वृषदर्भ

m. a judge i.e. one who sees lawsuits

n. seeing with one's own eyes;

mfn. seeing anything (gen.) with one's own eyes, one who has seen with his own eyes MBh.

mfn. one who has seen anything with his own eyes;

f. N. of two Upanishads

N. of a district Rājat.

ind. as if in one's view, as if one saw it with one's eyes MBh.

m. a kind of Kuṡa-grass L.

m. « dying at the sight of poison», a kind of pheasant L. (cf. visha-mṛityu)

m. N. of a prince of Kāṡi (pl. his family) MBh. Hariv. ;

n. the act of seeing with the eyes, ocular evidence Mn. VIII, 74.

m. N. of wks.

अर्ध (Written also as अर्द्ध) a. [ऋध्-णिच्-अच्; according to Nir. from धृ, or ऋध्] Half, forming a half (divided into 2 parts); अर्ध-अर्ध the one half-the other half.

-र्धः [ऋध्-घञ्]

1 A place, region, country; house, habitation (Ved.).

-2 Increase (वृद्धि).

-3 Wind.

-4 A part, portion, side.

-र्धम्, -र्धः 1 A half, half portion; पचाति नेमो न हि पक्षदर्धः Rv.1.27.18. सर्वनाशे समुत्पन्ने अर्धं त्यजति पण्डितः, गतमर्धं दिवसस्य V.2; पूर्वार्धः first half; so उत्तर˚ latter half; दक्षिण˚ southern half (half on the right side); so अवर˚, जघन˚, पर˚, ग्राम˚ &c.; यदर्धे विच्छिन्नम् Ś.1.9 divided in half; ऋज्वायतार्धम् M.27; R.3.59; 12.99; रात्रौ तदर्धं गतम् Bh.3.17; one part of two, apart, partly (Ved.);

-2 Nearness, proximity; see अर्धदेव. (अर्ध may be compounded with almost every noun and adjective; as first member of compound with nouns it means 'a half of' and forms an एकदेशिसमास or तत्पुरुष; ˚कायः = अर्धं कायस्य; ˚पिप्पली, ˚मार्गः; ˚पुरुषः &c.; with adjectives, it has an adverbial force; ˚श्याम half dark; ˚भुक्त half eaten; so ˚पिष्ट, ˚पूर्ण &c.; with numeral adjectives it may mean either 'a half of' or 'with an additional half'; ˚शतम् half of 1 i. e. 5; or अर्धेन सहितं शतम् i. e. 15; with ordinal numerals 'with a half or that number'; ˚तृतीयम् containing two and the third only half; i. e. two and a half; so ˚चतुर्थ three and a half. cf. अर्धं खण्डे समांशके Nm.

-Comp. -अक्षि n. side-look, wink. नगरस्त्रीशङ्कितार्धाक्षिदृष्टम् Mk.8.42.

-अङ्गम् half the body.

-अन्तरम् half the distance; ˚एकपदता a fault in composition; see S. D. 575.

-अंशः a half, the half.

-अंशिन् a. sharing a half.

-अर्धः, -र्धम् 1 half of a half, quarter; च<?>रर्धार्धभागाभ्यां तामयोजयतामुभे R.1.56.

-3 half and half.

-अवभेदकः 1 pain in half the head, hemicrania (Mar. अर्धशिशी). (

-कम्) dividing in equal parts.

-अवशेष a. having only a half left.

-अकारः 1 half the letter अ.

-2 N. of अवग्रह q. v.

-असिः A sword with one edge, a small sword; अर्धासिभिस्तथा खङ्गैः Mb.7.137.15.

-आसनम् 1 half a seat; अर्धासनं गोत्रभिदो$धितष्ठौ R.6.73; मम हि दिवौकसां समक्षमर्धासनोपवेशितस्य Ś.7 (it being considered a mark of a very great respect to make room for a guest &c. on the same seat with oneself).

-2 greeting kindly or with great respect.

-3 exemption from censure.

-इन्दुः 1 the half or crescent moon.

-2 semicircular impresion of a finger-nail, crescent-shaped nail-print; कुचयोर्नखाङ्कैरर्धेन्दुलीलैः N.6.25.

-3 an arrow with a cre- scent-shaped head (= अर्धचन्द्र below.); ˚मौलि N. of Śiva तत्र व्यक्तं दृषदि चरणन्यासमर्धेन्दुमौलेः Me.57.

-इन्द्र a. that of which a half belongs to Indra.

-उक्त a. half said or uttered; रामभद्र इति अर्धोक्ते महाराज U.1.

-उक्तिः f. a broken speech; an interrupted speech.

-उदकम् water reaching half the body.

-उदयः 1 the rising of the half moon.

-2 partial rise.

-3 a kind of parvan; ˚आसनम् a sort of posture in meditatiou.

-उदित a.

1 half risen.

-2 half uttered.

-ऊरुक a. [अर्धमूरोः अर्धोरु तत्र काशते] reaching to the middle of the thighs.

(-कम्) 1 a short petti-coat (Mar. परकर); see चण्डातक.

-2 mantle, veil.

-कर्णः Radius, half the diameter.

-कृत a. half done, incomplete.

-केतुः N. of Rudra.

-कोशः a moiety of one's treasure.

-कौडविक a. measuring half a kuḍava.

-खारम्, -री a kind of measure, half a Khāri; P.V.4.11.

-गङ्गा N. of the river Kāverī; (स्नानादौ गङ्गास्नानार्धफलदायिनी); so ˚जाह्नवी

-गर्भ a. Ved.

1 in the middle of the womb; सप्तार्धगर्भा भुवनस्य रेतो Rv. 1.164.36.

-2 N. of the rays of the Sun.

-गुच्छः a necklace of 24 strings.

-गुञ्जा half a gunja.

-गोलः a hemisphere.

-चक्रवर्तिन्, -चक्रिन् m. N. of the nine black Vasudevas and the nine enemies of Viṣṇu.

-चन्द्र a. crescent-shaped. (

-न्द्रः)

1 the half moon, crescent moon; सार्धचन्द्रं बिभर्ति यः Ku.6.75.

-2 the semicircular marks on a peacock's tail.

-3 an arrow with a crescent-shaped head; अर्धचन्द्रमुखैर्बाणैश्चिच्छेद कदलीसुखम् R.12.96. cf. अर्धचन्द्रस्तदाकारे बाणे बर्हे शिखण्डिनः Nm.

-4 crescent-shaped nail-print.

-5 the hand bent into a semicircle, as for the purpose of seizing or clutching anything; ˚न्द्र दा to seize by the neck and turn out; दीयतामेतस्यार्धचन्द्रः Pt.1. (

-द्रा) N. of a plant (कर्णस्फोट).

-चन्द्राकार, -चन्द्राकृति a. half-moonshaped.

-चन्द्रकम् A semi-circular pearl. Kau. (

-रः, -ति f.) meniscus.

-चन्द्रिका N. of a climbing plant. (Mar. तिळवण).

-चित्र a. Half-transparent; A kind of marble; अर्धाङ्गदृश्यमानं च तदर्धचित्रमिति स्मृतम् Māna.51.1.

-चोलकः a short bodice.

-जरतीयन्यायः a kind of न्याय, न चेदानीमर्धजरतीयं लभ्यं वृद्धिर्मे भविष्यति स्वरो नेति MBh.4.1. 78. See under न्याय.

-जीविका, -ज्या The sine of an arc.

-तनुः f. half the body.

-तिक्तः N. of a plant (नेपालनिम्ब Mar. चिराईत).

-तूरः a kind of musical instrument.

-दिनम्, दिवसः 1 half a day, mid-day.

-2 a day of 12 hours.

-देवः 1 demi-god. इन्द्रं न वृत्रतुरमर्धदेवम् Rv. 4.42.8-9.

-2 Ved. being near the gods; (देवानां समीपे बर्तमानः Sāy.).

-द्रौणिक a. measuring a half droṇa.

-धारः a knife or lancet with a single edge (one of the 2 surgical instruments mentioned by Suśruta).

-नाराचः a crescent-shaped iron-pointed arrow; नाराचानर्धनाराचाञ्शस्त्राणि विविधानि च Mbh.2.51.35; गृध- लक्षवेधी अर्धनाराचः V.5.

-नारायणः a form of Viṣṇu.

-नारीशः, -नारीश्वरः, -नारी, -नटेश्वरः a form of Śiva, (half male and half female) cf.... पतिरपि जगता- मर्धनारीश्वरो$भूत् Sūkti.5.99.

-नावम् half a boat.

-निशा midnight.

-पञ्चम a. Four and half; युक्तश्छन्दांस्य- धीयीत मासान्विप्रो$र्धपञ्चमान् Ms.4.95.

-पञ्चशत् f. twenty five Ms.8.268.

-पणः a measure containing half paṇa Ms.8.44.

-पथम् half way. (

-पथे) midway भृतिमर्ध- पथे सर्वान्प्रदाप्य Y.2.198.

-पादः half a pāda or foot; अर्धपादं किष्कुविष्कम्भमुद्धृत्य Dk.19.

-पादा The plant भूम्यामलकी (Mar. भूईआवळी).

-पादिक a. having half a foot; सद्यः कार्यो$र्धपादिकः Ms.8.325.

-पाञ्चालिक a. born or produced in the ardhapanchāla.

-पारावतः a kind of pigeon (अर्धेनाङ्गेन पारावत इव). The fran- colin partridge.

-पुलायितः a half gallop, canter; चित्रं चकार पदमर्धपुलायितेन Śi.5.1.

-प्रहर half a watch, one hour and a half.

-प्राणम् A kind of joinery resembling the shape of a bisected heart; मूलाग्रे कीलकं युक्तमर्धप्राणमिति स्मृतम् । Māna.17.99.

-भागः a half, half a share or part; तदर्धभागेन लभस्व काङ्क्षितम् Ku.5.5; R.7.45.

-भागिक a. sharing a half; मृते पितरि कुर्युस्तं भ्रातरस्त्वर्धभागिकम्म् Y.2.134.

-भाज् a. sharing entitled to a half; अर्धभाग्रक्षणाद्राजा Ms.8.39.

-2 a companion, sharer; देवानामर्धभागासि Av.6.86.3.

-भास्करः mid-day.

-भेदः Hemiplegia (अर्धाङ्गवायुः); Suś.

-भोटिका a kind of cake.

-भ्रमः -मकः a kind of artificial composition; for instances see Ki.15.27; Śi.19.72. The Sar. K. describes it as a figure of speech thus:-- आहुरर्धभ्रमं नाम श्लोकार्धभ्रमणं यदि.

-मागधी N. of a dialect in which many of Jaina Canonical books are written. It is so named perhaps because many of the characteristics of Māgadhi are found in it.

-माणवकः, -माणवः a necklace of 12 strings (माणवक consisting of 24.)

-मात्रा 1 half a (short) syllable. अर्धमात्रालाघवेन पुत्रोत्सवं मन्यन्ते वैयाकरणाः Pari Sik.

-2 a term for a consonant (व्यञ्जनं चार्धमात्रकम्).

-मार्गे ind. mid-way; बन्दीकृता विबुधशत्रुभिरर्धमार्गे V.1.3.

-मासः half a month, a fortnight.

-मासतम = ˚मासिक see P.V.2.57.

-मासिक a.

1 happening every fortnight.

-2 lasting for a fortnight; ये$र्धमासाश्च च मासाश्च Mahānārā. 25. Y.2.177.

-मुष्टिः f. a half-clenched hand.

-यामः half a watch.

-रथः [अर्धः असंपूर्णः रथः रथी] a warrior who fights on a car with another (who is not so skilled as a रथी); रणे रणे$भिमानी च विमुखश्चापि दृश्यते । घृणी कर्णः प्रमादी च तेन मे$र्धरथो मतः Mb.

-रात्रः [अर्ध रात्रेः]

1 midnight; अथार्धरात्रे स्तिमितप्रदीपे R.16.4; स्थिते$र्धरात्रे Dk.19.

-2 a night containing half a whole day of 24 hours.

-रात्रार्धदिवसः equinox.

-लभ्मीहरिः Hari having a form half like Lakṣmī.

-विसर्गः, -विसर्ज- नीयः the Visarga sound before क्, ख्, प्, and फ्, so called because its sign (<?>) is the half of a Visarga (<?>).

-वीक्षणम् a side-look, glance, leer.

-वृद्ध a. middle-aged.

-वृद्धिः The half of the interest or rent; Ms.8.15.

-वैनाशिकः N. of the followers of Kaṇāda (arguing half perishableness).

-वैशसम् half or incomplete murder; विधिना कृतमर्धवैशसं ननु मां कामवधे विमुञ्चता Ku.4.31.

-व्यासः the radius of a circle.

-शतम् 1 fifty.

-2 One hundred and fifty; Ms.8.267.

-शनम् [अर्धमशनस्य शकन्ध्वा˚] half a meal.

-शफरः a kind of fish.

-शब्द a. having a low voice.

-शेष a. having only a half left.

-श्याम a. half clouded.

-श्लोकः half a śloka or verse.

-सम a. equal to a half. (

-मम्) N. of a class of metres in which the 1st and 3rd and 2nd and 4th lines have the same sylla- bles and Gaṇas; such as पुष्पिताग्रा.

-सस्य a. half the crops, half grown.

-सहः An owl.

-सीरिन् m.

1 a cultivator, ploughman who takes half the crop for his labour; शूद्रेषु दासगोपालकुलमित्रार्धसीरिणः Y.1.166.

-2 = अर्धिक q. v.

-हर, -हारिन् a. occupying the half (of the body); Ku.1.5; एको रागिषु राजते प्रियतमादेहार्ध- हारी हरः Bh.3.121.

-हारः a necklace of 64 strings. A half chain, a kind of ornament; नक्षत्रमालामपि चार्धहारं सुवर्णसूत्रं परितः स्तनाभ्याम् Māna.5.297-98. cf. also Kau. A.2.11.

-ह्रस्वः half a (short) syllable.

आ The second letter of the Alphabet.

आ 1 Used as a particle or interjection showing (a) assent; 'yes', 'verily'. (b) Compassion (अनुकम्पा) 'Ah'. (c) Pain or regret (usually written आस् or अः q. v.), 'alas'. (d) Recollection (स्मरण). 'Ah', 'Oh'; आ एवं किलासीत् U.6. (e) But (used as a disjunctive conjunction). (f) And (used as a cumulative conjunction). (g) Sometimes used as an expletive; आ एवं मन्यसे. In all these senses आ is treated as a Pragṛihya vowel (does not form any Sandhi with a following vowel) P.I.1.14. (h) It shows 'anger' also.

-2 (As a prefix to verbs and nouns.) (a) it expresses the senses of near, near to, towards, from all sides, all around (see the several verbs). (b) With verbs of motion, taking, carrying &c. it shows the reverse of the action; as गम् to go, आगम् to come; दा to give, आदा to take; नी to carry, आनी to bring.

-3 (As a separable preposition with abl.) it shows either (a) the limit inceptive (अभिविधि), from, ever since, away from, out of, off, from among; आ मूलात् श्रोतुमिच्छामि Ś.1; बहुभ्य आ from out of many; आ जन्मनः Ś.5.25 ever since (her) birth; आ मनोः U.6.18. (b) Or, it expresses the limit exclusive or conclusive (मर्यादा), till, until, upto, as far as, unto; आङ् मर्यादाभिविध्योः P.II.1.13; see अभि- विधि; आ परितोषाद्विदुषाम् Ś.1.2 till the learned are satisfied; आ कैलासात् Me.11 upto or as far as Kailāsa; ओदकान्तात् Ś.4; U.1.37; V.2.2. In this sense आ sometimes governs the acc.; शतमा जातीः upto a hundred births. (c) In both these senses आ frequently enters into compound, forming either Avyayībhāva comp. or compound adjectives; आबालं (or आ बालेभ्यः) हरिभक्तिः commencing with or including children; आमुक्ति (or आ मुक्तेः) संसारः Sk. till final emancipation; आमेखलम् Ku. 1.5 as far as; आमरणम् Pt.1 till death; आगोपालं ननृतुः K.7 down to the cowherd; आगोपाला द्विजातयः including the cowherds. Sometimes the compound so formed stands as the first member of other compounds, सो$- हमाजन्मशुद्धानामाफलोदयकर्मणाम् । आसमुद्रक्षितीशानामानाकरथवर्त्मनाम् R.1.5; आगण्डविलम्बि Ś.6.17; आकर्णलम्बि M.5.1. (d) Used with loc. it has the sense of 'in', 'at' (mostly Ved.); गावो न यवसेष्वा Rv.1.91.13.

-4 With adjectives (or sometimes with nouns) आ has a diminutive force; आपञ्जर a. Little red, reddish; आपिञ्जरा बद्धरजःकणत्वान्मञ्ज- र्युदारा शुशुभे$र्जुनस्य R.16.51; आपाण्डुर a little white, whitish; आलक्ष्य Ś.7.18. slightly visible; आकम्पः gentle shaking; so आनील, आरक्त.

-5 (As a separable adverb) आ chiefly occurs in the Vedas and means near, near to, or towards, there to, further; and also, even; in many cases it emphasizes the word which precedes it, and when placed after prepositions it strengthens their sense. आ प्रगृह्ये स्मृतौ वाक्ये परितापे पितामहे । घटे भावे च आ$स्तु स्यादव्ययं कोपपीडयोः । आङीषदर्थे$भिव्याप्तौ सीमार्थे धातु- योगजे ॥ Nm.

कन्यका कन्यिका 1 Young girl.

-2 A virgin. According to पराशरसंहिता, a कन्यका is a ten years old girl दशमे कन्यका प्रोक्ता; कन्यका हि निर्दोषदर्शना भवन्ति Nāg.1.

रूपम् [रूप् क भावे अच् वा Uṇ.3.28]

1 Form, figure, appearance; विरूपं रूपवन्तं वा पुमानित्येव भुञ्जते Pt.1.143; so सुरूप, कुरूप &c.

-2 Form or the quality of colour (one of the 24 guṇas of the Vaiśeṣikas); चर्क्षुर्मात्रग्राह्यजातिमान् गुणो रूपम् Tarka K; (it is of six kinds:-- शुक्ल, कृष्ण, पीत, रक्त, हरित, कपिल, or of seven, if चित्र be added).

-3 Any visible object or thing.

-4 A handsome form or figure, beautiful form, beauty, elegance, grace; मानुषीषु कथं वा स्यादस्य रूपस्य संभवः Ś.1.25; विद्या नाम नरस्य रूपमधिकम् Bh.2.2; रूपं जरा हन्ति &c.

-5 Natural state or condi- tion, nature, property, characteristic, essence; circum- stances (opp. to 'time' and 'place'); देशं रूपं च कालं च व्यवहारविधौ स्थितः Ms.8.45.

-6 Mode, manner.

-7 A sign, feature.

-8 Kind, sort, species.

-9 An image, a reflected image.

-1 Similitude, resemblance.

-11 Speci- men, type, pattern.

-12 An inflected form, the form of a noun or a verb derived from inflection (declension or conjugation).

-13 The number one, an arithmetical unit.

-14 An integer.

-15 A drama, play; see रूपक.

-16 Acquiring familiarity with any book by learning it by heart or by frequent recitation.

-17 Cattle.

-18 A sound, a word.

-19 A known quantity.

-2 A beast.

-21 A verse.

-22 A name.

-23 The white colour.

-24 A particular coin (as a rupee); कस्यचिद् गृहे चोरयित्वा रूपाभिग्राहितो बद्धः Dk.2.4.

-25 Silver; मसारगल्वर्कसुवर्णरूपैः Mb.7.16.54. (रूप is fre- quently used at the end of comp. in the sense of 'for- med or composed of', 'consisting of', 'in the form of', 'namely'; having the appearance or colour of', तपो- रूपं धनम्; धर्मरूपः सखा &c.). -m.

-पः a deer.

-Comp. -अधिबोधः the perception of form or colour of any object by the senses.

-अक्षिग्राहित a. caught in the act, caught red-handed.

-अस्त्रः Cupid.

-आजीवा, -जीवना a harlot, prostitute, courtezan; रूपाजीवाश्च वादिन्यो वणिजश्च महाधनाः Rām; रूपाजीवाः स्नानप्रघर्षशुद्धशरीराः Kau. A.1.2.

-आवली a list or series of variations of grammatical forms.

-आश्रय a. exceedingly beautiful; त्वष्टा रूपाश्रयं रथम् Bhāg.4.15.17.

-इन्द्रियम् the organ which per- ceives form and colour, the eye.

-उच्चयः a collection of lovely forms; रूपोच्चयेन मनसा विधिना कृता नु Ś.2.1.

-उपजीवनम् the gaining a livelihood by a beautiful form; रङ्गावतरणं चैव तथा रूपोपजीवनम् Mb.12.294.5. (com. रूपोपजीवनं जलमण्डपिकेति दाक्षिणात्येषु प्रसिद्धम् । यत्र सूक्ष्म- वस्त्रं व्यवधाय चर्ममयैराकारै राजामात्यादीनां चर्या प्रदर्श्यते).

-कारः, -कृत् m. a sculptor; रूपकारो$पि शस्त्रेण क्रीडयैवोल्लिलेख ताम् Ks.37.8.9.

-गुणः the quality of colour; वायोरपि विकुर्वाणाद्विरोचिष्णु तमोनुदम् । ज्योतिरुत्पद्यते भास्वत्तद्रूपगुणमुच्यते Ms.1.77.

-ग्रहः the eye.

-ज्ञ a. perceiving forms, dis- tinguishing visible objects; त्वं तु प्रत्यक्षदर्शी च रूपज्ञश्च महा- भुजः Mb.14.6.2.

-तत्त्वम् inherent property, essence.

-तर्कः an assay-master or inspector of mint (?).

-धर a. of the form of, disguised as; जुगोप गोरूपधरामिवोर्वीम् R.2.3.

-धारिन् 1 having a form or shape.

-2 Pos- sessed of beauty, lovely. (-m.) an actor.

-ध्येयम् beuaty.

-नाशनः an owl.

-परिकल्पना the assuming of a shape; Rām.

-भागानुबन्धः the addition of a fraction to a unit.

-भागापवादः the subtraction of a fraction from a unit.

-भेदः (in gram.) diversity of phonetic form or sound.

-लावण्यम् exquisiteness of form, elegance.

-विपर्ययः disfigurement, morbid change of bodily form.

-विभागः the dividing of an integer number into fractions.

-शालिन् a. beautiful.

-संपद्, -संपत्तिः f. perfection or excellence of form, richness of beauty, superb beauty; उदपादि चास्या रूपसंपदा आविर्भूतविस्मयस्य तस्य मनसि K.

वृषः 1 A bull; असंपदस्तस्य वृषेण गच्छतः Ku.5.8; Me.54; R.2.35; Ms.9.123.

-2 The sign Taurus of the zodiac.

-3 The chief or best of a class, the best of its kind; (often at the end of comp.); मुनिवृषः, कपिवृषः &c.

-4 The god of love.

-5 A strong or athletic man.

-6 A lust- ful man, a man of one of the four classes into which men are divided in erotic works; बहुगुणबहुबन्धः शीघ्रकामो नताङ्गः । सकलरुचिरदेहः सत्यवादी वृषो ना ॥ Ratimañjarī 37.

-7 An enemy, adversary.

-8 A rat.

-9 The bull of Śiva.

-1 Morality, justice; justice personified; वृषो हि भगवान् धर्मः Ms.8.16.

-11 Virtue, a pious or meritorious act; न सद्गतिः स्याद् वृषवर्जितानां Kīr. K.9.62 (where वृष means a 'bull' also).

-12 N. of Karṇa.

-13 N. of Viṣṇu.

-14 N. of a particular drug.

-15 The prin- cipal die.

-16 Water.

-17 A particular form of a temple.

-18 Ground suitable for the foundation of a house.

-19 A male, any male animal.

-षम् 1 A peacock's plumage.

-2 A woman's apartment.

-Comp. -अङ्कः 1 an epithet of Śiva; उमावृषाङ्कौ शरजन्मना यथा (ननन्दतुः) R.3.23.

-2 a pious or virtuous man.

-3 the marking-nut plant.

-4 a eunuch. ˚जः a small drum.

-अञ़्चनः an epithet of Śiva.

-अन्तकः an epithet of Viṣṇu.

-आहारः a cat.

-इन्द्रः an excellent bull.

-उत्सर्गः setting free a bull on the occasion of a funeral rite, or as a religious act generally; एकादशाहे प्रेतस्य यस्य चोत्सृज्यते वृषः । प्रेतलोकं परित्यज्य स्वर्गलोकं च गच्छति ॥

-दंशः, -दंशकः a cat; अन्तरिक्षे वराहस्य वृषदंशस्य चोभयोः (प्रणादम्) Mb.6.2.25.

-दर्भ a. lowering the pride of Indra (इन्द्रदर्पहन्ता); वृषदर्भो वृषाकपिः Mb.12.43.1.

-ध्वजः 1 an epithet of Śiva; येन बाणमसृजद्वृषध्वजः R.11.44.

-2 an epithet of Gaṇeśa.

-3 a pious or virtuous man.

-नाशनः N. of Kṛiṣṇa.

-पतिः 1 an epithet of Śiva.

-2 a bull set at liberty.

-पर्वन् m.

1 an epithet of Śiva.

-2 N. of a demon who with the aid of Śukra, preceptor of the Asuras, maintained struggle with the gods for a long time. His daughter Śarmiṣṭhā was married by Yayāti; see Yayāti and Devayānī.

-भासा the residence of Indra and the gods; i. e. Amarāvatī.

-राजकेतनः N. of Śiva.

-लक्षणा a masculine girl (unfit for mar- riage).

-लोचनः a cat.

-वाहनः an epithet of Śiva.

-शत्रुः N. of Viṣṇu.

-सानुः 1 man.

-2 death.

-सृक्किन् m. A wasp.

-सेनः N. of Karṇa; Mb.12.27.2.

-स्कन्ध a. having shoulders as lusty as those of a bull; वपुर्वष- स्कन्धसुबन्धुरांसकम् U.6.25; R.12.34.

समक्ष a. Being before the eyes, visible, present,

-क्षम् ind. In the presence of, visibly, before the very eyes; तथा समक्षं दहता मनोभवम् Ku.5.1.

-Comp. -दर्शनम् ocular evidence; समक्षदर्शनात् साक्ष्यं श्रवणाच्चैव सिध्यति Ms.8.74.

हरि a. [हृ-इन्]

1 Green, greenish-yellow; हरिता हरिभिः शष्पैरिन्द्रगोपैश्च लोहिताः Bhāg.1.2.11.

-2 Tawny, bay, reddish-brown (कपिल); हरियुग्यं रथं तस्मै प्रजिघाय पुरंदरः R. 12.84;3.43.

-3 Yellow; महोरगवराहाद्य हरिकेश विभो जय Mb.6.65.52;3.42.7.

-रिः 1 N. of Viṣṇu; हरिर्यथैकः- पुरुषोत्तमः स्मृतः R.3.49.

-2 N. of Indra; प्रजिधाय समाधि- भेदिनीं हरिरस्मै हरिणीं सुराङ्गनाम् R.8.79;3.55,68.

-3 N. of Śiva.

-4 N. of Brahman.

-5 N. of Yama.

-6 The sun; एवं स्तुतः स भगवान् वाजिरूपधरो हरिः Bhāg.12. 6.73.

-7 The moon.

-8 A man.

-9 A ray of light.

-1 Fire.

-11 Wind; तासां तु वचनं श्रुत्वा हरिः परमकोपनः । प्रविश्य सर्वगात्राणि बभञ्ज भगवान् प्रभुः ॥ Rām.1.32.23.

-12 A lion; करिणामरिणा हरिणा हरिणाली हन्यतां नु कथम् Bv.1. 5,51.

-13 A horse; ततः कदाचिद्धरिसंप्रयुक्तं महेन्द्रवाहं सहसोपयातम् Mb.3.165.1; Śukra.4.946.

-14 A horse of Indra; सत्यमतीत्य हरितो हरींश्च वर्तन्ते वाजिनः Ś.1;7.7.

-15 An ape, a monkey; व्रयर्थं यत्र कपीन्द्रसख्यमपि मे वीर्यं हरीणां वृथा U.3.45; शत्रुर्वर्जधरात्मजेन हरिणा घोरेण घानिष्यते Mv. 4.6; R.12.57.

-16 The cuckoo.

-17 A frog.

-18 A parrot.

-19 A snake.

-2 The tawny green or yellow colour.

-21 A peacock.

-22 N. of the poet Bhartṛihari.

-23 The sign of the zodiac, Leo.

-24 An organ of sense (इन्द्रिय); युक्ता ह्यस्य हरयः शता दशेति Bṛi. Up.2.5. 19.

-Comp. -अक्षः 1 a lion....... हर्यक्षसमविक्रमान् Śiva B.31.53.

-2 N. of Kubera.

-3 of Śiva; सशूलमिव हर्यक्षं वने मत्तमिव द्विपम् Mb.9.12.3.

-4 N. of an Asura (हिरण्याक्ष); एवं गदाभ्यां गुर्वीभ्यां हर्यक्षो हरिरेव च Bhāg.3.18. 18.

-अश्वः 1 Indra; हयाश्च हर्यश्वतुरंगवर्णाः Bhāg.8.15.5.

-2 Śiva.

-कान्त a.

1 dear to Indra.

-2 beautiful as a lion.

-केलीयः the country called वङ्ग q. v.

-केशः N. of Śiva; हरिकेशस्तथेत्युक्त्वा भूतानां दोषदर्शिवान् Mb.1. 17.11.

-गणः a troop of horses.

-गन्धम् a kind of sandal.

-गोपकः cochineal.

-चन्दनः, -नम् 1 a kind of yellow sandal (the wood or tree); ततः प्रकोष्ठे हरिचन्दना- ङ्किते R.3.59;6.6; Ś.7.2; Ku.5.59.

-2 one of the five trees of paradise; पञ्चैते देवतरवो मन्दारः पारिजातकः । संतानः कल्पवृक्षश्च पुंसि वा हरिचन्दनम् ॥ Ak.

(-नम्) 1 moon- light.

-2 saffron.

-3 the filament of a lotus.

-चापः, -पम् a rainbow.

-तालः (by some regarded as derived from हरित) a kind of yellow-coloured pigeon. (

-लम्) yellow orpiment; अचल एष भवानिव राजते स हरितालसमान- नवांशुकः Śi.4.21; Ku.7.23,33; पारदं हारतालं च...... Siva B.3.19; H. D.1.

(-ली) 1 the Dūrvā grass.

-2 a streak or line in the sky.

-3 = हरितालिका (1).

-तालकः a kind of yellow-coloured pigeon.

(-कम्) 1 yellow orpiment.

-2 a theatrical decoration.

-तालिका 1 the third day of the bright half of Bhādrapada.

-2 the Dūrvā plant.

-तुंरगमः N. of Indra.

-दासः a wor- shipper or votary of Viṣṇu.

-दिनम् the 11th day (एकादशी) in a fortnight sacred to Viṣṇu.

-दिश् f. 'Indra's quarter', the east.

-देवः the asterism Śrāvaṇa.

-द्रवः 1 a green fluid.

-2 powder of the blossoms of the Nāgakeśara tree.

-द्रुः a tree.

-द्वारम् N. of a cele- brated Tīrtha or sacred bathing-place.

-नेत्रम् 1 the eye of Viṣṇu.

-2 the white lotus. (

-त्रः) an owl.

-पदम् the vernal equinox.

-पर्णम् a radish.

-प्रियः 1 the Kadamba tree.

-2 a conch-shell.

-3 a fool.

-4 a madman.

-5 Śiva.

(-यम्) 1 the root Uśīra.

-2 a sort of sandal.

-प्रिया 1 Lakṣmī.

-2 the sacred basil.

-3 the earth.

-4 the twelfth day of a lunar fortnight.

-बीजम् yellow orpiment.

-भक्तः a worshipper of Viṣṇu.

-भुज् m. a snake.

-मन्थः, -मन्थकः a chick-pea; Śukra.4.969.

-मेधः, -मेधस् m. N. of Viṣṇu; नमो विशुद्धसत्त्वाय हरये हरिमेधसे Bhāg.4.3.24;11.29.45.

-रोमन् a. having fair hair on the body, very young; सुवर्णशिरसो$प्यत्र हरिरोम्णः प्रगायतः Mb.5.11. 12 (com. हरिरोम्णः अपलितस्य नित्यतरुणस्येत्यर्थः).

-लोचनः 1 a crab.

-2 an owl.

-वंशः N. of a celebrated work by Vyāsa supplementary to the Mahābhārata.

-वर्षः N. of one of the nine divisions of Jambudvīpa.

-वल्लभा 1 Lakṣmī.

-2 the sacred basil.

-वासरः 'Viṣṇu's day', the eleventh day of a lunar fortnight (एकादशी).

-वाहनः 1 Garuḍa.

-2 Indra.

-3 N. of the sun. ˚दिश् f. the east; अलकसंयमनादिव लोचने हरीत मे हरिवाहनदिङ्मुखम् V.3.6.

-वीजम् yellow orpiment.

-शरः> an epithet of Śiva (Viṣṇu having served Śiva as the shaft which burnt down 'the three cities' or cities of the demon Tripura).

-सखः a Gandharva; सपदि हरिसखैर्वधूनिदेशाद्ध्वनितमनो- रमवल्लकीमृद्गैः Ki.1.18.

-संकीर्तनम् repeating the name of Viṣṇu.

-सुतः, -सूनुः N. of Arjuna.

-हयः 1 Indra; रक्षसां रुवतां रावं श्रुत्वा हरिहयानुजः Rām.7.7.41; हरिहयाग्रसरेण धनुर्भृता R.9.12.

-2 the sun.

-3 N. of Skanda.

-4 of Gaṇeśa.

-हरः a particular form of deity consisting of Viṣṇu and Śiva conjoined; see हरेश्वरः. ˚आत्मकः

1 N. of Garuḍa.

-2 of Śiva's bull.

-हेतिः f.

1 the rain-bow; कथमवलोकयेयमधुना हरिहेतिमतीः (ककुभः) Māl.9.18.

-2 the discus of Viṣṇu. ˚हूतिः the ruddy goose; हरिहेतिहूति मिथुनं पततोः Śi.9.15.

1) m. an axle, axis (in this sense alsoﾠ n. L.);

2) m. ( 1. aṡ Uṇ.) a die for gambling;

3) n. an organ of sense;