Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

मात्रतस्

  • 61 वर्त्मन् _vartman

    वर्त्मन् n. [वृत्-मनिन्]
    1 A way, road, path, passage, track; वर्त्म भानोस्त्यजाशु Me.41; पारसीकांस्ततो जेतुं प्रतस्थे स्थलवर्त्मना 'by land'; आकाशवर्त्मना 'through the air'.
    -2 (Fig.) A way, course, an established or prescribed usage, the usual manner or course of conduct; मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वशः Bg.3.23; रेखामात्रमपि क्षुण्णादा मनोर्वर्त्मनः परम् । न व्यतीयुः प्रजास्तस्य नियन्तुर्नेमिवृत्तयः R.1.17 (where the literal sense is also intended); अहमेत्य पतङ्गवर्त्मना पुनरङ्काश्रयिणी भवामि ते Ku.4.2 'after the manner of a moth'.
    -4 Room, scope for action; न वर्त्म कस्मैचिदपि प्रदीयताम् Ki.14.14.
    -5 An eye-lid; अस्मिन् सर्पिर्वोदकं वा सिञ्चन्ति वर्त्मनी एव गच्छति Ch. Up.4.15.1.
    -6 An edge, a border.
    -Comp. -आयसः fatigue of the journey; वर्त्मायासविनिर्मुक्तं वसन्तं सुस्थिरासने Brav. P. ब्रह्मखण्ड 1.4.
    -कर्मन् n. 'roadwork', engineering.
    -पातः 1 deviation from the road.
    -2 coming into the way.
    -पातनम् waylaying.
    -बन्धः, -बन्धकः an affection of the eye-lids.
    -रोगः a disease of the eyelids.
    -शर्करा hard excrescences on the eyelids.

    Sanskrit-English dictionary > वर्त्मन् _vartman

  • 62 विधू _vidhū

    विधू 5, 1 U., 6 P.
    1 To shake, move, cause to tremble; वायुर्विधूनयति चम्पकपुष्परेणून् Kavirahasya; मृदु- पवनविधूतान् Ṛs.6.29;3.1; दीर्घां वेणीं विधुन्वाना Mb.
    -2 To shake off, destroy, expel, drive away; कपेर्विधवितुं द्युतिम् Bk.9.28.
    -3 To spurn, despise, treat with contempt; ज्यानिघातकठिनत्वचो भुजान् स्वान् विधूय धिगिति प्रतस्थिरे R.11.4.
    -4 To leave, give up, abandon; द्रुतं विधूयान्यत् N.1.35.

    Sanskrit-English dictionary > विधू _vidhū

  • 63 विमर्दः _vimardḥ

    विमर्दः 1 Pounding, crushing, bruising.
    -2 Rub- bing together, trituration (as of perfumes), friction; विमर्दसुरभिर्बकुलावलिका खल्वहम् M.3; R.5.65; कस्तूरिका मृगविमर्दसुगन्धिरेति Śi.4.61;11.28.
    -3 Pressing together (as in embrace).
    -4 Spoiling, marring; कुतूहलविमर्द- कारिणा परिश्रमेण Mk.1.
    -5 Touch, contact.
    -6 Rubbing the person with saffron or other unguents.
    -7 War, battle, fight, encounter; विमर्दक्षमां भूमिमवतरावः U.5;3.44.
    -8 Destruction, devastation; पुरा जनस्थानविमर्दशङ्की संधाय लङ्काधिपतिः प्रतस्थे R.6.62.
    -9 Conjunction of the sun and the moon.
    -1 An eclipse.
    -11 Weariness, tediousness.
    -Comp. -अर्घम् the time from the apparent conjunction to the end of an eclipse.

    Sanskrit-English dictionary > विमर्दः _vimardḥ

  • 64 विशृङ्खल _viśṛṅkhala

    विशृङ्खल a. Without fetters (lit.).
    -2 Unfettered, unchecked, unrestrained, uncurbed (fig.); विशृङ्खलं शृङ्खलकाः प्रतस्थिरे Śi.12.7; करिकुम्भतुलामुरोजयोः क्रियमाणां कविभिर्विशृङ्खलैः Bv.2.177.
    -3 Free from all moral bonds, dissolute; उद्भासिताखिलखलस्य विशृङ्खलस्य... गोचरगतैः सुखमाप्यते कैः Bh.2.59.

    Sanskrit-English dictionary > विशृङ्खल _viśṛṅkhala

  • 65 व्रतः _vratḥ _तम् _tam

    व्रतः तम् [व्रज्-घ जस्य तः]
    1 A religious act of devo- tion or austerity, vowed observance, a vow in general; अभ्यस्यतीव व्रतमासिधारम् R.13.67;2.4,25; (there are several vratas enjoined in the different Purāṇas; but their number cannot be said to be fixed, as new ones, e. g. सत्यनारांयणव्रत, are being added every day).
    -2 A vow, promise, resolve; सो$भूद् भग्नव्रतः शत्रूनुद्धृत्य प्रतिरोपयन् R.17.42; so सत्यव्रत, पुण्यव्रत, दृढव्रत &c.
    -3 Object of devotion or faith, devotion; as in पतिव्रताः (पतिर्व्रतं यस्याः सा); यान्ति देवव्रता देवान् पितॄन् यान्ति पितृव्रताः Bg.9.25.
    -4 A rite, an observance, practice, as in अर्कव्रत q. v; Śabaraswāmin difines it as पुरुषाणां क्रियार्थानां शरीरधारणार्थो बलकरणार्थश्चायं संस्कारो व्रतं नाम ŚB. on MS.4.3.8.
    -5 Mode of life, course of conduct; अथ तु वेत्सि शुचि व्रतमात्मनः Ś.5.27.
    -6 An ordinance, a law, rule.
    -7 Sacrifice.
    -8 An act, deed, work.
    -9 A design, plan.
    -1 Mental activity; व्रतमिति च मानसं कर्म उच्यते ŚB. on MS.6.2.2.
    -11 Celibacy; व्रतलोपनम् Ms.11.61 (com. ब्रह्मचारिणो मैथुनम्); Mb.12.11.22. (com. व्रतं ब्रह्मचर्याद्युपेतमध्ययनम्).
    -Comp. -आचरणम् the obser- vance of a vow.
    -आदेशः investiture of a youth (of any one of the three classes) with the sacred thread.
    -उपवासः a fast for a vow.
    -ग्रहणम् initi- ation into a vow for a religious performance.
    -चर्यः a religious student; see ब्रह्मचारिन्.
    -चर्या observance or practice of a religious vow.
    -धारणम् the fulfilling of a religious observance.
    -पारणम्, -णा conclusion of a vow or fast, eating after a fast.
    -प्रतिष्ठा performance of a religious vow voluntarily undertaken.
    -भङ्गः 1 breach of a vow.
    -2 breach of a promise.
    -भिक्षा beg- ging alms as part of the ceremony of investiture with the sacred thread.
    -रुचि a. delighting in religious observances, devout.
    -लोपनम् breaking a vow.
    -वैकल्यम् the incompletion of a religious vow.
    -संग्रहः initiation into a vow.
    -संपादनम् fulfilling a religious vow.
    -स्थ a. practising any vow.
    -स्थः a celibate; व्रतस्थमपि दौहित्रं श्राद्धे यत्नेन भोजयेत् Ms.3.234.
    -स्नात a. one who has bathed after completing a religious vow.
    -स्नातकः a Brāhmaṇa who has completed the first stage of his religious life, i. e. that of a Brahmachārin or religious student; see स्नातक:; Ms.4.31.

    Sanskrit-English dictionary > व्रतः _vratḥ _तम् _tam

  • 66 शृङ्खलकः _śṛṅkhalakḥ

    शृङ्खलकः A chain.
    -2 A camel in general.
    -3 An animal with clogs on his feet (to prevent him from straying); विशृङ्खलं शृङ्खलकाः प्रतस्थिरे Ś.i.12.7.

    Sanskrit-English dictionary > शृङ्खलकः _śṛṅkhalakḥ

  • 67 शेष _śēṣa

    शेष a. [शिष्-अच्] Remaining, rest, all the other; न्यषेधि शेषो$प्यनुयायिवर्गः R.2.4;4.64;1.29; Me.3,89; रम्भे निर्वर्त्यतां शेषो विधिः V.5; शेषान् मासान् गमय चतुरो लोचने मीलयित्वा Me.11 (v. l.); Ms.3.47; Ku.2.44; oft. at the end of comp. in this sense; भक्षितशेष, आलेख्यशेष &c.
    -षः, -षम् 1 (a) Remainder, rest, residue; ऋणशेषो$ग्निशेषश्च व्याधिशेषस्तथैव च । पुनश्च वर्धते यस्मात्तस्माच्छेषं न कारयेत् ॥ Chāṇ 4; अध्वशेष Me.4; प्रतिकारविधानमायुषः सति शेषे हि फलाय कल्पते R.8.4; so शेषे वयसः समागतो मृत्युः Bv.4.3; त्रिभागशेष Ku.5.57; वाक्यशेषः V.3. &c. (b)
    1 Surplus, balance.
    -2 Anything left out or omitted to be said; (इति शेषः is often used by commentators in supplying an ellipsis or words necessary to complete the construction).
    -3 Escape, salvation, respite.
    -षः 1 Result, effect.
    -2 End, termination, conclusion.
    -3 Death, destruction.
    -4 N. of a celebrated serpent, said to have one thousand heads, and represented as forming the couch of Viṣṇu or as supporting the entire world on his head; किं शेषस्य भरव्यथा न वपुषि क्ष्मां न क्षिपत्येष यत् Mu.2.18; Ku.3.13; R.1.13.
    -5 N. of Balarāma (supposed to be an incarnation of Śeṣa).
    -6 An elephant.
    -7 Subsidiary अङ्ग; something which is declared as being subservient to something else; शेषः परार्थत्वात् MS.3.1.2 (यस्तु अत्यन्तं परार्थस्तं वयं शेष इति ब्रूमः ŚB.); शेषो हि सादनम् ŚB. on MS.1.5.76.
    -8 Favour (प्रसाद); 'शेषः संकर्षणे वधे अनन्ते ना प्रसादे च' इति मेदिनी नैवंशीलाः शेषमिहाप्नुवन्ति Mb.1.197.24.
    -षा The remains of flowers or other offerings made to an idol and dis- tributed among the worshippers as a holy relique; तस्यै स्त्रियस्ताः प्रददुः शेषां युयुजुराशिषः Bhāg.1.53.5; तथेति शेषामिव भर्तुराज्ञामादाय मूर्ध्ना मदनः प्रतस्थे Ku.3.22; Ś.3.
    -षम् The remnants of food, remains of an offering. (शेषे is used adverbially in the sense of
    1 at last, finally.
    -2 in other cases; as in शेषे षष्ठी).
    -Comp. -अन्नम् leavings of food.
    -अवस्था old age.
    -कालः the time of death.
    -जातिः f. assimilation of residues; (in alg.) reduction of fractions of residues.
    -पतिः a manager.
    -भागः the remainder.
    -भोजनम् the eating of leavings; गृहस्थस्य......त्यागः शेषभोजनम् Kau. A.1.3.
    -रात्रिः the last watch of the night.
    -रूपिन् a. appearing to be secondary.
    -शयनः, -शायिन् m. epithets of Viṣṇu.

    Sanskrit-English dictionary > शेष _śēṣa

  • 68 षष् _ṣaṣ

    षष् num. a. (used in pl., nom. षट्; gen. षण्णाम्) Six; तेषां त्ववयवान् सूक्ष्मान् षण्णामप्यमितौजसाम् Ms.1.16;8.43.
    -Comp. -अंशः (ष़डंशः) a sixth part.
    -अक्षीणः (षडक्षीणः) a fish.
    -अङ्गम् (ष़डङ्गम्) 1 (a) six parts of the body taken collectively: जङ्घे बाहू शिरो मध्यं षडङ्गमिदमुच्यते । (b) The other six parts of the body are 'हृदयशिरःशिखा- नेत्रकवचास्त्राणि' as in Māl.5.2 (नित्यं न्यस्तषडङगचक्रनिहितं हृत्पद्यमध्योदितम्); cf. com. on the verse.
    -2 the six works auxiliary to the Veda; शिक्षा कल्पो व्याकरणं निरुक्तं छन्दसां चितिः । ज्योतिषामयनं चैव षडङ्गो वेद उच्यते ॥ see वेदाङ्ग also. ˚विद् knowing the six वेदाङ्गs; Ms.3.145.
    -3 six auspicious things, i. e. the six things obtained from a cow; गोमूत्रं गोमयं क्षीरं सर्पिर्दधि च रोचना । षडङ्गमेतन्माङ्गल्यं पठितं सर्वदा गवाम् ॥
    -3 any set of six articles.
    ˚जत् m. N. of Viṣṇu.
    -अङ्घ्रिः (षडङ्घ्रिः) a bee; किमिह बहु षडङ्घ्रे गायसि त्वम् Bhāg.1.47.14.; Śi.1.4.
    -अधिक a. (
    -षडधिक) exceeded by six; षडधिकदशनाडीचक्रमध्यस्थितात्मा Māl.5.1.
    -अभिज्ञः (षडभिज्ञः) a Buddhist deified saint.
    -अशीत (षडशीत) eighty-sixth.
    -अशीतिः f.
    (-ष़डशीतिः) 1 eighty-six.
    -2 N. of the four passages of the sun from one zodiacal sign to the other; L. D. B.
    -अष्टकम् (in astr.) a particular Yoga.
    -अहः (ष़डहः) a period of six days.
    -आननः, -वक्त्रः, -वदनः, (षडाननः, षड्वक्त्रः, षड्वदनः) epithets of Kārtikeya; षडाननापीतपयोधरासु नेता चमूनामिव कृत्तिकासु R.14.22.
    -आम्नायः (षडाम्नायः) the six-fold Tantra.
    -ऊर्मिः the six waves of existence.
    -ऊषणम् (ष़डूषणम्) six spices taken collectively; पञ्चकोलं समरिचं षडूषणमुदाहृतम्.
    -ऋतुः m. pl. the six seasons (i. e. वसन्त, ग्रीष्म, वर्षा, शरद्, हेमन्त and शिशिर).
    -कर्ण a. (
    -षट्कर्ण) heard by six ears; i. e. by a third person other than the speaker and the person spoken to; told to more than one listener (as a counsel, secret &c.); षट्कर्णो भिद्यते मन्त्रः Pt.1.99. (
    -र्णः) a kind of lute.
    -कर्मन् n.
    (षट्कर्मन्) 1 the six acts or duties enjoined on a Brāhmaṇa; they are अध्यापनमध्ययनं यजनं याजनं तथा । दानं प्रतिग्रहश्चैव षट्कर्माण्यग्र- जन्मनः ॥ Ms.1.75.
    -2 the six acts allowable to a Brāhmaṇa for his subsistence:- उच्छं प्रतिग्रहो भिक्षा वाणिज्यं पशुपालनम् । कृषिकर्म तथा चेति षट्कर्माण्यग्रजन्मनः ॥.
    -3 the six acts that may be performed by means of magic:- शान्ति, वशीकरण, स्तम्भन, विद्वेष, उच्चाटन and मरण.
    -4 the six acts belonging to the practice of Yoga:- धौतिर्वस्ती तथा नेती नौलिकी (नौलिकः) त्राटकस्तथा । कपालभाती चैतानि षट्कर्माणि समाचरेत् ॥ (-m.)
    1 a Brāhmaṇa skilled in the above six acts.
    -2 one well-versed in the Tantra magical rites.
    -कोण a. (
    -षट्कोण) hexangular.
    (-णम्) 1 a hexagon.
    -2 the thunderbolt of Indra.
    -3 a diamond.
    -गया the sixfold gayā; गयागजो गयादित्यो गायत्री च गदाधरः । गया गयासुरश्चैव षड्गया मुक्तिदायकाः ॥
    -गवम् (षड्गवम् 1 a team or yoke of six oxen.
    -2 a yoke of six (sometimes after the names of other animals); i. e. हस्ति˚, अश्व˚ 'six elephants, horses &c.'.
    -गवीय a. drawn by six oxen; न यद्वहेच्छकटं षड्गवीयम् Mb.8.76.17.
    -गुण a.
    (-षड्गुण) 1 sixfold.
    -2 having six attributes.
    (-णम्) 1 an assem- blage of six qualities.
    -2 the six expedients to be used by a king in foreign politics; see under गुण (21); cf. षाड्गुण्य also.
    -ग्रन्थः a kind of Karañja tree.
    -ग्रन्थि n. (
    -षड्ग्रन्थि) the root of long pepper.
    -ग्रन्थिका (षड्- ग्रन्थिका) zedoary (शठी).
    -चक्रम्, (षट्चक्रम्) the six my- stical circles of the body, i. e. मूलाधार, स्वाधिष्ठान, मणिपूर, अनाहत, विशुद्ध and आज्ञाख्य.
    -चत्वारिंशत् (षट्चत्वारिंशत्) forty-six.
    -चरणः (षट्चरणः) -1 a bee.
    -2 a locust.
    -3 a louse.
    -जः, (ष़ड्जः) the fourth (or first according to some) of the seven primary notes of the Indian gamut; so called because it is derived from the six organs: नासां कण्ठमुरस्तालु जिह्वां दताञ्श्च संस्पृशन् । षड्जः सञ्जायते (षढ्भ्यः संञ्जायते) यस्मात्तस्मात् षड्ज इति स्मृतः ॥ it is said to resemble the note of peacocks; षड्जं रौति मयूरस्तु Nārada; षड्जसंवादिनीः केकाः द्विधा भिन्नाः शिखण्डिभिः R.1.39.
    -तन्त्री N. of the six philosophical systems.
    -त्रिंशत् f. (
    -षट्त्रिंशत्) thirty-six; (
    -षट्रत्रिंश a. thirtysixth).
    -तिलिन् m. one performing six acts with sesamum seeds; तिलोद्वतीं तिलस्नायी तिलहोमी तिलप्रदः । तिलभुक् तिलवापी च षट्तिली नावसीदति ॥
    -दर्शनम् (षड्दर्शनम्) the six principal systems of Hindu philosophy; they are: सांख्य, योग, न्याय, वैशेषिक, मीमांसा and वेदान्त. (
    -नः) one conversant with the above six systems.
    -दीर्घः the six long vowels: आ, ई, ऊ, ऐ, औ.
    -दुर्गम्, (षड्दुर्गम्) the six kinds of forts taken collectivelly; धन्वदुर्गं महीदुर्गं गिरिदुर्गं तथैव च । मनुष्यदुर्गं मृद्दुर्गं वनदुर्गमिति क्रमात् ॥
    -नवतिः f. (
    -षण्णवतिः) ninety-six.
    -पञ्चाशत् f. (
    -षट्पञ्चाशत्) fifty-six.
    -पदः (षट्पदः) 1 a bee; न पङ्कजं तद्यदलीनषट्पदं न षट्पदो$सौ न जुगुञ्ज यः कलम् Bk.2.19; Ku.5.9; R.6.69.
    -2 a louse.
    -3 a verse consisting of six padas. ˚अथितिः
    1 the mango tree.
    -2 the Champaka tree. ˚आनन्दवर्धनः the Aśoka or Kiṅkirāta tree. ˚ज्य a. having bees for the bow-string (as the bow of Cupid); प्रायश्चापं न वहति भयान्मन्मथः षट्पदज्यम् Me.75. ˚प्रियः the tree called नाग- केशर.
    -पदी (षट्पदी) 1 a stanza consisting of six lines.
    -2 a female bee.
    -3 a louse.
    -4 the six states ('यो$शनायापिपासे शोकं मोहं जरां मृत्युमत्येति' इति श्रुत्युक्ताः Mb. 3.314.9 Com.):-- hunger, thrist, sorrow, disordered intellect, old age and death; other version is:-- कामक्रोधौ लोभमोहौ मदमानौ च षट्पदी ।.
    -पादः (षट्पादः) a bee.
    -प्रज्ञः, (षट्प्रज्ञः) 1 one who is well acquainted with six subjects i. e. the four Puruṣārthas or objects of human existence, the nature of the world, and the nature of the Supreme Sprit; धर्मार्थकाममोक्षेषु लोक- तत्त्वार्थयोरपि । षट्सु प्रज्ञा तु यस्यासौ षट्प्रज्ञः परिकीर्तितः ॥
    -2 a lustful or licentious man.
    -3 a good-hearted neighbour.
    -बिन्दुः (षड्बिन्दुः) an epithet of Viṣṇu.
    -भागः (षड्भागः) a sixth part, one-sixth; तपःषड्भागमक्षय्यं ददत्यारण्यका हि नः Ś.2.14; Ms.7.131;8.33.
    -भाववादिन् a maintainer of the theory of the six भावs (i. e. द्रव्य, गुण, कर्मन्, सामान्य, विशेष and समवाय).
    -भुज a.
    (-षड्भुज) 1 six-armed.
    -2 six-sided, hexagonal. (
    -जः) a hexa- gon.
    (-जा) 1 an epithet of Durgā.
    -2 the water- melon.
    -मतस्थापकः (षण्मतस्थापकः) N. of Śaṁkarāchārya.
    -मासः (षण्मासः) a period of six months. ˚निचय a. one who has a store (of food) sufficient for six months; Ms.6.18.
    -मासिक a. (
    -षण्मासिक) half-yearly, occurring every six months.
    -मुखः (षण्मुखः) an epithet of Kārtikeya; स गुणानां बलानां च षण्णां षण्मुख- विक्रमः R.17.67; Mv.1.33. (खा) a water-melon.
    -रसम्, -रसाः (m. pl.) (
    -षड्रसम् &c.) the six flavours taken collectively; see under रस.
    -रात्रम् (षड्रात्रम्) a period of six nights.
    -रेखा, (षड्रेखा) a water-melon.
    -वर्गः (षड्वर्गः) 1 an aggregate of six things.
    -2 espe- cially, the six enemies of mankind; (also called षड्रिपु); कामः क्रोधस्तथा लोभो मदमोहौ च मत्सरः; कृतारिषड्वर्गजयेन Ki.1 9; व्यजेष्ठ षड्वर्गम् Bk.1.2.
    -3 the five senses and Manas.
    -र्विशम् N. of a Brāhmaṇa belonging to the Sāma Veda.
    -विंशतिः f. (
    -षड्विंशतिः)twenty-six; (
    -षड्विंश twentysixth).
    -विध (षड्विध) a. of six kinds, sixfold; षड्विधं बलमादाय प्रतस्थे दिग्जिगीषया R.4.26.
    -शास्त्रिन् m. one conversant with the six Śāstras or darśanas.
    -षष्टिः f. (
    -षट्षष्टिः) sixty-six.
    -सप्ततिः (षट्सप्ततिः) seventy-six.

    Sanskrit-English dictionary > षष् _ṣaṣ

  • 69 समापनम् _samāpanam

    समापनम् 1 Completion, conclusion, bringing to an end; आदिष्टी नोदकं कुर्यादा व्रतस्य समापनात् Ms.5.88.
    -2 Acquisition.
    -3 Killing, destroying.
    -4 A section. chapter.
    -5 Profound meditation.

    Sanskrit-English dictionary > समापनम् _samāpanam

  • 70 सुधा _sudhā

    सुधा [सुष्ठु धीयते, पीयते धे-धा वा क Tv.]
    1 The beverage of the gods, nectar, ambrosia; निपीय यस्य क्षितिरक्षणः कथां तथाद्रियन्ते न बुधाः सुधामपि N.1.1.
    -2 The nectar or honey of flowers.
    -3 Juice.
    -4 Water.
    -5 N. of the Ganges.
    -6 White-wash, plaster, mortar; कैलासगिरिणेव सुधासितेन प्राकारेण परिगता K.; कालान्तरश्यामसुधेषु नक्तम् R.16. 18.
    -7 A brick.
    -8 Lightning.
    -9 The milk-hedge plant.
    -1 Emblic myrobalan.
    -11 Yellow myrobalan.
    -Comp. -अंशुः 1 the moon.
    -2 camphor. ˚रत्नम् a pearl.
    -अङ्गः, -आकारः, -आधारः, -आवासः the moon.
    -उद्भवः N. of Dhanvantari.
    -कण्ठः the cuckoo.
    -कारः the plasterer, white-washer; सूपकाराः सुधाकारा वंशचर्मकृतस्तथा (प्रतस्थिरे) Rām.2.8.3.
    -क्षालित a. white-washed.
    -जीविन् m. a plasterer, bricklayer.
    -द्रवः 1 a nectar- like fluid.
    -2 white-wash, plaster.
    -धवलित a. plastered, white-washed.
    -निधिः 1 the moon.
    -2 camphor.
    -पाणिः an epithet of Dhanvantari, the physician of the gods.
    -भवनम् a stuccoed house.
    -भित्तिः f.
    1 a plastered wall.
    -2 a brick-wall.
    -3 the fifth Muhūrta or hour afternoon.
    -भुज् m. a god, deity.
    -भूबिम्बम् the lunar orb; अस्या मुखेन्दावधरः सुधाभूबिम्बस्य युक्तः प्रतिबिम्ब एषः N.7.38.
    -भृतिः 1 the moon.
    -2 camphor.
    -3 a sacrifice, an oblation.
    -मयम् 1 a brick or stone building.
    -2 a royal palace.
    -मोदकः 1 camphor.
    -2 a kind of sugar; L. D. B.
    -3 bamboo manna. ˚जः a kind of sugar prepared from it.
    -योनिः the moon.
    -वर्षः a shower of nectar.
    -वर्षिन् m.
    1 an epithet of Brahman.
    -2 the moon.
    -3 camphor.
    -वासः 1 the moon.
    -2 camphor.
    -वासा a kind of cucumber.
    -शर्करः a lime-stone.
    -सित a.
    1 white as mortar.
    -2 bright as nectar.
    -3 bound by nectar; जगतीशरणे युक्तो हरिकान्तः सुधासितः Ki.15.45 (where it has senses 1 and 2 also).
    -सूतिः 1 the moon.
    -2 a sacrifice.
    -3 a lotus.
    -स्यन्दिन् a. ambrosial, flowing with nectar; नेतुं वाञ्छति यः खलान् पथि सतां सूक्तैः सुधास्यन्दिभिः Bh.2.6.
    -स्रवा uvula or soft palate.
    -हरः, -हृत् an epithet of Garuḍa; see गरुड.

    Sanskrit-English dictionary > सुधा _sudhā

  • 71 सेकः _sēkḥ

    सेकः [सिच्-घञ्]
    1 Sprinkling, watering (trees); सेकः सीकरिणा करेण विहितः कामम् U.3.16; R.1.51;8.45; 16.3;17.16.
    -2 Emission, effusion.
    -3 Seminal effusion.
    -4 A libation, an offering.
    -5 Seminal fluid; कामतो रेतसः सेकं व्रतस्थस्य द्विजन्मनः Ms.11.12.
    -6 A drop of anything.
    -7 A shower-bath; Suśr.
    -Comp. -पात्रम् 1 a pot for sprinkling water, a watering-pot.
    -2 a bucket.

    Sanskrit-English dictionary > सेकः _sēkḥ

  • 72 सैन्यः _sainyḥ

    सैन्यः [सेनायां समवैति त्र्य]
    1 A soldier; सैन्याः श्रियामनुप- भोगनिरर्थकत्वदोषप्रवादममृजन्नगनिम्नगानाम् Śi.5.28.
    -2 A guard, sentinel.
    -न्यम् 1 An army, a troop; स प्रतस्थे$रि- नाशाय हरिसैन्यैरनुद्रुतः R.12.67.
    -2 A camp.
    -Comp. -क्षोभः a mutiny in an army.
    -दुर्गमम् a kind of fort; अभेद्यं व्यूहविद्वीरव्याप्तं तत्सैन्यदुर्गमम् Śukra.4.851.
    -शिरस् n. the van of an army.

    Sanskrit-English dictionary > सैन्यः _sainyḥ

  • 73 अग्र


    ágra
    mfn. (fr. aṅg Uṇ.), foremost, anterior, first, prominent, projecting, chief, best L. ;

    supernumerary L. ;
    (ā) f. <scil. rekhā> measure of amplitude (i.e. the distance from the extremity of the gnomon-shadow to the line of the equinoctial shadow) Sūryas. ;
    (am) n. foremost point orﾠ part;
    tip;
    front;
    uppermost part, top, summit, surface;
    point;
    andﾠ hence, figuratively, sharpness;
    the nearest end, the beginning;
    the climax orﾠ best part;
    goal, aim;
    multitude L. ;
    a weight, equal to a pala L. ;
    a measure of food given as alms L. ;
    (in astron.) the sun's amplitude;
    (am) ind. in front, before, ahead of;
    ( ágreṇa) ind. in front, before (without orﾠ with acc.) ṠBr. ;
    (ágre) ind. in front, ahead of, in the beginning, first;
    further on, subsequently, below (in a book);
    from - up to (ā) ṠBr., before (in time) AitUp. etc.. ;
    + cf. Gk. ἄκρον
    - अग्रकर
    - अग्रकाय
    - अग्रग
    - अग्रगण्य
    - अग्रगामिन्
    - अग्रग्रासिका
    - अग्रज
    - अग्रजङ्घा
    - अग्रजन्मन्
    - अग्रजा
    - अग्रजातक
    - अग्रजाति
    - अग्रजिह्व
    - अग्रज्या
    - अग्रणी
    - अग्रणीति
    - अग्रतस्
    - अग्रतिर्थ
    - अग्रदातृ
    - अग्रदानिन्
    - अग्रदिधिषु
    - अग्रनख
    - अग्रनासिका
    - अग्रनिरूपण
    - अग्रपर्णी
    - अग्रपा
    - अग्रपाणि
    - अग्रपाद
    - अग्रपूजा
    - अग्रपेय
    - अग्रप्रदायिन्
    - अग्रप्रशिर्ण
    - अग्रबीज
    - अग्रभाग
    - अग्रभुज्
    - अग्रभू
    - अग्रभूमि
    - अग्रमहिषी
    - अग्रमांस
    - अग्रयान
    - अग्रयायिन्
    - अग्रयावन्
    - अग्रयोधिन्
    - अग्रलोहिता
    - अग्रवक्त्र
    - अग्रवत्
    - अग्रशस्
    - अग्रसंधानी
    - अग्रसन्ध्या
    - अग्रसर
    - अग्रसानु
    - अग्रसारा
    - अग्रसूची
    - अग्रसेन
    - अग्रहस्त
    - अग्रहायण
    - अग्रहार
    - अग्रांश
    - अग्रांशु
    - अग्राक्षन्
    - अग्राङ्गुलि
    - अग्राद्वन्
    - अग्रानीक
    - अग्रायणीय
    - अग्राशन
    - अग्रासन
    - अग्रेत्वन्
    - अग्रोपहरणीय
    - अग्रतःकृ
    - अग्रतःसर

    Sanskrit-English dictionary > अग्र

  • 74 अवार


    avārá
    as n. (fr. 2. áva, but formed after a-pārá q.v.) Ved. this side, the near bank of a river VS. XXX, 16 TS. etc.. ;

    - अवारतस्
    - अवारपार
    - अवारपारीण

    Sanskrit-English dictionary > अवार

  • 75 कन्या


    kanyā́
    f. ( kan Uṇ. IV, 111),

    a girl, virgin, daughter RV. AV. etc. MBh. etc. ( kanyāṉ dā orﾠ pra-dā orﾠ pra-yam orﾠ upa-pad, Caus. to give one's daughter in marriage Mn. VIII, IX ;
    kanyāṉprati-grah orﾠ hṛi orﾠ vah, to receive a girl in marriage, marry Mn. IX);
    the sign of the zodiac Virgo VarBṛ. and BṛS. etc.. ;
    the female of any animal Mṛicch. ;
    N. of Durgā MBh. III, 8115 ;
    N. of a tuberous plant growing in Kaṡmīra Suṡr. ;
    Aloe Perfoliata L. ;
    several other plants L. ;
    N. of a metre (of four lines, each of them containing four long syllables)
    - कन्याकाल
    - कन्याकुब्ज
    - कन्याकुमारी
    - कन्याकूप
    - कन्यागत
    - कन्यागर्भ
    - कन्याग्रहण
    - कन्याज
    - कन्याजात
    - कन्याट
    - कन्यातीर्थ
    - कन्यात्व
    - कन्यादातृ
    - कन्यादान
    - कन्यादूषक
    - कन्यादूषण
    - कन्यादूषयितृ
    - कन्यादूषिन्
    - कन्यादोष
    - कन्याधन
    - कन्यापति
    - कन्यापाल
    - कन्यापुत्र
    - कन्यापुर
    - कन्याप्रदान
    - कन्याभर्तृ
    - कन्याभाव
    - कन्याभैक्ष
    - कन्यामय
    - कन्यारत्न
    - कन्याराम
    - कन्याराशि
    - कन्यार्थिक
    - कन्यार्थिन्
    - कन्यावत्
    - कन्यावेदिन्
    - कन्याव्रतस्था
    - कन्याशुल्क
    - कन्याश्रम
    - कन्यासंवेद्य
    - कन्यासमुद्भव
    - कन्यासंप्रदान
    - कन्यास्वयंवर
    - कन्याहरण
    - कन्याह्रद

    Sanskrit-English dictionary > कन्या

  • 76 कृच्छ्र


    kṛicchrá
    mf (ā)n. (perhaps fr. kṛiṡ, andﾠ connected with kashṭa), causing trouble orﾠ pain, painful, attended with pain orﾠ labour MBh. R. Pañcat. Suṡr. ;

    being in a difficult orﾠ painful situation R. II, 78, 14 ;
    bad, evil, wicked W. ;
    (am) ind. miserably, painfully, with difficulty R. IV, 22, 7 ;
    (as, am) m. n. difficulty, trouble, labour, hardship, calamity, pain, danger (often ifc. e.g.. vana-vāsak-, the difficulties of living in a forest;
    mūtra-k- q.v.;
    artha-kṛicchreshu, in difficulties, in a miserable situation MBh. III, 65 Nal. XV, 3 ;
    prâ̱ṇakṛicchra, danger of life MBh. II, 6 BhP.) RV. X, 52, 4 Nir. AitBr. etc.. ;
    ischury (= mūtra-k-) L. ;
    bodily mortification, austerity, penance Gaut. Mn. etc.;
    a particular kind of religious penance Mn. Yājñ. ;
    m. N. of Vishṇu MBh. XII, 12864 ;
    ( eṇa, orﾠ a- in comp.) instr. ind. with difficulty, with great exertion, painfully, hardly, scarcely Pāṇ. 2-3, 33 R. Suṡr. etc.. ;
    ( alpa-kṛicchreṇa, « easily» SaddhP.);
    (āt) abl. ind. id. MBh. R. etc.;
    (in comp. with a perf. Pass. p. Pāṇ. 2-1, 39; VI; 3, 2.)
    - कृच्छ्रकर्मन्
    - कृच्छ्रकाल
    - कृच्छ्रकृत्
    - कृच्छ्रगत
    - कृच्छ्रतस्
    - कृच्छ्रता
    - कृच्छ्रद्वादशरात्र
    - कृच्छ्रपतित
    - कृच्छ्रप्राण
    - कृच्छ्रभाज्
    - कृच्छ्रभोजिन्
    - कृच्छ्रमूत्रपुरीषत्व
    - कृच्छ्ररूप
    - कृच्छ्रशस्
    - कृच्छ्रसंवत्सर
    - कृच्छ्रसाध्य
    - कृच्छ्रातिकृच्छ्र
    - कृच्छ्रान्मुक्त
    - कृच्छ्राप्त
    - कृच्छ्राब्द
    - कृच्छ्रारि
    - कृच्छ्रार्ध
    - कृच्छ्रीभू
    - कृच्छ्रेश्रित्
    - कृच्छ्रोन्मील

    Sanskrit-English dictionary > कृच्छ्र

  • 77 चौर


    caura
    mfn. ( cur) thievish HPariṡ. II, 170 (= corá gaṇa prajñâ̱di;

    gaṇa chattrâ̱di) a thief. robber Mn. IV, VIII, XI ;
    (ifc.) Hariv. etc.;
    a dishonest orﾠ unfair dealer, usurper Pañcat. I, 8, 11/12 and 18/19 ;
    ( alsoﾠ in comp. translatable as adj.);
    (ifc. e.g.. kavi-, « a plagiarist») Gaṇar. 114 ;
    a (heart-) captivator Hariv. 7125; 9981 and 9994 ;
    the perfume Coraka L. ;
    « plagiarist»
    N. of a poet (cf. cora) ṠārṇgP. ;
    pl. N. of a family Pravar. I, 7 (Kāty. and Viṡvan.) ;
    (ī) f. a female thief. (heart-) captivator Kathās. vc, 54; civ, 168 ;
    = - ra-karman L. ;
    - चौरकर्मन्
    - चौरगत
    - चौरंकारम्
    - चौरतर
    - चौरतस्
    - चौरध्वजबद्धक
    - चौरपञ्चाशिका
    - चौरपुष्पौषधि
    - चौरभवानी
    - चौररूप
    - चौररूपिन्
    - चौरहृत

    Sanskrit-English dictionary > चौर

  • 78 दूर


    dūrá
    mf (ā)n. (prob. fr. 1. du, hut seeﾠ Uṇ. II, 21 ;

    compar. dávīyas, superl. davishṭha, qq.vv.) distant, far, remote, long (way);
    n. distance, remoteness (in space andﾠ time), a long way ṠBr. MBh. Kāv. etc.;
    (ám) ind. far, far from (gen. orﾠ abl. Pāṇ. 2-3, 34 Kāṡ.),
    a long way off orﾠ a long period back RV. AV. ṠBr. etc. ( alsoﾠ dūrā́ddūrám AV. XII, 2, 14);
    far above ( ut-patati Hit. I, 101/102)
    orﾠ below ( ambhasi Kathās. X, 29);
    far i.e. much in a high degree ( dūramun-mani-kṛita Prab. III, 21/22 ;
    dūraṉ-kṛi, to surpass, exceed Ragh. XVII, 18 ;
    - ṉ-karaṇa mf (i)n. making far orﾠ distant, removing Vop. (v.l.);
    - ṉ-gata mfn. = - ra-g- Saṃk. ;
    - ṉ-gamá mfn. going far away VS. XXXIV, 1 ;
    (ā) f. (scil. bhūmi) one of the 10 stages in the life of a Ṡrāvaka L. ;
    ( eṇa) ind. (Pāṇ. 2-3, 35) far, from afar, by far MBh. Kāv. etc.;
    compar. - ra-tareṇa VP. III, 7, 26, 33 ;
    (āt) ind. (Pāṇ. ib.) from a distance, from afar RV. AV. MBh. etc.;
    far from (abl.) Mn. IV, 151 ;
    a long way back orﾠ from a remote period, III, 130 ;
    in comp. with a pp. e.g.. dūrād-āgata, come from afar
    Pāṇ. 2-1, 39; VI, 1, 2; 2, 144 Kāṡ. ;
    (e) ind. (Pāṇ. 2-3, 36 Kāṡ.) in a distant place, far, far away RV. I, 24, 9; IV, 4, 3 ;
    (opp. ánti) andﾠ AV. ṠBr. TṡUp. 5 (opp. antike) Mn. MBh. etc.;
    compar. - ra-tare, some way from (abl.) Mn. XI, 128 ;
    dūre-kṛi, to discard Amar. 67 ;
    dūre-bhū orﾠ gam, to be far away orﾠ gone off Kathās. Vet. ;
    - retishṭhatu, let it be far i.e. let it be unmentioned, never mind Kathās. VI, 37. ;
    - दूरआदिश्
    - दूरआधी
    - दूरौपशब्दस्
    - दूरखातोदक
    - दूरग
    - दूरगत
    - दूरगमन
    - दूरगा
    - दूरगामिन्
    - दूरगृह
    - दूरग्रहण
    - दूरचर
    - दूरज
    - दूरतस्
    - दूरता
    - दूरत्व
    - दूरदर्शन
    - दूरदर्शिन्
    - दूरदृश्
    - दूरदृष्टि
    - दूरपथ
    - दूरपात
    - दूरपातन
    - दूरपातिन्
    - दूरपात्र
    - दूरपार
    - दूरप्रसारिन्
    - दूरबन्धु
    - दूरभाज्
    - दूरभाव
    - दूरभिन्न
    - दूरभेद
    - दूरमूल
    - दूरम्भविष्णु
    - दूरभावुक
    - दूरयायिन्
    - दूरवर्तिन्
    - दूरवस्त्रक
    - दूरवासिन्
    - दूरविदारितानन
    - दूरविभिन्न
    - दूरविलम्बिन्
    - दूरवेध
    - दूरशून्य
    - दूरश्रवण
    - दूरश्रवस्
    - दूरसंस्थ
    - दूरसूर्य
    - दूरस्थ
    - दूरस्थायिन्
    - दूरस्थित
    - दूरस्वर्ग

    Sanskrit-English dictionary > दूर

  • 79 पार


    pārá
    1) mfn. (fr. pṛi;

    in some meanings alsoﾠ fr. pṛī) bringing across RV. V, 31, 8 ;
    n. (rarely m.) the further bank orﾠ shore orﾠ boundary, any bank orﾠ shore, the opposite side, the end orﾠ limit of anything, the utmost reach orﾠ fullest extent RV. etc. etc. ( dūrépāré, at the farthest ends RV. ;
    pāraṉ-gam etc. with gen. orﾠ loc., to reach the end, go through, fulfil, carry out < as a promise>, study orﾠ learn thoroughly < as a science> MBh. R. etc.;
    paraṉ-nī, to bring to a close, Yaljñ.);
    a kind of Tushṭi (s.v.), Sāṃkhyas. Sch. ;
    m. crossing ( seeﾠ dush- andﾠ su-);
    quicksilver L. ;
    a partic. personification SāmavBr. Gaut. ;
    N. of a sage MārkP. ;
    of a son of Pṛithu-shena (Rucirâṡva) andﾠ father of Nīpa Hariv. ;
    of a son of Samara andﾠ father of Pṛithu ib. ;
    of a son of Aṇga., andﾠ father of Divi-ratha VP. ;
    (pl.) of a class of deities under the 9th Manu BhP. ;
    (ā) f. N. of a river (said to flow from the Pāriyātra mountains orﾠ the central andﾠ western portion of the Vindhya chain) MBh. Pur. ;
    (ī) f. a milk-pail Ṡiṡ. ;
    any cup orﾠ drinking vessel Vcar. Rājat. ;
    pollen L. ;
    a rope for tying an elephant's feet L. ;
    a quantity of water orﾠ a town ( pūra orﾠ pura) L. ;
    a small piece orﾠ quantity of anything Nalac. ;
    pāra
    2) Vṛiddhi form of para in comp.

    3) m.= pāla, a guardian, keeper ( seeﾠ brahma-dvāra-p-)
    - पारकाङ्क्षिन्
    - पारकाम
    - पारग
    - पारगत
    - पारगति
    - पारगमन
    - पारगामिन्
    - पारचर
    - पारतस्
    - पारद
    - पारदण्डक
    - पारदर्शक
    - पारदर्शन
    - पारदृश्वन्
    - पारध्वज
    - पारनेतृ
    - पारपार
    - पारमित
    - पारविन्द
    - पारस्कन्द

    Sanskrit-English dictionary > पार

  • 80 पुर


    pura
    1) in comp. for puras

    2) n. (ifc. f. ā) a fortress, castle, city, town (a place containing large buildings surrounded by a ditch andﾠ extending not less than one Kos in length;
    if it extends for half that distance it is called a kheṭa, if less than that, a karvaṭa orﾠ small market town;
    any smaller cluster of houses is called a grāma orﾠ village W.) Mn. MBh. etc.;
    the female apartments, gynaeceum MBh. (cf. antaḥ-p-, nārī-p- etc.);
    a house, abode, residence, receptacle BhP. Tattvas. ;
    an upper story L. ;
    a brothel L. ;
    « the city» κατ ἐξοχήν}
    i.e. Pāṭali-putra orﾠ Patnā L. ;
    tri-pura, the 3 strong holds of the Asuras Kathās. ;
    the body (cf. 3. pur) BhP. ;
    the skin L. ;
    a species of Cyperus L. ;
    N. of a constellation Var. ;
    a leaf rolled into the shape of a funnel L. (prob. w.r. for puṭa);
    N. of the subdivisions of the Vedanta wk. tripurī orﾠ tripuṭī (perhaps alsoﾠ w.r. for puṭa) Cat. ;
    mf (ā)n. a kind of resin, bdellium, Susr. L. ;
    m. N. of an Asura= tri-pura (cf. pura-jit), of another man, gaṇa kurv-ādi;
    (ā) f. a stronghold, fortress (cf. agni-purā andﾠ aṡma-p-);
    a kind of perfume L. ;
    (ī) f. a fortress, castle, town TĀr. MBh. etc.;
    N. of a town (the capital of Kaliṇga, noted for the worship of Jagan-nātha orﾠ Kṛishṇa IW. 244 n. 1);
    the sanctuary orﾠ adytum of a temple Inscr. ;
    the body BhP. ;
    N. of one of the 10 orders of mendicants (said to be founded by disciples of Ṡaṃkara, the members of which add the word purī to their names) W. ;
    - पुरौष्णिह्
    - पुरएतृ
    - पुरग
    - पुरज्योतिस्
    - पुरतस्

    Sanskrit-English dictionary > पुर

Страницы

См. также в других словарях:

  • Narahar Raghunath Phatak — (Devanagari: नरहर रघुनाथ फाटक) (April 15, 1893 – December 21, 1979) was a biographer and literary critic from Maharashtra, India. He wrote mostly in Marathi. Phatak presided over Marathi Sahitya Sammelan in Hyderabad in 1947. Contents 1 Family… …   Wikipedia

  • ágra-tás — अग्रतस् …   Indonesian dictionary

  • agratás — अग्रतस् …   Indonesian dictionary

  • anu-sāra-tas — अनुसारतस् …   Indonesian dictionary

  • avārá-tas — अवारतस् …   Indonesian dictionary

  • bhadrá-tás — भद्रतस् …   Indonesian dictionary

  • bhairavâ̱gratas — भैरवाग्रतस् …   Indonesian dictionary

  • bhā́rata-sāvitrī — भारतसावित्री …   Indonesian dictionary

  • bhā́rata-sāvitrī-stotra — भारतसावित्रीस्तोत्र …   Indonesian dictionary

  • bhā́rata-saṉgraha-dīpikā — भारतसंग्रहदीपिका …   Indonesian dictionary

  • bhā́rata-sūci — भारतसूचि …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»