सप्तचरु

mfn. going to the frontiers, walking about the frontiers R.

m. « going secretly», Bala-rāma L.

n. « chewing the chewed», tedious reiteration BhP. VII, 5, 30 Pāṇ. 3-1, 15 Siddh.

n. the tricks of rogues (pl. Kathās.);

mfn. id. (ifc.) MārkP.

n. (nom. - rum?) N. of a place MBh.

अज्ञात a. Unknown, unexpected, unconscious, un- aware; ˚भुक्त, संवत्सरस्यैकमपि चरेत्कृच्छ्रं द्विजोत्तमः । अज्ञातभुक्तशुद्ध्यर्थं ज्ञातस्त तु विशेषतः ॥ Ms.5.21 eaten unconsciously or unawares; ˚कुलशीलस्य whose family and character are unknown; ˚पातं सलिले ममज्ज R.16.72.

-Comp. -केत a. [ब.] Ved. of secret designs. अज्ञातकेता वृजिना अभूवन् Rv. 5.3.11.

-वस्तुशास्त्रम् Agnoiology.

-चर्या, -वासः remaining incognito (said of the Pāṇḍavas); हंसाः संप्रति पाण्डवा इव वनादज्ञातचर्यां गताः Mk.5.6. Mb.3.185.89.

अद्भुतः a. [Uṇ.5.1 अदि भुवो डुतच्; according to Nir. न भूतम् 'the like of which did not take place before.]

1 Wonderful, marvellous; ˚कर्मन् of wonderful deeds; ˚गन्ध having wonderful smell; ˚दर्शन, ˚रूप; prodigious; extraordinary, transcendental, supernatural.

-2 Ved. Unobserved, invisible (opp. दृश्य).

-तम् 1 A wonder, a wonderful thing or occurrence, a prodigy, miracle; देव अद्भुतं खलु संवृत्तम् Ś.5 a wonderful or unexpected occurrence; आकालिकमनध्यायं विद्यात्सर्वाद्भुतेषु च Ms.4. 118.

-2 Surprise, astonishment, wonder (m.) also; ˚उद्भ्रान्तदेवासुराणि विक्रान्तचरितानि U.6 lost in wonder.

-3 One of the five proportions of the measurement of height; in this measurement height is twice the breadth; हीनं तु द्वयं तद्द्विगुणं चाद्भुतं कथितम् Māna.11.2. 23.

-तः 1 One of the 8 or 9 Rasas, the marvellous senti- ment; जगति जनितात्यद्भुतरसः U.3.44.

-2 N. of the Indra of the 9th Manvantara.

-Comp. -उत्तरकाण्डम् N. of a work, an appendix to or imitation of the Rāmāyaṇa.

-एनस् a. Ved. in whom no sin is visible.

-धर्मः a system of prodigies.

-ब्राह्मणम् N. of a portion of a Brāhmaṇa belonging to the Sāmaveda.

-रामायणम् N. of a work ascribed to Vālmīki.

-शान्तिः f. N. of the Sixtyseventh Pariśiṣṭa of the Atharvaveda.

-संकाश a. resembling a marvel; so ˚उपम.

-सारः the wonderful resin (of the खदिर or Catechu plant) (Mar. खैराची राळ); Mimosa Catechu.

-स्वन a. having a wonderful sound. (

-नः) N. of Śiva.

गो m. f. (Nom. गौः) [गच्छत्यनेन, गम् करणे डो Tv.]

1 Cattle, kine (pl.)

-2 Anything coming from a cow; such as milk, flesh, leather &c.

-3 The stars; वि रश्मिभिः ससृजे सूर्यो गाः Rv.7.36.1.

-4 The sky.

-5 The thunder- bolt of Indra; Ki.8.1.

-6 A ray of light; नान्यस्तप्ता विद्यते गोषु देव Mb.1.232.11; बालो$यं गिरिशिखरेषु चारयन् गाः त्रैलोक्यं तिमिरभरेण दुष्टमेतत् (रविः नैर्मल्यं नयति) । Rām. Ch. 7.6.

-7 A diamond.

-8 Heaven.

-9 An arrow. -f.

1 A cow; जुगोप गोरूपधरामिवोर्वीम् R.2.3; क्षीरिण्यः सन्तु गावः Mk.1.6.

-2 The earth; दुदोह गां स यज्ञाय R.1.26; गामात्तसारां रघुरप्यवेक्ष्य 5.26;11.36; Bg.15.13; सेको$- नुगृह्णातु गाम् Mu.3.2; Me.3; cf. also the quotation for (

-6).

-3 Speech, words; कुलानि समुपेतानि गोभिः पुरुषतो$- र्थतः Mb.5.28; रघोरुदारामपि गां निशम्य R.5.12;2.59; Ki.4.2.

-4 The goddess of speech, Sarasvatī.

-5 A mother.

-6 A quarter of the compass.

-7 Water; सायं भेजे दिशं पश्चाद्गविष्ठो गां गतस्तदा Bhāg.1.1.36; also pl.; Bhāg.11.7.5.

-8 The eye; गोकर्णा सुमुखी कृतेन इषुणा गोपुत्रसंप्रेषिता Mb.8.9.42.

-9 A region of the sky. -m. A bull, an ox; असंजातकिणस्कन्धः सुखं स्वपिति गौर्गडिः K. P.1; Ms.4.72; cf. चरद्गव.

-2 The hair of the body.

-3 An organ of sense; अदान्तगोभिर्विशतां तमिस्रं पुनः पुनश्चर्वितचर्वणानाम् Bhāg..7.5.3.

-4 The sign Taurus of the zodiac; Bṛi. S.49.

-5 The sun.

-6 The number 'nine' (in math.).

-7 The moon.

-8 A singer.

-9 A billion.

-1 A cow-sacrifice

-11 A house; cf. गौर्वज्रं गौः प्रभा भूमिर्वाणी तोयं त्रिविष्टपम् । धेनुर्बस्तो वृषो दिग्गौर्नेत्रं लज्जा गुरू रमा ॥ इन्द्रियं श्रीरुमा... Enm.

-Comp. -कण्टकः, -कम् 1 a road or spot trodden down by oxen and thus made im- passable.

-2 the cow's hoof.

-3 the print of a cow's hoof.

-कर्ण a. having cow's ears.

(-र्णः) 1 a cow's ear; गोकर्णसदृशौ कृत्वा करावाबद्धसारणौ Ks.6.57.

-2 a mule.

-3 a snake; Mb.8.9.42.

-4 a span (from the tip of the thumb to that of the ring-finger); गोकर्णशिथिल- श्चरन् Mb.2.68.75; तालः स्मृतो मध्यमया गोकर्णश्चाप्यनामया Brahmāṇḍa P.

-5 N. of a place of pilgrimage in the south, sacred to Śiva. श्रितगोकर्णनिकेतमीश्वरम् R.8.33.

-6 a kind of deer.

-7 a kind of arrow; Mb.8.9.42.

-किराटा -किराटिका the Sārikā bird.

-किलः, -कीलः 1 a plough

-2 a pestle.

-कुलम् 1 a herd of kine; वृष्टिव्याकुलगोकुलावनरसादुद्धृत्य गोवर्धनम् Gīt.4; गोकुलस्य तृषा- र्तस्य Mb.

-2 a cow-house.

-3 N. of a village (where Kṛiṣṇa was brought up).

-कुलिक a.

1 one who does not help a cow in the mud.

-2 squint-eyed.

-कुलोद्भवा an epithet of Durgā.

-कृतम् cow-dung.

-क्षीरम् cow's milk.

-क्षुरम्, -रकम् a cow's hoof.

-खरः a beast (पशु); यत्तीर्थबुद्धिः सलिले न कर्हिचिज्जनेष्वभिज्ञेषु स एव गोखरः Bhāg.1.84.13.

-खा a nail.

-गृष्टिः a young cow which has had only one calf.

-गोयुगम् a pair of oxen.

-गोष्ठम् a cow-pen, cattle-shed.

-ग्रन्थिः 1 dried cowdung.

-2 a cow-house.

-ग्रहः capture of cattle (गवालम्भ); Mb.12.265.2.

-ग्रासः the ceremony of offering a morsel (of grass) to a cow when performing an expiatory rite.

-घातः, -घातकः, -घातिन् m. a cow-killer.

-घृतम् 1 rain-water.

-2 clarified butter coming from a cow.

-घ्न a.

1 destructive to cows.

-2 one who has killed a cow.

-3 one for whom a cow is killed, a guest.

-चन्दनम् a kind of sandal-wood.

-चर a.

1 grazed over by cattle.

-2 frequenting, dwelling, resorting to, haunting पितृसद्मगोचरः Ku.5.77.

-3 within the scope, power, or range of; अवाङ्मनसगोचरम् R.1.15; so बुद्धि˚, दृष्टि˚, श्रवण˚ स्वगोचरे दीप्ततरा बभूव Bu. Ch.1.13.

-4 moving on earth.

-5 accessible to, attainable; त्याग- सूक्ष्मानुगः क्षेम्यः शौचगो ध्यागोचरः Mb.12.236.12.

-6 circulating, having a particular meaning, prevalent.

(-रः) 1 the range of cattle, pasturage; उपारताः पश्चिम- रात्रिगोचरात् Ki.4.1.

-2 (a) a district, department, province, sphere. (b) an abode, dwelling-place, a place of resort; Śi.1.21; Ms.1.39.

-3 range of the organs of sense, an object of sense; श्रवणगोचरे तिष्ठ be within ear-shot; नयनगोचरं या to become visible.

-4 scope, range, in general; हर्तुर्याति न गोचरम् Bh.2.16.

-5 (fig.) grip, hold, power, influence, control; कः कालस्य न गोचरा- न्तरगतः Pt.1.146; गोचरीभूतमक्ष्णोः U.6.26; Māl.5.24; अपि नाम मनागवतीर्णो$सि रतिरमणबाणगोचरम् Māl.1.

-6 horizon.

-7 field for action, scope; इन्द्रियाणि हयानाहुर्विषयांस्तेषु गोचरान् Kaṭh.3.4.

-8 the range of the planets from the Lagna or from each other.

˚पीडा in- auspicious position of stars within the ecliptic; गोचर- पीडायामपि राशिर्बलिभिः शुभग्रहैर्दृष्टः (पीडां न करोति) Bṛi.S.41.13. (गोचरीकृ to place within the range (of sight), make current).

-चर्मन् n.

1 a cow's hide.

-2 a particular measure of surface thus defined by Vasiṣṭha:-- दशहस्तेन वंशेन दशवंशान् समन्ततः । पञ्च चाभ्यधिकान् दद्यादेतद्गोचर्म चोच्यते ॥ ˚वसनः an epithet of Śiva.

-चर्या seeking food like a cow; गोचर्यां नैगमश्चरेत् Bhāg.11.18.29.

-चारकः cowherd.

-चरणम् the tending or feeding of cows; Bhāg.1.38.8.

-ज a.

1 born in the earth (rice &c.).

-2 produced by milk; अब्जा गोजा...... Kaṭh.5.2.

-जरः an old ox or bull; नाद्रियन्ते यथापूर्वं कीनाशा इव गोजरम् Bhāg.3.3.13.

-जलम् the urine of a bull or cow.

-जागरिकम् auspi- ciousness, happiness. (

-कः) a preparer of food, baker.

-जात a. born in the heaven (gods); गोजाता अप्या मृळता च देवाः Rv.6.5.11.

-जिह्वा N. of a plant (Mar. पाथरी).

-जिह्विका the uvula.

-जीव a. living on cattle (milk- man); Hch.1.7.

-तल्लजः an excellent bull or cow.

-तीर्थम् a cowhouse.

-त्रम् [गां भूमिं त्रायते त्रै-क]

1 a cow-pen.

-2 a stable in general.

-3 a family, race, lineage; गोत्रेण माठरो$स्मि Sk.; so कौशिकगोत्राः, वसिष्ठगोत्राः &c.; Ms.3.19,9.141.

-4 a name, appellation; जगाद गोत्र- स्खलिते च का न तम् N.1.3; Ś.6.5; see ˚स्खलित below; मद्गोत्राङ्कं विरचितपदं गेयमुद्गातुकामा Me.88.

-5 a multitude.

-6 increase.

-7 a forest.

-8 a field.

-9 a road.

-1 possessions, wealth.

-11 an umbrella, a parasol.

-12 knowledge of futurity.

-13 a genus, class, species.

-14 a caste, tribe, caste according to families. (

-त्रः) a mountain; 'गोत्रं नाम्नि कुले$प्यद्रौ' इति यादवः; Śi.9.8. Hence गोत्रोद्दलनः means Indra; cf. इन्द्रे तु गोत्रोद्दलनः कुलघ्ने गिरिदारणे Nm.

(-त्रा) 1 a multitude of cows.

-2 the earth.

˚उच्चारः recitation of family pedigree.

˚कर्तृ, -कारिन् m. the founder of a family.

˚कीला the earth.

˚ज a. born in the same family, gentile, a relation; Bhāg.3.7.24; Y.2.135.

˚पटः a genealogical table, pedigree.

˚प्रवरः the oldest member or founder of a family.

-भिद् m. an epithet of Indra; हृदि क्षतो गोत्रभिदप्यमर्षणः R.3.53;6.73; Ku.2.52.

˚स्खलनम्, ˚स्खलितम् blundering or mistaking in calling (one) by his name, calling by a wrong name; स्मरसि स्मर मेखलागुणैरुत गौत्रस्खलितेषु बन्धनम् Ku.4.8.

-द a. giving cows; Ms.4.231. (

-दः) brain. (

-दा) N. of the river Godāvarī.

-दत्र a. Ved. giving cows. (

-त्रः) an epithet of Indra. (

-त्रम्) a crown (pro- tecting the head).

-दन्त a. armed with a coat of mail.

(-तम्) 1 yellow orpiment.

-2 a white fossil substance.

-दानम् 1 the gift of a cow.

-2 the ceremony of tonsure or cutting the hair; रामलक्ष्मणयो राजन् गोदानं कारयस्व ह Rām.1.71.23; अथास्य गोदानविधेरनन्तरम् R.3. 33; (see Mallinātha's explanation of the word); कृत- गोदानमङ्गलाः U.1; अतोनं गोदानं दारकर्म च Kau. A.1.5; (Rām. explains the word differently).

-3 the part of the head close to the right ear.

-दाय a. intending to give cows.

-दारणम् 1 a plough.

-2 a spade, hoe.

-दा, -दावरी N. of a river in the south.

-दुह् m.,

-दुहः 'cow-milker', a cowherd; सुदुघामिव गोदुहे R.1.4.1; चिरं निदध्यौ दुहतः स गोदुहः Śi.

-दोहः 1 the milking of cows.

-2 the milk of cows.

-3 the time of milking cows.

-दोहनम् 1 the time of milking cows.

-2 the milking of cows; न लक्ष्यते ह्यवस्थानमपि गोदोहनं क्वचित् Bhāg.1.19. 4.

-दोहनी a milk-pail.

-द्रवः the urine of a bull or cow.

-धनम् 1 a herd or multitude of cows, cattle.

-2 possession of cows. (

-नः) a broad-pointed arrow.

-धरः a mountain.

-धर्मः the law of cattle, rules relating to cattle; (open and unconcealed intercourse of the sexes); गोधर्मं सौरभेयाच्च सो$धीत्य निखिलं मुनिः । प्रावर्तत तदा कर्तुं श्रद्धावांस्तमशङ्कया ॥ Mb.1.14.26.

-धुमः, -धूमः 1 wheat; Bṛi. Up.6.3.13.

-2 the orange. ˚चूर्णम् wheat flour;

-सम्भवम् a sour paste.

-धूलिः 'dust of the cows', the time of sunset or evening twilight (so called be- cause cows, which generally return home at about sunset, raise up clouds of dust by their treading on the earth).

-धेनुः a milch-cow with a calf.

-भ्रः a mountain.

-नन्दा an epithet of the wife of Śiva.

-नन्दी the female of the Sārasa bird.

-नर्दः 1 the (Indian) crane.

-2 an epithet of Śiva (bellowing like a bull).

-3 N. of a country.

-नर्दीयः an epithet of Patañjali, author of the Mahābhāṣya.

-नसः, -नासः 1 a kind of snake.

-2 a kind of gem.

-नसा the mouth of a cow.

-नाथः 1 a bull.

-2 an owner of land.

-3 a herdsman.

-4 an owner of kine.

-नायः a cowherd; तद्यथा गोनायो$श्वनायः पुरुषनाय इत्येवं तदप आचक्षते$शनायेति Ch. Up.6.8.3.

-नाशनः a wolf.

-नासा the projecting snout of a cow or ox.

-नासम् a kind of gem.

-निष्यन्दः cow's urine.

-पः 1 a cowherd (considered as belonging to a mixed tribe); गोपवेशस्य विष्णोः Me.15.

-2 the chief of a cowpen.

-3 the superintendent of a village.

-4 a king.

-5 a protector, guardian; Rv.1.61.1.

˚अनसी the wood of a thatch; गोपानसीषु क्षणमास्थितानाम् Śi.3.49.

˚अष्टमी the eighth day of the bright fortnight of Kārttika when Kṛiṣṇa is said to have worn the dress of a cowherd.

˚आटविका a cowherd.

˚कन्या 1 the daughter of a cowherd.

-2 a nymph of Vṛindāvana.

˚अध्यक्षः, ˚इन्द्रः, ˚ईशः the chief of herdsmen, an epithet of Kṛiṣṇa.

˚चापः the rainbow.

˚दलः the betel-nut tree.

˚भद्रम् the fibrous root of a water-lily.

˚रसः gum myrrh.

˚राष्ट्राः (pl.) N. of a people. ˚वधूः f. a cowherd's wife; Bhāg.1.9.4. ˚वधूटी a young cowherdess, a young wife of a cowherd; गोपवधूटीदुकूलचौराय Bhāṣā P.1.

(-पकः) 1 the superin- tendent of a district.

-2 myrrh.

(-पिका) 1 a cowher- dess; Bhāg.1.9.14-15.

-2 protectress. (

-पी) a cowherd's wife (especially applied to the cowherdesses of Vṛindāvana, the companions of Kṛiṣṇa in his juvenile sports).

-2 a milk-maid.

-3 a protectress.

-4 Nature, elementary nature.

-पतिः 1 an owner of cows.

-2 a bull.

-3 a leader, chief.

-4 the sun; नीहारमिव गोपतिः Bhāg.1.12.1; Mb.1.173.32.

-5 Indra; सुराङ्गना गोपतिचापगोपुरं पुरम् (जहुः) Ki.8.1.

-6 N. of Kṛiṣṇa.

-7 N. of Śiva.

-8 N. of Varuṇa; एष पुत्रो महाप्रज्ञो वरुणस्येह गोपतेः Mb.5.98.11.

-9 a king; नासतो विद्यते राजन् स ह्यरण्येषु गोपतिः Mb.12.135.26.

-पथः N. of a Brāhmaṇa of Av.

-पर्वतम् the name of the place where Pāṇini is said to have performed penance and propitiated Śiva; गोपर्वतमिति स्थानं शम्भोः प्रख्यापितं मया । यत्र पाणिनिना लेभे वैयाकरणिकाग्ऱ्यता ॥ अरुणाचलमाहात्म्यम्- उत्तरार्धः 2 अ. 68 श्लो.

-पशुः a sacrificial cow.

-पाः m. Ved.

1 a herdsman.

-2 protector, or guardian; मन्द्राग्रे- त्वरी भुवनस्य गोपा Av.2.1.57.

-पानसी a curved beam which supports a thatch; गोपानसी तु वलभिच्छादने वक्रदारुणि Ak.2.2.15.

-पालः 1 a cowherd; Ms.4.253.

-2 a king.

-3 an epithet of Śiva.

-4 an epithet of Kṛ&iṣṇa. ˚धानी a cow-pen, cow-shed.

-पालकः 1 a cowherd.

-2 a king.

-3 an epithet of Śiva; also of Kṛiṣṇa.

-पालिः an epithet of Śiva.

-पालिका, -पाली the wife of a cowherd; पार्थः प्रस्थापयामास कृत्वा गोपालिकावपुः Mb.1.221.19.

-पालितः N. of a lexicographer.

-पित्तम् bile of cows, ox-bile (from which the yellow pigment गोरोचना is prepared; गोपित्ततो रोचना Pt.1.94.).

-पीतः a species of wagtail.

-पीथः protection; अस्माकमृषीणां गोपीथे न उरुष्यतम् Rv.5.65.6. (

-थम्) a holy place, a place of pilgrimage.

-पुच्छम् a cow's tail.

-2 a particular point of an arrow.

(-च्छः) 1 a sort of monkey; Bhāg.8.2.22.

-2 a sort of necklace consisting of two or four or thirty-four strings.

-3 a kind of drum.

-पुटिकम् the head of Śiva's bull.

-पुत्रः 1 a young bull.

-2 an epithet of Karṇa.

-पुरम् 1 a town-gate; उत्तुङ्गसौधसुरमन्दिरगोपुरम् Māl.9.1.

-2 a principal gate; दधतमुच्चशिलान्तरगोपुराः Ki.5.5.

-3 the ornamental gate- way of a temple.

-पुरीषम् cowdung.

-प्रकाण्डम् an ex- cellent cow or bull.

-प्रचारः pasture-ground, pasturage for cattle; ग्राम्येच्छया गोप्रचारो भूमी राजवशेन वा Y.2.166.

-प्रत (ता) रः 1 a ford for cattle.

-2 a place of pilgrimage on the Śarayū; यद्गोप्रतरकल्पो$भूत्संमर्दस्तत्र मज्जताम् । अतस्तदाख्यया तीर्थं पावनं भुवि पप्रथे ॥ R.15.11.

-प्रदानम् same as गोदान.

-प्रवेशः the time when cows return home, sunset or evening-twilight; गोप्रवेशसमये Bṛi. S.24.35.

-फणा 1 a bandage hollowed out so as to fit the chin or nose &c.

-2 a sling.

-बालः the hair of cows.

-भुज् m. a king; गोभुजां वल्लभा लक्ष्मीः Rāj. T.5.6.

-भृत् m.

1 a mountain.

-2 a king.

-मक्षिका a gadfly.

-मघ a. granting cattle or cows कदा गोमघा हवनानि गच्छाः Rv.6.35.3.

-मंडलम् 1 the globe.

-2 a multitude of cows.

-मण़्डीरः a kind of an aquatic bird; L. D. B.

-मतम् = गव्यूति q. v.

-मतल्लिका a tract- able cow, an excellent cow; अरिर्मधोरैक्षत गोमतल्लिकाम् Śi.12.41.

-मथः a cowherd.

-मध्यमध्य a. slender in the waist.

-महिषदा N. of one of the Mātṛis attending on कार्तिकेय.

-मांसम् beef.

-मायु 1 a kind of frog.

-2 a jackal; अनुहंकुरुते घनध्वनिं न हि गोमायुरुतानि केसरी Śi.16. 25.

-3 bile of a cow.

-4 N. of a Gandharva.

-मीनः a kind of fish.

-मुखः, -मुखम् [गोर्मुखमिव मुखमस्य] a kind of musical instrument; Bg.1.13; गोमुखानां च शृङ्गाणाम- नीकद्वयवर्तिनाम् Śiva. B.24.55.

(-खः) 1 a crocodile, shark.

-2 a hole of a particular shape in a wall made by thieves.

(-खम्) 1 a house built unevenly.

-2 spreading unguents, smearing; 'गोमुखं कुटिलाकारे वाद्यभाण्डे विलेपने' इति विश्वः; यस्यामलिन्देषु न चक्रुरेव मुग्धाङ्गना गोमयगो- मुखानि Śi.3.48. (

-खम्, -खी) a cloth-bag of the shape of a gnomon containing a rosary, the beads of which are counted by the hand thrust inside.

-2 a house built unevenly.

-3 a particular method of sitting (a योगासन) (

-खी) the chasm in the Himālaya mountains through which the Ganges flows.

-मूढ a. stupid as a bull.

-मूत्रम् cow's urine.

-मूत्रकः a variety of lapis lazuli (बैदूर्य); Kau. A.2.11.

-कम् a particular attitude (मण्डल) in गदायुद्ध; दक्षिणं मण्डलं सव्यं गोमूत्रकमथापि च । व्यचर- त्पाण्डवो राजन्नरिं संमोहयन्निव ॥ Mb.9.58.23. -a. zigzagging, going unevenly.

-मूत्रिका 1 an artificial verse, the second of which repeats nearly all the syllables of the first. (Malli. thus defines it:-- वर्णानामेकरूपत्वं यद्येकान्तरमर्धयोः गोमूत्रिकेति तत्प्राहुर्दुष्करं तद्विदो विदुः ॥ see Śi.19.46.)

-2 a form of calculation.

-मृगः a kind of ox (गवय).

-मेदः a gem brought from the Himālaya and Indus, des- cribed as of four different colours:-- white, pale-yellow, red, and dark-blue.

-मेदकः 1 see गोमेद.

-2 a kind of poison (काकोल).

-3 smearing the body with unguents.

-मेधः, -यज्ञः a cow-sacrifice; Rām.7.25.8.

-यानम्, -रथः a carriage drawn by oxen; Rām.2.82.26; Ms. 11.174.

-युक्त a. drawn by oxen.

-युतम् 1 a cattle station.

-2 a measure of two Krośas (गव्यूत); गोयुते गोयुते चैव न्यवसत्पुरुषर्षभः Mb.14.65.22.

-रक्षः 1 a cow- herd.

-2 keeping or tending cattle.

-3 the orange.

-4 an epithet of Śiva. ˚जम्बू f. wheat.

-रक्षणम् tending cattle (with religious faith).

-रङ्कुः 1 a water-fowl

-2 a prisoner.

-3 a naked man, a mendicant wandering about without clothes.

-4 a chanter.

-रवम् saffron.

-रसः cow's milk.

-2 curds.

-3 buttermilk.

-4 the flavour of a sentence; को रसो गोरसं विना Udb. ˚जम् buttermilk.

-राजः an excellent bull.

-राटिका, -राटी the Sārikā bird.

-रुतम् a measure of dis- tance equal to two Krośas.

-रूपम् the form of a cow. (

-पः) N. of Śiva.

-रोचम् yellow orpiment.

-रोचना a bright yellow pigment prepared from the urine or bile of a cow, or found in the head of a cow.

-लवणम् a measure of salt given to a cow.

-लाङ्गु- (गू) लः a kind of monkey with a dark body, red cheeks and a tail like that of a cow; गोलाङ्गूलः कपोलं छुरयति रजसा कौसुमेन प्रियायाः Māl.9.3.

-लोकः a part of heaven, cow-world.

-लोभिका, -लोभी 1 a prostitute.

-2 white Dūrvā grass.

-3 Zedoary.

-4 N. of a shrub.

-वत्सः a calf. ˚आदिन m. a wolf.

-वधः the killing of a cow; Ms.11.59.

-वर्धनः a celebrated hill in वृन्दावन the country about Mathurā. ('This hill was lifted up and supported by Kṛiṣṇa upon one finger for seven days to shelter the cowherds from a storm of rain sent by Indra to test Kṛiṣṇa's divinity.') ˚धरः, ˚धरिन् m. an epithet of Kṛiṣṇa.

-वरम् pounded cowdung.

-वशा a barren cow.

-वाटम्, -वासः a cow-pen.

-वासन a. covered with an ox-hide.

-विकर्तः, -विकर्तृ m.

1 the killer of a cow; Mb.4.2.9.

-2 a hus- bandman.

-विततः a horse-sacrifice having many cows.

-विन्दः 1 a cowkeeper, a chief herdsman.

-2 N. of Kṛiṣṇa.

-3 Bṛihaspati. ˚द्वादशी the twelfth day in the light half of the month of फाल्गुन

-विष् f.,

-विष्ठा cowdung.

-विषाणिकः a kind of musical instrument; Mb.6.44.4.

-विसर्गः day-break (when cows are let loose to graze in forests); Rām.7.111.9.

-वीथिः f. N. of that portion of the moon's path which contains the asterisms भाद्रपदा, रेवती and अश्विनी, or according to some, हस्त, चित्रा and स्वाती Bṛi. S.9.2.

-वीर्यम् the price received for milk.

-वृन्दम् a drove of cattle.

-वृन्दारकः an excellent bull or cow.

-वृषः, -वृषभः an excellent bull; न तां शेकुर्नृपा वोढुमजित्वा सप्त गोवृषान् Bhāg 1.58.33. ˚ध्वजः an epithet of Śiva.

-वैद्यः a quack docter.

-व्रजः 1 a cow-pen.

-2 a herd of cows.

-3 a place where cattle graze.

-व्रत, -व्रतिन् a. one who imitates a cow in fru- gality;...अत्र गोव्रतिनो विप्राः... ॥ यत्रपत्रशयो नित्यं येन केन- चिदाशितः । येन केनचिदाच्छन्नः स गोव्रत इहोच्यते ॥ Mb.5.99. 13-14.

-शकृत् n. cowdung; Ms.2.182.

-शतम् a present of a hundred cows to a Brāhmaṇa.

-शालम्, -ला a cow-stall.

-शीर्षः, -र्षम् a kind of sandal; Kau. A.2.11.

-2 a kind of weapon (arrow ?); Mb.7.178. 23.

-षड्गवम् three pairs of kine.

-षन्, -षा a. Ved. acquiring or bestowing cows.

-षा (सा) तिः 1 acquiring cattle; or fighting for cattle. गोषाता यस्य ते गिरः Rv.8.84.7.

-2 giving cattle.

-ष्टोमः a kind of sacri- fice fasting for one day.

-संख्यः a cowherd.

-सदृक्षः a species of ox (गवय).

-सर्गः the time at which cows are usually let loose, day-break; see गोविसर्ग.

-सवः a kind of cow-sacrifice (not performed in the Kali age); Mb.3.3.17.

-सहस्रम् a kind of present (महादान). (

-स्त्री) N. of two holidays on the fifteenth day of the dark half of कार्तिक and ज्येष्ठ.

-सावित्री N. of a hymn (cf. गायत्री).

-सूत्रिका a rope fastened at both ends having separate halters for each ox or cow.

-स्तनः 1 the udder of a cow.

-2 a cluster of blossoms, nosegay &c.

-3 a pearl-necklace of four strings.

-4 a kind of fort.

-स्तना, -नी a bunch of grapes.

-स्थानम्, -क्रम् a cow-pen.

-स्वामिन् m.

1 an owner of cows.

-2 a religious mendicant.

-3 an honorary title affixed to proper names; (e. g. वोपदेवगोस्वामिन्).

-हत्या cow-slaughter.

-हल्लम् (sometimes written हन्नम्) cow-dung.

-हरः, -हरणम् stealing of cows; गोष्ठमुत्किरति गोहरं वदेत् Bṛi. S.89.9. (v. l.)

-हित a. cherishing or protecting kine. (

-तः) N. of Viṣṇu.

चर a. (

-री f.) [चर्-अच्]

1 Moving, going, walking, grazing &c.; धर्मारण्यचरेषु प्राणिषु Ś.5.9.

-2 Following, practising (at the end of comp.).

-3 Trembling, shaking.

-4 Movable; see चराचर below; Ms.3.21; Bg. 13.15.

-5 Animate; Ms.5.29;7.15.

-6 (Used as an affix) formerly, late; आढ्यचर 'one who was former- ly rich' so देवदत्तचर, अध्यापकचर late teacher &c.

-रः 1 A spy.

-2 A wagtail.

-3 A game played with dice and men.

-4 A cowrie.

-5 The planet Mars.

-6 (Hence) Tuesday.

-7 The seventh Karaṇa in astrology.

-8 The Karaṇas taken collectively.

-9 The difference of time between two meridians.

-1 The first, fourth, seventh, and tenth signs of the zodiac.

-11 The wind; क्वाहं तमो- महदहंखचराग्निवार्भूसंवेष्टिताण्डघटसप्तवितस्तिकायः Bhāg.1.14.11.

-Comp. -अचर a.

1 movable and immovable; चरा- चराणां भूतानां कुक्षिराधारतां गतः Ku.6.67;2.5; Bg.11.43.

-2 wished, desired.

-3 shaking, trembling.

-रम् 1 the aggregate of all created things, the world; Ms.1.57, 63;3.75; Bg.11.7;9.1.

-2 the sky, the atmos- phere.

-3 heaven. (

-री) a young woman.

-गृहम् the zodiacs of मेष, कर्क, तुला and मकर.

-द्रव्यम् movables, goods and chattels.

-पुष्टः a mediator.

-भम्, -भवनम् a varying sign of the zodiac; i. e. the first, fourth, seventh and tenth.

-मूर्तिः f. an idol which is carried about in procession.

निगूहनम् Concealing, hiding; नाज्ञातचर्यां पश्यामि मेरोरिव निगूहनम् Mb.3.35.29.

पर्याप्त p. p.

1 Obtained, got, gained; पर्याप्तसप्तभुवनाभय- दक्षिणानि (तातचरितानि) U.5.33.

-2 Finished, completed.

-3 Full, whole, entire, complete, all; पर्याप्तचन्द्रेव शरत्त्रियामा Ku.7.26; R.6.44.

-4 Able, competent, adequate; (न) क्रुद्धस्य समरे स्थातुं पर्याप्ताः Mb.7.15.5. पर्याप्तो$सि प्रजाः पातुम् R.1.25.

-5 Enough, sufficient; यावतैषां समाप्येरन् यज्ञाः पर्याप्तदक्षिणाः R.17.17; Ms.11.7.

-6 Large, extensive, spacious; पर्याप्तनेत्रम् Ve.4.1.

-7 Abundant, copious, many; पर्याप्तपुष्पस्तबकस्तनाभ्यः Ku.3.39;

-9 Limited in number; अपर्याप्तं तदस्माकं बलं भीष्माभिरक्षितम् पर्याप्तं त्विदमेतेषां बलं भीमाभिरक्षितम् ॥ Bg.1.1.

-प्तम् ind.

1 Willingly, readily.

-2 To one's satis- faction, enough, sufficiently; पर्याप्तमाचामति U.4.1. 'drinks his fill'.

-3 Fully, adequately, ably, compe- tently.

-Comp. -काम a. one whose desires are accom- plished; पर्याप्तकामस्य कृतात्मनस्तु Muṇḍa.3.2.2.

पाण्डवः [पाण्डोरपत्यं पुमान् ओरञ्] 'A son or descendant of Pāṇḍu', N. of any one of the five sons of Pāṇḍu; i. e. युधिष्ठिर, भीम, अर्जुन, नकुल and सहदेव; मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जय Bg.1.1; हंसाः संप्रति पाण्डवा इव वनादज्ञातचर्यां गताः Mk.5.6.

-Comp. -आभीलः N. of Kṛiṣṇa.

-श्रेष्ठः N. of Yudhiṣṭhira.

भाणः भाणिका A species of dramatic composition; in it only one character is introduced on the stage which supplies the place of interlocutors by a copious use of आकाशभाषित q. v.; भाणः स्याद्धर्तचरितो नानावस्थान्तरा- त्मकः । एकाङ्क एक एवात्र निपुणः पण्डितो विटः ॥ S. D.513; see the next stanzas also; e. g. वसन्ततिलक, मुकुन्दानन्द, लीलामधुकर &c.

वधः 1 Killing, murder, slaughter, destruction; आत्मनो वधमाहर्ता क्वासौ विहगतस्करः V.5.1; मनुष्यवधः homicide; पशुवधः &c.

-2 A blow, stroke; पुनरज्ञातचर्यायां कीचकेन पदा वधम् Mb.12.16.21; Ms.8.267.

-3 Paralysis.

-4 Disappearance.

-5 Multiplication (in math.).

-6 A killer, slayer.

-7 A vanquisher, victor.

-8 Ved. A deadly weapon, such as Indra's thunderbolt.

-9 (In law) A capital or corporal punishment.

-1 Frustra- tion.

-11 Defect, imperfection.

-12 (In alg.) A pro- duct.

-Comp. -अङ्गकम् a prison.

-अर्थीय a. = वध्य q. v.; वधक q. v.; वधार्थीयं क्षत्रिया राजपुत्री (गर्भं धत्ते) Mb.11. 26.5.

-अर्ह (ण) a. deserving capital punishment; ब्रह्मबन्धुर्न हन्तव्य आततायी वधार्हणः Bhāg.1.7.53.

-उदर्क a. resulting in death, proving fatal.

-उद्यत a.

1 murder- ous.

-2 an assassin.

-उपायः a means of killing; हन्या- च्चित्रैर्वधोपायैः Ms.9.248.

-कर्माधिकारिन् m. a hangman, an executioner.

-जीविन् m.

1 a hunter.

-2 a butcher.

-दण्डः 1 corporeal punishment (as whipping &c.).

-2 capital punishment; वधदण्डमतः परम् Ms.8.129.

-निग्रहः capital punishment.

-निर्णेकः atonement for murder; दानेन वर्धानर्णेकम् Ms.11.139.

-भूमिः f.,

-स्थली f.,

-स्थानम् 1 a place of execution.

-2 a slaughter-house.

-स्तम्भः the gallows; Mk.1.

श्लोकः [श्लोक्-अच्]

1 Praising in verse, extolling.

-2 A hymn or verse of praise.

-3 Celebrity, fame, renown, name; as in पुण्यश्लोक q. v.; वैदेहि तावदमलो भुवनेषु पुण्यः श्लोकः प्रशस्तचरितैरुपगीयतां ते Mv.7.26; उत्तमश्लोक˚ Bhāg.2.1.9.

-4 An object of praise.

-5 A proverb or saying.

-6 A stanza or verse in general; श्लोकत्वमापद्यत यस्य शोकः R.14.7; समक्षरैश्चतुर्भिर्यः पादैर्गीतो महर्षिणा । सो$नुव्याहरणाद्- भूयः शोकः श्लोकत्वमागतः ॥ Rām.1.2.4.

-7 A stanza or verse in the Anuṣṭubh metre.

-8 The dear and beloved people (इष्टमित्र ?); यथा ह वै पदेनानुविन्देदेवं कीर्तिं श्लोकं विन्दते Bri. Up.1.4.7.

-Comp. -कारः a composer of Ślokas; P.III.2.23.

-भू a. appearing in sound; Ait. Ār.

हंसः [हस्-अच्-पृषो˚ वर्णागमः] (said to be derived from हस्; cf. भवेद्वर्णागमाद् हंसः Sk.)

1 A swan, goose, duck; हंसाः संप्रति पाण्डवा इव वनादज्ञातचर्यां गताः Mk. 5.6; न शोभते सभामध्ये हंसमध्ये बको यथा Subhāṣ; R.17. 25. (The description of this bird, as given by Sanskrit writers, is more poetical than real; he is described as forming the vehicle of the god Brahman, and as ready to fly towards the Mānasa lake at the approa- ch of rains; cf. मानस. According to a very general poetical convention he is represented as being gifted with the peculiar power of separating milk from water e. g. सारं ततो ग्राह्यमपास्य फल्गु हंसो यथा क्षीरमिवाम्बुमध्यात् Pt.1; हंसोहि क्षीरमादत्ते तन्मिश्रा वर्जयत्यपः Ś.6.28; नीरक्षीरविवेके हंसालस्यं त्वमेव तनुषे चेत् । विश्वस्मिन्नधुनान्यः कुलव्रतं पालयिष्यति कः Bv.1.13; see Bh.2.18 also).

-2 The Supreme Soul, Brahman.

-3 The individual soul (जीवात्मन्); प्रीणीहि हंसशरणं विरम- क्रमेण Bhāg.4.29.56.

-4 One of the vital airs.

-5 The sun; हंसः शुचिषद्वसुरन्तरिक्षसद्धोता वेदिषत् Ka&tod;h.2.5.2; उषसि हंसमुदीक्ष्य हिमानिकाविपुलवागुरया परियन्त्रितम् Rām. ch.4.91.

-6 Śiva.

-7 Viṣṇu.

-8 Kāmadeva.

-9 An unambiti- ous monorch.

-1 An ascetic of a particular order; Bhāg.3.12.43.

-11 A spiritual preceptor; Bhāg.7. 9.18.

-12 One free from malice, a pure person.

-13 A mountain.

-14 Envy, malice.

-15 A buffalo.

-16 A horse.

-17 A particular incantation; L. D. B.

-18 The best of its kind (at the end of a compound; cf. कविहंस); L. D. B.

-19 A temple of a particular form.

-2 Silver. -a.

1 moving, going (गतिमान्); नव- द्वारं पुरं गत्वा हंसो हि नियतो वशी Mb.12.239.31 (see com.).

-2 Pure; हंसाय संयतगिरे निगमेश्वराय Bhāg.12.8.47;6.4. 26.

-साः (m. pl.) N. of a tribe said to live in the Pla- kṣa-Dvīpa.

-Comp. -अंशुः a. white.

-अङ्घ्रिः vermilion.

-अधिरूढा an epithet of Sarasvatī.

-अभिख्यम् silver.

-आरूढः N. of Brahman.

-उदकम् a kind of cordial li- quor (prepared from infusion of cardamoms).

-कान्ता a female goose.

-कालीतनयः a buffalo.

-कीलकः, -नीलकः a particular mode of sexual enjoyment.

-कूटः 1 N. of one of the peaks of the Himālaya.

-2 the hump on the shoulder of an ox (for अंसकूट).

-गति a. having a swan's gait, stalking in a stately manner.

-गद्गदा a sweetly speaking woman.

-गामिनी 1 a woman having graceful gait like that of a swan; अव्यङ्गाङ्गीं सौम्यनाम्नीं हंसवारणगा- मिनीम् (उद्वहेत् स्त्रियम्) Ms.3.1.

-2 N. of Brahmāṇi.

-गुह्यम् N. of a particular hymn; अस्तौषीद्धंसगुह्येन भगवन्त- मधोक्षजम् Bhāg.6.4.22.

-च्छत्रम् dry ginger.

-तूलः, -लम् the soft feathers of down of a goose; रत्नखचितहेमपर्यङ्के हंसतूलगर्भशयनमानीय Dk.1.4;2.2.

-दाहनम् aloe- wood.

-नादः the cackling of a goose.

-नादिनी a wo- man of a particular class (described as having a slen- der waist, large hips, the gait of an elephant and the voice of a cuckoo; गजेन्द्रगमना तन्वी कोकिलालापसंयुता । नितम्बे गुर्विणी या स्यात् सा स्मृता हंसनादिनी).

-पक्षः a particular po- sition o the hand.

-पदः a particular weight (कर्ष).

-पादम् 1 vermilion.

-2 quick-silver.

-बीजम् a goose's egg.

-माला a flight of swans; तां हंसमालाः शरदीव गङ्गाम् Ku.1.3.

-यानम् a car drawn by swans.

-युवन् m. a young goose or swan.

-रथः, -वाहनः epithets of Brahman.

-राजः a king of geese, a large gander.

-लिपिः a particular mode of writing (with Jainas).

-लोमशम् green sulphate of iron.

-लोहकम् brass.

-श्रेणी a line of geese.

m. end, limit, boundary, term;

mfn. protected, guarded, preserved AV. etc.;

mfn. chewed ṠārṇgP. LXIII, 9. ;