Nep.: utrum militantium adversarii estis an causam agitis ? Liv.

    c) als gerichtl. t.t., etw. vor Gericht betreiben, sowohl in fremdem als in eigenem Namen, als Verteidiger od. Kläger: α) v. Vert., agere causam od. rem, eine Sache, einen Prozeß führen, eine Sache verteidigen, causam, Varr. LL.: causas agere et componere, Lucr.: causas amicorum tractare atque agere, Cic.: causas Latine, Eutr.: rem de scripto, Cic.: causam contra alqm apud consulem, Cic.: bonam causam apud aequos iudices, Liv.: apud quos iudices causa agebatur, vor denen der Pr. geführt wurde, Cic.: cum proxime res agentur, wenn der nächste Gerichtstag ist, Plin. ep. – absol., agere = ein Rechtsgeschäft betreiben, bes. als Redner u. Sachwalter-, als Verteidiger auftreten, hospes in agendo, Fremdling in (Rechts-)Geschäften, Cic.: princeps in agendo, Wortführer in der Verhandlung, Cic.: ad od. apud alqm (iudicem), Cic.: egit ipse pro se (verteidigte sich selbst), nullo accusante, Plin. ep.: si agendi necessitas instat, Plin. ep.: nihil cum Verre de cotidianis criminibus acturus sum, mit V. rechten. Cic. – β) vom Kläger od. der Partei, die ihr Recht verfolgt u. dgl., eine Klage anstellen, einen Prozeß anhängig machen, mit u. ohne (ex) iure, lege (auf Grund des Rechtes, eines Gesetzes) u. dgl., sein Recht geltend machen, den Weg Rechtens od. des Gesetzes einschlagen, klagbar werden, klagen, prozessieren, rechten, quid agas mecum ex iure civili et praetorio, non habes, Cic.: u. so ag. ex syngrapha, Cic.: tamquam ex syngrapha (als hätte man einen schriftlichen Vertrag) cum populo, Cic.: comminus (persönlich), Apul. – tabellis obsignatis ag. cum alqo, jmdm. das vollzogene Protokoll vorhalten, Cic. – ag. summo iure, das strengste Recht geltend machen, Cic.: ut iure non rescriptis (principum) ageretur, Capit. – lege agito ergo, nimm das Recht in Anspruch, Ter.: agere lege in hereditatem, Cic.: lege agendo, in der Gerichtsverhandlung, Cic.: vetuit de iisdem rebus pluribus legibus agere, wiederholt zu klagen, Suet. – non enim gladiis tecum, sed litibus agetur, man wird nicht mit der Gewalt der Waffen, sondern auf dem Wege der Klage gegen dich vorgehen, Cic.: causā quam vi agere malle, Tac. – u. ohne lege u. dgl., grave (crimen est), me agente, te accusante, nullum, Cic.: cum alqo agere de alqa re, Cic.: agere ab alqo (von od. auf seiten jmds.), zB. a petitore (Kläger), a possessore (Beklagten), Plin. ep. 6, 2, 2: alter iniquum putabat plus secum agi, quam quod erat in actione, daß von ihm mehr gefordert werde, als es die Klage gestattete, Cic. – übtr., omnia pro suo iure agere, alles ganz seinem Rechte gemäß verhandeln, Ter.: agerent tecum lege Pythagorei, es würden gegen dich klagbar werden die P., Cic.: nihil, tamquam accusator, criminose nec dubia argumentis colligendo ago, ich deute nicht wie ein Ankläger alles schlimm u. suche nicht das Zweifelhafte durch Schlüsse zu erweisen, Liv. – bes. αα) agere m. Genet. des Verbrechens = klagbar werden, klagen wegen usw., mit u. ohne cum alqo (gegen jmd.), furti, Cic.: iniuriarum, Cic. u.a.: iniuriarum cum alqo, adulterii cum alqo, Quint. – ββ) alqm reum agere, s. reus. – γ) agitur de re od. (gew.) res, v. Gegenstande der Klage = es handelt sich um etw., die Frage dreht sich um etw., es wird debattiert über usw., es ist etw. Gegenstand der Debatte, es ist die Rede von etw. (s. Korte Sall. Cat. 52, 10), qua de re agitur od. quae res agitur, der Streitpunkt, Cic. (s. Manuzzi Cic. Mur. 13): praesertim cum de maximis vestris vectigalibus agatur, Cic.: non agitur, inquis, de hoc, an amicitia propter se ipsam expetenda sit, Sen.: non capitis ei res agitur, sed pecuniae, Ter.: aguntur iniuriae sociorom, Cic.: agitur, liberine vivamus an mortem obeamus, Cic. – übtr. u. prägn., es handelt sich um etw., es gilt etw., es ist etw. in Frage = es steht auf dem Spiele, ist in Gefahr (s. die Auslgg. zu Nep. Att. 15, 2; Fabri Liv. 23, 49, 8; die Auslgg. zu Hor. ep. 1, 18, 84; Ruhnken Ter. heaut. 2, 3, 113 eine Menge Belege), non agitur de vectigalibus, neque de sociorum iniuriis; libertas et anima nostra in dubio est, Sall.: id quod agitur, Plaut.: quasi istic mea res minor agatur quam tua, als ob in deiner Angelegenheit (istic) auf meiner Seite weniger auf dem Spiele stände, als auf deiner, Ter.: tua res agitur, paries cum proximus ardet, Hor.: in quo (bello) agitur populi Romani gloria: agitur salus sociorum atque amicorum, aguntur certissima populi Romani vectigalia, Cic.: cum fama eius ageretur, Liv.: agitur pars tertia mundi, Ov. – im Perf., acta res est od. gew. actum est, eig. die Verhandlung ist-, die Akten sind geschlossen = es ist aus, -vorbei damit, acta haec res est, perii, Ter.: actumst, ilicet, peristi, Ter.: si prorogatur, actum est, Cic.: actum est (ich bin zugrunde gerichtet), si etc., Ter.: actum erat, nisi etc., es wäre aus gewesen, wenn nicht usw., Flor. – u. so actum est de etc., es ist mit jmd. od. etw. aus od. vorbei, es ist um jmd. od. etw. geschehen, es ist jmd. od. etw. verloren, de collo meo, Plaut. trin. 595: de Servio, de imperio, Liv.: quod scribis εγγήραμα, actum de isto est, damit ist's schon vorbei, darauf habe ich schon verzichtet, Cic. – dah. ego sum is, qui dicam me non laborare; actum habiturum, quod egerint, ich dagegen bin bereit zu erklären, daß ich keineswegs gesonnen bin, mich abzumühen, indem ich gern das als abgemacht betrachten will, was sie abgemacht wissen wollen, Cic. Tusc. 3, 50. – u. so sprichw., rem actam od. bl. actum (acta) agere, eine abgemachte Sache noch einmal vornehmen = sich vergebliche Mühe geben, tun od. besprechen, was sich nicht mehr ändern läßt, etwa unser leeres Stroh dreschen, stultus es, rem actam agis, es hilft dir nichts, Plaut.: rem actam hodierno die agi (eine schon abgemachte Sache werde verhandelt werden), et frustra habiturum orationem, qui etc., Liv.: Ph. actum, aiunt, ne agas (laß, was du nicht mehr ändern kannst). D. non agam? (ich lassen?) Ter.: u. so tu, malum! inquies, actum ne agas, zum Henker! wirst du sagen, gib acht, es ist zu spät, Cic.: sed acta ne agamus, aber reden wir nicht von dem, was nicht zu ändern ist, Cic.: praeposteris utimur consiliis et acta agimus (und haben vorgetan und nachgedacht) quod vetamur vetere proverbio, Cic. – / Archaist. axim = egerim, Pacuv. tr. 297: axit = egerit, Paul. ex Fest. 3, 3. – Futur. Akt. agebo, Virgil. gramm. epit. 10 (Class. auct. ed. Mai 5, 141). – parag. Infin. Präs. agier, gerichtliche Formel bei Cic. top. 66; ep. 7, 12, 2; de off. 3, 61 u. 70.

    / Imperat. age, agite, fast wie eine Partikel des Aufrufs, der Ermunterung (dah. auch age in der Anrede an mehrere), wie unser wohlan! auf! (oft verstärkt durch andere Partikeln, bes. durch dum u. sis, dah. verb. agedum, agidum (Plaut. trin. 369), agitedum, agesis), I) bei dringender Aufforderung u. Ermahnung, wohlan! auf! auf denn! hurtig! a) übh.: age face, Plaut.: age fiat, Ter.: agedum ergo, accede huc modo, Plaut.: agitedum ite mecum, Liv. (u. so oft agedum u. agitedum b. Liv., s. Drak. Liv. 3, 62, 4): agesis tu sine pennis vola, Plaut.: age nunc refer animum, sis, ad veritatem, Cic.: en od. eia age rumpe moras, Verg.: nunc age, Verg.: quin age, auf denn! Verg.: age, quaeso, Hor.: age age, egredere, Turpil. fr.: age age, usque exsecra, Plaut. – age m. 1. pers. plur. verbi, age age nunc iam experiamur, Ter.: age agitemus convivium etc., Plaut. – u.m. 2. pers. plur. (seit der august. Zeit, bes. bei Dichtern, s. die Auslgg. zu Prop. 1, 1, 21. Burm. Val. Flacc. 3, 311), mittite agedum legatos, Liv. – b) bei Übergängen in der Rede, um auf das Folgende bes. aufmerksam zu machen (oft mit nunc, vero, porro), age nunc iter... comparate, Cic.: age vero... considerate, Cic.: age porro tu cur... imperasti? und nun ferner, Cic. Vgl. Seyffert Schol. Lat. 1. § 26. – c) bei lebhafter Anrede in Fragen, fast wie dic, sag an! sprich! wohlan! age ecquid fit? Plaut.: age scis quid loquar? Ter.: age, numquid etc., Petron. – II) beim Wunsch, in der Unterhaltung abzubrechen u. zu anderem überzugehen: a) als Zeichen der Mißbilligung von Gesagtem, wie unser: geh! laß das! ach! age novi tuum animum, geh, ich kenne dich; ach, ich kenne dich besser, Ter.: sicine agis, Parmeno? age, wie kannst du so sprechen? laß das! Ter.: age, inepte! ach, Possen! Ter.: age, hoc malum mihi commune est cum omnibus, ach leider usw., Cic. – b) als Zeichen der Zustimmung, bes. aber zugleich mit dem Wunsche, auf etwas anderes zu kommen, age u. age age, wohlan, es sei! gut! meinetwegen, ich bin's zufrieden! (s. Brix Plaut. mil. 1024. Meißner Ter. Andr. 310), age sit ita factum, quae causa cur Romam properaret? Cic.: age age, ut tibi maxime concinnum est, Plaut.: age age iam ducat, gut, gut, er mag sie heiraten, Ter. – dah. age sane, age ergo, age igitur, age sane igitur, recht wohl, wohl denn, sehr wohl, ich bin's od. wir sind's zufrieden! (s. Brix Plaut. mil. 1024. Gronov Liv. 1, 57, 8), age sane, inquam, Cic.: age sane, omnes, Liv.: age ergo recipe hoc actutum, Plaut.: age igitur, Plaut. u. Ter.: age sane igitur, Plaut. – c) als Zeichen scheinbarer od. erzwungener Zustimmung, wo man nicht ja od. nein sagen u. lieber weitergehen will, wie unser: nun gut! schon gut! nur zu! age, veniam, Ter.: age, age, exponamus adulescenti, Cic. – dah. d) fast wie fac, bei einem angegebenen Falle, gesetzt, age vero laudo aliquem; num offendo? Caecin. b. Cic.: bes. mit si, age si paruerit etc., Cic.: u. so Hor. sat. 2, 3, 117 u.a.

    / Part. praes. agēns, entis, I) Adj.: 1) = δραστικός, sprechend, ausdrucksvoll, lebhaft, (doch nur im Zushg., wie) imagines agentes acres, insignitae, Cic. de or. 2, 358: aliquid agentes imagines (Ggstz. mutae et vagae), Cornif. rhet. 3, 37: acer orator, incensus et agens, Cic. Brut. 317. – 2) als gramm. t.t., verba agentia, i.e. activa, Gell. 18, 12. § 1 u. 10. – II) Subst.: 1) = actor, der Sachwalter, Anwalt, Kläger, Quint. u.a. – 2) = agrimensor, der Feldmesser, Gromat. vet. – 3) agens in rebus od. agens rerum od. bl. agens (gew. im Plur.), ein kaiserl. Beauftragter od. Kommissar zu Revisionen in Militär- u. Zivilangelegenheiten, ag. in reb., Amm. 14, 11, 19 u. oft in Dig. u. bei a. Spät., ag. rer. b. Aur. Vict. Caes. 39, 44.

    / Partic. Perf. Pass. subst. ācta, ōrum, n., I) die Handlungen, das Vollbrachte, die Taten, Werke als sprechende Zeugen der Tätigkeit jmds. (dagegen facta, das durch jmd. Geschehene übh.; res od. res gestae, ausgeführte Taten, bes. Kriegstaten, vgl. Cic. de or. 2, 63), belli domique acta, Ov.: acta belli, Suet.: Herculis, Quint.: pueritiae acta recordari, Quint.: ordinem actorum suorum commemorare, Vell.: nunc quācunque nos commovimus, ad Caesaris non modo acta, verum etiam cogitata revocamur, Cic. – II) öffentliche Verhandlungen, im Senate, in den Komitien usw., also namentl. Gesetze, Anordnungen u. Verfügungen der Magistrate u. später der Kaiser (dah. von Cic. Phil. 1, 18 mit leges zusammengestellt). Diese acta wurden dem Senat zur Prüfung u. Genehmigung od. Verwerfung vorgelegt; dah. acta alcis servare, Cic., confirmare, Vell. u. Suet., rata habere, Liv., tueri, Suet.; u. das Gegenteil, acta alcis dissolvere, rescindere, Cic. u. Liv. – in acta principum iurare, schwören, daß man die Verfügungen des Kaisers aufrecht erhalten wolle, s. Tac. ann. 1, 72; 4, 42; vgl. Ruperti Tac. ann. 1, 7, 3. Lipsii exc. in Tac. ann. 16, 22. – bes. die aufgezeichneten Verhandlungen, das Verzeichnis, Register dieser acta, die Urkunden, a) des Senats u. Volks: α) des Senats, die amtlichen Tagebücher od. Protokolle, in denen sowohl der Gegenstand der Diskussion mit Anträgen u. Beschlüssen, als die Meinungen der Hauptsprecher und bei wichtigen Verhören die Aussagen der Zeugen niedergelegt wurden, acta senatus, Suet.: acta patrum, Tac. – β) des Volks, acta diurna od. bl. diurna populi Rom. od. bl. diurna, die Staatszeitung, der Staatsanzeiger (Tac. u. Suet.), acta publica (Tac. u.a.), diurna Urbis acta (Tac.), acta urbana (Cic. u. Plin. ep.), rerum urbanarum acta (Cic.), acta populi (Vopisc.) u. bl. acta (Cic., Sen. u.a.) gen., die röm. Tagesberichte, Tageschronik, eine Art Zeitung, Vorfälle im Staats- u. Privatleben (zB. Geburten), die täglich von Staats wegen verzeichnet u. zur Kenntnis des Volks durch Aufstellung an öffentlichen Orten gebracht, dann von Schreibern in Abschriften bis in die entferntesten Gegenden des röm. Reichs verschickt wurden, acta facere, eine Urkunde (über die Geburt eines Kindes usw.) aufsetzen od. aufsetzen lassen, Serv. Verg. Aen. 2, 502: talia diurnis Urbis actis mandare, in die Zeitung setzen, Tac.: u. so beneficia in acta non mitto, lasse ich nicht in die Zeitung setzen, Sen. de ben. 2, 10, 4: sic in fastos actaque publica relatum est, Suet.: habebam acta urbana usque ad Nonas Martias (als er in Cilicien war), Cic. ad Att. 6, 2, 6. Vgl. K. Zells Ferienschriften, Neue Folge, 1. Bd. S. 3 ff. (Über die Zeitungen der alten Römer). – b) die Protokolle, Gerichtsakten = Verhandlungen vor Gericht, d.h. Reden u. Handlungen der Parteien, Zwischenreden des Richters usw., oft bei Ascon. u. in Dig. (zB. ut ex actis apparet, Ascon.): mit dem zu Protokoll gegebenen Urteil des Magistrats, das aus diesen Akten dann vom Ausrufer vorgelesen wurde, Amm. 22, 3, 4: apud acta promittere, zu Protokoll versprechen, Paul. dig. 2, 4, 17: profiteri apud acta (zu Protokoll geben) se esse ancillam, Cod. Iust. 7, 16, 26: professio donationis apud acta facta, zu Pr. gegebene Schenkung, Fr. Vat. § 266a: alius scribit, alius subscribit, alius obsignat, alius actis refert, Tert. adv. Marc. 5, 1: das dabei tätige Kanzleipersonal hieß ab actis (mit den ihnen untergeordneten exceptores u. chartularii), Cod. Theod. u. Inscr. – c) als milit. t.t., obsequiorum, militarium numerorum, pecuniae acta, Listen über Kommandos, Stand u. Zahlungen, in die zugleich jedes noch so kleine Ereignis der Legion eingetragen wurde, Veget. mil. 2, 19.

    lateinisch-deutsches > ago

  • 12 comparo [1]

    1. com-paro, āvī, ātum, āre, beschaffen, I) durch äußere, meist mater. Anstalten, a) lebl. Objj. u. leb. Wesen anschaffen (auch durch Kauf = ankaufen), verschaffen, bereiten, herrichten, zurichten, instand-, in Bereitschaft setzen, ausrüsten, zurüsten, Menschen = aufbieten, aufbringen, aufstellen, α) aktiv, navem et mulierem, Plaut.: praedia, ankaufen, Plin. ep.: aurum ac vestem atque alia quae opus sunt, Ter.: imbres nivesque (v. personif. Winter), Hor.: diligentia comparat divitias, neglegentia corrumpit animum, Cornif. rhet.: c. discipulum, Cic. – u. (als milit. t. t.) arma, Liv.: classem, Cic.: milites, Liv.: copias, Nep.: equitatum, Cic.: exercitum, Cic.: praesidium, Caes.: rem frumentariam, Caes. – m. Ang. wie? paulo studiosius tabulas pictas, Cic.: gemmas, signa, tabulas antiqui operis animosissime, Suet. – m. Ang. wo? ibi domicilium, Liv. – m. Ang. woher? multiplicem undique familiam, Suet.: boves de vicinis, Pallad.: magnas Romae copias ex delectu Italiae, Cic.: ex commodis od. ex incommodis alcis sua commoda, sich jmds. Wohlergehen od. Unglück zunutze machen, Ter. – m. Ang. wem? für od. gegen wen? durch Dat., alci quadraginta minas, Plaut.: donum huic dono contra, Plaut.: aquam calidam fesso marito, Tibull.: funestas epulas fratri, Cic.: uniones singulos non singulis auribus, Sen.: accusatorem filio suo, aufstellen gegen s. S., Cic. – m. Angabe von wem? alci a civitatibus laudationes (lobende Zeugnisse) per vim et metum, Cic. – m. Ang. gegen wen? venenum in alqm, Suet.: de perfugis nostris copias comparat is contra nos, Cic. – mit Ang. wonach? voltum e voltu, einrichten, Plaut. Amph. 960. – m. Ang. wozu? supellectilem non ad usum modo, sed ad ostentationem luxus, Curt.: homines ad lecticam, Catull.: bestias ad munus populi, Suet.: ad hanc rem conficiendam quam plurimos utres atque etiam culleos, Nep.: u. (im Bilde) totam hanc fere legem ad eius opes evertendas tamquam machinam comparari, Cic.: c. animum auditoris idonee ad reliquam dictionem, vorbereiten, Cic.: ferrum in tutelam sui, in alterius perniciem, Quint.: sex tribunos ad intercessionem, gewinnen für usw., Liv.: milites ad resistendum, Nep.: manum in ultionem domini, Suet.: illa (animalia), quae vel scindendo solo vel maturando itineri comparamus, Ps. Quint. decl. – mit Ang. wodurch? victum labore et industriā, Cic. fr.: magisteria sacerdotii ambitione et licitatione, durch Steigern um die Wette sich zu verschaffen suchen, Suet.: res naturā comparatae (Ggstz. res artificiosae), Cornif. rhet. – m. Ang. wie teuer? care cibum, Val. Max.: ad saginam ferarum carius pecudes, zu teuer ankaufen, Suet.: quanti quasque (pecunias) ante civile bellum comparassent, Suet. (vgl. no. b). – n. pl. des Partiz. subst., reddere comparata, die (durch Kauf) erworbenen Gegenstände, Eutr. 8, 13. – β) refl. se comparare, sich rüsten, sich in Bereitschaft setzen, sich anschicken, sich gefaßt machen od. halten, dum se uxor comparat, Cic.: u. itaque se comparat, homines ex agris arcessit, Cic. – gew. m. Ang. wozu? durch ad u. Akk., se ad iter in diem posterum, Liv.: se ad respondendum, Cic.: u. (als milit. t. t.) se ad eruptionem atque omnes casus, Caes. – γ) Passiv comparari medial = sich anschicken sich rüsten, m. Ang. wozu? durch ad od. in m. Akk., ita fiet, ut iisdem locis et ad suadendum et ad dissuadendum simus comparati, gerüstet sind, Cornif. rhet. 3, 4: ab hoc colloquio legati Romani in Boeotiam comparati sunt, rüsteten sich (schickten sich an) zur Abreise nach B., Liv. 42, 43, 4. – δ) mit folg. Infin., si quis urere tecta comparat, sich anschickt, Ov. trist. 2, 267 sq.: et in requiem fessos dare comparat artus, Ps. Verg. cul. 205. – ε) absol. (bes. als milit. t. t.), datur spatium comparandi, Cic.: datur tempus ad comparandum, Nep.: habere tempus ad comparandum, Liv. – impers., ex hac quoque parte diligentissime comparatur, Cic. – b) Vorkehrungen u. Zustände aller Art vorbereiten, zurüsten, veranstalten, bereiten, stiften, veranlassen, u. dgl., iter ad alqm, Nep.: bellum, Liv.: fugam, Caes.: societates, amicitias, Cic.: tumultus domesticos et intestinos, Cornif. rhet.: accusationem c. et constituere, Cic.: nuptias domi, Cornif. rhet.: convivium magnifice et ornate, Cic.: bellum omni ratione, Nep.: bellum ita, ut etc., Liv. – m. Ang. wem? alci convivium, Val. Max.: crudelissimum et luctuosissimum exitium patriae, Cic.: sibi aditus ad alias res, Cic.: alci insidias, Curt. u. Iustin.: alci insidias per alqm, Cic.: capiti alcis insidias, Curt. – m. Angabe um welchen Preis? ludos HS CCC, Cic. – m. Ang. gegen wen? bellum contra aras et focos, Cic.: bellum adversus alqm, Caes.: insidias in caput alcis, Curt. – m. Ang. wozu? wofür?incendium ad interimendum (eum) vivum, Nep.: subsidia ad omnes casus, Caes.: remedium sibi ad magnitudinem frigorum et tempestatum vim, Cic.: dolum ad capiendos eos, Liv. – m. Ang. wodurch? sibi auctoritatem re bene gestā, Caes.

    II) durch innere Einrichtung, Anordnung so u. so bestellen, stellen, (= in die u. die Stellung od. Verfassung-, in das u. das Verhältnis-, in die u. die Lage bringen), so u. so einrichten, anordnen, bestimmen, α) Pers.u. deren Charakter: sic fuimus semper comparati, ut etc., Cic.: ita comparatam esse hominum naturam, ut etc., Ter. – u. se comp. m. folg. Infin., sich dazu verstehen, zu usw., Turpil. com. 99. Titin. com. 57: u. ita se comp. (sich so stellen) m. Infin., Ter. eun. 47. – β) menschl. Zustände, Einrichtungen u. dgl. (bes. durch Anordnungen, Gesetze, v. den Vorfahren usw., s. Dietsch u. Fabri Sall. Cat. 51, 8): numquam vidi iniquius certationem comparatam (so übel bestellte Händel), quam hodie inter nos fuit, Ter.: o iura praeclara atque divinitus a nostris maioribus iam inde a principio Romani nominis comparata! Cic. Balb. 31. – gew. (meist mit vorhergeh. allgem. Pronomen beim Aktiv als Objekt, beim Passiv als Subjekt) m. folg. ut od. quod., zB. itaque maiores nostri raro id accidere voluerunt, praetores, ut considerate fieret, comparaverunt, Cic. Quint. 51: bene maiores nostri hoc comparaverunt, ut neminem regem, quem armis cepissent, vitā privarent, Cornif. rhet. 4, 23: u. im Pass., quoniam ita ratio comparata est vitae, ut alia aetas oriatur, Cic.: ita quoique in aetate hominum comparatum, voluptatem ut maeror comes consequatur, Plaut.: quam inique comparatum est, ut etc., wie ungerecht ist es in der Welt eingerichtet, Ter.: cum ita a natura comparatum sit, ut etc., Sen.: naturā hoc ita comparatum est, ut etc., Liv.: u. iam hoc prope iniquissime comparatum est, quod (weil, daß usw.) etc., Cic. – / Archaist. comparassit = comparaverit, Plaut. Epid. 122 G.

    lateinisch-deutsches > comparo [1]

  • 13 consideratus

    cōnsīderātus, a, um, PAdi. m. Compar. u. Superl. (considero), reiflich überlegt od. (akt.) überlegend, besonnen, bedächtig (Ggstz. inconsideratus, temerarius), a) passiv, v. Tätigkeiten, Zuständen, Eigenschaften u. dgl.: ratio bene c., Cic.: c. tarditas, c. atque provisa via vivendi, Cic.: considerata iudicia mentis (Ansichten), Cic.: quod (factum) cuiquam paulo minus consideratum videtur, Cic.: consideratius consilium dare, Cic.: illud verbum consideratissimum nostrae consuetudinis ARBITROR, Cic. – b) aktiv, v. Pers., überlegsam, besonnen, bedächtig (s. Jordan Cic. Caecin. 1. p. 140), parum c. homo, Val. Max.: iudex lentus et c., Cic.: tu, homo sapiens et considerate, quid dicis? Cic.: quis consideratior illo? Cic.: ob has causas Caesar tardior et consideratior erat factus, Auct. b. Afr. – m. in u. Abl., C. Quinctius fuit... una in re paulo minus consideratus, Cic. Quinct. 11.

    lateinisch-deutsches > consideratus

  • 14 considero

    cōnsīdero, āvī, ātum, āre (con u. sidus, wie contemplor von con u. templum), beaugenscheinigen, in Augenschein nehmen, beschauen, besichtigen = mit kritischem, prüfendem Blicke etw. sich betrachten, sich ansehen, sich besehen, bes. um sich ein Urteil über den betrachteten Ggstd. zu bilden, a) eig.: α) m. Acc., haec aspecta... contempla... considera, Plaut.: accessit ad argentum; contemplari unumquidque otiose et considerare coepit, Cic.: iste ait se velle illud (candelabrum) etiam atque etiam considerare; nequaquam se esse satiatum, Cic.: trullam gemmeam diligentius c., Cic.: c. opus pictoris, Cic.: arma, Auct. b. Afr.: caelum, Val. Max.: lucentia sidera (bei astronom. Erörterungen), Gell.: pallium diligentius (v. Käufer), Petr.: u. so feminas diligenter ac lente mercantium more, Suet. – cum vos considero, milites, Sall. – β) m. folg. Acc. u. Infin., cum pampinos et folia decidere considerassent (wahrgenommen hatten), Col. 11, 2, 67. – γ) m. folg. indir. Fragesatz: num tamen exciderit ferrum, considerat, hastae, Ov. met. 12, 105. – b) übtr., mit geistigem Blicke in (Betracht) Betrachtung od. in Überlegung ziehen, reiflich überlegen, wohl erwägen od. beachten, beherzigen, auch m. dem Zus. secum, cum animo suo, secum in animo, α) m. Acc.: cum egomet nunc mecum in animo vitam tuam considero, Ter.: c. secum eos casus, in quibus etc., Cic.: res atque pericula nostra, Sall.: tempus anni, Cels.: c. se, einen prüfenden Blick auf sich werfen, Phaedr. – m. ex u. Abl. (nach), age nunc ex ipsius Chrysogoni iudicio Rosciorum factum consideremus, Cic.: alqd ex se et ex sua natura, Cic. – β) m. folg. indir. Fragesatz: considerate cum animis vestris vosmet ipsi, ecquem putetis, Cic.: Cretam ad Gortynios venit, ut ibi, quo se conferret, consideraret, Nep.: videas etiam atque etiam et consideres, quid agas, quo progrediare, quem hominem et quā ratione defendas, Cic.: equidem primum considerare soleo, postuletne causa, Cic.: non quando coepisset febris, sed quando desisset, considerabat, Cels.: finitimos hostes an amicos esse velis considera, Curt.: considerandum autem est, maiorne eius modus, an exiguus sit, Cels.: nunc quaeso considera, nobis oppressis utrum firmiorem te ad resistendum, an finem belli futurum putes, Sall. fr. – γ) m. ut od. ne u. Konj., s. Col. 2, 2, 17; 8, 5, 9. Cic. de off. 1, 21, 73. – δ) m. de u. Abl. = über etw. seine Betrachtung anstellen (s. Mencken Observv. p. 178 sq. eine Menge Beispiele), cum de me ipso ac de meis te considerare velim, Cic.: considerabis etiam de Tusculano, Cic.: nunc de praemiis consideremus, Cic.: his de rebus velim cum Pomponio consideretis, Cic. – u. (unpers.) id, de quo consideratur, Cic. – ε) absol., quom considero, Plaut. trin. 404: ille (ait) se considerare velle, Cic. ep. 10, 16, 1.

    lateinisch-deutsches > considero

  • 15 December

    December, bris, bre, Abl. bri (decem), zur Zehn gehörig, Dezember-, I) appell.: a) mensis December, der zehnte, dann (wie bei uns) der zwölfte Monat des röm. Jahres, der Dezember, Cic. u.a.: gelidus od. fumosus m. D., Ov.: D. est mensis, es ist M. D. (= wir stehen im M. D.), Sen.: anni eius aestiva in mensem Decembrem producta, Vell.: fac, si me amas, ut considerate diligenterque naviges de mense Decembri, noch im M. D., Cic. – auch subst. bl. December, bris, m., zB. acceptus geniis December (wegen der im Dez. gefeierten Saturnalien), Ov. – Geburtsmonat des Horaz, dah. hic tertius December (das ist der dritte D. = das dritte Jahr), ex quo destiti Inachia furere, Hor. epod. 11, 5: u. so Plur., me quater undenos implevisse Decembres (= Jahre), Hor. ep. 1, 20, 27. – b) zum Monat Dezember gehörig, des Dezember, Kalendae Decembres, Nonae Decembres, Idus Decembres, der erste Dezember usw., Cic.: libertate Decembri, Dezemberfreiheit (= Saturnalienfreiheit), Hor. – II) December, bris, m., als Beiname (cognomen), Corp. inscr. Lat. 3, 6150, 1, 51: Genet. Decembris, Corp. inscr. Lat. 6, 28668: Dat. heteroklit. Decembro, Corp. inscr. Lat. 3, 2307; 9, 4684 u. 10, 1220.

    lateinisch-deutsches > December

  • 16 demitto

    dē-mitto, mīsī, missum, ere, herabschicken, -gehen (-steigen) lassen, -fallen lassen, herabneigen, -senken, -bewegen u. vgl., I) eig.: A) im allg.: α) pers. Objj.: se manibus, sich mit den H. hinablassen, Liv.: alqm per tegulas, Cic.: alqm per murum, Vulg.: e muris canes sportis (in K.), Sall. fr.: funibus per murum demitti, Liv.: de muris per manus demitti, Caes.: per fenestram in sporta per (über) murum demitti, Vulg.: se ad aures alcis, herabneigen, Cic.: se ob assem, sich niederbücken, Hor.: equum in flumen, Cic.: alqm in metallum antiquum, Cic.: se in illos specus, Sen.: alqm in carcerem, Cic.: alqm in id subterraneum, Plin. ep.: se in Ciliciam, sich hinabbegeben, Cic.: alqm ad imos manes, in die Unterwelt hinabschicken, d.i. ihm den Tod geben, Verg.: ebenso Stygiae nocti, Ov.: umbris, Sil.: morti, neci, Orco, Verg.: alqm in foro boario sub terram vivum, Liv. – alto volucrem caelo, herabschießen, Sil. – β) sachl. Objj.: accensam lucernam, hinablassen (in die Grube), Vitr.: aliae falces submissae (aufwärts gerichtet), aliae demissae (nach der Erde gerichtet), Curt.: id ex alto caeli tecto, Hor.: imbrem caelo, regnen lassen, Verg.: paululum corpus a cervicibus, vorbeugen, senken, Cornif. rhet.: u. so demissis umeris esse, Ter.: demissis cervicibus, Prop.: capite demisso, Cic. u. Catull.: manum in alqd, mit der Hand hinabfahren, hinabgreifen, in usw., Val. Max.: caput ad fornicem, hinneigen, Cic.: caput in sinum, herabneigen, Phaedr.: lacrimas, herabfallen lassen, vergießen, Verg. u. Ov.: robora ferro, fällen, Val. Flacc.: flores, die Blüten verlieren, verblühen (vom Baume), Lucr.: rami ilicis ad terram demissi, bis auf die Erde herabhängend, Suet.: vultum in terram, senken, niederschlagen, Curt.: u. so bl. vultus, Ov.: faciem rubore, Aur. Vict.: oculos in terram, herabschweifen lassen (v. Jupiter), Plin. pan. 80, 5; aber oculos in terram, senken, niederschlagen, Liv. 9, 38, 13: oculos, senken, niederschlagen, Ov. met. 15, 612; u. = zufallen lassen (zum Schlaf), Val. Flacc. 3, 41. – dem. aures, herabhängen lassen, senken (als Zeichen der Sanftmut u. Milde, v. Zerberus), Hor. carm. 2, 13, 34 (Ggstz. tollere aures, Hor. epod. 6, 7): aber dem. auriculas, sinken-, hängen lassen (aus Mutlosigkeit, v. Esel), Hor. sat. 1, 9, 20. – dem. aures suas ad verba alcis, jmds. Bitten gnädig anhören, Sen. – Sprichw., de caelo demitti, vom Himmel herabgeschickt werden, d.i. durch übernatürliche Macht entstehen, Liv. 10, 8, 10: u. so caelo demitti, Quint. 1, 6, 16. – B) insbes.: 1) milit. t. t.: a) dem. arma, die Waffen (vor jmd.) senken, (als milit. Begrüßung), Auct. b. Afr. 85, 6 (versch. von arma dimittere, d.i. die Waffen wegwerfen, strecken). – b) dem. castra ad etc., das Lager hinabverlegen, castra relictis locis superioribus ad ripas fluminis, Hirt. b. G. 8, 36, 3. – c) dem. agmen, exercitum u. dgl., eine Mannschaft nach einer niederen, ebenen Gegend hinabziehen lassen, mit einer Mannschaft hinabziehen, agmen in inferiorem campum, in vallem infimam, in Thessaliam u. dgl., Liv.: exercitum in planitiem, in vallem, Frontin. – bl. agmen, levem armaturam, Liv. – refl., dem. se, sich hinabziehen, v. Heereszug, Caes. u. Cic. – 2) als naut. t. t., dem. antennas, die Rahen herablassen, Sall. hist. fr. 4, 41 (49). Auct. b. Alex. 45, 2: effugit hibernas demissa antemna procellas, Ov. trist. 3, 4, 9: u. so stringere vela, demittere armamenta, Sen. de ben. 6, 15, 6. – 3) den Strom hinabschicken, a) segelnd = hinabsegeln lassen, navem eandem secundo amni Scodram, Liv.: quove magis fessas optem demittere naves, quam etc., Verg.: arma, classem, socios dem. Rheno, Tac. – b) schwimmend = hinabschwimmen lassen, pecora secundā aquā, Frontin.: farinam doliis secundā aquā Volturni fluminis, Frontin. – 4) eine Flüssigkeit usw. hinabfließen lassen, a) aktiv = eingießen, einflößen, per cornu singulis (suibus) ternos cyathos gari, Col.: coctos brassicae coliculos triginta ex oleo et garo salivati more, Col. – b) refl. se dem. u. Passiv demitti medial, sich herab- od. hinabergießen, herab- od. hinabfließen, herab- od. hinabströmen, α) v. Gewässern: concava vallis erat, quo (wohin) se demittere rivi assuerant pluvialis aquae, Ov.: Scamander ab Idaeo monte demissus, Mela: Arauris ex Cebennis demissus, Mela: Baetis ex Tarraconensi regione demissus, Mela: Araxes Tauri latere demissus, Mela. – β) v. Blut im Körper: demissus sanguis in pedes, hinabgeströmte, hinabgedrungene, Col. 6, 12, 1 u. 38, 3. – 5) den Bart od. das Haupthaar lang herabhängen-, herabwachsen lassen, Partiz. demissus, lang herabhängend, lang herabgewachsen, dem. barbam, ICt.: mollem malis barbam, Lucr.: barba demissa, Sen. rhet.: barba prope barbarice demissa, Capitol.: demissus capillus, Plin. ep.: demissi capilli, Ov.: demissus crinis, Ov.: demissae comae, Prop.: poet. übtr. auf die Pers., intortos demissus vertice crines, Sil. 3, 284. – 6) ein Gewand lang herabfallen od. -wallen lassen, Passiv demitti, lang herabfallen, -wallen, Partiz. demissus, lang herabfallend od. - wallend (s. Arntzen Aur. Vict. de Caes. 21, 1), togam ad calceos usque, Quint.: latum pectore clavum, Hor.: laxior usque in pedes demittitur toga, Sen. rhet.: tunicam demissam habent ad talos, Varro fr.: usque ad talos demissa purpura, Cic.: praetexta demissa ad talos, Quint.: vestimentum demissum usque ad talos, Spart.: indumenta in talos demissa, Aur. Vict.: laena demissa ex umeris, Verg.: demissa stola, Hor.: tunica demissa, herabhängende = entgürtete, Hor. u. Prop. – 7) in den Boden usw. einfügend, grabend hinablassen, hinabsenken, einsenken, a) Steine, Pfähle usw.: huc caementa (Bausteine), Hor.: huc teretes stipites, Caes.: sublicas in terram, Caes. – prägn., einen Grund usw. in die Tiefe aufführen, legen, triginta pedes in terram turrium fundamenta demissa sunt, Curt. 5, 1 (5), 31. – od. einen Brunnen usw. in die Tiefe graben, alte iubebis in solido puteum demitti, Verg. georg. 2, 230. – b) pflanzend einsenken, setzen, taleam, Cato: altius ea (= eas arbores), quae summā tellure gaudent, Plin.: haec et similia quaternos pedes oportet demitti, Plin. – 8) mit Gewalt einschlagend, einstoßend hinab-, hineinsenken, einschlagen, a) einen Keil usw.: cuneum tenuem ferreum vel osseum inter corticem et materiem ne minus digitos tres, sed considerate, demittito, Col. 5, 11, 4. – b) eine Waffe hinabsenken, hinabstoßen, hinabbohren, gladium in iugulum, Plaut.: ferrum in pectus, Tac.: ensem capulo tenus in armos, Ov.: ferrum iugulo, Ov. – prägn., M. Cato vulnera parum demissa laxans, weil sie nicht tief genug (geschlagen) sind, Sen. ep. 67, 13. – c) ein chirurg. Instrum. einführen, specillum in fistulam, Cels. 5, 28, 12: fistulam in iter urinae, Cels. 7, 26. – 9) (als t. t. der Geom.) eine Linie usw. von oben nach unten beschreiben, fällen, in quattuor partibus volutarum secundum extremi abaci quadram lineae demittendae (sunt), quae cathetoe dicuntur, Vitr. 3, 5, 5. – 10) der Lage nach sichherabziehen lassen, quā se subducere colles incipiunt mollique iugum demittere clivo, Verg. ecl. 9, 7 sq.: gemino demittunt brachia muro, Verg. Aen. 3, 535. – gew. demittere se u. Pasiv demitti medial = sich hinab- od. herabziehen, sich hinab- od. herabsenken, quā se montium iugum paulatim ad planiora demittit, Curt.: tunc specus alte demissus et quantum demittitur amplior, Mela: demissa Piraeum versus muri brachia, Iustin. – II) übtr.: A) im allg.: se animo, Caes., od. animum, Cic., od. mentem, Verg., den Mut sinken lassen, kleinmütig werden. – cum in eum casum fortuna me demisisset, mich hineingebracht, Planc. in Cic. ep.: se in causam, sich einlassen, Cic. – alqd in pectus, sich tief einprägen, zu Herzen nehmen, Liv. – alqm periculo, entfernen, befreien von usw., Prop. – eo rem demittit Epicurus, si unus sensus semel in vita mentitus sit, nulli umquam esse credendum, gibt so weit nach, daß er einräumt, wenn usw.... so sei usw., Cic. Acad. 2, 79. – B) insbes.: 1) sich, seinen Vortrag usw. (ganz seinen Fähigkeiten, seiner Würde entgegen) zu etwas herablassen, herabstimmen, se ad minora, Quint.: vim dicendi ad unum auditorem, Quint.: demitti in adulationem, Tac.: se in preces, Sen. rhet.: nimis se demittere, v. Redner (Ggstz. nimis se attollere), Sen. rhet. – 2) demitti ab alqo u. dgl., abstammen, seinen Ursprung herleiten von usw., ab alto demissum genus Aeneae, Hor.: a magno demissum nomen Iulo, Verg.: Romanus Troiā demissus, Tac.

    lateinisch-deutsches > demitto

  • 17 animus

    ănĭmus, i, m.    - [gr]gr. ἄνεμος. [st1]1 [-] principe de la vie intellectuelle et morale: esprit, âme.    - humanus animus decerptus ex mente divina, Cic. Tusc. 5: l'âme humaine, détachée de la divine intelligence.    - difficile est animum perducere ad contemptionem animae, Sen. Ep. 1: il est difficile d'amener l'âme au mépris de la vie.    - bestiarum animi sunt rationis expertes, Cic.: l'âme des bêtes est privée de raison.    - ut omnis animi cruciatus et corporis etiam egestas ac mendicitas consequatur, Cic. Cat. 4: afin que tous les tourments de l'âme et du corps soient aggravés par l'indigence et la misère. [st1]2 [-] siège de l'intelligence: intelligence, raison, jugement, réflexion, mémoire; conscience.    - meo quidem animo (meo animo), Cic. Plaut.: d’après moi, selon moi, à mon avis.    - habere aliquid cum animo: méditer qqch.    - habere aliquid in animo (cum animo): avoir qqch dans la pensée, songer à qqch.    - in animo habere aliquem: songer à qqn.    - cogito cum meo animo, Plaut. Ter.: je réfléchis à part moi.    - praeceptum illud omnium in animis esse debet, Nep.: cette maxime doit être gravée dans tous les esprits.    - excidere ex animo, Cic.: sortir de l'esprit, s'échapper de la mémoire.    - effluere ex animo, Cic.: sortir de l'esprit, s'échapper de la mémoire.    - omnia fert aetas, animum quoque, Virg.: l'âge emporte tout, la mémoire aussi.    - mihi scripta illa dicta sunt in animo Chrysidis, Ter.: ces paroles de Chrysis sont gravées dans mon coeur.    - vae miserae mihi! animo male'st: aquam velim! Plaut. Am.: c'en est fait de moi! je défaille: je voudrais de l'eau!    - omnes quos flagitium, egestas, conscius animus exagitabat, ii Catilinae proximi familiaresque erant, Sall. C.: tous ceux que tourmentaient le déshonneur, la misère, le remords, voilà quels étaient les intimes et les familiers de Catilina. [st1]3 [-] siège de la volonté: désir, intention, dessein, vue; fantaisie, caprice.    - habere in animo + inf.: avoir l'intention de.    - in animo est mihi + inf.: j’ai l’intention de.    - est animus alicui... + inf.: qqn a l'intention de.    - fuerat animus conjuratis corpus in Tiberim trahere, Suet.: les conjurés avaient eu l'intention de traîner son corps dans le Tibre.    - sacra Jovi Stygio... perficere est animus,Virg. En. 4: le sacrifice à Jupiter Stygien..., j'ai l'intention de l'achever.    - hic cum jam animo meditaretur proficisci in Persas, Nep.: pendant qu'il méditait de partir pour la Perse.    - hoc animo ut... Cic. Caes.: avec l'intention de...    - animi: gén. partitif - teneo quid animi vostri super hac re siet, Plaut. Am.: oui, je connais votre désir à cet égard. [st1]4 [-] siège du sentiment: coeur, âme, passion, disposition, inclination.    - ex animi mei sententiā, Inscr. Cic.: en mon âme et conscience.    - animum vincere, Cic.: vaincre ses passions.    - animi causā, Cic. Caes.: par goût, par plaisir.    - ex animo: du fond du cœur, sincèrement.    - ex animo dicere, Ter.: dire du fond du coeur.    - alieno animo esse in aliquem: avoir des sentiments hostiles à l’égard de qqn.    - bono animo esse in aliquem: avoir des sentiments dévoués à l’égard de qqn. dans les expressions suivantes animi est un génitif de relation: ** relativement à son esprit**; les poètes et les prosateurs postclassiques emploient souvent ce génitif de relation avec toutes sortes d'adjectifs    - pendere animi, Ter. Cic.: être hésitant dans son coeur.    - angere se animi, Plaut.: être en proie à l'angoisse, se tourmenter.    - nec me animi fallit, Lucr.: il ne m'échappe pas.    - animi se excruciare, Plaut.: être en proie à l'angoisse, se tourmenter.    - incertus animi, Ter. Sall.: indécis dans son coeur, incertain, irrésolu.    - dubius animi, Virg.: indécis dans son coeur, incertain, irrésolu.    - satin tu es sanus mentis aut animi? Plaut.: es-tu sain d'esprit et de raison? [st1]5 [-] mouvement violent de l'âme: courage, hardiesse, élan, colère; fierté, arrogance.    - alicui animum adferre (addere, facere): donner du courage à qqn.    - firmiore animo: avec plus de résolution.    - animum alicujus frangere (debilitare): briser le moral de qqn.    - animo deficere: perdre courage.    - animo demisso esse: être découragé.    - bono animo esto: aie bon courage.    - confirmare militum animos: raffermir le moral des soldats.    - animi, ōrum, m.: souvent la fierté ou l'audace; le courage, le coeur, un bon moral.    - insolentiam noratis hominis, noratis animos ejus ac spiritus tribunicios, Cic. Clu. 109: vous connaissiez l'insolence du personnage, vous connaissiez son audace et ses prétentions tribuniciennes. [st1]6 [-] dispositions naturelles: caractère, moeurs, humeur; nature (d'un animal ou d'une plante).    - illius animos, qui multos perdidit unus, sumite serpentis, Ov. M. 3: prenez les moeurs de ce serpent qui, à lui seul, causa la perte de beaucoup d'adversaires.    - silvestris animus, Virg.: nature sauvage (des arbres).
    * * *
    ănĭmus, i, m.    - [gr]gr. ἄνεμος. [st1]1 [-] principe de la vie intellectuelle et morale: esprit, âme.    - humanus animus decerptus ex mente divina, Cic. Tusc. 5: l'âme humaine, détachée de la divine intelligence.    - difficile est animum perducere ad contemptionem animae, Sen. Ep. 1: il est difficile d'amener l'âme au mépris de la vie.    - bestiarum animi sunt rationis expertes, Cic.: l'âme des bêtes est privée de raison.    - ut omnis animi cruciatus et corporis etiam egestas ac mendicitas consequatur, Cic. Cat. 4: afin que tous les tourments de l'âme et du corps soient aggravés par l'indigence et la misère. [st1]2 [-] siège de l'intelligence: intelligence, raison, jugement, réflexion, mémoire; conscience.    - meo quidem animo (meo animo), Cic. Plaut.: d’après moi, selon moi, à mon avis.    - habere aliquid cum animo: méditer qqch.    - habere aliquid in animo (cum animo): avoir qqch dans la pensée, songer à qqch.    - in animo habere aliquem: songer à qqn.    - cogito cum meo animo, Plaut. Ter.: je réfléchis à part moi.    - praeceptum illud omnium in animis esse debet, Nep.: cette maxime doit être gravée dans tous les esprits.    - excidere ex animo, Cic.: sortir de l'esprit, s'échapper de la mémoire.    - effluere ex animo, Cic.: sortir de l'esprit, s'échapper de la mémoire.    - omnia fert aetas, animum quoque, Virg.: l'âge emporte tout, la mémoire aussi.    - mihi scripta illa dicta sunt in animo Chrysidis, Ter.: ces paroles de Chrysis sont gravées dans mon coeur.    - vae miserae mihi! animo male'st: aquam velim! Plaut. Am.: c'en est fait de moi! je défaille: je voudrais de l'eau!    - omnes quos flagitium, egestas, conscius animus exagitabat, ii Catilinae proximi familiaresque erant, Sall. C.: tous ceux que tourmentaient le déshonneur, la misère, le remords, voilà quels étaient les intimes et les familiers de Catilina. [st1]3 [-] siège de la volonté: désir, intention, dessein, vue; fantaisie, caprice.    - habere in animo + inf.: avoir l'intention de.    - in animo est mihi + inf.: j’ai l’intention de.    - est animus alicui... + inf.: qqn a l'intention de.    - fuerat animus conjuratis corpus in Tiberim trahere, Suet.: les conjurés avaient eu l'intention de traîner son corps dans le Tibre.    - sacra Jovi Stygio... perficere est animus,Virg. En. 4: le sacrifice à Jupiter Stygien..., j'ai l'intention de l'achever.    - hic cum jam animo meditaretur proficisci in Persas, Nep.: pendant qu'il méditait de partir pour la Perse.    - hoc animo ut... Cic. Caes.: avec l'intention de...    - animi: gén. partitif - teneo quid animi vostri super hac re siet, Plaut. Am.: oui, je connais votre désir à cet égard. [st1]4 [-] siège du sentiment: coeur, âme, passion, disposition, inclination.    - ex animi mei sententiā, Inscr. Cic.: en mon âme et conscience.    - animum vincere, Cic.: vaincre ses passions.    - animi causā, Cic. Caes.: par goût, par plaisir.    - ex animo: du fond du cœur, sincèrement.    - ex animo dicere, Ter.: dire du fond du coeur.    - alieno animo esse in aliquem: avoir des sentiments hostiles à l’égard de qqn.    - bono animo esse in aliquem: avoir des sentiments dévoués à l’égard de qqn. dans les expressions suivantes animi est un génitif de relation: ** relativement à son esprit**; les poètes et les prosateurs postclassiques emploient souvent ce génitif de relation avec toutes sortes d'adjectifs    - pendere animi, Ter. Cic.: être hésitant dans son coeur.    - angere se animi, Plaut.: être en proie à l'angoisse, se tourmenter.    - nec me animi fallit, Lucr.: il ne m'échappe pas.    - animi se excruciare, Plaut.: être en proie à l'angoisse, se tourmenter.    - incertus animi, Ter. Sall.: indécis dans son coeur, incertain, irrésolu.    - dubius animi, Virg.: indécis dans son coeur, incertain, irrésolu.    - satin tu es sanus mentis aut animi? Plaut.: es-tu sain d'esprit et de raison? [st1]5 [-] mouvement violent de l'âme: courage, hardiesse, élan, colère; fierté, arrogance.    - alicui animum adferre (addere, facere): donner du courage à qqn.    - firmiore animo: avec plus de résolution.    - animum alicujus frangere (debilitare): briser le moral de qqn.    - animo deficere: perdre courage.    - animo demisso esse: être découragé.    - bono animo esto: aie bon courage.    - confirmare militum animos: raffermir le moral des soldats.    - animi, ōrum, m.: souvent la fierté ou l'audace; le courage, le coeur, un bon moral.    - insolentiam noratis hominis, noratis animos ejus ac spiritus tribunicios, Cic. Clu. 109: vous connaissiez l'insolence du personnage, vous connaissiez son audace et ses prétentions tribuniciennes. [st1]6 [-] dispositions naturelles: caractère, moeurs, humeur; nature (d'un animal ou d'une plante).    - illius animos, qui multos perdidit unus, sumite serpentis, Ov. M. 3: prenez les moeurs de ce serpent qui, à lui seul, causa la perte de beaucoup d'adversaires.    - silvestris animus, Virg.: nature sauvage (des arbres).
    * * *
        Animus, animi, pen. corr. Sallust. Le coeur et courage.
    \
        Animus, pro Anima fere a Cicerone dicitur. L'ame.
    \
        Animi, pro Cogitationibus. Plaut. Quot illic homo animos habet? Qu'il ha de pensees?
    \
        Noui ego amantium animos. Ter. Les affections et fantasies.
    \
        Animus, Voluntas. Terent. Animus te erga idem ac fuit. Volunté, ou affection, soit en bien, soit en mal, Talent.
    \
        Deliquium animi, lepide dicunt recentiores Medici pro defectu illo, quem nonnulli Syncopen vocant. Est autem metaphora sumpta a deliquio Solis. Defaillance de coeur, Pasmoison, Evanouissement, Syncopization.
    \
        Magnitudo animi. Cic. Magnanimité.
    \
        Sententia animi. Ouid. L'advis, ou opinion.
    \
        Specimen animi prae se ferebat. Liu. Il sembloit bien estre homme de coeur.
    \
        Animus accliuis falsis. Horat. Enclin à choses faulses.
    \
        Aduersis animis accipere. Tacit. Mal en gré.
    \
        AEquo animo concedere. Lucret. Voluntiers, Sans regret.
    \
        AEquo animo ferre. Ouid. Porter patiemment, Prendre en gré et en patience, Ne s'en esmouvoir point.
    \
        Altiore animo esse. Cic. Avoir le coeur hault et entreprenant.
    \
        Animi altissimi. Cic. Haultains.
    \
        Anceps. Luca. Angustus. Cic. De petite entreprinse.
    \
        Attonitus. Virg. Estonné, Esperdu.
    \
        Bono animo esse. Cic. Avoir bon courage.
    \
        Bono sis animo. Liu. N'ayes point de paour.
    \
        Commotior. Cic. Esmeu.
    \
        Fortis. Plaut. Ferme et constant.
    \
        Generosior. Quintil. Noble.
    \
        Hoc animosum. Cic. Je suis de telle affection et courage.
    \
        Idem animus omnibus. Virg. Ils sont tous d'un vouloir.
    \
        Ieiunus. Cic. Petit courage, et de petite entreprinse.
    \
        Impotens. Terent. Coeur felon et orgueilleux et insupportable.
    \
        Infractus. Cic. Entier, Invariable, Ferme.
    \
        Ingens. Horat. Grand courage.
    \
        Iniquo animo pati. Terent. Estre marri de quelque chose, Se mescontenter, Endurer mal patiemment.
    \
        Homo maximi animi. Cic. De fort grand coeur et courage, Courageux, Magnanime.
    \
        Mares animos in bella exacuit. Horat. Viriles et vertueux.
    \
        Meo quidem animo nihilominus eloquentiae studendum. Cic. A tout le moins selon mon jugement et fantasie, ou opinion.
    \
        Minacem animum in aliquo frangere. Iustin. Passer sa colere et son maltalent.
    \
        Mobili animo esse. Metellus ad Ciceronem. Inconstant.
    \
        Mutuis animis amare. Catul. S'entraimer.
    \
        Omissus animus. Terent. Te vidi animo esse omisso. Negligent, Nonchalant.
    \
        Otiosus animus. Terent. Sans soulci.
    \
        Paruus. Horat. Petit courage, Point hardi.
    \
        Animo haec praesenti dicas. Ter. Hardiment et sans t'estonner.
    \
        Resides animi. Virg. Paresseux.
    \
        Rudis animus. Quintil. Esprit neuf, et qui ne scait encore rien.
    \
        Rudes atque agrestes animi. Quintil. Rustiques, Rustaux.
    \
        Tortor animus quatit occultum flagellum. Iuuen. Quand la conscience remord.
    \
        Toto animo dedere se alicui. Cic. De tout son coeur.
    \
        AEger animi. Tacit. Triste et ennuyé.
    \
        Captus animi. Tacit. Insensé.
    \
        Diuersus animi. Tacit. Qui ha diverses fantasies et voluntez.
    \
        Fidens animi. Virg. Asseuré.
    \
        Immodicus animi. Tacit. De trop grand coeur.
    \
        Ingens animi foemina. Tacit. Courageuse.
    \
        Integer animi. Horat. Sage.
    \
        Aberrat animus a sententia. Cic. Mon esprit ne peult prendre advis ne resolution de cest affaire, Ne peult asseoir jugement.
    \
        Abhorrere animo ab aliqua re. Cic. Hair quelque chose et s'en reculer, et l'avoir comme en horreur.
    \
        Abhorret auris atque animus a nobis. Cic. Ils ne veulent et ne daignent nous escouter ne favoriser, Leurs oreilles et leur coeur nous ont en desdaing.
    \
        Abiicere anumum. Quint. Perdre coeur et courage, Se descourager.
    \
        Accessit animus nobis. Cic. Le courage nous est creu.
    \
        Animus accinctus in magnos vsus. Stat. Prest.
    \
        Accipere animis dicta alicuius. Virgil. Entendre.
    \
        Animum literis accommodare. Sueton. Appliquer.
    \
        Animos addere alicui. Ci. Luy accroistre le courage, Encourager.
    \
        Animus adest ei. Plaut. Il est bien deliberé.
    \
        Adesse animo, vel animis. Cic. Estre fort attentif à escouter, ou faire quelque chose.
    \
        Adhibete animos. Ouid. Entendez.
    \
        Animum adiicere ad virginem. Terent. Mettre son affection et son coeur à une vierge.
    \
        Animum adiicere alicui rei. Liu. Penser à icelle, Y appliquer son esprit.
    \
        Adiicere animos. Ouid. Enhardir, Animer, Encourager.
    \
        Adiungere animum ad aliquod studium. Terent. S'appliquer, Y mettre son esprit.
    \
        Non admisi tum in animum. Je n'y pensay point à l'heure. Bud.
    \
        Adrepere animis. Tacit. Venir en grace, et se faire aimer par moyens secrets.
    \
        Quaeso animum aduertite. Ter. Prenez garde, Escoutez, Entendez.
    \
        Aduocare animum ad seipsum. Cic. Retirer l'esprit à penser à soy.
    \
        Affectus animo. Cic. Qui ha quelques passions en son esprit, comme joye, ou tristesse.
    \
        Affigere aliquid animo suo. Quint. Le mettre en memoire, et bien retenir.
    \
        Agere animum. Horat. Mener l'affection.
    \
        Agitare aliquid animo. Cic. Penser et repenser quelque chose en soymesme.
    \
        Alienare animum a moerore. Curtius. Alleger, Delivrer.
    \
        Animum amouere. Plaut. Distraire et oster de quelque chose.
    \
        Apparare animum. Author ad Heren. Preparer.
    \
        Appellere animum ad scribendum. Terent. Appliquer.
    \
        Arrectus animus. Liu. Prest et deliberé, Attentif.
    \
        Attendere animam et animos. Ter. Cic. Escouter attentivement.
    \
        Auertere animum ab aliquo. Cic. Divertir, Destourner.
    \
        Auferre animum ad contemplationem. Plin. Transporter.
    \
        Cadunt animi. Ouid. Le courage fault.
    \
        Cadere animis. Cic. Perdre le courage.
    \
        Capere animos aliquorum. Ci. Les contenter et fournir ou satisfaire à leurs desirs.
    \
        Cernit animus. Cic. L'esprit prevoit.
    \
        Animo, vel in animo cogitare secum. Terent. Penser en son coeur ou en soymesme.
    \
        Componere animos. Cic. Moderer.
    \
        Comprimere animos. Cic. Reprimer, ou Retirer et refrener ses affections.
    \
        Animo vel animis concidere. Caesar. Perdre le courage, Se descourager.
    \
        Conferre animum alio. Terent. Mettre son coeur ailleurs, Aimer une autre.
    \
        Confirmare animum trepidum. Iuuenal. Asseurer.
    \
        Consistere animo tranquillo. Cic. Estre en repos d'esprit.
    \
        Consternare animos, et animo consternari. Liu. Espovanter.
    \
        Considerate cum vestris animis. Cic. Considerez en vousmesmes.
    \
        Contrahere animum. Cic. Diminuer le courage.
    \
        Contudi animum, et fortasse vici. Cic. hoc est, Pugnaui cum animo meo repugnante. J'ay matté mon coeur.
    \
        Conuertere animum. Liu. Tourner.
    \
        Conuertere se aliquo animo et cogitatione. Cic. Penser à quelque chose.
    \
        Credere animum suum alicui. Terent. Luy dire tout son secret, tout ce qu'il ha sur le coeur.
    \
        Animi creuerunt. Cic. Le courage leur est creu.
    \
        Animos debilitare. Cic. Affoiblir et diminuer.
    \
        Animus amori deditus. Terent. Addonné du tout, etc.
    \
        Deducere curas animo. Horat. Oster le soulci hors de l'esprit.
    \
        Defecerat eam animus. Plaut. Le coeur luy estoit failli, Elle s'estoit pasmee, et esvanouye, Elle estoit transie.
    \
        Deficere animis. Curt. Perdre le courage.
    \
        Defectus animo. Plin. A qui le coeur est failli, et esvanouy, Pasmé, Transi.
    \
        Defigere et intendere animum in aliquam rem. Cic. Ficher son affection.
    \
        Animus illis defuit. Cic. Ils ont eu faulte de courage.
    \
        Demittere animum. Tacit. Abbaisser, ou appetisser et amoindrir son courage, Se descourager.
    \
        Deponere curas animo. Virg. Oster tout soulci.
    \
        Deriuare a curis animum. Lucret. Divertir.
    \
        Detegere animos. Lucan. Descouvrir son intention.
    \
        Diffundere animos Ouid. Resjouir.
    \
        Dimittere animos. Curtius. Perdre le coeur et la hardiesse.
    \
        Dant animos vina. Ouid. Le vin enhardit.
    \
        Dare maiorem animum alicui. Cic. Encourager, Donner courage.
    \
        Ducere animo. Virg. Sic ducebam animo. Je le pensoye ainsi.
    \
        Ducere animos solent AEsopi fabulae, praecipue rusticorum. Quintil. Delecter et persuader.
    \
        Efferre animos. Cic. S'enorgueillir.
    \
        Eiicere animum de aliquo. Terent. En oster son affection et amour, Laisser à l'aimer.
    \
        Animum erigere. Cic. Resveiller et revigorer.
    \
        Eo animo in me est. Cic. Il me porte tel vouloir.
    \
        Animo male est. Plaut. Le coeur me fait mal.
    \
        Perficere est animus. Virg. J'ay volunté de parfaire et achever.
    \
        Animus est reditus. Ouid. J'ay envie de retourner.
    \
        Animus in naui est meus. Plaut. J'ay le coeur à cela, Je y pense.
    \
        Iandudum est animus in patinis. Terent. J'ay le coeur, ou Je pense à la cuisine.
    \
        Exacuere animos in bella. Horat. Inciter.
    \
        Excolere animum. Quintil. Aorner, ou Exerciter.
    \
        Expedire metu animum. Horat. Descharger, Desveloper.
    \
        Explere animum. Virg. Assouvir son coeur, Contenter son affection et desir. \ Explorare animos. Ouid. Esprouver.
    \
        Facere animum iudicis mitem. Quintil. Addoulcir.
    \
        Facere animos. Li. Donner coeur et courage, Encourager, Enhardir.
    \
        Fateri animum. Ouid. Donner à cognoistre sa volunté.
    \
        Fauere linguis et animis. Ouid. Escouter, et ne dire mot, ne point faire de bruit. \ Firmare animum. Virg. Asseurer.
    \
        Flectere animum. Virg. Tourner le courage, Flechir.
    \
        Frangere animum. Ouid. Descourager.
    \
        Fractiorem esse animo. Cic. Avoir perdu le courage, Estre descouragé.
    \
        Animo morem gerere. Terent. Molestus certe ei fuero, atque animo morem gessero. Je seray assouvi, J'auray contenté et dechargé mon coeur.
    \
        Nec vnus in te ego hos animos gessi. Liu. Je ne suis pas seul qui ay eu le coeur d'entreprendre ce faict à l'encontre de toy.
    \
        Habere bonum animum. Plaut. Liu. Avoir bon courage et bonne esperance.
    \
        Habere statutum cum animo et deliberatum. Cic. Avoir determiné et deliberé en soymesme.
    \
        Hilarare animum. Catul. Resjouir, Se resjouir.
    \
        Imminere animis in rem aliquam. Liu. Pretendre à quelque chose.
    \
        Imperare animo nequeo quin, etc. Liu. Je ne me puis garder que, etc. Je ne puis vaincre mon courage que, etc.
    \
        Incendere animum amore famae. Virg. Inciter et esmouvoir le courage, Allumer, Enflamber.
    \
        Inclinare animum ad rem aliquam. Liu. Encliner.
    \
        Inclinatior ad pacem animus. Liu. Plus enclin.
    \
        Indipisci animo. Gellius. Apprendre par coeur.
    \
        Inducere animum. Terent. Si istuc animum induxti esse vtile. Si tu as ceste fantasie que ceci soit utile.
    \
        Tu animum inducas, si etc. Cic. Mets en ton esprit et fantasie, Revests toy de ceste opinion, etc.
    \
        Inducere aliquem in animum. Terent. Avoir opinion de luy.
    \
        Indulgere animis. Ouid. Se donner du bon temps, Faire tout ce qui nous vient en fantasie et à plaisir.
    \
        Instituere animum ad cogitandum. Terent. Dresser son esprit, et se mettre à penser. Vide INSTITVO.
    \
        Labant animi. Liu. Defaillent.
    \
        Animo laborare. Caes. Employer son esprit à faire quelque chose.
    \
        Lactare animos. Terent. Attraire par belles parolles, Paistre quelcun de parolles ou promesses.
    \
        Laxare animum a laboribus. Liu. Donner relasche à son esprit, Reposer son esprit.
    \
        Leuare animum mutationibus. Quintil. Alleger, Recreer.
    \
        Linqui animo. Curt. Quand le coeur fault, et qu'on s'evanouist, Quand on se pasme, Quand on ha une foiblesse et defaillance de coeur, Syncopizer.
    \
        Linquentem reuocauit animum. Curt. Le coeur luy reveint, Il reveint de pasmoison.
    \
        Mandare animis. Cic. Penser et considerer.
    \
        Mutare animum. Terent. Changer de volunté, ou d'opinion.
    \
        Obfirmare animum. Plin. iunior. Soy obstiner.
    \
        Obsequi animo. Terent. Faire tout son plaisir, tout ce que le coeur demande.
    \
        Occupare animum in re aliqua. Terent. Soy occuper en quelque chose, Empescher son esprit à quelque chose.
    \
        Animus tibi pendet. Terent. Tu es en doubte.
    \
        Pendere animi. Cic. Estre en grand doubte. Vide PENDEO.
    \
        Perfundere animum religione. Liu. Le mettre en scrupule de conscience.
    \
        Praegrauat animum corpus hesternis vitiis onustum. Horat. Le corps chargé d'yvrongneries appesantit l'esprit, le rend pesant.
    \
        Recipere animum. Terent. Reprendre son haleine.
    \
        Recolligere animum alteri. Cic. Remettre en grace, en paix envers un autre, Appaiser quelcun qui est marri contre un autre.
    \
        Refringit animum pudor. Quint. Rompt le courage.
    \
        Releuare animum. Terent. Faire revenir le courage.
    \
        Animus hanc modo hic reliquerat. Plaut. Elle avoit perdu le courage, Le coeur luy estoit failli.
    \
        Retardare animos alicuius. Cic. Destourner et retirer aucun de son entreprinse.
    \
        Reuocate animos. Virgil. Reprenez courage.
    \
        Sedet animo fixum immotumque. Virgil. Cela est deliberé et arresté.
    \
        Solicitare animum. Cels. Mettre en soulci, Soulcier.
    \
        Soluere arctum animum. Horat. Relascher l'esprit qui estoit en soulci.
    \
        Non subibunt animos iuuenum maiora intellectu. Quint. N'entreront point dedens leurs espris.
    \
        Sumere animum. Ouid. Prendre courage.
    \
        Suspendere animos. Ouid. Mettre en doubte.
    \
        Animus sustentat corpus. Curtius. Porte et soustient.
    \
        Tollere animos dictis. Vir. Accroistre, ou Monstrer sa magnanimité et grandeur de coeur par parolles.
    \
        Torpere animo. Horat. Estre comme ravi et transi.
    \
        Versare animo aliquid. Tacit. Y penser et repenser.
    \
        Volutare animo euentus. Virgil. Penser et repenser.
    \
        Vti animo suo. Curt. Faire à sa fantasie.
    \
        Amicus ex animo. Cic. Du bon du coeur et sans faintise, Ami cordial.
    \
        Ex animo vereque diligi. Cic. Estre aimé cordialement.
    \
        Ex animo bene velle alicui. Ter. Du bon du coeur, sans fainte.
    \
        Dicere ex animo. Terent. A bon escient, Sans fiction.
    \
        Ex animo suo colligere aliquid. Ouid. Prendre à son coeur l'autruy.
    \
        In animo habere. Cic. Avoir vouloir et fantasie.
    \
        Vt mihi est in animo facere. Cic. Comme j'ay en volunté ou fantasie de faire, Comme j'ay deliberé.
    \
        Sine animo miles. Cic. Gendarme couart.
    \
        Animi causa. Cic. Pour plaisir, ou esbat et recreation, Pour soulas et deduict, Pour s'esbatre, Pour s'esbanoyer, Pour se deduire et solatier.
    \
        Anime mi, Vox blandientis. Plaut. Mon petit coeur.

    Dictionarium latinogallicum > animus

  • 18 de

    [ABCU]A - dē + abl. prép. [st1]1 [-] de, du haut de.    - de muro: du haut de la muraille.    - de puteo haurire: puiser d'un puits. [st1]2 [-] pendant, après.    - de mense Decembri navigare: faire une traversée pendant le mois de décembre.    - de media nocte: après minuit. [st1]3 [-] de, d'entre.    - unus de multis: le premier venu, n'importe qui. [st1]4 [-] en prenant sur.    - de publico redimere: racheter en prenant sur les fonds publics, racheter aux frais de l'Etat. [st1]5 [-] d'après.    - quibus de causis: pour ces raisons.    - de more: selon la coutume. [st1]6 [-] au sujet de.    - de ceteris: quant au reste. [st1]7 [-] de la part de.    - bene mereri de aliquo: bien mériter de qqn, rendre de grands services à qqn. [ABCU]B - dē- + consonne ou dĕ- + voyelle ou h (di-, dif-, dis-, dir-), préfixes. [st1]1 [-] séparation:    - de-cedere: partir, décéder.    - de-minuere: retrancher.    - di-ducere: séparer. [st1]2 [-] mouvement de haut en bas:    - de-spicere: regarder de haut en bas, mépriser.    - de-jicere → de + jacere: jeter à bas, précipiter. [st1]3 [-] privation, cessation, valeur négative:    - de-mens: fou, privé de raison.    - de-decus: déshonneur.    - dif-ficilis: difficile.    - de-fervescere: cesser de bouillir. [st1]4 [-] valeur intensive, achèvement:    - de-poscere: demander énergiquement.    - de-sudare: suer beaucoup.    - de-servio: servir avec zèle.    - de-vincere: vaincre complètement, écraser. [st1]5 [-] dispersion:    - dis-currere: courir dans toutes les directions.    - di-mittere: envoyer dans tous les sens.
    * * *
    [ABCU]A - dē + abl. prép. [st1]1 [-] de, du haut de.    - de muro: du haut de la muraille.    - de puteo haurire: puiser d'un puits. [st1]2 [-] pendant, après.    - de mense Decembri navigare: faire une traversée pendant le mois de décembre.    - de media nocte: après minuit. [st1]3 [-] de, d'entre.    - unus de multis: le premier venu, n'importe qui. [st1]4 [-] en prenant sur.    - de publico redimere: racheter en prenant sur les fonds publics, racheter aux frais de l'Etat. [st1]5 [-] d'après.    - quibus de causis: pour ces raisons.    - de more: selon la coutume. [st1]6 [-] au sujet de.    - de ceteris: quant au reste. [st1]7 [-] de la part de.    - bene mereri de aliquo: bien mériter de qqn, rendre de grands services à qqn. [ABCU]B - dē- + consonne ou dĕ- + voyelle ou h (di-, dif-, dis-, dir-), préfixes. [st1]1 [-] séparation:    - de-cedere: partir, décéder.    - de-minuere: retrancher.    - di-ducere: séparer. [st1]2 [-] mouvement de haut en bas:    - de-spicere: regarder de haut en bas, mépriser.    - de-jicere → de + jacere: jeter à bas, précipiter. [st1]3 [-] privation, cessation, valeur négative:    - de-mens: fou, privé de raison.    - de-decus: déshonneur.    - dif-ficilis: difficile.    - de-fervescere: cesser de bouillir. [st1]4 [-] valeur intensive, achèvement:    - de-poscere: demander énergiquement.    - de-sudare: suer beaucoup.    - de-servio: servir avec zèle.    - de-vincere: vaincre complètement, écraser. [st1]5 [-] dispersion:    - dis-currere: courir dans toutes les directions.    - di-mittere: envoyer dans tous les sens.
    * * *
        De, Praepositio, ablatiuo casui seruiens: quae suo casui semper praeponitur. aliquando interponitur inter substantiuum et adiectiuum elegantiae causa. Cic. Id nisi graui de causa non fecisset. Sans grande cause.
    \
        De nocte abire. Terent. De nuict.
    \
        De nocte multa exurrexi. Plaut. Je me suis levé qu'il estoit encores grand nuict.
    \
        De media nocte missus equitatus. Caesar. Sur la minuict.
    \
        De nocte vigilare. Cic. Veiller de nuict.
    \
        De die potitare. Plaut. De jour.
    \
        De medio potare die. Horat. Dés midy commencer à boire et yvrongner.
    \
        De die viuere cum perditis. Cic. De jour, En plain jour.
    \
        Apparare de die conuiuium. Terent. Incontinent, Tout à l'heure.
    \
        De meo praeceptis nihil nouum apposui. Plaut. Du mien.
    \
        De tuo istuc addis. Plaut. Du tien, De ta fantasie.
    \
        Olet vnguenta de meo. Terent. De mon bien et à mes despens.
    \
        De nostro saepe edunt. Plaut. Ils mangent souvent du nostre, Ils vivent à noz despens.
    \
        Quum ante id tempus de suo quisque functus eo munere esset. Liu. A ses despens.
    \
        De alicuius sententia peccare. Plaut. Par son conseil et advis.
    \
        De sua sententia in Albano monte triumphauit. Plin. iunior. A sa fantasie, Sans s'en conseiller.
    \
        De sua sententia aliquid comminisci. Plaut. De soymesme.
    \
        De sententia populi lectus imperator. Liu. De l'advis et accord du peuple.
    \
        De communi sententia aliquid constituere. Cic. Par l'advis de tous ensemble.
    \
        De sententia alicuius dare. Cic. Selon qu'il advisera.
    \
        De meo consilio. Cic. Par mon conseil.
    \
        Vix tamen sibi de mea voluntate concessum est. Cic. On luy accorda de mon consentement, mais à grand peine voulut on.
    \
        De pro a. Cic. Et enim de principio studuit animus occurrere magnitudini criminis. Du commencement, Dés le commencement.
    \
        De sinistra parte eruti dentes. Plin. Du costé gauche.
    \
        Et si qua sunt de genere eodem. Cic. Et s'il en y a d'autres qui soyent de ce mesme genre.
    \
        Nam de reducenda, id vera neutiquam honestum esse arbitror. Terent. Quand est de la remener, je pense, etc.
    \
        Nam de te quidem satis scio, peccando detrimenti nihil fieri potest. Terent. Quant est de toy, ou Au regard de toy.
    \
        De lanificio neminem metuo. Plaut. Quant à, etc.
    \
        Flebat pater de filii morte. Cic. A cause, Pour la mort de son filz.
    \
        Mittere legatos ad Caesarem de pace. Caesar. Pour traicter de la paix.
    \
        Adii te heri de filia. Terent. J'allay hier vers toy pour te parler de ta fille.
    \
        De regno, De rege sanguinem fundere. Curt. Espandre son sang pour le Roy, Se mettre en peril pour luy.
    \
        Non bonus est somnus homini de prandio. Plaut. Incontinent apres le disner.
    \
        Totum hominem tibi ita trado, de manu (vt aiunt) in manum tuam istam. Cic. Je m'en dessaisi, et t'en saisi.
    \
        Considerate diligenterque nauiges de mense Decembri. Cic. Au mois de Decembre.
    \
        De summo loco adolescens. Plaut. De hault lieu, De grand maison.
    \
        AEdificare de exemplo alterius. Plaut. A l'exemple d'un autre.
    \
        De scripto dicere. Cic. Prononcer par livre, en lisant ce qui est escript.
    \
        De caetero. Plin. De caetero, in ventre nihil est. Quant au reste, au demourant.
    \
        De caetero vide an verum sit quod dicis. Seneca. Desormais, Doresenavant.
    \
        Ibo de_improuiso obuiam. Plaut. A despourveu, Quand ils ne s'en doubteront point, A l'improveu.
    \
        - interuenit Homo de_improuiso. Terent. Il survient un homme qu'on ne s'en doubtoit point.
    \
        - de_industria Fugiebatis. Plaut. De faict a pensé, De propos deliberé, Tout à esciant.
    \
        Paululum interesse censes, ex animo omnia, Vt fert natura, facias, an de_industria? Terent. Pense tu qu'il n'y ait gueres à dire, ou gueres de difference, de faire une chose nayvement, ou par ruze et industrie?
    \
        De_integro. Terent. Ratio de_integro ineunda est mihi. De rechef, Tout de nouveau.
    \
        De_more. Plin. iunior. Selon la coustume.
    \
        De_nihilo irasci. Plaut. Liu. Pour un neant, Sans cause.
    \
        Non hoc de_nihilo est, quod Laches nunc me conuentam esse expetit. Terent. Ce n'est point sans cause, Ce n'est pas pour neant. \ De_praefacili. Plaut. Facilement.
    \
        Aspice de_procul in conspectum. Plaut. De loing.
    \
        De_proximo hic senex. Plaut. Qui demeure ci aupres.
    \
        Vna exeuntes hinc video de_proximo. Plaut. D'ici aupres.
    \
        De_reliquo, si id quod confido fore, dignum eum tua amicitia cognoueris, peto, etc. Cic. Quant au reste, Au demeurant.
    \
        De_repente. Cic. Tu de_repente irrupisses. Incontinent, Subitement, Tout à coup.
    \
        De_subito. Plaut. Quid si apud te veniat de_subito prandium. Soubdainement.
    \
        De_super. Plin. iunior. Lapidibus et tegulis de_super interfectus. D'enhault, Qui cheurent d'enhault.
    \
        De_tempore. Hirtius, Ipse de_tempore coenauit. D'heure, De bonne heure.
    \
        De_transuerso. Cic. Ecce autem de_transuerso Lucius Caesar, vt veniam ad se rogat, in nemus. A la traverse.

    Dictionarium latinogallicum > de

  • 19 ăgĕ (ăgĭtĕ

    ăgĕ (ăgĭtĕ, ăgĕdum, ăgĭtĕdum), interj. [ago] eh bien! allons! courage! à la bonne heure! voyons!    - age et agite peuvent se joindre aux mots jam, nunc, modo, sis, sane, porro, vero et servent principalement à exhorter.    - age esto, Cic. Att. 9, 9, 3: eh bien, soit!    - agitedum ite mecum, Liv.: allons, venez avec moi.    - age vero, considerate, Cic.: eh bien! considérez.    - si jam satis animi est, agite dum, clamorem qualem in acie sublaturi estis, Liv. 3: si maintenant vous avez assez de courage, alors allez-y! poussez le cri de guerre que vous êtes prêts à pousser sur le champ de bataille.

    Dictionarium latinogallicum > ăgĕ (ăgĭtĕ

  • 20 adeo

    1. adeō, Adv. (ad u. eo), bis zu dem Punkte, bis dahin, bis so weit, I) eig.: A) im Raume: surculum artito usque adeo, quo praeacueris, füge das Reis so weit hinein, als du es zugespitzt hast, Cato r.r. 40, 3. – dah. in der bildl. Wendung, adeo res rediit, die Sache ist so weit gekommen (in der Verschlimmerung), Ter.: adeon rem redisse, ut etc., Ter. – B) in der Zeit, so lange (durch usque verstärkt u.m. folg. dum, donec, quoad), Plaut., Ter. u. Cic. – II) übtr., dem Grade nach: a) zur Gleichstellung zweier Dinge in der Vergleichung, mit folg. ut od. quasi = in eben dem Grade (Maße)... in dem oder als, nur bei Plaut. u. Ter. – b) zur Steigerung des Begriffs in der Vergleichung = (stark betontes) so, so sehr, so ganz, so gar, bei Verbb., Adjj., Substst. u. Advv., m. folg. ut, Cic. u.a.: numquam adeo astutus fui, quin etc., Ter. – dah. adeo non ut etc., adeo nihil ut etc., so gar nicht od. so wenig, daß usw., Sall. fr. u. Liv.: m. contra etiam im Folgesatze, Liv. 30, 34, 5. – u. den Begr. verstärkend (aus der Umgangssprache) = admodum, gar, so gar, gar sehr, Ter., Verg. u.a. Dichter. – c) übh. zur Steigerung des Gesagten durch etwas Größeres, Unerwartetes, wie unser sogar, ja sogar, selbst, ja was noch mehr ist, ducem ho-stium intra moenia atque adeo in senatu videmus, Cic. – d) enklitisch dem Worte nachgesetzt, um eine Sache od.
    ————
    deren Eigenschaft als die bedeutsamste hervorzuheben = eben, gerade, gar, zumal, allzumal, eigentlich, im Grunde, bei Verbb., Substst. u. Adjj., Komik., Verg. u.a.: bei Advv., Cic. u.a.: bei Pronom., Komik. u.a.: bes. oft id adeo, zB. id adeo, si placet, considerate, Cic. – nach den bedingenden Conjj. si, nisi u. dgl., wenn ja, wenn gar, Plaut. u. Ter. – mit den Conjj. sive, aut, vel, oder gar, oder vielmehr, oder auch nur, Komik. u. Cic. – bes. m. atque, und vielmehr, und richtiger, und besser, Cic. u.a. – e) zur Begründung des Gesagten (u. zwar immer am Anfang des Satzes), bis zu dem Grad, so sehr, so (betont), adeo prope omnis senatus Hannibalis fuit, Liv.: adeo excellentibus ingeniis citius defuerit ars etc., Liv. – f) adeo non (wie nedum) steigernd nach einer Negation, um so weniger, geschweige, Tac. – bes. nach ne... quidem, Vell. u.a. – sogar adeo (ohne non) nach ne... quidem u. quoque, um so mehr, Tac.: u. so etiamsi omnino... adeo si, Plin.
    ————————
    2. ad-eo, iī, itum, īre, an od. zu etw. od. jmd. heran-, hinzu-, hingehen, -kommen, sich jmdm. nahen, nähern (Ggstz. abire, fugere), I) eig.: 1) im allg.: abeam an maneam, adeam an fugiam, Plaut.: huc, Plaut.: illo (dahin), Caes.: quid te adirier abnutas? Enn.: adeon ad eum? rede ich ihn an? Ter.: ad. ad me, Cic.: pati alqm adire ad se, Zutritt zu sich gestatten, Caes.: ad istum fundum, Cic.: Romam atque in conventum, Cic.: curiam, betreten (Ggstz. inde egredi), Liv.: Stygios manes, hinabsteigen zu usw., Ov.: epulas, sacrum, beiwohnen, Ov.: alci manum, sprichw. = jmd. zum besten haben, hintergehen, Plaut. aul. 378: u. so quo modo de Persa manus mi aditast? Plaut. Pers. 796: Partiz. Präs. subst., quasi temere adeuntibus (sc. locum) horror quidam et metus obiciatur, Suet. Aug. 6. – dah. adiri, v. Örtl. = betreten werden, v. Höhen = bestiegen werden, zugänglich sein, castellum, quod angustā semitā adibatur, Frontin.: quā Tarpeia rupes centum gradibus aditur, Tac.: interiora regionis eius haud adiri poterant, Curt. – 2) insbes.: a) als gerichtl. t.t., adire ad praetorem in ius od. bl. in ius, vor den Richter od. vor Gericht gehen, beim Richter od. vor Gericht klagbar werden, Cic.: u. so (milites) suā sponte ad Caesarem in ius adierunt, brachten vor Cäsars Richterstuhl, Caes. – b) einen Ort usw. aufsuchen, besuchen, be-
    ————
    reisen, casas aratorum, Cic.: inde Lacedaemonem, Liv.: Lycias urbes, Ov.: Magnetas, wandern zu usw., Ov.: hiberna, Tac.: maria navibus, befahren, Mela: u. so bl. mare, Curt. – c) um Rat, Recht od. Hilfe jmd. angehen, an jmd od. etw. sich wenden, adii te heri de filia, Ter.: Verrem, Cic.: praetorem, Cic.: alqm per epistulam, Plaut., od. scripto, Tac.: m. 1. Sup., quom patrem adeas postulatum, Plaut. Bacch. 442. – Insbes.: α) wegen der Zukunft befragend an jmd. od. ein Orakel gehen, sich wenden, magos, Cic.: libros Sibyllinos, Liv.: legati protinus Delphos cum escendissent, oraculum adierunt consulentes, ad quod negotium domo missi essent, Liv. – β) bittend nahen, sich nähern, vorsprechen bei od. an usw., mille domos, Ov. – bes. einem Gotte, Tempel betend nahen, venerantem deos, Cic.: aras, Cic.: sedes deorum, Tib. – d) in feindl. Absicht heran-, vorgehen, auf jmd. od. einen Ort losgehen, sich an jmd. machen, mit jmd. anbinden (s. Korte Sall. Iug. 89, 1. Deder. Dict. 2, 13), nunc prior adito tu; ego in insidiis hic ero, Ter.: virum, Verg.: oppida castellaque munita, Sall.: u. ad quemvis numerum ephippiatorum equitum adire audere, Caes. – II) übtr.: a) an ein Geschäft gehen, etwas übernehmen, ad pactionem, Plaut.: ad causas et privatas et publicas, Cic.: ad rem publicam (Staatsgeschäfte), Cic.: honores, Plin. pan. – b) einer Lage, einem Zustande sich nicht entziehen, sich unterzie-
    ————
    hen, ad periculum, Caes., od. bl. periculum, Cic.: periculum capitis, Cic. u. Nep.: periculum vitae, in L. kommen, Scrib.: maximos labores summaque pericula, Nep.: inimicitias, Cic. – iam cum gaudia adirem, genießen wollte, Tibull. – c) als gerichtl. t.t., adire hereditatem, eine Erbschaft antreten, Cic.: dah. non placebat adiri nomen, Cäsars Namen als Erbe anzunehmen, Vell. – Imperf. adeibam, Prisc. 11, 15. – Perf. adivi, Flor. 3, 1, 11. Auson. ep. 9, 48. Apul. met. 8, 1: Perf. adi, Val. Flacc. 5, 502, adit, Monum. Ancyr. tab. 5. lin. 16. Tac. ann. 15, 5 (Halm adiit). Spart. Car. 5, 8. Sen. Herc. Oet. 1066 u.a. nachaug. Dichter. – Infin. Perf. adiese = adisse u. Plusqu. = Perf. Konj. adiesent = adissent, SC. de Bacch. im Corp. inscr. Lat. 1, 196: Pass. arch. adeitur, Corp. inscr. Lat. 1, 1215 = 10, 4480. – Paragog. Infin. adirier, Enn. trag. 306 R (Müller 312 adiri).
    ————————
    adeō tenus, Adv., insoweit, Claud. Mamert. 2, 10. p. 141, 9.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > adeo

См. также в других словарях:

  • Considerate — Con*sid er*ate (k[o^]n*s[i^]d [ e]r*[asl]t), a. [L. consideratus, p. p.] 1. Given to consideration or to sober reflection; regardful of consequences or circumstances; circumspect; careful; esp. careful of the rights, claims, and feelings of… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • considerate — index benevolent, charitable (lenient), circumspect, humane, judicial, judicious, lenient, philanthr …   Law dictionary

  • considerate — 1570s, marked by deliberation, from L. consideratus, pp. of considerare (see CONSIDER (Cf. consider)). Of persons, deliberate, prudent, 1580s; meaning showing consideration for others is from c.1700 …   Etymology dictionary

  • considerate — *thoughtful, attentive Analogous words: kindly, *kind: *tender, sympathetic, warmhearted, compassionate: obliging, complaisant, *amiable Antonyms: inconsiderate Contrasted words: *forgetful, unmindful, oblivious: *careless, h …   New Dictionary of Synonyms

  • considerate — [adj] respectful of others accommodating, amiable, attentive, benevolent, big, charitable, chivalrous, circumspect, compassionate, complaisant, concerned, cool, discreet, forbearing, generous, kind, kindly, like a sport*, magnanimous, mellow,… …   New thesaurus

  • considerate — ► ADJECTIVE ▪ careful not to harm or inconvenience others. DERIVATIVES considerately adverb …   English terms dictionary

  • considerate — [kən sid′er it] adj. [ME considerat < L consideratus, pp. of considerare: see CONSIDER] 1. having or showing regard for others and their feelings; thoughtful 2. Obs. well considered; deliberate SYN. THOUGHTFUL considerately adv.… …   English World dictionary

  • considerate — adj. 1) considerate of (he was considerate of everyone) 2) considerate towards 3) considerate to + inf. (it was considerate of her to do that) * * * [kən sɪd(ə)rɪt] considerate towards considerate of (he was considerate of everyone) considerate… …   Combinatory dictionary

  • considerate — con|sid|er|ate [kənˈsıdərıt] adj always thinking of what other people need or want and being careful not to upset them ≠ ↑inconsiderate ▪ He was always kind and considerate. it is considerate of sb (to do sth) ▪ It was very considerate of you to… …   Dictionary of contemporary English

  • considerate — [[t]kənsɪ̱dərət[/t]] ADJ GRADED: oft ADJ of n (approval) Someone who is considerate pays attention to the needs, wishes, or feelings of other people. I think he s the most charming, most considerate man I ve ever known... I ve always understood… …   English dictionary

  • considerate — adjective always thinking of what other people need or want and taking care not to upset them: Diana is a considerate boss who is always willing to listen. | considerate of sb (to do sth): It was very considerate of you to let us know you were… …   Longman dictionary of contemporary English

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»