हठविद्या

f. the science orﾠ method of forced meditation Cat.

दिष्ट p. p. [दिश्-कर्मणि-क्त]

1 Shown, indicated, assigned, pointed out.

-2 Described, referred to.

-3 Fixed, settled.

-4 Directed, ordered &c.

-5 Destined (दैवविहित); न दिष्टमर्थमत्येतुमीशो मर्त्यः कथंचन Mb.3.135.55.

-ष्टः Time.

-ष्टम् 1 Assignment, allotment

-2 Fate, destiny, good or ill-luck; भो दिष्टम् Ś.2. यश्च दिष्टपरो लोके यश्चापि हठवादिकः । उभावपि शठावेतौ कर्मबुद्धिः प्रशस्यते ॥ Mb.3.32.13.

-3 Order, direction, command; सैनिका भयनाम्नो ये बर्हिष्मन् दिष्टकारिणः Bhāg.4.28.1.

-4 Aim, object.

-5 An appointed place; तं प्रेतं दिष्टमितो$ग्नय एव हरन्ति Ch. Up.5.9.2.

-Comp. -अन्तः 'the end of one's appointed time', death; दिष्टान्तमाप्स्यति भवानपि पुत्रशोकात् R.9.79; Rām.2.65.28.

-गतिः f. death; याजमानासम्भवादशक्यं हि दिष्टगतौ उत्तरं तन्त्रं कर्तुम् ŚB. on Ms.1.2.57. Hence दिष्टां गतिं गम् = To die. तस्मिंश्च दिष्टां गतिं गते फलं दर्शयति यो दीक्षितानां प्रमीयेत अपि तस्य फलमिति । ŚB. on MS.6.3.24.

-दृश् m. the god; यस्य तुष्यति दिष्टदृक् Bhāg.4.21.23.

-भाज् God. N.11.129. Chaṇḍū Paṇḍita com.

-भावः death; दिष्टभावं गतस्यापि विषये मोदते प्रजा Mb.5.133.37.

-भुक् a. reaping the fruit as destined or ordained by god; वसे$न्यदपि संप्राप्तं दिष्टभुक् तुष्टधीरहम् Bhāg.7.13.39.

हठः 1 Violence, force.

-2 Oppression, rapine.

-3 Obstinacy.

-4 Absolute necessity.

-5 Going in the rear of an enemy.

-6 Pistia Stratiotes (आकाशमूली).

-7 An unexpected gain; अकस्मादिह यः कश्चिदर्थं प्राप्नोति पूरुषः । तं हठेनेति मन्यन्ते स हि यत्नो न कस्यचित् ॥ Mb.3.32.16 (com. अचिन्तितस्यातर्कितस्य च लाभो हठः). (हठेन and हठात् are used adverbially in the sense of 'forcibly', 'violent- ly', 'suddenly', 'against one's will'; अम्बालिका च चण्डवर्मणा हठात् परिणेतुमात्मभवनमनीयत् Dk.; वानरान् वारयामास हठेन मधुरेण च Rām.

-Comp. -आदेशिन् a. prescribing forcible measures against.

-आयात a. absolutely necessary, indispensable.

-पर्णी moss.

-बुद्धिः the belief in the unexpected gain (without doing any effort); तथैव हठदुर्बुद्धिः शक्तः कर्मण्यकर्मकृत् Mb.3.32.15.

-योगः a parti- cular mode of Yoga or practising abstract meditation, (so called, as distinguished from राजयोग q.v., because it is very difficult to practise; it may be performed in various ways, such as by standing on one leg, holding up the arms, inhaling smoke with the head inverted &c.).

-वादिन् m. one using force obstinately; दुर्ग्राह्यविद्विषद्दुर्गग्राहिणा हठवादिना Śiva B.31.59.

-वादिकः a चार्वाक type person; see हठबुद्धिः (प्राग्जन्माभावात् अकृतमेवोप- स्थास्यतीति वदन्); Mb.3.32.13.

-विद्या the science of forced meditation.

m. violence, force (ibc., ena, andﾠ āt, « by force, forcibly») R. Rājat. Kathās. etc.;