base+ram

 

основная память
Оперативная память центрального процессора или ее часть, представляющая единое пространство памяти.
[ ГОСТ 15971-90]

основная память
Первые 640 Кб оперативного запоминающего устройства в IBM PC-совместимых компьютерах.
[ http://www.morepc.ru/dict/]

Тематики

• информационные технологии в целом
• системы обработки информации

EN

• base memory
• base RAM
• main storage

23. Основная память

Main storage

Оперативная память центрального процессора или ее часть, представляющая единое пространство памяти

Источник: ГОСТ 15971-90: Системы обработки информации. Термины и определения оригинал документа

1 entrance (entrada).

2 access (paso).

3 approach road (road).

4 fit (ataque).

un acceso de tos a fit of coughing

5 outburst, seizure, onrush, outbreak.

6 attack, bout.

7 gateway.

8 aditus.

1^st person singular (yo) present indicative of spanish verb: accesar.

* * *

► nombre masculino

1 (entrada) access, entry; (a una ciudad) approach

2 (de tos) fit; (de fiebre) attack, bout

3 figurado (ataque) fit, outburst

4 INFORMÁTICA access

■ acceso directo random access

\

'Prohibido el acceso' "No admittance"

* * *

1) access, entry

2) admittance, entrance

* * *

1) (=posibilidad de entrar) [a edificio, institución, mercado, documentos] access; [a competición] entry

2) (=llegada)

a) [en coche] access

b) [de avión] approach

3) (=entrada) entrance

4) (Univ) (=ingreso) entrance

5) (Inform) access

6) (=ataque)

a) (Med) [de asma, fiebre] attack; [de tos] fit

b) [de celos, cólera] fit; [de generosidad] display

* * *

1)

a) ( a un lugar) access

b) (a persona, documento) access

c) (Inf) access

2)

a) (a puesto, cargo) accession (frml)

b) ( a curso) entrance

- acceso directo

3) (Med) attack

* * *

= access, admittance, login, entry, approach path.

Ex. Access to the contents of data bases is via some computer-searching technique, often using an online terminal.

Ex. New rules have made it possible to show films publicly with free admittance.

Ex. Internet access for electronic messaging, file transfer, and remote login to computer was originally only available to individuals in education and research institutions.

Ex. The entry, change, and extraction of word and phrases from abstracts is described in detail in Chapter 9.

Ex. Approach paths to site should be wide and non-slippery with liberal use being made of ramps.

----

* acceso abierto = open access (OA).

* acceso a distancia = remote access.

* acceso a la información por el autor = author approach.

* acceso a la información por el título = title approach.

* acceso a la información por la materia = subject approach to information, subject approach.

* acceso aleatorio = random access.

* acceso a los artículos de las publicaciones periódicas = article-level access.

* acceso a los documentos = document delivery.

* acceso concurrente = concurrent access.

* acceso dedicado = dedicated access.

* acceso de sólo lectura = read-only access.

* acceso directo = direct access.

* acceso en línea = online access.

* acceso identificado = password access.

* acceso libre = self-help, free access.

* acceso mediante contraseña = password access.

* acceso mediante línea telefónica = dial-access.

* acceso mediante llamada telefónica = dial-in access, dial-up access, dial up phone line.

* acceso múltiple = multiple access.

* acceso para todos = access for all.

* acceso por CD-ROM = CD-ROM access.

* acceso por materias = subject access.

* acceso público = public access.

* acceso remoto = remote access.

* acceso restringido = restricted access.

* accesos = demand load.

* acceso selectivo = selective access.

* acceso simultáneo = concurrent access.

* acceso sólo electrónico = e-only access.

* acceso violento = paroxysm.

* base de datos de acceso mediante suscripción = subscription database.

* biblioteca de acceso restringido = closed-stack library.

* biblioteca de libre acceso = open access library.

* camino de acceso = approach path.

* clave de acceso = password.

* Comisión Europea para la Preservación y el Acceso (ECPA) = European Commission on Preservation and Access (ECPA).

* conseguir acceso = gain + access, gain + admittance.

* control de acceso = access control.

* dar acceso = provide + access.

* dar acceso a = give + access to.

* de acceso público = publicly accessible.

* de acceso rápido = fast-access.

* de acceso restringido = closed access.

* de fácil acceso = easily available, over the counter, handy.

* derecho de acceso = access right.

* derecho de acceso a la información = right of access to information.

* estanterías de libre acceso = open shelves.

* facilidad de acceso = reachability.

* falta de acceso = unavailability.

* fichero de acceso aleatorio = random access file.

* fichero de punto de acceso = access-point file.

* filtrar el acceso = filter + access.

* fondo de acceso restringido = reserve collection.

* fondo de recursos electrónicos de acceso restringido = electronic reserve.

* fondos de acceso libre = open stacks.

* fondos de acceso restringido = closed access collection, closed stacks, closed access stacks.

* fondos de libre acceso = open access stacks.

* igualdad de acceso = equity of access.

* libertad de acceso a la lectura = freedom to read.

* licencia de acceso = subscription license.

* licencia de acceso a información electrónica = license [licence, -USA], licensing.

* memoria de acceso aleatorio (RAM) = random access memory (RAM).

* módulo de aceso de un portal = portlet.

* módulo de catálogo de acceso público en línea = online public access catalogue module.

* nombre de acceso = login.

* nombre de acceso al sistema = system logon name.

* obtener acceso = gain + access, gain + admittance.

* ofrecer acceso = provide + access.

* posibilidades de acceso = access capabilities.

* programa de acceso a Internet = browser software.

* programas de acceso = access software.

* puerta de acceso = gateway.

* punto de acceso = access point, entry point, entry term, index entry, retrieval access, search key, access point, service point, point of access, entrance point.

* puntos de acceso = entry vocabulary.

* rampa de acceso = ramp, access ramp.

* servicio de acceso público = public delivery service.

* sistema de acceso mediante tarjeta = card access system.

* tarjeta de acceso = swipecard.

* tener acceso a información confidencial = be on the inside.

* tiempo de acceso = access time, seek time, access speed.

* todo el mundo debe tener acceso a la información = access for all.

* vía de acceso rápido = fast track.

* * *

1)

a) ( a un lugar) access

b) (a persona, documento) access

c) (Inf) access

2)

a) (a puesto, cargo) accession (frml)

b) ( a curso) entrance

- acceso directo

3) (Med) attack

* * *

* * *

1 (a un lugar) access

el acceso al edificio no presenta ningún problema there is no problem gaining access to o getting into the building

rutas de acceso approach roads

los accesos a la ciudad están bloqueados roads into o approaches to the city are blocked

esta puerta es el único acceso al jardín this door is the only way into o the only means of access to the garden

rampa para acceso con silla de ruedas ramp for wheelchair access

2 (a una persona) access

3 (a un documento) access

4 ( Inf) access

random access

sequential access

1 (a un puesto, cargo) accession ( frml)

desde su acceso al poder since coming to o assuming power

2 (a un curso) entrance

pruebas de acceso entrance examinations

curso de acceso preparatory course

direct entry

C ( Med) attack

acceso de tos coughing fit

acceso de fiebre attack of fever

en un acceso de ira in a fit of rage

acceso de celos fit of jealousy

* * *

a) ( a un lugar) access;

◊ rutas de acceso approach roads

b) (a persona, información) access

c) (Inf) access

◊ pruebas de acceso entrance examinations;

* * *

acceso nm

1. [entrada] entrance (a to);

2. [paso] access (a to);

esta escalera da acceso a los pisos superiores this staircase gives access to the upper floors;

tener acceso a algo to have access to sth;

tiene acceso a información confidencial she has access to confidential information;

quieren facilitar el acceso de los jóvenes a la vivienda they want to make it easier for young people to find a place of their own (to live)

3. [a persona] access;

es un profesor de fácil acceso he's a very accessible teacher

4. [ataque] fit;

un acceso de celos/de locura a fit of jealousy/madness

5. Formal acceso carnal [acto sexual] sexual act

6. Informát access;

acceso a Internet Internet access

acceso directo direct access;

acceso remoto remote access;

acceso secuencial sequential access

* * *

1 a un lugar access;

de difícil acceso inaccessible, difficult to get to

2 INFOR access;

acceso a Internet Internet access

3 de fiebre attack, bout; de tos fit;

acceso de rabia fit of anger

* * *

acceso nm

1) : access

2) : admittance, entrance

* * *

acceso n

1. (en general) access

2. (carretera) road / approach [pl. approaches]

अन्तर् ind. [अम्-अरन्-तुडागमश्च Uṇ.5.6, अमेस्तुट् च]

1 (Used as a prefix to verbs and regarded as a preposition or गति) (a) In the middle, between; in, into, inside; ˚हन्, ˚धा, ˚गम्, ˚भू, ˚इ, ˚ली &c. (b) Under.

-2 (Used adverbially) (a) Between, be- twixt, amongst, within; in the middle or interior, inside (opp. वहिः); अदह्यतान्तः R.2.32 burnt within himself, at heart; अन्तरेव विहरन् दिवानिशम् R.19.6 in the palace, in the harem; so ˚भिन्नं भ्रमति हृदयम् Māl. 5.2; अन्तर्विभेद Dk.13; यदन्तस्तन्न जिह्वायाम् Pt.4.88; अन्तर्यश्च मृग्यते V.1.1 internally, in the mind. (b) By way of seizing or holding; अन्तर्हत्वा गतः (हतं परिगृह्य).

-3 (As a separable preposition) (a) In, into, between, in the middle, inside, within, (with loc.); निवसन्नन्तर्दारुणि लङ्घ्यो वह्निः Pt.1.31; अन्तरादित्ये Ch. Up., अन्तर्वेश्मनि Ms.7 223; Y.3.31; अप्स्वन्तरमृतमप्सु Rv.1. 23.19. अप्सु मे सोमो$ब्रवीदन्तर् विश्वानि भेषजा ibid. (b) Between (with acc.) Ved. अन्तर्मही बृहती रोदसीमे Rv. 7.87.2; अन्तर्देवान् मर्त्यांश्च 8.2.4; हिरण्मय्योर्ह कुश्योरन्तर- वहित आस Śat. Br. (c) In, into, inside, in the interior, in the midst (with gen.); प्रतिबलजलधेरन्तरौर्वायमाणे Ve. 3.7; अन्तःकञ्चुकिकञ्चुकस्य Ratn.2.3; बहिरन्तश्च भूतानाम् Bg.13.15; त्वमग्ने सर्वभूतानामन्तश्चरसि साक्षिवत् Y.2.14; लघुवृत्तितया भिदां गतं बहिरन्तश्च नृपस्य मण्डलम् Ki.2.53; अन्तरीपं यदन्तर्वारिणस्तटम् Ak.; oft. in comp. at the end; कूपान्तः पतितः Pt.5; सभान्तः साक्षिणः प्राप्तान् Ms.8.79; दन्तान्तरधि- ष्ठितम् Ms.5.141 between the teeth; उत्पित्सवो$न्तर्नदभर्तुः Śi.3.77; also in compound with a following word; अहं सदा शरीरान्तर्वासिनी ते सरस्वती Ks.4.11.

-4 It is fre- quently used as the first member of compounds in the sense of 'internally', 'inside', 'within', 'in the inte- rior', 'having in the interior', 'filled with', 'having concealed within', or in the sense of 'inward', 'internal', 'secret', 'hidden' &c., forming Adverbial, Bahuvrīhi or Tatpuruṣa compounds; कुन्दमन्तस्तुषारम् (Bah. comp.) Ś.5.19 filled with dew; ˚स्तोयम् (Bah. comp.) Me.66; अन्तर्गिरि (Adv. comp.) Ki.1.34; ज्वलयति तनूमन्तर्दाहः (Tat. comp.) U.3.31; so ˚कोपः, ˚कोणः, ˚आकूतम् &c.

-5 It is also supposed to be a particle of assent (स्वीकारार्थक). (Note. In comp. the र् of अन्तर् is changed to a visarga before hard consonants, as अन्तः- करणम्, अन्तःस्थ &c.). [cf. L. inter; Zend antare; Goth. undar; Pers. andar; Gr. entos;].

-Comp. -अंसः the breast (= अंतरा-अंस q. v.).

-अग्निः inward fire, the fire which stimulates digestion; दीप्तान्तरग्निपरिशुद्धकोष्ठः Susr.

-अंङ्ग a.

1 inward, internal, comprehended, included (with abl.); त्रयमन्तरङ्ग पूर्वेभ्यः Pat Sūtra.

-2 proximate, related to, essential to or referring to the essential part of the अङ्ग or base of a word (opp. बहिरङ्ग); धातूपसर्गयोः कार्यमन्तरङ्गम् P.VIII.3.74 Sk.

-3 dear, most beloved (अत्यन्तप्रिय); स्वपिति सुखमिदा- नीमन्तरङ्गः कुरङ्गः Ś.4.v.l.

(-अङ्गम्) 1 the inmost limb or organ, the heart, mind; सन्तुष्टान्तरङ्गः Dk.11; ˚वृत्ति 21; the interior.

-2 an intimate friend, near or con- fidential person (forming, as it were, part of oneself); मदन्तरङ्गभूताम् Dk.81,93,11; राजान्तरङ्गभावेन 135; अन्तरङ्गेषु राज्यभारं समर्प्य*** 159.

-3 an essential or indispensable part, as श्रवण, मनन & निदिध्यासन in realizing Brahman.

-4 What is intimately connected or related; अन्तरङ्गबहिरङ्ग- योरन्तरङ्ग बलीयः ŚB. on MS.12.2.29.

- अवयव an inner part; P.V.4.62.

-आकाशः the ether or Brahman that resides in the heart of man (a term often occurring in the Upaniṣads).

-आकूतम् secret or hidden intention.

-आगमः an additional augment between two letters,

-आगारम् the interior of a house; स्त्रीनक्तमन्तरा- गारबहिःशत्रुकृतांस्तथा Y.2.31.

-आत्मन् m. (त्मा)

1 the inmost spirit or soul, the soul or mind; also the internal feelings, the heart, अङ्गुष्ठमात्रपुरुषोन्तरात्मा Śvet.; नास्य प्रत्यक- रोद्वीर्यं विक्लवेनान्तरात्मना Rām.6.13.28. गतिमस्यान्तरात्मनः Ms.6.73; जीवसंज्ञोन्तरात्मान्यः सहजः सर्वदेहिनाम् 12.13; मद्- गतेनान्तरात्मना Bg.6.47 with the heart fixed on me; जातो ममायं विशदः प्रकामं...... अन्तरात्मा Ś.4.22, U.3.38, प्रायः सर्वो भवति करुणावृत्तिरार्द्रान्तरात्मा Me.95.

-2 (In phil.) the inherent supreme spirit or soul (residing in the in- terior of man); अन्तरात्मासि देहिनाम् Ku.6.21.

-आपणः a market in the heart (inside) of a town.

-आय, -आल; See s. v.

-आराम a. rejoicing in oneself, finding pleasure in his soul or heart; यो$न्तःसुखोन्तरारामस्तथान्तर्जर्यो- तिरेव सः Bg.5.24.

-इन्द्रियम् an internal organ or sense.

-उष्यम् Ved. a secret abode.

-करणम् the internal organ; the heart, soul; the seat of thought and feeling, thinking faculty, mind, conscience; प्रमाणं ˚प्रवृत्तयः Ś.1.22; सबाह्य ˚णः अन्तरात्मा V.4 the soul in all its senses external and internal, the inner and outer man; दयार्द्रभावमाख्यातमन्तःकरणैर्विशङ्कैः R.2.11. According to the Vedānta अन्तःकरण is of four kinds: मनो बुद्धिरहङ्कार- श्चित्तं करणमान्तरम् । संशयो निश्चयो गर्वः स्मरणं विषया इमे ॥ अन्तःकरणं त्रिविधम् Sāṅkhya 33, i. e. बुद्धयहङ्कारमनांसि; सान्तःकरणा बुद्धिः 35, i. e. अहङ्कारमनःसहिता.

-कल्पः a certain number of years (with Buddhists).

-कुटिल a. inwardly crooked (fig. also); fraudulent. (

-लः) a conch-shell.

-कृ(क्रि)मिः a disease of worms in the body.

-कोटरपुष्पी = अण्ड- कोटरपुष्पी.

-कोपः 1 internal disturbance; H.3.

-2 inward wrath, secret anger.

-कोशम् the interior of a store- room.

-गङ्गा the secret or hidden Ganges (supposed to communicate uuderground with a secret stream in Mysore).

-गडु a. [अन्तर्मध्ये गडुरिव] useless, unprofitable, unnecessary, unavailing; किमनेनान्तर्गडुना Sar. S. (ग्रीवाप्रदेश- जातस्य गलमांसपिण्डस्य गडोर्यथा निरर्थकत्वं तद्वत्).

-गम् -गत &c. See under अंतर्गम्.

-गर्भ a.

1 bearing young, pregnant.

-2 having a गर्भ or inside; so ˚गर्भिन्.

-गिरम् -रि ind. in mountains. अध्यास्तेन्तर्गिरं यस्मात् करतन्नावैति कारणम् Bk.5.87.

-गुडवलयः the sphincter muscle.

-गूढ a. conceal- ed inside, being inward; ˚घनव्यथः U.3.1; R.19.57; ˚विषः with poison concealed in the heart.

-गृहम्, -गेहम्, -भवनम् [अन्तःस्थं गृहम् &c.]

1 the inner apartment of a house, the interior of a house.

-2 N. of a holy place in Benares; पञ्चक्रोश्यां कृतं पापमन्तर्गेहे विनश्यति.

-घणः -णम् [अन्तर्हन्यते क्रोडीभवत्यस्मिन्, निपातः] the open space before the house between the entrance-door and the house (= porch or court); तस्मिन्नन्तर्घणे पश्यन् प्रघाणे सौधसद्मनः Bk.7.62 द्वारमतिक्रम्य यः सावकाशप्रदेशः सो$न्तर्घणः). (

-नः -णः) N. of a country of Bāhīka (or Bālhīka) (P.III.3.78 बाहीकग्रामविशेषस्य संज्ञेयम् Sk.).

-घातः striking in the middle Kāsi. on P.III.3.78.

-चर a. pervading the body. internally situated, internal, inward अन्तश्चराणां मरुतां निरोधात् Ku.3.48; U.7.

-ज a. born or bred in the interior (as a worm &c.).

-जठरम् the stomach. (ind.) in the stomach.

-जम्भः the inner part of the jaws (खादनस्थानं जम्भः, दन्तपङ्क्त्यो- रन्तरालम्).

-जात a. inborn, innate.

-जानु ind. between the knees.

-जानुशयः One sleeping with hands between the knees; अन्तर्जानुशयो यस्तु भुञ्जते सक्तभाजनः Mb.3.2.75.

-ज्ञानम् inward or secret knowledge.

-ज्योतिस् a. enlightened inwardly, with an enlightened soul. यो$न्तःसुखो$न्तरारामस्तथान्तर्ज्योतिरेव यः Bg.5.24. (

-स् n.) the inward light, light of Brahman.

-ज्वलनम् inflammation. (

-नः) inward heat or fire; mental anxiety.

-ताप a. burning inwardly (

-पः) internal fever or heat Ś.3.13.

-दधनम् [अन्तर्दध्यते आधीयते मादकतानेन] distillation of spirituous liquor, or a substance used to produce fermentation.

-दशा a term in astrology, the time when a particular planet exercises its influence over man's destiny (ज्योतिषोक्तः महादशान्तर्गतो ग्रहाणां स्वाधिपत्यकालभेदः).

-दशाहम् an interval of 1 days; ˚हात् before 1 days. Ms.8.222; ˚हे 5.79.

-दहनम् -दाहः 1 inward heat; ज्वलयति तनूमन्तर्दाहः U.3.31; ˚हेन दहनः सन्तापयति राघवम् Rām.

-2 inflammation.

-दुःख a. sad or afflicted at heart;

-दुष्ट a. internally bad, wicked or base at heart.

-दृष्टिः f. examining one's own soul, insight into oneself.

-देशः an intermediate region of the compass.

-द्वारम् private or secret door within the house (प्रकोष्ठद्वारम्).

-धा-धि, -हित &c. See. s. v.

-नगरम् the palace of a king (being inside the town); cf. ˚पुरम्; दशाननान्तर्नगरं ददर्श Rām.

-निवेशनम् inner part of the house; यथा चारोपितो वृक्षो जातश्चान्तर्निवेशने Rām.6.128.6.

-निहित a. being concealed within; अङ्गैरन्तर्निहितवचनैः सूचितः सम्यगर्थः M.2.8.

-निष्ठ a. engaged in internal meditation.

-पटः, -टम् a screen of cloth held between two persons who are to be united (as a bride and bridegroom, or pupil and preceptor) until the acctual time of union arrives.

-पथ a. Ved. being on the way.

-पदम् ind. in the interior of an inflected word.

-पदवी = सुषुम्णामध्यगतः पन्थाः

-पिरधानम् the innermost garment.

-पर्शव्य a. being between the ribs (as flesh).

-पवित्रः the Soma when in the straining vessel.

-पशुः [अन्तर्गाममध्ये पशवो यत्र] the time when the cattle are in the village or stables (from sunset to sunrise); अन्तःपशौ पशुकामस्य सायं प्रातः Kāty; (सायं पशुषु ग्राममध्ये आगतेषु प्रातश्च ग्रामादनिःसृतेषु com.).

-पातः, पात्यः 1 insertion of a letter (in Gram.).

-2 a post fixed in the middle of the sacrificial ground (used in ritual works); अन्तःपूर्वेण यूपं परीत्यान्तःपात्यदेशे स्थापयति Kāty.

-पातित, -पातिन् a.

1 inserted.

-2 included or comprised in; falling within; दण्डकारण्य˚ ति आश्रमपदम् K.2.

-पात्रम् Ved. interior of a vessel.

-पालः one who watches over the inner apartments of a palace.

-पुरम् [अन्तः अभ्यन्तरं पुरं गृहम्, or पुरस्यान्तःस्थितम्]

1 inner apartment of a palace (set apart for women); female or women's apartments, seraglio, harem (so called from their being situated in the heart of the town, for purposes of safety); व्यायम्याप्लुत्य मध्याह्ने भोक्तुमन्तःपुरं विशेत् Ms.7.216,221,224; कन्यान्तःपुरे कश्चित्प्रविशति Pt.1.

-2 inmates of the female apartments, a queen or queens, the ladies taken collectively; अन्तःपुराणि सर्वाणि रुदमानानि सत्वरम् Rām.6.111.111. ˚विरहपर्युत्सुकस्य राजर्षेः Ś.3; K.58; ततो राजा सान्तःपुरः स्वगृह- मानीयाभ्यर्चितः Pt.1; कस्यचिद्राज्ञो$न्तःपुरं जलक्रीडां कुरुते ibid. ˚प्रचारः gossip of the harem Ms.7.153; ˚समागतः Ś.4; also in pl.; कदाचिदस्मत्प्रार्थनामन्तःपुरेभ्यः कथयेत् Ś.2.; न ददाति वाचमुचितामन्तःपुरेभ्यो यदा Ś.6.5. ˚जन women of the palace; inmates of the female apartments; ˚चर,

-अध्यक्षः-रक्षकः, -वर्ती guardian or superintendent of the harem, chamber- lain; वृद्धः कुलोद्रतः शक्तः पितृपैतामहः शुचिः । राज्ञामन्तःपुरा- ध्यक्षो विनीतश्च तथेष्यते ॥ (of these five sorts are mentioned:- वामनक, जघन्य, कुब्ज, मण्डलक and सामिन् see Bṛi. S.) ˚सहायः one belonging to the harem.

-पुरिकः [अन्तःपुरे नियुक्तः, ठक्] a chamberlain = ˚चर. (

-कः, -का) a woman in the harem; अस्मत्प्रार्थनामन्तःपुरिके(का) भ्यो निवेदय Chaṇḍ. K.

-पुष्पम् [कर्म.] the menstrual matter of women, before it re- gularly begins to flow every month; वर्षद्वादशकादूर्ध्वं यदि पुष्पं बहिर्न हि । अन्तःपुष्पं भवत्येव पनसोदुम्बरादिवत् Kāśyapa; ˚ष्पम् is therefore the age between 12 and the menstruation period.

-पूय a. ulcerous.

-पेयम् Ved. drinking up.

-प्रकृतिः f.

1 the internal nature or constitution of man.

-2 the ministry or body of ministers of a king.

-3 heart or soul. ˚प्रकोपः internal dissensions or disaffection; अणुरप्युपहन्ति विग्रहः प्रभुमन्तःप्रकृतिप्रकोपजः Ki.2.51.

-प्रको- पनम् sowing internal dissensions, causing internal revolts; अन्तःप्रकोपनं कार्यमभियोक्तुः स्थिरात्मनः H.3.93.

-प्रज्ञ a. knowing oneself, with an enlightened soul.

-प्रतिष्ठानम् residence in the interior.

-बाष्प a.

1 with suppressed tears; अन्तर्बाष्पश्चिरमनुचरो राजराजस्य दध्यौ Me.3.

-2 with tears gushing up inside, bedimmed with tears; कोपात्˚ ष्पे स्मरयति मां लोचने तस्याः V.4.15. (

-ष्पः) suppressed tears, inward tears; निगृह्य ˚ष्पम् Bh.3.6; Māl.5.

-भावः, भावना see under अन्तर्भू separately.

-भिन्न a. split or broken inside, perforated, bored (said of a pearl) Pt.4 (also torn by dissensions).

-भूमिः f. interior of the earth.

-भेदः discord, internal dissensions; ˚जर्जरं राजकुलम् Mk.4 torn by internal dissensions; अन्तर्भेदाकुलं गेहं न चिराद्विनशिष्यति 'a house divided against itself cannot stand long.'

-भौम a. subterranean, underground.

-मदावस्थ a. having the rutting state concealed within; आसीदनाविष्कृतदानराजि- रन्तर्मदावस्थ इव द्विपेन्द्रः R.2.7.

-मनस् a.

1 sad, disconso- late, dejected, distracted.

-2 one who has concentrated and turned his mind inward, lost in abstract meditation.

-मुख a. (

-खी f.)

1 going into the mouth, pointing or turned inward; प्रचण्डपरिपिण्डितः स्तिमितवृत्तिरन्तर्मुखः Mv. 5.26.

-2 having an inward entrance of opening (बाह्यवस्तुपरिहारेण परमात्मविषयकतया प्रवेशयुक्तं चित्तादि).

-3 an epithet of the soul called प्राज्ञ, when it is enjoying the sweet bliss of sleep (आनन्दभुक् चेतोमुखः प्राज्ञः इति श्रुतेः).

-4 Spiritual minded, looking inwardly into the soul; 'अन्तर्मुखाः सततमात्मविदो महान्तः' Viś. Guṇā.139. (

-खम्) a sort of surgical scissors (having an opening inside), one of the 2 instruments mentioned by Suśruta in chapter 8 of Sūtrasthāna.

-मातृका [अन्तःस्थाः ष़ट्चक्रस्थाः मातृकाः अकारादिवर्णाः] a name given in the Tantras for the letters of the alphabet assigned to the six lotuses (पद्म) of the body; ˚न्यासः a term used in Tantra literature for the mental assignment of the seve- ral letters of the alphabet to the different parts of the body.

-मुद्र a. sealed inside; N. of a form of devotion.

-मृत a. still-born.

-यागः mental sacrifice or worship, a mode of worship referred to in the Tantras.

-यामः 1 suppression of the breath and voice.

-2 ˚पात्रम्, a sacrificial vessel (ग्रहरूपं सामापराख्यं यज्ञियपात्रम्); according to others, a Soma libation made during the suppression of breath and voice; सुहवा सूर्यायान्तर्याममनु- मन्त्रयेत् Ait. Br.

-यामिन् m.

1 regulating the soul or internal feelings, soul; Providence, Supreme Spirit as guiding and regulating mankind. Brahman; (according to the Bṛi. Ār. Up. अन्तर्यामिन 'the internal check' is the Supreme Being and not the individual soul; who standing in the earth is other than the earth, whom the earth knows not, whose body the earth is, who internally restrains and governs the earth; the same is thy soul (and mine, the internal check अन्तर्यामिन्, &c. &c.); अन्तराविश्य भूतानि यो बिभर्त्यात्मकेतुभिः । अन्तर्या- मीश्वरः साक्षाद्भवेत् &c.

-2 wind; ˚ब्राह्मणम् N. of a Brāhmaṇa included in the Bṛi. Ār. Up.

-योगः deep meditation, abstraction

-लम्ब a. acute-angular. (

-बः) an acute-angled triangle (opp. बहिर्लम्ब) (the perpendicular from the vertex or लम्ब falling within अन्तर् the triangle).

-लीन a.

1 latent, hidden, concealed inside; ˚नस्य दुःखाग्नेः U.3.9; ˚भुजङ्गमम् Pt.1.

-2 inherent.

-लोम a. (P.V.4.117) covered with hair on the inside; (

-मम्) [अन्तर्गतमाज्छाद्यं लोम अच्] the hair to be covered.

-वंशः = ˚पुरम् q. v.

-वंशिकः, -वासिकः [अन्तर्वंशे वासे नियुक्तः ठक्] a superintendent of the women's apartment.; Pt.3, K.93. Ak.2.8.8.

-वण (वन) a. situated in a forest; ˚णो देशः P.VI.2.179 Sk. (

-णम्) ind. within a forest. P.VIII.4.5.

-वत् a. being in the interior; having something in the interior.

-वती (वत्नी) Ved. [अन्तरस्त्यस्यां गर्भः] a pregnant woman; अन्तर्वत्नी प्रजावती R.15.13.

-वमिः [अन्तः स्थित एव उद्गारशब्दं कारयति, वम्-इन्] indigestion, flatulence; belching.

-वर्तिन्, -वासिन् a. being or dwelling inside, included or comprised in

-वसुः N. of a Soma sacrifice (for राज्यकाम and पशुकाम).

-वस्त्रम्, -वासस् n. an under- garment; गृहीत्वा तत्र तस्यान्तर्वस्त्राण्याभरणानि च । चेलखण्डं तमेकं च दत्वान्तर्वाससः कृते ॥. Ks.4.52.

-वा a. [अन्तः अन्तरङ्गभावं अन्तःकरणं वा वाति गच्छति स्निग्धत्वेन, वा-विच् Tv.] forming part of oneself such as children, cattle &c. ˚वत् a. (अस्त्यर्थे मतुप् मस्य वः) having progeny, cattle &c; अन्तर्वावत्क्षयं दधे Rv.1.4.7; abounding with precious things inside. -adv. inwardly.

-वाणि a. [अन्तःस्थिता शास्त्रवाक्यात्मिका वाणी यस्य] skilled or versed in scriptures, very learned (शास्त्रविद्).

-विगाहः, -हनम् entering within, penetration.

-विद्वस् a. Ved. (

विदुषी f.) knowing correctly or exactly (knowing the paths between heaven and earth) Rv.1.72.7.

-वेगः inward uneasiness or anxiety, inward fever.

-वेदि a. pertaining to the inside of the sacrificial ground. -adv. within this ground. (

-दिः -दी f.) [अन्तर्गता वेदिर्यत्र देशे] the tract of land (the Doab) between the rivers Gaṅgā and Yamunā, regarded as a sacred region and the principal seat of Āryan Brāhmaṇas; cf. एते भगवत्यौ भूमिदेवानां मूलमायतनमन्तर्वेदिपूर्वेण कलिन्दकन्यामन्दाकिन्यौ संगच्छेते A.R.7; it is supposed to have extended from Prayāga to Haradvāra and is also known by the names of शशस्थली and ब्रह्मावर्त. -m. (pl.) inhabitants of this land.

-वेश्मन् n. the inner apartments, interior of a house.

-वेश्मिकः n. a chamberlain.

-वैशिकः Officer in charge of the harem. समुद्रमुपकरणमन्तर्वैशिकहस्तादादाय परिचरेयुः Kau. A.1.21.

-शरः internal arrow or disease.

-शरीरम् internal and spiritual part of man; the interior of the body.

-शल्य a. having in the interior an arrow, pin or any such extraneous matter; rankling inside.

-शीला N. of a river rising from the Vindhya mountain.

-श्लेषः, -श्लेषणम् Ved. internal support (scaffolding &c.) एतानि ह वै वेदानामन्तः- श्लेषणानि यदेता व्याहृतयः Ait. Br.

-संज्ञ a. inwardly con- scious (said of trees &c.); ˚ज्ञा भवन्त्येते सुखदुःखसमन्विताः Ms.1.49.

-सत्त्व a. having inward strength &c. (˚

त्त्वा)

1 a pregnant woman.

-2 the marking nut.

-सन्तापः internal pain, sorrow, regret.

- सरल a. upright at heart, or having Sarala trees inside; K.51.

-सलिल a. with water (flowing) underground; नदीमिवान्तःसलिलां सरस्वतीम् R.3.9.

-सार a. having inward strength and vigour, full of strong inside; powerful, strong, heavy or ponderous; ˚रैर्मन्त्रिभिर्घार्यते राज्यं सुस्तम्भैरिव मन्दिरम् Pt.1. 126; साराणि इन्धनानि Dk.132; ˚रं घन तुलयितुं नानिलः शक्ष्यति त्वाम् Me.2. (

-रः) internal treasure or store, inner store or contents; वमन्त्युच्चैरन्तःसारम् H.2.13 internal matter or essence (and pus).

-सुख a. whose delight is in self, inwardly happy यो$न्तःसुखो$न्तरारामः Bg. 5.24

-सेनम् ind. into the midst of armies.

-स्थ a. (also written अन्तःस्थ) being between or in the midst. (

-स्थः, -स्था) a term applied to the semivowels, य्, र्, ल्, व् as standing between vowels and consonants and being formed by a slight contact of the vocal organs (ईषत्स्पृष्टं अन्तस्थानाम्); or they are so called be- cause they stand between स्पर्श (क-म) letters and ऊष्मन् (श, ष, स, ह).

-स्था 1 a deity of the vital organs.

-2 N. of one of the Ṛigveda hymns. ˚मुद्गरः the malleus of the ear.

-स्वेदः [अन्तः स्वेदो मदजलस्यन्दनं यस्य] an elephant (in rut).

-हणनम् striking in the middle.

-हननम् N. of a country बाहीक P.VIII.4.24 Sk.

-हस्तम् ind. in the hand, within reach of the hand.

-हस्तीन a. being in the hand or within reach of the hand.

-हासः laughing inwardly (in the sleeves), a secret or suppressed laugh; सान्तर्हासं कथितम् Me.113 with a suppressed laugh, with a gentle smile.

-हृदयम् the interior of the heart.

अन्तर a. [अन्तं राति ददाति, रा-क]

1 Being in the inside, interior, inward, internal (opp. बाह्य); योन्तरो यमयति Śat. Br.; ˚र आत्मा Tait. Up.; कश्चनान्तरो धर्मः S. D. अन्तरापणवीथ्यश्च नानापण्योपशोभिताः अनुगच्छन्तु Rām.7.64.3.

-2 Near, proximate (आसन्न); कृष्वा युजश्चिदन्तरम् Rv.1. 1.9.

-3 Related, intimate, dear, closely connected (आत्मीय) (opp. पर); तदेतत्प्रेयः पुत्रात्...... प्रेयो$न्यस्मात्सर्व- स्मादन्तरतरं यदयमात्मा Śat. Br.; अयमत्यन्तरो मम Bharata.

-4 Similar (also अन्तरतम) (of sounds and words); स्थाने$न्तरतमः P.I.1.5; हकारस्य घकारोन्तरतमः Śabdak.; सर्वस्य पदस्य स्थाने शब्दतो$र्थतश्चान्तरतमे द्वे शब्दस्वरूपे भवतः P. VIII.1.1. Com.

-5 (a) Different from, other than (with abl.); यो$प्सु तिष्ठन्नद्भ्यो$न्तरः Bṛi. Ār. Up.; आत्मा स्वभावो$न्तरो$न्यो यस्य स आत्मान्तरः अन्यस्वभावः व्यवसायिनो$न्तरम् P.VI.2.166 Sk. ततो$न्तराणि सत्त्वानि स्वादते स महाबलः Rām.7. 62.5. (b) The other; उदधेरन्तरं पारम् Rām.

-6 Exterior, outer, situated outside, or to be worn outside (अन्तरं बहिर्योगोपसंव्यानयोः P.I.1.36) (In this sense it is declined optionally like सर्व in nom. pl. and abl. and loc. sing.) अन्तरे-रा वा गृहाः बाह्या इत्यर्थः (चण्डालादिगृहाः); अन्तरे-रा वा शाटकाः परिधानीया इत्यर्थः Sk.; so अन्तरायां पुरि, अन्तरायै नगर्यै, नमो$न्तरस्मै अमेधसाम् Vop.

-रम् 1 (a) The interior, inside; ततान्तरं सान्तरवारिशीकरैः Ki.4.29,5.5; जालान्तरगते भानौ Ms.8.132; विमानान्तरलम्बिनीनाम् R.13.33; Mk.8.5, Ku. 7.62; अपि वनान्तरं श्रयति V.4.24; लीयन्ते मुकुलान्तरेषु Ratn. 1.26, Ki.3.58; अन्तरात् from inside, from out of; प्राकारपरिखान्तरान्निर्ययुः Rām.; अन्तरे in, into; वन˚, कानन˚, प्रविश्यान्तरे &c. (b) Hence, the interior of any thing, contents; purport, tenor; अत्रान्तरं ब्रह्मविदो विदित्वा Śvet. Up. (c) A hole, an opening; तस्य बाणान्तरेभ्यस्तु बहु सुस्राव शोणितम्.

-2 Soul, heart; mind; सततमसुतरं वर्णयन्त्यन्तरम् Ki.5.18 the inmost or secret nature (lit. middle space or region); लब्धप्रतिष्ठान्तरैः भृत्यैः Mu.3.13 having enter- ed the heart; सदृशं पुरुषान्तरविदो महेन्द्रस्य V.3.

-3 The Supreme Soul.

-4 Interval, intermediate time or space, distance; रम्यान्तरः Ś.4.11; किंचिदन्तरमगमम् Dk.6; अल्प- कुचान्तरा V.4.49; क्रोशान्तरेण पथि स्थिताः H.4 at the distance of; बृहद् भुजान्तरम् R.3.54; अन्तरे oft. trans- lated by between, betwixt; गीतान्तरेषु Ku.3.38 in the intervals of singing; मरणजीवितयोरन्तरे वर्ते betwixt life and death; अस्त्रयोगान्तरेषु Rām.; तन्मुहूर्तकं बाष्पसलिलान्तरेषु प्रेक्षे तावदार्यपुत्रम् U.3 in the intervals of weeping; बाष्पविश्रामो$प्यन्तरे कर्तव्य एव U.4 at intervals; स्मर्तव्योस्मि कथान्तरेषु भवता Mk.7.7 in the course of conversation; कालान्तरावर्तिशुभाशुभानि H.1 v. l. See कालान्तरम्; सरस्वतीदृषद्वत्योर्यदन्तरम् Ms.2.17,22; द्यावापृथिव्यो- रिदमन्तरं हि व्याप्तं त्वयैकेन Bg.11.2; न मृणालसूत्रं रचितं स्तनान्तरे Ś.6.18 between the breasts; Bg.5.27; अस्य खलु ते बाणपथवर्तिनः कृष्णसारस्यान्तरे तपस्विन उपस्थिताः Ś.1; तदन्तरे सा विरराज धेनुः R.2.2;12.29. (b) Intervention (व्यवधान) oft. in the sense of 'through'; मेघान्तरालक्ष्यमि- वेन्दुबिम्बम् R.13.38 through the clouds; वस्त्रं अन्तरं व्यवधायकं यस्य स वस्त्रान्तरः P.VI.2.166 Sk.; महानद्यन्तरं यत्र तद्देशान्त- रमुच्यते; जालान्तरप्रेषितदृष्टिः R.7.9 peeping through a window; विटपान्तरेण अवलोकयामि Ś.1; क्षणमपि विलम्बमन्तरीकर्तु- मक्षमा K.36 to allow to come between or intervene; कियच्चिरं वा मैघान्तरेण पूर्णिमाचन्द्रस्य दर्शनम् U.3.

-5 Room, place, space in general; मृणालसूत्रान्तरमप्यलभ्यम् Ku.1.4; न ह्यविद्धं तयोर्गात्रे बभूवाङ्गुलमन्तरम् Rām.; मूषिकैः कृते$न्तरे Y.1. 147; गुणाः कृतान्तराः K.4 finding or making room for themselves; न यस्य कस्यचिदन्तरं दातव्यम् K.266; देहि दर्शना- न्तरम् 84. room; पौरुषं श्रय शोकस्य नान्तरं दातुमर्हसि Rām. do not give way to sorrow; तस्यान्तरं मार्गते Mk.7.2 waits till it finds room; अन्तरं अन्तरम् Mk.2 make way, make way.

-6 Access, entrance, admission, footing; लेभेन्तरं चेतसि नोपदेशः R.6.66 found no admission into (was not impressed on) the mind; 17.75; लब्धान्तरा सावरणे$पि गेहे 16.7.

-7 Period (of time), term; मासान्तरे देयम् Ak.; सप्तैते मनवः । स्वे स्वेन्तरे सर्वमिदमुत्पाद्यापुश्चराचरम् Ms.1.63, see मन्वन्तरम्; इति तौ विरहान्तरक्षमौ R.8.56 the term or period of separation; क्षणान्तरे -रात् within the period of a moment.

-8 Opportunity, occasion, time; देवी चित्रलेखामव- लोकयन्ती तिष्ठति । तस्मिन्नन्तरे भर्तोपस्थितः M.1. अत्रान्तरे प्रणम्याग्रे समुपविष्टः; Pt.1 on that occasion, at that time; अस्मिन्नन्तरे Dk.164; केन पुनरुपायेन मरणनिर्वाणस्यान्तरं संभावयिष्ये Māl.6; कृतकृत्यता लब्धान्तरा भेत्स्यति Mu.2.22 getting an opportunity; 9; यावत्त्वामिन्द्रगुरवे निवेदयितुं अन्तरान्वेषी भवामि Ś.7. find a fit or opportune time; शक्तेनापि सता जनेन विदुषा कालान्तरप्रेक्षिणा वस्तव्यम् Pt.3.12; waiting for a suitable opportunity or time; सारणस्यान्तरं दृष्ट्वा शुको रावणमब्रवीत् Rām.

-9 Difference (between two things), (with gen. or in comp.) शरीरस्य गुणानां च दूरमत्यन्तमन्तरम् H.1.46; उभयोः पश्यतान्तरम् H.1.64, नारीपुरुषतोयानामन्तरं महदन्तरम् 2.39; तव मम च समुद्रपल्वलयोरिवान्तरम् M.1; Bg.13.34; यदन्तरं सर्षपशैलराजयोर्यदन्तरं वायसवैनतेययोः Rām.; द्रुमसानुमतां किमन्तरम् R.8.9;18.15; rarely with instr.; त्वया समुद्रेण च महदन्तरम् H.2; स्वामिनि गुणान्तरज्ञे Pt.1.11; difference; सैव विशिनष्टि पुनः प्रधानपुरषान्तरं सूक्ष्मम् Sāṅ. K.

-1 (Math.) Difference, remainder also subtraction, cf. योगोन्तरेणोनयुतो$र्धितस्तौ राशी स्मृतौ संक्रमणाख्यमेतत् ॥ Līlā.

-11 (a) Different, another, other, changed, altered (manner, kind, way &c.); (Note:- that in this sense अन्तर always forms the latter part of a compound and its gender remains unaffected i. e. neuter, whatever be the gender of the noun forming the first part; कन्यान्तरम् (अन्या कन्या), राजान्तरम् (अन्यो राजा), गृहान्तरम् (अन्यद् गृहम्); in most cases it may be rendered by the English word 'another'.); इदमवस्थान्तरमारोपिता Ś.3 changed condition; K.154; Mu.5; शुभाशुभफलं सद्यो नृपाद्देवाद्भवान्तरे Pt.1.121; जननान्तरसौहृदानि &Sacute.5.2 friendships of another (former) existence; नैवं वारान्तरं विधास्यते H.3 I shall not do so again; आमोदान् हरिदन्तराणि नेतुम् Bv.1.15, so दिगन्तराणि; पक्षान्तरे in the other case; देश˚, राज˚, क्रिया˚ &c. (b) Various, different, manifold (used in pl.); लोको नियम्यत इवात्मदशान्तरेषु Ś.4.2; मन्निमित्तान्यवस्थान्तराण्यवर्णयत् Dk.118 various or different states; 16; sometimes used pleonastically with अन्यत् &c.; अन्यत्स्थानान्तरं गत्वा Pt.1.

-12 Distance (in space); व्यामो बाह्वोः सकरयोस्ततयोस्ति- र्यगन्तरम् Ak.; प्रयातस्य कथंचिद् दूरमन्तरम् Ks.5.8.

-13 Absence; तासामन्तरमासाद्य राक्षरीनां वराङ्गना Rām.; तस्यान्तरं च विदित्वा ibid.

-14 Intermediate member, remove, step, gradation (of a generation &c.); एकान्तरम् Ms.1.13; द्वयेकान्तरासु जातानाम् 7; एकान्तरमामन्त्रितम् P.VIII.1.55; तत्स्रष्टुरेकान्तरम् Ś.7.27 separated by one remove, See एकान्तर also.

-15 Peculiarity, peculiar or characteristic possession or property; a (peculiar) sort, variety, or kind; व्रीह्यन्तरेप्यणुः Trik.; मीनो राश्यन्तरे, वेणुर्नृपान्तरे ibid.; प्रासङ्गो युगान्तरम् cf. also प्रधानपुरुषान्तरं सूक्ष्मम् Sāṅ. K.37. &c.

-16 Weakness, weak or vulnerable point; a failing, defect, or defective point; प्रहरेदन्तरे रिपुम्, Śabdak. सुजयः खलु तादृगन्तरे Ki.2.52; असहद्भिर्माममिमित्रैर्नित्यमन्तरदर्शिभिः Rām; परस्यान्तरदर्शिना ibid.; कीटकेनेवान्तरं मार्गयमाणेन प्राप्तं मया महदन्तरम् Mk.9; अथास्य द्वादशे वर्षे ददर्श कलिरन्तरम् Nala.7.2.; हनूमतो वेत्ति न राक्षसो$न्तरं न मारुतिस्तस्य च राक्षसो$न्तरम् Rām.

-17 Surety, guarantee, security; तेन तव विरूपकरणे सुकृतमन्तरे धृतम् Pt.4 he has pledged his honour that he will not harm you; आत्मान- मन्तरे$र्पितवान् K.247; अन्तरे च तयोर्यः स्यात् Y.2.239; भुवः संज्ञान्तरयोः P.III.2.179; धनिकाधमर्णयोरन्तरे यस्तिष्ठति विश्वासार्थं स प्रतिभूः Sk.

-18 Regard, reference, account; न चैतदिष्टं माता मे यदवोचन्मदन्तरम् Rām. with reference to me; त्वदन्तरेण ऋणमेतत्.

-19 Excellence, as in गुणान्तरं व्रजति शिल्पमाधातुः M.1.6 (this meaning may be deduced from 11).

-2 A garment (परिधान).

-21 Purpose, object, (तादर्थ्य) तौ वृषाविव नर्दन्तौ बलिनौ वासितान्तरे Mb.1.12.41; (Malli. on R.16.82).

-22 Concealment, hiding; पर्व- तान्तरितो रविः (this sense properly belongs to अन्तर्-इ q. v.).

-23 Representative, substitution. क्षात्रमाचरतो मार्गमपि बन्धोस्त्वदन्तरे Mb.12.1.3.

-24 Destitution, being without (विना) which belongs to अन्तरेण. (अन्तरमवकाशाव- धिपरिधानान्तर्धिभेदतादर्थ्ये । छिद्रात्मीर्यावेनाबहिरवसरमध्येन्तरात्मनि च Ak.) [cf. L. alter]

-25 Space (अवकाश); प्रेक्षतामृषि- सङ्घानां बभूव न तदान्तरम् Rām.7.14.19.

-26 Separation (वियोग); भार्यापत्योरन्तरम् Mb.5.35.43.

-27 A move or skilful play in wrestling; अन्योन्यस्थान्तरप्रेप्सू प्रचक्राते$न्तरं प्रति Mb.9.57.11.

-28 A moulding of the pedestal and the base; षडंशं चान्तरे कर्णे उत्तरांशं तदूर्ध्वके । Māna.13.121; cf. स्थानात्मीयान्यतादर्थ्यरन्ध्रान्तर्धिषु चान्तरम् । परिधाने$वधौ मध्ये$- न्तरात्मनि नपुंसके । Nm.

-Comp. -अपत्या a pregnant woman.

-चक्रम् a technical term in augury Bṛi. S. chap.86.

-ज्ञ a. knowing the interior, prudent, wise, foreseeing; नान्तरज्ञाः श्रियो जातु प्रियैरासां न भूयते Ki.11.24 not knowing the difference.

-तत् a. spreading havoc.

-द a. cutting the interior or heart.

-दिशा, अन्तरा दिक् intermediate region or quarter of the compass.

-दृश् a. realizing the Supreme Soul (परमात्मानुसंधायिन्).

-पु(पू)रुषः the internal man, soul (the deity that resides in man and witnesses all his deeds); तांस्तु देवाः प्रपश्यन्ति स्वस्यैवान्तरपूरुषः; Ms.8.85.

-पूजा = अन्तर-पूजा.

-प्रभवः [अन्तराभ्यां भिन्नवर्णमातापितृभ्यां प्रभवति] one of a mixed origin or caste. (अम्बष्ठ, क्षत्तृ, करण, इ.); अन्तरप्रभवाणां च धर्मान्नो वक्तुमर्हसि Ms.1.2.

-प्रश्नः an inner question, one contained in and arising out of what has been previously mentioned.

-शायिन् -स्थ, -स्थायिन् -स्थित a.

1 inward, internal, inherent; ˚स्थैर्गुणैः शुभ्रैर्लक्ष्यते नैव केन चित् Pt. 1.221.

-2 interposed, intervening, separate.

-3 seated in the heart, an epithet of जीव.

दुर् ind. (A prefix substituted for दुस् before words beginning with vowels or soft consonants in the sense of 'bad'. 'hard' or 'difficult to do a certain thing'; for compounds with दुस् as first member see दुस् s. v.).

-Comp. -अक्ष a.

1 weak-eyed.

-2 evileyed.

(-क्षः) 1 a loaded or false die.

-2 dishonest gambling.

-अक्षरम् an evil word; श्रुतिं ममाविश्य भवद्दुरक्षरं सृजत्यदः कीटकवदुत्कटा रुजः N.9.63.

-अतिक्रम a. difficult to be overcome or conquered, unconquerable; सर्वं तु तपसा साध्यं तपो हि दुरति- क्रमम् Ms.11.2.38; स्वभावो दुरतिक्रमः 'nature cannot be changed'; स्वजातिर्दुरतिक्रमा Pt.1.

-2 insurmountable, impassable; B. R.6.18-19.

-3 inevitable. (

-मः) an epithet of Viṣṇu.

-अत्यय a.

1 difficult to be overcome; स्वर्गमार्गपरिघो दुरत्ययः R.11.88.

-2 hard to be attained or fathomed; स एष आत्मा स्वपरेत्यबुद्धिभिर्दुरत्यया- नुक्रमणो निरूप्यते Bhāg.7.5.13.

-अदृष्टम् ill-luck, misfortune.

-अधिग, -अधिगम a.

1 hard to reach or attain, unattainable; Bhāg.3.23.8; दुरधिगमः परभागो यावत्पुरुषेण पौरुषं न कृतम् Pt.1.33.

-2 insurmountable.

-3 hard to be studied or understood; इह दुरधिगमैः किञ्चि- देवागमैः Ki.5.18.

-अधिष्ठित a. badly performed, managed, or executed. (

-तम्) improper stay at a place.

-अधीत a. badly learnt or read.

-अध्यय a.

1 difficult of attainment; सहस्रवर्त्मा चपलैर्दुरध्ययः Śi.12.11.

-2 hard to be studied.

-अध्यवसायः a foolish undertaking.

-अध्वः a bad road; स्वयं दुरध्वार्णवनाविकाः कथं स्पृशन्तु विज्ञाय हृदापि तादृशीम् N.9.33.

-अन्त a.

1 whose end is difficult to be reached, endless, infinite; संकर्षणाय सूक्ष्माय दुरन्तायान्तकाय च Bhāg.

-2 ending ill or in misery, unhappy; अहो दुरन्ता बलवद्विरोधिता Ki.1.23; नृत्यति युवति- जनेन समं सखि विरहिजनस्य दुरन्ते (वसन्ते) Gīt.1; इयमुदरदरी- दुरन्तधारा यदि न भवेदभिमानभङ्गभूमिः Udb.

-3 hard to be understood or known.

-4 insurmountable.

-अन्तक a. = दुरन्त q. v. (

-कः) an epithet of Śiva.

-अन्वय a.

1 difficult to be passed along; Mb.14.51.17.

-2 hard to be carried out or followed.

-3 difficult to be attained. or understood; बुद्धिश्च ते महाप्राज्ञ देवैरपि दुरन्वया Rām.3. 66.18.

-4 not suitable, improper; वचो दुरन्वयं विप्रास्तूष्णी- मासन्भ्रमद्धियः Bhāg.1.84.14.

(-यः) 1 a wrong conclusion, one wrongly inferred from given premisses.

-2 (in gram.) a false agreement.

-अपवादः ill report. slander.

-अभिग्रह a. difficult to be caught.

-अभि- मानिन् a. vain-glorious, disagreeably proud.

- अवगम a. incomprehensible; Bhāg.5.13.26.

-अवग्रह a.

1 difficult to be restrained or subjugated; भक्ता भजस्व दुरवग्रह मा त्यजास्मान् Bhāg.1.29.31.

-2 disagreeable.

-अवग्राह a. difficult to be attained; Bhāg.7.1.19.

-अवच्छद a. difficult to be hidden; हेतुभिर्लक्षयांचक्रुराप्रीतां दुरवच्छदैः Bhāg.1.62.28.

-अवबोध a. unintelligible. Bhāg.1.49.29.

-अवसित a. unfathomed, difficult to be ascertained, द्युपतिभिरजशक्रशंकराद्यैर्दुरवसितस्तवमच्युतं नतो$स्मि Bhāg.12.12.67.

-अवस्थ a. ill off, badly or poorly circumstanced.

-अवस्था, -स्थानम् a wretched or miser- able state; Bhāg.5.3.12.

-अवाप a. difficult to be gained or fulfilled; Ś.1.

-अवेक्षितम् an improper look.

-अह्नः a bad day.

-आकृति a. ugly, mis-shaped.

-आक्रन्द a. crying bitterly or miserably; किं क्रन्दसि दुराक्रन्द स्वपक्ष- क्षयकारक Pt.4.29.

-आक्रम a.

1 invincible, unconquer- able.

-2 difficult to be passed.

-आक्रमणम् 1 unfair attack.

-2 difficult approach.

-आगमः improper or illegal acquisition.

-आग्रहः foolish obstinacy, head- strongness, pertinacity; ममाहमित्यूढदुराग्रहाणां पुंसाम् Bhāg.3. 5.43.

- आचर a.

1 hard to be performed.

-2 incurable (as a disease).

-आचार a.

1 ill-conducted, badly be- haved.

-2 following bad practices, wicked, depraved; अपि चेत्सुदुराचारो भजते मामनन्यभाक् Bg.9.3. (

-रः) bad practice, ill-conduct, wikedness.

-आढ्य a. not rich, poor.

-आत्मता vileness, baseness, wickedness.

-आत्मन् a. evil-natured, low, wicked, vile, base, mean; ये च प्राहुर्दुरात्मानो दुराराध्या महीभुजः Pt.1.39. (-m.) a rascal, villain, scoundrel.

- आधर a. difficult to be withstood or overpowered, irresistible.

-आधर्ष a. hard to be approached or assailed, unassailable जगन्नाथो दुराधर्षो गङ्गां भागीरथीं प्रति Mb.

-2 not to be attacked with impu- nity.

-3 haughty. (

-र्षः) white mustard.

-आधारः an epithet of Śiva.

-आधिः (m.)

1 distress or anxiety of mind; निरस्तनारीसमया दुराधयः Ki.1.28.

-2 indignation.

-आधी a. Ved. malignant, thinking ill of.

- आनम a. difficult to bend or draw; स विचिन्त्य धनुर्दुरानमम् R.11.38.

-आप a.

1 difficult to be obtained; श्रिया दुरापः कथमीप्सितो भवेत् Ś.3.13; R.1.72;6.62.

-2 difficult to be ap- proached; Pt.1.67.

-3 hard to be overcome.

-आपादन a. difficult to be brought about; किं दुरापादनं तेषाम् Bhāg.3.23.42.

-आपूर a. difficult to be filled or satisfied; Bhāg.7.6.8.

-आबाध a. hard to be molested. (

-धः) N. of Śiva.

-आमोदः bad scent, stench; शवधूमदुरामोदः शालिभक्ते$त्र विद्यते Ks.82.22.

-आराध्य a. difficult to be propitiated, hard to be won over or conciliated; दुराराध्याः श्रियो राज्ञां दुरापा दुष्परिग्रहाः Pt.1.38.

-आरुह a. difficult to be mounted.

(-हः) 1 the Bilva tree.

-2 the cocoanut tree.

-3 the date tree.

-आरोप a. difficult to be strung (bow); दुरारोपमैन्दुशेखरं धनुर्दुर्निवारा रावणभुजदण्डाः B. R.1.46-47.

-आरोह a. difficult of ascent.

(-हः) 1 The cocoanut tree.

-2 the palm tree.

-3 the date tree.

-आलापः 1 a curse, imprecation.

-2 foul of abusive language.

-आलोक a.

1 difficult to be seen or perceived.

-2 painfully bright, dazzling; दुरालोकः स समरे निदाघाम्बररत्नवत् K. P.1. (

-कः) dazzling splendour.

-आव(वा)र a.

1 difficult to be covered or filled up; दुरावरं त्वदन्येन राज्यखण्डमिदं महत् Rām.2.15.5.

-2 difficult to be restrained, shut in, kept back or stopped.

-आवर्त a. difficult to be convinced or set up; भवन्ति सुदुरावर्ता हेतुमन्तो$पि पण्डिताः Mb.12.19.23.

- आशय a.

1 evil-minded, wicked, malicious, स्फुटनिर्भिन्नो दुराशयो$धमः Śi. उपेयिवान् मूलमशेषमूलं दुराशयः कामदुघाङ्घ्रिपस्य Bhāg.3.21.15.

-2 having a bad place or rest. (-m.) the subtle body which is not destroyed by death (लिङ्गदेह); एतन्मे जन्म लोके$स्मिन्मुमुक्षूणां दुराशयात् Bhāg.3.24. 36.

-आशा 1 a bad or wicked desire.

-2 hoping against hope.

-आस a. difficult to be abided or associated with; संघर्षिणा सह गुणाभ्यधिकैर्दुरासम् Śi.5.19.

- आसद a.

1 difficult to be approached or overtaken; स सभूव दुरासदः परैः R.3.66; 8.4; Mv.2.5; 4.15.

-2 difficult to be found or met with.

-3 unequalled, unparalleled.

-4 hard to be borne, insupportable.

-5 difficult to be conquered, unassailable, unconquerable; जहि शत्रुं महाबाहो कामरूपं दुरासदम् Bg.3.43. (

-दः) an epithet of Śiva.

-इत a.

1 difficult.

-2 sinful.

(-तम्) 1 a bad course, evil, sin; दरिद्राणां दैन्यं दुरितमथ दुर्वासनहृदां द्रुतं दूरीकुर्वन् G. L.2; R.8.2; Amaru.2; Mv.3.43.

-2 a difficulty, danger.

-3 a calamity, evil; अपत्ये यत्तादृग्- दुरितमभवत् U.4.3.

-इतिः f. Ved.

1 a bad course.

-2 difficulty.

-इष्टम् 1 a curse, imprecation.

-2 a spell or sacrificial rite performed to injure another person.

-ईशः a bad lord or master.

-ईषणा, -एषणा 1 a curse, an imprecation.

-2 an evil eye.

-उक्त a. harshly utter- ed; Pt.1.89.

-उक्तम्, -उक्तिः f. offensive speech, reproach, abuse, censure; लक्ष्मि क्षमस्व वचनीयमिदं दुरुक्तम् Udb.

-उच्छेद a. difficult to be destroyed.

-उत्तर a.

1 unanswerable.

-2 difficult to be crossed; दुरुत्तरे पङ्क इवान्धकारे Bk.11.2; प्राप्तः पङ्को दुरुत्तरः Ki.15.17.

- उदय a. appearing with difficulty, not easily manifested; यो$ नात्मनां दुरुदयो भगवान्प्रतीतः Bhāg.3.16.5.

-उदर्क a. having bad or no consequences; N.5.41.

-उदाहर a. diffi- cult to be pronounced or composed; अनुज्झितार्थसंबन्धः प्रबन्धो दुरुदाहरः Śi.2.73.

-उद्वह a. burdensome, unbear- able.

- उपसद a. difficult of approach; Ki.7.9.

-उपसर्पिन् a. approaching incautiously; एकमेव दहत्यग्निर्नरं दुरुपसर्पिणम् Ms.7.9.

-ऊह a. abstruse; जानीते जयदेव एव शरणः श्लाघ्ये दुरूहद्रुते Gīt.

-एव a. Ved.

1 having evil ways.

-2 irresis- tible, unassailable. (

-वः) a wicked person.

-ओषस् a. Ved. slow, lazy.

- ग 1 difficult of access, inaccessible, impervious, impassable; दुर्गस्त्वेष महापन्थाः Mb.12.3. 5; दुर्गं पथस्तत्कवयो वदन्ति Kaṭh.1.3.14.

-2 unattain- able.

-3 incomprehensible.

-4 following wicked path, vicious; Rām.2.39.22.

(-गः, -गम्) 1 a difficult or narrow passage through a wood or over a stream, mountain &c., a defile, narrow pass.

-2 a citadel. fortress, castle; न दुर्गं दुर्गमित्येव दुर्गमं मन्यते जनः । तस्य दुर्गमता सैव यत्प्रभुस्तस्य दुर्गमः ॥ Śiva. B.16.61.

-3 rough ground.

-4 difficulty, adversity, calamity, distress, danger; निस्तारयतिं दुर्गाच्च Ms.3.98;11.43; मच्चित्तः सर्व- दुर्गाणि मत्प्रसादात्तरिष्यसि; Bg.18.58.

(-गः) 1 bdellium.

-2 the Supreme Being.

-3 N. of an Asura slain by Durgā (thus receiving her name from him). ˚अध्यक्षः, ˚पतिः, ˚पालः the commandant or governor of a castle. ˚अन्तः The suburb of a fort; दुर्गान्ते सिद्धतापसाः Kau. A. 1.12. ˚कर्मन् n. fortification. ˚कारक a. making difficult. (

-कः) the birch tree. ˚घ्नी N. of Durgā. ˚तरणी an epithet of Sāvitrī. सावित्री दुर्गतरणी वीणा सप्तविधा तथा Mb. ˚मार्गः a defile, gorge. ˚लङ्घनम् surmounting difficu- lties. (

-नः) a camel. ˚संचरः

1 a difficult passage as to a fort &c., a bridge &c. over a defile. ˚संस्कारः Repairs to the old forts; अतो दुर्गसंस्कार आरब्धव्ये किं कौमुदीमहोत्सवेन Mu. ˚सिंहः N. of the author of कलापपरिशिष्ट. ˚व्यसनम् a defect or weak point in a fortress. (

-र्गा) an epithet of Pārvatī, wife of Śiva.

-2 the female cuckoo

-3 N. of several plants. ˚नवमी the 9th day of the bright half of कार्तिक. ˚पूजा the chief festival in honour of दुर्गा in Bengal in the month of Āśvina.

-गत a.

1 unfortunate, in bad circumstances; समाश्वसिमि केनाहं कथं प्राणिमि दुर्गतः Bk.18.1.

-2 indigent, poor.

-3 distressed, in trouble.

-गतता ill-luck, poverty, misery; तावज्जन्मातिदुःखाय ततो दुर्गतता सदा Pt.1.265.

-गतिः f.

1 misfortune, poverty, want, trouble, indigence; न हि कल्याणकृत्कश्चिद् दुर्गतिं तात गच्छति Bg.6.4.

-2 a difficult situation or path.

-3 hell.

-गन्ध a. ill-smelling.

(-न्धः) 1 bad odour, stink

-2 any ill-smelling substance.

-3 an onion.

-4 the mango tree. (

-न्धम्) sochal salt.

-गन्धि, -गन्धिन् a. ill-smelling.

-गम a.

1 impassable, inaccessible, impervious; कामिनीकायकान्तारे कुचपर्वतदुर्गमे Bh.1.86; Śi. 12.49.

-2 unattainable, difficult of attainment.

-3 hard to be understood. (

-मम्) a difficult place like hill etc; भ्राम्यन्ते दुर्गमेष्वपि Pt.5.81.

-गाढ, -गाध, -गाह्य a. difficult to be fathomed or investigated, unfathomable.

-गुणितम् not properly studied; चिराम्यस्तपथं याति शास्त्रं दुर्गुणितं यथा Avimārakam.2.4.

-गोष्ठी evil association; conspiracy. वृद्धो रक्कः कम्पनेशो दुर्गोष्ठीमध्यगो$भवत् Rāj. T.6. 17.

-ग्रह a.

1 difficult to be gained or accomplished.

-2 difficult to be conquered or subjugated; दुर्गाणि दुर्ग्रहाण्यासन् तस्य रोद्धुरपि द्विषाम् R.17.52.

-3 hard to be understood.

(-हः) 1 a cramp, spasm.

-2 obstinacy.

-3 whim, monomania; कथं न वा दुर्ग्रहदोष एष ते हितेन सम्य- ग्गुरुणापि शम्यते N.9.41.

-घट a.

1 difficult. कार्याणि घटयन्नासीद् दुर्घटान्यपि हेलया Rāj. T.4.364.

-2 impossible.

-घण a.

1 closely packed together, very compact.

-घुरुटः An unbeliever; L. D. B.

-घोषः 1 a harsh cry.

-2 a bear.

-जन a.

1 wicked, bad, vile.

-2 slanderous, malicious, mischievous; यथा स्त्रीणां तथा वाचां साधुत्वे दुर्जनो जनः U.1.6. (

-नः) a bad or wicked person, a malicious or mischievous man, villain; दुर्जनः प्रियवादी च नैतद्विश्वास- कारणम् Chāṇ.24,25; शाम्येत्प्रत्यपकारेण नोपकारेण दुर्जनः Ku.2.4. (दुर्जनायते Den. Ā. to become wicked; स्वजनो$पि दरिद्राणां तत्क्षणाद् दुर्जनायते Pt.1.5.). (दुर्जनीकृ [च्वि] to make blameworthy; दुर्जनीकृतास्मि अनेन मां चित्रगतां दर्शयता Nāg.2).

-जय a. invincible. (

-यः) N. of Viṣṇu.

-जर a.

1 ever youthful; तस्मिन्स्तनं दुर्जरवीर्यमुल्बणं घोराङ्कमादाय शिशोर्दधावथ Bhāg.1.6.1.

-2 hard (as food), indigestible.

-3 difficult to be enjoyed; राजश्रीर्दुर्जरा तस्य नवत्वे भूभुजो$भवत् Rāj. T.5.19.

-जात a.

1 unhappy, wretched.

-2 bad-tempered, bad, wicked; Rāj. T.3. 142.

-3 false, not genuine. ˚जीयिन् a. one who is born in vain; यो न यातयते वैरमल्पसत्त्वोद्यमः पुमान् । अफलं जन्म तस्याहं मन्ये दुर्जातजायिनः ॥ Mb.

(-तम्) 1 a misfortune, calamity, difficulty; त्वं तावद् दुर्जाते मे$त्यन्तसाहाय्यकारिणी भव M.3; दुर्जातबन्धुः R.13.72. 'a friend in need or adversity.'

-2 impropriety.

-जाति a.

1 bad natured, vile, wicked; रुदितशरणा दुर्जातीनां सहस्व रुषां फलम् Amaru.96.

-2 out- cast. (

-तिः f.) misfortune, ill condition.

-ज्ञान, -ज्ञेय a. difficult to be known, incomprehensible. उच्चावचेषु भुतेषु दुर्ज्ञेयामकृतात्मभिः Ms.6.73. (

-यः) N. of Śiva.

-णयः, -नयः, -नीतिः 1 bad conduct.

-2 impropriety

-3 in- justice.

-णामन्, -नामन् a. having a bad name.

-णीत a.

1 ill-behaved.

-2 impolitic.

-3 forward. (

-तम्) miscon- duct; दुर्णीतं किमिहास्ति किं सुचरितं कः स्थानलाभे गुणः H.

-दम, -दमन, -दम्य a. difficult to be subdued, untamable, indomitable.

-दर्श a.

1 difficult to be seen.

-2 dazzling; सुदुर्दर्शमिदं रूपं दृष्टवानसि यन्मन Bg.11.52.

-दर्शन a. ugly, ill-looking; दुर्दर्शनेन घटतामियमप्यनेन Māl.2.8.

-दशा a misfortune, calamity.

-दान्त a.

1 hard to be tamed or subdued, untamable; Śi.12.22.

-2 intractable, proud, insolent; दुर्दान्तानां दमनविधयः क्षत्रियेष्वायतन्ते Mv.3.34.

(-तः) 1 a calf.

-2 a strife, quarrel.

-3 N. of Śiva.

-दिन a. cloudy, rainy.

(-नम्) 1 a bad day in general; तद्दिनं दुर्दिनं मन्ये यत्र मित्रागमो हि न Subhāṣ.

-2 a rainy or cloudy day, stormy or rainy weather; उन्नमत्यकालदुर्दिनम् Mk.5; Ku.6 43; Mv.4.57.

-3 a shower (of any- thing); द्विषां विषह्य काकुत्स्थस्तत्र नाराचदुर्दिनम् ॥ सन्मङ्गलस्नात इव R.4.41,82;5.47; U.5.5.

-4 thick darkness; जीमूतैश्च दिशः सर्वाश्चक्रे तिमिरदुर्दिनाः Mb. (दुर्दिनायते Den. Ā. to become cloudy.)

-दिवसः a dark or rainy day; Pt.1.173.

-दुरूटः, -ढः 1 an unbeliever

-2 an abusive word.

-दृश a.

1 disagreeable to the sight, disgusting; दुर्दृशं तत्र राक्षसं घोररूपमपश्यत्सः Mb.1.2.298.

-2 difficult to be seen; पादचारमिवादित्यं निष्पतन्तं सुदुर्दृशम् Rām.7.33.5.

-दृष्ट a. ill- judged or seen, wrongly decided; Y.2.35.

-दैवम् ill-luck, misfortune.

-द्यूतम् an unfair game.

-द्रुमः onion (green).

-धर a.

1 irresistible, difficult to be stopped.

-2 difficult to be borne or suffered; दुर्धरेण मदनेन साद्यते Ghat.11; Ms.7.28.

-3 difficult to be accomplished.

-4 difficult to be kept in memory. (

-रः) quicksilver.

-धर्ष a.

1 inviolable, unassailable.

-2 inaccessible; संयोजयति विद्यैव नीचगापि नरं सरित् । समुद्रमिव दुर्धर्षं नृपं भाग्य- मतः परम् ॥ H. Pr.5.

-3 fearful, dreadful.

-4 haughty.

-धी a. stupid, silly.

-नयः 1 arrogance.

-2 immorality.

-3 evil strategy; उन्मूलयितुमीशो$हं त्रिवर्गमिव दुर्नयः Mu.5.22.

-नामकः piles. ˚अरिः a kind of bulbous root (Mar. सुरण).

-नामन् m. f. a cockle. (-n.) piles.

-निग्रह a. irre- pressible, unruly; मनो दुर्निग्रहं चलम् Bg.6.35.

-निमित a. carelessly put or placed on the ground; पदे पदे दुर्निमिते गलन्ती R.7.1.

-निमित्तम् 1 a bad omen; R.14.5.

-2 a bad pretext.

-निवार, -निवार्य a. difficult to be check- ed or warded off, irresistible, invincible.

-नीतम् 1 mis- conduct, bad policy, demerit, misbehaviour; दुर्णीतं किमि- हास्ति Pt.2.21; H.1.49.

-2 ill-luck.

-नीतिः f. mal- administration; दुर्नीतिं तव वीक्ष्य कोपदहनज्वालाजटालो$पि सन्; Bv.4.36.

-नृपः a bad king; आसीत् पितृकुलं तस्य भक्ष्यं दुर्नृप- रक्षसः Rāj. T.5.417.

-न्यस्त a. badly arranged; दुर्न्यस्त- पुष्परचितो$पि Māl.9.44.

-बल a.

1 weak, feeble.

-2 enfeebled, spiritless; दुर्बलान्यङ्गकानि U.1.24.

-3 thin, lean, emaciated; U.3.

-4 small, scanty, little; स्वार्थोप- पत्तिं प्रति दुर्बलाशः R.5.12.

-बाध a. Unrestrained (अनिवार); दुर्बाधो जनिदिवसान्मम प्रवृद्धः (आधिः); Mv.6.28.

-बाल a.

1 bald-headed.

-2 void of prepuce.

-3 having crook- ed hair.

-बुद्धि a.

1 silly, foolish, stupid.

-2 perverse, evil-minded, wicked; धार्तराष्ट्रस्य दुर्बुद्धेर्युद्धे प्रियचिकीर्षवः (समा- गताः) Bg.1.23

-बुध a. wicked-minded, silly; Mb. 11.4.18.

-बोध a. unintelligible, unfathomable, inscru- table; निसर्गदुर्बोधमबोधविक्लवाः क्व भूपतीनां चरितं क्व जन्तवः Ki. 1.6.

-भग a.

1 unfortunate, unlucky; श्रीवल्लभं दुर्भगाः (निन्दन्ति) Pt.1.415.

-2 not possessed of good features, ill-looking.

-भगा 1 a wife disliked by her husband; दुर्भगाभरणप्रायो ज्ञानं भारः क्रियां विना H.1.17.

-2 an ill-tempered woman, a shrew.

-3 a widow;

-भर a. insupportable, burdensome, heavily laden with (comp.); ततो राजाब्रवीदेतं बहुव्यसनदुर्भरः Ks.112.156.

-भाग्य a. unfortunate, unlucky. (

ग्यम्) ill-luck.

-भावना 1 an evil thought.

-2 a bad tendency.

-भिक्षम् 1 scarcity of provisions, dearth, famine; Y.2.147; Ms.8.22; उत्सवे व्यसने चैव दुर्भिक्षे... यस्तिष्ठति स बान्धवः H.1.71; Pt.2.

-2 want in general.

-भिद, -भेद, -भेद्य a. firm; सुजनस्तु कनकघटवद् दुर्भेद्यश्चाशु संध्येयः Subhāṣ.

-भृत्यः a bad servant.

-भिषज्यम् incurability; Bṛi. Up.4.3.14.

-भ्रातृ m. a bad brother.

-मङ्कु a. obstinate, disobedient.

-मति a.

1 silly, stupid, foolish, ignorant.

-2 wicked, evilminded; न सांपरायिकं तस्य दुर्मतेर्विद्यते फलम् Ms.11.3.

-मद a. drun- ken, ferocious, maddened, infatuated; Bhāg.1.15.7.

-दः foolish pride, arrogance.

-दम् the generative organ; ग्रामकं नाम विषयं दुर्मदेन समन्वितः Bhāg.4.25.52.

-मनस् a. troubled in mind, discouraged, disspirited, sad, malancholy; अद्य बार्हस्पतः श्रीमान् युक्तः पुष्येण राघवः । प्रोच्यतै ब्राह्मणैः प्राज्ञैः केन त्वमसि दुर्मनाः ॥ Rām. [दुर्मनायते Den. Ā. to be troubled in mind, be sad, meditate sorrowfully, to be disconso- late, become vexed or fretted; Māl.3].

-मनुष्यः a bad or wicked man.

-मन्त्रः, -मन्त्रितम्, -मन्त्रणा evil advice, bad counsel; दुर्मन्त्रान्नृपतिर्विनश्यति; Pt.1.169.

-मरम् a hard or difficult death; Mb.14.61.9.

-मरी a kind of दूर्वा grass.

-मरणम् violent or unnatural death.

-मर्ष a.

1 unbearable; Bhāg.6.5.42.

-2 obstinate, hostile.

-मर्षणः N. of Viṣṇu.

-मर्षित a. provocated, encouraged; एवं दुर्मर्षितो राजा स मात्रा बभ्रुवाहनः Mb.14. 79.13,

-मर्याद a. immodest, wicked.

-मल्लिका, -मल्ली a minor drama, comedy, farce; S. D.553.

-मित्रः 1 a bad friend.

-2 an enemy.

-मुख a.

1 having a bad face, hideous, ugly; Bh.1.9.

-2 foul-mouthed, abusive, scurrilous; Bh.2.69.

(-खः) 1 a horse.

-2 N. of Śiva.

-3 N. of a serpent king (Nm.)

-4 N. of a monkey (Nm.)

-5 N. of a year (29th year out of 6 years cycle).

-मूल्य a. highly priced, dear.

-मेधस् a. silly, foolish, dull-headed, dull; Pt.1. (-m.) a dunce, dull-headed man, blockhead; ग्रन्थानधीत्य व्याकर्तु- मिति दुर्मेधसो$प्यलम् Śi.2.26.

-मैत्र a. unfriendly, hostile; Bhāg.7.5.27.

-यशस् n. ill-repute, dishonour.

-योगः 1 bad or clumsy contrivance.

-2 a bad combi- nation.

-योध, -योधन a. invincible, unconquerable. (

-नः) the eldest of the 11 sons of Dhṛitarāṣṭra and Gāndhārī. [From his early years he conceived a deep hatred for his cousins the Pāṇḍavas, but particularly Bhīma, and made every effort he could to compass their destruction. When his father pro- posed to make Yudhiṣṭhira heir-apparent, Duryodhana did not like the idea, as his father was the reigning sovereign, and prevailed upon his blind father to send the Pāṇḍavas away into exile. Vāraṇāvata was fixed upon as their abode, and under pretext of constructing a palatial building for their residence, Duryodhana caused a palace to be built mostly of lac, resin and other combustible materials, thereby hoping to see them all destroyed when they should enter it. But the Paṇḍavas were forewarned and they safely escaped. They then lived at Indraprastha, and Yudhiṣṭhira performed the Rājasuya sacrifice with great pomp and splendour. This event further excited the anger and jealousy of Duryodhana, who was already vexed to find that his plot for burning them up had signally failed, and he induced his father to invite the Pāṇḍavas to Hastināpura to play with dice (of which Yudhiṣṭhira was particularly fond). In that gambling-match, Duryodhana, who was ably assisted by his maternal uncle Śakuni, won from Yudhiṣṭhira everything that he staked, till the infatuated gambler staked himself, his brothers, and Draupadī herself, all of whom shared the same fate. Yudhiṣṭhira, as a condition of the wager, was forced to go to the forest with his wife and brothers, and to remain there for twelve years and to pass one addi- tional year incognito. But even this period, long as it was, expired, and after their return from exile both the Pāṇḍavas and Kauravas made great preparations for the inevitable struggle and the great Bhāratī war commenced. It lasted for eighteen days during which all the Kauravas, with most of their allies, were slain. It was on the last day of the war that Bhīma fought a duel with Duryodhana and smashed his thigh with his club.] मोघं तवेदं भुवि नामधेयं दुर्योधनेतीह कृतं पुरस्तात् न हीह दुर्योधनता तवास्ति पलायमानस्य रणं विहाय Mb.4.65.17.

-योनि a. of a low birth, न कथंचन दुर्योनिः प्रकृतिं स्वां नियच्छति Ms.1.59.

-लक्ष्य a. difficult to be seen or perceived, hardly visible.

-क्ष्यम् bad aim; मनः प्रकृत्यैव चलं दुर्लक्ष्यं च तथापि मे Ratn.3.2.

-लभ a.

1 difficult to be attained, or accomplished; R.1.67;17.7; Ku.4.4;5.46,61; दुर्लभं भारते जन्म मानुष्यं तत्र दुर्लभम् Subhāṣ.

-2 difficult to be found or met with, scarce, rare; शुद्धान्तदुर्लभम् Ś.1.17.

-3 best, excellent, eminent.

-ग्रामः a village situated close to a large village and inhabited by the free-holders (अग्र- हारोपजीविनः); Māna.1.79-8.

-4 dear, beloved.

-5 costly.

-ललित a.

1 spoilt by fondling, fondled too much, hard to please; हा मदङ्कदुर्ललित Ve.4; V.2.8; Māl.9.

-2 (hence) wayward, naughty, illbred, unruly; स्पृहयामि खलु दुर्ललितायास्मै Ś.7. (

-तम्) waywardness, rudeness.

-लेख्यम् a forged document. Y.2.91.

-वच a.

1 difficult to be described, indescribable. अपि वागधिपस्य दुर्वचं वचनं तद् विदधीत विस्मयम् Ki.2.2.

-2 not to be talked about.

-3 speaking improperly, abusing. (

-चम्) abuse, censure, foul language.

-वचस् n. abuse, censure; असह्यं दुर्वचो ज्ञातेर्मेघा- न्तरितरौद्रवत् Udb.

-वर्ण a. bad-coloured.

-र्णः 1 bad colour.

-2 impurity; यथा हेम्नि स्थितो वह्निर्दुवर्णं हन्ति धातु- जम् Bhāg.12.3.47.

(-र्णम्) 1 silver. दुर्वर्णभित्तिरिह सान्द्रसुधासुवर्णा Śi.4.28.

-2 a kind of leprosy.

-वस a. difficult to be resided in.

-वसतिः f. painful residence; R.8.94.

-वह a. heavy, difficult to be borne; दुर्वहगर्भखिन्नसीता U.2.1; Ku.1.11.

-वाच् a. speaking ill. (-f.)

1 evil words, abuse.

-2 inelegant language or speech.

-वाच्य a.

1 difficult to be spoken or uttered.

-2 abusive, scurrilous.

-3 harsh, cruel (as words).

(-च्यम्) 1 censure, abuse.

-2 scandal, ill-repute.

-वातः a fart. ˚वातय Den. P. to break wind or fart; इत्येके विहसन्त्येनमेके दुर्वातयन्ति च Bhāg.11.23.4.

-वादः slander, defamation, calumny.

-वार, -वारण a. irresistible, unbearable; R.14.87; किं चायमरिदुर्वारः पाणौ पाशः प्रचेतसः Ku.2.21.

-वासना 1 evil propensity, wicked desire; कः शत्रुर्वद खेददानकुशलो दुर्वासनासंचयः Bv. 1.86.

-2 a chimera.

-वासस् a.

1 ill-dressed.

-2 naked. (-m.) N. of a very irascible saint or Ṛiṣi, son of Atri and Anasūyā. (He was very hard to please, and he cursed many a male and female to suffer misery and degradation. His anger, like that of Jama- dagni, has become almost proverbial.)

-वाहितम् a heavy burden; उरोजपूर्णकुम्भाङ्का सदुर्वाहितविभ्रमा Rāj. T.4.18.

-विगाह, -विगाह्य a. difficult to be penetrated or fathomed, unfathomable.

-विचिन्त्य inconcei- vable, inscrutable

-विद a. difficult to be known or discovered; नूनं गतिः कृतान्तस्य प्राज्ञैरपि सुदुर्विदा Mb.7.78. 2.

-विदग्ध 1 unskilled, raw, foolish, stupid, silly.

-2 wholly ignorant.

-3 foolishly puffed up, elated. vainly proud; वृथाशस्त्रग्रहणदुर्विदग्ध Ve.3; ज्ञानलवदुर्विदग्धं ब्रह्मापि नरं न रञ्जयति Bh.2.3.

-विद्ध a. Badly perforated (a pearl); Kau. A.2.11.

-विद्य a. uneducated; Rāj. T.1.354.

-विध a.

1 mean, base, low.

-2 wicked, vile.

-3 poor, indigent; विदधाते रुचिगर्वदुर्विधम् N.2.23.

-4 stupid, foolish, silly; विविनक्ति न बुद्धिदुर्विधः Śi.16.39.

-विनयः misconduct, imprudence.

-विनीत a.

1 (a) badly educated, ill-mannered; ill-behaved, wicked; शासितरि दुर्विनीतानाम् Ś.1.24. (b) rude, naughty, mis- chievous.

-2 stubborn, obstinate.

(-तः) 1 a restive or untrained horse.

-2 a wayward person, reprobate.

-विपाक a. producing bad fruit; श्रितासि चन्दनभ्रान्त्या दुर्विपाकं विषद्रुमम् U.1.46.

(-कः) 1 bad result or conse- quence; U.1.4; किं नो विधिरिह वचने$प्यक्षमो दुर्विपाकः Mv. 6.7.

-2 evil consequences of acts done either in this or in a former birth.

-विभाव्य a. inconceivable; also दुर्विभाव; असद्वृत्तेरहो वृत्तं दुर्विभावं विधेरिव Ki.11.56.

-विमर्श a. difficult to be tried or examined; यो दुर्विमर्शपथया निजमाययेदं सृष्ट्वा गुणान्विभजते तदनुप्रविष्टः Bhāg.1.49.29.

-विलसितम् a wayward act, rudeness, naughtiness; डिम्भस्य दुर्विलसितानि मुदे गुरूणाम् B. R.4.6.

-विलासः a bad or evil turn of fate; U.1.

-विवाहः a censurable marriage; इतरेषु तु शिष्टेषु नृशंसानृतवादिनः । जायन्ते दुर्विवाहेषु ब्रह्मधर्मद्विषः सुताः ॥ Ms.3.41.

-विष a. ill-natured, malignant. (

-षः) N. of Śiva.

-विषह a. unbearable, intolerable, irresistible. (

-हः) N. of Śiva.

-वृत्त a.

1 vile, wicked, ill-behaved.

-2 roguish. (

-त्तम्) misconduct, ill-behaviour. दुर्वृत्तवृत्तशमनं तव देवि शीलम् Devīmāhātmya.

-वृत्तिः f.

1 misconduct.

-2 misery, want, distress.

-3 fraud.

-वृष्टिः f. insufficient rain, drought.

-वेद a. difficult to be known or ascertained.

-व्यवहारः a wrong judgment in law.

-व्यवहृतिः f. ill-report or rumour.

-व्यसनम् 1 a fond pursuit or resolve; Mu.3.

-2 bad propensity, vice; तेन दुर्व्यसनेनासीद्भोजने$पि कदर्थना Ks.73.73.

-व्रत a. not conforming to rules, disobedient.

-हुतम् a badly offered sacrifice.

-हृद् a. wicked-hearted, ill-disposed, inimical; अकुर्वतोर्वां शुश्रूषां क्लिष्टयोर्दुर्हृदा भृशम् Bhāg.1.45.9. (-m.) an enemy.

-हृदय a. evil-minded, evil-intention- ed, wicked.

-हृषीक a. having defective organs of sense.

महा A cow.

महा The substitute of महत् at the beginning of Karmadhāraya and Bahuvrīhi compounds, and also at the beginning of some other irregular words. (Note: The number of compounds of which महा is the first mem- ber is very large, and may be multiplied ad infinitum. The more important of them, or such as have peculiar significations, are given below.)

-Comp. -अक्षः an epithet of Śiva. ˚पटलिक a chief keeper of archives.

-अङ्ग a. huge, bulky.

-(ङ्गः) 1 a camel.

-2 a kind of rat.

-3 N. of Śiva.

-अञ्जनः N. of a mountain.

-अत्ययः a great danger or calamity.

-अध्वनिक a. 'having gone a long way', dead.

-अध्वरः a great sacrifice.

-अनसम् 1 a heavy carriage.

-2 cooking utensils. (

-सी) a kitchen-maid. (

-सः, -सम्) a kitchen; सूपानस्य करिष्यामि कुशलो$स्मि महानसे Mb.4.2.2.

-अनिलः a whirl- wind; महानिलेनेव निदाघजं रजः Ki.14.59.

-अनुभाव a.

1 of great prowess, dignified, noble, glorious, magnanimous, exalted, illustrious; ग्रहीतुमार्यान् परिचर्यया मुहुर्महानु- भावा हि नितान्तमर्थिनः Śi.1.17; Ś.3.

-2 virtuous, righteous, just.

(-वः) 1 a worthy or respectable person.

-2 (pl.) people of a religious sect in Mahārāṣtra founded by Chakradhara in the 13th century.

-अन्तकः 1 death.

-2 an epithet of Śiva.

-अन्धकारः 1 thick darkness.

-2 gross (spiritual) ignorance.

-अन्ध्राः (pl.) N. of a people and their country.

-अन्वय, -अभिजन a. nobly-born, of noble birth. (

-यः, -नः) noble birth, high descent.

-अभिषवः the great extraction of Soma.

-अमात्यः the chief or prime minister (of a king).

-अम्बुकः an epithet of Śiva.

-अम्बुजम् a billion.

-अम्ल a. very sour. (

-म्लम्) the fruit of the tamarind tree. अरण्यम् a great (dreary) forest, large forest.

-अर्घ a. very costly, costing a high price; महार्घस्तीर्थानामिव हि महतां को$प्यतिशयः U.6.11. (

-र्घः) a kind of quail.

-अर्घ्य a.

1 valuable, precious.

-2 invaluable; ines- timable; see महार्ह below.

-अर्चिस् a. flaming high.

-अर्णवः 1 the great ocean.

-2 N. of Śiva.

-अर्थ a.

1 rich.

-2 great, noble, dignified.

-3 important, weighty.

-4 significant.

-अर्बुदम् one thousand millions.

-अर्ह a.

1 very valuable, very costly; महार्हशय्यापरिवर्तनच्युतैः स्वकेशपुष्पैरपि या स्म दूयते Ku.5.12.

-2 invaluable, inestimable; महार्हशयनोपेत किं शेषे निहतो भुवि Rām.6.19. 2. (

-र्हम्) white sandal-wood.

-अवरोहः the fig-tree.

-अशनिध्वजः a great banner in the form of the thunderbolt; जहार चान्येन मयूरपत्रिणा शरेण शक्रस्य महाशनि- ध्वजम् R.3.56.

- अशन a. voracious, gluttonous; Mb. 4.

-अश्मन् m. a precious stone, ruby.

-अष्टमी the eighth day in the bright half of Āśvina sacred to Durgā; आश्विने शुक्लपक्षस्य भवेद् या तिथिरष्टमी । महाष्टमीति सा प्रोक्ता......

-असिः a large sword.

-असुरी N. of Durgā.

-अह्नः the afternoon.

-आकार a. extensive, large, great.

-आचार्यः 1 a great teacher.

-2 an epithet of Śiva.

-आढ्य a. wealthy, very rich. (

-ढ्यः) the Kadamba tree.

-आत्मन् a.

1 high-souled, high-minded, magnanimous, noble; अयं दुरात्मा अथवा महात्मा कौटिल्यः Mu.7; द्विषन्ति मन्दाश्चरितं महात्मनाम् Ku.5.75; U.1.49; प्रकृतिसिद्धमिदं हि महात्मनाम् Bh.1.63.

-2 illustrious, distinguished, exalted, eminent; किमाचाराः किमाहाराः क्व च वासो महात्मनाम् Mb.3. 1.4.

-3 mighty (महाबल); अथायमस्यां कृतवान् महात्मा लङ्केश्वरः कष्टमनार्यकर्म Rām.5.9.74. (-m.)

1 the Supreme Spirit; युगपत्तु प्रलीयन्ते यदा तस्मिन् महात्मनि Ms.1.54.

-2 the great principle, i. e. intellect of the Sāṅkhyas. (महात्मवत् means the same as महात्मन्).

-आनकः a kind of large drum.

-आनन्दः, -नन्दः 1 great joy or bliss.

-2 espe- cially, the great bliss of final beatitude.

(-न्दा) 1 spirituous liquor.

-2 a festival on the ninth day in the bright half of Māgha.

-आपगा a great river.

-आयुधः an epithet of Śiva.

-आरम्भ a. undertaking great works, enterprizing. (

-म्भः) any great enterprize.

-आलयः 1 a temple in general.

-2 a sanctuary, an asylum.

-3 a great dwelling.

-4 a place of pilgrimage.

-5 the world of Brahman.

-6 the Supreme Spirit.

-7 a tree &c. sacred to a deity.

-8 N. of a particular dark fortnight.

-9 पितृश्राद्ध in the month of Bhādra- pada. (

-या) N. of a particular deity.

- आशय a. high- souled, nobleminded, magnanimous, noble; दैवात् प्रबुद्धः शुश्राव वराहो हि महाशयः Ks; राजा हिरण्यगर्भो महाशयः H.4; see महात्मन्.

(-यः) 1 a noble-minded or magnanimous person; महाशयचक्रवर्ती Bv.1.7.

-2 the ocean.

-आस्पद a.

1 occupying a great position.

-2 mighty, powerful.

-आहवः a great or tumultuous fight.

-इच्छ a.

1 magnanimous, noble-minded, high-souled, noble; मही महेच्छः परिकीर्य सूनौ R.18.33.

-2 having lofty aims or aspirations, ambitious; विद्यावतां महेच्छानां...... नाश्रयः पार्थिवं विना Pt.1.37.

-इन्द्रः 1 'the great Indra', N. of Indra; इयं महेन्द्रप्रभृतीनधिश्रियः Ku.5.53; R.13.2; Ms.7.7.

-2 a chief or leader in general.

-3 N. of a mountain range; पतिर्महेन्द्रस्य महोदधेश्च R.6.54;4.39,43. ˚चापः rain-bow. ˚नगरी N. of Amarāvatī, the capital of Indra. ˚मन्त्रिन् m. an epithet of Bṛihaspati. ˚वाहः the elephant Airāvata; महेन्द्रवाहप्रतिमो महात्मा Mb.9.17.52.

-इभ्य a. very rich.

-इषुः a great archer; अधिरोहति गाण्डीवं महेषौ Ki.13.16.

-इष्वासः a great archer, a great warrior; अत्र शूरा महेष्वासा भामार्जुनसमा युधि Bg.1.4.

-ईशः, -ईशानः N. of Śiva; महेशस्त्वां धत्ते शिरसि रसराजस्य जयिनीम् Udb. ˚बन्धुः the Bilva tree.

-ईशानी N. of Pārvatī.

-ईश्वरः 1 a great lord, sovereign; महेश्वरस्त्र्यम्बक एव नापरः R.; गोप्तारं न निधीनां कथयन्ति महेश्वरं विबुधाः Pt.2.74.

-2 N. of Śiva.

-3 of Viṣṇu.

-4 a god (opp. प्रकृति).

-5 the Supreme Being (परमात्मा); मायां तु प्रकृतिं विद्यान्मायिनं तु महेश्वरम् Śvet. Up.4.1. ˚सखः N. of Kubera; यया कैलासभवने महेश्वरसखं बली Mb.9.11.55.

(-री) 1 N. of Durgā.

-2 a kind of bell-metal.

-उक्षः (for उक्षन्) a large bull; a full grown or strong bull; महोक्षतां वत्सतरः स्पृशन्निव R.3.32;4.22;6.72; Śi.5.63.

-उत्पलम् a large blue lotus. (

-लः) the Sārasa bird.

-उत्सवः 1 a great festival or occasion of joy; नयनविषयं जन्मन्येकः स एव महोत्सवः Māl.1.36.

-2 the god of love.

-उत्साह a. possessed of great energy, energetic, persevering; अहं च कर्णं जानामि...... सत्यसंधं महोत्साहं...... Mb.3.91.2.

(-हः) 1 perseverance.

-2 great pride; ये जात्यादिमहो- त्साहान्नरेन्द्रान्नोपयान्ति च । तेषामामरणं भिक्षा प्रायश्चितं विनिर्मितम् ॥ Pt.1.38.

-उदधिः 1 the great ocean; महोदधेः पूर इवेन्दु- दर्शनात् R.3.17.

-2 an epithet of Indra. ˚जः a conch- shell, shell.

- उदय a. very prosperous or lucky, very glorious or splendid, of great prosperity.

(-यः) 1 (a) great elevation or rise, greatness, prosperity; नन्दस्त्वतीन्द्रियं दृष्ट्वा लोकपालमहोदयम् Bhāg.1.28.1; अपवर्ग- महोदयार्थयोर्भुवमंशाविव धर्मयोर्गतौ R.8.16. (b) great fortune or good luck. (c) greatness, pre-eminence.

-2 final beatitude.

-3 a lord, master.

-4 N. of the district called Kānyakubja or Kanouja; see App.

-5 N. of the capital of Kanouja.

-6 sour milk mixed with honey.

-7 = महात्मन् q. v.; संसक्तौ किमसुलभं महोदयानाम Ki.7.27. ˚पर्वन् a time of union of the middle of श्रवण नक्षत्र and the end of व्यतिपात (generally in the month of माघ or पौष at the beginning of अमावास्या).

- उदर a. big-bellied, corpulent.

-(रम्) 1 a big belly.

-2 dropsy.

-उदार a.

1 very generous or magnanimous.

-2 mighty, powerful.

-उद्यम a. = महोत्साह q. v; महोद्यमाः कर्म समा- रभन्ते.

-उद्योग a. very industrious or diligent, hard- working.

-उद्रेकः a particular measure (= 4 प्रस्थs).

-उन्नत a. exceedingly lofty. (

-तः) the palmyra tree.

-उन्नतिः f. great rise or elevation (fig. also), high rank.

-उपकारः a great obligation.

-उपाध्यायः a great preceptor, a learned teacher.

-उरगः a great serpent; वपुर्महोरगस्येव करालफणमण्डलम् R.12.98.

-उरस्क a. broad-chested. (

-स्कः) an epithet of Śiva.

-उर्मिन् m. the ocean; ततः सागरमासाद्य कुक्षौ तस्य महोर्मिणः Mb.3.2.17.

-उल्का 1 a great meteor.

-2 a great fire-brand.

-ऋत्विज् m. 'great priest', N. of the four chief sacri- ficial priests.

-ऋद्धि a. very prosperous, opulent. (-f.) great prosperity or affluence.

-ऋषभः a great bull.

-ऋषिः 1 a great sage or saint; यस्मादृषिः परत्वेन महांस्त- स्मान्महर्षयः; (the term is applied in Ms.1.34 to the ten Prajāpatis or patriarchs of mankind, but it is also used in the general sense of 'a great sage').

-2 N. of Sacute;iva.

-3 of Buddha.

-ओघ a. having a strong current.

-घः a very large number; शतं खर्व- सहस्राणां समुद्रमभिधीयते । शतं समुद्रसाहस्रं महौघमिति विश्रुतम् ॥ Rām.6.28.37.

-ओष्ठ (महोष्ठ) a. having large lips. (

-ष्ठः) an epithet of Śiva.

-ओजस् a. very mighty or powerful, possessed of great splendour or glory; महौजसा मानधना धनार्चिताः Ki.1.19. (-m.) a great hero or warrior, a champion. (-n.) great vigour.

-ओजसम् the discus of Viṣṇu (सुदर्शन). (

-सी) N. of plant (Mar. कांगणी).

-ओदनी Asparagus Racemosus (Mar. शतावरी).

-ओषधिः f.

1 a very efficacious medicinal plant, a sovereign drug.

-2 the Dūrvā grass.

-3 N. of various plants ब्राह्मी, श्वेतकण्टकारी, कटुका, अतिविष &c. ˚गणः a collection of great or medicinal herbs:-- पृश्निपर्णी श्यामलता भृङ्गराजः शतावरी । गुड्चा सहदेवी च महौषधिगणः स्मृतः ॥ cf. also सहदेवी तथा व्याघ्री बला चातिबला त्वचा । शङ्खपुष्पी तथा सिंही अष्टमी च सुवर्चला ॥ महौषध्यष्टकं प्रोक्तं....

-औषधम् 1 a sovereign remedy, panacea.

-2 ginger.

-3 garlic.

-4 a kind of poison (वत्सनाभ).

-कच्छः 1 the sea.

-2 N. of Varuṇa.

-3 a mountain.

-कन्दः garlic.

-कपर्दः a kind of shell.

-कपित्थः 1 the Bilva tree.

-2 red garlic.

-कम्बु a. stark naked. (

-म्बुः) an epithet of Śiva.

-कर a.

1 large-handed.

-2 having a large revenue.

-कर्णः an epithet of Śiva.

-कर्मन् a. doing great works. (-m.) an epithet of Śiva.

-कला the night of the new moon.

-कल्पः a great cycle of time (1 years of Brahman); Bhāg.7.15.69.

-कविः 1 a great poet, a classical poet, such as कालिदास, भवभूति, बाण, भारवि &c.

-2 an epithet of Śukra.

-कषायः N. of a plant (Mar. कायफळ).

-कान्तः an epithet of Śiva. (

-ता) the earth.

-काय a. big-bodied, big, gigantic, bulky.

(-यः) 1 an elephant.

-2 an epithet of Śiva.

-3 of Viṣṇu.

-4 of a being attending on Śiva (= नन्दि).

-कारुणिक a. exceedingly compassionate.

-कार्तिकी the night of full-moon in the month of Kārtika.

-कालः 1 a form of Śiva in his character as the destroyer of the world; महाकालं यजेद्देव्या दक्षिणे धूम्रवर्णकम् Kālītantram.

-2 N. of a cele- brated shrine or temple of Śiva (Mahākāla) (one of the 12 celebrated Jyotirliṅgas) established at Ujjayinī (immortalized by Kālidāsa in his Meghadūta, which gives a very beautiful description of the god, his temple, worship &c., together with a graphic picture of the city; cf. Me.3-38; also R.6.34); महाकालनिवासिनं कालीविलासिनमनश्वरं महेश्वरं समाराध्य Dk.1.1.

-3 an epithet of Viṣṇu.

-4 N. of a kind of gourd.

-5 N. of Śiva's servant (नन्दि). ˚पुरम् the city of Ujjayinī. ˚फलम् a red fruit with black seeds; पक्वं महाकालफलं किलासीत् N.22.29.

-काली an epithet of Durgā in her terrific form.

-काव्यम् a great or classical poem; (for a full description of its nature, contents &c., according to Rhetoricians see S. D.559). (The number of Mahākāvyas is usually said to be five:-- रघुवंश, कुमारसंभव, किरातार्जुनीय, शिशुपालवध and नैषधचरित or six, if मेघदूत-- a very small poem or खण़्डकाव्य-- be added to the list. But this enumeration is apparently only traditional, as there are several other poems, such as the भट्टिकाव्य, विक्रमाङ्कदेवचरित, हरविजय &c. which have an equal claim to be considered as Mahākāvyas).

-कीर्तनम् a house.

-कुमारः the eldest son of a reigning prince, heir-apparent.

-कुल, -कुलीन a. of noble birth or descent, sprung from a noble family, nobly born. (

-लम्) a noble birth or family, high descent.

-कुहः a species of parasitical worm.

-कृच्छ्रम् a great penance.

-केतुः N. of Śiva.

-केशः, -कोशः 1 an epithet of Śiva.

-2 a large sheath.

-क्रतुः a great sacrifice; e. g. a horse-sacrifice; तदङ्गमग्ऱ्यं मघवन् महाक्रतोरमुं तुरङ्गं प्रतिमोक्तुमर्हसि R.3.46.

-क्रमः an epithet of Viṣṇu.

-क्रोधः an epithet of Śiva.

-क्षत्रपः a great satrap.

-क्षीरः sugar-cane.

-क्षीरा f. a She-buffalo; Nighaṇṭaratnākara.

-खर्वः, -र्वम् a high number (ten billions ?).

-गजः a great elephant; see दिक्करिन्.

-गणपतिः a form of the god Gaṇeśa.

-गदः fever.

-गन्ध a. exceedingly fragrant. (

-न्धः) a kind of cane. (

-न्धम्) a kind of sandal- wood. (

-न्धा) N. of Chāmuṇḍā.

-गर्तः, -गर्भः -गीतः N. of Śiva.

-गर्दभगन्धिका N. of a plant, भारङ्गी.

-गल a. longnecked.

-गवः Bos gavaeus.

-गुण a. very efficacious, sovereign (as a medicine); त्वया ममैष संबन्धः कपिमुख्य महागुणः Rām.5.1.12. (

-णः) a chief quality, cardinal virtue.

-गुरुः a highly respectable or venerable person; (these are three, the father, mother and preceptor; पिता माता तथाचार्यो महागुरुरिति स्मृतः).

-गुल्मा the Soma plant.

-गृष्टिः f. a cow with a large hump.

-ग्रहः 1 an epithet of Rāhu.

-2 the sun; महाग्रहग्राहविनष्टपङ्कः Rām.5.5.6.

-ग्रामः N. of the ancient capital of Ceylon, the modern Māgama.

-ग्रीवः 1 a camel.

-2 an epithet of Śiva.

-ग्रीविन् m. a camel.

-घूर्णा spirituous liquor.

-घृतम् ghee kept for a long time (for medicinal purposes).

-घोष a. noisy, loud-sounding. (

-षम्) a market, fair. (

-षः) a loud noise, clamour.

-चक्रम् the mystic circle in the शाक्त ceremonial.

-चक्रवर्तिन् m. a universal monarch.

-चण्डा N. of Chāmuṇḍā.

-चपला a kind of metre.

-चमूः f. a large army.

-छायः the fig-tree.

-जङ्घः a camel.

-जटः an epithet of Śiva.

-जटा 1 a great braid of hair.

-2 the matted hair of Śiva.

-जत्रु a. having a great collar-bone. (

-त्रुः) an epithet of Śiva.

-जनः 1 a multitude of men, a great many beings, the general populace or public; महाजनो येन गतः स पन्थाः Mb.3.313. 117; आगम्य तु ततो राजा विसृज्य च महाजनम् 6.98.25.

-2 the populace, mob; विलोक्य वृद्धोक्षमधिष्ठितं त्वया महाजनः स्मेरमुखो भविष्यति Ku.5.7.

-3 a great man, a distinguished or eminent man; महाजनस्य संसर्गः कस्य नोन्नतिकारकः । पद्मपत्रस्थितं तोयं धत्ते मुक्ताफलश्रियम् Pt.3.6.

-4 the chief of a caste or trade.

-5 a merchant, tradesman.

-जवः an antelope.

-जातीय a.

1 rather large.

-2 of an excellent kind.

-जालिः, -ली N. of a plant (Mar. सोनामुखी)

-जिह्वः an epithet of Śiva.

-ज्ञानिन् m.

1 a very learned man.

-2 a great sage.

-3 N. of Śiva.

-ज्यैष्ठी the day of fullmoon in the month of Jyeṣṭha; ताभिर्दृश्यत एष यान् पथि महाज्यैष्ठीमहे मन्महे N.15.89; पूर्णिमा रविवारेण महाज्यैष्ठी प्रकीर्तिता Agni P.121.63.

-ज्योतिस् m. an epithet of Śiva.

-ज्वरः great affliction.

-ज्वाल a. very brilliant or shining.

(-लः) 1 N. of Śiva.

-2 a sacrificial fire.

-डीनम् a kind of flight; 'यानं महाडीनमाहुः पवित्रामूर्जितां गतिम्' Mb.8.41.27 (com.).

-तपस् m.

1 a great ascetic.

-2 an epithet of Viṣṇu.

-तलम् N. of one of the seven lower regions; see पाताल.

-तारा N. of a Buddhist goddess.

-तिक्तः the Nimba tree.

-तिथिः the 6th day of a lunation.

-तीक्ष्ण a. exceedingly sharp or pungent. (

-क्ष्णा) the marking- nut plant.

-तेजस् a.

1 possessed of great lustre or splendour.

-2 very vigorous or powerful, heroic. (-m.)

1 a hero, warrior.

-2 fire.

-3 an epithet of Kārtikeya. (-n.) quick-silver.

-त्याग, -त्यागिन् a. very generous. (-m.) N. of Śiva.

-दंष्ट्रः a species of big tiger.

-दन्तः 1 an elephant with large tusks.

-2 an epithet of Śiva.

-दण्डः 1 a long arm.

-2 a severe punishment.

-दम्भः an epithet of Śiva.

-दशा the influence exercised (over a man's destiny) by a predominant planet.

-दानम् the gift of gold equal to one's own weight; अथातः संप्रवक्ष्यामि महादानस्य लक्षणम्.

-दारु n. the devadāru tree.

-दुर्गम् a great calamity; Pt.

-दूषकः a kind of grain.

-देवः N. of Śiva.

(-वी) 1 N. of Pārvatī.

-2 the chief queen.

-द्रुमः the sacred fig-tree.

-द्वारम् a large gate, the chief or outer gate of a temple.

-धन a.

1 rich.

-2 expensive, costly; हेमदण्डैर्महाधनैः Rām.7. 77.13.

(-नम्) 1 gold.

-2 incense.

-3 a costly or rich dress.

-4 agriculture, husbandry.

-5 anything costly or precious.

-6 great booty.

-7 a great battle (Ved.).

-धनुस् m. an epithet of Śiva.

-धातुः 1 gold.

-2 an epithet of Śiva.

-3 lymph.

-4 N. of Meru.

-धी a. having a great understanding.

-धुर्यः a full-grown draught ox.

-ध्वजः a camel.

-ध्वनिक a. dead.

-नग्नः an athlete; Buddh.

-नटः an epithet of Śiva; महानटः किं नु...... तनोति...... साम्प्रतमङ्गहारम् N.22.7; महानटबाहुनेव बद्धभुजाङ्केन Vās.

-नदः a great river.

-नदी 1 a great river, such as Gaṅgā, Kṛiṣṇā; मन्दरः पर्वतश्चाक्षो जङ्घा तस्य महानदी Mb.8.34.2; संभूयाम्भोधिमभ्येति महानद्या नगापगा Śi.2.1.

-2 N. of a river falling into the bay of Bengal.

-नन्दा 1 spirituous liquor.

-2 N. of a river.

-3 ninth day of the bright half of the month of Māgha; माघमासस्य या शुक्ला नवमी लोकपूजिचा । महानन्देति सा प्रोक्ता....

-नरकः N. of one of the 21 hells.

-नलः a kind of reed.

-नवमी the ninth day in the bright half of Āśvina, sacred to the worship of Durgā ततो$नु नवमी यस्मात् सा महानवमी स्मृता.

-नाटकम् 'the great drama', N. of a drama, also called Hanumannāṭaka, (being popularly ascribed to Hanumat); thus defined by S. D.:-- एतदेव यदा सर्वैः पताकास्थानकैर्युतम् । अङ्कैश्च दशभिर्धीरा महानाटकमूचिरे ॥

-नाडी sinew, tendon.

-नादः 1 a loud sound, uproar.

-2 a great drum.

-3 a thunder-cloud.

-4 a shell.

-5 an elephant.

-6 a lion.

-7 the ear.

-8 a camel.

-9 an epithet of Śiva. (

-दम्) a musical instrument.

-नाम्नी 1 N. of a परिशिष्ट of Sāmaveda.

-2 (pl.) N. of 9 verses of Sāmaveda beginning with विदा मघवन् विदा.

-नायकः 1 a great gem in the centre of a string of pearls.

-2 a great head or chief.

-नासः an epithet of Śiva.

-निद्र a. fast asleep. (

-द्रा) 'the great sleep', death.

-निम्नम् intestines, abdomen.

-नियमः an epithet of Viṣṇu.

-निर्वाणम् total extinction of individuality (according to the Buddhists).

-निशा 1 the dead of night, the second and third watches of the night; महानिशा तु विज्ञेया मध्यमं प्रहरद्वयम्

-2 an epithet of Durgā.

-नीचः a washerman.

-नील a. dark-blue. (

-लः) a kind of sapphire or emerald; इन्द्रनीलमहानीलमणिप्रवरवेदिकम् Rām.5.9.16; महा- महानीलशिलारुचः Śi.1.16;4.44; R.18.42; Kau. A.2.11. 29. ˚उपलः a sapphire.

-नृत्यः, -नेत्रः an epithet of Śiva.

-नेमिः a crow.

-न्यायः the chief rule.

-पक्ष a.

1 having many adherents.

-2 having a large family or retinue; महापक्षे धनिन्यार्थे निक्षेपं निक्षिपेद् बुधः Ms.8.179.

(-क्षः) 1 an epithet of Garuḍa.

-2 a kind of duck. (

-क्षी) an owl.

-पङ्क्तिः, -पदपङ्क्तिः a kind of metre.

-पञ्चमूलम् the five great roots:-- बिल्वो$ग्निमन्थः श्योनाकः काश्मरी पाटला तथा । सर्वैस्तु मिलितैरेतैः स्यान्महापञ्चमूलकम् ॥

-पञ्चविषम् the five great or deadly poisons:-- शृङ्गी च कालकूटश्च मुस्तको वत्सनाभकः । शङ्खकर्णीति योगो$यं महापञ्चविषाभिधः ॥

-पटः the skin.

-पथः 1 chief road, principal street, high or main road; संतानकाकीर्णमहापथं तत् Ku.7.3.

-2 the passage into the next world, i. e. death.

-3 N. of certain mountain-tops from which devout persons used to throw themselves down to secure entrance into heaven.

-4 an epithet of Śiva.

-5 the long pilgrimage to mount Ke- dāra.

-6 the way to heaven.

-7 the knowledge of the essence of Śiva acquired in the pilgrimage to Kedāra.

-पथिक a.

1 undertaking great journeys.

-2 one receiving Śulka (toll) on the high way; cf. Mb.12.76.6 (com. महापथिकः समुद्रे नौयानेन गच्छन् यद्वा महापथि शुल्कग्राहकः)

-पद्मः 1 a particular high number.

-2 N. of Nārada.

-3 N. of one of the nine treasures of Kubera.

-4 N. of the southernmost elephant supporting the world.

-5 an epithet of Nanda.

-6 a Kinnara attendant on Kubera.

(-द्मम्) 1 a white lotus.

-2 N. of a city. ˚पतिः N. of Nanda.

-पराकः a. a particular penance; Hch.

-पराङ्णः a late hour in the afternoon.

-पवित्रः an epithet of Viṣṇu.

-पशुः large cattle; महापशूनां हरणे... दण्डं प्रकल्पयेत् Ms.8.324.

-पातः a long flight; Pt.2.58.

-पातकम् 1 a great sin, a heinous crime; ब्रह्महत्या सुरापानं स्तेयं गुर्वङ्गनागमः । महान्ति पातकान्याहुस्तत्संसर्गश्च पञ्चमम् ॥ Ms.1154.

-2 any great sin or transgression.

-पात्रः a prime minister.

-पादः an epithet of Śiva.

-पाप्मन् a. very sinful or wicked.

-पुराणम् N. of a Purāṇa; महापुराणं विज्ञेयमेकादशकलक्षणम् Brav. P.

-पुंसः a great man.

-पुरुषः 1 a great man, an eminent or distinguished personage; शब्दं महापुरुषसंविहितं निशम्य U. 6.7.

-2 the Supreme Spirit.

-3 an epithet of Viṣṇu.

-पौरुषिकः a worshipper of Viṣṇu; तदहं ते$भिधास्यामि महापौरुषिको भवान् Bhāg.2.1.1.

-पुष्पः a kind of worm.

-पूजा great worship; any solemn worship performed on extraordinary occasions.

-पृष्ठः a camel.

-पोटगलः a kind of large reed.

-प्रजापतिः N. of Viṣṇu.

-प्रतीहारः a chief door-keeper.

-प्रपञ्चः the great universe.

-प्रभ a. of great lustre. (

-भः) the light of a lamp.

-प्रभुः 1 a great lord.

-2 a king, sovereign.

-3 a chief.

-4 an epithet of Indra.

-5 of Śiva

-6 of Viṣṇu.

-7 a great saint or holy man.

-प्रलयः 'the great dissolution', the total annihilation of the universe at the end of the life of Brahman, when all the lokas with their inha- bitants, the gods, saints &c. including Brahman himself are annihilated; महाप्रलयमारुत...... Ve.3.4.

-प्रश्नः a knotty question.

-प्रसादः 1 a great favour.

-2 a great present (of food offered to an idol); पादोदकं च निर्माल्यं नैवेद्यं च विशेषतः । महाप्रसाद इत्युक्त्वा ग्राह्यं विष्णोः प्रयत्नतः

-प्रस्थानम् 1 departing this life, death.

-2 setting out on a great journey for ending life; इहैव निधनं याम महाप्रस्थानमेव वा Rām.2.47.7 (com. महाप्रस्थानं मरणदीक्षा- पूर्वकमुत्तराभिमुखगमनम्); Mb.1.2.365.

-प्राणः 1 the hard breathing or aspirate sound made in the pronunciation of the aspirates.

-2 the aspirated letters themselves (pl.); they are:-- ख्, घ्, छ्, झ्, ठ्, ढ्, थ्, ध्, फ्, भ्, श्, ष्, स्, ह्.

-3 a raven.

-प्राणता possession of great strength or essence; अन्यांश्च जीवत एव महाप्राणतया स्फुरतो जग्राह K.

-प्रेतः a noble departed spirit.

-प्लवः a great flood, deluge;... क्षिप्तसागरमहाप्लवामयम् Śi.14.71.

-फल a.

1 bearing much fruit.

-2 bringing much reward.

(-ला) 1 a bitter gourd.

-2 a kind of spear.

(-लम्) 1 a great fruit or reward.

-2 a testicle.

-फेना the cuttle-fish bone.

-बन्धः a peculiar position of hands or feet.

-बभ्रुः a kind of animal living in holes.

-बल a. very strong; नियुज्यमानो राज्याय नैच्छद्राज्यं महाबलः Rām

(-लः) 1 wind, storm.

-2 a Buddha.

-3 a solid bamboo.

-4 a palm.

-5 a crocodile.

-बला N. of a plant; महाबला च पीतपुष्पा सहदेवी च सा स्मृता Bhāva. P. (

-लम्) lead. ˚ईश्वरः N. of a Liṅga of Śiva near the modern Mahābaleśwara.

-बाध a. causing great pain or damage.

-बाहु a. long-armed, powerful. (

-हुः) an epithet of Viṣṇu.

-बि(वि)लम् 1 the atmosphere.

-2 the heart.

-3 a water-jar, pitcher.

-4 a hole, cave.

-बिसी a variety of skin (चर्म), a product of द्वादशग्राम in the Himālayas.

-बी(वी)जः an epithet of Śiva.

-बी (वी)ज्यम् the perinæum.

-बुध्न a. having a great bottom or base (as a mountain).

-बुशः barley.

-बृहती a kind of metre.

-बोधिः 1 the great intelligence of a Buddha.

-2 a Buddha.

-ब्रह्मम्, -ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit.

-ब्राह्मणः 1 a great or learned Brāhmaṇa.

-2 a low or contemptible Brāhmaṇa.

-भटः a great warrior; तदोजसा दैत्यमहाभटार्पितम् Bhāg.

-भद्रा N. of the river Gaṅgā.

-भाग a.

1 very fortunate or blessed, very lucky or prosperous.

-2 illustrious, distinguished, glo- rious; उभौ धर्मौ महाभागौ Mb.12.268.3; महाभागः कामं नरपतिरभिन्नस्थितिरसौ Ś.5.1; Ms.3.192.

-3 very pure or holy, highly virtuous; पतिव्रता महाभागा कथं नु विचरिष्यति Mb.4.3.16.

-भागता, -त्वम्, -भाग्यम् 1 extreme good fortune, great good luck, prosperity.

-2 great excel- lence or merit.

-भागवतम् the great Bhāgavata, one of the 18 Purāṇas. (

-तः) a great worshipper of Viṣṇu.

-भागिन् a. very fortunate or prosperous.

-भाण्डम् a chief treasury.

-भारतम् N. of the celebrated epic which describes the rivalries and contests of the sons of Dhṛitarāṣṭra and Pāṇḍu. (It consists of 18 Parvans or books, and is said to be the composition of Vyāsa; cf. the word भारत also); महत्त्वाद्भारतत्वाच्च महाभारतमुच्यते

-भाष्यम् 1 a great commentary.

-2 particularly, the great commentary of Patañjali on the Sūtras of Pāṇini.

-भासुरः an epithet of Viṣṇu.

-भिक्षुः N. of Śākyamuni.

-भीता a kind of sensitive plant (लाजाळू).

-भीमः an epithet of king Śantanu.

-भीरुः a sort of beetle or fly.

-भुज a. long-armed, powerful.

-भूतम् a great or primary element; see भूत; तस्यैतस्य महाभूतस्य निःश्वसितमेतद्यदृग्वेदः Up.; तं वेधा विदधे नूनं महाभूतसमाधिना R.1. 29; Ms.1.6.

(-तः) 1 the Supreme Being.

-2 a great creature.

-भोगः 1 a great enjoyment.

-2 a great coil or hood; great winding.

-3 a serpent. (

-गा) an epi- thet of Durgā.

-मणिः 1 a costly or precious jewel; संस्कारोल्लिखितो महामणिरिव क्षीणो$पि नालक्ष्यते Ś.6.5.

-2 N. of Śiva.

-मति a.

1 high-minded.

-2 clever. (

-तिः) N. of Bṛihaspati or Jupiter.

-मत्स्यः a large fish, sea-monster.

-मद a. greatly intoxicated. (

-दः) an elephant in rut.

-मनस्, -मनस्क a.

1 high-minded, noble- minded, magnanimous; ततो युधिष्ठिरो राजा धर्मपुत्रो महामनाः Mb.4.1.7.

-2 liberal.

-3 proud, haughty. (-m) a fabulous animal called शरभ q. v.

-मन्त्रः 1 any sacred text of the Vedas.

-2 a great or efficacious charm, a powerful spell.

-मन्त्रिन् m. the prime-minister, premier.

-मयूरी N. of Buddhist goddess.

-मलहारी a kind of Rāgiṇi.

-महः a great festive procession; Sinhās.

-महस् n. a great light (seen in the sky).

-महोपाध्यायः 1 a very great preceptor.

-2 a title given to learned men and reputed scholars; e. g. महामहो- पाध्यायमल्लिनाथसूरि &c.

-मांसम् 'costly flesh', especially human flesh; न खलु महामांसविक्रयादन्यमुपायं पश्यामि Māl.4; अशस्त्रपूतं निर्व्याजं पुरुषाङ्गोपकल्पितम् । विक्रीयते महामांसं गृह्यतां गृह्यतामिदम् 5.12 (see Jagaddhara ad loc.).

-माघी the full-moon day in the month of Māgha.

-मात्र a.

1 great in measure, very great or large.

-2 most excellent, best; वृष्ण्यन्धकमहामात्रैः सह Mb.1.221.27; 5.22.37.

(-त्रः) 1 a great officer of state, high state- official, a chief minister; (मन्त्रे कर्मणि भूषायां वित्ते माने परिच्छदे । मात्रा च महती येषां महामात्रास्तु ते स्मृताः); Ms. 9.259; गूढपुरुषप्रणिधिः कृतमहामात्रापसर्पः (v. l. महामात्यापसर्पः) पौरजानपदानपसर्पयेत् Kau. A.1.13.9; Rām.2.37.1.

-2 an elephant-driver or keeper; मदोन्मत्तस्य भूपस्य कुञ्जरस्य च गच्छतः । उन्मार्गं वाच्यतां यान्ति महामात्राः समीपगाः ॥ Pt.1.161.

-3 a superintendent of elephants.

(-त्री) 1 the wife of a chief minister.

-2 the wife of a spiritual teacher.

-मानसी N. of a Jain goddess.

-मान्य a. being in great honour with; मकरन्दतुन्दिलानामरविन्दानामयं महामान्यः Bv.1.6.

-मायः 1 an epithet of Śiva.

-2 of Viṣṇu.

-माया 1 worldly illusion, which makes the material world appear really existent.

-2 N. of Durgā; महामाया हरेश्चैषा यया संमोह्यते जगत् Devīmāhātmya.

-मायूरम् a particular drug. (

-री) N. of an amulet and a goddess; Buddh.

-मारी 1 cholera, an epidemic.

-2 an epithet of Durgā.

-मार्गः high road, main street. ˚पतिः a superintendent of roads.

-मालः N. of Śiva.

-माहेश्वरः a great worshipper of Maheśvara or Śiva.

-मुखः a crocodile.

-मुद्रा a parti- cular position of hands or feet (in practice of yoga).

-मुनिः 1 a great sage.

-2 N. of Vyāsa.

-3 an epithet of Buddha.

-4 of Agastya.

-5 the coriander plant. (

-नि n.)

1 coriander seed.

-2 any medicinal herb or drug.

-मूर्तिः N. of Viṣṇu.

-मूर्धन् m. an epithet of Śiva.

-मूलम् a large radish. (

-लः) a kind of onion.

-मूल्य a. very costly. (

-ल्यः) a ruby.

-मृगः 1 any large animal.

-2 an elephant,

-3 the fabulous animal called शरभ.

-मृत्युः, -मेधः N. of Śiva.

-मृत्युंजयः a kind of drug.

-मृधम् a great battle.

-मेदः the coral tree; महामेदाभिधो ज्ञेयः Bhāva. P.

-मेधा an epithet of Durgā.

-मोहः great infatuation or confusion of mind. (ससर्ज) महामोहं च मोहं च तमश्चाज्ञानवृत्तयः Bhāg.3.12.2. (

-हा) an epithet of Durgā.

-यज्ञः 'a great sacrifice', a term applied to the five daily sacrifices or acts of piety to be performed by a house-holder; अध्यापनं ब्रह्मयज्ञः पितृयज्ञस्तु तर्पणम् । होमो दैवो (or देवयज्ञः) बलिर्भौतो (or भूतयज्ञः) नृयज्ञो$तिथिपूजनम् ॥ Ms.3.7,71, (for explanation, see the words s. v.).

-2 N. of Viṣṇu.

-यमकम् 'a great Yamaka', i. e. a stanza all the four lines of which have exactly the same words, though different in sense; e. g. see Ki.15.52, where विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणाः has four different senses; cf. also बभौ मरुत्वान् विकृतः समुद्रः Bk.1.19.

-यशस् a. very famous, renowned, celebrated.

-यात्रा 'the great pilgrimage', the pilgrimage to Benares.

-यानम् N. of the later system of Buddhist teaching, firstly promul- gated by Nāgārjuna (opp. हीनयान).

-याम्यः an epi- thet of Viṣṇu.

-युगम् 'a great Yuga', consisting of the four Yugas of mortals, or comprising 4,32, years of men.

-योगिन् m.

1 an epithet of Śiva.

-2 of Viṣṇu.

-3 a cock.

-योनिः f. excessive dilation of the female organ.

-रक्तम् coral.

-रङ्गः a large stage.

-रजतम् 1 gold; उच्चैर्महारजतराजिविराजितासौ Śi.4.28.

-2 the thorn-apple.

-रजनम् 1 safflower.

-2 gold.

-3 turmeric; तस्य हैतस्य पुरुषस्य रूपं यथा महारजनं वासः Bṛi. Up.2.3.6.

-रत्नम् 1 a precious jewel; वज्रं मुक्ता प्रवालं च गोमेदश्चेन्द्रनीलकः ॥ वैडूर्यः पुष्करागश्च पाचिर्माणिक्यमेव च । महारत्नानि चैतानि नव प्रोक्तानि सूरिभिः ॥ Śukra.4.155-56.

-रथः 1 a great chariot.

-2 a great warrior or hero; द्रुपदश्च महारथः Bg.1.4; कुतः प्रभावो धनंजयस्य महारथजयद्रथस्य विपत्तिमुत्पादयितुम् Ve.2; दशरथः प्रशशास महारथः R.9.1; Śi.3.22; (a महारथ is thus defined:-- एको दशसहस्राणि योधयेद्यस्तु धन्विनाम् ॥ शस्त्रशास्त्र- प्रवीणश्च विज्ञेयः स महारथः ॥).

-3 desire, longing; cf. मनोरथ.

-रवः a frog.

-रस a. very savoury.

(-सः) 1 a sugar- cane.

-2 quicksilver.

-3 a precious mineral.

-4 the fruit of the date tree.

-5 any one of the eight substan- ces given below:-- दरदः पारदं शस्ये वैक्रान्तं कान्तमभ्रकम् । माक्षिकं विमलश्चेति स्युरेते$ष्टौ महारसाः ॥ (

-सम्) sour ricewater.

-राजः 1 a great king, sovereign or supreme ruler; पञ्चाशल्लक्षपर्यन्तो महाराजः प्रकीर्तितः Śukra.1.184.

-2 a respect- ful mode of addressing kings or other great personages (my lord, your majesty, your highness); इति सत्यं महाराज बद्धो$स्म्यर्थेन कौरवैः Mb.

-3 a deified Jaina teacher.

-4 a fingernail. ˚अधिराजः a universal emperor, para- mount sovereign. ˚चूतः a kind of mango tree.

-राजिकः N. of Viṣṇu.

-राजिकाः (m. pl.) an epithet of a class of gods (said to be 22 or 236 in number.).

-राज्यम् the rank or title of a reigning sovereign.

-राज्ञी 1 the reigning or chief queen, principal wife of a king.

-2 N. of Durgā.

-रात्रम् midnight, dead of night.

-रात्रिः, -त्री f.

1 see महाप्रलय; ब्रह्मणश्च निपाते च महाकल्पो भवेन्नृप । प्रकीर्तिता महारात्रिः.

-2 midnight.

-3 the eighth night in the bright half of Āśvina.

-राष्ट्रः 'the great kingdom', N. of a country in the west of India, the country of the Marāṭhās.

-2 the people of Mahārāṣṭra; the Marāṭhās (pl.). (

-ष्ट्री) N. of the principal Prākṛita; dialect, the language of the people of the Mahārāṣṭra; cf. Daṇḍin:-- महाराष्ट्राश्रयां भाषां प्रकृष्टं प्राकृतं विदुः Kāv.1.34.

-रिष्टः a kind of Nimba tree growing on mountains.

-रुज्, -ज a. very painful.

-रुद्रः a form of Śiva.

-रुरुः a species of antelope.

-रूप a. mighty in form.

(-पः) 1 an epithet of Śiva.

-2 resin.

-रूपकम् a kind of drama.

-रेतस् m. an epithet of Śiva.

-रोगः a dangerous illness, grievous malady; (these are eight:-- उन्मादो राजयक्ष्मा च श्वासस्त्वग्दोष एव च । मधुमेहश्चाश्मरी च तथो- दरभगन्दरौ ॥).

-रौद्र a. very dreadful. (

-द्री) an epithet of Durgā.

-रौरवः N. of one of the 21 hells; Ms.4.88-9.

-लक्ष्मी 1 the great Lakṣmī, or Śakti of Nārāyaṇa; सेवे सैरिभमर्दिनीमिह महालक्ष्मीं सरोजस्थिताम्.

-2 a young girl who represents the goddess Durgā at the Durgā festival.

-लयः 1 a great world destruction.

-2 the Supreme Being (महदादीनां लयो यस्मिन्).

-लिङ्गम् the great Liṅga or Phallus. (

-ङ्गः) an epithet of Śiva.

-लोलः a crow.

-लोहम् a magnet.

-वंशः N. of a wellknown work in Pali (of the 5th century).

-वक्षस् m. epithet of Śiva.

-वनम् a large forest in Vṛindāvana.

-वरा Dūrvā grass.

-वराहः 'the great boar', an epithet of Viṣṇu in his third or boar incarnation.

-वर्तनम् high wages;

-वल्ली 1 the Mādhavī creeper.

-2 a large creeping plant.

-वसः the porpoise.

-वसुः silver; Gīrvāṇa.

-वाक्यम् 1 a long sentence.

-2 any continuous composition or literary work.

-3 a great proposition, principal sentence; such as तत्त्वमसि, ब्रह्मैवेदं सर्वम् &c.

-4 a complete sentence (opp. अवान्तरवाक्य q. v.); न च महावाक्ये सति अवान्तरवाक्यं प्रमाणं भवति ŚB. on MS.6.4.25.

-वातः a stormy wind, violent wind; महावाता<?>तैर्महिषकुलनीलैर्जलधरैः Mk.5.22.

-वादिन् m. a great or powerful disputant.

-वायुः 1 air (as an element).

-2 stormy wind, hur- ricane, tempest.

-वार्तिकम् N. of the Vārtikas of Kātyāyana on Pāṇini's Sūtras.

-विडम् a kind of factitious salt.

-विदेहा N. of a certain वृत्ति or condition of the mind in the Yoga system of philosophy.

-विद्या the great lores; काली तारा महाविद्या षोडशी भुवनेश्वरी । भैरवी छिन्नमस्ता च विद्या धूमवती तथा । बगला सिद्धविद्या च मातङ्गी कमला- त्मिका । एता दश महाविद्याः... ॥

-विपुला a kind of metre.

-विभाषा a rule giving a general option or alternative; इति महाविभाषया साधुः.

-विभूतिः an epithet of Śiva.

-विषः a serpent having two mouths.

-विषुवम् the vernal equinox. ˚संक्रान्तिः f. the vernal equinox (the sun's entering the sign Aries).

-विस्तर a. very extensive or copious.

-वीचिः N. of a hell.

-वीरः 1 a great hero or warrior.

-2 a lion.

-3 the thunderbolt of Indra.

-4 an epithet of Viṣṇu.

-5 of Garuḍa.

-6 of Hanumat.

-7 a cuckoo.

-8 a white horse.

-9 a sacrificial fire.

-1 a sacrificial vessel.

-11 a kind of hawk. ˚चरितम् N. of a celebrated drama by Bhavabhūti.

-वीर्य a. of great valour, very powerful.

(-र्यः) 1 N. of Brah- man.

-2 the Supreme Being. (

-र्या) the wild cotton shrub.

-2 an epithet of संज्ञा, the wife of the sun.

-वृषः a great bull.

-वेग a.

1 very swift or fleet.

(-गः) 1 great speed, excessive velocity.

-2 an ape.

-3 the bird Garuḍa.

-वेघः a particular position of hands or feet (in the practice of Yoga).

-वेल a. billowy.

-व्याधिः f.

1 a great disease.

-2 a very bad kind of leprosy (black leprosy).

-व्याहृतिः f. a great mystical word, i. e. भूर्, भुवस् and स्वर्.

-व्रत a. very devotional, rigidly observing vows.

(-तम्) 1 a great vow, a great reli- gious observance; a vow for not taking even water for a month; महाव्रतं चरेद्यस्तु Mb.12.35.22 (com. महाव्रतं मासमात्रं जलस्यापि त्यागः).

-2 any great or funda- mental duty; प्राणैरपि हिता वृत्तिरद्रोहो व्याजवर्जनम् । आत्मनीव प्रियाधानमेतन्मैत्रीमहाव्रतम् Mv.5.59; क्रतौ महाव्रते पश्यन् ब्रह्मचारी- त्वरीरतम् N.17.23.

-व्रतिन् m.

1 a devotee, an ascetic.

-2 an epithet of Śiva.

-शक्तिः 1 an epithet of Śiva.

-2 of Kārtikeya.

-शङ्कुः the sine of the sun's eleva- tion.

-शङ्खः 1 a great conch-shell; पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं Bg.1.15; महाशङ्खमयी माला ताराविद्याजपे प्रिया Tantra.

-2 the temporal bone, forehead.

-3 a human bone.

-4 a particular high number.

-5 one of Kubera's treasures.

-शठः a kind of thorn-apple.

-शब्द a. making a loud sound, very noisy, boisterous.

-शल्कः a kind of sea- crab or prawn; Ms.3.272.

-शालः a great householder.

-शालिः a kind of large and sweetsmelling rice.

-शाल्वणम् ('great fomentation') N. of a remedy; Suśr.

-शासन a.

1 exercising great power.

-2 whose commands are great; त्रैलोक्यघिपतित्वमेव विरसं यस्मिन् महा- शासने Bh.3.8.

(-नम्) 1 the knowledge of Brahma as expounded in the Upaniṣadas.

-2 great order of government.

-शिरस् m. a kind of serpent.

-शिवरात्रिः N. of a festival on the 14th day of the dark half of Māgha,

-शुक्तिः f. a pearl-shell.

-शुक्ला an epithet of Sarasvatī.

-शुभ्रम् silver.

-शूद्रः (-द्री f.)

1 a Sūdra in a high position.

-2 a cowherd.

-3 an upper servant. (

-द्री) a female cow-keeper. (

-द्रा) a Śudra woman in a high position.

-शून्यम् a particular mental condi- tion of a Yogin.

-शृङ्गः 1 a species of stag.

-2 the शरभ animal.

-श्मशानम् an epithet of Benares.

-श्यामा the Sissoo tree. (Mar. शिसवी).

-श्रमणः 1 an epithet of Buddha.

-2 a Jain monk.

-श्लक्ष्णा sand.

-श्वासः a kind of asthma.

-श्वेता 1 an epithet of Sarasvatī.

-2 of Durgā.

-3 white sugar.

-संहिता great combi- nation.

-संक्रान्तिः f. the winter solstice.

-सती a very chaste woman.

-सत्ता absolute existence.

-सत्यः an epithet of Yama.

-सत्त्व a.

1 noble.

-2 very strong or powerful.

-3 just, righteous.

(-त्त्वः) 1 a large animal.

-2 N. of Sākyamuni.

-3 an epithet of Kubera.

-संधिविग्रहः the office of the minister of peace and war.

-सन्नः an epithet of Kubera.

-सन्निः m. (in music) a kind of measure.

-समुद्रः the great ocean.

-सर्गः a great or completely new creation (after a complete destruction of the world).

-सर्जः the bread- fruit or jack-tree.

-साधनभागः a great executive officer.

-सांतपनः a kind of very rigid penance; see Ms.11. 218.

-सांधिविग्रहिकः a minister of peace and war.

-सामन्तः a great vassal.

-सामान्यम् the widest genera- lity.

-सारः a kind of Khadira tree.

-सारथिः an epithet of Aruṇa.

-साहसम् great violence or outrage, great audacity.

-साहसिकः a dacoit, highwayman, a daring robber.

-सिंहः the fabulous animal called Śarabha.

-सिद्धिः f. a kind of magical power.

-सुखम् 1 great pleasure.

-2 copulation. (

-खः) a Buddha.

-सुगन्धम् a fragrant unguent.

-सुगन्धिः a kind of antidote.

-सुधा silver; Gīrvāṇa.

-सुभिक्षम् good times.

-सूक्तः the composer of the great Sūktas or hymns of the 1th Maṇḍala of the Ṛigveda.

-सूक्ष्मा sand.

-सूतः a mili- tary drum.

-सेनः 1 an epithet of Kārtikeya; महासेन- प्रसूतिं तद्ययौ शरवणं महत् Rām.7.16.1.

-2 the commander of a large army. (

-ना) a great army.

-स्कन्धः a camel.

-स्थली the earth.

-स्थानम् a great position.

-स्नेहः a combination of the 4 kinds of fat.

-स्मृतिः the Ṣaḍaṅgas and Smṛitis; महास्मृतिं पठेद्यस्तु तथैवानुस्मृतिं शुभाम् Mb.12.2.3.

-स्रोतस् n. the bowels.

-स्रग्विन् m. an epithet of Śiva.

-स्वनः a kind of drum.

-हंसः an epithet of Viṣṇu.

-हविस् n. clarified butter.

-हस्तः an epithet of Śiva.

-हासः a loud or boisterous laughter, cachinnation.

-हिमवत् m. N. of a mountain.

-ह्रस्वा N. of a plant (Mar. कुहिली).

मूलम् [मूल्-क]

1 A root (fig also); तरुमूलानि गृहीभवन्ति तेषाम् Ś.7.2; or शिखिनो धौतमूलाः 1.15; मूलं बन्ध् to take or strike root; बद्धमूलस्य मूलं हि महद्वैरतरोः स्त्रियः Śi.2.38.

-2 The root, lowest edge or extremity of anything; कस्याश्चिदासीद्रशना तदानीमङ्गुष्ठमूलार्पितसूत्रशेषा R.7.1; so प्राचीमूले Me.91.

-3 The lower part or end, base, the end of anything by which it is joined to something else; बाह्वोर्मूलम् Śi.7.32; so पादमूलम्, कर्णमूलम्, ऊरुमूलम् &c.

-4 Beginning, commencement; आमूलाच्छ्रोतुमिच्छामि Ś.1.

-5 Basis, foundation, source, origin, cause; सर्वे गार्हस्थ्यमूलकाः Mb.; रक्षोगृहे स्थितिर्मूलम् U.1.6; इति केना- प्युक्तं तत्र मूलं मृग्यम् 'the source or authority should be found out'; पुष्पं पुष्पं विचिन्वीत मूलच्छेदं न कारयेत् Mb.5.34. 18; समूलघातमघ्नन्तः परान्नोद्यन्ति मानवाः Śi.2.33.

-6 The foot or bottom of anything; पर्वतमूलम्, गिरिमूलम् &c.

-7 The text, or original passage (as distinguished from the commentary or gloss).

-8 Vicinity, neighbourhood; सा कन्दुकेनारमतास्य मूले विभज्यमाना फलिता लतेव Mb.3.112.16.

-9 Capital, principal, stock; मूलं भागो व्याजी परिघः क्लृप्तं रूपिकमत्ययश्चायमुखम् Kau. A.2.6.24.

-1 A hereditary servant.

-11 A square root.

-12 A king's own terri- tory; स गुप्तमूलमत्यन्तम् R.4.26; Ms.7.184.

-13 A vendor who is not the true owner; Ms.8.22 (अस्वामिविक्रेता Kull.).

-14 The nineteenth lunar man- sion containing 11 stars.

-15 A thicket, copse.

-6 The root of long pepper.

-17 A particular position of the fingers.

-18 A chief or capital city.

-19 An aboriginal inhabitant.

-2 A bower, an arbour (निकुञ्ज).

-21 N. of several roots पिप्पली, पुष्कर, शूरण &c.

-22 A tail; मूलो मूलवता स्पृष्टो धूप्यते धूमकेतुना Rām.6.4.51. (In comp. मूल may be translated by 'first, prime, original, chief, principal' e. g. मूलकारणम् 'prime cause', &c. &c.)

-Comp. -आधारम् 1 the navel.

-2 a mystical circle above the organs of generation; मूलाधारे त्रिकोणाख्ये इच्छाज्ञानक्रियात्मके.

-आभम् a radish.

-आयतनम् the original abode.

-आशिन् a. living upon roots.

-आह्वम् a radish.

-उच्छेदः utter destruction, total eradication.

-कर्मन् n. magic; Ms.9.29.

-कारः the author of an original work.

-कारणम् the original or prime cause; क्रियाणां खलु धर्म्याणां सत्पत्न्यो मूलकारणम् Ku.6.13.

-कारिका a furnace, an oven.

-कृच्छ्रः -च्छ्रम् a kind of penance, living only upon roots; मूलकृच्छ्रः स्मृतो मूलैः.

-केशरः a citron.

-खानकः one who lives upon root-digging (मूलोत्पाटनजीवी); Ms.8.26.

-गुणः the co-efficient of a root.

-ग्रन्थः 1 an original text.

-2 the very words uttered by Śākya- muni.

-घातिन् a. destroying completely; (नहि...कर्मसु) मूलघातिषु सज्जन्ते बुद्धिमन्तो भवद्विधाः Rām.5.51.18; see मूलहर.

-छिन्न a. nipped in the bud; सा$द्य मूलच्छिन्ना Dk. 2.2.

-छेदः uprooting.

-ज a.

1 radical.

-2 growing at the roots of trees (as an ant-hill).

-3 born under the constellation Mūla. (

-जः) plant growing from a root. (

-जम्) green ginger.

-त्रिकोणम् the third astrological house.

-देवः an epithet of Kaṁsa.

-द्रव्यम्, धनम् principal, stock, capital.

-धातुः lymph.

-निकृन्तन a. destroying root and branch.

-पुरुषः 'the stock-man', the male representative of a family.

-प्रकृतिः f. the Prakṛiti or Pradhāna of the Sāṅkhyas (q. v.); मूल- प्रकृतिरविकृतिः Sāṅ. K.3. (-pl.) the four principal sovereigns to be considered at the time of war विजि- गीषु, अरि, मध्यम, and उदासीन); see Ms.7.155.

-प्रतीकारः protection of wives and wealth (धनदाररक्षा); कृत्वा मूल- प्रतीकारम् Mb.5.151.61.

-फलदः the bread-fruit tree.

-बन्धः a particular position of the fingers.

-बर्हणम् the act of uprooting, extermination.

-बलम् the principal or hereditary force; विन्ध्याटवीमध्ये$वरोधान् मूलबलरक्षितान् निवेशयामासुः Dk.1.1. [Kāmandaka enumerates six divisions of the army and declares that मौल (heredi- tary) is the best of them (Kām.13.2-3.)]

-भद्रः an epithet of Kaṁsa.

-भृत्यः an old or hereditary servant.

-मन्त्रः 1 a principal or primary text (such as आगम); जुहुयान्मूलमन्त्रेण पुंसूक्तेनाथवा बुधः A. Rām.4.4.31.

-2 a spell.

-राशिः a cardinal number.

-वचनम् an original text.

-वापः 1 one who plants roots.

-2 A field where crops are grown by sowing roots; पुष्पफलवाटषण्ड- केदारमूलवापास्सेतुः Kau. A.2.6.24.

-वित्तम् capital stock.

-विद्या the twelve-worded (द्वादशाक्षरी) spell:-- ओं नमो भगवते वासुदेवायः; जुहुयान्मूलविद्यया Bhāg.8.16.4.

-विभुजः a chariot.

-व्यसनवृत्तिः the hereditary occupa- tion of executing criminals; चण्डालेन तु सोपाको मूलव्यसन- वृत्तिमान् Ms.1.38.

-व्रतिन् a. living exclusively on roots.

-शकुनः (in augury) the first bird.

-शाकटः, -शाकिनम् a field planted with edible roots.

-संघः a society, sect.

-साधनम् a chief instrument, principal expedient.

-स्थानम् 1 base, foundation.

-2 the Supreme Spirit.

-3 wind, air.

-4 Mooltan. (

-नी) N. of Gaurī.

-स्थायिन् m. an epithet of Śiva.

-स्रोतस् n. the prin- cipal current or fountain-head of a river.

-हर a. up- rooting completely; सो$यं मूलहरो$नर्थः Rām.6.46.15.

-हरः a prodigal son; मूलहरतादात्विककदर्यांश्च प्रतिषेधयेत् Kau. A.2.9.27.

प्रति ind.

1 As a prefix to verbs it means (a) towards, in the direction of; (b) back, in return, again; तष्ठेदानीं न मे जीवन् प्रतियास्यसि दुर्मते Rām.7.18.13; (c) in opposition to, against, counter; (d) upon, down upon; (see the several roots with this preposition).

-2 As a prefix to nouns not directly derived from verbs it means (a) likeness, resemblance, equality; (b) opposite, of the opposite side; प्रतिबल Ve.3.5. 'the opposing force'; so प्रतिद्विपाः Mu.2.13; (c) rivalry; as in प्रतिचन्द्रः 'a rival moon'; प्रतिपुरुषः &c.

-3 As a separable preposition (with acc.) it means (a) towards, in the direction of, to; तौ दम्पती स्वां प्रति राजधानीं प्रस्थापयामास वशी वसिष्ठः R.2.7;1. 75; प्रत्यनिलं विचेरु Ku.3.31; वृक्षं प्रति विद्योतते विद्युत् Sk.; (b) against, counter, in opposition to, opposite; तदा यायाद् रिपुं प्रति Ms.7.171; प्रदुदुवुस्तं प्रति राक्षसेन्द्रम् Rām.; ययावजः प्रत्यरिसैन्यमेव R.7.55; (c) in comparison with, on a par with, in proportion to, a match for; त्वं सहस्राणि प्रति Ṛv.2.1.8; (d) near, in the vicinity of, by, at, in, on; समासेदुस्ततो गङ्गां शृङ्गवेरपुरं प्रति Rām.; गङ्गां प्रति; (e) at the time, about, during; आदित्यस्योदयं प्रति Mb; फाल्गुनं वाथ चैत्रं वा मासौ प्रति Ms.7.182; (f) on the side of, in favour of, to the lot of; यदत्र मां प्रति स्यात् Sk.; हरं प्रति हलाहलं (अभवत्) Vop.; (g) in each, in or at every, severally (used in a distributive sense); वर्षं प्रति, प्रतिवर्षम्; यज्ञं प्रति Y.1.11; वृक्षं वृक्षं प्रति सिञ्चति Sk.; (h) with regard or reference to, in relation to, regarding, concerning, about, as to; न हि मे संशीतिरस्या दिव्यतां प्रति K.132; चन्द्रोपरागं प्रति तु केनापि विप्रलब्धासि Mu.1; धर्मं प्रति Ś.5.18; मन्दौत्सुक्यो$स्मि नगरगमनं प्रति Ś.1; Ku.6.27; 7.83; त्वयैकमीशं प्रति साधु भाषितम् 5.81; Y.1.218; R.6. 12;1.29;12.51; (i) according to, in conformity with; मां प्रति in my opinion; (j) before, in the presence of; (k) for, on account of.

-4 As a separable preposi- tion (with abl.) it means either (a) a representative of, in place of, instead of; प्रद्युम्नः कृष्णात् प्रति Sk.; संग्रामे यो नारायणतः प्रति Bk.8.89; or (b) in exchange or return for; तिलेभ्यः प्रति यच्छति माषान् Sk.; भक्तेः प्रत्यमृतं शंभोः Vop.

-5 As the first member of Avyayībhāva compound it usually means (a) in or at every; as प्रतिसंवत्सरम् 'every year', प्रतिक्षणम्, प्रत्यहम् &c.; (b) towards, in the direction of; प्रत्यग्नि शलभा डयन्ते.

-6 प्रति is sometimes used as the last member of Avyayī. comp. in the sense of 'a little'; सूपप्रति, शाकप्रति. [ Note:-- In the com- pounds given below all words the second members of which are words not immediately connected with verbs, are included; other words will be found in their proper places.]

-Comp. -अंशम् ind. on the shoulders.

-अक्षरम् ind. in every syllable or letter; प्रत्यक्षरश्लेषमयप्रबन्ध Vās.

-अग्नि ind. towards the fire.

-अग्र = प्रत्यग्र q. v.

-अङ्गम् 1 a secondary or minor limb (of the body), as the nose.

-2 a division, chapter, section.

-3 every limb.

-4 a weapon. (

-ङ्गम्) ind.

1 on or at every limb of the body; as in प्रत्यङ्ग- मालिङ्गितः Gīt.1.

-2 for every subdivision.

-3 in each case (in grammar).

-अधिदेवता a tutelary deity who stays in front or near one; Hch.

-अधिष्ठानम्, -आधानम् the principal place of residence; Bṛi. Up.2.2.1.

-2 repository.

-अनन्तर a.

1 being in immediate neigh- bourhood; दानमानादिसत्कारैः कुरुष्व प्रत्यनन्तरम् Rām.4.15.27. (com. प्रत्यनन्तरं स्वाधीनम्).

-2 standing nearest (as an heir).

-3 immediately following, closely connected with; जीवेत् क्षत्रियधर्मेण स ह्यस्य (ब्राह्मणस्य) प्रत्यनन्तरः; Ms.1. 82;8.185. (

-रम्) ind.

1 immediately after.

-2 next in succession.

-रीभू to betake oneself close to; P. R.

-अनिलम् ind. towards or against the wind.

-अनीक a

1 hostile, opposed, inimical.

-2 resisting, opposing.

-3 opposite.

-4 equal, vying with. (

-कः) an enemy.

(-कम्) 1 hostility, enmity, hostile attitude or position; न शक्ताः प्रत्यनीकेषु स्थातुं मम सुरासुराः Rām.

-2 a hostile army; यस्य शूरा महेष्वासाः प्रत्यनीकगता रणे Mb.; ये$वस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः Bg.11.32. (प्र˚ may have here sense 1 also).

-3 (in Rhet.) a figure of speech in which one tries to injure a person or thing connected with an enemy who himself cannot be injured; प्रतिपक्षमशक्तेन प्रतिकर्तुं तिरस्क्रिया । या तदीयस्य तत्स्तुत्यै प्रत्यनीकं तदुच्यते K. P.1.

-अनुप्रासः a kind of alliteration.

-अनुमानम् an opposite conclusion.

-अन्त a. contiguous, lying close to, adjacent, bordering.

(-न्तः) 1 a border, frontier; स गुप्तमूलप्रत्यन्तः R.4.26.

-2 a bordering country; especi- ally, a country occupied by barbarian or Mlechchhas. ˚देशः a bordering country. ˚पर्वतः an adjacent hill; पादाः प्रत्यन्तपर्वताः Ak.

-अन्धकार a. spreading shadow; Buddh.

-अपकारः retaliation, injury in return; शाम्येत् प्रत्यप- कारेण नोपकारेण दुर्जनः Ku.2.4.

-अब्दम् ind. every year

-अमित्र a. hostile. (

-त्रः) an enemy. (

-त्रम्) ind. towards as enemy.

-अरिः 1 a well-matched opponent.

-2 the 9th, 14th or 23rd asterism from the जन्मनक्षत्र.

-3 a particular asterism; दारुणेषु च सर्वेषु प्रत्यरिं च विवर्जयेत् Mb.13.14.28 (com. प्रत्यरिं स्वनक्षत्राद् दिननक्षत्रं यावद् गणयित्वा नवभिर्भागे हृते पञ्चमी तारा प्रत्यरिः ।).

-अर्कः a mock sun; parhelion.

-अर्गलम् the rope by which a churning stick is moved.

-अवयवम् ind.

1 in every limb.

-2 in every particular, in detail.

- अवर a.

1 lower, less honoured; पुरावरान् प्रत्यवरान् गरीयसः Mb.13.94.12.

-2 very low or degrading, very insignificant; Ms.1.19.

-अश्मन् m. red chalk.

-अष्ठीला a kind of nervous disease.

-अहम् ind. every day, daily; day by day; गिरिशमुपचचार प्रत्यहं सा सुकेशी Ku.1.6.

-आकारः a scabbard, sheath.

-आघातः 1 a counter-stroke.

-2 reaction.

-आचारः suitable conduct or behaviour.

-आत्मम् ind. singly, severally.

-आत्मक a. belonging to oneself.

-आत्म्यम् similarity with oneself.

-आत्मेन ind. after one's own image; स किंनरान् कुंपुरुषान् प्रत्यात्म्येना- सृजत् प्रभुः Bhāg.3.2.45.

-आदित्यः a mock sun.

-आरम्भः 1 recommencement, second beginning.

-2 pro- hibition.

-आर्द्र a. fresh.

-आशा 1 hope, expectation; न यत्र प्रत्याशामनुपतति नो वा रहयति Māl.9.8.

-2 trust, con- fidence.

-आसङ्गः Connection, contact; अथ प्रत्यासङ्गः कमपि महिमानं वितरति Mv.1.12.

-आस्वर 1 returning.

-2 reflecting; Ch.Up.1.3.2.

-आह्वयः echo, resonance; छाया प्रत्याह्वयाभासा ह्यसन्तो$प्यर्थकारिणः Bhāg.11.28.5.

-उत्तरम् a reply, rejoinder.

-उलूकः 1 a crow; मृत्युदूतः कपोतो$यमुलूकः कम्पयन्मनः । प्रत्युलूकश्च कुह्वानैरनिद्रौ शून्यमिच्छतः ॥ Bhāg.1.14.14.

-2 a bird resembling an owl.

-ऋचम् ind. in each Rik.

-एक a. each, each one, every single one. (

-कम्) ind.

1 one at a time, severally; singly, in every one, to every one; oft. with the force of an adjective; विवेश दण्डकारण्यं प्रत्येकं च सतां मनः R.12.9. 'entered the mind of every good man'; 12.3;7.34; Ku.2.31.

-एनस् m.

1 an officer of justice (who punishes criminals); Bṛi. Up.4.3.7.

-2 a heir responsible for the debts of the deceased; surety.

-कञ्चुकः 1 an adversary.

-2 a critic.

-कण्ठम् ind.

1 severally, one by one.

-2 near the throat.

-कलम् ind. constantly, perpetually.

-कश a. not obeying the whip.

-कष्ट a. comparatively bad.

-कामिनी a female rival; Śi.

-कायः 1 an effigy, image, picture, likeness.

-2 an adversary; स वृषध्वजसायकावभिन्नं जयहेतुः प्रतिकाय- मेषणीयम् Ki.13.28.

-3 a target, butt, mark.

-कितवः an opponent in a game.

-कुञ्जरः a hostile elephant.

-कूपः a moat, ditch.

-कूल a.

1 unfavourable, adverse, contrary, hostile, opposite, प्रतिकूलतामुपगते हि विधौ विफलत्व- मेति बहुसाधनता Śi.9.6; Ku.3.24.

-2 harsh, discordant. unpleasant, disagreeable; अप्यन्नपुष्टा प्रतिकूलशब्दा Ku.1. 45.

-3 inauspicious.

-4 contradictory.

-5 reverse, inverted.

-6 perverse, cross, peevish, stubborn. ˚आचार- णम्, ˚आचरितम् any offensive or hostile action or conduct; प्रतिकूलाचरितं क्षमख मे R.8.81. ˚उक्तम्, -क्तिः f. a contra- diction. ˚कारिन्, -कृत, -चारिन्, -वत्ति a. opposing. ˚दर्शन a. having an inauspicious or ungracious appearance. ˚प्रवर्तिन्, -वर्तिन् a. acting adversely, taking an adverse course. ˚भाषिन् a. opposing, contradicting. ˚वचनम् dis- agreeable or unpleasant speech. ˚वादः contradiction. (प्रतिकूलता, -त्वम् adverseness, opposition, hostility. प्रति- कूलयति 'to oppose'.).

-कूल ind.

1 adversely, contrarily.

-2 inversely, in inverted order.

-कूलय Den. P. to resist, oppose.

-कूलिक a. hostile, inimical.

-क्षणम् ind. at every moment or instant, constantly; प्रतिक्षणं संभ्रमलोलदृष्टि- र्लीलारविन्देन निवारयन्ती Ku.3.56.

-क्षपम् ind. everynight.

-गजः a hostile elephant

-गात्रम् ind. in very limb.

-गिरिः 1 an opposite mountain.

-2 an inferior mountain.

-गृहम्, -गेहम् ind. in every house.

-ग्रामम् ind. in every village.

-चक्रम् a hostile army.

-चन्द्रः a mock moon; paraselene.

-चरणम् ind.

1 in every (Vedic) school or branch.

-2 at every foot-step.

-छाया, -यिका 1 a reflected image, reflection, shadow; रूपं प्रतिच्छायिक- योपनीतम् N.6.45.

-2 an image, picture.

-जङ्घा the forepart of the leg.

-जिह्वा, -जिह्विका the soft palate,

-तन्त्रम् ind. according to each Tantra or opinion.

-तन्त्र- सिद्धान्तः a conclusion adopted by one of the disputants only; (वादिप्रतिवाद्येकतरमात्राभ्युपगतः).

-त्र्यहम् ind. for three days at a time.

-दण्ड a. Ved. disobedient.

-दिनम् ind. every day; राशीभूतः प्रतिदिनमिव त्र्यम्बकस्याट्टहासः Me.6.

-दिशम् ind. in every direction, all round, every- where.

-दूतः a messenger sent in return.

-देवता a corresponding deity; गताः कलाः पञ्चदश प्रतिष्ठा देवाश्च सर्वे प्रतिदेवतासु Muṇḍa.3.2.7.

-देशम् ind. in every country.

-देहम् ind. in every body.

-दैवतम् ind. for every deity.

-द्वन्द्वः 1 an antagonist, opponent, adversary, rival.

-2 an enemy. (

-द्वम्) opposition, hostility.

-द्वन्द्विन् a.

1 hostile, inimical.

-2 adverse (प्रतिकूल); कृतान्तदुर्वृत्त इवापरेषां पुरः प्रतिद्वन्द्विनि पाण्डवास्त्रे Ki.16.29.

-3 rivalling, vying with; किसलयोद्भेदप्रतिद्वन्दिभिः (करतलैः) Ś.4.5. (-m.) an opponent, adversary, rival; तुल्यप्रति- द्वन्द्वि बभूव युद्धम् R.7.37.;15.25.

-द्वारम् ind. at every gate.

-धुरः a horse harnessed by the side of another.

-नप्तृ m. great-grandson, a son's grandson.

-नव a.

1 new, young, fresh.

-2 newly blown budded; सान्ध्यं तेजः प्रतिनवजपापुष्परक्तं दधानः Me.38.

-नाडी a branch-vein.

-नायकः the adversary of the hero of any poetic com- position; धीरोद्धतः पापकारी व्यसनी प्रतिनायकः S. D., as रावण in the Rāmāyaṇa, शिशुपाल in Māgha-Kāvya &c.

-नारी, -पत्नी, -युवतिः a female rival; Śi.7.45.

-निनादः = प्रतिध्वनिः q. v.

-न्यायम् ind. in inverted order; पुनः प्रतिन्यायं प्रतियोन्याद्रवति स्वप्नायैव Bṛi. Up.4.3.15.

-पक्ष a. like, similar.

(-क्षः) 1 the opposite side, party or faction, hostility; विमृश्य पक्षप्रतिपक्षाभ्यामवधारणं नियमः Gaut. S,

-2 an adversary, enemy, foe, rival; प्रति- पक्षकामिनी, -लक्ष्मी 'a rival wife'; Bv.2.64; दासीकृतायाः प्रति- पक्षलक्ष्याः Vikr.1.73; प्रतिपक्षमशक्तेन प्रतिकर्तुम् K. P.1; Vikr.1.7; often used in comp. in the sense of 'equal' or 'similar'.

-3 remedy, expiation; यादवस्य पापस्य प्रतिपक्षमुपदिशामि Nāg.5.

-4 a defendant or respondent (in law). ˚ता

1 hostility, opposition.

-2 obstacle.

-पक्षित a.

1 containing a contradiction.

-2 nullified by a contradictory premise; (as a hetu in न्याय); cf. सत्प्रतिपक्ष.

-पक्षिन् m. an opponent, adversary.

-पण्यम् merchandise in exchange; Buddh.

-प्रथम् ind. along the road, towards the way; प्रतिपथगतिरासीद् वेगदीर्घीकृताङ्गः Ku.3.76.

-पदम् ind.

1 at evry stop.

-2 at every place, everywhere.

-3 expressly.

-4 in every word; प्रतिपदाख्याने तु गौरवं परिहरद्भिर्वृत्तिकारैः सर्वसामान्यः शब्दः प्रति- गृहीतः प्रकृतिवदिति ŚB. on MS.8.1.2.

-पल्लवः an opposite or outstretched branch; R.

-पाणः 1 a stake.

-2 a counter-pledge.

-3 a counter-stake; Mb.3.

-पादम् ind. in each quarter.

-पात्रम् ind. with regard to each part, of each character; प्रतिपात्रमाधीयतां यत्नः Ś.1 'let care be taken of each character'.

-पादपम् ind. in every tree.

-पाप a. returning sin for sin, requiting evil for evil.

-पु(पू)रुषः 1 a like or similar man.

-2 a substitute, deputy.

-3 a companion.

-4 the effigy of a man pushed by thieves into the interior of a house before entering it themselves (to ascertain if any body is awake).

-5 an effigy in general. (

-षम्) ind. man by man, for each man.

-पुस्तकम् a copy of an original manuscript.

-पूर्वाह्णम् ind. every forenoon.

-प्रति a. counter-balancing, equal to.

-प्रभातम् ind. every morning.

-प्रसवः 1 (As opposed to अनुप्रसव) tracing causes back to the origin as -- a pot, a lump of mud, mud, clay, Pātañjala Yogadarśana.

-2 Negation of (or exception to) a negation. The force of a प्रतिप्रसव is positive, limiting as it does the scope of a प्रतिषेध or negation. Hence it is just the opposite of परिसंख्या whose force is negative or exclusive since it limits the scope of a positive statement. प्रतिप्रसवो$यं न परिसंख्या ŚB. on MS.1.7.45.

-प्रकारः an outer wall or rampart.

-प्रियम् a kindness or service in return; प्रतिप्रियं चेद् भवतो न कुर्यां वृथा हि मे स्यात् स्वपदोपलब्धिः R.5.56.

-बन्धुः an equal in rank or station; Mb.5.121.13.

-बलः a.

1 able, powerful.

-2 equal in strength, equally matched or powerful.

(-लम्) 1 a hostile army; अस्त्रज्वालावलीढप्रतिबलजलधेरन्तरौर्वायमाणे Ve.3.7.

-2 strength.

-बाहु 1 the forepart of the arm.

-2 an opposite side (in a square or polygon).

-बि (वि) म्बः, -म्बम् 1 a reflection, reflected image; ज्योतिषां प्रतिबिम्बानि प्राप्नु- वन्त्युपहारताम् Ku.6.42; Śi.9.18.

-2 an image, a picture.

-बीजम् a rotten seed.

-भट a. vying with, rivalling; घटप्रतिभटस्तनि N.13.5.

(-टः) 1 a rival, an opponent; निवासः कन्दर्पप्रतिभटजटाजूटभवने G. L.21.

-2 a warrior on the opposite side; समालोक्याजौ त्वां विदधति विकल्पान् प्रतिभटाः K. P.1.

-भय a.

1 fearful, formidable, terrible, frightful.

-2 dangerous; स्वगृहोद्यानगते$पि स्निग्धैः पापं विशङ्क्यते मोहात् । किमु दृष्टबह्वपायप्रतिभयकान्तारमध्यस्थे ॥ Pt.2.171; Nāg.5.1.; Bhāg.1.6.14. (

-यम्) a danger; सुनन्द, श्रुतं मया संनिहितगरुडप्रतिभयमुद्देशं जामाता जीमूतवाहनो गतः Nāg.5.

-भैरव a. dreadful.

-मञ्चः a kind of measure (in music.)

-मञ्चाः Platforms opposite to each other; दशभागिकौ द्वौ प्रतिमञ्चौ Kau. A.2.3.21.

-मण्डलम् 1 a secondary disc (of the sun &c.).

-2 an eccentric orbit.

-मन्दिरम् ind. in every house.

-मल्लः an antagonist, a rival; उपेयिवांसं प्रतिमल्लतां रयस्मये जितस्य प्रसभं गरुत्मतः N.1.63; पातालप्रतिमल्लगल्ल &c. Māl.5.22.

-मानना worship (पूजा); स्पर्शमशुचिवपुरर्हति न प्रतिमाननां तु नितरां नृपोचिताम् Śi.15.35.

-माया a counter-spell or charm; प्रतिमाया कृतं च तत् Mb.1.34.22.

-मार्गः the way back; Mb.4.

-मार्गम् ind. back, back- wards.

-माला capping verses (Mar. भंडी).

-मासम् ind. every month, monthly.

-मित्रम् an enemy, adversary.

-मुख a. standing before the face, facing; प्रतिमुखागत Ms.8.291.

-2 near, present. (

-खम्) a secondary plot or incident in a drama which tends either to hasten or retard the catastrophe; see S. D.334 and 351-364. (

-खम्) ind.

1 towards.

-2 in front, before.

-मुखरी a particular mode of drumming.

-मुद्रा 1 a counter- seal.

-2 the impression of a seal.

-मुहूर्तम् ind. every moment.

-मूर्तिः f. an image, a likeness.

-मूषिका f. a musk-rat (Mar. चिचुंदरी).

-यूथपः the leader of a hostile herd of elephants.

-रथः an adversary in war (lit. in fighting in a war-chariot); दौष्यन्तिमप्रतिरथं तनयं निवेश्य Ś.4.2.

-रथ्यम् in every road; अस्मिन् नगरे प्रतिरथ्यं भुजङ्गबद्धसंचारे Udb.

-रवः, -ध्वनिः 1 an echo; प्रतिरवविततो वनानि चक्रे Ki.1.4.

-2 quarrel; controversy.

-3 (Ved.) life (प्राण).

-रसितम् an echo; केनास्मत् सिंह- नादप्रतिरसितसखो दुन्दुभिस्ताड्यते$यम् Ve.1.22.

-राजः a hostile king.

-रात्रम् ind. every night.

-रूप a.

1 corresponding, similar, having a counter-part in; अग्निर्यथैको भुवनं प्रविष्टो रूपं रूपं प्रतिरूपो बभूव Kaṭh.2.2.9.

-2 beautiful.

-3 suitable, proper; इदं न प्रतिरूपं ते स्त्रीष्वदाक्षिण्यमीदृशम् Bu. Ch.4.66; आत्मनः प्रतिरूपं सा बभाषे चारुहासिनी Rām.4. 19.17.

-4 facing (अभिमुख); प्रतिरूपं जनं कुर्यान्न चेत् तद् वर्तते यथा Mb.12.97.16 (com. प्रतिरूपं युद्धाभिमुखम्).

(-पम्) 1 a picture, an image, a likeness.

-2 a mirror-like reflecting object; अदर्शनं स्वशिरसः प्रतिरूपे च सत्यपि Bhāg. 1.42.28.

-4 an object of comparison (उपमान); भवान्मे खलु भक्तानां सर्वेषां प्रतिरूपधृक् Bhāg.7.1.21.

-रूपक a. resembling, similar (at the end of comp.); जहीमान् राक्षसान् पापानात्मनः प्रतिरूपकान् Mb.3.29.11; चेष्टाप्रतिरूपिका मनोवृत्तिः Ś.1.

(-कम्) 1 a picture, an image; अग्निदैर्गर- दैश्चैव प्रतिरूपककारकैः Mb.12.59.49.

-2 a forged edict; जर्जरं चास्य विषयं कुर्वन्ति प्रतिरूपकैः Mb.12.56.52.

-3 a reflec- tion.

-लक्षणम् a mark, sign, token.

-लिपिः f. a tran- script, a written copy.

-लेखः a writ of reply; प्रावृत्तिकश्च प्रतिलेख एव Kau. A.2.1.28.

-लोम a.

1 'against the hair or grain', contray to the natural order, inverted, reverse (opp. अनुलोम); नववर्षसहस्राक्षः प्रतिलोमो$भवद् गुरुः Bhāg.12.14.15.

-2 contrary to caste (said of the issue of a woman who is of a higher caste than her husband).

-3 hostile.

-4 low, vile, base.

-5 left (वाम).

-6 obstinate, perverse; अपरिचितस्यापि ते$प्रतिलोमः संवृत्तः Ś.7.

-7 disagreeable, unpleasant. (

-मम्) any injurious or unpleasant act. (

-मम्) ind. 'against the hair or grain', inversely, invertedly. ˚ज a. born in the inverse order of the castes; i. e. born of a mother who is of a higher caste than the father; cf. Ms.1.16,25.

-लोमक a. reverse, inverted; राजन्यविप्रयोः कस्माद् विवाहः प्रतिलोमकः Bhāg.9.18.5.

-कम् inverted order.

-लोमतः ind.

1 in consequence of the inverted order or course; Ms.1.68.

-2 in an unfriendly manner; यदा बहुविधां वृद्धिं मन्येत प्रतिलोमतः Mb.12.13.39.

-वत्सरम् ind. every year.

-वनम् ind. in every forest.

-वर्णिक a. similar, corresponding.

-वर्धिन् a. being a match for.

-वर्षम् ind. every year.

-वस्तु n.

1 an equivalent, a counter- part.

-2 anything given in return.

-3 a parallel. ˚उपमा a figure of speech thus defined by Mammaṭa:-- प्रतिवस्तूपमा तु सा ॥ सामान्यस्य द्विरेकस्य यत्र वाक्यद्वये स्थितिः । K. P.1; e. g. तापेन भ्राजते सूर्यः शूरश्चापेन राजते Chandr.5. 48.

-वातः a contrary wind; प्रतिवाते$नुवाते च नासीत गुरुणा सह Ms.2.23. (

-तम्) ind. against the wind; चीनांशुक- मिव केतोः प्रतिवातं नीयमानस्य Ś.1.33.

-वारणः a hostile elephant.

-वासरम् ind. every day.

-विटपम् ind.

1 on every branch.

-2 branch by branch.

-विषम् an anti- dote. (

-षा) a birch tree.

-विष्णुकः a Muchakunda tree.

-वीरः an opponent, antagonist.

-वीर्यम् being equal to or a match for.

-वृषः a hostile bull.

-वेलम् ind. at each time, on every occasion.

-वेशः 1 a neighbouring house, neighbourhood.

-2 a neighbour.

-वेशिन् a. a neigh- bour; दृष्ट्वा प्रभातसमये प्रतिवेशिवर्गः Mk.3.14.

-वेश्मन् n. a neighbour's house.

-वेश्यः a neighbour.

-वैरम् re- quital of hostilities revenge.

-शब्दः 1 echo, reverbera- tion; वसुधाधरकन्दराभिसर्पी प्रतिशब्दो$पि हरेर्भिनत्ति नागान् V. 1.16; Ku.6.64; R.2.28.

-2 a roar.

-शशिन् m. a mock-moon.

-शाखम् ind. for every branch or school (of the Veda).

-शाखा a side-branch; महाभूतविशेषश्च विशेषप्रतिशाखवान् Mb.14.35.21.

-संवत्सरम् ind. every year.

-सङ्गक्षिका 1 a cloak to keep off the dust; Buddh.

-संदेशः a reply to the message; दर्पसारस्य प्रति- संदेशमावेदयत् D. K.2.1.

-सम a. equal to, a match for.

-सव्य a. in an inverted order.

-सामन्तः an enemy.

-सायम् ind. every evening.

-सूर्यः, -सूर्यकः 1 a mock-sun.

-2 a lizard, chameleon; 'कृकलासस्तु सरटः प्रतिसूर्यः शयानकः ।' Hemchandra; तृष्यद्भिः प्रतिसूर्यकैरजगरस्वेदद्रवः पीयते U.2.16.

-सेना, सैन्यम् a hostile army; निहतां प्रतिसैन्येन वडवामिव पातिताम् Rām.2.114.17.

-स्थानम् ind. in every place, everywhere.

-स्मृतिः N. of parti- cular kind of magic; गृहाणेमां मया प्रोक्तां सिद्धिं मूर्तिमतीमिव । विद्यां प्रतिस्मृतिं नाम Mb.3.36.3.

-स्रोतस् ind. against the stream; सरस्वतीं प्रतिस्रोतं ययौ ब्राह्मणसंवृतः Bhāg.1.78. 18. -a. going against the stream; अथासाद्य तु कालिन्दी प्रतिस्रोतः समागताम् Rām.2.55.5.

-हस्तः, -हस्तकः a deputy, an agent, substitute, proxy; आश्रितानां भृतौ स्वामिसेवायां धर्मसेवने । पुत्रस्योत्पादने चैव न सन्ति प्रतिहस्तकाः ॥ H.2.33.

-हस्तीकृ to take; Pratijñā 3.

-हस्तिन् the keeper of a brothel; Dk.2.2.

कर्मन् -m. Viśvakarmā; शक्रस्य नु सभा दिव्या भास्वरा कर्मनिर्मिता Mb.2.7.1. -n. [कृ-मनिन् Uṇ.4.144]

1 Action, work, deed.

-2 Execution, performance; प्रीतो$स्मि सो$हं यद् भुक्तं वनं तैः कृतकर्मभिः Rām.5.63.3.

-3 Business, office, duty; संप्रति विषवैद्यानां कर्म M.4.

-4 A religious rite (it may be either नित्य, नैमित्तिक or काम्य).

-5 A specific action, moral duty.

-6 (a) Performance of religious rites as opposed to speculative religion or knowledge of Brahman (opp. ज्ञान); अपरो दहृने स्वकर्मणां ववृते R.8.2. (b) Labour, work.

-7 Product, result.

-8 A natural or active property (as support of the earth).

-9 Fate, the certain consequence of acts done in a former life; कर्मायत्तं फलं पुंसां बुद्धिः कर्मानुसारिणी Bh.2.89,94.

-1 (In gram.) The object of of an action; कर्तुरीप्सिततमं कर्म P.I.4.49.

-11 (In Vaiś. Phil.) Motion considered as one of the seven categories of things; (thus defined:-- एकद्रव्यमगुणं संयोगविभागेष्वनपेक्षकारणं कर्म Vaiś. Sūtra. (It is five-fold:-- उत्क्षेपणं ततो$वक्षेपणमाकुञ्चनं तथा । प्रसारणं च गमनं कर्माण्येतानि पञ्च च ॥ Bhāṣā P.6.)

-12 Organ of sense. प्रजापतिर्ह कर्माणि ससृजे Bṛi. Up.1.5.21.

-13 Organ of action; कर्माणि कर्मभिः कुर्वन् Bhāg.11.3.6.

-14 (In Astr.) The tenth lunar mansion.

-15 Practice, training; सर्वेषां कर्मणा वीर्यं जवस्तेजश्च वर्धते Kau. A.2.2.

-Comp. -अक्षम a. incapable of doing anything.

-अङ्गम् part of any act; part of a sacrificial rite (as प्रयाज of the Darśa sacrifice).

-अधिकारः the right of performing religious rites.

-अनुरूप a.

1 according to action or any par- ticular office.

-2 according to actions done in a pre- vious existence.

-अनुष्ठानम् practising one's duties.

-अनुसारः consequence of, or conformity to, acts.

-अन्तः 1 the end of any business or task.

-2 a work, busi- ness, execution of business.

-3 a barn, a store of grain &c. Ms.7.62 (कर्मान्तः इक्षुधान्यादिसंग्रहस्थानम् Kull.)

-4 cultivated ground.

-5 a worker; कच्चिन्न सर्वे कर्मान्ताः Rām.2.1.52.

-अन्तरम् 1 difference or contrariety of action.

-2 penance, expiation.

-3 suspension of a religious action.

-4 another work or action; कर्मान्तर- नियुक्तासु निर्ममन्थ स्वयं दधि Bhāg.1.9.1.

-अन्तिक a. final. (

-कः) a servant, workman, Rām.1.13.7.

-अपनुत्तिः f. removing, sending away of कर्म; जन्मकर्माप- नुत्तये Bhāg.12.2.17.

-अर्ह a. fit or suitable to an act or the rite. (

-र्हः) a man.

-आख्या f. Name received from the act performed; तस्मात् छिन्नगमनो$श्वो$पि छाग इति कर्माख्या भविष्यति । ŚB. on MS.6.8.37.

-आजीवः one who maintains himself by some profession (as that of an artisan &c.)

-आत्मन् a. endowed with the princi- ples of action, active; कर्मात्मनां च देवानां सो$सृजत्प्राणिनां प्रभुः Ms.1.22. (-m.) the soul.

-आयतनम् see कर्मेन्द्रियम्; शव्दः स्पर्शो रसो गन्धो रूपं चेत्यर्थजातयः । गत्युक्त्युत्सर्गशिल्पानि कर्मायतनसिद्धयः Bhāg.11.22.16.

-आशयः receptacle or accumulation of (good and evil) acts; निर्हृत्य कर्माशयमाशु याति परां गतिम् Bhāg.1.46.32.

-इन्द्रियम् an organ of action, as distinguished from ज्ञानेन्द्रिय; (they are:- वाक्पाणिपादपायूपस्थानि; Ms.2.99; see under इन्द्रिय also) कर्मेन्द्रियाणि संयम्य Bg.3.6,7.

-उदारम् any valiant or noble act, magnanimity, prowess.

-उद्युक्त a. busy, engaged, active, zealous.

-करः 1 a hired labourer (a servant who is not a slave); आ तस्य गोः प्रतिदानात् कर्मकारी आगबीनः कर्मकरः Mbh. on P.V.2.14. कर्मकराः स्थपत्यादयः Pt.1; Śi.14.16.

-2 Yama.

-कर्तृ m. (in gram.) an agent who is at the same time the object of the action; e. g. पच्यते ओदनः, it is thus defined:- क्रियमाणं तु यत्कर्म स्वयमेव प्रसिध्यति । सुकरैः स्वैर्गुणैः कर्तुः कर्मकर्तेति तद्विदुः ॥ न चान्तरेण कर्मकर्तारं सकर्मका अकर्मका भवन्ति Mbh. on P.I.3.27

-काण्डः, -ण्डम् that department of the Veda which relates to ceremonial acts and sacrificial rites and the merit arising from a due performance thereof.

-कारः 1 one who does any business, a mechanic, artisan (technically a worker not hired).

-2 any labourer in general (whether hired or not).

-3 a black-smith; हरिणाक्षि कटाक्षेण आत्मानमवलोकय । न हि खङ्गो विजानाति कर्मकारं स्वकारणम् ॥ Udb.

-4 a bull.

-कारिन् m. a labourer, artisan, workman.

-कार्मुकः, -कम् a strong bow.

-कीलकः a washerman.

-कृत्यम् activity, the state of active exertion; यः प्रथमः कर्मकृत्याय जज्ञे Av.4.24.6.

-क्षम a. able to perform any work or duty; आत्मकर्मक्षमं देहं क्षात्रो धर्म इवाश्रितः R.1.13.

-क्षेत्रम् the land of religious acts, i. e. भरतवर्ष; Bhāg.5.17.11. cf. कर्मभूमि.

-गतिः f. the course of fate; अथ कर्मगतिं चित्रां दृष्ट्वा$स्य हसितं मया Ks.59.159.

-गृहीत a. caught in the very act (as a thief.).

-ग्रन्थिः f. a term in Jaina metaphysics connoting 'weakness in the form of वासनाs produced by अज्ञान'.

-घातः leaving off or suspending work.

-च(चा)ण्डालः 1 'base in deed', a man of very low acts or deeds; Vasiṣṭha mentions these kinds:-- असूयकः पिशुनश्च कृतघ्नो दीर्घरोषकः । चत्वारः कर्मचाण्डाला जन्मतश्चापि पञ्चमः ॥

-2 one who com- mits an atrocious deed; अपूर्वकर्मचण्डालमयि मुग्धे विमुच्च माम् U.1.46.

-3 N. of Rāhu.

-चेष्टा active exertion, action. कर्मचेष्टास्वहः Ms.1.66.

-चोदना 1 The motive impelling one to ritual acts. ज्ञानं ज्ञेयं परिज्ञाता त्रिविधा कर्मचोदना Bg.18.18.

-2 any positive rule enjoining a religious act.

-च्छेदः The loss caused by absence on duty; Kau. A.2.7.

-जः a. resulting from an act; सिद्धिर्भवति कर्मजा Bg.4.12. कर्मजा गतयो नॄणामुत्तमाधममध्यमाः Ms.12.3.

(-जः) 1 the holy fig-tree.

-2 the Kali age.

-3 the banian tree.

-4 the effect arising from human acts:-- संयोग, विभाग &c.

-5 heaven.

-6 hell.

-ज्ञ a. one acquaint- ed with religious rites.

-त्यागः renunciation of worldly duties or ceremonial acts.

-दुष्ट a. corrupt in action, wick- ed, immoral, disrespectable.

-देवः a god through religious action; ये शतं गन्धर्वलोक आनन्दाः स एकः कर्मदेवानामानन्दः Bṛi. Up.4.3.33.

-दोषः 1 sin, vice; अवेक्षेत गतीर्नॄणां कर्मदोष- समुद्भवाः Ms.6.61,95.

-2 an error, defect, or blunder (in doing an act); कर्मदोषैर्न लिप्यते Ms.1,14.

-3 evil consequence of human acts.

-4 discreditable conduct.

-धारयः N. of a compound, a subdivision of Tatpu- ruṣa, (in which the members of the compound are in apposition) तत्पुरुषः समानाधिकरणः कर्मधारयः P.I. 2.42. तत्पुरुष कर्म धारय येनाहं स्यां बहुव्रीहिः Udb.

-ध्वंसः 1 loss of fruit arising from religious acts.

-2 dis- appointment.

-नामन् (in gram.) a participal noun.

-नामधेयम् N. of an act or sacrifice. These names are not arbitrary or technical such as गुण and वृद्धि but are always significant; सर्वेष्वेव कर्मनामधेयेषु अर्थसमन्वयेनानुवाद- भूतो नामशद्बो वर्तते, न लौकिकार्थतिरस्कारेण परिभाषामात्रेण वृद्धिगुणवत् ŚB. on MS.1.6.41.

-नाशा N. of a river between Kaśi and Bihar.

-निश्चयः a decision of action; न लेमे कर्मनिश्चयम् Bm.1.648.

-निषद्या a manufactory; Kau. A.2.4.

-निष्ठ a. devoted to the performance of religious acts; अग्निर्वीरं श्रुत्यं कर्मनिष्ठाम् Rv.1.8.1; Ms.3.134.

-न्यासः renunciation of the result of religious acts.

-पथः 1 the direction or source of an action.

-2 the path of religious rites (opp. ज्ञानमार्ग).

-पाकः ripening of actions, reward of actions done in a former life; Pt.1.372.

-प्रवचनीयः a term for certain prepositions, particles, or ad- verbs when they are not connected with verbs and govern a noun in some case; literally-the term means, 'Concerned with the setting forth of an action'. According to Indian grammarians it means 'that which spoke of an action (क्रियां प्रोक्तवन्तः)' e. g. आ in आ मुक्तेः संसारः is a कर्मप्रवचनीय; so अनु in जपमनु प्रावर्षत् &c; कर्म प्रोक्तवन्तः कर्मप्रवचनीया इति Mbh. on P.I.4.83. cf. उपसर्ग, गति and निपात also.

-फलम् 1 fruit or reward of actions done in a former life; (pain, pleasure); न मे कर्मफले स्पृहा Bg.4.14;5.12;6.1; ˚फलत्याग Bg.12.11,18.2; ˚फलत्यागिन् Bg.18.11; ˚फलप्रेप्सुः Bg.18.27; ˚फलसंयोग Bg.5.14; ˚फलहेतु Bg.2.47. एवं संचिन्त्य मनसा प्रेत्य कर्मफलोदयम् Ms.11.231.

-2 the fruit of Averrhoa Carambola (Mar. कर्मर); also कर्मरङ्ग.

-बन्धः, -बन्धनम् confinement to repeated birth, as the consequence of religious acts, good or bad (by which the soul is attached to worldly plea- sures &c.); बुद्ध्या युक्तो यथा पार्थ कर्मबन्धं प्रहास्यति Bg.2.39.

-भूः, -भूमिः f.

1 the land of religious rites, i. e. भरतवर्ष, this world (a place for man's probation); प्राप्येमां कर्मभूमिम् Bh.2.1; K.174,319.

-2 ploughed ground.

-मासः the Calendar month of thirty days.

-मीमांसा the Mīmāṁsā of ceremonial acts; see मीमांसा.

-मूलम् a kind of sacred grass called कुश.

-युगम् the fourth (the present) age of the world, i. e. the Kaliyuga.

-योगः 1 performance of actions, worldly and religious rites; कर्मयोगेन योगिनाम् Bg.3.3;3.7;5.2;13.24.

-2 active exertion, industry; Ms.1.115.

-वचनम् (with Buddhists) the ritual.

-वज्रः an epithet of a Śūdra.

-वशः fate considered as the inevitable result of actions done in a former life.

-वाटी a lunar day (तिथि).

-विपाक = कर्मपाक.

-शाला a work-shop.

-शील, -शूर a. assiduous, active, laborious; cf. कर्म- शीलस्तु कर्मठे । Nm.

-शौचम् humility.

-श्रुतिः f. The word expressive of the act; कर्मश्रुतेः परार्थत्वात् MS.11. 2.6. (read या अत्र कर्मश्रुतिः दर्शपूर्णमासाभ्यामिति सा परार्था तृतीया-योगात् &c. शबर).

-सङ्गः attachment to worldly duties and their results. तन्निबध्नाति... कर्मसङ्गेन Bg.14.7.

-सचिवः a minister.

-संन्यासिकः, -संन्यासिन् m.

1 a religious person who has withdrawn from every kind of worldly act.

-2 an ascetic who performs religious deeds without looking to their reward.

-साक्षिन् m.

1 an eyewitness; वह्निर्विवाहं प्रति कर्मसाक्षी Ku.7.83.

-2 one who witnesses the good or bad actions of man; आदित्य भो लोककृताकृतज्ञ लोकस्य सत्यानृप- कर्मसाक्षिन् Rām.3.63.16. (There are nine divinities which are said to witness and watch over all human actions; सूर्यः सोमो यमः कालो महाभूतानि पञ्च च । एते शुभाशुभ- स्येह कर्मणो नव साक्षिणः ॥)

-सिद्धिः f. accomplishment of any business or desired object; success. स्वकर्मसिद्धिं पुनरा- शशंसे Ku.

-स्थानम् a public office, a place of business.

भूमिः f. [भवन्त्यस्मिन् भूतानि, भू-मि किच्च वा ङीप्]

1 The earth (opp. स्वर्ग, गगन or पाताल); द्यौर्भूमिरापो हृदयं यमश्च Pt. 1.182; R.2.74.

-2 Soil, ground; उत्खातिनी भूमिः Ś.1; विदूरभूमिः Ku.1.24.

-3 A territory, district, country, land; विदर्भभूमिः.

-4 A place, spot, ground, plot of ground; प्रमदवनभूमयः Ś.6; अधित्यकाभूमिः N.22.41; R.1. 52;3.61; Ku.3.58.

-5 A site, situation.

-6 Land, landed property.

-7 A story, the floor of a house; as in सप्तभूमिकः प्रासादः; प्रासादैर्नैकभूमिभिः Rām.4.33.8.

-8 Attitude, posture.

-9 A character or part (in a play); cf. भूमिका.

-1 Subject, object, receptacle; विश्वासभूमि, स्नेहभूमि &c.; मात्राणि कर्माणि पुरं च तासां वदन्ति हैकादशवीर भूमिः Bhāg.5.11.9.

-11 Degree, extent, limit; प्रकुपितमभिसारणे- $नुनेतुं प्रियमियती ह्यबलाजनस्य भूमिः Ki.1.58.

-12 The tongue.

-13 The number 'one'.

-14 The area.

-15 The base of any geometrical figure.

-Comp. -अनन्तरः a king of an adjacent district.

-अनृतम् false evidence concerning land; सर्वं भूम्यनृते हन्ति मा स्म भूम्यनृतं वदीः Ms.8.99.

-आमलकी, -आली N. of a plant; स्याद् भूम्यामलकी तिक्ता कषाया मधुरा हिमा Bhāva. P.

-इच्छा a desire for lying on the ground.

-इन्द्रः, -ईश्वरः 1 a king, sovereign; सभा ते भाति भूमिन्द्र सुधर्मातो$धिका क्षितौ Sūktisundara 5.28.

-2 a mountain; आस्ते गुरुः प्रायशः सर्वराज्ञां पश्चाच्च भूमीन्द्र इवा- भियाति Mb.6.2.11.

-कदम्बः a kind of Kadamba.

-कम्पः an earthquake.

-कूश्मण्डः liquorice (Mar. ज्येष्ठी- मध).

-खर्जूरिका, -खर्जूरी a variety of date tree; 'भूमि- खर्जूरिका...... दुरारोहा मृदुच्छदा' Bhāva. P.

-गत a. fallen to the earth.

-गर्तः, -गुहा a hole in the ground.

-गृहम् a cellar, an underground chamber.

-गोचरः a man.

-चलः, -चलनम् an earthquake; दशग्रीवः समाधूतो यथा भूमिचले$चलः Rām.6.59.61.

-छत्रम् a mushroom.

-ज a. earth-born, born or produced from the earth.

(-जः) 1 the planet Mars.

-2 an epithet of the demon Naraka.

-3 a man.

-4 the plant भूनिम्ब. (

-जा) an epithet of Sītā.

-जीविन् a. living on (the produce of) land; an agricul- turist. (-m.) a Vaiśya.

-(र्भि)जयः Uttara, the son of Virāṭa; Mb.4.

-तनयः the planet Mars.

-तलम् the surface of the earth.

-दानम् a grant of land.

-दुन्दुभिः 'earth-drum', as a pit covered over with skins.

-देवः a Brāhmaṇa; शिष्ट्वा वा भूमिदेवानां नरदेवसमागमे Ms.11.82.

-धरः 1 a mountain.

-2 a king.

-3 the number 'seven'.

-नाथः, -पः, -पतिः, -पालः, -भुज् m.

1 a king, sovereign; तत्तत् भूमिपतिः पत्न्यै दर्शयन् प्रियदर्शनः R.1.47.

-2 a Kṣatriya.

-पक्षः a swift or fleet horse.

-परिमाणम् square measure.

-पिशाचम् the wine-palm.

-पुत्रः the planet Mars.

-पुरंदरः 1 a king.

-2 N. of Dilīpa.

-प्रः a. filling the earth; भूमिप्रा$स्य कीर्तिर्भवति Ait. Ār.2.5.3.

-बुध्न a. having the earth for a bottom; Ch. Up.

-भागः a spot or portion of ground.

-भृत् m.

1 a mountain.

-2 a king.

-मण़्डा a kind of jasmine.

-रक्षकः 1 a guardian of a country.

-2 a swift or fleet horse.

-रथिकः a ground charioteer; तद् यथा भूमिरथिको भूमौ रथमालिख्य योग्यां करोति । सा तस्य योग्या प्रयोगकाले सौकर्यमुत्पादयति ŚB. on MS.7.2.15.

-रुहः a tree; A. Rām.7.4.21.

-लाभः death (lit. returning to the dust of the earth).

-लेपनम् cow-dung.

-वर्धनः, -नम् a dead body, corpse; यो न याति प्रसंख्यानमस्पष्टो भूमिवर्धनः Mb.3.35.7.

-शय a. sleeping on the ground.

(-यः) 1 a wild pigeon.

-2 a child, boy.

-3 any animal living in the earth.

-4 N. of Viṣṇu; भूशयो भूषणो भूतिः V. Sah.

-शयनम्, -शय्या sleeping on the ground.

-सत्रम् an offering of land; अक्षयान् लभते लोकान् भूमिसत्रं हि तस्य तत् Mb.

-समीकृत a. thrown to the ground, floored (Mar. जमीनदोस्त), वानरै राक्षसाश्चापि द्रुमैर्भूमिसमीकृताः Rām.6.52.3.

-संनिवेशः the general appearance of a country.

-संभवः, -सुतः 1 the planet Mars.

-2 an epithet of the demon Naraka. (

-वा, -ता) an epithet of Sītā.

-स्थ a. being, standing on the ground; भूमिष्ठं नोत्सहे योद्धुं भवन्तं रथमास्थितः Mb.5. 179.1.

-स्नुः an earth-worm.

-स्पृश् a.

1 blind.

-2 lame, cripple. (-m.)

1 a man.

-2 mankind.

-3 a Vaiśya.

-4 a thief.

-स्पोटः a mushroom.

1) General subject: coition, coupling, sexual intercourse

2) Biology: copulation

3) Law: congress

4) Physiology: coitus

5) Jargon: woo, the works (необычное, доставившее особое удовольствие)

6) Invective: jazz, lay, ride a pony

7) Taboo: ( the) other, Bologna bop (см. sausage), Donald (см. Donald Duck), Dutch kiss, Irish dip, Irish whist (where the Jack takes the ace) (см. jack, ace), Moll Peatley's jig, Ugandan affairs (sing) (обычно совершаемое в "экзотическом" месте, напр. в общественном туалете), Zinzanbrook (произносится zin-zan-bruck), a little conversation, accommodation, act, act of acts, any (usu get any), ass (usu have/get some ass), axe-grinding, banana, bang (usu have a bang), bash, bawdy banquet, bean-spilling, bedtime story, bedventure, belly ride, belly-bamping, belt, biggie, bike ride to Brighton, bit (обычно "на стороне"), bit of brush (usu have a bit of brush), bit of fish (usu have a bit of fish), bit of flat (usu do/have a bit of flat), bit of fun (usu have a bit of fun) (usu do/have a bit of flat), bit of hair (usu do/have a bit of flat), bit of hard for a bit of soft, bit of how's yer father, bit of jam (usu have a bit of jam), bit of meat (usu have a bit of meat) (usu do/have a bit of flat), bit of nifty (usu have a bit of nifty) (usu do/have a bit of flat), bit of share (usu have a bit of share), bit of skirt (usu do/ have/look for a bit of skirt), bit of snibley (usu have a bit of snibley; особ. с точки зрения мужчины), bit of that there (usu have a bit of that there), blanket drill (usu have a blanket drill), blanket hornpipe (usu have a blanket hornpipe), bonk (usu have a bonk), boody, boom-boom, booting, boozle, buckwild (usu get buckwild), bunk-up, bunk-up (usu have a bunk-up), bush patrol, business, butt, buttock-jig, button working (см. button), candy (часто употребляется в блюзах), carnal knowledge, cauliflower (usu a bit of cauliflower), cha-cha, charver, chauvering, chingazo, chuff, chunk, congress (usu be in congress), cooze, cosy, counter, crack (usu have/get a crack), crumpet (usu get/have a piece of crumpet), cunt, cut a side, cut off the joint (с точки зрения мужчины), cuzzy, daily mail, dash in the bloomers (обычно быстрое и внебрачное), dash up the channel (usu have/take a dash up the channel), depth charge, doctors and nurses (usu play doctors and nurses), dunking, ejectment in love lane, essence of bend-over, extras, feather-bed jig, ficky-fick, fig-fig, first game ever played, fish supper, flagrant delight (игра слов на лат. in flagrante delicto в момент совершения преступления), flame, flatback (в традиционной позиции "мужчина сверху"), flesh session, flip, flop, frame, freak, frig, frock, fuck, fuckeding, fucking, fucky, fun and games, futz, futzing, go, greens, grind (usu do a grind), ground rations (pl), grummet, hanky-panky (особ. при измене любовнице или жене), he-ing and she-ing, home run (см. first base, third base; игра слов на бейсбольном термине), horizontal exercise, horizontal jogging, horizontal refreshment, hose, hot beef injection, hot meat injection, hot roll with cream, hot session, houghmagandy, how's your father, hump, humpery, humpty, hunk, hunk of ass, in and out, interflora (намек на flower power, движение хиппи, девизом которого была фраза make love not war), interior decorating (обычно днем), invitation to the waltz (см. waltz), jackass (usu have/get some ass), jelly, jerk, jig, jiggery pokery, jing-jang (от кит. инь-ян), jive (usu have a jive), jobbing, joy ride, knockie, kwela, lame duck, lay (usu have a lay), leap (usu do a leap), leap in the dark, legover (usu get one's leg over q.v.), lewd infusion, limit, lipwork, little bit, little bit of keg, meat injection, mount (usu do a mount), mugging up, nail (usu have a nail), nasty, national indoor game, naughty, navel engagement (игра слов на naval engagement морское сражение), necessary (usu do the necessary), nibble (usu have a nibble), nifty, night games, nobbing, noogie, nookey, nudge, nudge, nurtle, nut, nutt (особ. приятное), oats, oil change, old one-two, one, one with t'other, pank (см. hanky-panky; особ. вне брака), parallel parking, party, patha-patha, peter, piece, piece of ass, piece of skirt, piece of tail, pile, pile-driving, play the back nine, pleasure, pom-pom, poon (особ. с темнокожей женщиной), pork prescription, porking, portion, prod, pudding, pump, punani, punch (usu have a punch), push (usu have a push), pussy, put-and-take, quim-sticking, quim-wedging, quimming, rabbit-habit, ram, ram job, religious oservances, ride (см. bare-back riding; usu have/take a ride), rip-off, rocking chair, rogering, roll (usu have a roll; обыч. с точки зрения мужчины), roll-in-the-hay, root, route, rub-belly, rudeness, rudies (sing), rule of three, rump-work, rumpo, sausage and donut situation (гетеросексуальное), scene, score, screw, screwing, seeing-to (usu give someone a good seeing-to), service, sex, sex-job, sexperience, shafting (usu give somebody a good shafting), shag, shake, short time, short-arm practice, shot, shot downstairs, shove, shudder, skirt, slam, slap and tickle, slithery, smack, snack-up, snag, snake in the grass, snibbet, some, splosh (usu a bit of splosh), squeeze-'em-close, squelching, strap, strap-on, stroke (usu have/take a stroke), stuff, stuffing (usu give somebody a good stuffing; с точки зрения мужчины), stunt, swing, tail, tail-wagging, ten, that thing, tick-tack, tiffin, tip, tough stuff, trade, trick, trim, trip up the Rhine, trouser action, tumble-in, tummy-tickling, turbot for tea, turn, ugly, under, under cover, valentino, wax, wham (особ. быстрое, не приносящее удовлетворения женщине), wham-bam (особ. быстрое, не приносящее удовлетворения женщине), wild thing, work (usu get (some) work), works (pl), yig-yag, you-know-what, zig-zag

disco.

disco (informal) (discoteca).

1 disk (anatomy, Astron & Geom).

disco solar the sun

2 record.

ser como un disco rayado (informal figurative) to go on like a cracked record

disco compacto compact disk

disco de éxito hit (record)

disco de larga duración LP, long-playing record

3 (traffic) light.

4 discus (sport).

5 disk (computing).

disco de arranque/del sistema startup/system disk

disco duro/flexible hard/floppy disk

disco magnético magnetic disk

disco óptico optical disk

disco removible/rígido removable/hard disk

disco virtual virtual disk

6 dial.

7 disco music, disco.

8 hard disk, harddisk, disc, disk.

9 dish.

* * *

► nombre masculino

1 disc

2 DEPORTE discus

3 (de música) record

4 INFORMÁTICA disk

\

disco duro hard disk

* * *

1) disc, disk

2) discus

3) record

•

- disco compacto

* * *

1) (Mús) record

2) (Inform) disk

3) (Dep) discus

4) (=señal) (Ferro) signal

5)

6) (Telec) dial

7)

* SF (=discoteca) disco

* * *

1)

a) (Audio) record, disc (colloq)

b) (Inf) disk

- disco compacto

- disco de larga duración

- disco duro

- disco flexible or floppy

- disco óptico

- disco sencillo

- disco volador

2)

a) (Dep) discus

b) (Med) disk*

c) (Auto, Mec)

d) ( del teléfono) dial

3)

a) ( señal de tráfico) (road) sign

b) ( semáforo) (Ferr) signal; (Auto) traffic light

femenino (fam) ( discoteca) disco

* * *

= disc [disk], diskette, gramophone record, record, sound disc, phonodisc, puck, platter.

Ex. Chapter 6 covers discs, tapes, piano rolls and sound recordings on film.

Ex. The message asks you to confirm that you want to delete the 'current record' from the diskette.

Ex. The majority of this schedule is devoted to various 'physical forms': globes and relief maps, gramophone records, tapes, etc.

Ex. For example, the child doing a project about birds will require books to give him background information, a record or cassette to let him hear a bird-song, and a film to help him to appreciate bird flight.

Ex. The library may have music scores, books on music, sound discs and sound tapes, to mention but a few of the possible media.

Ex. For instance, a change has been introduced from phonodisc and phonotape to sound recording, a term more easily understood by the public.

Ex. But goal-scorers don't give up the puck that easily -- especially in the offensive zone.

Ex. Hard drives typically have several platters which are mounted on the same spindle.

----

* basado en discos ópticos = optical disc based.

* base de datos en disco óptico = optical disc database.

* cabeza lectora de disco = disc reading head.

* cola de discos = disc queue.

* colección de discos = record collection.

* coleccionista de discos = discologist.

* controladora de disco duro = hard disc controller board.

* deterioro de los discos = disc rot.

* directorio del disco = diskette directory.

* disco actualizado = current disc.

* disco analógico = analog disc.

* disco CD-ROM = CD-ROM disc.

* disco compacto (CD) = compact disc (CD).

* disco con información = data diskette, data disk.

* disco de almacenamiento óptico = optical storage disc.

* disco de archivo = archival disc.

* disco de cera = wax disc.

* disco de demostración = demonstration disc.

* disco de larga duración = long-play record.

* disco de larga duración (LP) = LP (long play record).

* disco de ordenador = computer disc.

* disco de salida = output diskette.

* disco de sectores blandos = soft sectored disc.

* disco de stop = stop sign.

* disco de vinilo = vinyl record.